Arrantza-sektorea Euskal Herriaren historian

Anuncio
Revista
de Estudios
Marítimos
de! País Vasco
GRACiA CÁRCAMO, Juan: "Arrantza-sektorea Euska! Herriaren
historian: egungo ezagueren zirriborroa eta etorkizuneko ikerketa
historiografikoaren arazoak", /fsas Memor/a. Rev/sía de Esí^d/os
Mar/í/mos de/ Pa/s vasco, 1, Untzi Museoa, Donostia, 1996, 168 214. or.
/trranfza-se/rforea Fus/ra/ /Verr/aren h/sfor/an;
egungo ezagtveren z/rr/borroa efa etor/f/ztvne&o
/Trer/reta /i/sfor/ograf/Tfoaren arazoa/r
./uan Grac/a Cárcamo
fus/ra/ /-/err//ro L/n/berfs/fafea
Arf/'/ru/u bonen be/burua, fus/ra/ /-/err//ro arranfza-zbardueren /i/sfon'ar/
buruz/ro azfer/refen egungo egoeraren //ruspeg/ /abur baf emafea da besfer/'/r gabe, gure arranfzaren /ragane/ro b/Va/raerar/ buruz/ro /aburpen zebafz/'/r eman nab/ /zan gabe, orr/'a/de bauefa/ro espaz/o /aburrean ba/a/ror/'/r eg/'a ez/nez/roa /zango ba/7/fzafe/re fg/a esan, arf/'/ru/u bonefan ga/aren egoe­
ra es/ra/nfzea beza/n garranfz/'fsua edo garranfz/fsuagoa da efor/r/zunera/ro pofenfz/a/fasun /zugarr/'a/r d/fuen ba/na gaur egun zenba/f a/rafs aza/fzen d/Yuen arranfzaren /nguru/ro
munduaren b/sfor/aren a/or bonefan zenba/f zebazfasun b/sfor/ograf/'/ro eg/fea, /-/or/ guzf/a, a/or
b/sfor/ograf/'/ro bonefara burb//du nab/ dufen /'/rerfza/7ee/r arg/fa/pen bafzuefan errep/Trafzen
d/ren ba/nbaf bu-fseg/Ye sa/besfu aba/ /zan d/fzafen. Zenfzu bonefan, fus/ra/ Herr//ro arranfza/bardueraren b/sfor/ar/ buruz/ro /an as/roren arazor/Zr /arr/'enefar/7ro baf fspa/n/an efa munduan
ga/ bon/ buruz /da-fz/Ya/roare/r//ro dagoen ez/'a/r/nfasuna de/a esango nu/re. f/orre/a, eus/ra/
arranfzaren b/sfor/ar/ buruz/ro arg/fa/pen geb/ene/r /rufsu /o/ra//sfa dufe, n/re usfez efor/r/zunean
sa/besfu bebar/ro //-fzafe/reena. ./a/r/na, borre/r ez du /no/az ere esan nab/ berfa/ro esparru
m//rrob/sfor//roa bazferfu bebar den//r, da/r/gun beza/a az/ren bamar/radefan mundu/ro b/'sfor/'ograf/aren e/rarpen/'/r /nferesgarr/enefar/'/ro bafzu/r oso espaz/o geograf//ro murr/zfue/ buruz eg/nda/roa/r /zan ba/f/ra, Ba/na berfa/ro /ngurunef/'Zr ab/afze/rofan, /ronparaz/o-be/buru bafe/r/n efa
eremu fx/'/r/ baf azferfu arren b/sfor/ograf/a naz/ona/a efa naz/oarfe/roa ez/nbesfez ezagufzea
es/rafzen duen g/oba/fasuna b//afuz eg/n bebar/ro //fzafe/re, /-/on/ dago/r/onez, eus/ra/ b/sfor/a/ar/en zereg/na ez da bafere erraza, arranfzaren b/sfor/a oso garapen es/rasa /zan duen afa/ b/'sfor/ograf//roa ba/fa ga/ bon/ buruz/ro fspa/n/a/ro nab/z naz/oarfe/ro ad/fur//r onenefar//ro bafzue/r
urfe as/ro ez d/re/a azp/marrafu zufen beza/a //do bonefan, zenba/f aufore/r a/pafu dufenaren
arabera, arranfzaren munduaren b/sfor/a e/ronom//roa -Aro Modernoan- oso gufx/ azferfufa/ro
a/orra da besfe se/rfore e/ronom//ro ba-fzuen a/dean, ba/a no/a ne/razar/fza, /ndusfr/a, mer/rafa­
r/fza... Arranfzaren b/sfor/a e/ronom//roaren garapen es/rasa, XV///. m enderarfe se/rfore bon/
buruz esfaf/sf//rar//r ez /zafearen ondor/ofzaf barfu /zan da. Dena den, mundu/ro efa fspa/n/a/ro
b/sfor/a e/ronom//roa/r ez du as/roz ema/fza bober//r era/rusfen a/d/ gara/'/r/de/ro arranfza-se/rforear/ dago/r/onez, aparfe/ro obraren bafean /'zan ez/7r^.
Arranfza-se/rforear/ buruz/ro esfaf/sf/'/ra f/'dagarr/'r/'/r ez /zafea gauza /arr/a bada ere -efa bau
barr/'garr/a da /fsasoar/ /ofufa/ro b/sfor/aren besfe ar/o bafzuefan dauden esfaf/sf//ren an/zfasuna
/ronfuan /zan/'/r, mer/rafar/fza-nab/gaz/oaren b/'sfor/'aren /rasuan beza/a- /rez/ragarr/agoa da a/derd/
7. Gure berreo arranfzaren /)/sfon'ar/ buruz/ro /aburpen g/oba/ bat aur/r/fu nab/ duen /ra/;ur/ea/r ondo/ro b/ /an /nferesgarr/ bauefara jo deza/re. A/?/?//VDA A. C/977J efa (*/97$). /Va/a ere, /an baue/r a/rafs baf dufe, bofs, ez dufe berfa/ro ba/ezfapena/r eg/azfafze/ro au/rera emango /u/reen erreferenfz/an/; emafen. fr/;ore/;aren /an aparra/; -fR/TORFKA, i/. (*/99//' /S-2S- ga/ bon/ buruz d/fuen
orr/a/de /abur ba/na ondo do/rumenfafuefan bemz, ez dago borre/a/ro a/rafs//; ba/na gure arranfzaren b/sfor/ar/ buruz/ro //ruspeg/ oso
bafera burb//du nab/ dueña/; eus/ra/ arranfzaren munduaren b/Za/raera gara/A/dea azferfzen ez due/a r/rus//ro du; /zan ere, /an bau
/ndusfr/aren aurre/:o a/d/an o/narr/fufa dago. Besfa/de, due/a gufx/ arg/farafu dudan /an /abur baf ere /;ontsu/fa da/fe/re (GMC/A
/995). /Tasu bonefan ordea, funfsez/ro be/burua ezzen eus/ra/arrantza-Zbardueraren azfer/an b;sfor//ro baf eg/fea, mafer/a/ esfaf/sf//ro efa grañ/ro bafen e/rarpena eg/fea ba<z//r. Horregaf//r, ez/n <zan nuen ba/oraz/o b/sfor/ograf//ror//r eg/n, ez efa erud<z/o-erreferentz/an/r eman ere. Arf//;u/u bonefan a/drz, rzan duf borrefara/;o au/reran'/r.
2. Aurrerago fesfuan ga/bon/buruz emango d/ren erreferenfzrá/; ondoso auforeena/r d/ra; M/ÍCr/&/., A.P. f79S7): /72 efa fFP/VA/VOfZD/AZ /?.; MA/?r//VfZSWAW, C. (79S4); /S/.
i . X/X. mendearen 3rd/a/def//r gaur arfe/ro /Ta/rforn/a/ro arranfza-/barduere/ buruz/ro ondo/ro /an b//ra/naren /rasua <zango //fzafe/re. MC fS/OV f/9S6) -gazfe/eraz/ro /ra/rur/ea/r bonen /aburpen br//r/ efa es/ruragarn baf aur/r/ deza/re ondo/ro bonefan. MC
fV O V (*799^)-. ían bone/r, egungo b/sfor/ograbaren se/;forer//r berr/tza//eenefar//;o bafean barne barfzen d/fu bere ema/fza/r,
/ngurug/roaren b/sfor/an ba/n zuzen ere. furopan es/rasa/r d/ra arranfzaren munduaren brsfor/ar/ buruz/:o s/nfes/ naz/ona/ /nferesgarr/a/r; bauen arfean, ondo/roa a/pafu bebar da. M O ÍM 7; M. fedj, f/987), 7ama/ez, fspa/n/aren /rasuan ez dago anfzeAo
arg/fa/pen//;.
baue/r a/de bafera ufz/ d/fuen b/sfor/ograf/'a a/rademz/roaren zrud/menz/r ezaH orre/a, arranfzaren
munduaren h/sfor/az da/rzguna -efa bau fus/ra/ Herbaren /rasuan berez//r/ ap/z/ragama daHzsforzara/ro za/efasuna /zan dufen /daz/een /ana /zan da sarr/fan. /daz/e bauez ga/ar/ buruz aza/du
dufen /nferes bzz/a es/rerfu bebar baza/e ere, zenba/fefan presfa/runfza bzsfor/ografz/roa /a/fa zaze/a
anfzeman da/fe/re efa, ondor/oz, beren /ana ez da do/rumenfazzo arfx/b/sf//ro /ronfrasfafu bafen erab/7penef/7r /orfufa/ro ema/fza. A/fz/f//r, arg/fa/pen bor/e/r aurre/ro aufore bafzue/r eg/nda/ro obarra/r
errepz/rafzearen ema/fza d/ra geb/eg/fan; aufore bor/en dafua/r, ez s/nesfe/ro modu/roa/r as/rofan,
beb/'n efa berr/z errep/'/rafzen d/ra. /-/orre/a, oro bar /an baue/r ez dufe frogafzen /nformaz/'o-mafe//a/are/r/n erab///fa/ro mefodo /rr/f//roa menperafzen den//r efa mefodoa menperafzea ez/nbesfe/roa
da b/sfor/og^j5a z/'enf/f7'/roan X/X. mendearen ama/eraf//r aurrera. Ondor/oz, efa fus/ra/ Herbar/
dago/r/onez, arranfzaren b/sfor/'ar/ buruz/ro b/Mograf/'a ugar/ aur/r/ deza/regu ba/na zenba/fefan
/ronfu band/z erab/7/ bebar da 77orregaf//r /rud/fzen za/f ba/n prem/az/roa orr/a/de bauefan ga/ar/
buruz arg/farafufa/roaren ba/oraz/o b/sfor/ograf//ro baf eg/fea, obra bauen merez/mendua/r ad/erazfea efa a/rafsa/r azferfzea (/rasu bauefan /zan da/fez/reen so/uz/oa/r a/'pafzen sa/afuz).
Besfa/de, azfer/an bau n/re ezaguera mugafue/r ba/d/nfzafufa dagoe/a /7rus/7ro du /ra/rur/ea/r.
/zan ere, b/sfor/a/ar/e/r frreg/men Zabarraren /rns/ de/fzen d/ogun a/d/'/ro f7750- 7550 b/farfean gufx/
gorabebera) B/z/raz/ro arranfzaren b/sfor/ar/ buruz/ro //rer/refan espezza/zzafufa nago efa besfe
gara/e/ buruz/ro erreferenfz/a/r /ronfsu/fa b/b//ograf//roan o/narr/fu d/ra funfsean. Az/ren//r, eus/ra/
arranfza-se/rforear/ buruz/ro bern/ruspen b/sfor/ograf//ro bone/r/n bas/ aurref/Zr, ga/ gufx/ bafzu/r
jorrafu/ro d/fugu/a esan bebarra dago fba/a no/a arranfza-zbardueraren bas/era frd/ Aroan,
fernua/ro arranfza-zbardueren b/'/a/raera Aro Modernoan zebar, /rosfa/de/ro arranfza XV/// efa X/X.
mendeefan.. J. /zan ere, fus/ra/ Herr/'/ro arranfzaren b/sfor/ar/ buruz/ro ga/ guzf/a/r bemen b/7fzea
ez/nez/roa da efa a/pafufa/ro a/derd/a/r garranfz/fsuena/r edo arg/fa/pen geb/en /zan d/fuzfena/r d/ra
n/re usfefan.
fus/ra/ arranfza-zbardueraren b/sfor/ar/ buruz/ro edoze/'n azfer/an g/oba/e/r, bere ezaugarr/'r//r
garranfz/fsuenefar//ro baf -frd/ Arof//r aurrera- fus/ra/ Herr/a furopa/ro efa mundu/ro besfe zona
bafzue/r/n barremanefan y'arr/ /zana /zan de/a a/pafu bebar du bas/'eraf/'/r. Hau eus/ra/ /rosfa/dearen
bere/zgarr/'a den p/afafórma /ronf/nenfa/ fx/'/r/aren ondor/oa da, gure arrantza/ea/r mendeefan zebar
beren eremuf/'/r /rfen efa urruf/7ro arranfza/e/ruefara ab/'afu bebar zzafera bu/fzafu /zan d/fuena.
77one/r /rufsu /rosmopo//fá baf eman z/on /ragane/ro eus/ra/ gzzarfea/r zuen ba/n eg/fura frad/z/'ona/ar/ -bere esparruan ba/n /fx/'fa /'/rus/ ob/ denar/'-. Horre/a, arranfza-/barduera/r gure berr/án /zan
duen garranfz/'a ez da u/erfu bebar fus/ra/ Herbaren produ/rz/o e/ronom//roan /zan duen parfa/defza-porfzenfa/aren arabera -oro bar, oso fx//r/a-, besfe espaz/o geograf/Zro bafzuefara efa, ondo­
r/oz, besfe g/zarfe, e/ronom/ efa /ru/fur esparru bafzuefara zaba/fze/ro b/de g/sa /zan duen garranfz/an o/'narr/fufa ba/z/'/r. ./a/r/na, bau guzf/'a eus/ra/ arranfza/e/rue/r es/ra/nfzen zufen erauz/refa-aba/men mugafuaren ema/fza /zan zen, fus/ra/ Herd/ro ne/razan'fza-produñz/o es/rasa/r e///radura-ba//ab/'de osagarr/en born/dura arranfzan b/7afzea erag/n zuen beza/axe, Hon/ dago/r/onez, eus/ra/ b/sfobograf/a/r duen bufsuneefar//ro baf gure arbasoen e///radura-d/efan arra/naren erag/na ze/n /zan zen
azferfu ez /zana da, Hone/r/n /ofufa, ad/eraz/ bebarra dago az/ren bamar/radefan mundu osoan
gero efa garranfz/ band/agoa barfu duen a/or b/sfobograf//ro baf ba/'n zuzen ere e//7raduraren b/sfor/'a de/a s 5oberan da/r/gu er///7o /rafo///roa/r bere erag/na /zan zue/a, urfe/ro egun as/rofan barag/'b/r ez y'afe/ro ob/zgaz/oa/r arraz'na /ronfsumz'fze/ro p/zgarr/ baf zzan bazfzen, Besfa/de, bada/r/gu ere
besfe e///radura-produ/rfuen a/dean zuen prez/o baxuaren ondor/oz arraz'na berr/farren d/'efan osaga/
garranfzzfsua zzan ze/a, Dena de/a, mz'/a a/dzz errep/Zrafufa/ro erre^renfz/a fop//ro bauez efa, besfe
zenba/f gauzaren arfean, mafx/nadaren bafean parfe barfu zufene/r azp/marrafzen zufenaren ara­
bera /r/asen'/r baxuene/roe/r arra/na y'afen zufe/a d/ofen a/pamenez ga/n -e//fee/r /ra/zfafe bandzágoztro
produ/rfua/r /ronfsumzfzen z/fuzfen-, ez dago ga/ar/ buruz/ro besfe/a/ro //rer/refa aztx/bzsf/ZroZro azfer/an/Tr, fg/a esan bebar bada, eus/ra/ arfx/'boefan arra/na/r berr/farren d/efan zuen garranfz/ar/ buruz/ro do/rumenfaz/oa aur/r/fzea ez da bafere erraza, a/or bonefan ba/'n o/narnz/roa den /romenfuefa/ro
4, íesfuan arranfza-se/rforearen /xsfor/a e/ronom//roa besfer//r ez da a/pafzen -garafuxeagoa egofeagaf//r- ba/na gauza bera esan
//fe/re -/zaera negafZboago bafe/r/n, nos/r/- arranfza/een /ro/e/rf/boen b/sfor/a soz/aZ edo /ru/fura/ar/ buruz,
5, <4rf//ru/u bonen ama/era/ro errefereníz/a b/b/Zográ/i/roe/r ez dufe, ja/r/na, Fus/ra/ /7err//ro arranfzaren bZsforZar/ buruz/ro b/b/Zograf/a baf osafzen, arfz'/ruZu bau Zdazfe/ro /ronfsu/fafufa/ro /ana/r besfer//r ez d/fuzfe /s/adafzen, /forfaz, Frd/ Aro/ro efa frreg/men
Zabarre/ro eus/ra/ arranfzaren b/sfor/ar/ buruz/ro argZfaZpena/r ezagufu nab/ d/fuen /ra/rur/ea/r ondo/ro auforearengana yo bebarÁo du,
FP/TOPF/M C7997), 432-440, Berfan, a/d/baue/buruz/ro oso zerrenda b/b/Zograf//ro osafua es/ra/nfzen da, ArogaraZ/rZderaAoaZd/z, oso
fresna b/bZ/ografZ/ro ezagunefara jo bebar/ro du, baZa noZa BZÍBAO, 7, auforearen Fus/ro BZbZ/ografZa obrara.
6, FZZ/raduraren b/sfor/a efengabe berr/fu den a/orra /zan da az/ren bamar/radefan, ba/nbaf aZfz/ndar/ren Zan garranfz/fsuaA arg/farafu z/renefZ/r, baZa noZa r/FZ?MAZVDZOL/EB, 7.7. (797Q) edo M/V/V4/V/Z.Z., /?. f/970). fz/nez/roa da bemen e/rarpenZ/r garranfz/fsuena/r
a/pafzea ba/na /ra/rur/ea/r g/da es/ruragarr/a/r aur/r/fu/ro d/fu gazfe/eraz ondo/ro bauefan. B/MUDH., f. f?9S4J, CAMPOPfS/, P. (*?9S6),
P07BFPG, P., PABB, í. feds) (*7990), MOMM/VAP/, M. f /993) edo GOODV, 7. f 7995/ ¿an bauefan ga/ar/buruz/ro erreferenfz/a b/bZ/ografZ/ror//r garranfz/fsuena/r aur/r/ da/fez/re.
e///radura-/ronfsumoar/ buruz/ro azfer/an/'/r ere ez dugu/a /ronfuan bartuz, ba/na ba/a efa guzf/z ere
arranfzaren b/sfor/a/r duen bufsune b/sfonograf/'/ro bau befefze/ro besfe berr/a/de bafzuefan garafu /zan d/ren prozedura /rud/mentsua/r eg/furafu be/iar/ro d/ra
Aurre/roa ufz/fa, oso gauza gufx/ da/r/gu Frd/ Aroaren aurre/ro Fus/ra/ /-/err/Zro arranfzaren b/7a/raerar/ buruz s. /.eben erreferenfz/a/r Go/-Pa/eo//fo/ro bob/ bafzuefan eg/nda/ro zenba/f /ndus/refafaf/Zr/aso d/ra. Frreferenfz/'a baue/r /rosfa/def//r burb/7 (Deba efa Or/a /ba/en bo/ra/ean, ¿.e/re/f/on,.. J
/ro/rafufa/ro /e/ze bafzuefan mo/us/rua/r /ronfsum/fzen z/re/a era/rusfen dufe. ¿abar-p/'nfurefan /fsas
arranfzan buruz aur/r/fufa/ro arrasfoa/r ordea, es/rasa/r d/ra, zenba/f ar/reo/ogo/r p/nfura bauefan
ba/nbaf espez/'e aza/fzen d/re/a ba/'ezfafzen badufe ere fo//arra/r edo /engoradua/r ad/b/dez/
/-//sfor/aurre/ro a/d/ barfan, arranfza b/garren ma/7a/ro /barduera /zango zen (arranfza eg/fe/ro
arpo/a/r efa amua/r bazeuden ere) /rrusfazeoen /ronfsumoaren a/dean; bob/ ezagun bafzuefan
(Sanf/'mam/'ñen ad/'b/dez), /apa/r, osfra/r, mus/ru//ua/r, efab. /ronfsum/fzen z/re/a era/rusfen dufen
azfarna ugar/ aur/r/fu d/'ra. Frromafarren gara/ar/ dago/r/onez, ¿apurd/'/ro Gefar/a berr/an arra/'ngaz/'/refara/ro esfab/ez/mendu bafen azfarna/r aur/r/fu d/'ra ba/'na ordu/ro eus/ra/dune/r garafufa/ro
arranfza-/barduerar/ buruz/ro erreferenfz/'a do/rumenfa///r ez dago.
Fus/ra/dune/r Beranf Frd/ Aroaren aurref//r burufufa/ro arranfza-/'barduerar/ dago/r/onez, dafu
gufx/ daude, nab/z efa, ga/ar/ buruz/ro a/pamen do/rumenfa/en es/ras/a de/a efa, b/b//'ograf/an beb/'n
efa berr/z a/pafu bebar /'zan^. Fsangurafsua da zaf/'/ra/ro erreferenfz/a bor/efaf/Zr geb/ena/r ba/earen
arranfzan buruz/roa/r /zafea. Ad/'eraz/ bebarra dago Frd/Aroan zebar Fus/ra/ /-/ern/ro /rosfa/def//r bur­
b/7 Balaena Biscayensis /zene/roa -z/'enfz/ ferm/'noefan Eubalena Glacialis /zenez ezagufzen denaaza/fzen ze/a neguan. 5eguras/r¿ ba/ea borren -ba/ea sard/arra ere de/fufa/roa- arranfzaren b/sfor/a/r oso y'aforr/ urruna/r d/fu. Zenba/f erud/fu/r, 5enaf/7r burb/7 /ro/rafufa dagoen 7/m/éges-e/ro abad/a/ro orda/'nag/'r/ baf barfzen dufe fenomeno bon/ buruz/ro /eben erreferenfz/a do/rumenfa/fzat
Orda/nag/'n bone/r /apurfar bafzue/r monasfeg/ borrefara ba/earen /ro/pea eraman zufe/a ad/'erazfen
ornen du.
Ba/earen arranfzan buruz/ro burrengo a/pamena/r X/. mende/roa/r d/ra, ¿.apurd//roa/r baue/r ere.
/-/orre/a, a/pamenen arabera, Ba/ona/ro mer/rafuan 7059an sa/dufa/ro arf//ru/uen arfean zefazeo
borrefaf//r erauz/fa/ro produ/rfua/r zeuden. Fra berean, X/. mendef/'/r aurrera, monasfeg/ bafzue/
¿apurd/'/ro mar/ne/e/r barrapafufa/ro ba/eefaf/'/r eraforr/fa/ro produ/rfue/r/n orda/ndufa/ro zerge/
buruz/ro a/'pamen ba/ran bafzu/r aur/r/ da/fez/re. D/'rud/'enez, X///. mendef/'/r aurrera ba/earen arranfzar/ /ofufa/ro /parra/de/ro porfu nagus/'a M/'arr/'fze/roa /zan zen ba/na, b/sfor/a/ane/r ad/'erazfen
dufenez, /barduera bau besfe berr/ bafzuefa/ro arranfza/ee/r ere eg/fen zufen, ba/a no/a Don/'bane
Z.ob/'fzune, Z/'buru, 5o/roa, Gefar/a -berfan /rosfa/de/ro ba/ea/r /'/rus/ aba/ /zafe/ro fa/a/'a bafe/r /uzaroan /raun zuen zuf/'/r-, B/darfe, efa abarre/roe/r. Fg/a esan bebar bada, ga/a azferfu dufeneZr /rud/'men-aba/eg/'n baf eg/n bebar /zan dufe -ob/'/roa den beza/a Frd/ Aroa /Zrerfzen dufenen arfeanad/erazpen gufx//ro /e/ru/rofasunefan o/'narr/'fufa fapurd/'/ro Frd/ Aro/ro ba/earen arranfzaren /i/sfon'a
bau osafze/ro. ¿.e/ru/rofasun bauefan/ro bafzu/r, barrapa/refa bauengaf//r Ba/ona/ro /rab/7doan
orda/ndufa/ro zerge/ buruz/ro a/pamen /aburra/r edo /parra/de menperafu zufen errege /nge/ese/
(efa aurrerago zona/ro nob/ee/) arranfza-/'barduera bauengaf/'/r zerga/r orda/'ndu /zanar/ buruz/ro
a/pamena/r d/'ra.
B/7r/ngoe/r /par Fus/ra/ /-/err//ro arranfza/ea/r zefazeoa/r arpo/fzen frebafu z/fuzfe/a usfe /zan da
ba/na /no/a/ro do/rumenfu-eus/rarn /dafz/'r//r gabe/ro anfz/na/ro /egenda-frad/z/o baf besfer//r ez da,
7.
B;z/;á//ro Aomenfue/ dagoA/enez, arra/naren Aonfsumoa doAumenfafufa dufen azfer/an gutx/ d/fugu (ad/b/dez, ífGAR/?f7A
/RAGOR/?/, P. (/974)) ba/na fusAa/ Werr/Ao e#'o-esfab/ez/mendu bafzuefan badago borre/aAo doAumenfaz/o bísfor/Aor/'A, fe:fuan
proposafzen dena beza/aAo e//Aaduraren béfor/a bafen zentzuan /Aerfu bebar/ro //fzafeAeena. fusAa/ Herr/Ao e//Aaduraren béfor/ar/
dagoA/onez, ondoAo s/nfes/ /abur efa b/Aa/naren /nferes band/a a/pafu bebar da. AG//?/?fAZA'Uf/VAGA, 7 (/990).' 53-62. /-/a/a ere,
arra/naA b/sfor/an zebar /zan duen garranfz/ar/ buruz d/fugun ezaguerefan aurrera eg/feAo moduAo /AerAefa-/an band/aA /a/fa d/ra
eusAa/ b/sfor/ograA'an. /zan ere, /ragan/A burb//ena besfer/'A ez dugu ezagufzen, a/pafufaAo Ag/'rreazAuenagaren arf/Au/ua arg/farafu
zeneAo bo/umena osafzen dufen anfropo/ogoen azfer/ane/ esAer.
&
Ga/ bon/ buruzAo erreferenfz/a bafzuA ondo/ro bauefan aur/r/ da/fez/re; AR/M/DA, A. (/978), A/.ÍU/VA, / (/986) efa /?ODR/GUfZSAÍ/S, 7. (/986). Obra baue/r fesfuaren ondo/ro /erro/rada /dazfeAo Aonfsu/fafu d/ra.
9. Hurrengo /erroefan agertzen d/ren frd/ Aro/ro arrantzan buruz/ro a/pamene/r oso obra desberd/nefan dufe jaforr/a. Wauen arfe­
an, fus/ra/ Werr/Ao ba/earen arranfzar/ buruz/ro A/as/Ao b/burfu den ondoAo sa/aAera ospefsua azp/marrafu bebar da. OR/0U/A//V, M.
(7979). Horre/a, gora/pafu bebarra dago erud/fu boneA fusAa/ Herr/Ao arranfzaren b/sfor/ar/ buruz eg/ndaAo e/rarpena aresf/an atpafufaAo obran edo besfe /an bafzuefan -C/B/CU/A//V, M. (/952) efa (*/96/)- ba/na erab///z/fuen /furr/aA ad/eraz/ ob/ ezz/fuenezgero
efa zorrozfasun gubr/Ao doAumenfu efa //buruefan /raAurr/zuenaren aurrean zenba/fefan jarrera Ar/f/Aor/A aza/du ezzuenez gero, bere
/anaA zuburfasun band/z erab/// bebar d/ra. Besfa/de, gure arf/Au/uan frd/ AroAo arranfzan buruz esafen dena MADOZ (/846-50) obraAo erreferenfz/a /r/as/Aoefan ez ez/A azfer/an oroAor bafzuefan -A/?BfX (/984), AM//VDA, A. (/978), ÍA8UBU, M. (7986), (/989) efa
(/99/), /.fffBW ?f, 7. (7933), f7Xf8A/?/?/A, M. ef a/. (7985) efa (7989)- efa fesfuan a/pafufa/ro pen/nfsu/aAo eus^a/ berr/e/ buruzAo
monograf/eían -ZABAÍA, A. (7928), DUO, G. (7985 a), ZUB/G4/M^ A. (7970), CfRfZO, f. (/970), ZUMAfDf, /. (/987)- dufeyaforr/a. /parra/der/ dagoA/onez, ondoAo bauefan agerfzen d/ren a/pamene/jarra/fu za/e. /VOGARf7; 7. (7925), GOWf/VfíC/Vf, M. (7987),
P/A/.ÍOUX, C. (7987), GOWfMfC/Vf, f. (/979), GA/?A71 7. (/987).
bemerefz/gárren mende/ro b/sfor/a/ar/e/r fop/Zro/r/ onarfu zufena efa az/ren gara/efan /rr/f/'Zrafu /zan
dena
Fra berean, efa f/egoa/den dago/r/onez, b&7ngoeZ: gure arranfza/een arranfza-feZrn/'Zre/
eg/nda/ro e/rarpenaren h/pofes/a beb/n efa ¡berr/z errep/Zrafu da ba/na o/narr/ do/rumenfa/ sendor/Zr
gabe. /de/a bau berresfe/ro emanda/ro argud/o baZrar bafzuen arfean, Frd/ AroZro ba/eunfz/en errepresenfaz/o /Zronograf/Zro bafzue/r -esZrasaZr besfa/de- unfz/ normand/arren eredue/ eranfzufen d/'efe/a edo /fsasoaren /nguru/ro eus/ra/ b/zfeg/a/r /parra/de/royaforr/'Zro ba/nbaf ferm/no jaso d/fue/a d/ofena/r a/pa da/fez/re " . //rusfen denez, gauza gufx/ da ora/nd/'/r berrespen b/sfor//ro zorrofz//r ez duen
feor/a era/rargarr/ borren a/de eg/fe/ro.
Besfa/de, pen/nfsu/a barru/ro ba/nbaf eus/ra/ porfur/ dago/r/onez, bad/ra ba/earen arranfzan
buruzZro aurrerago/ro erreferenfz/'a bafzu/r. Horre/a, aufore as/ro/r Donosf/a/ro fundaz/o-gufuna/r
ba/eaf/Zr erauz/fa/ro produZrfuen sa/menfar/ buruz eg/fen d/fuen a/pamena/r (X//. mendearen ama/e­
ran) edo Mufr/'ZruZro arranfza/ee/r X///. mendef/Zr aurrera Gazfe/a/ro erregear/ urfero barrapafufa/ro
/eben ba/ea eman bebar z/ofe/a d/'oen a/pamena errep/Trafu d/fuzfe asZrofan. Ha/aber, B/enfz/aZro
erro mar/ne/ /uzeZro -aurrerago arranfza-zbarduera es/rasa /zan bada ere- b/r/b/7duaren b/n-gufuna/r
7299an /fsas abere bauen eb/za a/pafzen due/a ad/eraz/ /zan da. Ga/nera, Bermeo efa Hondarr/b/Zro
7297Zro z/g/7u bafzuefan ba/eunfz/a/r daude marrazfufa. Fra berean, Zaraufz/ buruz/ro doZrumenfaz/o bafean a/pafzen denez, b/r/b/7du boneZr 7BB7f//r aurrera bertan barrapafufa/ro zefazeo ba/ro/fzaren buruf/Zr begafsera/no/ro f/ra baf eman bebar z/on Gazfe/a/ro erregear/. Az/ren//r, oso ezaguna
da ba/een barrapa/refar/ buruz/ro aurrerago/ro errepresenfaz/o /Tronograf/'Zroen agerpena ba/nbaf
berr/ren armarr/efan f/-/ondarn'b/a, ¿.e/re/f/o, Ondarroa, Mufn'/ru, Gefar/a...).
Frd/ AroZro /-/ego Fus/ra/ /-/err/an /zan zen ba/earen arranfzan buruz/ro erreferenfz/a geb/ago ga/nera //fez/^e ba/na a/eru bufsa/r besfer/'Z; ez //rafe/re /zango, aza/du d/'fugunaZr beza/a/roa/r. Gara/ barfan ba/earen arranfza/r zuen garranfz/a, gure urefan gara/ bafean ba/e as/ro /zafeaZr ez ez/'/r bere
produZrfuen erab/7era an/fze/r emafen z/ofen. D/rud/enez, ba/earen barag/a zefazeo baue/r barrapafzen z/rene/ro Zrosfa/de/ro zonefa/ro berr/farre/r besfer//r ez zufen esf/'mafzen fe//zg/zonenfzaf efa
e/zfeefaZro besfe perfsona bafzuenfzaf zenba/fefan gordefzen zen m/nga/na /zan ez/'/r). Ba/na ba/eaf/'Zr besfe e/emenfu bafzu/r aprobefxafzen z/ren; bauen arfean /ro/pea edo sain de/aZroa azp/'marrafu bebar da. 5uposafu ob/ denez, Beranf Frd/Arof/Zr aurrera sain bau eusZra/ porfuefaf//r F/andes
efa /nga/aferrara esporfafzen zen Fus/ra/ /-/err/aren efa berna/de bauen arfean X/V efa XV. mendeefan zebar garafu zen mer/rafanfza- nab/gaz/'o /nfenfsuaren barruan.
Dena den, ba/earen arranfza/r Frd/ Aroan /'zan zuen garranfz/a u/rafu bebar ez bada ere, bere
erag/nar/ geb/eg/z/ro ba/zoa eman zazo. T7orre/a, zenba/f aufore/r ba//o/r/defasun ausarfeg/a/r eg/n
d/fuzfe ba/ea bafen barag/-/ranf/fafeare/r/n efa beb/e/r emanda/ro e///radurareZr/n, nabarmen/r/ /e/ruz
/ranpo dauden Zronparaz/o o/rerra/r eg/'n nab/'ean. Besfe /7do bafean, efa bemerefz/garren mende/ro
erud/fu y'a/r/n bafzue/r zenba/f do/rumenfur/ buruz eg/nda/ro /nferprefaz/o desego/r/e/ b/fzez b/'fz
jarra/'Zr¿ eusZra/ ba/eunfz/a/r X/V. mendearen erd/'a/dera/ro Brefa/'n/'a, /r/anda efa /nga/aferra/ro urefan
sarfu ornen z/ren ba/ea b/7a efa XV. mendearen bas/eran /s/and/ara /r/'fs/' ornen z/ren be/buru berareZr/n
Frd/ AroZro eusZra/duneZr ba/earen arranfzan eg/nda/ro usfez/ro epope/ar/ buruz/ro zenba/f
m/fo -Zrr/f/Zra b/sfor//ro zorrofz/7r fx/Zr/enar/ ez/n aurre eg/n d/ofena/r- d/bu/gafu /zana, egungo /'/rus­
peg/ b/'sfor/'ograf/Zrof/'/r erabaf desego/r/a den aberfza/eZrer/ar/ /eporafu bebar za/'o.
Besfa/de, Zrr/f//ra b/sfor//ror//r eza berberaren ondor/oz ba/nbaf bufseg/fe eg/n d/'ra, ba/a no/a
Beranf Frd/ AroZro Arranfza/een /(ofrad/a bafzuen -BermeoZroa ad/b/'dez- Ordenanfza bafzuefa/ro
Z;ap/fu/u guzf/a/r berfan agerfzen d/fuzfen dafa/roa/r d/re/a esafea, /zan ere, ez da /ronfuan barfu
es/ruragarr/ d/fugun do/rumenfu ba/rarra/r XV/. mende/ro /rop/a bafzuZr d/re/a efa fesfuan zebar
az/ren mende bonefaZro espres/oa/r, ad/fz-forma/r, ba//ab/de gramaf//ra/a/r, efab. anfzemafen d/re/a. Horfaz, oso za/7a da ba/ezfafzea arf/'/ru/u bor/efa/ro ze/n zaf/ d/ren X/V. mende/roa/r efa ze/n
aurrerago/ro a/d/efa/roaZr '3.
70. /z^us ondoso azfer/ana. GOWf/VfC/Vf, f. C7984/ 77, oso /tedafua /zan zen -í. /.efebyre/r aresf/an a/pafufa/ro obran onarfu
zuenef/Zr bafez ere- fop//ro bau ^r/f//ra<zen dueña. Ha/a ere, í. í.efebvre/r fus/ra/ Werr;'/ro arranfzaren b/sfor/ar/ eg/'nda/ro e/rarpena ez
da /no/z bebar beza/a gora/pafu/^o, gaur egun aur/r/fu ez/n den do/rumenfaz/oa /ronfsu/fafu aba/ /zan ba/fzuen -ad/b/dez, gaur egun
/nbenfar/afu gabe/ro 7o/osan dagoen G/puz/roa/ro Arfx/bo /\/agus//roa/ /. Argud/o baue/r efa aboz/ro frad/z/of/Zr eforr/fa/ro besfe bafzu/r ondo/ro /anet//r /aso d/ra berr//r/. f/?/TO/!f/rA, A. (1995). Wa/a
ere, bA/ngoe¡^ b/s/fafu ornen z/fuzfen eus/ra/zonefa/ro /ndus/refa ar/reo/og//roe/r -ba/nbesfefan es/rafu /zan d/rene/r- berrespena eman
arfe, supos/z/o bufsa/r besfer//r ez d/ra /zango.
/2. Mon/dago/:/onez, as^ofan a/pafzen da 7479f</raurreraeus/ra/arrantza/ea/r/s/and/an<zanz/re/a. f/MARSO/V, 7. (*7987)auforea/r arg/fu duen beza/a, bau guzf/a Garáf-e/^ X/X. mendean d/bu/gafu ornen zen /rron//ra /s/and/ar baf/ buruz eg/nda/ro /nferprefaz/o o/rer
bafen ema/fza /zan da; eg/az, eus/ra/duna/r zona barfan /zan z/re/a d/ofen /eben a/b/sfe s/nesgarr/á/r XV//. mendearen bas/era/roa/r d/ra.
73.
íesfuan a/pafzen den argud/oa, aurre/ro /an bafean frogafzen sa/afu n/nfzen -G/MC/A, 7. (*7985 cj-, Va/r/na, borre/r ez du
esan nab/ Bermeon Beranf frd/ Arof/Zr ÁTofrad/a baf zegoen//r u/rafu bebar den//r ba/na ezfaba/dagarr/a da Ordenanfzefan ad/erazfen
d/ren pra/rf//ra guzf/e/r X/S/. mende/ro egoera /s/adafzea.
fg/a esan, ez da/r/gu gauza band/r//r frd/ AroZro eusZra/ /rosfa/de/ro arranfzan buruz, do/rumen­
faz/oa esZrasa ba/fa. fsangurafsua da ordea /rosfa/de/ro arranfzan barrapafufaZro espez/een arfean
azpafuena/r bzszgua efa sard/na /zafea. ffa bon f/z'fa/ro Arfzapezp/ZruaZr X/V. mendearen erd/a/dean
bere Maitasun Onaren Liburua zzeneZroan Bermeofz/r Gazfe/ara eramafen z/fuzfen arra/n baue/
buruz eg/n zuen a/pamen ospefsufz/r aurrera. A/pamen bonefan, X/X. mendea ondo sarfufa egon
arfe a/fura/ro efa baxura/ro arranfzen arfean zzanda/ro zaf/Zrefa fradzz/ona/a/r aspa/dz'/ro susfra/a/r
d/fue/a //rus da/fe/re. Aurre/roa beza/n /nferesgarr/a da /rosfa/de/ro unfz/e/ -oro bar «p/naza» /zen
anb/guoareZr/n def/n/fufaZroe/- buruz/ro a/pamena/r Beranf frd/ Aroan ere agerfzea. Unfz/ baue/r
aurrerago/ro mendeefan aro garaz/r/dea bas/ arfe a/da/refa gufx/ /zan z/fuzfe/a suposafu /zan da efa
bau besfe /fsas seZrfore bafzuen bz'/a/raerareZrz'n Zronfrasfafzen duen arranfza-prozeduren ar/razsmoare/r/n /ofufa dago
fra berean, esangurafsua da Beranf frd/ Arof/'/r arranfza-eremu/ro gafazZra
soz/a/ efa perfsonarfe/roe/ buruzZro a/pamena/r /zafea. f/auen ad/b/de g/sa, /fsas /Cofrad/en barruan
sorfufa/roa/r edo /Cofrad/a bauen efa zerga bafzu/r orda/ndu bebar z/z/r/efen errege-de/egafuen
-prebosfeen- arfean sorfufa/roa/r a/pa da/fez/re
Beranf frd/ AroZro eusZra/ arranfzan buruz/ro errepaso /abur bau ama/fze/ro, pen/nfsu/a/ro eus/ra/ arranfza/ea/r fspa/n/a/ro /fsaso/ro (5a/facaba//osen aurrean, 5anfanderren) edo Canfo/ro fCap
Brefongo fosan) arranfza/e/ru no/aba/f ere burb/Vefara yoafen z/re/a esan da/fe/re, aurrerago/ro men­
deefan eg/ngo zufen beza/axe. Ha/a ere, besfe arranfza/e/ru urrunagoefara ere ab/afzen z/'ren, X///
efa X/V. mendeefaf//r aurrera Gazfe/a/ro /Coroaren pr/b/7eg/oa/r /ozíu ba/fz/'fuzfen Asfur/es efa
Gá/Zz/a/ro urefan barfufa/ro arra/na/r gaz/fzeZro. /par /fsasora ere /r/fs/ z/ren, /egafza edo sard/nzarra
barrapafzera nagusz'/r/.
Ha/a efa guzf/z ere, ba/n urrune/ro arranfza-zbarduera ba/eZr ez z/ren Ga//z/aZroa/r beza/'n
garranfz/fsua/r /zan. Argud/afu denez, frd/ Aroaren ama/eraf/Zr arranfza/ee/r eus/ra/ /rosfa/dean
es/rasa/r z/'ren ba/ea/r b/7afzen z/fuzfen berfan, b/ b//abefef//r gora/ro /raupena zufen /ranpa/nefan.
A/derd/ bonen arrazo/ g/sa, gebz'egzz/ro arranfzaren fenomenoa a/pafu /zan da '6, fus/ra/ Herr/aren
b/sfor/'an /a arranfza-espez/e guzf/e/r/n gerfafu /zan den /ronsfanfe baf/ /ofufa dagoena; gure
arranfza/e/ruen ar/an-ar//ro agorfea /7do bafeZro edo besfeZro arranfza /nfenfs/boen ondor/oz
Aurre/roare/r/ny'arra/fuz, /raupen /uzeZro fop/Zro b/burfu da -X/X. mende/ro erud/fu bafzuen zenba/f
zdafz/faf//r aurrera /ndarra barfu zuena- eus/ra/ arranfza/eaZr XV. mendean /par Amen/rara /r/sfearen arrazo/a /(anfaun'/ro /rosfa/de/ro ba/een es/ras/a /zan ze/a ba/ezfafzea. Horre/a, aberfza/eZrer/a/r
sorfufa/ro frad/z/'o bafen arabera, eus/ra/duna/r /zan ornen z/ren Rfonf/nenfe berr/a aur/r/fu zufen
/ebena/r, Co/onen aurref//r. fg/'az, argud/o baue/r ./uan ffxa/de mar/ne/ g/puzZroarrarena beza/a/ro
m/fo bafzuefaf//r eraforr/ d/ra. 77orre/a, XV/. mendean ba/ezfafzen zenaren arabera, a/pafufa/ro
mar/ne/ bau íernuan /zana zen aurre/ro mendean, bau da, Genoa/ro a/m/ranfe ospefsua ba/no
as/roz ere /ebenago. //do berean, XV//. mendearen ama/era/ro zenba/f do/rumenfuZr -/parra/de/ro
arfx/boefa/roa/r- Amer//ra /parra/de/ro eus/ra/dune/r Co/one/r ba/no /eben aur/r/fu zufe/a a/darn'/rafzen zufen.
Az/ren bamar/radefan eg/nda/ro /ZrerZrefa do/rumenfa///r ser/oene/r ager/an ufz/ dufe ba/ezfapen
bauen zorrozfasun b/sfor/Zror/Zr eza. /zan ere, B/r/nzoefa/ro a/de bafeZro nab/z besfe/ro eusZra/dunaZr
7ernuaZro urefan arranfzan ar/fu aurref/'/r besfe berr/a/de bafzuefa/ro arranfza/ea/r -Porfuga/ efa
Brefa/n/a/roa/r ad/b/dez- /zan z/'ren berfan. Zebaz/r¿ brefa/n/arra/r /zan z/'ren XV/. mendearen bas/eran /parra/de/ro arranfza/ea/r zfsasoz band//ro arranfzan frebafu z/fuzfena/r. ffa bau /ronsfanfe b/sfon'/roa dugu /par fus/ra/ Hern/ro arranfza-frad/z/'oan; zzan ere, aurrerago aza/du/ro dugun beza/a,
/apurfarra/r brefa/n/arren afzef//r /b/7/ /zan d/ra /a bef/arranfza-berr/Zrunfzefan efa berrz/runfza borzeZ;
/m/fafu eg/n zzan d/fuzfe. fs/ruragarn dugun do/rumenfaz/oar/jarra//r¿ d/rud/enez /parra/de/ro eus/ra/ arranfza/ee/r fernua/ro arranfza/e/ruefan eg/nda/ro /eben /ranpa/na/r 7520. urfearen aurre/ro
74. Wauxe da, (rosfaZde/ro untz/'ez dago/r/enez, ondoso auforearen argud/oa. ARBfX, A. (7983). Argud/o bonen arabera, aro
modernoan zebar /rosfa/de/ro unfz/'e/r jasanda/ro berr/Zruntza gufx/ bor/en jaforr/a arranfza/ee/r frrege Armadaren a/de egZndáZ^o derr/gorrez/ro zerb/fzuefan Z/rusZ/ro zufena /zango //fzafe/re.
75. frd/ Aroaren ama/eran arranfza/een arfean /zan z/ren gafaz/ra sozZa/e/ buruz, n/re ondo/ro Zan zabar samar bau /ronfsuZfa daZfe/re. GBAC/A CARCAMO, i (7985 b); zenba/f /(ofrad/a/r prebosfee/r/n /zan z/fuzfen arazoe/ dago/r/enez berr/z, íe/re/fZon efa Gefar/an
do/rumenfafufa/ro erreferenfzZa/r errepZ/rafu d/ra bZbZ/ograf/an.
76. frd/ Aroan zebar eus/ra/ /rosfa/dean ugar/ /zan ornen z/ren /rosfa/de/ro baZee/ Zofufa/ro geb/eg/z/ro arranfzaren argud/oar/
dago/r/onez, Z/rusAGUZÍAZ?, A. (7987,). 27-26. Argud/oa frogafze/ro, eus/ra/porfu bafzuefan barrapafufa/ro baZee/ buruz/ro erreferen­
fz/a do/rumenfa/e/r beren baf /rumea/r z/re/a era/rusfen dufeZa a/pafzen du. íernuan efa /parraZde/ro besfe zona bafzuefan eg/nda^o
ba/earen efa ba/ra/7aoaren arranfzar/ buruz fesfuan aurrerago garafu/ro d/ren /de/á/r ondo/ro azferZan bZ/ra/n bauefan o/narr/fufa daude
bafez ere. fZUXZ.fH S. (*7972), (7982), (7987 a) efa (7987 b). fZZsfor/a/ar/ bau /zan da ga/ baue/r arfx/boefan ser/os/rZen Z/^erfu d/fuena
ba/na, ga/nera, íernua efa ¿abradorre/ro arrantza-Zbarduere/ buruz/ro /erro baue/r /dazfe/ro aresf/án a/pafufa/ro besfe arg/faZpen ba­
fzu/r /ron-fsu/fafu d/ra -AMZZVDA, A., f 7XfBAZ!8ZA, M. ef aZ.-, ba/ efa besfe Zan bafzu/r ere -ÍA8URU, M. (7989) efa (7 99 7), OÍA/MAZ,
C. (7983), BfíAZVGfZ?, /?. (7980), ÍU/!GfO/V, L (7993)-. fdoze/n modufan, ga/ bau bobefo edo ga/z/r/ágoyorrafu dufen arg/fa/penen
/ropurua oso band/á de/a azp/marrafu bebarra dago.
urfeefa/roa/r d/ra efa /-/egoa/de/ro eus/ra/dune/r ur bor/efara eg/nda/ro /ef)en b/da/a/r berr/z, zerfxoba/f aurrerago/roa/r /zango //rafe/re (*7530. urfef/'/r aurrera/roa/r). fsan bebarra dago ez z/'boaze/a
ba/een b/7a, ba/ra/7aoa barrapafzera ba/zZ/r. Az/ren a/derd/ bau ba/nbaf argud/ofan oz'narrz'fuz frogafu da. /-/auefarz'/ro bafzuen arabera, XV/. mende/ro /eben bamar/radefan Hegoa/de/ro arranfza/ee/r
GaZ/zZa/ro /rosfa/dean eg/n z/fuzfen ba/ea/r barrapafze/ro /ranpa/na/r. Besfe argud/'o bafzue/r, Zfsasoz
band/'/ro arranfza-Zbarduera baue/r XV/. mende/ro /eben erd/a/dean /zanda/ro demograf/ baz/rundeare/r/n /ofufa zeude/a d/ofe. /-/az/runde bone/r arra/n-es/rar/aren geb//runfza e/rarr/ ornen zuen
berna/de /rafo///roefan efa es/rar/ bau ez/n ornen zen /rosfa/de/ro espez/ee/r/n befe. Horre/a, /a derr/gorrez/roa zen arra/'n gaz/fua /ronfsum/fzea -ba/ra/7aoa nagus//r¿ X/X. menderarfe-, //do bonefan,
ez da barr/fze/roa Hegoa/de/ro eus/ra/dunen arfean b/z/ra/farra/r /zafea -efa ez g/puz/roarra/r- ba/raz/aoaren /nguru/ro íernua/ro /eben arranfza-zbarduerefan /nferesafuena/r. /zan ere, Bzz/raz/ro e/ronom/a/r Gzpuz/roa/roa/r ba/'no /ofura band/agoa zuen Gazfe/a/ro mer/rafuaren born/durare/rZn efa
Gazfe/an frantz/a/ro g/zarfean ba/no band/agoa zen ba/raZ/aoaren es/rar/'a (g/puz/roarre/r franfz/'a
a/dera zuzendu zufen ba/earen arranfza-zbarduera).
/Vo/anab/ ere, bzz/razfarre/r efa g/puz/roarre/r zfsasoz band/Zro arranfzan z/fuzfen be/buru desberd/nen arazoa //rer/refara/ro ora/nd//r zaba///r dagoen ga/a da. /7orre/a, ga/ar/ buruz/ro /anz/r berrzfzaz/eena/r -aurre/ro obarrean azpafufa/ro 5. /7ux/eyrena/r- G/puz/roa/ro nofar/o-es/rr/fura efa esped/enfe
judzz/a/e/ buruz/ro //rer/refa zorrofzarz es/rer /orfu d/'ra. Ondor/oz, bebarrez/roa /zango //fzafe/re ga/
baue/r zebazfe/ro Bzz/ra/'/ro artx/boefan anfze/ro aba/eg/na eg/fea. fg/a esan, ga/ bauez buruz /dafz/
dufen pub//z/sfa as/ro/r geb/eg/fan eg/n dufen beza/a /npr/mafufa/ro /ana/r edo arg/farafufa dauden
//burua/r /ra/rurízea ba/no zereg/n /ronp/exuagoa da. Ga/nera, zereg/n bonen zaz'/fasuna areagofu egzfen da, XV/ efa XV//. mende/ro Bzz/raz'/ro porfuez buruz/ro zenba/f z'/rer/refa/r ager/an ufz/ ba/fufe
B/z/ra/an frreg/men Zabarrean bere/zgarr/a/r z/'ren ga/ bon/ buruz/ro /nformaz/o-/furr/ do/rumenfa/
nagus/en -azpafufa/ro /Correg/menduaren profo/ro/o efa esped/enfea/r efa e/zz erreg/sfroa/r- /azkronzsmoa f/or/ de/a efa, bebarrez/roa d/rud/ga/ar/ buruz/nformaz/o band/agoa /zan deza/refen fspa/n/a/ro
esfafu-arfx/'boefan -5/mancase/ro artx/boan edo Arcb/vo de /a Cbanc///er/a de Va//ado//d /zene/ro arfx/boan- //rer/refa-/an band/agoa eg/fea/r
ffor/r/zunean y'orrafu bebarre/ro //rer/refe/ buruz/ro aurre/ro a/derd/a/r a/de bafera ufz/r//r, eus/ra/dune/r fernua efa /.abradorren eg/nda/ro /fsasoz band//ro arranfzan buruz gaur egun da/r/guna ez
da gufx¿ eus/ra/ arranfzaren b/sfor/aren barru/ro besfe ga/ bafzue/r/n /ronparafuz berez//r/. Arg/ dago
XV/. mendean /zan zufen baz/rundea oso /a/rfore desberd/ne/ /ofufa egon ze/a ba/'na fa/rfore baue/r
ez dufe zen/rus/rz/r /ragane/ro arranfza/e ausarfen usfez/ro epope/are/r/n, ad/erazpen b/sforz'/ro prosaz/roagoe/r/n bazzz'/r. Horre/a, fernuara eg/nda/ro b/da/a/r Gazfe/aren efa /par /fsaso/ro berr/a/deen
arfe/ro Beranf frd/ Aro/ro mer/rafanfzan feus/ra/duna/r b/farfe/ro z/re/a) probafufa/ro edu/r/era ban­
dz'/ro unfz/en garapenar/ es/rer eg/'n z/'ren. Besfa/de, fus/ra/ /-/err/an egur efa burd/'n ugar/ /zafea efa
Gazfe/a/ro erregee/r XV/. mendean -frrege /rfafo///roengand//r bas/ efa fe//pe //.era b/farfean- ba/'nbaf neurr/ barfzea /agungarr/a /zan zen /rarabe/a efa ga/eo/en era/'/runfzara/ro. ./a/r/na, Gazfe/a/ro
/Coroaren jarrera bau ez zen bafere a/fru/sfa /zan eus/ra/ /nferese/r/'/ro efa ez zuen arranfza-z'barduera
bauen a/de eg/fe/ro asmo berez/n'/r, Azfz/fz'/r, yarrera bonen b/dez unfz/ band/a/r fabrz'/rafzea bz'/aízen
zen, ondoren frrege Armada/r gerrefan erab/7/ aba/ /zafe/ro, Ga/nera, XV/, mendearen farfe band/
bafean fspa/n/a/ro Monar/r/a/r zfsas b/deen /ronfro/a /zafea/r arranfza-zbarduera baue/r /par Af/anfzar
/fsasoan garafze/ro pos/bz/zfafea pzzfu zuen, ba/n zuzen ere mundu-e/ronom/a /re/rz ondorengo
fspaz'n/aren nagus/fasunaren gara/an eg/n ba/fzufen aurrera.
/7. íesfuan ad/erazfen den az/ren bau, B/z/raZ/ro AZdund//ro /Tu/fura Deparfamenfua/r garafufa/ro efa /A. Barr/o ¿oza efa J.A.
Graoá Cárcamo/; /roord/nafufa/ro Berfa/ro HZsforZar/ buruz/ro Azfer/refa/r /zene/ro programaren barruan A. Prado efa 7. M. JZménez egZfen ar/ dZren Z/rer/refen emaZfza da.
78. Oso esanguratsua da frreg/men Zabarraren Znguru/ro zenba/f arrantza-aZderdZ azferfze/ro az/ren urfeofan fsfafu/ro ArbrZbo
bauefara burb/Zdu dZren <á b<sfor/a/arZ ba/rarra/r S. Hux/ey efa //. fr/rore/ra /zafea. f/orre/a, eta ez da /rasua/Zfafea, aufore baue^ <zan d/ra
XV/ efa XV//. mendeefa/ro Hegoa/de/ro eus/ra/ arranfzaren b/sfor/aren Z/ruspeg<a gebZen berrZfu dufena/r. Arg/ dago fesfuan /rado/r/tzen
d/ren do/rumenfuen b/Za/refa-zereg/ne/r za/Zfasun band;á/r d/fuzfe/a, arfx/bo-Zfurr/ bauefara no;zba/f burb//du garen b/sfona/ar/o^ ondo
ezagufzen dZfuguna/r. Ad/b/dez, arranfza-berrZefa/ro parro/;/ erregzsfroen /ronfsu/fa mofe/a da efa as/rofan, /anean ordu as/ro eman
ondoren, obar gufx/ bafzu/r bester//r ez d/ra /orfzen. Besfa/de, B/z/ra//ro arranZza-porfue/ buruz/ro nofar/o-es/rr/furen Z/rer/refa/r zaZZfasuna/r da/rartza Bermeo beza/a/ro /rosfa/de/ro berr/ garrantz/fsue/ buruz/ro /bndoen esÁras/aren ondor/oz. A/fz/f//r, B/z/ra//ro foru
Aríx/boaren barru/ro B/z/raZ/ro /Torreg/mendu/ro fondoa/r erraz erabZ/fze/ro modu/roa/r d/ra ZnformafzzazZo-egoera aurrerafuar/ es^er.
/Va/a ere, XV7. mendear/ buruz/ro do/rumenfua/r oso es/rasa/r d/ra efa XVZ/. mende/roa/r ere XV/// efa X/X. mendeefaZroa^ ba/no asZroz
ere gutx/ago dZra. fdoze/n modufan, bauen erabZ/era S. P/uxZey/r due/a urfe bafzu/r /ronfsu/fafu z/fuen Gzpuz/roa/ro /Torreg/mendu/ro
espedZenfeena ba/no as/roz ere s/npZeagoa da. Arcb/Vo de /a Cbanc///er/a de VaZ/ado//d <zene/ro B<z/ra//ro Sa//a/ro fondo ;ud;z<a/e/ dago/r/enez, aurrerago a/pafu/ro d/ren 7.Z. fr/rore/raren Zan bafzue/r beren erab//garr/tasuna era/rufs/ dufe efa beren /ronfsu/fa B/z^a/^o foru
Artx/boan gordefa/ro aur/r/b/de zabarre/r errazfu egZfen dufe, fus/raZ Hernf//r a/dez aurrefZ/r azfer/refaren p/ang/nfza eg/fea abaZb/defzen
baZfufe. Bebarbada, do/rumenfuen //rer/refa-zereg/n//r ne/refsuena S/mancase/ro Arbr/boar/ dago/r/ona ¿zango da. Zzan ere, berfan aZd/z/ra Z/rerfzen arZfu gareno/r ondo da/r/gun beza/a, zenba/fefan ondo /nbenfanafu gabe dauden berfa/ro fondo ugar/e/r /rontsu/fa-aba/eg/n band<á esZrafzen dufe, eus/ra/ arrantza-zbardueren //rer/ar/entzaf sarr/fan oso errenfagarna ez den aba/eg/na ba/n zuzen ere.
Ez dago uA:afzer//r 7*ernua/ro arranfza-/ha/*due/*en ondor/oz XV/. mende/ro fus/ra/ Hern/ro /fsas
se/rforearen haz/runde e/ronom//roan /agungarr/ suerfafu z/ren unfz/o/efan es/rar/a/r gora eg/n zue/a
-G/puz^oaren Rasuan Pasa/a, Hondarr/'b/'a, frrenfer/a efa, bafez ere, Donosf/a/roe/r/n gerfafu zen
beza/a-, erag/n nabarmenefar//ro baf besfen'/r ez a/pafzearren. Ba/na zenba/f aufore/r eg/n dufen
beza/a 7*ernua/ro ba/earen arranfza/r sorfu z/fuen efe/r/ne/r/n se/rfore bau XV/. mende/ro eus/ra/
«/ndusfr/an» b/garren se/rforer//r garranfz/'fsuena /zan ze/a ba/ezfafzea -burd/no/a-zbarduera soz'/z/r
ornen zegoen ga/nef//r- geb/eg/z/roa da za/anfzar//r gabe. /zan ere, es/ruragarr/ d/fugun dafue/r ez
dufe bebar ad/na/ro zorrozfasun /ruanf/faf/bor//r ba/n ba/ezfapen ausarfa/r eg/azfafu aba/ /zafe/ro.
Zor/onez, gaur egun /nor/r ez d/fu defendafzen X/X. mende/ro erud/fu bafzuen zenfzugabe/rer/a/r,
ba/a no/a 7*ernua/ro arranfza-/barduerefara/ro urfero fus/ra/ /-/ern'/ro 200 unfz/ ab/afzen z/re/a efa
/barduera hor/efan guzf/ra 20.000 arranfza/e ar/fzen z/re/a d/ofena/r. Gara/ barfa/ro /rron//rar/ ba­
fzuen -Zrn'f/'/ra zorrofz bafera jarr/ gabe ga/ bonefan geb/eg/fan erab///fa/ro /furn /zan den íope de
/sasf/ ad/b/dez (7625)- ba/nbaf /dafz/fan efa dafu arfx/bzsf//ro zaf//rafu bafzuefan o/narr/fufa, bern/r/ eg/nda/ro azfer/an bafzuefan Hegoa/de/ro eus/ra/dunen /fsasoz band//ro arranfza-zbarduerefan
guzf/ra 2.000 mar/ne/ eramafen z/fuzfen 40 unfz/ band/ ar/fzen z/re/a ba/ezfafzen da ora/nd//r ere,
dafu baue/r urfe punfua/ bafzuez dagoz/r/e/a efa denboraz/ro ser/e /uzeagoefara zaba/du ez/n d/re/a zebazfu gabe. Horren ondor/o g/sa, Hegoa/de/ro /rosfa/de/ro guneefa/ro g/zonez/roen berena
berr/f//r /ranpo ba/ra//ao-unfz/ efa ba/eunfz/efan zebz/e/a esan /zan da. Arg/fa/pen bafzuen arabera,
bau /zango //fzafe/re arranfza-berr/efa/ro ema/rumea/r ba/nbaf /fsas zereg/nefan (afo/-/anefan ad/b/'dez) a/rf/bo/r/ /bardufearen edo, frad/z/ona//r/ arra/n-sa/menfan ar/fzen z/renez gero, negoz/'o band/
bauefan enpresar/ band/a/r /zafearen arrazo/a. Azp/marragarr/a/r d/'ra arranfzaren b/sfor/a az/ren
bamar/radefa/ro se/rfore b/sfonograf/'/ron/r garranfz/fsuenefar//ro bafe/r/n -ema/rumearen efa generoaren b/sfor/ograf/a berr/are/r/n- /ofze/ro aba/eg/n baue/r. Ha/a ere, //rer/refa b/sfon/roa/r /zan bebar
duenaren /ebe urrafsa/r besfer//r ez d/ra, /rronZ/rar/en a/d/z/ra/ro a/pamenefaf/'/r edo oso es/rasa/r d/ren
erreferenfz/'a do/rumenfa/efaf//r ondor/ozfafufa ba/faude.
Zenba/f aufore/r geb/eg//rer/a are ezfaba/dagarnagoa/r eg/n d/fuzfe 7*ernua/ro eus/ra/ arranfza/barduerefan anfufa/ro unfz/en fona-edu/r/era efa /nd/efara/ro B/dean parfe barfu zuen mer/rafanfza-nab/gaz/o/roa /ronparafu nab/ean efa bo/umena oso anfze/roa /zan ze/a suposafuz -/nformaz/o
b/pofef/Zro efa zaf//rafuefan o/narr/fufa /rasu bonefan ere-, Geb/eg//rer/a bau ez da a/pafzen
fspa/n/aren efa Amen/raren arfe/ro XV/. mende/ro mer/rafar/fza zerfxoba/f ezagufzen duen edoze/n
b/sfon'a/ar/renfzaf defendaez/na den ba/ezfapena /rr/f//rafze/ro asmoz, ga/ bauefara burb/7du d/ren
zenba/f eus/ra/ /daz/e/r aza/du dufen aberfza/e/rer/aren geb/eg//renen ondor/oz eg/nda/ro neurr/z
/ranpo/ro ba/ezfapena/r d/re/a /rausa b/sfona/an sen'oe/r arranfza bonen erag/'n garranfz/fsua za/anfzan ja r deza/refe/a ad/erazfe/ro ba/'z/'/r. /Confuan /zan bebar da ba/eunfz/e/r, udabern'f//r neguaren
bas/erara b/farfean /raufen zufen b/da/'a baue/r eg/fe/ro, e///raga/ as/ro eramafen z/fuzfe/a (200 /r/nfa/ «b/z/roüro», 750 upe/ sagardo, garbanfzua/r, baba/r, sard/na/r, ba/ra/7aoa, ardoa, efab./ 730
mar/ne/ garra/'a z/fza/refen ga/eo/ band/ baue/r eramafen z/fuzfen e///raga/en /rosfua fernuara/ro
esped/z/o bafen gasfuen berena ze/a zenbafefs/ da. Horre/a, esped/z/'o baue/r fus/ra/ Herr/ra b/ruzpa/au ba/ea e/rarr/z gero so/7/'/r z/ren errenfagarr/a/r efa borregaf//r oso negoz/o arr/s/rufsua zen, unfz/a bondorafze/ro, /parra/de/ro /zofzefan barrapafufa gerafze/ro edo /tzu/eran besfe berr/a/deefa/ro /rorfsar/oen erasoa jasafe/ro pos/b/7/fafea/r band/a/r ba/'fz/ren. Horregaf//r, íernua/ro eus/ra/
arranfza-/barduereÁr XV/. mende/ro /fsas aseguruen garapenar/ es/rer /raun aba/ /zan zufen efa
garapen bor/ gara/ barfa/ro Gazfe/a/ro -Burgose/roa berez/'/r/'- ban/ra /ndarfsuar/ /ofufa zegoen neurr/ band/ bafean.
fdoze/n //rer/refa b/sfon'/ro zorrofzefan bazferfu bebarre/ro aurre/'r/fz/ sas/aberfza/e geb/eg/ aza/du d/fuen eus/ra/ b/sfonograf/a/r a/pafufa/ro a/derd/a/r abazfe/ro joera /zan du. //do bonefan,
P/'r/'n/'oen a/de bafe/ro efa besfe/ro eus/ra/ arranfza/een arfe/ro ana/fasuna geb/'eg/ gora/'pafu /zan da.
H/sfonograf/a bone/r azp/marrafu duenez, XV/. mendean Hegoa/de/ro ba/eunfz/e/r mar/ne/ /apurfarra/r eramafen z/fuzfen efa Hegoa/de/ro efa fapurd//ro negoz/afza/7ee/r /an/r/defzan ar/fu z/'ren
fernuara/ro baZra/7ao-unfz/ efa ba/eunfz/a/r armafze/ro zereg/nefan. /7a/aber, arranfza-zbarduera
bauefan /nferesafufa zeuden B/z/ra//ro efa G/puz/roa/ro negoz/afza//ee/r /parra/de/ro unfz/a/r barfzen
z/fuzfen errenfan beren unfz/a/r frrege Armada/r erre/r/safzen z/fuenean. Ga/nera, /7egoa/de/ro efa
/parra/de/ro arranfza/ee/r euren arfe/ro fregua/r ezarfzen jarra/fu zufen -X/V. mendef//r eg/fen zufen
beza/a- euren /Coroe/r naz/oarfe/ro gerrefan murg/7dufa zeudenean. Ba/ezfapen baue/r arrazo/' zaf/
baf badufe, bef/ ere fspa/n/a/ro efa franfz/a/ro fsfafuen menpe/ro eus/ra/dune/r frreg/men Zabarrean
/zanda/ro senf/mendu naz/ona/ aman/romun bafen froga g/sa aza/fzen ez bad/ra, zenba/f aufore/r
eg/n dufen beza/a. 5enf/'mendu bau a/pafu nab/ /zafea, fus/ra/ Hernán /ronfz/enfz/a naz/ona/a aro
gara//r/de aurrerafuan sorfufa/ro fenomenoa de/a ez y'a/r/tea da. Horrez ga/n, ez du zenfzu band/n'/r
e//rarfasuna azp/'marrafzea -mugaren b/ a/deefa/ro arranfza/een arfe/ro e//rarfasuna u/raez/na bada
e,e- efa gafaz/ra nabarmena/r b/'garren ma/7a bafean uzfea. Gafaz/ra bauen ad/b/de g/'sa, fspa/n/a/ro
fropefan sarfufa/ro g/puz/roarre/r /.apurd//ro /rosfa/de/rozenba/'tberr/ erraufs/z/fuzfen ba/nbaf a/d/fan
XV/ efa XV//. mendeefan. //do berean, eus/ra/ ba/eunfz/a/r burrenez burrene/ro Fspa/n/a/ro edo
franfz/a/ro /Coroen zerb/fzura/ro /rorfsar/o b/burfu z/ren sarr/fan, a/d/ bonefan zebar efsa/ nafura/a/r
P/r/n/oen besfe a/deÁro ana/'aZr z/fuzfe/ar//r
./a/r/na, bone/r ez du esan nab/ fus/ra/ /-/err//ro arran­
fzaren b/'sfon'a/ro unen/r onenefar//ro bafen garranfz/a -íernua/ro efa /par Af/anf/arre/ro besfe /e/ru
bafzuefa/ro /fsasoz band//ro arranfza-/barduere/ dago/r/ena a/eg/a- u/rafu bebar den/'Zr ba/na azp/marrafu bebarra dago zenba/f b/sfona/ar/'/r ga/a azferfze/ro era/rufs/fa/ro erromanf/z/smo nabar/a ez
de/a modur//r onena ga/ bon/ z/enf/'f/'/ro/r/ burb//fze/ro,
/Vabar/a den beza/a, arf//ru/u bonefan ga/ garranfz/'fsu bon/ es/ra/n/fa/ro espaz/o /abur bonefan
a/derd/ bafzu/r besfer/'/r ez/n /zan d/ra a/pafu efa besfe ga/ azp/marragarr/ bafzu/r a/de bafera ufz/
d/'ra. Hauen arfean, efa zorrozfasun band/n'/r gabe ad/b/'de gufx/ bafzu/r a/pafzearren, eus/ra/ arranfza/ee/r íernua efa fabradorren ufz/fa/ro fopon/moen berenfz/a (gaur egun d/rauena) edo /nd/gene/r//ro barreman desberd/na/r (/'nd/gene/r arranfza/ee/ arranfzan es/ra/n/fa/ro /agunfza nab/z gafaz/ra odo/fsua/r) aza/ da/fez/re. Zenfzu berean, az/ren urfeofan eg/nda/ro /ndus/refefan aur/r/fu d/ren
azfarna ar/reo/og//roa/r azp/marrafu bebar d/'ra, arrasfo ugar/ren b/tarfez (fe/Va-Zropuru band/a ad/'b/dez) eus/ra/ arranfza/ee/r berfan eraz/r/fa/ro fxabo/en bondar mafer/a/a/r era/rusfen d/fuzfena/r efa
ba/een /ro/pea urfze/ro /abea/r ezarfze/ro zufen bebarra ager/an uzfen dufena/r. ./a/r/na, fe/7a bor/e/r
b/zz'fze/ro edo arranfzaren produ/rfua/r gordefze/ro eraz/r/fa/ro fxabo/en bondarra/r d/ra ere ba/.
Besfa/de, arranfza-/barduere/r /ra/en era//runfza e/rarn zufen efa berfan ga/eo/ band/'efan eramanda/ro efa zefazeoa/r barrapafze/ro erab/7fzen z/'ren fxa/upa fx/Zr/e/r negua emafen zufen. Horre/r guzf/a/r /barduera baren /ronp/exufasuna era/rusfen du. Azp/marrafu bebarra dago gara/ barfa/ro
Furopan arranfza-zbarduera bon'efaf/'/r eraforr/ta/ro produZrfueZr /zan zufen esZrar/ band/'a, Frd/ Arof/'Zr
arg/'fer/'an efa arg/zfapenean erab/7/fa/ro sain prez/afuaren /ronfsumoaz ga/n ba/earen arranfzaren
negoz/oaZr b/sfor/a /ndusfr/a/ gara//r/dean erag/na /zan ba/fzuen. /7orre/a, zefazeoen bezur efa
sa/befsaZr arf/Zru/u desberd/na/r /anfze/ro erab/7fzen z/ren (bagafxoa/r, er/o/u-p/eza/r, ma/gu/r/aZr, eser/e/rua/r, /arrua/r efa besfe/a/ro ob/efua/rj efa esperma berr/z, xabo/a/r, /urr/na/r, /armaz/ produ/rfua/r,
efab. /anfze/ro. Besfa/de, arf/'/ru/u bonefan besfe ga/ garranfz/'fsu bafzuZr ere ez/n /zan d/fugu a/pa­
fu, ba/a no/a -e/z'/radurar/ dago/r/onez- Franfz/a/ro mer/rafuefara/ro gafzunefan jarr/fa/ro ba/earen
barag/aren es/rar/a edofa /parra/de/ro efa med/ferran/oZro merZrafuefara esporfafzen zen baZra/7aoaren /ronfsumoa -ondo /eborfua, ondo gaz/fua efa ondua- Az/ren//r, b/bZ/ograf/an a/pamen ugar/
daude besfe naz/o bafzuefa/ro unfz/efan -Ho/anda efa /nga/aferra/roefan ad/b/dez- arranfza-Zbarduera bauefan frebafze/ro eus/ra/ arpo/Zar/ efa manne/a/r /ronfrafafu z/fuzfe/a d/ofena/r. Ad/erazZ
dugunare/r/n, arranfza-zbarduera baue/ buruz/ro b/sfor/'ograf/an geb/'en nabarmendu ob/ d/ren
a/derd/efarZZro bafzu/r besferz'/r ez dz'ra azpzmarrafu. /Vo/anab/ ere, ga/ bauefan /nferesafufa dagoen
Zra/rur/eaZr aresf/an a/pafufa/ro arazoen nab/z orr/a/de bauefan a/pafu ere ez/n /zan d/fugun besfe
as/roren berr/ aur/r/fuZro du orr/a/de-o/nefan a/pafufa/ro arg/fa/penefan.
7*ernua/ro eus/ra/ arranfza-zbardueren a/d/r//r onena XV/. mendearen ama/eraf/'/r aurrera bas/ zen
beberá eg/fen efa bau gara/ barfaf/Zr aurrera Gazfe/a/ro /Coroa/r Ozeano Af/anf/arrean jasan zuen
bebera/radar/ /ofu bebar za/'o (Armada Gara/fez/naren porrofa borren ad/b/de ezagun baf da).
T7orre/r ez du esan nab/ Frreg/men Zabarraren ondorengo mendeefan Hegoa/de/ro eus/ra/dune/r
ba/earen arranfzaren /barduerar/ bapafean ufz/ z/'ofen/'/r
Hon/ dago/r/onez, Pasa/a/ro porfua/r,
XV//. mendearen farfe bafean, aurre/ro mendean ba/earen arranfzan /ofun'/ro porfu g/sa /zan zuen
garranfz/ar/ eufs/ z/'on, fona-edu/r/era band/Zro unfz/a/r eus/ra/ /rosfa/def//r babesfe/ro oso ba/d/nfza
ona/r ba/fz/fuen. //do bonefan, 7627. urfean 50 ba/eunfz//r emafen zufe/a negua Pasa/a/ro porfuan
efa 7729an ora/nd//r ere 75 unfz/ baz/re/a a/pafu bebarra dago. Fra berean, Or/o/ro b/zfan/e geb/'enaZr ora/nd/Zr ba/earen arranfzan murg/7dufa zeude/a azp/'marrafzen zen 7625ean. 8/zZra/7ro porfuen
/rasuan, 77B9an F/anfxobe/ro arranfza/een 7/8 berr/f//r /ranpo íernua/ro arranfza-zbarduerefan
zegoe/a, 7Z36an Munda/ra/ro arranfza/een /ropuru band/ baf zona ba/efara /rfen z/re/a edo, az/ren//r, 7740. urfearen aurreZro urfeefan /e/re/f/arre/ buruz gauza bera esafen ze/a ad/eraz da/fe/re.
Gure /rosfa/de/ro Balaena Biscayensis /zene/roaren desagerpena ere ez zen bapafeZroa /zan Aro
Modernoaren bas/eran, zenba/f aufore/r a/pafufa/roaren arabera 7600ef//r 7675era b/farfean
Hondarr/b/an 2 7 ba/ea barrapafu /zanaZr A*ogaf?en duen beza/a. Ha/abe/; Hegoa/de/ro besfe eus/ra/porfu
/9. Eus/ra/ ba/eunfz/e/; XV/ efa XV//. mendeefa/ro /;ortsar/o-/barduerefan <zan zufen garraniz/ar/ dago/;/onez, 9 efa 75. obarrefan
a<pafufa/;o arg/fa/pen bafzue/r zenba/f a/cferd/ aurrerafu d/fuzfe ba/na ez daude agorfufa, ez efa gu/x/agor/Zr ere, ondo/:o auforea/r
oro bar erab///fa/ro arfx/bo-/furr/a/r. 071FB0 LASA, E (7992), nabarmena den beza/a, b/sfoná/an bone/; so////; XV/. mendeare/rz/ro /nferesa /zafea/; efa B;z/;a//;o arfx/boa/; /;onfsu/fafu ez ;zana/; zaba/A uzfen d/fu arranfza-unfz/e/; burufufa/;o /;orfsar/o-/barduerefan espez/a//zafufa/;o /<;er/;efa/;.
20. Tesfuaren burrengo /erro/;adefan Wegoa/de/;o eus/;a/dune/; XV// efa XV///. mendeefan burufufa/;o ba/earen arranfzar/ buruz aza/du/;o denaren yaforr/a, aresf/an a<pafufa/;o arg/fa/penez ga/n ondoso auforee/; eg<nda/;o ad/erazpena/; d;ra. CAVA/V/UfS, A. (7S5SJ,
GOPOSABa, P. C7S62), SOPALUCP, /V. C7S69), AGUADO BLfW , P. (7937), r/VALAMAS, J. f?935A /ÍUBP/OZ P. (*/952), POPÍU, f. C7969),
PODP/GUfZWfPPfPO, A. f/970), fBE/VCHU/V, J. ^/970), fP/TOBE/M, J./. (Z990-97), AZ.VAPFZ M. (Z993J efaZ4BAÍA, A. (*7994).
bafzuefan b/7da/ro zefazeoen z/fra/r a/pafu /zan d/ra.' 50 /nguru /.e/re/f/on f7570ef/'/r 7662ra b/farfean), B0ef//r gora f/anfxoben (7636f//r 7699ra b/farfean), bafezbesfe ba/ea baf urfean Gefar/an
f76S4f/'/r 769Sra b/farfean)... fg/a esan, barrapafufa/ro /rosfa/de/ro ba/een /ropurua ez da /zugarr/'a
efa fus/ra/ /-/err//ro /rosfa/dean arranfza bonen gara/r//r onena aspa/d/ /ragana ze/a uzfen du ager/an.
/-/orre/a, zenba/f porfufa/ro (ad/b/dez, Zuma/a/roa 7772an edo fe/re/f/o/roa 7766an) arpo¿ esfafxa
efa /barduera bonefara/ro bebarrez/roa/r z/ren besfe fresna bafzuen manfen/'mendu ego/r/ar/ buruz
eg/n ob/ d/ren a/pamenen /rasuan, /ragan g/or/afsu bafen froga fos/7dua/r d/ra seguras/r/. fra bere­
an, memor/'a/ g/puz/roar bafe/r 76S2an ba/earen arranfza anfz/na/roaren erd/ra murr/zfu ze/a z/'oen.
Horren arrazo/a bauxe da, bofs, /fsasoz band/'/ro eus/ra/ arranfza/r as/ro sufr/fu zue/a, Ho/anda efa
/nga/aferraren ar/an-ar//ro /isas nagus/fasuna/r gara/ bafean /ndarfsua /zan zen fspa/n/a/ro /nper/oaren
unfz/á/r beren menpe zeuden íernua efa /.abradorre/ro urefaf//r bazferfu z/'fuenef/'/r. Horre/a, eus/ra/
arranfza/ee/r besfe zona bafzuefan garafu bebar/zan zufen ba/ea efa ba/ra/7aoaren arranfza. Ad/b/dez,
XV//. mendearen bas/eraf/Zr Groen/and/an, /s/and/án efa /Vorveg/an /b/7/ z/ren besfe arranfza/eAru ba­
fzuen b/7a. Dena de/a, XV/Z mende/ro /fsasoz band//ro eus/ra/ arranfza-/barduerar/7r garranfz/tsuena/r
ez z/fuzfen Hegoa/de/ro arranfza/ee/r burufu, /apurfarre/r ba/z/'/r
Hau franfz/a/ro /(oroa/r mende
barfan /zan zuen baz/rundeare/r/n /ofufa dago efa, borre/a, eus/ra/ mar/ne/en /fsasoz band//ro
arranfza-/barduera/r ez/nbesfez zego/r/en /Coroaren /fsas boferearen arabera/roa ze/a berrefs da/fe/re. /parra/de/ro arranfza/ee/r burufufa/ro ba/earen efa ba/ra/7aoaren arranfza ur desberd/nefan eg/n
zen une ba/ro/fze/ro naz/oarfe/ro /ro/unfuraren arabera. Horre/a, XV//. mendearen bas/eran,
7*ernua/ro ob/7ro urefara yoafeaz ga/n zona berr/ bafzuefara ab/afu z/'ren, ba/a no/a furopa/ro
/parra/dera (ad/b/'dez, 5p/fzberge/ro urefan ar/fu z/ren /anean gara/ barfan). Zona bonefan arranfza
za/7a suerfafu zenean ere, /zan zen Don/bane /.ob/fzune/ro enpresar/ ausarfaren baf frrus/'an arranfza eg/fe/ro pro/e/rfu baf/ e/r/'n z/ona (/3orrof eg/n bazuen ere).
Azp/marrafu bebarra dago Dan/mar/ra/ro monar/r/aren de/rrefu bafe/r -fapurd//ro unfz/'e/ bere
es/rumene/ro /urrefan /eborrerafzea debe/rafu z/ena/r- eus/ra/dune/r arranfza-zbarduera bauefan
eg/nda/ro berr//runfzar/7r nabarmenefan/ro baf bu/fzafu zue/a. franço/s 5op/te z/burufarraren prozedura a/eg/a, ba/earen /ro/pea unfzzan berfan urfzea aba/b/defu zuena. XV//. mendearen erd/a/def//r aurrera, ba/ra/7aoar/ efa ba/ean /ofufa/ro /.apurdz/ro arranfza-/barduera/r íernua efa /.abradorre/ro
zonefara mugafu z/ren berr/ro, aurre/ro mendean beza/axe. Hegoa/der/ buruz esanda/roaren
/rasuan beza/a, /parra/de/ro zenba/f b/sfor/a/arz'/r arranfza-zbarduera bauen garranfz/a azp/marrafu
nab/ zzanz/r zenba/fefan oso za/anfzaz/roa/r d/rud/fen z/fra bafzu/r eman d/fuzfe. Horre/a, auforearen
arabera, b/'da/a bauefan urfero 7.500-3.000 arranfza/e /tsasorafu z/re/a a/pafu /zan da. Ondor/oz,
geb/eg/fan //rer/refa b/sfor/ograf//ro zorrofz bafen zorrozfasun /rr/f/'/roa a/de bafera ufz/ efa zuzenagoa/r edo o/rerragoa/r /zan d/ren /nfu/z/oefara yo /zan da. Ha/a efa guzf/z ere, ez dago u/rafzer/Ar
ezaugarr/ g/sa ne/razar/fza, abe/fza/nfza efa /ndusfr/ produ/rz/o garranfzzfsurz/r eza zuen frreg/men
Zabarre/ro /parra/de/ro e/ronom/aren esparruan arranfza-zbarduera baue/r /zan zufen erag/na. //do
bonefan, ad/erazz bebarra dago Don/bane /.ob/fzune/ro mer/rafarz'fza-/r/ase yon bafen garapena
ba/raz/aoaren frafz/roarz /ofufa egon ze/a fnagusz/rz fspa/n/a/ro /ronfsumora desf/nafua). Ba/na bere
erag/na ez/n da Don/bane /.ob/fzune-Z/buru/ro arranfzara mugafu, Ba/ona/ro burgesza/r ere mer/rafar/fza bonefafz/r efe/r/na afera ba/fzuen. /Vo/anab/ ere, ad/erazgarr/a da XV//. mendearen ama/eran
b/'r/ bonefa/ro mar/ne/en % 60 arrantza-zbarduera ba/efan ar/fu /zana. Besfa/de, unfz/'g/n-fza/r
fapurd//ro unfz/o/efan /zan zuen gora/rada/r zen/rus/ band/a /zan zuen negoz/o bone/r/n/ /ronfuan
/zan bebar da berfan era/'/r/ta/ro unfz/en 7/4 arranfzunfz/a/r /zan z/re/a. ./a/r/na, prozesu bonen ondor/oa/r ez z/ren /parra/dera mugafu, /fsasoz band/7ro arranfza-/barduerefa/ro unfz/ /apurfarre/r
Hegoa/de/ro eus/ra/ probznfzzefa/ro marzne/a/r ere era/rarr/ bazfzztuzfen. Ga/nera, Hegoa/de/ro zona
bauefa/ro mer/rafar/e/r /parra/de/ro eus/ra/ mer/rafar/e/r/n negoz/o bor/efan e//rarre/r/n parfe barfu
zufe/a azpa da/fe/re. Dena de/a, XV//. mendearen farfe band/ bafean arranfza-zbarduera bor/e^
franfz/a/ro /(oroaren nagus/fasunare/rz/ro zzan zufen menpe/rofasun esfua, bz ondor/o desberd/n
zzan z/fuen fenomenoa zzan zen. Horre/a, fsfafua/r /barduera bauefan arzfufa/ro unfz/ band/a/r erre/r/safu z/fuen -ba/ efa mar/ne/ez Armadara y'oafe/ro derrzgorrez/ro de/a eg/n ere- franfz/a/ro zfsas
gerra band/efan erabz/fze/ro.
/ra/rur/ea /ronfurafu/ro zen beza/a, XV/ efa XV//. mendeefa/ro fus/ra/ Herrz/ro arranfzaren bzsfor/arz buruz aza/du dugun //ruspeg/a /fsasoz band//ro arranfza-/'barduerefan o/'narr/'fu da, gara/
borr/ buruz ora/n arfe eg/nda/ro /Trer/refa geb/efte/r ga/ borr/ be/du ba/f/ofe. Osferanfzean, /rosfa/de/ro arranfza garaz'/r/dea abazfu samarra zzan da nab/z efa /Cofrad/e/r seguras/r/ borr/ buruz/ro
27.
Frreg/men Zamarrean zeZ¡ar ZparraZdeZro mar/neZeZr burt/fufa/;o /tsasoz Z)and/Z;o arranízar/ buruzZro burrengo ZerroaZr ZdazfeZro ZronfsuZfafu d/fugun erreZerenfz/á b/bZ/ogra/)ZroaZr, esZruaZde borrefan frd/ Aroan /zan zen arranízar/ dagoZr/onez 9. obarrean a/pafufa/^o be/beraZr efa aZd/zZra /.apurd/Zro arranfza borr/ buruzZro ZeZru/rofasunaZryásofzen d/fuzfen ZVegoaZder/ buruzZro 75. obarrean a/pafufa/ro ZanaZr d/ra.
do^u/nenfaz/o /nferesgarr/a gordefzen dufen (do/rumenfaz/o bonen Áronfsu/faren b/dez ga/ar/
buruz/ro fi/sfor/'ograñ'an aurrerapen band/a/r eg/n aba/ /zango //rafe/re)^. Dena de/a,i/. fr/rore/raren
doZrforefza-fes/'aren arg/fa/pen berr/a/r ^ -frd/ Aro/ro efa frreg/men ZaharreÁro eus/ra/ arranfzan
buruz/ro arg/fa/pen//r onena za/anfzar//r gabe- bufsune bau befe eg/n du neurr/ band/ bafean.
Aufore bonen be/buru nagus/a ordea, b/sfor/a y'ur/d//ro efa /nsf/fuz/ona/eZro azfer/an baf /anfzea
/zan da. Azfer/an bau b/sfor/a soz/a/aren, b/sfor/a e/ronom/'/roaren, menfa//fafeen b/sfor/'aren...
a/derd/a/r y'orrafu/ro d/fuzfen besfe/a/ro azfer/an bafzue/r/n osafu bebar da efa azfer/an baue/r eg/ fe/ro a/pafufa/ro b/sfor/a/ar/a/r erab/7/ d/fuen /Tofrad/efa/ro /furn do/rumenfa/ berberaZr /Zrer da/fez/re. /Co/rad/efa/ro do/rumenfaz/oa ez da ga/ar/ buruz/ro arfx/bo-mafer/a/ osoa/ oso ad/b/de on ba­
fzue/r era/rusfen dufenez, do/rumenfaz/o bor/ desagerfzen denean /nformaz/o nofar/a/a ba//'agarr/á
/zan da/fe/re frreg/men Zabarre/ro arranfza/een grem/oen b/sfor/'aren ezaugarr/a/r arg/fzeZro
/Vo/anab/ ere, efa aurre/ro /erro/rada bafzuefan a/pafu beza/a, bad/ra besfe uda/, prob/nfz/ efa
esfafu-arfx/bo bafzu/r fus/ra/ /-/err//ro /fsas /(ofrad/a bafzuefan do/rumenfaz/on'/r ez /zafeaZr erag/nda/ro /lufsuneaZr befe d/fza/refena/r
Z7a/a efa guzf/z ere, egoera fama/garr/ baf aza/du bebarra
dago, /erro hauen eg//ea/r /(ofrad/a /lor/efan/ro bafzuefan due/a bamabosf baf urfe erab/7/fa/ro
do/rumenfu bafzu/r gaur egun desagerfufa egofea/r sorfufa/roa ba/n zuzen ere. f/one/r guzf/a/r,
ondare b/sfor/7ro bor/ berres/rurafze/ro efa arfx/bo ego/r/efan za/nfze/ro dagoen bebarra era/rusfen
du^. Besfa/de, azp/marrafu bebarra dago Arranfza/een /Cofrad/a bor/e/r b/sfor/'an zebar arranfza/een b/z/fza e/ronom/'/ro efa soz/a/ean funfsez/ro era/rundea/r /'zan d/re/a. Vaforr/a frd/Aroan dufen
ga/nera/ro grem/oa/r beza/axe, Arranfza/een /(ofrad/a/r ana/arfe er/zy/osoa/r z/'ren bas/era bafean,
be/buru g/sa /anb/de bere/ro perfsonen e//rarfasuna /orfzea zufena/r. /fsas /(ofrad/e/r es/rurafu
zufen /ndarra/r ordez, arfesauen ga/nera/ro grem/oena ga/nd/fu zuen. f/ronom/ ma/7an ^ofrad/eZr,
es/rema /romun/far/o baf/jarra//r¿ arranfza-/barduera osoa erregu/afzen zufen. /-/orre/a, /fsasoaren
egoera /ronfuan /larfufa arranfza eg/fera no/z /rfen z/fe/reen efa, e/ra/fzaren arr/s/rua ze/a efa unfz/
guzf/e/r porfura no/z /fzu// bebar zufen ad/'erazfen zufen efa unfz/e/r ez/n z/ofen as/rafasunez efa
/nd/b/dua//r/ erauspen-Zbarduerar/ e/r/n. /-/a/aber, /(ofrad/e/r auz/'feg/ g/sa z/bardufen arranfza/een
arfean /abaren garapenean sorfufa/ro gafaz/ra guzf/efan. Horfaz, /ndar band/a barfu zufen /ros­
fa/de/ro berr/efan eta bone/r uda/e/r//ro ag/np/de-arazoa/r sorfu z/fuen zenba/fefan. Ga/nera, Beranf
frd/ Arof//r /Cofrad/a bafzuZr ZrezZraf/ aza/du z/ren arranfza/e/rua/r pobrefzen z/fuzfen arranfza-sareen erab/7era ze/a /rausa efa porfuf//r burb/7e/ro zonefan frefza/r efa besfe/a/ro sare /nfenfs/boaZr erab/7fzea debe/rafu zufen efor/r/zunean barrapa/refa/r murr/zfu ez z/fezen. /(ofrad/en besfe funtsez/ro funtz/'o baf arra/naren sa/menta zen/ /'zan ere, sa/menfa osoa grem/o/ro /ony'an eg/fen zen efa
unfz/e/r debe/rafufa zufen sa/menfar/ euren /rabuz e/r/fea. Arranfza/ee/r es/rud/rufan /ropuru band/a/r orda/nfze/ro f/nanfza-aba/men//r ezzufenezgero, as/rofan porfu ba/ro/fze/ro /(ofrad/a/r barfzen
zuen arranfzunfz/ guzf/e/r erab/7/7ro zufen be/fa es/rurafze/ro ardura, fra berean, Aro Modernoan
zebar gero efa garran fz/fsuagoa /zan zen arra/na es/rabefxean efa bonen fransformaz/o-prozesua
ere Z^ofrad/e/r /ronfro/afzen zufen. f/arrapa/refa band/en gara/efan arra/naren prez/'oaZr beberá
geb/eg/ eg/'n ez zezan, /Cofrad/e/r, arranfza/d/ ba/ro/fzaren aurref//r, enZranfean y'arfzen z/fuzfen
gaue/ro sa/menfan errenfagarr/'fzaf barfufa/ro gufx/enez/ro prez/ora /r/sfen ez z/'ren b/s/gu efa bega/uze-/ranf/fafe guzf/a/r. Prez/o borren azp/f//r ez zegoen «%*es/ro)> /ronfsum/tzeZro arra/na sa/fzer/Zr efa
«es/rabefxero» de/a/ro baf/ emafen z/'fza/on. Z7one/r produ/rfua /(ofrad/aren y'abefza/ro «es/rabefxeefxe» /zeneZroefan fransformafzen zuen. Ga/nera, arranfza/een grem/oe/r zenfzu mufua/zsfa /zan
ob/ zufen -oso f/p//roa /ndusfr/aurre/ro Zrorporaz/'oefan- efa arranfzara /rfen ez/n z/'ren mar/ne/ ga/xo
22. /a/r/na, fesfuan esanda/roa /¡a/a /zan//: ere, bad/ra ora/nd</r ere /nferesa dufen anfz/na/ro /an batzu/r, ba/a no/a J.M . /maze^
frans/rr/bafufa/ro XW. mendearen ama/era/ro G/puz/roa/ro arranfzan buruz/ro do/rumenfuen b/7duma -/MAZ J.M . (*/944)- edo
/.e/re/f/o/ro /To/rad/a/ro //'buruefan gordefa/ro do/rumenfaz/oaren zaf/ band/ baf /aburfufa duen J.M . Ugarfec/iea auforearen azfer/an
garraníz/fsua -UGA/?7FCF/FA, J.M . (*/967-68)-. Dena den, az/ren bau beza/a/ro /anefan, berfan eg/nda/ro ba/ezfapena/r /ronfrasfafzea
aba/b/defu/ro /u/refen sa/a/rera a/radem//roefan ob//roa/r d/ren erreferentz/a do/rumenfa/a/r /a/fa d/ra. Aurrerago do/rumenfaz/o bor/
bera /rontsu/fafu duguno/r eg/ázfafu d/fugu a/derd/ baue/r.
23. F/?/rO/?F/TA, /./. (*/99/); fesfuan ad/erazfen den beza/a, za/7a da efor/r/zun burb/7 bafean aufore bone/r bere /anean zorrozfasunez azferfu d/fuen Frreg/men Zabarre/ro eus/ra/ /fsas G/zonen Ko/rad/en era/runde-a/derd/e/ buruz/ro e/rarpen garranfz/tsur/^ eg/fea.
Berr/Zr/ago, J /. Fr/rore/ra auforea/r es/rema berbera ap///rafu du Forfuga/efe/ro /rasuan -arrantzan dago/r/onez oso garranfz/ tx//da
dueña- efa ema/fza ez/nobea/r /orfu d/fu -f/?/ro/?F/(A, /./. (*/993)-. /Tomen/gama /zango //fzafe/re berfa/ro b/sfor/ar/ buruz^o ondo
do/rumenfafufa/ro borre/a/ro azfer/refa/r uga/fzea arranfzan garranfz/ band/agoa /zan dufen besfe eus/ra/ porfu bafzuefan ap/Aafur%.
24. Ondo/ro auforearen azfer/anean A/gorfa/ro /Tofrad/á azferfzen dufen orr/á/deen /rasua /zango //ízafe/re.' 8FASC0FCF/FA, J.M. (*/992).
25. Az/ren arfx/bo baue/ dago/r/enez -aresf/an fesfuan a/pafufa/roez ga/n-, ad/eraz/ bebarra dago Frreg/men Zabarraren ondorengo gara/en /rasuan b/sfor/a/ar/e/r Museo /Vaya/ de /a Mar/na Fspaño/a /zene/ro museoan dauden fondoefara jofzen dufe/a ma/zago. Zor/onez, az/ren urfeofan arranfzar/' /ofur//ro eus/ra/ //rer/ane/r ere gero efa geb/agofan yotzen dufe museo bonefara.
26. Zebaz/r¿ Frreg/men Zabarrar/ buruz/ro 8ermeo/ro Arranfza/een /(o/rad/á/ro do/rumenfuez ar/ na/z, gaur egun non dauden
gauza ez/a/r/na de/a/ro A. Prado/r aurfen /rontsu/fafu ez/n /zan d/fuena/r ba/n zuzen. Aurrerago aza/du/ro dugun beza/a, arazo /arr/ bau
/rrono/og//ro/r< aurrerago/roa/r d/ren /.e/re/f/o/ro Arranfza/een /Tofrad/a/ro fondoen /rasuan ere gerfafu da. Ag/nfar/e^ fondo baue/^
berres/rurafzear/ e/r/n efa era/runde ego/r/efan gorda/7afu bebar/ro //fuz/refe (ba/a no/a B/z/ra//ro Foru Arbr/boan a/pafufa/^o 8/z^a/^o
/rasuefara/ro) XX. mendearen ama/era bonefan arranfza-se/rforearen b/sfor/ar/ buruz/ro efor/r/zune/ro //rer/refa/r b/pofe/^afzen d/fuzfen
borre/a/ro egoera de/foragarr/a/r sa/besfearren.
efa zabarre/r b/z/ aba/ /záfelo bebarrez/roa zufen d/rua jasofzeaz arcíurafzen z/ren. ¿agunfza efa
aurn/ruspen sozza/e/ro ezaugarr/ bonen b/dez, arranfza/een egoera ga/nera/ro /anda edo bzr/-/ang/'/eena ba/no bobea zen /fxuraz. Ha/a ere, era/runde bauen a/derd/ guzf/a/r ez z/'ren pos/f/boa/r, Aro
Moderno/ro mendeefan zebar arranfza/een ana/arfee/r beren bas/era/ro efapefan bere/zgarr/'a/r /zan
ornen z/'ren Frd/ Aro/ro berd/nfasun-ezaugarr/a/r ga/du eg/'n ba/'fz/'fuzfen. Horre/a, arranfza/e guzf/e/r
/íofrad/en eraba/r/efan /zan zufen parfa/defza oro/rorref//r ar/an-ar//ro o/z'gar/rzzazzo bafera /ragan
zen efa unfz/en jabee/r besfer/'/r ez zufen bofor/'/r era/runde bauen bafzarrefan.
/\ofrad/e/ buruz/ro erreferenfz/a baue/r, gure /rosfa/dean ugar/ena/r z/ren espez/ea/r barrapafze/ro unfz/e/r garafufa/ro arranfza-zbardueran /ro/rafzen ga/'fuzfe. Frd/ Aroan gerfafu beza/a, espezzerz'/r garranfzzfsuena bz'sz'gua /zan zen Frreg/men Zabarrean. Bere arranfza /barduera nagus/a /zan
zen arranfza-porfurz/r garranfz/fsuenefan efa, garranfzzarz dago/r/onez, bega/uzea/r efa /egafza/r
jarrazfzen z/ofen. Besfe espez/ee/r efe/r/n fxz/r/a/r emafen zzz/rzefen arranfza/ee¿ zenba/f /fsas berrzfan X/X menderarfe /fsas a/ng/raren arranfza -besfea/r besfe- esangurafsua /zan ze/a a/pafu arren.
Az'fzzfz'Zr, ba/nbaf arra/n ez z/ren oso esf/mafua/r, ba/a no/a fxzbza (neurr/bandz bafean /egafza barrapafze/ro be/fa g/sa erabz'/z'a) edo /rrabarro/ra (espez/e bone/r ba/n esfzmazzo fx/'/r/a zuen non, /rosfa/de/ro guneren bafean, arranfza/een grem/oe/r g/za/r/a/r /ronfsumzfze/ro modu/roa ze/a a/darrz'/rafu
bebar /zan ba/fzufen). 7*ama/na fxz/rz'ago/ro espez/een arfean berr/z, sard/na zen garranfzzfsuena,
pobreen e///raga/fzaf barfzen bazen ere. Zenba/f porfufa/ro do/rumenfaz/oan, bafez ere bzs/guaren
arranfzara/ro be/fa g/sa a/pafzen da. Frd/ Aroa/r aurrera eg/'n aba/a, b/s/guaren funfsez/ro arranfzara/ro be/fa g/sa ere erab/7fzen zen anfxoaren arranfza/r gero efa garranfz/ band/agoa barfu zuen.
/Vo/anab/ ere, fesfuaren az/ren /erro/radefan XV/ efa XV//. mendeefa/ro Hegoa/de/ro /rosfa/de/ro
arranfzan buruz esanda/roa, ora/nd//r as/r/eza/r d/ren efa, gorago/ro /erroefan ad/eraz/ beza/a, efor/r/zunean nabarmen/r/ uga/du bebar/ro dufen //rer/refa b/sfon/ro bafzuen ema/fza da. Gaur egun
d/fugun ezaguere/ jarra//r¿ bad/rud/ Aro Modernoaren bas/era/ro a/d/ borrefan Hegoa/deAro /rosfa/de/ro arranfza/r gora/rada band/agoa /zan zue/a -B/z/ra/'/ro zenba/f porfufan berez//r/- efa XV/. mendearen ama/eraf/'/r aurrera G/puz/roa/ro /rosfa/de/ro arranfza-/barduera/r seguras/r/ bebera/rada baf
jasan zue/a. /zan ere, G/puz/roa/ro arranfza/ea/r Aro Modernoaren /eben zaf/an nagus//r/ efe/r/n band/agoa/r emafen z/fuzfen /fsasoz band//ro arranfza-zbarduera band/efan ar/fu z/ren efa, /7do bone­
fan, ez da ba/abebarrez/roa XV//. mendean B/z/ra//ro zenba/f porfu/r G/puz/roa/ro unfz/ bafzue/ beren
/nsfa/az/oa/r errenfan emafea /e/ru ba/efan ba/earen arranfzan ar/fu z/fezen.
XV///. mendef/'/r aurrera, Fus/ra/ Hernán arranfzaren egoera/r a/da/refa band/a/r jasan z/fuen.
/parra/der/ dago/r/onez, L/frecbf-e/ro frafafuaren b/farfez íernua /nga/aferra/ro Koroara /n/rorporafu
zen efa Franfz/a zona barfan M/gue/on efa 5a/nf P/erre /r/e/r/n besfer//r ez zen gerafu. XV///. men­
dearen /eben erd/a/dean, /apurfarre/r /fsasoz band//ro b/da/e/r/n jarra/fu zufen ba/ra//ao efa ba/ea
b/7a. Franfz/'aren ar/an-an/ro bebera/radaren ondor/oz ordea, Ausfr/a/ro O/nordefza Gerraren efa
Zazp/ L/rfe/ro Gerraren ondoren arranfza-zbarduera bor/e/r /a bebzn-befz'/ro desagerfu zz'ren. Ha/a
ere, Fsfafu Bafuefa/ro /ndependenfz/aren gerra/r erag/nda/ro naz/oarfe/ro /ro/unfura po/z'fz'/roaren
a/da/refan zebar Don/bane fobzfzune efa Z/buru/ro arranfza/ee/r 77 ba/raz'/ao-unfz/ b/da/z z/fuzfen
fernuara 77S4an. Ha/a ere, mendeefan zebar eg/nda/ro arranfza-zbarduera bafzuen az/ren bafsa
zzan zen, X/X. mendearen erd/a/dean Ba/ona/ro porfuan a/dzz/ra/ro urfe bafzuefan ba/raz/ao-untz/
gufx/ bafzu/r f/aufz/r zazp/ra b/farfean) besfer//r erreg/sfrafu ez zzana/r arg/ era/rusfen duen beza/a.
Arranfza-z'barduera ba/en desagerpenaren ondor/oz, /parra/den /rosfa/de/ro arranfzara/ro /fzu/era
gerfafu zen efa sard/naren arranfzan oz'narrzfu zen nagusz/rz'. XV///. mendearen b/garren erd/a/dean,
arranfza-se/rfore bone/r produ/rfuaren fransformazz'o garranfzzfsua e/rarr/ zuen (produ/rfu gaz/'fua).
/parra/de/roe/r osfera, ez zufen /no/a/ro berr//runfzar//r eg/n efa brefa/'nzarrengandz'/r z/ras/fa/ro pra/rf/'/re/r/n jarra/fzera mugafu z/ren. Aurrerago/ro fapurd/7ro arranfzan buruz da/r/gunaren arabera, X/X.
mendean zebar sard/naren arranfza zzan zen zbarduerarz/r garranfzzfsuena efa XX. mendearen
erd/a/derarfe ez z/ofen besfe/a/ro espez/een arranfzan e/r/n.
Hegoa/de/ro arranfza/ee/ dago/r/enez berr/z, L/frecbf-e/ro frafafuaren ondor/oz Fspa/n/'a/ro
Monar/rzaren menpe/ro arranfza/ea/r 7ernua/ro arranfza/e/ruefara ez/n joan /zafea as/roz ere /ra/fegarrzagoa zzan zen Gzpuz/roa/ro porfuenfzaf Bzz/raz'/roenfzaf ba/no (nabzz efa a/pafufa/ro naz/'oarfe/ro a/rord/o borren 75. arf/'/ru/uan b/z/ra/farre/r efa Gazfe/a/ro /(oroar/ /ofun'/ro besfe berr/ bafzue/r
zona barfan arranfza eg/fe/ro es/rub/de bzsforz'/roa/r feorz'/ro/rz azforfu zz'ren)
Horren ad/b/de gzsa,
gzpuz/roarre/r ba/earen arranfzan eufsz z/ofe/a esan dazte/re, mer/rafarz'fza-e/'fe/ro ba/nbaf /ronpa/n/'aren b/farfez (ba/a no/a Compañ/a de Ba//enas de 5an iebasf/án /zene/roaren b/farfez 77B2f&
27.
Ga/ /¡on/ buruz, anfzZna/ro gara/efa/;o produZ;z/o b/b/Zograf/Áro ugar/ dago. Ondo/ro /anaren b/tartez jarra/ da/feA:e. M/AC/O
AM/!D, M. f/977).
7749ra b/farfean) pra/rf/'/ra bor/ berres/rurafu nab/n'/r
Pro/'e/rfu baue/r erabafe/ro porrofa jaso
zufen; /zan ere, Ee//pe Varen /Coroa/r /ronpa/n/a ñorn es/ra/n/fa/ro babesean jarr/Ya/ro /ronf/danfza
guzf/z as/r/eza /zan zen efa Caracase/ro Erref Kbnpa/'n/'a G/puz/roarra/r aurrerago emanda/ro /agunfzaÁr ere ez zuen ema/fza bober//r e/rarn. Besfa/de, a/pafufa/ro Caracase/ro /Conpa/n/a/r 7768f/Ár
7772ra b/farfean Cumana/ro urefan /fsasoz band//ro arranfza-zbarduera susfafze/ro eg/nda/ro aña/egzna/r ere erabafe/ro porrofa jaso zuen. Horren arrazo/ g/sa, o/narnz/ro eg/fura-ba/d/nfza fxarrez
ga/n, b/garren ma/7a/ro besfe eg/fafe bafzu/r a/pafu bebar d/'ra, ba/a no/a G/puz/roa/ro arranfza/ee/r
gara/ bafean ma/su /zan z/rene/ro a/derd/efan (ba/ra/7aoaren gaz/7refan ad/b/dez) esper/enfz/ar/'/r ez
/zafea; ñorre/a, ga/an ad/fua/r z/ren perfsona/r b/7afu beñar /zan z/fuzfen fapurd/'/ro porfuefan. Eremu
murr/fzagoa zufen G/puz/roa/ro besfe mer/rafar/tza-pro/'e/rfu bafzue/r ere porrof eg/'n zufen.
Ad/b/'dez, Compañ/'a Sard/nera de Guefar/a /zene/roa/r (7764-7773) prob/nfz/a barfa/ro /rosfa/dean
erruz /orfzen zen arra/n borren fransformaz/oaren b/dez efe/r/na/r /orfu nab/ z/'fuen, arra/'n fres/roa
besfe zona bafzuefara esporfafu efa berfan gaz/fu eg/fen ze/an'/r. /fxuraz, /Car/os ///.aren frrege
Zedu/a bafe/r 7775ean bede/nÁrafufa/ro efa Soc/edad Bascongada /zene/roa/r aurre/ro urfeefan
susfafufa/ro Compañ/a Genera/ de Pesca Mar/f/ma de/a/roaren mer/rafar/tza-pro/e/rfua/r garranfz/
ñand/agoa /zan zuen. /(asu bonefan, Mun/be edo /Varros //usfrafu g/puz/roarren erag/na beza/n
funfsez/roa edo funtsez/roagoa /zan zen Arr/'gu/bar arb/Yr/sfa b/z/ra/'farraren parfa/defza, B//bo/ro
/Confsu/afua negoz/o bonefan /nferesa zed/n /orfu ba/Yzuen. /Conpa/n/a Pr/'b/Zeg/afu/ro pro/e/rfu
bonen p/anfeamendua/r bazuen no/aba/fe/ro arrazo/n'/r, XV///. mendean zebar ba/ra/7ao gaz/fuaren
/ronfsumoaren menpe/rofasuna gero efa nabarmenagoa /zan ba/Yzen f/parra/de/ro berr/a/deefaf//r
/nporfafu bebar zen /fsasoz ñand//ro arranfza-/barduera/r ga/du ondoren)
Ha/a efa guzf/z ere,
proposafufa/ro a/fernaf/ba/r -/egafza gaz/Yzea barne barfzen zuena, /r/andan efa Es/roz/an eg/Yen
zen beza/axe- ez zuen eforÁr/zun band/r//r. Besfa/de, porfuefan z/fuen de/egafuen b/farfez arran­
fza Zronfro/afu nab/ zuen B/Vbo/ro /(onfsu/afuaren es/ru-ñarfzea/r ga/ bonefan arranfza/een
Kbfrad/e/r /zan zufen nagus/Yasunan aurre eg/Yea ze/rarren. Horre/a, pro/e/rfua/r aurrez aurre eg/n
zuen fopo era/runde ñauen p/anfeamendue/r/n, bauenfzaf funfsez/roa ba/Yzen es/rabefxearen ga/ne/ro monopo//o frad/z/ona/an eusfea.
O ndo //rerfu /zan d/ren no/z beñ/n/ra/ro pro/e/rfu bor/e/r a/de bafera ufz/fa, XV/// efa X/X. mendeefa/ro Hegoa/de/ro arranfzar/ buruz dugun ezaguera guzf/z osagabea da ora/nd/'/r ere^. Horre/a,
Espa/'n/'a ma/7an zona bafzue/ buruz -ña/a no/a Ga//z/an buruz- eg/nda/ro //rer/refen anfze/ron'/r ez
dugu. /zan ere, //rer/refa bauefan prozesu aurre/'ndusfr/'a//zafza/7e frad/z/ona/añ efa, ja/r/na denez,
«susfafza/7e» /rafa/un/arre/r zuzendu zufen arrantza-zbardueren ondorengo /ndusfr/aZ/zaz/oar/ buruz/ro
e/rarpen /nferesgarr/a/r agerfu d/'ra
/Vabarmena denez, efa XV///. mendean dago/r/onez, fsfafu/ro
/Yurñefan (Ensenada/ro /Tafasfroan ad/b/dez) Eus/ra/ Herbaren /nguru/ro do/rumenfaz/or/7r ez zzafea/r
efa Mafn'cu/a de /a M ar zzene/roañ buruz/ro esfaf/sf//ren f/'dagarr/Yasun es/rasa/r -prob/nfz/'a sa/buets/'en zzaerafz'/r erafornta/ro a/derd/a/r d/'ra ñaue/r- Espaz'nz'a/ro /Coroan barne ñarfufa/ro besfe
area bafzuen anfze/ro mafer/a/ z'nformafzboa /zafea eragofzz'/ro dufe bef/. Ga/nera, Eus/ra/ Herr//ro
e/zz erreg/sfroe/r, ezagufzen dzYugun neurr/an bederen, ez dufe arranfza-/'barduerar/ buruz/ro ñamarren//r a/pafzen efa, borre/a, oso b/pofef/Troa da Ga/zzza/ro zenba/f berrzYan azferfufa/roa/r beza/a/ro
zz/r/o produ/rfz'boa/r zeñazfu aba/ /zafea. Besfa/de, Madn/go Museo /Vava/ de/a/roan dauden arranfza-zbardueraren /aub//e/ro egoera-orr/e/ buruz/ro /nformaz/oe/r Xb(. mendef//r aurrera/ro dafua/r
besfen'/r ez d/Yuzfe emafen. Gern//ra efa fo/osa/ro foru-arfx/boe/r ere XV///. mende/ro B/z/ra/'/ro efa
G/puz/roa/ro arranfza-porfuefa/ro /barduerar/ buruz/ro oso /nformaz/o es/rasa emafen dufe.
28. íesfuan ^onpa/n/a pr/bz/eg/afuen b/tarfezXV///. mende/ro arrantza-z/iardueren ba/nbaf pro/e/rtur/ buruz eg/fen d/ren a/pamenenyaforr/'a ondo^oa da. ASÍ/GAP/MGA i (7992), G A /M íf 07ANGUPf<V, M. (7982) efa (/990), eta O L4fCHfA 7. (*7986).
29. Za/antzarA gabe, ba(;a/Zaoa gara/ hartan fspa/n/a/r geb/en es/rafufa/ro eta be/n band/ batean Bí/bo/ro porfua/r /nportufa/ro
arra/nefar/^o batzen. Dena den, XV///. mende/ro ba/ra/Zaoaren mer/rafar/ízaren ga/ garrantz/tsua a/patzea ez da orr/a/de bauen be/burua. Ga/ bon/ buruz, r. Gu/ard autorearena beza/a/ro ba/nbaf /an m/resgarr/fa/ro dafua/r /zafeaz ga/n, b/sfor/ograt/a/; aurrerapen
band/á/r eg/n d/fu az/ren urfeofan, ba/nbaf azfer/anefan -BASUPÍO, P. (7983).* 795-232 efa GUÍZfPPfZ, M.C. f7994)- efa, bafez ere,
fus/ca/ Herr/Xo baM aoaren mer^afar/ízar/ nab/z XW//. mende/ro Fus/;a/ Werr//;o arrantza-zbardueren azfarne/ buruz/ro orr/a/de b//ra/na/r d/tuen A. Zaba/a Ur/arfe/r berr/7r< arg/tarafuta/ro //rer/refa paregabean -ZA8AM U/?M/?rf, A. (7994)- //rus da/fe/reen beza/a.
30. Morren ad/b/de g/sa, a/d/ barfa/tro b/sfor/a e/ronom//roan espez/a/zzafufa/ro f. Fernández de P/nedo b/sfor/á/ar/áÁr due/a urfe
batzuÁ; XV7// eta X/X. mendeefa/ro fus/ra/ 77err//ro /eben se/rtorea azferfu zuen ponentz/a batean -ff/!NA/VDfZ D f P/A/fDO, f. (*7984).
704-708- borr/ buruz gauza gutxz zdatz/ aba/ zzan zue/a esan da/fe/re. Zorzonez, gaur egun eus/ra/ bzsfor<ogra/7an da/r/guna/r erraz
ga/'nd/tzen du ban /dafz/fa/roa.
37.
Honen /nguruan ondo/ro /ana/r /ronfsu/fa da/fez/re. AtO/\/SO A f S/4/?fZ, ¿. (7976), PF/?fZ GA/?C/A 7.M. (7979), C4/?MO/VA
BADM, X. (7983). íesfuan jarra/an adz'erazz^o dena argzta/pen bauen /rontsu/farz es/rer /orfua da baz'na borre/r ez du esan nabz; arfz(ru/uaren bas/eran esan beza/a, XV/// efa X/X. mendeefa/ro fspazn/a/ro arrantzarz buruz/ro ezaguera as/r/eza ez denz/r. Worren froga
g/sa, X. Carmona Badz'aren do^forefza-fes/aren -C4PMO/VA BAD/A X. (7990)- arg/ta/pen partz/a/a/r arrantza-se/rforean buruz/ro
//. zaf/á yaso ez zue/a esan da/fe^e. Worre/a, un/berfs/fafe-z/r/ru/fuefan sarfu gabe/ro /ra/rur/ea/r arra/naren gazz/refan buruz/ro b/
orr/a/de besfer/^ ez/ngo du aurMu. /7one/^ fspa/n/a/ro b/sfor/ograba a/radem//roa/r arranfza-<barduere/r//ro aza/du duen /nferes
escasa era/rusfen du. Wa/aber, P. Mo/as b/sfor/a/an ospefsua/r ere arrantzaren ga/a orr/a/de pare bafean besfen'/r ez zuen yorrafu
XV///. mende^o Mafaró/ro bz/a^aera azferfu zuenean -MOL4S, P. (7973)-, nab/z efa berr/ borreta/ro b/zfan/een berena /tsas e/ronom/á/i ar/fu.
G/puzÁroaren /rasuan arazoa Áronp/exuagoa da, 7*o/osa/ro arfx/bo/ro /nbenfar/afuaren egungo egoera/r eragofz/ eg/fen ba/fu arra/naren erauz/refa efa /ronfserbaz/oan buruz/ro erreg/sfroa/r es/rurafu
aba/ /zafea (GernZ/ra/roan a/d/z, erraz escura da/fez/re). /-/orr/ guzf/ar/ /i/sfona/an g/puz/roarre/r -zen­
ba/f b/z/ra/farre/r ez beza/a- prob/nfz/a/ro arranfza/een /(ofrad/a bafzuefan egon da/fez/reen do/rumenfua/r /ronfsu/fafze/ro asmon'/r /zan ez dufe/a ga/nerafzen bad/ogu, erraz u/erfu/ro dugu b/'b//'ograf/aren b/farfez XV/// efa X/X. mendeefa/ro G/puz/roa/ro /rosfa/de/ro arranfzan buruz da/r/guna oso
gauza gufx/ /zafearen arrazo/a.
5a/buespen hau eg/n ondoren, b/'bZ/'ograf/'aren efa /npr/mafufa/ro Zfurr/'en /ronfsu/fa/r G/puz/roa/ro
arranfzaren //ruspeg/a XV/// efa X/X. mendeefan //una /zan ze/a era/rusfen du efa ba/nbaf arrazo/
daude bor/ ad/erazfe/ro. Z.eben//r, Caracase/ro /r"onpa/n/a/r XV///. mendean /zan zuen garranfz/'aren
ondor/oz mar/ne/en porfzenfa/a band/ bafe/r /ronpa/n/a borren /barduerefan parfe barfzea e/rarrZ/ro zuen seguras/r¿ arranfza-/barduera/r a/de bafera ufz/'/ro z/fuzfe/ar/'/r. BZgarren//r, G/puz/roa/ro
/rosfa/de/ro arranfzaren bebera/rada /raupen /uze/ro fenomenoa /'zan zen seguras^ aresf/'an esan
beza/a /e/ru/rofasun /dafz/ bafzuen arabera XV/. mendef/'/r aurrera prob/'nfz/'a borrefan barrapa/refa/r nabarmen/r/ murr/zfu ba/tz/'ren
XV//. mendean gerfafufa/roa a/de bafera ufz/'fa, arg/ dago
/fsas frad/z/o band//ro porfu bafzuefan -Deba, Gefar/a, Zaraufz efa Zuma/'an ad/'b/'dez- besfe gara/
bafzuefan ezagufufa/ro ospea XV///. mendean /raganaren oro/tzapen so/7a besfen'/r ez ze/a.
Horre/a, arranfza/ea/r /rasu geb/'enefan baxura/ro arranfzan (sard/naren arranfzan a/eg/a) ar/'ízen z/'ren
efa, oro bar, zereg/n baue/r ne/razan'tza-Zbarduere/rZn farfe/rafzen z/'tuzfen. F/one/r /ronfrasfe ban­
d/'a da/rar B/z/raZ/ro arranfza-porfu garaZ/r/de geb/'enefan gerfafzen zenare/r/'/ro; /zan ere, B/z/ra/an
anfze/ro ad/'b/dea/r oso gufx/ z/ren (A/gorfa efa 5anfurfzZ/ro /rasua/r a/'pa da/fez/re). P/enfz/an ad/'b/'dez egoera oso besfe/a/roa zen, Frreg/men Zabarrean zebar /zanda/ro arranfza-zbardueraren bebera/rada mer/rafanfza-nab/'gaz/'oaren oso garapen nabarmenaren ondor/'oz gerfafu ba/fzen
PasaZa/ro porfuan ere egoera /rnfZ/roa zen XV///. mendearen ama/eran Vargas Ponce be/iafza/'/e
ospefsuaren fxosfenen arabera, efa X/X. mendearen 20/ro bamar/radaren erd/a/dean /zanda/ro
no/aba/fe/ro berp/zfearen ezaugarr/ ba/rarre/r porrof eg/'n zufen /eben ^ar//sfada bas/ aurref//r. XV///
efa X/X. mendeen farfe band/ bafean zebar G/puz/roa/ro /rosfa/de/ro arranfza/r zuen egoera fr/sfe
bonen sa/buespen ba/rarra Mufn'/ru/roa /zan zen. /-/orre/a, ío/osa/ro Arfx/'boan gordefa/ro esfaf/sf/'/ra es/rase/ nab/z gara/ barfa/ro /rronZ/rar/en /e/ru/rofásune/'y'arra//r¿ arranfzunfz/'en /ropurua, barrapa/refen bo/umena efa arra/naren mer/rafurafzea -Pus/ra/ /-/err//ro efa Pspa/'n/'a/ro barne/ro zonefara- garranfz/fsua/r /zan z/'ren Mufr/'/run. G/puz/roa/ro /rosfa/de/ro besfe berr/efan a/d/z, ez zegoen
ba/a/ron'/r^.
XV/// efa X/X. mendeefa/ro G/puz/roa/ro arranfza-/barduera/r b/'/a/raera bau /zan bazuen ere,
Bermeo, /.e/re/f/o, Ondarroa efa F/anfxobe/ro porfu b/z/ra/tarrez da/r/guna/r oso egoera desberd/na
era/rusfen d/'gu. Gaur egun d/fugun ezagueren arabera, XV///. mendearen b/garren erd/a/dean
arranfzaf/7r eraforr/fa/ro d/rusarrera/r nabarmen/r/ geb/'fu z/re/a esan deza/regu efa bau, neurr/ bafe­
an bederen, baf dafor aresf/an a/pafufa/ro Fspa/n/'a/ro /(oroa/ro besfe zona bafzue/ fGa//z/'a ad/b/dez)
buruz/ro //rer/refefan //rus/fa/roare/r/n. Gara/ barfa/ro B/z/ra/'/ro arranfza/een b/ /íofrad/'arZ/r garranfz/'fsuene/ -Bermeo efa Z.e/reZfZo/roe/- buruz d/fugun dafue/r bau guzf/'a ba/'ezfafu eg/fen dufe/a d/'rudZ
3^. Gara/ barfa/ro barrapa/refen b/'/a/raera pos/f/boarZ buruz dauden ad/eraz/ee/r ez ez/'/r, besfe zenba/f a/derd//r ere B/z/ra//ro /rosfa/de/ro arranfzaren Zndarra era/rusfen dufe. A/derd/ bauen ad/b/de
g/sa, /Cofrad/a bor/e/r eg/nda/ro d/ru-/ropuru band/a orda/ndu bebarra e/rarn zufen azp/eg/fura/nberts/o garranfz/fsua/r -es/rabetxe-etxeen, arra/n-garb/'/e/ruen efa abarren era//runfza ad/b/dez- a/pa
da/fez/re, gora/ra/ro /ro/unfura e/ronom//ro baf/ es/rer so/7//r eg/n z/fez/reena/r ba/'n zuzen. B/z/raz/ro
/(ofrad/efa/ro agrem/afuen /ropurua/r gora eg/fea ere borren frogafzaf bar da/fe/re, Fspa/n/a/ro Zfsas
gerren erag/na/r XV///. mendearen ama/eran ez/nbesfez arranfza/een grem/o bor/en no/aba/fe/ro
32. Hau7.M. /mazauforea/; b//du zuen do/rumenfaz/of//; ondor/ozfa da/'fe^e -/MAZ JM . (7944)-. Berfan ad/erazfen denar/'y'arra//:í Ono/ro porfuan ad/b/dez XV/. mendearen ama/eran mende horren erd/a/dean ob//roa /zan zenaren ?/7C besfer//r ezzen /larrapafzen. Murrengo /erroefan XV/// efa X/X. mendeefan G/puzÁroa^o ba/nbaf porfufan /zanda/ro arranfzaren bebera/radar/ buruz ba/ezfafzen denarenyaforr/'a, be/n bafean, gara/barfa/ro /an bafzu/r -SOBA/.UCE, W. (7869) efa GOROSABfí, P. (7899)- efa berfa^o b/sfor/'ar/
buruz/ro zenba/f azfer/anefan /ronfsu/fafufa/roa da -AÍDABAÍAÍBBCU, f. (7970), 71FUFCWA /D/GORAS, í/. (7987), SA/VCMfZ, i ;
P/QUfRO, S. (*7987 a), OLAECWfA, i (7970), BARA/VD/ARA/V, f. (7982) efa A/ZPURUA, M. (7960)-.
^3. A/gorfa/ro arranfzaren b/'/a/raerar/ buruz /M. Beascoecbea auforea/r ad/erazfen dueña /ronfsu/fa da/fe/re -BFASCOíCMrA, J.M.
(7992)- efa R/eníz/a/ro /rasuar/dago/f/onezberr/z, ondoso auforea/: emandaÁro dafua/;: DUO, G. (7985b) efa (799097J. íesfuanXV/// efa
X/X. mendeefa/ío B/z/;a/^o arranízar/ buruzyarra/án esango dena, aresf/'an eg/n n/fuen zenba/f /anefan -G/MC/A CARCAMO, J. (7979-80)
(7980) (7983) efa (7985 a)- efa ondo/;oe/r eg/bda/;o e(:arpen paregabean -ABB/Z^BAÍAGA, f./ AG/RRF, M.A. (7974)- o/narr/fufa dago.
34. MufrAur/ buruz ba<ezfufa/;o bau G/puz/íoaÁro Arfx/bo A/agus/f//r (7o/osa) -2/72 Se(;z/oa, 782-787 /eg -, egungo auforeen Á:onfsu/faf/(r-ZUB/CA/?AV, A. (7970). 67, ad/b/dez-efa auforegara//r/deengand/Á:-MADOZ B. (7846-7850) edo/ZTUf7A, 7./. (7847)-/orfu
da. Az/;en /;ron/Árar< bone^:, Mufr/Truf/Tr barnea/dera arra/n as/:o eraman ze/a azp/marrafu zuen, 7826 a/dera, arra/n /res^oa Mufr/^ufA
Madn/a 56 ordufan garra/a zeza/;efen /;ofxe berez/ bafzu/r zeuden.
35. Bermeoren (rasura/ro, //rus 37. obarrean á/pafufa/;o n/re/ana/r efa íe/re/f/oren /rasurado berr/z, GBAC/A CARCAMO, 7. (7992).
776 efa burrengoa/r.
bausfura e/rarr/ bazuen ere. /zan ere, frrege Armadara mar/ne/a/r b/da/z efa Aforoa/ro unfz/ m/7/farrefa/ro zerb/tzua/r orda/nfze/ro d/ru as/ro eman bebar zzan zufen. Ha/a efa guzf/z ere, 7800 a/dean
B/z/raz/ro arranfza/r aurre/ro bz/a/raera poszf/boare/r/n yarrazfu zuen neurrz band/ bafean
/Co/unfura-a/da/refa nabarmena zzan zen X/X. mendearen /eben erd/a/dean. Gara/ barfan Bzz/raz'/ro
arranfza-z'bardueraren bebera/rada baf gerfafu zen efa Bermeo, fe/re/f/o efa Ondarroa/ro arranfzagune band/efan anfzeman zen nagus/Zrz]. fa efa f/anfxobe/ro porfu fxz'/rz'efan egoera ez bazfzen ba/n
negaf/boa zzan Za/anfzan'/r gabe, gara/ barfa/ro gerra desberd/ne/r -/ndependenfzz'aren gerra/r efa
/eben /rar/zsfada/r- Bzz/raz/ro arranfza/r 7800ef//r 7850era bzfarfe/ro a/dz'aren ba/nbaf fasefan jasanda/ro /rrzs/ bonefan erag/n band/a zzan zufen
60/ro bamar/radaren /nguruan, Bzz/raz/ro /rosfa/de/ro
arranfzaren erre/ruperazzo fxz'/r/ baf anfzeman zen. Horre/a, barrapa/refefan, es/rabefxe-fransformaz/oan efa fspa/n/ara/ro mer/rafuratzean aza/dufa/ro ba/z'oa/r G/puz/roa/roa/r ba/no as/roz ere band/agoa/r zz'ren. Ba/ezfapen baue/r frogafze/ro gara/ barfa/ro esfafzsfz/refara yo deza/regu 39 /-/auen ara­
bera, Bzz/raz/ro arranfzaren produ/rfzbzfafea band/agoa zen, anfze/ro arranfzunfzz'-Zropurua /zanz/r ere
bzz/ra/farren barrapa/refa/r, urfe bafzuefan, gzpuz/roarren barrapa/refen b/ru/ro/fza/r ba/fz/ren.
Porfuefan es/rurafufa/ro arra/naren fransformaz/oar/ dago/r/onez, B/z/ra/a/r, urfe ba/efan, Gzpuz/roa/r
ba/no 20 b/der geb/ago produzzfzen zuen arra/n gazzfuan efa bosf b/der geb/ago arra/n es/rabefxafuan. fsan bebarra dago arf&u/u baue/r fspa/nzaren barne/ro mer/rafuefara bz'da/fzen z/re/a -zehaz/rz^ arra/n gazzfuaren % 80 efa es/rabefxafuaren %90-, B/z/raz/ro arranfza/r Gzpuz/roa/roare/rz/ro zuen
naguszfasunaren besfe berezzgarrz gzsa -gara/ bonefan ez ezz/r XV///. mendefz'/r aurrera ere bazBzz/raz/ro arranfza-porfu nagus/efa/ro popu/az/oaren porfzenfa/a band/ baf arranfza-zbarduera bonefara profeszonar/gzsa ar/fzen ze/a esan dazte/re. /forre/a, Gzpuz/roa/ro arranfza/ea/r ne/razarzfza-zereg/nefan ar/fzen z/re/a azpafu dugu /ebenago ba/na B/z/ra/an fenomeno bau fe/re/f/on -oso neurrz
fxz'/r/an- efa Bermeon -a/d/ /abur bafzuefan- besferz'/r ez zen gerfafzen. //do berean, esangurafsua
da Bzz/ra/an Gzpuz/roaren /rasura/ro a/pafu dugunaren aur/ra/ro fenomenoa agerfzea. /zan ere,
Bzz/raz/ro /rosfa/de/ro gune band/ borz'efafz'/r burbz/ zeuden berr/efa/ro ne/razarz'fza-popu/az/oaren zaf/
band/ bafe/r, /aboranfzan denbora gufx/ago eman bebarre/ro bz/abefea/r aprobefxafu efa azpafufa/ro porfuefan zereg/n bonefan ar/fzen zz'ren a/d/z/ra efa bone/r se/rforea/r sorfufa/ro es/ru/anaren
es/rar/a ad/erazfen du. /-/a/a ere, X/X. mende/ro 80/ro bamar/radan afzera/rada-sznfoma bafzu/r an­
fzeman z/ren Bzz/raz/ro porfu bafzuefa/ro arranfza-zbardueran. Zenfzu bonefan, garranfz/ /iand//ro
guneefan -¿.e/rez'fz'o edo f/anfxoben- nabzz b/garren maz/a/roefan -Munda/ra, A/gorfa, 5anfuzTz/ edo
fan-, gazfee/r arrantza-z'barduerar/ ufz/ efa mer/rafarzfza-nabzgaz/ora edo Amerz'/rara/ro emzgraz/ora jo
zufen
A/derd/ bau besfe arazo oro/ror bafzue/ /ofurz/r dago, ba/a no/a aurrerago a/pafu/ro d/fugun arrantza/ee/r /orfzen zztuzfen /rabazz es/rase/. Ba/na, borrez ga/n, zenba/f arazo punfua/z ere
/ofurz/r dago, ba/a no/a B/garren /(ar/zsfadaren ondor/o negaf/boe/ (baue/r Gzpuz/roa/ro porfu ba­
fzuefa/ro -Zaraufz/roa ad/b/dez- arranfzan /ofurz/r azpafu/ro d/fugu/
X/X. mendean zebar, Hegoa/de/ro arranfza-zbarduera/r zfsas /Cofrad/en esparruan garafzen
jarra/fu zuen efa bau ana/rronz/roa zen /rau/fza /z'bera/aren ondorengo fesfu/nguru bzsforz'/roan,
/rau/fza bone/r feorz'/ro/rz frd/ Aro/ro jaforrz/ro grem/o /rorporaf/bo guzf/en abo/zz/oa e/rarn ba/fzuen.
Horre/r ez du esan nab/ eus/ra/ Kbfrad/e/r a/d/ barfan eraso bandz'n'/r jasan ez zufenz'/r (eraso bauen
aurre/rarza/r z'/usfraz/oaren gara/an aur/r/ d/fza/regu). Zenfzu bonefan, 7774an gafaz/ra band/a sorfu
zen parfz/ru/ar bafzuen efa Bzz/raz'/ro /(ofrad/en arfean. Arrazo/a, parf//ru/arre/r /Cofrad/en /ronfro/efz/r
/ranpo arra/na es/rabefxafu nab/ zzana zzan zen. /Cofrad/e/r asmo bon/ aur/ra eg/n efa garaz/e zzan
36. /Vau eg/azfafze/ro, naZi/Zroa da Bea/Academ/a de Za /V/sfoná de/a/roa/r 7802an arg/farafufa/ro Diccionario Geográfico-Histórico
ízene/roa /ronfsu/fafzea. Berfan ad/erazfen denez, arranfza-Zbardueraren egoera joña zen ora/nd//r Z.e/re/f/on, Ondarroan efa Bermeon.
G/puz/roa/ro arranfza-porfuen /nguru/ro obra beraren ep/grafeefan agertzen denar/ yarra//r/ osfera, egoera oso besfe/a/roa zen
G<puz/roan.
37. Wau guzf/a due/a Ziamabost urfe eg/nda/ro //rer/refa batean ya/r/naraz/ nuen -GBAC/A CABC4MO, 7. (7979-80)-. Ma/Za perfsona/ean, ornáZde ba/efan ba/ezfafufa/roa besfe b<sfor/a/ane/r aurrerago eg/nda/ro Zanefan ñabarfu edo za/anfzan yarr/ ez /zana ez da
oso pozgarr/a, arranfza-a/derd/e/ buruz/ro //rer/refa egunerafu bebarra dagoe/a era/rusfen ba/fu. Besfe ga/ bafzuefan, ZiaZa noZa
B<z/ra//ro arranfza-porfuen azp/eg/furefan, //rer/refaren //ruspeg/a ba//rorragoa da, zenba/f aufore gazfe/r -MA/Z A/.COB7A, 7.A. (7993)
ad/b/dez- ga/ bon/ buruz gene/r/ena berr/fu dufen e/rarpena/r eg/n ba/f/fuzfe.
38. /.eben /rar/<sfada/r arranfza-//ofan erag/n zuen sunfs<penar/ dago/:/onez, Bermeoren /rasura/ro //rus ZABAfA OZAM/Z-77?fMOWS, A. (*7928). 300, efa B/z/;a//;o esparru oro/rorrera/ro bernz, AG/BRfAZ/TUf/VAGA, 7. (*7987); 46-66. Az/ren /an bonefan, S<z/;a//ro
foru Arfx/bo/ío (Gern/ZraJ Arranfza efa /fsas/refa se/rz/o/ro erregéfro desberd/nefan gordefzen d/ren X/X. mende/ro B<z/ra//;o arraníza/bardueraren z/fre/ buruz/ro dafu desberd/na/r jasofa daude. Azp/marrafu bebarra dago b<sfor/a/ar/ bau eus/ra/ b/sfor/ograf/a a/radem//roaren barruan X/X. mende/ro béfor/a e/ronom//roar/ buruz eg/n zuen //rer/refan arranfza-Zbarduerar/ /ofur//ro ga/a/r bazferfu ez
d/fuen guCf/efar//ro baf de/a. Worre/a gerfafzen da, B<z/ra/ar/ dago/r/onez, a<pafufa/ro az/ren obrare/r/n efa fus/ra/ Werr/ osoar/ dago/r/onez bernz, due/a gufx/ eg/nda/ro /anare/r/n. AG//?/?CAZ/CUF/VAGA, i (7993).' 75-85.
39. íesfuan a<pafzen d/ren dafua/r, 7860 efa 7862an arg/farafufa/ro fspa/n/a/ro Urfe/ran fsfaf<sf//roefaf//r /orfu d/ra.
40. Horre/a //rus/zuen M. Azcarraga aufore gara//r/dea/r /furnzaren 8<z/ra//ro b<sfor/a ezagunaren ed<z/oan Munda/ra, fa, Sanfurfz/
efa ¿e/re/f/oÁro porfuen /rasuan -AZCABRAGA BfG//., M. (*7885). ZOO, 247, 622 efa 754- B/garren /Tar/<sfada/r f/antxoben <zan zuen
erag/n negaf/boar/ dago/r/onez, //rus A/.S/ABEZ, M. (7993). 66, efa aurrerago a;pafu/ro dugun Zarautz/ro /rasuan dago/r/onez bernz,
SAA/C/VfZ, i ; P/QUFBO, S. (7987 b); 395-396
z/ren. Aresf/an ad/eraz; beza/a, /Cofrad/en znsfa/azzoefan fransformafzen zen es/rabefxafze/ro arraznaren a/dez aurre/ro errematea funfsez/roa zen arra/naren prez/oa erregu/afze/ro, arra/n fres/roaren
sa/menfan garanfza/ro gufx/enez/ro prez/oan eusfea aba/bz'defzen ba/fzuen. /Vo/anab/ ere, bofere
pub/z'/roe/r arranfza/een /Cofrad/en a/de/ro jarrera barfzear/ ufz/ z/ofen X/X. mendean. Horren adz'bzde g/sa, 7870ean /Vapo/eonen garaz/ro Prob/nfzz /Confsez/ua/r barfufa/ro neurrz'a/r efa 7834. urfearen
ondorengo fspaz'nz'a/ro /eger/a a/pa da/fez/re. fspa/n/a/ro /rau/fza /z'bera/a/r /zan z/fuen gorabebere/
efa fus/ra/ Herr/a/r /eben /rar/zsfada ama/fu ondoren ere zuen egoera jurz'dz'/ro berez/ar/ es/rer,
/Cofrad/e/r, arazoe/r/n bada ere, /raun aba/ /zan zufen, nab/z efa 7864/5/7 8/ro de/rrefua/r fsfafu
Espa/n/ar osoan deseg/ten z/'fuen.
Aresf/an esanda/ro guzf/a ezaguna /zan/'/r ere"", eus/ra/ /Cofrad/e/rX/X mendearen ama/eran efa
XX.aren bas/eran /zan zufen b/'/a/raera sa/ronfasun band/agoz //rerfu bebarra dago ora/nd//r.
Aurrerago //rus//ro dugun beza/a, es/rabefxearen monopo/zoa ga/du zufen efa bau oso /ra/fegarr/a
/zango zen eurenfzaf. Honen ondor/oz bebarbada, beren /agunfza-z'barduera frad/z/ona/a/r murr/z­
fu eg/'n z/'ren. /Vo/anab/ ere, X/X. mendearen ama/eran beren e/r/nfza/r ez z/'ren bafere a/fru/sfa/r
arranfza/een //ruspeg/f/'/r; /.e/re/f/o/ro /Cofrad/a/r ad/b/dez, arranfza/ee/r /rabaz/ gufx/ /zafen zufene/ro
negu/ro gara/an, prem/ar//r band/ene/ro gasfue/ aurre eg/n aba/ /zafe/ro ma/'/egua/r emafen z/z/r/'en
%70e/ro /nferes band/are/r/n^. fdoze/'n modufan, efa 7./. fr/rore/raren /an paregabeefan ondo des/rr/bafufa dagoen frd/ Aro/ro efa Aro Moderno/ro /Cofrad/en b/7a/raeraren /rasuan ez beza/a, X/X.
mendearen ama/era/ro efa XX.aren bas/era/ro /Cofrad/en prob/emaf/'/ra /an berr/efara/ro zaba/z/r
dagoen eremua da ora/nd/'/r ere. fan baue/r ez dufe oso /andua/r /'zan bebarr/'/r, ora/nd//r //rer/refa
sa/ron/7r /zan ez dufen gara/ barfa/ro /Cofradza bafzuefa/ro errege/amendu /npr/mafua/r ba/taude.
Ja/r/na, /Cofrad/efa/ro arfx/boefan /ronfsu/fa sa/ronagoa eg/fea/r beren b/'/a/raera bobefo ezagufzea
aba/b/defu/ro /u/re. 77orre/a, XX. mende/ro /eben bamar/radefa/ro fspa/n/a/ro Pószfos de Pescadores
de/fufa/roe/r/n /ronparafuz /zan zufen ezobz/ro bz/a/raera efa e//rarfe bauefan sarfze/ro asmor//r eza
aza/ //fez/re ad/b/dez. ffa bor/ guzf/a, fus/ra/ Aurrez/r/ /Cufxe/r arranfza/een ^ofrad/e/ eman bebarre/ro d/ru/agunfzen pro/e/rfua/r ez befefzearen ondor/oz gure mendearen 20/ro bamar/radan esfafues/rema bonefan /nfegrafu z/'ren arfe (Caja Cenfra/ de Crédzfo Marz'fz'mo zzene/roaren maz'/egu onuragarr/a/r /orfu aba/ /zafearren).
Aurre/ro /erroefan ad/eraz/ beza/a, es/rabefxearen monopo/z'oaren ga/era /ro/pe gogorra /zan zen
zenba/f /Cofrad/en fz'nanfzefan. Dena de/a, X/X. mendearen b/garren erd/a/de/ro efa XX. mendearen
bas/era/ro arra/naren fransformaz/oar/ buruz arfx/boefan //rerfufa/roa ere oso gauza gufx/ da, borren
/nguru/ro d/bu/gaz/o-/an bafzu/r /zan arren
Da/rzgunez, se/rforearen /z'bera/zzazz'oa/r /ronfserbaesfab/ez/mendu fxz/rz as/roren agerpena e/rarrz zuen joan den mendearen erdza/defz/r aurrera
-Bzz/razan berezz'/rz- efa bonen ondor/oz, no/aba/fe/ro garranfz/a zzan zuen burgesz'a fxz'/rz baf sorfu
zen ba/nbaf porfufan, zereg/n bauefan arra/naren /ra/z'fafea/r era/rarrz'fa gure /rosfa/dera z'rztsz' zz'ren
/fa/za/ro z'ndusfrzarz' bafzuen /agunfza zzan zuena ba/n zuzen ere. fra berean, ja/rz'n bada/rz'gu
Gzpuz/roan es/rabefxearen efa arra/n gazzfuaren /ndusfr/a bau Gefarzan /ro/rafu ze/a; 7975ean adzb/dez, 78 gzzonez/ro/r efa 487 ema/rumez/ro/r eg/fen zufen /an boge/'f/'/r gora/ro /ronfserba-esfab/ezzmendufan
Ha/a ere, bas/era/ro efapa bafean aurre/ro obarrean aza/dufa/ro zfurr/a/r z/rerfuz erraz
do/rumenfafu aba/ zzan bad/ra ere, arranfza-zbarduerarz /ofurz'/ro /ndusfr/a bonen a/derd/ as/ro ez
d/fugu ezagufzen ora/ndz'/r. /Vo/anab/ ere, gazaren garranfz/a /ronfuan barfuz es/rerfze/ro modu/roa
zzango /ztzafe/re arfxzbo-z'furrzefan o/narr/fufa arrefa band/agoa es/razntzea. /zan ere, X/X. mendearen
4?. FZorren /nguruan, //rus FRZTOPFZM, 7.Z. (7997); 72-80 (ga/ bon/ buruz ZCoZrad/'eta/ro artoboeían, prob/nízZ arfx/boefan eta Madr/Zgo
Museo ZVat'aZdeZa/roaren arfx/boanjasofa/ro do/rumenfaz/o ¿nferesgama /ronfsuZfafu dueña) efa /SPPZZ48AFAGA r.; AGZRPF, M.A. (7974).
42. FrreZerenízZa bau í.e/re/f/'o/ro Z(o/racZ/aZ; emanda/ro dafuefaf¿/r Zortu da -H4ZZV8/SFAUFOPF (7883)-. /Tofrad/e/r gara/' hartan ¿zan
zufen porfaerare/r/Zro /rn'f¿Zra efengabea ¿zan zen XX. mendearen Z)as¿era^o zenba/f auforerengan -DZFZ MOWFO/A F. (7908), APFZFZO, D. (7979)-, baZ eta AsambZea c/e Pesca MarZfZma Vasca deZa/roaren Zanefan -FZ/SZZV8A7*AUÍOPF (7928)-.
43. FZorren adZb/cZenÁ: garb¿ena ondo/roa da. F70M080/V0, FZ. (7993): 75 efa Ziurrengoa/r. Aufore bone/r bZbZZografZa oro/rorra eta
fesfuaren Ziurrengo ZerroFadan erabZZZ/ro dZren eta burrengo obarrean a/pafu/ro dZren Zfurr/'a/r /ronfsuZfafu d¿fu. Merez¿mendu band/'/ro
azferZana /zan/Zr ere, bere asmoa ez da, jaZr/'na, oZnarrZz/ro ¿ZrerZrefa baf eg/fea, d/lbuZgaz/'o-beZburue/' beZfzea ba/z/'Zr. OndorZoz, SermeoZro
Arfx¿boZroa /zan ez¿^, ez du XZX. mendean buruzZro arbr/bo-doZrumenfaz/or/Zr erab/ZZ. ZnferesgarrZa ¿zango /¿tzafeZre arranfza-frad/z/oZro
herr/efa/ro besfe udaZ-arür/bo bafzuefan anfze/ro Zfurr/a/r b/Zafzea gara/ barfaZro aufore edo Zanen erreferenfzZaZr -aurrerago a/pafuZro
d/fuguna/^ ad/b/dez- osafu abaZ ¿zafeZro. FZa/aber, a/pafufaZro Z-Zomobonoren azferZanaZr aZderd/ eZronom/ZroaZr yorrafzen d/fu bafez ere
efa Zromen/garr/a ¿zango Z/fzafe/^e arra/naren Zronfserbag/ntzarZ Zofur/Zro aZderd/ soz/aZaZr /Zrerfzea. BesfaZde, FZomobonoren Zan borrefan
XX. mendear/ buruz emafen d/ren erreferentz/aZr ¿nferes band/ZroaZr d/ra efa ona /zango Z/fzafeZre ga/a saZronfzea.
44. Dafu baue/r, urfe barfan Susfapene/ro Prob/nfz/ /Tonfse/ZuaZr Zandufa/ro G/puz/roaZro Zndusfr/ fsfaf/sf//raf//r Zorfu d/ra (erreZerenfz/a baue/r L CasfeZZs ¿raZras¿ea/r eman z¿z/r¿daZa esan bebar duf) efa baf dafoz gara/ barfa/ro besfe esfaf<sf¿/ra-urfe/rar¿efan agerfzen d/rene/^/n (ad¿b/dez, A/?Z?OVO, V. ef aZ. (7975)). B/zZra/aren /rasuan, ondo/roefan zenba/f dafu aur/r/ da/fez/re. AGZPPFAZ/TUFNAG A F (7987); 757-757(7876. urfearen aurre/rogara/ra/ro) efa AZ?Z?/Z4RAFAGA F., AGZPPF, M.A. (7974) (mende osora/ro). XZX. men­
dearen az/ren urfee/ efa XX. mendearen erdZaZdean dago/r/enez, V. PFPAZMZ auforearen Fsfaf<sf</ra-Urfe/ran ezagunean ere zenba/f
erreferentz/a soZfe aur/^Z da/fez/re. Ga/an buruzZro zenba/f a¿pamen punfuaZ ere aur/r/ da/fez/re gara/ barfa/ro ba/nbaf auforerengan.
MADOZ (7846-50), SOPAFUCF, ZV. (7869), GOPOSABFÍ, P. (7899), DZFZ MOZVFOM, F. (7908), AZ!FZFZO, D. (7979), /SsambZea de Za
Pesca Mar/'f/ma Vasca (7928), FW/SMMAS, 7. (7935), G/WDASFGUZ, FM. (7936), efab.
ama/era/ro efa XX.aren bas/era/ro ba/nbaf /e/ru/rofasunen arabera, berez//r/ arranfza/een emazfe
efa a/abe/ enp/egua es/ra/nfzen z/en /barduera bon/ es/rer gara/ barfa/ro arranfza/e as/roren za/7fasun e/ronom//roa/r ar/ndu aba/ /zan z/ren. /-/one/r/n /ofufa, esan bebarra dago eus/ra/ arranfza/een
b/sfor/a soz/a/a ora/nd//r ez dagoe/a bebar beza/a azferfufa efa b/sfor/'a bonen punfur/Tr funtsez/roenefar//ro baf arranfza/een b/z/-ba/d/nfza fxarre/ dago/r/ena da ba/n zuzen ere. /raupen /uze/ro arazoa da efa, fe/re/f/oten /rasuan era/rufs/ dudan beza/a, XV/. mendearen erd/a/def//r X/X.aren bas/'erararfe berfa/ro /Cofrad/a/ro a/rfa-//burue/r borr/ buruz/ro ba/nbaf a/pamen eg/fen d/fuzfe. Horre/a,
f e/re/f/o/ro /Cofrad/a/r 7545ean zenba/f e//z sa/buespen /orfu z/fuen berfa/ro arranfza/eenfzaf; /zan
ere, bere argud/oaren arabera, «berfa/ro arranfza/eefan/ro as/ro gosez b/7fzen ar/ d/'ra». /-/a/aber,
y'oan den mendearen bas/era/ro urfeefan ad/eraz/fa/roar/y'arra//r¿ porfu borrefan arranfza/ee/r «prob/nfz/a/ro /r/asen'/r pobreena» osafzen zufen
/ruz/r/n /npres/on/sfa bauefan ba/ezfafufa/roa, X/X.
mendearen erd/a/def//r aurrera arranfza/ee/r yasofa/ro orda/nsar/e/ buruz d/fugun z/frefan berrefs/'fa
gerafzen da. /-/orre/a, 7S40 a/dean B/z/ra//ro zenba/f porfufan arranfza/e bafe/r egune/ro 4 errea/
besfen'/r ez zue/a /rabazfen zenbafefs/ da efa so/dafa bau gufx/'en orda/ndufa/ro /ang//eena -meafzar/ efa ne/razar/tza-yorna/anena- ba/no fx//r/agoa zen. /-/and//r bamar urfefara, G/puz/roa/ro berr/
bafe/ro arranfza/ee/r urfe bafean 400 errea/ besfer//r /rabazfen ez zufe/a a/pafzen zen. /-/au /zan
zen, ba/n zuzen ere, gazfee/r arranfza ufz/ efa /rabaz/ band/agoa/r emafen z/fuzfen besfe zereg/n
bafzuefan anfze/ro arrazo/a. Zenbafefs/ denez, X/X. mendearen ama/eran arranfza/e bafe/r egun
bafean bafezbesfe 7,20 pezefa /rabazfen zuen, /ronfuan /zan bebar da gara/ barfan ne/razar/fzayorna/ar/e/r egune/ro 2,75 pezefa, meafzane/r 4 pezefa efa fabn/refa/ro /ang//ee/r 5 pezefa /rabaz­
fen zufe/a.
Zenba/f gara/'/r/de/r «gosefea» /zena eman z/ofen efa azarof//r ap/r//era b/farfe/ro b/s/guaren
arranfza/d/ frad/z/ona/ar/zego/r/on farfe borrefan, arazoa areagofu eg/fen zen. A/d/z/ra /zafen z/ren
e/ra/fze/r arranfza/een m/ser/'ar/'/r band/ena ze/rarfen a/d/ barfan. /zan ere, baue/r berfa/ro mer/rafantza-esfab/ez/mendu br/'/r/e/r emafen z/z/r/efen /rred/fuf//r b/z/ bebar /zafen zufen eta mefafzen z/tza/'z/r/en zorra/r bega/uzearen arranfzan ar/tu ondoren orda/nfzea espero /zafen zufen. Gure mendea­
ren 20/ro bamar/radan egoera/r ez zuen onera eg/n efa, gara/ barfan a/pafufa/roan yarra//r¿ b/s/guaren arranfza agorfzearen ondor/oz urr/'f/'/r marfxora b/farfean Bermeo/ro arranfza/ee/r egune/ro
S errea/ es/ras besfen'/r ez zufen /robrafzen. Urfe ba/efan arranfza/een egoera soz/a/a oso fr/sfea
ornen zen, norbere efxea erosfe/ro ba//ab/der//r ez zufenez gero efxeb/z/fza osasunga/fz efa pobreefan b/'z/ ba/fz/ren, /rasu geb/'enefan a/ogeran barfufa/roa/r ga/nera. /-/orrez ga/n, Brresfauraz/of/'/r
aurrera bas/fa/ro bobe/runfza soz/a/en erag/'n/'/r yaso ez zufen /ang/7e ba/rarra/r /zan z/ren, ez zufen
«/ang/'/e-erref/rora/ro», asfe/ro afsedenera/ro edo gara/ barfa/ro /eger/a/r f/n/ratufa/ro geb/enez/ro /an/bardunera/ro es/rub/der//r. /Vo/anab/ ere, arranfza/ee/r X/X. mendearen ama/eran efa XX.aren bas/'eran zufen ba/d/nfza soz/a/aren a/derd/ negaf/'bo baue/r guzf/a/r beren ezob/7ro /an-egoeraren ondor/oa/r z/'ren. /7orre/a, ga/nera/ro /ang/7e gara//r/dee/r beza/a so/dafa baf y'aso ordez arranfza/ee/r, frd/'
Aroan beza/axe, «zaf/z» /robrafzen y'arra/'tzen zufen («mareaje» edo «parf/ya» de/tufa/roa), gaur
egun arfe /raun duen frad/z/'o baf/y'arra/'/r/'^. /-/or/ a/de bafera ufz/fa, //rer/refa xebe/rafuago bafera/ro gerafzen d/ren arazoen arfean berr/ren bafe/ro tostartekoek /Cofrad/efaf/'/r /ranpo fa/de prop/oa/r
susfafze/ro eg/nda/ro aba/eg/na a/pa da/fe/re. Hau fenomeno ba/rana /zan zen, «zaf/z» eg/nda/ro
orda/n/refa/r /r/ase-/ronfz/enfz/a es/rasa sorfu ba/fzuen /ang/7e ba/en arfean
Orda/n/refa-mofa bone/r
arg/fzen du bebarbada XX. mendearen bas/eran /-/egoa/de/ro eus/ra/ arranfza/een efa pen/nfsu/aren
/parra/de/ro besfe arranfza/e bafzuen arfean anfzemanda/ro desberd/nfasuna. /zan ere, az/ren
baue/r so/dafape/roa/r z/renez gero /ang//e-e//rarfea/r anfo/afze/ro yoera band/agoa /zan zufen. /-/on/
dago/r/onez, /r/ase-era/rundeefan s/nd//rafufa zeuden Eus/ra/ /-/err//ro porfu bafzuefa/ro arranfza/e
gufx/ bafzu/r ba/n zuzen ere Ga/Zz/a/ro Znm/granfea/r z/re/a -C/VÍ/roa/r zebaz/r/- z/ofen /e/ru/rofasuna/r -gure mendearen 30e/ro bamar/rada/roa/r- esangurafsua/r d/ra.
45. GPAC/A CARCAMO, J. (*/992); !37-/38. Jarra/an fesfuan ad;eraz/Z;o cf/ren arranfza/een ba/d/nfza soz/a/an buruzdo erreferenfz/a/c, /tauen /rabaz/ escasa/; a<pafzen d/fuzfena/r, ondoso auforeengand^ /orfu d/ra; AG/PPfAZ/TUSVAGA, 7. f/937), SA/VCMEZ,
7.; P/QUFPO, S. (*/987b), MADOZf? 846-50), ARR/Z4BAMGA f ; AG/PPF, M.A. C?974), SARAA/D/ARA/V, P. f;982), D/ÍZMO/VÍOVA,
f. !*7908) efa 7HA/AMAS, 7. (/935), ba/ efa Asamb/ea de /a Pesca Man'f/ma Vasca de/a/;oa/r MdufaÁro efa HA//V8AT A U ÍO R f f!928)
obran arg/farafufa/ro /anefaf//; ere.
46. Arranfza/een orda/n/;efar/ buruzdo a/derd/a/; zenba/f /an oro/;orrefan /ronfsu/fa da/fez/;e, ba/a no/a B/KA/VD/, i f!987) aufo­
rearen /anean. Honen /ra/;ur/;efa berfado azfer/an monográfico /nferesgarr/bafzue^/n osafu be/tarda, ha/a no/a, efa Bermeoren /rasu­
rado, PR/TORP/TA, i/. (!99?). XX. mendean dagod/onez, arraníza/ee/ orda/nfzeÁro modue/ buruzdo erreferenfz/a/; ere badaude arf<
/ru/u bonen ama/eran agertzen den zerrenda b/b//ogaf//;oan a;pafufa/;o APRA/Z, J.A. efa ASÍU/, A. auforeen /an b/da/nefan.
fspaz/oaren muge/; /¡a/n a/derd/ esangurafsua den arranfzunfz/en Opo/og/aren b//a/;aera a<pafzen/; a/ia/b/defu ez d/dafenez gero,
borrefan /nferes//; duen /ra/;ur/ea a<pafufa/;o az/;en /anefara eragorfzen duf efa /an /iaue/;, aurre/;o gara/e/ dago/;/enez, ha/nbaf azfer/ane/;/n osa da/fez/;e -ad/b/dez, ARBPX f/984) edo Bermeodo Rasurado -X/X. mendea- AS7U/, A. (*/984)-.
47. Ga/ /¡on/ buruz arg/farafu den gauzar/Z; /nferesgarr/ena, M.X. A/zpuru/r XX. mendearen /ias/era/;o arranfza-Zierr/ bafedo gafazda po//f//;oen ana/<s/an eredu /zan den /an bafen barruan azferfu z/fuen Bermeo/ro arraníza/een arazo soz/a/e/ buruz/;o oma/deefan
aurd/da/fede-A/ZPUPUMUPUA, M.X. C?9 9 0 ). 9 - 7 3 efa n3-7f5-
Aresf/an a/pafufa/roa/r ez d/ra arranfza/een b/z/moduaren a/dercf/ fxar ba/rarra/r. /zan ere, AX.
mendearen bas/era/ro auforeen arabera, arranfza/een arfean a/fabefafu gabe/roen fasa efa b/7/rorfasun-/'nd/zea a/fua/r z/ren efa er/tasun f/s//roa/r (f/fusa ad/b/dez) edo soz/a/a/r fa//robo//smoa, efa
aba/) oso bedafufa zeuden. Dena den, ga/ baue/ buruz d/fugtvn erreferenfz/a errep/'/rafua/r punfua/a/r efa ane/rdof//roa/r d/ra. Horfaz, /nferesgarr/a /zango //fzafe/re efor/r/zune/ro //rer/refe/r zenfsu/furr¿ popu/az/o-erro/da, efa abarrefan o/narr/tufa ga/ baue/ buruz/ro azfer/refa seno baf/ e/r/n z/eza/ofen. /-/a/aber, arranfza/een egoeraren a/derd/ negaf/boen arfean X/X. mendearen ama/era/ro efa
XX.aren bas/era/ro /daz/eengan /rez/ra band/a sorfu zufen efa arranfza/e ugar/ren ber/ofza erag/n
zufen e/ra/fzen zonfxarre/ro ondor/oa/r a/pa d/fza/regu, ba/a no/a ba/n ezaguna/r /zan z/ren 7<373 efa
7972/roa/r. Arazo bonen so/uz/oa, /rub/erfa zufen efa aurrerago /urr/naren /ndarrez mug/'fu z/fuzfen
unfz/en garapenar/ /ofu /zan za/'o, unfz/ baue/r ba/'n ugar/ /zan z/ren bondorafzea/r sa/besfe/ro uga/du ornen ba/'fz/'ren. Horre/a, sarr/fan a/pafu /'zan da zenba/f armadore/r -/. Mercaderre/r ad/b/dezarrasfera/ro baporeen bas/era/ro ad/b/dea/r /zan z/'ren Donosf/a/ro /eben Mame/ena/r marfxan jarfze/ro aza/du zufen /nferesa 787<S/ro bondamend/'f/'/r aurrera sorfu ze/a. /Vo/anab/ ere, /zan //fez/reen mof/baz/o a/fru/sfa/r a/de bafera ufz/fa, Donosf/an arranfzaren b/dez /orfufa/ro d/rusarrera/r
b/'/ro/zfu eg/'n z/ren 7878f/7r 7900era b/farfean efa a/derd/ bonefan a/pafufa/ro baporearen bern/runfza/r erag/'n band/a /zan zuen za/anfzan'/r gabe. Ha/a efa guzf/z ere, mofa bonefa/ro erreferenfzz'a/r mende bonefa/ro 20/ro bamar/rada/ro besfe bafzue/r/n osafzen d/'ra efa, bauen arfean,
Bermeorz dagoz/r/on erreferenfz/e/r ad/b/dez gara/ barfan erauz/fa/ro arraz'n-/ranfz'fafearen murr/zfapena X/X. mende erd/a/de/ro azferfzaz'/ee/r azpafufa/roare/rz'n a/derafuz benefan nab'armena /zan ze/a
ad/erazfen dufe^. fg/a esan, bebarrez/roa /zango //fzafe/re a/d/barfa/ro barrapa/refa/razferfzea, efa
ez //fzafe/re oso za/7a /zango, 7880fz7r 79B6ra b/farfean arranfza-zbarduerez' /ofufa/ro ba/nbaf a/derdz'r/ buruz/ro 27 esfaf/sf/'/ra daude/a /ronfab///zafu ba/fa fspa/'n/'an
f5faf/sf//ra baue/r oso beferogenoa/r bad/ra ere, oso arg/fa/pen bedafuen b/farfez -ba/a no/a Revista de Pesca Marítima edo
aurrerago/ro Anuario de la Marina Mercante efa Boletín de Pescas /zene/roen b/farfez- /ronfsu/fafzea/r gara/ barfan /nferesafufa/ro //rer/ar/e/r dafua/r erraz es/rurafu aba/ /zafea aba/b/defu/ro /u/re;
ondoren, dafu baue/r Arcb/vo Genera/ de /a Mar/'na /zene/roan y'asofa/ro jaforr/z/ro /fumen b/dez
sa/rondu bebar/ro //rafe/re.
Aurre/ro /erro/radan /rado/r/ d/fugun //rer/refe/r, arrasfunfz/e/r erag/nda/ro /ra/fea/r beb/n efa berr/z
a/pafzen z/fuzfen XX. mendearen bas/era/ro ba/'nbaf auforeren /e/ru/rofasuna/r zebazfea aba/b/de­
fu/ro /u/refe. /zan ere, arrasfunfz/ baue/ /rosfa/de/ro espez/e ja/r/n bafzuen ar/an-an'/ro /raung/pena
ze/rarfen geb/'eg/z/ro arranfza-z'barduerefan ar/fzen z/re/a /eporafzen z/tza/en
Arranfza /nfenfs/'boaren efa Zrontserbaz/'on/'smoaren arfe/ro d/a/e/rf//ra, fus/ra/ Herr/'/ro arranfzaren b/sfor/'aren zaf/ band/
bafean agerfu /zan den ga/a dugu efa ba/axe eg/azfafzen dufe frreg/men Zabarraren bas/eraf/Zr
arranfza murnzfarazfen zufen prozedura/r f/'fsas a/'ng/'raren arranfzan erab/7/fa/ro «/rorda/r» ad/b/dez)
erab/7fzen z/fuzfe/a e//rarn /eporafzen z/ofen /(ofrad/'a desberd/nen arfe/ro gafaz/re/r. Dena de/a,
aurre/ro /rasua/r efa XV// efa XV///. mendeefan B/z/ra/Zro efa G/puz/roa/ro foru-era/rundee/r a/derd/
bonen /nguruan barfufa/ro ebazpen bafzu/r a/de bafera ufz/'fa, arazo bau X/X. mendearen ama/eraf/'/r aurrera p/anfeafu zen /ndar band/ago bafez Zenba/'f /rasufan, sard/naren arranfzan erab/7/fa/ro prozedura bafzuen fba/a no/a gauez, sarden d/sf/ra/r aprobefxafuz eg/fen zen «ardora-arranfza»
edo bo//nfxea beza/a/ro apara/7ueZr/n eg/fen zena) /nguru/ro ezfaba/da sorfu zen. fsangurafsua da
¿apurd/Tro arranfza/ee/r mefodo baue/r sard/naren /raung/pena e/rarn'/ro zufe/a/roan euren erab/7era
a/d/ bafera/ro bazferfu /zana. Besfe /rasu bafzuefan, jarrera /ronfserbaz/on/sfa/r ze/'n punfufara/'no
ar/ra/smo bufsa/r ez ofe z/'ren azferfu bebar/ro //fzafe/re. //do bonefan, B/z/ra/7ro arranfza/ee/r
7865ean g/puz/roarre/r b/s/guaren arranfzan erab/7fzen z/fuzfen apara/7u bonzonfa/a/r bazferfu
z/fuzfe/a efa urfe borrefan berfan B/z/raz/ro /(ofrad/e/r Gran Canfo /zene/ro zonefan baporeen b/dez
e/r/n bebarre/ro arranfza-proz'e/rfu baf/ u/ro eg/n zzofe/a azp/marrafu bebarra dago. T7a/aber, ar/raz-
48. Donosf/a/ro /eben baporee/ dago/r/enez, gara/harfa/ro Zana/: -AP/S7fGU/f7A, J.M. (79/5) edo A/.OZVSO BAPPUf7A, <4. (7932)
fí. Casfe//s-/ es/rer /ronfsu/fafu a/ia/ izan d/fudana/:)- edo azfer/an bernagoa/r -f7 X fB fSíf, G. (7989). 798-207- /ronfsu/fa da/fez/re.
Bermeor/ buruz/ro errefereníz/a, Asamb/ea de Pesca MarZfZma Vasca ¿zene/roaren /t/fza/d/en esparruan / A. /rad/ auforea/r /844 urfear/ buruz /datz/fa/ro /an bafean -/PAD/, /A. (7983)- emanda/ro z/fren efa 20/ro hamar/rada/ro urfeefara/ro ezagufzen d/fugunen arfe­
an eg/nda/ro /ronparaz/of//r /orfu da.
49. Morre/a ad/eraz/ du i G/ra/dez auforea/r Ga/Zz/aren /rasura/ro aurrerago eg/nda/ro /an bafean -G/PA/.DfZ J. (/993)- erab///
z/fuen a<pafufa/ro /furr/ bauen ba/oraz/o zebafz bafean -G/PA/.DfZ J. (7997)-. Gu/r da/r/gu/a, zenba/f //buruían -ad/b/dez, APBfX, A.
(7984)- agerfzen d/ren a/dfz/ra/ro erre(erentz;á/r Zzan ez//r fus/ra/ Merr/ ma//an ez dago bonen anfze/ro azfer/an//r. Horfaz, probefxu
band<z erab/Z Z/fez/re /nformaz/o baue/r, baZ efa oso gara/ zebatzefara/ro zenba/f arg/fa/penefan -ba/a no/a A/onso Barruefa/r 7925ean
sorfufa/ro efa a/dZz/ra /nferes band//ro berr/a/r emafen d/fuen Donosf/an argZfarafufa/ro Vasconia Industrial y Pesquera a/dZz/rar/anagerfzen d/ren besfe /nformaz/o punfua/ bafzu/r ere.
50. AdZb/de géa, ondo/roe/r ga/ar/ buruz esafen dufena /ronfsu/fa da/fe/re; D/fZ MO/VÍOM, f. (7908), A/?f/7/0, D. (7979), 7HA¿AMAS, 7. (7935), GAZVDASfGUZ, 7.ZM. (7936), fAZURrfGUZ,./. (7976), MUGZCA, S. (7976) efa KNfGARAV, C. (7976). fra berean,
Asamb/ea de Pesca Mar/f/ma Vasca ;zene/roaren /anefan ere beb/n efa berr/z aza/fzen den a/derd/a da -/7A//VBAÍ A U ÍO Bf (7928)-.
Besfa/de, gara/ barfa/ro prenfsan o/narr/fufa ga/ horren yarra<pen baf eg/n //fe/re, /e/ru/rofasun ugar/ agerfzen ba/f/ra berfan.
/rofzaf bar da/Ye/reen jarrera bafen ondor/oz, /parramen/ra/ro arranfza-/barduera/r ezagufu z/Yuen
Pasa/'a/ro b/zfan/e bafe/r proposafu zuen be/Ya b/z/aren b/dez/ro bega/uzearen arranfza zenfzugabe/rer/afzaf barfu zufen Pasa/a/ro arranfza/ee/r gure mende/ro 20/ro bamar/radan. Dena den, ja/r/na
den beza/a be/Ya b/z/aren b/dezZro arranfza bau oso bedafua /zan zen 40/ro bamar/radaf//r aurrera
efa xax/an eg/nda/ro arranfza bazferfu eg/'n zuen
/-/a/a ere, XX. mendearen /eben erd/a/de/ro eus/ra/ arranfzaren b/sfor/a/r a/derd/ ar/ra//roa/r ez ez/Zr
bern/runfza sa/rona/r ere era/rusfen d/Yu, ba/a no/a bouen /barduera feben Mundu-Gerraren burb/'/e/ro urfeefaf/'/r aurrera Gran 5o/ efa Pequeño 5o/ /zene/ro zonefan edofa Pasa/a/ro porfuan PY5BF
enpresa sorfu efa gero 7927f//r aurrera /parra/de/ro /YsasoefaZro baZra/'/ao-arranfza/e/ruefara eg/n
z/ren /ranpa/na/r
/fone/r/n, b/sfona/ane/r «ora/na/d/aren b/sfor/a» de/Yzen d/ofen efa B/garren
Mundu-Gerraf/'Zr gaur egun arfe/ro denbora barne barfzen duen a/d/aren burb/7e/ro aurre/rar/efan
sarfu gara. Orr/a/de bauefan ez/n da az/ren gara/ bonefa/ro eus/ra/ arranfza-zbardueren azfer/an
zebafz//r eg/n, gara/ bon/ buruz/ro z/enfz/ azfer/refa, fe/rn//ran efa e/ronom/7ane/r eg/n dufe nagus//r/. Hor/ de/a efa, arranfza/en/r zabarrene/r ora/nd/Zr gogorafzen d/fuzfen a/derd/ bafzuen errepaso /abu­
rra eg/Yera mugafu/ro gara. 40/ro bamar/radan zebar, efa /nsf/Yufo de Créd/Yo para /a Peconsfrucc/ón
/Vac/ona/ /zene/roa/r %2/ro /nferes murr/Yzaz emanda/ro ma/7eguen ondor/oz be/'n band/ bafean, /fsas
f/ofaren bo/umena/r gora eg/'n zuen berr/z ere. /-/orre/a, 7939f/7r 7949ra b/Yarfean, B/z/ra/'/ro arranfzunfz/en /ropurua geb/Yu eg/'n zen 579f//r 574ra
/-/orrez ga/n, unfz/ baue/r erabaf berr/Yu z/ren,
794San ebun unfz/ /nguru/r /urr/na erab/7fzen zuen ora/nd/'/r ba/'na 50e/ro bamar/radaren erd/'a/dera/ro dene/r gaso/7a erab/7fzen zufen. A/d/ bonen ezaugarr/ baf b/s/guaren anfz/na/ro arranfzaren
desagerpena /zan zen, aurref/7r.garafufa/ro /barduera murr/zfa/7een erag/nez ez ba/Yzuen efe/r/n/'/r
emafen. Arranfza bau arranfza/e zabarre/r eramanda/ro unfz/ fx/'Zr/'en b/dez eg/Yen bas/ zen efa, a/d/
berean, bar z/fez/reen /egafz-/ranf/fafe fx//r/'a/r barrapafzen z/Yuzfen (^urre/ro gara/efa/ro geb/eg/zZro
arranfzaren ondor/oz bau ere/ A/d/ bonefa/ro baxuraZro arranfzaren besfe fenomeno azp/'marragarr/ baf, mendearen /eben erd/a/dean eg/nda/ro erauz/refen ondor/oz gerfafufa/ro sard/naren ar/anan/ro /raung/pena /zan zen. Dena den, arazo bau ez zen garranfz/ bandz/rofzaf barfu. /zan ere, a/d/
barfan /fsasoaren ba//ab/deaZr agorfez/naZr z/re/a penfsafzen zen efa arranfza/e/rua/r naz/o guzf/enfzaf //bre zeuden, ondor/oz, bega/uzearen efa anfxoaren arranfza/r sard/naren anfz/na/ro arranfza
ordez/rafuzuen^. /zafez, 60/ro bamar/radan 7967/72/23/roArranfza-F/ofarenBerr//runfzafegearen
ondor/oz eus/ra/ f/ofaren bo/umenean /zan zen baz/runde /zugarr/'a/r b/ espez/e bonefan o/'narr/fufa/ro aza/e/ro arranfzaren booma e/rarn zuen. Berr/z ere geb/eg/z/ro arranfzaren arazo /raun/rorra
agerfu zen efa defeZrz/o-prozedurez -sonda/r, soñarra, efab - born/Yufa zeuden unfz/ /ndarfsue/
es/rer oso anfxoa-/ranf/Yafe band/a/r barrapafze/ro pos/b/7/Yafea/r z/re/a efa, /ronfserba-enpresa/r ez/n
/zan z/Yza/z/r/on es/ra/nfza bon/ ego/r/Yu. /-/orren ondor/oz, espez/e bor/ barrapafze/ro muga/r de/rrefafu z/ren, 7965e/ro ofsa/7ef//r aurrera, egun efa unfz/ ba/ro/Yze/ro zorfz/ fona/ro muga ezarr/ zen.
60/ro bamar/radan se/rfore bone/r unfz/a/r berr/Yu baz/Yuen ere, eg/Yura soz/oe/ronom//ro ar/ra//roefan b/z/ zen ora/nd/Zr efa /ronfraesan bonefaf/Zr eraforr/YaZro arazoaZr ager/an gerafu z/ren. Arranfzazbardueren z/enfz/ p/ang/nfzar/'Zr ez /zafea, esZra/a/ro e/ronom/an/r eza, enpresen bebar beza/a/ro
/nfegraz/o berf//ra/ efa bonzonfa/z'/r ez /zafea fenpresar/ geb/ene/r unfz/ ba/rarra besfer//r ez zufen/
«zaf/z» orda/'nfzen z/Yza/'en arranfza/een orda/nsar/ asZr/eza, armadoreenfzaf efe/r/n fx//r/a/r sorfzen
z/Yuzfen mer/rafurafze-b/de desego/r/a/r, ... aurre/ro obarrean a/pafufa/ro arranfza-se/rforear/ buruz/ro gara/ barfa/ro arg/Ya/pene/r nabarmendufaZro a/derd/a/r d/Yugu. /-/orre/a, efa ez da barr/Yze/roa,
60/ro bamar/radan anfxoaren arranfzan ar/Yzen zen f/ofaren bo/umena b//ro/zfu arren barrapa/refa/r
/a erd/ra murr/zfu z/'ren, zenbafefs/ denez, urfe ba/efan za/d/'-pofenfz/a ba/ro/Yze/ro /eborrerafufa/ro
arranfzaren bo/umen f/s/'/roa %40f//r gora murr/zfu zen. A/d/ berean, eusZra/ arranfzaren produ/rz/oa/r fspan/'a osoan zuen garranfz/a/r beberá eg/'n zuen efengabe besfe zona bafzuen garapenaren ondor/oz. /7orre/a, produ/rz/o bau 7955ean fspa/n/a/ro barrapa/refen % 20 zen efa 79S7ean
5/. íesfuan ad/erazfen den az/ren /nformaz/o bau ondo/roefaf//r /orfu da. /?U/Z D f AZUA, A. (*7987).' 234-235 efa f/.fJAí.Df, f„
fRf/VCWUM, J. [*7970). 67.
52. /parra/de/ro /fsaso/ro eus/ra/ arranfzaren ezaugarr/e/ buruz, //rus AZ/TUf, P., fC/?/VA/VDfZ, A. (*7948), efa WSBF/ro arranfza/bardueren htsfonan buruz bernz, anfz/na/ro zenba/f /an -/ÍUBB/OZ f. f7952j- edo bern/ruspen berr/ago batzu/r -PFBEZ, F. C7989/
47-57- /ronfsu/fa da/fez/re. PVSBf enpresar/ dago/r/onez, zenba/f aufore/r ad/erazfen dufenez-ba/a no/a /.Uf/VGO, f. f7990), /an a/radem//roefan gerfafu o/i/ ez den beza/a arranfza-se/rforear/ arrefa berez/a es/ra/nfzen d/on azfer/an bafean- /ronpa/nfa bau 7927/ro /barduere/ bas/era eman ba/no ba/nbaf urfe /ebenago erafu zen mer/rafar/íza-erreg/sfroan efa, ondor/oz, bern/runtza-prozesu bau mofe/
samarra <zan ze/a penfsa da/fe/re.
53. íes fuán 40 efa 50e/ro bamar/rade/ buruz emafen d/ren dafu baue/r efa burrengoa/r ondo/ro bauefan aur/r/ da/fez/re. S/A/íf
MABÍ//V, J. C7956), PfR fZ ¿A . (7956) efa //Vf (7967;.
54. 60/ro bamar/rada/ro arraníza-Zbarduerar/ buruz ad/eraz//ro dena ondo/ro bauefaf//r /orfu da. B/Z.BO/TO Mf/?/rA7AB/7ZA,
//VDUSr/?/A B7A /7SAS/(f7A BAZ<UWDfA -r7968;, (*7977;, C7972)- efa HA/A/BAÍAUrORf f?976;, ba/ efa berfa/ro azfer/an bafzu/r ere
-OCAM/CA, f. C7975;-.
a/d/z, %72/roa besfen'/r ez^ . D/'menfs/o band/'egz'a zuen Eus/ra/ /-/ern'/ro arranfza-//ofa/r /ranpo/ro
arranfza/e/rue/r//ro zuen menpe/rofasuna nabarmena zen, zenbafefs/ta/roaren arabera az/ren urfe
borrefan barrape/refen b/ beren besfe Esfafu batzuefa/ro urefan eg/fen ba/Yzen. Horre/a, besfe
berr/a/deefa/ro /urra/de-ura/r 200 m/7/ara zaba/fzea/r /rr/s/ sa/rona e/rarn zuen eus/ra/ arranfza-se/rforearenfzaf. Ad/b/dez, Pasazaz^o a/fura/ro f/ofa -se/rforearen zaf/ band/ baf porfu bonefan b/Vdu zen%80fan murr/zfu zen 7979f//r 7986ra b/farfean. 80/ro bamar/radaren ama/eran, EEan sarfzea/r /txaropena/r sorfu baz/Yuen ere -EE/ro /rosfa/de osoan arranfza eg/n aba/ /zafearen zenfzuan-, f/ofa
zabar/r/Yu bafe/r, arranfza-zbarduerefan gero efa jende gufx/ago ar/Yzea/;, besfe arranfza/e/ruefan
eg/nda/ro /ranpa/nen porrofa/r, efa abarre/r ez zufen //ruspeg/ e/ronom//ro /Yxaropenfsun'/r aza/fzen
arranfza-z'barduera bonen barruan (ba/a ere, /ronfuan barfu bebar da /barduera bau Eus/ra/
Herbaren Hegoa/de/ro /eben se/rforearen produ/rfuaren % 40 ze/a oraz'ndz/r ere/
/7ona/ro bau beza/a/ro /an /abur bafefan obz'/roa/r dz'ren ezznbesfe/ro espaz/o-muga/r dz're/a efa,
gure arranfza-zbardueren bzsforza burb/7aren a/derd/ e/ronom//ro baue/r /abur/r/ azferfu d/Yugu.
Ha/aber, arrazo/ bonengafz'/r ez dzYugu y'orrafu gure arranfza-/romun/Yafeen b/sfor/ograf/'an ego/r/'ro
azferfze/ro gerafzen d/ren besfe arazo bafzu/r. Ad/b/de g/'sa, efa zorrozfasuna emafe/ro /no/a/ro
asmor//r gabe, yarra/an aza/du/ro d/rena/r azpa dazYez/re. Ga/nera, a/derd/ baue/r arazo garranfzzfsu
baf uzfen dufe ager/an. /'zan ere, eus/ra/ arranfza-Zbardueren b/sfor/a e/ronom//roa/r aurrerapena/r
aza/du arren zenba/Y ga/ azferfu gabe ufz/ d/Yuen beza/a, eus/ra/ arranfza-guneen b/sfor/a soz/o-/ru/fura/a /a azferfu gabe/ro eremua da ora/nd/'/r ere. Hauxe da arranfza-/romun/Yafeen b/sfor/'a demografz/roaren /rasua, borr/ buruz az/ren urteofan arg/Yarafu d/ren /an ba/rane/r ga/ as/ro sa/rondu gabe
ufz/ ba/Y/Yuzfe
feben/7r, ez da ba/abebarrez/roa e/rarpen murr/Yz baue/r /a Bermeor/ buruz/roa/r
besfer//r ez /zafea. /zan ere, Sermeoren /rasua aparfe/roa da efa, garranfz/Ysua zzanz/r ere, ez d/Yu
eusz^a/ /rosfa/de/ro guneen ezaugarr/ bere/zgarr/ guzf/a/r ad/erazfen. Ga/nera, Cambr/dge/ro ía/dearen
bas/era/ro /anefafz/r aurrera popu/azzoaren efa fam/7/aren b/sfor/an garafufa/ro aurrerapena/r oso
nabarmena/r /zan d/ra efa, ondor/oz, prem/az/roa da bauen mefodo/og/a /ragane/ro arranfza-popu/az/oe/ buruz/ro azfer/an bafean ap///rafzea. Ha/nbaf a/derd¿ ba/a no/a efxe/ro agregafuen fama/na,
eg/Yura ba/^un efa i^onp/exuen garranfz/'a, bef//ro ez/rongefasunaren erag/na, ego/r/fzapenez/ro /am///estrateg/a^, a/fabetatze-ma/'/a... Eus/ra/ Herr/'/ro Erreg/men Zabarre/ro ne/razantza-gunee/ efa /eben
/ndusfr/a/zzaz/o/ro /ang//e-se/rforeez buruz/ro /an ezagun bafzuefan yorrafu d/ra az/ren urfeofan ba/na
za ezezaguna/r d/ra arranfza-/romunzYafeez dago/r/enez. A/derd/ bauen berarzaz/ro ezaugarr/a/r
azferfzea efa besfe /barduera e/ronom//ro bafzue/ /ofufa/ro popu/az/oe/ dago/r/ene/r/n /ronparafzea,
burufu gabe/ro zereg/'na da ora/'nd/7r
8esfa/de, genero bonen b/stor/ograf/'a berr/'aren prem/sa/r
/ragane/ro eus/ra/ arranfza-popu/az/oen azfer/refan ap///rafu bebar/ro //rafe/re. /fon/ dago/r/onez,
beb/n efa berr/z errepz'/rafu d/ra ema/rumea/r /Ysas popu/az/oefan befefzen zuen zeregznaren garranfz/a a/pafzen dufen fop//roa/r ba/na, arf//ru/u bonefa/ro besfe /e/ruren bafean esan beza/a, ga/ bon/
buruz/ro ezaguera as/r/eza da ora/nd//r. Eg/a da zenba/Y anfropo/ogo/r Eus/ra/ T7ern/ro egungo arranfza-popu/az/oa/r azferfzera/roan gaz bon/ be/du dzofe/a ^ bazna do/rumenfaz/oan es/ruragarnen
dagoen /ragan urrunar/ -ba/a no/a Erreg/men Zabarre/ro az/ren gara/ar/ eta aro garaz/r/dearen /eben
efape/- buruz/ro /Yurr/ narraf/'bo efa /ruanf/Yaf/'boa/r ana//zafze/ro daude ora/nd/'/r. 8esfa/de, arran­
fzaren b/sfor/aren azp/garapena/r, az/ren bamar/radefan a/or b/sfor/ograf/7ro guzf/efan uga/du d/ren
55. Dafu bau ondoso auforearengand/Zr /orfu da: APP/ZABALAGA, B. (7986); fesfuan emafen d/ren burrengo erreferentz/a/r
bernz, ondo/roefaf//r. CPfSPO, ZM. eta/. (7987), z/Tf/(7980), 07AfG/, A. (7987), ABBfX, A. (7984) efa (7987), /G&MO, A efa/. (7984),
ífOZVAPD, f. (7997), MA/ZVBAtAUíORf (7997) efa PUf/VTf P/CO, f. (7990) efa (7993).
56. Zenba/'f /an oro/rorrefan -ad/b/dez, BABAWD/ABA/V, f. (7982): 62 efa /itvrrengoa/;- ga/ar/ buruz eg/n d/ren e/rarpena/r m/'resgarn'aC ba/na arg/ efa garb/ asC/ezaC d/ra egungo b/sfonograf/an. A/derd/ demograf//roa/r sa/rondu dZfuzfen A. Anasagasf/ efa A.
Orfuzar auforeen Bermeor/ buruz/ro arf/'Áru/uen /rasua berr/z, desberd/na da -ANASAGAS77, A. (7985), ORÍUZAB, A. (7988-89)-. Z-ZaZa
ere, demograf/a b/sfon/ro ang/osaxon/arraren aurrerapena/r ba/n garranfz/fsua/r /zan d/ra az/ren urteofan, non bebarrez/roa den fesfuan ad/erazfen d/rena/r beza/a/ro //ruspeg/a/r 'n/rorporafzea
¡
57. fz da penfsafu bebar eus/ra/ b/'sfor/'ograf/'a eremu bonefan besfe berna/dee/r/'/ro oso afzerafufa dagoen//;, /fsas popu/az/oen
b/sfor/a demograf//roCo oso /an osafu bafzu/r -ad/b/dez, CABA/V70US, A. (7980)- gaur egun ora/nd/Zr sa/buespena/r ba/f/ra mundu
ma//a/:o /Cer/refa béfor/Ároan /zafez, arg/fa/pen bau, zabar samarra ;zan& ere, fus/ra/ Herr/an eg/n //fe/reenaren eredu da ora/nd//r ere.
58. /fa/nbaf azfer/an azp/marrafu bebar d/ra, ba/a no/a CBAWfORD, C. (7983) edo/?UB/OA/?DAZVAZ,J.A. (7993); 773-742. Wa/a
ere, do/rumenfaz/o bzsfonRoan ez o/narr/fzeaz ga/n -bau /og/Roa da, /an anfropo/og//roaC ba/f/ra-, zenba/f eragozpen aza/fzen d/fuz­
fe. tebena Bermeo/ro Casuar/ dago/r/ona da, besfe a/derd/ bafzuefan beza/axe, bonefan ere Bermeo/ro /rasua pr/b//eg/afua da //rer/refan ba/na besfe eredu bafzuen Casua jorrafu ez denez gero, ondor/oa/r ez/n d/ra fus/ra/ f/ern osora zaba/du. Ja/r/na, bau ez da uda/err/ bau azferfu dufen /Cer/ar/e/ zuzendufa/ro arbu/o baf, ba/ ordea besfe berr/ bafzu/r azferfu d/fuzfenenfza/ro arrefa-de/ baf. //do
bonefan, Bermeon a/d/zCar; paregabe baf arg/farafu /zana bu/izada baf /zan da berr/ bonen b/Za/raera ba/n ondo ezagufze/ro efa besfe
/fsas udá/ernefan gauza bera eg/n bebar/ro //fzafe/re. /!ub/oren /anar/ dago/r/onez, Sanfurtz/7ro /rasuan /nferesa aza/du duen anfropo/ogo bonen /Cuspeg/ anf/b/sfor/z/sfa de/a efa, ez da bafere era/rargarr/a d/sz<p//narfe/ro /an baf eg/fen sa/afu nab/ dufen b/sfor/a soz/oCu/fura/ean espez/a/Zzafuenfzaf. Ha/a eta guzf/z ere, bon/ dago/r/onez besfe berr/a/de bafzueta/ro azfertza/7een /anefan -ad/b/dez,
tWOMPSOZV, P. (7986)- anfzemafen den /ronfrasfea baZ/agarr/a /zan da/te/re d/sz/pZ/narfe/ro //ruspeg/ bor/ bazterfzen ez dufen b/sfor/a/ar/eC gogoa gaZ ez dezaten. Ja/dna, go/an ad/eraz/ta/roa/r ez du esan nab/ eus/ra/ arrantza-munduar/ buruz/ro //rer/refa anfropo/og/Co berr/eC -ba/a no/a a/pafufa/ro Bub/orena/r edo Zu/a//raren ternua/ro arranfza/ee/ buruz/ro /an aparfa/r (2UÍA/KA, .z. (7987))- merez/mendur/C ez duten/C, antz/na/ro eusCa/ antropo/ogoen frad/z/o /nferesgarr/are/r</ro bausfura da/rarfe/a ba/z/Zr, az/ren baue/r osaga/
b/sfor//roe/r//ro /nferesa ere aza/du ba/fzufen /fsas gunee/ buruz eg/n z/fuzfen ana//s/efan.
//ruspeg/ bafzue/r -menfa/Zfafeen bZsfonarena/r ad/b/dez- Fus/ra/ F/ern'/ro /rosfa/de/ro guneen b/sfor/ografZan /a erag/n//; edu/r/ ez /zana e/rarr/ du
Fg/a esan, menfa/Zfafeen b/sfor/a beberá eg/fen
bas/ bada ere, /ru/fura bern/ro/ar/ buruz/ro joera b/sfonograf/'/roen, errepresenfaz/oen efa, az/ren
bafean, gaur egun b/sfor/a soz/o-/ru/fura/ de/fu ob/ za/onaren prem/sa feor//roa/r ap///rafu gabe daude
ora/nd/'/r gure /rasuan. /Vo/anab/ ere, menfa/Zfafeen b/sfon'a/r ;'orrafufa/ro ga/ an/fza/r -ber/ofzaren
aurrean aza/dufa/ro senfs/b/7/fafea, praZrf//ra /ud//roen garapena, /ndar/rer/aren aurrean aza/dufa/ro
;árrera/r, baur efa zabarren zereg/na, sexu-porfaera/r, efab.- ez d/ra bebar beza/a azferfu arranfza/romun/fafee/ buruz/ro azfer/anefan, ez efa gufx/agor//r ere. F/orre/a, eus/ra/ anfropo/ogo bafzue/r
-ba/a no/a ./. Caro Baro/a/r edo F. Barand/aran /r/zarre/r- bere gara/an ga/' baue/ buruz/ro e/rarpen
paregabea/r eg/n baz/fuzfen ere, b/sfor/a soz/o-/ru/fura/e/ro azfer/refa berr/a/r ba/n des/rr/pfZboa/r ez
d/ren prem/sa feon/ro bafzuefaf/'/r ab/afu d/'ra, gaur egun Zn/rorporafu bebar/ro //rafe/reena/r ba/'n
zuzen ere
Besfa/de, efa az/ren a/derd/ baf aZpafzearren, Fus/ra/ F/err/7ro arranfzaren bZsfor/ar/
buruz/ro azfer/refefan aboz/ro /e/ru/rofasuna/r erab/7/ Zzan d/ra ma/z. /(ofrad/a bafzuefa/ro arfx/boe­
fan X X mende/ro do/rumenfu-Zondoa/r axo/agabefasunaz za/'nfzen d/re/a edofa borre/a/ro /furn Zdafz/a/r /CoZrad/a bafzuefan desagerfu d/re/a /ronfuan /zan/'/r, a/derdZ bone/r garranfz/ band/agoa du^'.
F/orrez ga/n, era/runde bor/e/r /zan zufen ezob//ro b/7a/raeraren ondor/oz, arranfza-enprese/r gara/
burbZ/efan -fran/r/smoaren az/ren efapan ba/n zuzen- befe bebarre/ro do/rumenfaz/oa ere ez zego­
en es/ruragarr/ une b/sfon/ro barfan. F/orfaz, prem/az/roa da b/sfor/a gara/'/r/de burb/7ar/ buruz/ro
/rosfa/de/ro guneefa/ro aboz/ro /e/ru/rofasuna/r z/enf/YZ/ro/r/ efa s/sfemaf//roZr/ berres/rurafzea -arranfza-/romun/fafeen Aboz/ro F//sfon'ar/ buruz/ro /an ang/osaxon/ar paregabeefa/ro eredueZy'arraZ/r/ ad/'b/dez-". /zan ere, /ragane/ro besfe gara/efa/ro do/rumenfu /dafz/en ga/era /zugarr/'a /ronponízer//r ez
badago ere, burb/7e/ro b/sfor/ar/ buruz/ro do/rumenfun'/r eza egungo bZsfor/'ograY/'an ap/Z/rafzen den
mefodo/og/a zorrofzar/';arraZ/rZ azferfzen d/ren aboz/ro /furne/r/n esfa/ da/fe/re no/aba/f ere.
/ra/rur/ea/r //rus//ro zuen beza/a, eus/ra/ arranfza-zbardueren b/sfona/r arg/fa/pen-sorfa bafean
o/narr/fufa /orfu /zan d/ren ezaguera b//ra/n ugar/ aza/fzen d/fu gaur egun. F/a/a ere, garranfz/fsuena zera da, bofs, ora/nd/'/r bebar beza/a //rerfu ez d/ren a/derd/ bafzue/r -ba/a no/a orr/a/de bauefan
zebar ad/eraz/fa/roe/r- oso /an era/rargarr/a eg/fe/ro b/dea emafen d/efe/a beren azfer/refar/ e/r/n
nab/ d/ofen b/sfona/ar/e/. Gure arranfza/een /raganar/ buruz da/r/guna berr/fu dad/'n, //rer/ar/e/r efor/r/zunean erron/ra bon/ aurre eg/n nab/ /zafea besfer//r ez za/'gu gerafzen.
59. Berr/z ere, BermeoCo CasuraCo bad/ra sa/buespen bafzuC, ha/a no/a n/re /an zaharsamarra -GPAC/A CAPCAMO, J. (7985 a)edofa, /Cuspeg/ desberd/n bafef/C ab/atzen den Womobonoren sa/aCera -r/OMOBO/VO, 7./. (/986-87)- ba/na besfe eusCa/ arranfzaberr/en Casuar/ efa ja/ez besfe/aCo ga/e/ buruzCo azfer/anaC /á/fa d/ra.
60. 7'esfuan /datz/faCoaC ez du esan nab/ anfz/naCo efno/ogoeC efa b/sfor/areC/Co za/efasuna <zan dufen pub//z<sfeC a/derd/ baue/
buruz eg/ndaCo eCarpenaC bazferfu bebar d/ren/C. Horre/a, efa ya/en efa er/;)7oaren /nguruCo praCf/Ce/ dagoC/enez, b/b//ograf/a ugar/
dago berfaCo Casu bafzuen /nguruan, ba/a no/a /.eCe/t/oCo CaxarranCa ospefsua -/Cus, ad/b/dez, /R/GOVP/V, 7. (1927), AZ/TUf, P.M.
(7959), OCAM/GS, f. (7965), G APAífA, P. (7988)...-. B/b//ograf/a bau /nferesgarr/a da ba/na arg/ dago ga/ bon/ buruzCo fop/Coen
errep/Capena -arg/farafu gabeCo doCumenfaz/or/C b//afu gabe- efa ezaugarr/g/sa duen /Cuspeg/ feor/Co esCasa egungo b/sfor/a soz/oCu/fura/ef/C erabaf urrun gerafzen d/re/a.
67. 8/zCa/Co arrantza-porfuen /nguruCo b/ Casu besfer/C ez d/fugu a<pafuCo. Worre/a, fama/garr/a da P/anfxobeCo /Tofrad/an gure
mendeCo arranfzaren b/sfor/ar/ buruzCo doCumenfu esCasaC due/a urfe gufx/ arfe gutx/enezCo ba/d/nfzar/C gabeCo ge/asCa bafean
nabas/fa egofea edofa í.eCe/f/oCo /To/rad/an 7975ean zegoen efa urfe borren aurref/C Ocam/caC -OCAM/CA, F. (7975)- Confsu/fafu
zuen 7920f/C 7970era b/farfeCo a/d/ar/ buruzCo doCumenfaz/oa band/C bamabosf urfefara -neuC /Cerfu nab/ /zan nuenean- desagerfu /zana.
62. Ad/b/de g;sa, /Cus ondoCo /anaC. fV4/VS, G. (7975), ÍUMM/S, 7*. (7985) edo ÍP/OMPSO/V, P. (7983). Arranfzaren b/sfor/ar/
burb//du za/zC/on eusCa/ erud/fu asCoC eg/n dufen abozCo /eCuCofasunen b//Cefa as/sfemaf/CoareC/n Confrasfafzen dufe arg/ efa garb/.
pero quedan por analizar fuentes narrativas y cuantitativas que se refieran al pasado lejano más
accesible en la documentación, como es la época del final del Antiguo Régimen y las primeras eta­
pas de la época contemporánea. Por otra parte, el subdesarrollo de la historia pesquera ha deter­
minado que enfoques como los de la historia de las mentalidades, que proliferaron en los últimos
decenios en todos los campos historiográficos, apenas hayan afectado a la historiografía de los
núcleos costeros del País Vasco
Ciertamente, la historia de las mentalidades ya está en su decli­
ve, pero las premisas teóricas de nuevas tendencias historiográficas sobre la cultura popular, de las
representaciones... y, en fin, de lo que hoy se tiende a llamar historia socio-cultural quedan aún
por ser aplicadas en nuestro caso. De cualquier forma, los numerosos temas tratados por la anti­
gua historia de las mentalidades -la sensibilidad ante la muerte, el desarrollo de las prácticas lúdicas, la actitudes ante la violencia, el papel de los niños y ancianos, los comportamientos sexuales,
etc...- distan mucho de haber sido estudiados adecuadamente en los trabajos sobre comunidades
pesqueras. Cierto es que antropológos vascos, como J. Caro Baroja o F. Barandiaran ¡rizar, reali­
zaron en su época aportaciones excelentes a estos temas, pero los nuevos estudios de historia
socio-cultural parten de nuevas premisas teóricas menos descriptivas a las allí utilizadas que habría
que ¡ncorporar^o. Al margen de ello, y por citar una última cuestión, los estudios de historia pes­
quera vasca han solido hacer un uso más o menos abundante de testimonios de carácter oral. Ello
es un aspecto tanto más relevante, cuando se tiene en cuenta la desidia con que se conservan en
los archivos de algunas Cofradías los fondos documentales relativos al siglo XX o ta circunstancia
de que hayan desaparecido en ellas tales fuentes escritas^. Además, la atípica evolución de esas
instituciones determinó que incluso la documentación que hubieran debido de cumplimentar las
empresas pesqueras en épocas tan recientes como la última etapa del franquismo, ni siquiera esta­
ba disponible en aquel momento histórico. Todo esto hace que sea urgente recuperar de modo
científico y sistemático -siguiendo, por ejemplo, los modelos de excelentes trabajos anglosajones
de Historia Oral sobre comunidades pesqueras^- los testimonios orales de los núcleos costeros
referidos a la inmediata historia contemporánea. Y ello porque si no podemos reparar la inmensa
pérdida de los documentos escritos para otras épocas del pasado, su inexistencia respecto de la
historia reciente puede ser paliada, de algún modo, con fuentes orales que sean estudiadas de
acuerdo con la rigurosa metodología existente en la historiografía actual.
Como el lector habrá podido apreciar, la historia de las pesquerías vascas presenta muchos
conocimientos estimables en la actualidad, que han sido obtenidos en base a un nutrido caudal
de publicaciones. Sin embargo, lo más importante es que aspectos aún insuficientemente investi­
gados, como los señalados a lo largo de estas páginas, prometen un marco de trabajo apasionante
a los historiadores que quieran aproximarse a su estudio. Sólo queda esperar que este reto sea
asumido en el futuro por los investigadores para que se renueve lo que ya sabemos sobre el pasa­
do de nuestros arrantzales.
59. Hay excepciones referentes, de nuevo, al caso bermeano como son, por ejemplo, mi relativamente antiguo trabajo GRACIA
CARCAMO, J. (1985 a) o, desde una perspectiva un tanto diferente, el epsayo de HOMOBONO, J. I. (1986-87), pero faltan estudios
al respecto para otros pueblos pesqueros vascos y para temas que no se refieran sólo a las prácticas festivas.
60. Lo escrito en el texto no quiere decir que aportaciones sobre estos aspectos de antiguos etnólogos y de publicistas aficio­
nados a la historia deban ser desdeñadas. Asi, y en relación con prácticas festivo-religiosas, existe una abundante bibliografía sobre
casos locales como el de Lekeitlo y su célebre Kaxarranka -cf., por ejemplo, IRIGOYEN, J. (1927), AZKUE, R. M. (1959), OCAMICA,
F. (1965), GARATEA, F. (1988)...- que tiene su interés, pero está claro que la repetición en ella de tópicos sobre este tema -sin bus­
car documentación inédita- y el escaso enfoque teórico que la suele caracterizar distan mucho de que pueda acercarse a los presu­
puestos de la actual historia socio-cultural.
61. Por citar sólo dos casos relativos a puertos pesqueros vizcaínos no deja de ser lamentable que en la Cofradía de Elantxobe
los escasos documentos relativos a la historia pesquera de nuestro siglo se encontraran, todavía hace pocos años, desordenados en
un habitáculo sin las mínimas condiciones o que en la Cofradía de Lekeitio la documentación existente en 1975 -y consultada por
OCAMICA, F. (1975) en fechas anteriores a ese año- que se refería al trio d o entre 1920 y 1970 hubiera desparecido al cabo de
quince años, cuando yo intenté investigarla.
62. Cf., a modo de muestra, los trabajos de EVANS, G. (1975), LUMMIS, T. (1985) o TFÍOMPSON, P. (1983), que contrastan cla­
ramente con la recogida asistemática de testimonios orales que se encuentra en muchos eruditos vascos que se han acercado a la
historia pesquera.
A/PA7UR/K0 FRRFFFRF/V7Z/A B/B¿./OG/?Af//(OA/( /
REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS CITADAS
AGIRREAZKUENAGA, J.: V/zcaya en e/s/g/o X/X; /as f/nanzas púb//cas de un Fsfado emergente, B¡lbo-8¡lbao,
1987.
AGIRREAZKUENAGA, J.: «Historia de la alimentación)), in MANTEROLA, A. (ed.): ta a//'menfac/'ón domésf/ca
en Vascon/'a, Bilbo-Bilbao, 1990, orr./pp. 53-62.
AGIRREAZKUENAGA, J.: /rau/fza /ndusfr/a/a ab/afu ez/n//;. Fus/ra/ /7err/7;o e/ronom/aren gorabebera/; tege
Zabarraren /r/n/ran (7778-7880), Donostia-San Sebastián, 1993.
AGUADO BLEYE, P.: ta v/7/a de tegue/f/o en e/ s/g/o XV///, Bilbo-Bilbao, 1931.
AGUILAR, A.: «Las ballenas capturadas por los vascos», /fsasoa, l!l, Etor, Donostia-San Sebastián, 1987, orr./pp.
21-26.
AIZPURU MURUA, M. X.: Ffa f/roba/fzar/;aberfza/efasuna efajauníxo/rer/a Bermeon, 7899-7974, Bilbo-Bilbao,
1990.
AIZPURUA, F.; EIZAGUIRRE, J.: «Las parejas de Pasajes en la pesca de bacalao en Terranova, 1950-1987», in
W .A A : /fsasoa, V, Etor, Donostia-San Sebastián, 1987, orr./pp. 52-58.
AIZPURUA, M.: «Puerto de Zumaya. Notas relativas a la pesca tradicional», Anuar/o de Fus/ro Fo//r/ore, XVII,
1960, orr./pp. 42-49.
ALDABALDETRECU, F.: Monrea/de Deva, Donostia-San Sebastián, 1970.
ALONSO ALVAREZ, L.: /ndusfr/a/zzac/ón y conf//cfos soc/a/es en /a Ga/Zc/'a de/ Anf/guo Rég/men, 7750-7830,
Madrid, 1976.
ALONSO BARRUETA, A.: «La gran importancia de la industria pesquera en Guipúzcoa», in W .A A .: Anfe /as
Cortes Consf/tuyenfes, Pasaia-Pasajes, 1932.
ALTUNA, J.: «El Mar, fuente de recursos para el hombre prehistórico», /fsasoa, I, Etor, Donostia-San Sebastián,
1986, orrVpp. 219-228.
ALVAREZ, M.: Fsfud/ob/sfór/'coypafr/'mon/'ode/barrangue/uayF/ancbove, Bilbo-Bilbao, 1993.
ANASAGASTI, A.: «Estudio de la mortalidad en una población pescadora a finales del siglo XIX (1882-1891)»,
Bermeo, 5, 1985, orr./pp. 299- 337.
APRAIZ, J. A.: «La pesca en Euskalerria. La pesca costera», /fsasoa, I, Etor, San Sebastián, 1986, orr./pp 155-218.
APRAIZ, J. A.; ASTUI, A.: «La pesca en Euskalerria. La pesca de litoral», /fsasoa, II, Etor, Donostia-San Sebastián,
1987, orr./pp. 119-220.
APRAIZ, J. A.; ASTUI, A.: «La pesca en Euskalerria. La pesca de bajura», /fsasoa, IV, Etor, Donostia-San
Sebastián, 1987, orr./pp. 74-118.
ARBEX, J. C.: «La flota de bajura en el siglo XIX», Bermeo, 3, 1983, orr./pp. 353-367.
ARBEX, J. C.: Arranfzar/'a, Bilbo-Bilbao, 1984.
ARBEX, J. C.: Fesgueros españo/es, Madrid, 1987.
AREITIO, D : tos pescadores vascos; apuntes para un esfud/'o sobre /as /'nsf/tuc/'ones gue pued/eran esfab/ecerse para mejorar su cond/'c/'ón soc/a/, Donostia-San Sebastián, 1919.
ARISTEGUIETA, J. M. : «La industria pesquera en Guipúzcoa», in A/bum gráf/'co-descr/pf/vo, Donostia-San
Sebastián, 1915.
ARRINDA, A.: Fus/ra/err/a efa Arranfza, Donostia-San Sebastián, 1977.
ARRINDA, A.: «Pesca», in BARANDIARAN, J. M. (ed ): FusAa/duna/r, I, Etor, Donostia-San Sebastián, 1978,
orr./pp. 97-120.
ARRIZABALAGA, B.: «El sector pesquero en la economía vasca», in INTXAUSTI, J. (ed.): Fus/ra/ F/err/a; Frrea//tafe
efaeg/tasmo, 1986, orr./pp. 151-159.
ARRIZABALAGA, F. ; AGUIRRE, M. A.: Aprox/mac/ón a/ sector pesquero Mzca/no en e/ s/g/o X/X, lizentziatura
memoria/memoria de licenciatura, Deustuko Unibertsitatea/Universidad de Deusto 1974 (zati batzuk argitaratuak/publicada parcialmente: Bermeo, 6,1986-87, orr./pp. 219-300; Bermeo 7, 1987-88, orr./pp. 329-350).
ARROYO, A. et al.: Anuar/o Manf/mo Comerc/á/, /ndusfr/a/y de /Vavegac/ón, Bilbo-Bilbao, 1915.
ASTIGARRAGA, J. : «La Compañía General de Pesca Marítima en las costas del mar Cantábrico (1770-1782))),
Bo/ef/n de /a Rea/ Soc/edad Bascongada de Am/gos de/ Pa/s, XLVIII, 1992, orr./pp. 137-157.
ASTUI, A.: ¿a pesca en Bermeo en e/s/g/o X/X, Bilbo-Bilbao, 1984.
ASTUI, A.: «Lanchas de pesca a vela)), /fsasoa, VII, Etor, Donostia-San Sebastián, 1989, orr./pp. 161-192.
ASTUI, A.: «De la vela al vapor)), /fsasoa, VII, Etor, Donostia-San Sebastián, 1989, orr./pp. 193-197.
AZCARRAGA Y REGIL, M.: W/sfor/'a de V/zcaya, genera/ de todo e/ 5eñor/o y part/cu/ar de cada una de sus
anfe/g/es/as, v///as, C/udad, conce/os y va//es, Bilbo-Bilbao, 1885.
AZKUE, P.; FERNANDEZ, A.: ios bancos de pesca de/ go//o de Mzcaya en e/ mar cé/f/co, Donostia-San
Sebastián, 1948.
AZKUE, R. M.: fus/ra/err/aren Va/r/nfza, Madrid, (2^ ed.), 1959.
BARANDIARAN, F.: ¿a comun/dad de pescadores de bajura de Pasajes de San Juan (Ayer y hoy), Donostia-San
Sebastián, 1982.
BASURTO, R.: Comerc/oyburgues/amercanf//deS//baoen/asegundam/fadde/s/g/oX\////, Bilbo-Bilbao, 1983.
BEASCOECHEA, J. M.: Ge¡xo. Monograf/a /-//sfór/co-Arf/sf/ca, Bilbo-Bilbao, 1992.
BELANGER, R.: ¿os /ascos en e/ fsfuar/o de 5an ¿orenzo, Zarautz, 1980.
BIKANDI, J.: «Aspectos sociales de la actividad pesquera. Ciclos laborales y compañías», /fsasoa, IV, Etor,
Donostia-San Sebastián, 1987, orr./pp.149-174.
BIKANDI, J.: «Cofradías de pescadores», /fsasoa, VI, Etor, Donostia-San Sebastián, 1989, orr./pp. 19-44.
BRAUDEL, F.: /.as estructuras de /o cof/d/ano, Madrid, 1984.
CABANTOUS, A.: ¿a M er ef /es bommes. pecbeurs ef mar/ns dun/rerquo/s de ¿ou/s X/V á /a Revo/uf/on,
Dunkerque, 1980.
CAMARA DE COMERCIO, INDUSTRIA Y NAVEGACION DE BILBAO: Aná//s/s de /a econom/a wzca/naysu pro­
yección, 7968-7977, Bilbo-Bilbao, 1968.
CAMARA DE COMERCIO, INDUSTRIA Y NAVEGACION DE BILBAO: fsfud/os soc/oeconóm/cos comarca/es.
Bermeo-Guern/ca, Bilbo-Bilbao, 1972.
CAMARA DE COMERCIO, INDUSTRIA Y NAVEGACION DE BILBAO: Aqu/fan/a y Vascongadas. Aná/;'s/s económ/co/nferreg/ona/, Bilbo-Bilbao, 1972.
CAMPORESI, P.: F/pansa/vaje, Barcelona, 1986.
CARMONA BADIA, X.: Producc/ón fexf/7 rura/y acf/w'dades mar/f/mo-pesgueras en Ga//c/a (7750-7905), argitaratugabeko doktoretza tesia/tesis doctoral inédita, Universidad de Santiago, 1990.
CARMONA BADIA, X.: F/atraso /ndusfr/a/ de Ga//c/a, Barcelona, 1990.
CAVANILLES, A.: ¿eque/f/o en 7857, Madrid, 1858.
CEREZO, F.: Guefar/a, Donostia-San Sebastián, 1970.
CIRIQUIAIN, M.: /.a pesca en e/ mar yasco, Madrid, 1952.
CIRIQUIAIN, M.: ¿os puertos mar/f/mos vascongados, Donostia-San Sebastián, 1961.
CIRIQUIAIN, M.: ¿os vascos en /a pesca de /a ba//ena, Donostia-San Sebastián, (2" ed ), 1979.
CRÁWFORD, C.: «Emakumeen posizioa eukal arrantzale komunitate batean», Bermeo, 3, 1983, orr./pp. 297318.
DIEZ MONTOYA, E.: ¿a /ndusfr/a pesquera en /a costa canfábr/ca, Valladolid, 1908.
DUO, G.: «Transcripción de las Ordenanzas de la Cofradía de San Pedro de la villa de Plentzia», P/enfz/a
Azfer/ana/(, I, 1985, orr./pp. 127-204.
DUO, G.: «Libro de quentas de gastos de lebas de la Cofradía de San Pedro», P/enfz/a Azfer/anaA, I, 1985,
orrVpp. 205-230.
DUO, G.: «Extracto del "Libro de Acuerdos (1774-1871)" de la Cofradía de San Pedro del Puerto de Plencia»,
Bermeo, 8, 1990-91, orr./pp 225-237.
ECHEGARAY, C.: «Vizcaya», in CARRERAS CANDI (ed.): Geogra/Za Genera/de/Pa/s ^a.sco-/Vayarro, Barcelona
(berrarg./reed.: Bilbo-Bilbao, 1980).
EINARSSON, T. et al.: «Balleneros vascos en Islandia (siglo XVII)», /fsasoa, III, Etor, Donostia-San Sebastián,
1987, orr./pp. 287-326.
ELEJALDE, F.: fuenferrabía, Donostia-San Sebastián, 1970.
ELEJALDE, F.; ERENCHUN, J.: /Vof/c/as b/sfór/'cas de /a y///a de Pasajes, Donostia-San Sebastián, 1970.
ERENCHUN, J.: /Vof/c/as b/sfór/cas de /a v/V/a deZarauz, Donostia-San Sebastián, 1970.
ERKOREKA, A.: fos v%r/ngos en fus/ra/ P/err/a, Donostia-San Sebastián, 1995.
ERKOREKA, J. I.: «Itsas arloko lan artuemonak Bermeon», Bermeo, 4, 1984, orr./pp.145-272.
ERKOREKA, J. I.: Aná/zs/s /itsfór/co /nsf/fuc/ona/ de /as Co/rad/as de Mareantes de/ Pa/s Vasco, Vitoria-Gasteiz, 1991.
ERKOREKA,J. !.: «Aproximación histórica al estudio de las relaciones interinstitucionales entre las Cofradías de
Mareantes y los municipios costeros vascos», Bermeo, 8, 1990-91, orr./pp. 171-223.
ERKOREKA, J. !.: fsfud/o H/sfór/'co de /a Co/rad/a de Mareantes de Porfuga/efe, Portugalete, 1993.
ERQUICIA, L.: Or/o, Donostia-San Sebastián, 1970.
ETXEBERRIA, M. et al.: fus/ra/ ba/entza/ea/r. Arranfza/eaA a/a Aorsar/oaA?, Donostia-San Sebastián, 1985.
ETXEBERRIA, M. et al.: Ba/ea efa eusAa/dunaA, Donostia-San Sebastián, 1989.
ETXEBESTE, G: «Creación y desarrollo de la industria pesquera guipuzcoana», /fsasoa, VII, Etor, Donostia-San
Sebastián, 1989, orr./pp. 198-201.
EVANS, G.: 77ie Days íb af We Have 5een, Londres, 1975.
FERNANDEZ DE PINEDO, E.: «Estructura de los sectores agropecuario y pesquero vascos», in W .A A .: /X
Congreso de fsfud/os báseos, Bilbo-Bilbao, 1983, orr./pp. 95-108.
FERNANDEZ DIAZ, R.; MARTINEZ SHAW, C.: «La pesca en la España del siglo XVIII. Una aproximación cuanti­
tativa», Rewsfa de /7/sfor/a fconóm/ca, Año II (3), 1984, orr./pp. 183-202.
GANDASEGUI, J. M.: fa /ndusfr/a pesquera en SZ/zcaya, Madrid, 1936.
GARAT, J.: «La pesca en Ziburu», in W .A A ., /fsasoa, IV, Etor, Donostia-San Sebastián, 1987, orr./pp. 249-272.
GARATE OJANGUREN, M.: «La Real Compañía Sardinera de Guetaria», Bo/ef/'n de /a Pea/5oc/edad Bascongada
de Am/gos de/ Pa/s, XXXVIII, 1982, orr./pp.3-29.
GARATE OJANGUREN, M.: ía Pea/ Compañ/a Gu/puzcoana de Caracas, Donostia-San Sebastián, 1990.
GARATEA, F.: «Eguskitzaren artikuloa kaxarrankaren gora beherak eta auriako jaia», /.eAe/f/o, 1,1988, orr./pp.
27-38.
GARCIA CRESPO, M. et al.: fa econom/a trasca duranfe e/ /ranqu/smo, Bilbo-Bilbao, 1981.
GAUR: ía pesca de superf/'c/'e en Gu/púzcoa y S//zcaya, Bilbo-Bilbao, 1971.
GIRALDEZ, J.: «Fuentes estadísticas y producción pesquera en España (1880-1936): una primera aproxima­
ción», Pev/sfa de H/sfor/a Fconóm/ca, Año IX, (3), 1991, orr./pp. 513-532.
GIRALDEZ, J.: «El conflicto por las nuevas artes: conservacionismo o conservadurismo en la pesca gallega de
comienzos del siglo XX», Ayer, 11, 1993, orr./pp. 232-251.
GOODY, J.: Coc/na, cu/s/'neyc/ase, Barcelona, 1995.
GOROSABEL, P.: D/cc/onar/o H/sfór/'co-Geográf/'co descr/pf/vo de /os pueb/os, va//es, parf/'dos, a/ca/d/asy un/'ones de Gu/púzcoa, Tolosa, 1862.
GOROSABEL, P.: /Vof/c/a de /as cosas memorab/es de Gu/púzcoa, Tolosa, 1899.
GOYHENECHE, E.: /.e Pays Basgue, Pau, 1979.
GOYHENECHE, E.: «La peche á la baleine», Cuadernos de Sección H/sfor/'a-Geograf/a, 2, Eusko-lkaskuntza/
Sociedad de Estudios Vascos, orr./pp. 9-23.
GOYHENETCHE, M.: ¿apurd/'H/storian, Donostia-San Sebastián, 1987.
GRACIA CARCAMO, J.: «La crisis de la pesca vizcaína en el final del Antiguo Régimen», Anuar/'o de Estudios
Maritimos «Juan de /a Cosa», 3, 1979-80, orr./pp. 143-163.
GRACIA CARCAMO, J.: Estudio hisfór/co de una comunidad de pescadores. /.a Cofradía de Bermeo en e/ s/g/o
XV///, Lizentziatura memoria (argitaratugabea)/Memoria de licenciatura (no publicada), Deustuko
Unibertsitatea/Universidad de Deusto, 1980.
GRACIA CARCAMO, J.: «Las levas de marinería y la cofradía de pescadores de Bermeo en el siglo XVIII», in
ZABALA, A. (ed ): H/'sfor/a de /a Rronom/'a Mar/'f/'ma Vasca, Donostia-San Sebastián, 1983, orr./pp. 97-134.
GRACIA CARCAMO, J.: «La fiesta y las prácticas religiosas de los pescadores bermeanos en la segunda mitad
del siglo XVIII », Frnaroa, 2, 1985 a, orr./pp.35-53.
GRACIA CARCAMO, J.: «Los conflictos sociales en la Cofradía de Bermeo a fines de la Edad Media a través
de sus ordenanzas», in W .A A .: Congreso de fsfud/'os Msfór/cos.' Vizcaya en /a Edad Media, Donostia-San
Sebastián, 1985 b, orr./pp. 371-373.
GRACIA CARCAMO, J.: «Los aspectos económicos y la previsión social en la historia de la cofradía de pesca­
dores de Bermeo a través de sus ordenanzas», Estudios de Deusto, XXXII, 1985 c, orr./pp. 9-28.
GRACIA CARCAMO, J.: «La evolución de las actividades pesqueras y de la cofrafía marítima de Lekeitio», in
W .A A .: íe/re/fio, Bilbo-Bilbao, 1992, orr./pp. 113-142.
GRACIA CARCAMO, J.: «La civilización pesquera vasca», in W .A A .: Gran Af/as H/stór/'co de Eus/(a/ Herr/a,
Donostia-San Sebastián, 1995, orr./pp. 193-208.
GUTIERREZ, M. C.: Comercio y banca. Expansión y cr/sis de/cap/ta/ismo comercia/en Biibaoa/fina/ de/Antiguo
Rég/'men, Bilbo-Bilbao, 1994.
HERMANDIQUER, J .J. (ed.): Pourune bisto/'re de /'a/imenfafion, Paris, 1970.
HOMOBONO, J .I.: «Comensalidad y fiesta en el ámbito arrantzale. San Martín en Bermeo», Bermeo, 6, 198687, orr./pp. 301-392.
HOMOBONO, J. I.: «Las conservas de pescado en el País Vasco» in W .A A .: Conservas de pescado y/ifogratia
ene///tora/cantábrico, Madrid, 1993, orr./pp. 11-62.
HUXLEY, S.: «Los balleneros vascos en Cánada entre Chartier y Champlain», Bo/ef/n de /a Rea/ Sociedad
Bascongada de Am/gos de/ Pais, XXXV, 1979, orr./pp. 3-24.
HUXLEY, S.: «Unos apuntes sobre el papel comercial de la mujer vasca en el siglo XVI», Cuadernos de Sección
deAnfropoiog/a-ftnograf/a, 1, Eusko-lkaskuntza/Sociedad de Estudios Vascos, 1982, orr./pp. 159-167.
HUXLEY, S.: «Unas notas sobre los balleneros de Zarautz» in W .A A .: Zarautz a través de /a Historia, DonostiaSan Sebastián, 1987 a.
HUXLEY, S.: «Los vascos y las pesquerías trasatlánticas, 1517-1713», itsasoa, III, Etor, Donostia-San Sebastián,
1987 b, orr./pp. 27-210.
I.N.E.: Reseñá estadist/ca de /a Provinc/á de Vizcaya, Madrid, 1960.
IGELMO, A. et al.: inventario de artes de pesca en Eus/radi, Vitoria-Gasteiz, 1984.
IKEI.: ta pesca en e/ Pa/s Vasco. 5/fuación actuaiy perspectivas, Donostia-San Sebastián, 1980.
IMAZ, J. M.: ¿a industria pesquera en Guipúzcoa a/ tina/ de/ s/g/o XV/, Donostia-San Sebastián, 1944.
IRADI, J. A.: «Bermeo antiguo y moderno descrito y pintado en lo más notable. Año 1844», Bermeo, 3, 1983,
orr./pp. 11-118.
IRIGOYEN, J.: «El baile de la Caxarranca», Revista /nfernaciona/de Estudios Vascos, XVIII, 1927, orr./pp. 152-159.
iSASTI, L.: Compendio Historia/de Gu/púzcoa, Donostia-San Sebastián, (ed.:1850), 1625.
ITURRIOZ, F.: Pasajes, resumen histórico, Donostia-San Sebastián, 1952.
IZTUETA, J. !.: Gu/puzcoa'co Provinciaren conda/'ra, Donostia-San Sebastián, 1847.
LABURU, M.: «Jalones en la historia de la arquitectura naval vasca», itsasoa, I, Etor, Donostia-San Sebastián,
1986, orr./pp. 245-280.
LABURU, M.: /.a nao ba//enera vasca de/s/g/o XV/, Donostia-San Sebastián, 1989.
LABURU, M.: Ba//eneros, cascosyAmér/'ca, Donostia-San Sebastián, 1991.
LAZURTEGUI, J.: «El comercio, la industria y la navegación en el País Vasco-Navarro» in CARRERAS CANDI (ed.):
Geograf/'a Genera/ de/ Pa/s Vasco-Macarro, Barcelona (berrarg./reed: Bilbo-Bilbao, 1980), 1.1, 1916, orr./pp.
649-822.
LEFEBVRE, T.: íes modes de v/'e dans /es Fyréneés af/anf/ques or/enfa/es, París, 1933.
LEGARRETA IRAGORRI, P.: Prec/os en V.
i (7627-7879), Argitaratugabeko lizentziatura memoria/Memoria
de licenciatura inédita, Deustuko Uniberisitatea/Universldad de Deusto, 1974.
LEONARD, F.: Fus/rad/Co PorfuaC, Vitoria-Gasteiz, 1991.
LUENGO, F.: Crec/m/'enfo económ/co y camb/'o soc/a/ en Gu/púzcoa, 7977-7923, Bilbo-Bilbao, 1990.
LUMMIS, T.: Occupaf/on andSoc/e¡y.' íb e Fasf Ang//á F/sbermen, 7880-7974, Cambridge, 1985.
MADOZ, P.: D/cc/onar/o Geográf/'co-Fsfad/sf/'co-/-//sfór/co de Fspaña y sus poses/ones de (J/framar, Madrid,
1846-50.
MAIZ ALKORTA, J.A.: «Estructura portuaria pesquera vizcaína», Frnaroa, 9-10, 1993, orr./pp. 91-102.
MC EVOY, A.: Fbe F/sberman's Prob/em. Fco/ogyandiaw/'n the Ca//forn/an F/sber/es, 7850-7980, Nueva York,
1986.
MC EVOY, A.: «Historia y ecología de las pesquerías del nordeste del océano Pacífico», Ayer, 11,1993, orr./pp.
189-205.
MITCHELL, A. R.: «Las pesquerías europeas al comienzo de la Edad Moderna», in W .A A .: F//sfor/a Fconóm/ca
de Furopa, Madrid, 1981
MOLAS, P.: Soc/'efaf/poderpo/Zf/ca Mafaro, 7778-7808, Barcelona, 1973.
MOLLAT, M. (ed.) : /-//sfo/re des peches mar/f/mes en France, Toulouse, 1987.
MONTANARI, M.: F/ hambre y /a abundanc/a. H/sfor/a y cu/fura de /a a//'menfac/ón en Furopa, Madrid, 1993.
MUGICA, S.: «Guipúzcoa», in CARRERAS CANDI (ed.): Geograf/'a Genera/ de/ Pa/s Vasco- Navarro, Barcelona
(berrarg./reed.: Bilbo-Bilbao, 1980), t.lll, orr./pp. 315-322.
NOGARET, J.: Sa/nf Jean de Fuz. Des or/g/nes á nosy'ours, Bayona, 1925.
OCAMICA, F.: ¿a v/7/a de ¿eque/f/o, Bilbo-Bilbao, 1965.
OCAMICA, F.: D/ez /usfros en /a w//a de ¿eque/'f/'o, Bilbo-Bilbao, 1975.
OLAECHEA, J.: Zumaya, Donostia-San Sebastián, 1970.
OLAECHEA, J.: «Xavier María de Munibe ¿pionero de un holding? La creación de la Compañía de Pesca
Marítima», in W .A A .: Pr/merSem/nar/o de P//sfor/a de /a RSBAP, Donostia-San Sebastián, 1986.
OLARAN, C.: «Consideraciones sobre la actividad pesquera guipuzcoana en el siglo XVI», in ZABALA, A. (ed.):
/-//sfor/a de /a econom/a mar/f/ma casca, Donostia-San Sebastián, 1983, orr./pp. 11 -36.
ORTUZAR, A.: «La société bermeane en 1860», Bermeo, 7, 1988-89, orr./pp. 273-291.
OTAEGI, A.: «El sector pesquero vasco en la encrucijada. La historia reciente (1977-1987) y perspectivas», in
W .A A .: /fsasoa, V, Etor, Donostia-San Sebastián, 1987, orr./pp. 52-78.
OTERO LASA, E.: ios corsar/os españo/es duranfe /a decadenc/a de /os Ausfr/as, Madrid, 1992.
PALACIO ATARD.V.: «Pescadores vascos en Terranova en el siglo XVIII», in W .A A .: Pr/mera Semana de
Anfropo/og/a Vasca, Bilbo-Bilbao, 1971.
PEREZ GARCIA, J.M .: Un mode/o de soc/edad rura/ de Anf/guo Rég/men en 7a Ga//c/a costera; /a Pen/nsu/a de
Sa/nés, Santiago deCompostela, 1979.
PEREZ, E.: «Pesca de bacalao: una sucinta historia de la pesca de bacalao», /fsasoa, VII, Etor, Donostia-San
Sebastián, 1989, orr./pp. 41-51.
PEREZ, J. A.: «Problemas pesqueros. Pesca de bajura», in W .A A : Conse/o Fconóm/co y Soc/a/ de V/zcaya,
Bilbo-Bilbao, 1956.
PIALLOUX, C.: Porfua. /-//sfo/re de Sa/'nf Jean de ¿uz, Burdeos, 1981
PIALLOUX, C.: «Notes sur la peche industrielle a Saint Jean de Luz», in W .A A .: Bayonne efsareg/on, Bayona, 1983.
PORTU, F.: fuenferrab/a.' /Votas h^tor/casy cun'oí/dac/es, Donostia-San Sebastián, 1969.
PUENTE PICO, E.: ¿a pesca con redes fi/as de fondo en aguas costeras vascas, Vitoria-Gasteiz, 1990.
PUENTE PICO, E.: ía pesca artesana/ en aguas costeras vascas, Vitoria-Gasteiz, 1993.
REPARAZ, V.: Vizcaya en /a mano. Anuario comerc/a/, industria/, profesiona/y corporativo de Vizcaya y comerc/á/ e /ndutsr/a/ de Gu/púzcoa, Bilbo-Bilbao (zenbait argitalpen XIX. mendearen bukaeratik XX. mendearen
erdiaidera/varias ediciones desde fines del XIX a mediados del XX).
REPARAZ, V.: Guipúzcoa, Vizcaya y A/ava en /a mano, Donostia-San Sebastián, 1947.
RODRIGUEZ HERRERO, A. (ed ): «Descripción sumaria de la villa de Lequeitio. 1740», Fsfud/os Vizcainos, 2,
1970, orrVpp. 259-332.
RODRIGUEZ SALIS, J.: «La costa vasca en la Antigüedad. Navegación y presencia romana», /fsasoa, I, Etor,
Donostia-San Sebastián, 1986, orr./pp. 229-244.
ROTBERG, R.; RABB, T. (ed s.): F/ hambre en /a /i/sfona. Fi /mpacfo de /a producc/ón de a//menfos y /os mode/os de consumo sobre /a sociedad, Madrid, 1990.
RUIZ DE AZUA, A.: Munda/ra. Or/genes históricos, Bilbo-Bilbao, 1987.
SANCHEZ, J.; PIQUERO, S.: «El Zarautz tradicional», in W .A A .: Zarautz a través de /a Historia, Donostia-San
Sebastián, 1987 a.
SANCHEZ, J.; PIQUERO, S.: «El nacimiento del Zarauz moderno», in W .A A .: Zarautz a través de /a Hisfor/a,
Donostia-San Sebastián, 1987 b.
SORALUCE, N.: Historia de Gu/púzcoa, Madrid, 1869.
TANAHtLL, R.: Food in Histo/y, Londres, 1970.
TELLECHEA IDIGORAS, J.I.: «Zarauz hace doscientos años», in W .A A .: Zarautz a través de /a Histor/a,
Donostia-San Sebastián, 1987.
THALAMAS, J.: Aspectos de /a vida profesiona/ vasca, Donostia-San Sebastián, 1935.
THOMPSON, P.: «Espacio y poder entre ios hombres y mujeres de las comunidades marítimas» in VILANOVA, M. (ed.): F/poder en /a sociedad. Historia y fuente oral, Barcelona, 1986, orr./pp. 23-34.
THOMPSON, P. et al.: í/'v/ng fhe F/sh/'ng, Londres, 1983.
TURGEON, L.: «Pescadores vascos y amerindios en el golfo y estuario de San Lorenzo en el siglo XVI: historia
y arqueología», Frnaroa, 9-10, 1993, orr./pp. 229-260.
UGARTECHEA, J. M : «La pesca tradicional en Lequeitio», Anuario de Fus/;o Fo//dore, XVII, 1967-8, orr./pp. 9-155.
VALLE MARTIN, J. : «Problemas pesqueros. Pesca de altura», in W .A A .: Conseco Fconómico y Soda/ de
Vizcaya, Bilbo-Bilbao, 1956.
W .A A .: D/cc/onario Geográf/'co-H/stórico de /as Provincias Vascas y /Vavarra (realizado por la Real Academia de
)a Historia), 1802.
W . AA.: Anuar/o Fsfadisf/co de Fspaña correspond/enfe a /859 y 7860, Madrid, 1860.
W . AA.: Anuario Fstad/st/co de Fspaña, 7860-7867, Madrid, 1862.
W . AA.: Memoria de /os objetos de pesca remitidos a /a exposición de /.ondres por /a Cofrad/'a de Mareantes
de/.equeitio, Bilbo-Bilbao, 1883.
W . AA.: Asamb/ea de Pesca Mar/f/ma Vasca, Donostia-San Sebastián, 1928.
W . AA.: /berpesca hoy. Fncuesta a/ futuro de /a pesca, Madrid, 1976.
W . AA.: Cuentas económicas de/ Sector Pesquero, 7988, Vitoria-Gasteiz, 1991.
ZABALA OZAMIZ-TREMOYA, A.: Hisfor/a de Bermeo, Bermeo, 1928.
ZABALAURIARTE, A.: Mundo urbanoyactiv/dadmercanti/. B/7bao, 7700-7870, Bilbo-Bilbao, 1994.
ZUBICARAY, A.: Mofrico. apuntes, extractos y divagaciones, Donostia-San Sebastián, 1969.
ZULAIKA, J.: Terranova; fhe Ffhos and íu d r o f Deep-Sea Fishermen, Philadelphia, 1981.
ZUMALDE, I.: «De aldea a villa», in W .A A .: Zaraufz a través de /a H/sfor/a, Donostia-San Sebastián, 1987.
Descargar