PROGRAMA di GOBERNASHON: 2013 – 2016

Anuncio
PROGRAMA di GOBERNASHON: 2013 – 2016
‘SPERANSA i KONFIANSA’
Un Resúmen
Introdukshon
Un programa di gobernashon ta un dokumento ku ta splika kiko e
ophetivonan ta ku gobièrnu tin pa goberná nashon durante e periodo di
gobernashon i kon lo ehekutá esaki.
E título ‘Speransa i Konfiansa’ ta indikativo di e situashon mental ku ta
reina den komunidat di Pais Kòrsou, kaminda e reto pa krea un futuro
sostenibel i hustu pa un i tur, ta parse mashá difísil.
Ta pa esei mes e título ta ekspresá e ‘speransa’ ku tin pa por logra un
mihó futuro pa e komunidat di Kòrsou, basá riba e ‘konfiansa’ den nos
kapasidat pa saka máksimo probecho pa un i tur, a base di e potensial di
nos hendenan.
Den e introdukshon di e ‘Programa di Gobernashon: 2013 – 2016’
gobièrnu ta splika e punto di salida di e programa, ku ta ankrá den e
siguiente aspektonan básiko:
- Bon enseñansa
- Salubridat públiko
- Un medioambiente salú
- Seguridat
- Kuido/sosten sosial
Ehekushon di e Programa di Gobernashon ta basá riba 5 meta
stratégiko:
1. ‘Nation Building’ (Formashon di Nashon)
2. Rekuperashon Ekonómiko Duradero i Invershon
3. Mehorá kalidat di bida
4. Promové Bon Gobernashon
5. Maneho responsabel i kouteloso di Presupuesto
Kada un di e 9 ministerionan lo enfatisá e 5 metanan stratégiko akí, di
kual ‘Nation Building’ ta e punto di salida: un Kòrsou uní den amor pa
1
patria i determiná pa realisá e desaroyo nesesario pa mehorá kalidat di
bida di henter komunidat.
Importante den e ehekushon di e ideal aki ta e nesesidat – por papia di
obligashon - pa kada ministerio traha estrechamentu ku otro, pa asina
krea un maneho ku ta surpasá e ministerio individual i konhuntamente
ta yuda krea sinergia i efisiensia pa logra máksimo progreso di nashon.
Tambe gobièrnu lo krea e kondishonnan pa inisiativa partikular i
talentonan individual duna nan aporte pa konhuntamente henter e
komunidat yuda realisá e programa di gobernashon akí.
1. ‘Nation Building’ (Formashon di Nashon)
E punto di salida akí ta importante pa reforsá identidat i
konsientisashon nashonal. Koherensia sosial ta un proseso real i
kontinuo, fundá riba prinsipionan básiko, manera demokrasia
partisipativo, solidaridat i toleransha.
‘Formashon di Nashon’ ta un instrumento fuerte pa desaroyo di un
nashon hóben manera Kòrsou, pa por krea un poblashon ku sa kon di
yuda su mes i ku ta mira futuro ku konfiansa pa por enfrentá e retonan
di siglo 21, i konbertí oportunidat den posibilidat real pa desaroyo di e
potensial humano di Kòrsou.
E plan di implementashon ta konsistí di:
 Partisipashon di pueblo den e proseso demokrátiko: e.o. pa
medio di un ‘Diálogo Nashonal’ pa duna kontenido na e konsepto
di demokrasia direkto i partisipativo den koperashon.
 Fondo pa Deporte i Desaroyo Sosial: e.o. pa medio di
Institutonan Nashonal di Kultura i pa Deporte.
 Formashon di un pueblo krítiko i bon informá: e.o. dor di
stimulá Papiamentu komo idioma di instrukshon i mihó
komunikashon entre gobièrnu i pueblo
Demokrasia Partisipativo por keda implementá e.o. pa medio di diálogo
nashonal. E ser humano ta sentral den e proseso di formashon di
nashon. P’esei konosementu, sabiduria, posibilidatnan i kalidat di e Yu
di Kòrsou i su amor pa patria ta esensial i lo pone énfasis riba e fundeshi
di komunidat, ku ta e mucha, e famia, skol i bario.
2
2. Rekuperashon ekonómiko duradero i invershon
Lo inisiá un diálogo habrí ku partnernan den i pafó di Reino,
spesialmente Latinoamérika i region Karibense, pa yega na un desaroyo
ekonómiko. Ministerionan di Asuntunan General, di Desaroyo
Ekonómiko i di Maneho di Gobernashon, Planifikashon i Servisio
Públiko lo hunga un ròl pionero konhuntamente.
E proyekto UNPD (United Nations Plan of Development), lo tin un
aporte importante den e ophetivo stratégiko akí.
Riba tereno di Desaroyo Sosial, Labor i Bienestar (SOAW), akseso na
trabou ta un punto di akshon importante.
A base di komunikashon habrí ku pueblo i informashon via Internet p.e. info riba ‘banko di vakatura’ - por logra un desaroyo positivo.
E plan di implementashon ta konsistí di:
 Relashon konstruktivo ku Reino, region i mundu: e.o. via un
plan di maneho pa diplomasia ekonómiko den region i den mundu
 Konfiansa den relashon ku Sektor Privá: e.o. mediante
‘Trayekto di UNDP’ den estrecho sintonía ku DEO (Dept. Desaroyo
Ekonómiko) pa realisá un Plan Mayó (Masterplan) – Desaroyá
maneho industrial ku bista riba eksportashon – Reforsá
Fundashon pa Konsumidó – Duna sosten na sektor agríkola
 Atraé invershonista: e.o. Instalá Curaçao International Financial
Board – Evaluá introdukshon di ‘Herstelbank’ i posibilidat pa
Curaçao Economic Development Board / Offshore Board – Evaluá
i adaptá lei di ‘Tax Holiday’ i otro insentivo fiskal
 Promové empleo: e.o. Krea posibilidatnan finansiero pa kombatí
pobresa – Formashon sosial obligatorio (SOAW) – Kontrolá
kumplimentu di leinan sosial i di labor – Inventarisá proyektonan
eksitoso pa kombatí pobresa.
Pa sostené tur e inisiativanan akí, un desaroyo ekonómiko ta nesesario.
Empresanan chikí i mediano ta pilánan importante, i gobièrnu lo stimulá
un ekonomia dinámiko pa krea posibilidatnan nobo pa inisiativa lokal.
Reforsá ‘bankonan di rekuperashon’ (herstelbanken) eksistente pa
empresarionan talentoso lokal haña mas oportunidat pa desaroyo.
3
3. Subi kalidat di bida
Mester atendé e problemanan ku ta afektá kalidat di bida di e poblashon
di Kòrsou, manera kriminalidat, muchanan ku no ta kaba skol, un
sentido di inseguridat i un formashon ku no ta adekuá. Esaki ta
responsabilidat di tur e ministerionan huntu.
Lo siguiente ta un enumerashon limitá di muchu mas puntonan di
akshon:

-
-
-


-
Promové kalidat i akseso di enseñansa/formashon riba tur
nivel:
Enseñansa liber pa tur mucha
Inkorporá obligashon pa enseñansa serka tur fundashonnan pa
enseñansa
Legalisá supervishon riba kumplimentu ku kalidat di Enseñansa
Spesial
Formalisá meta núkleo i término final di Enseñansa Spesial
Formulá reglamento i kalidat di maestronan den enseñansa
sekundario
Akordá CAO pa personal den enseñansa
Establesé lei pa enseñansa superior firmemente
Optimalisá salubridat públiko
- Traha un maneho efektivo di prevenshon pa salubridat
- Lanta un Instituto di Salú
- Kòrta den listanan di espera serka spesialistanan
- Realisá Hòspital Nobo
- Introdusí kuido sosial den bario
Kombatí i prevení Kriminalidat (di hubentut) i violensia
doméstiko:
- Plan di maneho pa Polis pa mehorá tareanan di mantenshon di
òrdu
- Areglo nobo pa posishon hurídiko di polis
- Subi ‘kastigu di tarea’ imponé riba hubentut
- Lanta “Kas di Seguridat”
4
- Mehorá Sentro di Detenshon i Korekshon Kòrsou
- Inisiá proyektonan pa prepará regreso di detenidonan den
komunidat

Formulá vishon di largo plaso pa desaroyo di siudat
- Formalisá relashon entre Gobièrnu i FKP
- Formulá un vishon di largo plaso pa desaroyo di siudat
- Renobá EOP
- Plan pa desaroyo komersial di siudat di terenonan i
edifisionan den mal estado (Urban Growth Boundary)
- Adaptashon di reglanan legal pa planifikashon espasial
- Desaroyá maneho duradero pa siguridat den tráfiko
Enseñansa di un nivel haltu i pagabel ta esensial. Pa esei mester usa tur e
ekspertisio disponibel pa mehorá enseñansa i pa konekt’é ku e desaroyo
di Kòrsou. Mester konsiderá konseptonan nobo di formashon pa krea
siudadanonan yen di konfiansa ku por enfrentá e retonan den un mundu
ku ta avansá rápidamente. Enseñansa moderno ta muchu mas orientá
riba inspirá e studiante pa e progresá. E studiante Kurasoleño ku kaba
skol sekundario mester ta sigur di su mes, ku un fuerte sentido di hustisia
i un konfiansa den su propio abilidat i potensial; ku konosé su propio
forsa i limitashon, ku ta fleksibel i kapas pa enfrentá e mundu rònt di dje,
ku ta asumí su responsabilidat, ku ta hasi pregunta, ku ta reflehá, tuma
inisiativa, ku ta demostrá un sentido sosial fuerte i ta aktivo den yuda
mehorá kalidat di bida di su próhimo.
Salubridat i sosten di gruponan vulnerabel tin prioridat haltu. P’esei
ofisinanan den bario, dirigí riba bario, ta di gran prioridat pa e
ministerio di Desaroyo Soshal.
Medioambiente, Naturalesa, kalidat di nos ambiente di biba i polushon
di medioambiente ta puntonan di lansa importante. Eliminashon di
polushon i identifikashon di áreanan di naturalesa tin prioridat.
Pa trata e futuro di Refineria di Kòrsou, a instituí un tim multidisiplinario. Un grupo ta traha pa subi e kalidat di e refineria segun
norma i standard moderno i riba negoshamentu di un kombenio nobo
ku benefisio pa Kòrsou. Grupo dos ta trahando riba un senario den kaso
5
di siere di e refineria, siguí pa desmantelashon i limpiesa di e terenonan
i e desaroyo sosio-ekonómiko nobo di e tereno rònt Schottegat.
Mester plania tur kos riba 444 km², kaminda infrastruktura, naturalesa,
komersio i bibienda ta ingredientenan importante. Pa garantisá un
Kòrsou agradabel, mester duna prioridat na un plan riba término largu
di un manera konsiente i kouteloso ku bibiendanan pagabel den
barionan agradabel.
Esaki ta responsabilidat di ministerio di Tráfiko, Transporte i
Planifikashon Espasial, huntu ku Salubridat, Medioambiente i
Naturalesa.
4. Promové bon gobernashon
Gobièrnu a aseptá e rekomendashonnan den e investigashon di
Transparancy International tokante kombatimentu di korupshon i subi
integridat, e.o. via mehoramentu di e kapasidat di instanshanan pa
mantenshon di lei, ku lo keda inkluí den un plan di implementashon.
Tin un prioridat grandi pa optimalisá organisashonnan di gobièrnu dor
di mehorá e prosesonan interno i inter-konektá nan pa hasi aparato
públiko mas efisiente i efektivo, pa e por kumpli ku e ekspektativanan
di e siudadano.
Tambe gobièrnu ke traha riba transparensha i promoshon di
partisipashon di e siudadano, e.o. dor di pone tur informashon públiko
riba Internet i krea posibilidatnan interaktivo, ku ta fasilitá kontakto
direkto ku e siudadano i alabes ta fortifiká e transparensha.
Aktividatnan relevante pa promové bon gobernashon ta:
1.
Evaluá e struktura i e plan di ehekushon di tareanan di
Seguridat Nashonal;
2.
Desaroyá e masterplan;
3.
Desaroyá i ehekutá un maneho di HRM- I HRD pa promové un
aparato di servisio, efisiente i efektivo;
4.
Re-instalá Konseho pa Salubridat;
5.
Oumentá konfiansa den integridat i kalidat di Gobernashon pa
medio di e.o. implementashon di varios areglo - hudisial i
organisatorio - pa mehorá koperashon entre ministerionan i pa
6
redusí repitishon di tareanan; determiná i ehekutá un plan pa
mehorá servisio interno i eksterno, deshasí di tur aktividat ku
no ta parti di tarea di gobièrnu.
5. Implementashon responsabel i kuidadoso di maneho
di presupuesto
Gobièrnu ta mantené e maneho pa yega na un presupuesto (mas)
balansá via pasonan fèrfelu pero responsabel. Lo no tuma pasonan a
kosto di inisiativa ekonómiko i desaroyo di potensial humano.
E presupuesto mester proyektá un bista kompleto i konfiabel. Lo
kompilá e resultado final den un ‘dash-board’, ku lo usa pa guia e
proseso na un manera responsabel.
Aktividatnan relevante pa implementashon responsabel i
kuidadoso di maneho di presupuesto:
1. Revisá e sifranan aktual pa un bon bista di e situashon finansiero
aktual
2. Departamentu Sentral di Planifikashon
3. Introdukshon di e tèrmino ‘Human Development Índise’ (HDI*)
komo parti di e programa i publikashon di statistik
4. Fushon di CPB i CBS, entidat independiente (BPD)
5. Manehá gastu operashonal/ Implementá pasonan pa baha gastu
6. Mehorá inspekshon i kontròl di impuesto (FIN)
7. Studia fuente di entrada inovativo i kreativo (FIN)
8. Optimalisá entrada dor di registrá barku (VVRP)
9. Mehorá maneho di erfpacht i tereno di hür (VVRP)
10.
Evaluashon Union Monetario ku SXM (FIN)
11.
Establesé un kámara presupuestario (FIN)
12.
Kontené hür di edifisio di gobièrnu en espera di un edifisio
gobernamental sentral (BPD).
13.
Fortifiká kompra sentral den kuadro di funshon optimal di
gobièrnu (BPD).
14.
Mehorá inspekshon i kontròl (FIN)
15.
Introdusí Algemene Basis Ziektekosten Verzekering (Seguro
Básiko di Malesa).
16.
Formulá maneho pa institutonan di enseñansa pa dividí
trabou, eliminashon òf integrashon (OWCS).
7
17.
Formulá plan di maneho i aserkamentu basá riba indikadó
di prestashon pa sinkronisá òf integrá kompania di gobièrnu (FIN)
18.
Formulá plan di maneho pa paga dividènt di kompania di
gobièrnu (FIN).
E programa di gobernashon ta ilustrá e inisiativanan mas importante ku
ta surpasá ministerio i ta apelá na koperashon entre ministerionan i ku
otro entidatnan interesá.
E gastunan di Ministerio di Salubridat, Medio Ambiente i Naturalesa,
Ministerio di Desaroyo Soshal, Labor i Bienestar i Ministerio di
Enseñansa, Siensia, Kultura i Deporte ta pone hopi peso riba e rekurso
finansiero di gobièrnu di Kòrsou. Pasonan nesesario den e
ministerionan mester relatá ku invershon den nos ekonomia i
komunidat. Dor di funshonamentu mas efisiente di ministerionan i otro
pasonan, lo krea rekurso pa invertí.
E situashon finansiero di hopi instituto i fundashon den kuido i
enseñansa ta deplorabel i e ta afektá kalidat di kuido, enseñansa i
bienestar di komunidat. Mester fortifiká e institutonan akí via fiansa
‘suave’ pa mantenshon i pa kumpli ku eksigensia di inspekshon.
Tradukshon finansiero di e programa
E presupuesto ta e dokumento di maneho mas importante di Nashon,
pasobra e ta un proyekshon di un proseso integral, ku alokashon di e
tiki rekurso general komo base. E presupuesto mester duna un bista
kompleto i konfiabel di e maneho pa e añanan di presupuesto. Tambe e
presupuesto mester ta realista: e gastunan planiá mester kuadra ku e
finansiamentu. Transparensha di e presupuesto ta esensial pa mehorá e
análisis finansiero-ekonómiko. Ora a presupuestá tur e sumanan di e
programa di gobernashon, por hasi un kálkulo di loke ta alkansabel. Por
traha prioridat nobo den e presupuesto òf buska otro fondo. Gobièrnu a
purba di traha un balansa entre e situashon mashá prekario di
presupuesto públiko i e nesesidat sosial di komunidat.
Indikadó
Den e siguiente kapítulo ta indiká e prioridatnan di kada ministerio den
e akuerdo di gobernashon i e metanan di maneho di e ministerionan. Lo
menshoná aktividat spesífiko, proyekto konkreto, i intervenshon di
maneho.
8
Lo duna kontenido na e ambishon pa indiká meta i prestashon i lo
menshoná e departamentu òf persona responsabel. Finalmente, lo duna
atenshon na supervishon i evaluashon pa asina klarifiká kua akshon di
maneho ta duna e resultado deseá. Ku ayudo di e ‘dash-board’ i a base di
informashon tokante di e aktividatnan den e programa di gobernashon,
lo klarifiká e presupuesto di 2013 i e kambionan den futuro
presupuesto(nan) komo konsekuensha di e aktividatnan implementá.
(3). E HDI di Nashon Uní ta midi pobresa, analfabetismo, edukashon i speransa di bida den un nashon
òf área; pues un índise kompilá tokante e nivel di edukashon, salú i entrada. Ekonomista Pakistani
Mahbub ul Haq a desaroy’é na 1990 i UNDP ta us’é den su rapòrt anual for di 1993. E índise ta midi e
prestashon averahe di un nashon, dividí den tres kategoria: 1). salú públiko, pa medio di ekspektativa
di bida averahe despues di nasementu. 2). konosementu pa medio di e analfabetismo i e parti di e
poblashon ku ta sigui edukashon primario, sekundario i avansá. 3). ekspektativa di bida dor di
Produkto Bruto Nashonal per capita.
Metanan Stratégiko i Aktividatnan di e Nuebe
Ministerionan
Den e kapítulo akí ta elaborá riba e metanan stratégiko i e aktividatnan
spesífiko, proyektonan konkreto i intervenshon di maneho di e 9
ministerionan pa e periodo di gobernashon 2013-2016.
9
E puntonan di salida ta e Akuerdo di Gobernashon 2012-2016
(desèmber 2012), e Deklarashon di Gobièrnu (24 yüni 2013), e plan
anual 2013 (yüli 2013), Landsverordening Ambtelijke Bestuurlijke
Organisatie (A.B. 2010 nr. 87) i e Business Plan di kada ministerio
(2010).
Pa kada Ministerio ta duna un resúmen di e aktividatnan ku mester keda
implementá i na ki manera. Lo duna mas detaye si esaki ta kontribuí na
mas klaridat den e proseso di gobernashon.
Asuntunan General
Ministerio di Asuntunan General ta responsabel pa kontaktonan den i
pafó di reino, pa komunikashon interno – huntu ku otro ministerionan –
pa maksimalisá interkambio di informashon ku e siudadano, pasobra pa
realisá kambionan importante den maneho di nashon, e kontribushon di
e siudadano ta indespensabel.
Pa e motibu akí e konsepto ‘nation building’ - identidat nashonal i
patriotismo - ta un punto di salida importante pa realisá un Kòrsou sano
i stabil ku ta konsiente di loke ta pasa rondó di dje; un Kòrsou, orguyoso
di su propio identidat, i su potensial humano. Lo reforsá komunikashon
den i pafó di reino pa ekspandé kontaktonan balioso pa desaroyo
ekonómiko. Tambe ta buska e mihó manera pa yega na un diálogo
konstruktivo, habrí i transparente entre gobièrnu i e suidadano, e.o. via
Internet.
Pa maksimalisá e konsepto di ‘Nation-building’ un Task Force lo guia e
proseso ku asistensia di Reda Soshal. Gobièrnu ta konsiderá ‘nationbuilding’ un instrumento fuerte pa desaroyá hubentut, krea un pueblo
efisiente i konsiente ku ta enfrentá su futuro ku konfiansa den su mes i
ku por konfrontá e retonan di siglo 21. Dor di nation building nos por
transformá oportunidat den posibilidat konkreto pa desaroyá e
potensial humano di Kòrsou.
Aktividatnan ku Ministerio General ta enkargá ku n’e ta e.o.
10
‘Nation Building’ – ‘Desaroyo ekonómiko duradero i invershon’ –
‘Promové bon gobernashon’.
E aktividatnan akí ta keda ehekutá pa medio di gruponan di trabou,
huntu ku otro ministerio i ku asistensha di ‘Human Capital
Development’ di UNDP i/òf den estrecho koperashon ku entidatnan
privá i tambe pa medio di koperashon ku pueblo via diálogo nashonal,
Internet, of otro pasonan ku lo keda desaroyá pa mehorá e interkambio
ku pueblo.
Detaye di aktividatnan di implementashon:
- Promové uso di Internet: formulá i implementá maneho
- Implementá maneho di demokrasia di partisipashon huntu
ku organisashon lokal i internashonal
- Relashon konstruktivo ku Reino, region i mundu: > Evaluá
lei di konsenso
- Plan di maneho pa diplomasia ekonómiko den region i
mundu: > Inventarisá i evaluá programa i proyekto huntu
ku organisashon lokal, regional i internashonal
- Oumentá konfiansa den e integridat i kalidat di
Gobernashon i Estado: > Evaluá struktura i plan di
implementashon di Seguro Nashonal i Introdusí manual
hurídiko pa promové bon gobernashon den tumamentu di
desishon
- Implementá rekomendashon di Transparency
Internashonal
- Traha Masterplan 2015
- Mehorá koperashon entre e ministerionan
Ministerio di Gobernashon, Planifikashon i Servisio
E Ministerio akí ta traha un vishon pa Nashon Kòrsou, huntu ku tur
ministerio i komunidat, ku mester sostené e vishon. Pa e motibu ei –
meskos ku ta e kaso pa TUR e 9 ministerionan - lo organisá diskushon
den i ku komunidat i tambe lo duna atenshon na promoshon di
11
integridat di gobernashon pa oumentá konfiansa di komunidat.
Spesífikamente e ministerio akí ta responsabel pa organisá elekshon
independiente, konfiabel i transparente, publiká sifra konfiabel i
kompilá un bon archivo di datonan bon protehá.
Lo ehekutá e siguiente ophetivonan: traha un masterplan sientífiko pa
por krea un planning i siklo di kontròl pa medio di un maneho di
presupuesto responsabel i efisiente; un plan anual i un struktura di
reportahe pa monitor i guia kalidat di servisio pa tur programa i
proyekto na un manera responsabel.
Finalmente, lo optimalisá e diferente sekshonnan di tur ministerio pa
krea un aparato públiko bon motivá i harmonisá ku ta duna servisio
efektivo. E aparato públiko lo sigui un trayekto di evaluashon pa duna i
haña oportunidat pa sigui kurso básiko. Pa mehorá servisio eksterno
lokèt di pèrmit lo amplia su servisio dor di tuma i duna mas pèrmit.
Aktividatnan komplementario:
- Inventarisá tur ámtenar non-aktief i tuma desishon riba nan
- Implementá maneho HRM i HRD pa promové un aparato
efisiente i servisial.
- Implementá rekomendashonnan den e rapòrt “Integriteit en
gedragscodes ambtelijk apparaat”.
- Yena vakatura a base di e businessplan adaptá
- Evaluá tur otro Businessplan pa loke ta tarea i outoridat di
HRM
- Institushonalisá Centraal Planbureau
- Manehá gastu operashonal dor di e.o. manehá hür di edifisio
di gobièrnu den kuadro di su futuro bibienda.
Ministerio di HUSTISIA
Punto di Salida i Mishon
Kombatimentu i prevenshon di kriminalidat ta surpasá ministerio i
mester konsider’é den konteksto mas grandi: ròl di famia, bario i skol.
Teniendo kuenta ku e tarea multi-fasétiko di Ministerio di Hustisia “implementá órden hurídiko, mantené órden públiko i garantisá
12
siguridat” - e ministerio akí ta hunga un ròl grandi den e temanan
‘Nation Building’, Invershon Soshal, Oumentá kalidat di bida,
Rekuperashon Ekonómiko i Invershon.
No por aserká e retonan di Hustisia riba Kòrsou sektoralmente. Dor di
duna koherensha entre e aktonan kriminal i entre i organisashon
enkargá ku e tarea di prevenshon, kombatimentu, ehekushon i
resosialisashon, ta purba promové i realisá un aserkamentu integral.
Awor ku e “Medida di altu supervishon” a keda kanselá, por ehekutá e
‘Implementatieplan KPC’ i e ‘Geïntensiveerde Plan van Aanpak SDKK’,
ku ta kontené hopi proyekto, ku ta eksigí hopi di e potensial humano di
aparato públiko i eksterno. Pa eesei Minister di Hustisia a amplia su
prioridatnan di e asuntunan urgente den e kadena di organisashonnan
di Hustisia, ku mesora tin konsekuensia riba e struktura di e Ministerio.
Organisashonnan di implementashon:
Korps Politie Curacao - Controle & Beveiliging (SKS i Transporte
Públiko) - Brantwer Kòrsou i Organisashon di Atmishon (ántes
Vreemdelingendienst)
Sektor kuido Hurídiko, Ehekushon i Resosialisashon:
Gevangeniswezen Curaçao - Justitiele Jeugdinrichting (ántes GOG) –
Reclassering – Voogdijraad - Gezinsvoogdij i Bureau Slachtofferhulp
Algun di e (hopi) proyekto- i aktividatnan:
Kampaña ‘polis di bario’, ku pueblo mester akseptá
Kampaña turismo i seguridat (Politur)
Promové koperashon entre prizònnan den region
Promové embolbimentu di suidadano den prevenshon i
kombatimentu di kriminalidat (tarea di ‘wowo i orea pa polis’)
Resultado: bahada den kriminalidat i sentido di insiguridat; mas
polis riba kaya i detenshon legal a subi.
Introdusí regla nobo di posishon hurídiko di polis
Koperashon entre ministerionan pa prevení violensha doméstiko i
abusu di mucha, énfasis ta riba ròl di skol i famia
Establesé HALT, kas di seguridat, guia intensivo pa mucha 12-18.
Optimalisá GOG/JJIC pa guia e muchanan bon promé ku nan
regresá komunidat.
Resosialisashon: desaroyá programa atministrativo i di fishi;
‘Atmishon i Ekspulshon’: aselerá prosedura pa pèrmit di estadia .
13
Finansa
Punto di Salida
Mester fortifiká e posishon finansiero di Kòrsou, p.e. dor di un aparato
públiko mas chikí i efisiente ku ta pisa ménos riba ekonomia i por
suavisá karga di peso. Gobièrnu ke ofresé mas libertat pa sektor privá
hasi negoshi, i lo fasilitá inisiativa privá mas tantu, i duna atenshon na
kambio integral di e sistema di belasting.
E base di e maneho di reforma ta pa eliminá défisit struktural den e
presupuesto dor di implementá pasonan pa oumentá entrada i baha
gastu. Ta spera ku e dos trayektonan akí – sanashon finansiero i maneho
pa stimulá ekonomia, inkluyendo invershon den área soshal/ekonómiko
i edukashon – lo rekuperá konfiansa den maneho i finansa di gobièrnu
dor di kual ekonomia lo rekuperá mas lihé.
Aktividatnan ku no a keda menshoná ainda:
Rekuperashon ekonómiko duradero: Atraé
invershonista/proyekto
Maneho di presupuesto responsabel i efisiente
Presupuesto balansá pa término largu (pa por fia i invertí)
Revisá sifra aktual i pone gobièrnu su situashon finansiero aktual
riba mapa.
Traha plan basá riba prestashon pa sinkronisá/integrá kompania
di gobièrnu.
Plan di maneho pa paga dividendo di kompania di gobièrnu.
Baha gastu den aparato públiko dor di traha mas efisiente. > A
baha gastu ku 45 mion den 2013, lo baha gastu ku 73 m. den
2014, 100 m. den 2015 i 130 m. den 2016
Simplifiká sistema atministrativo di belasting via mas IT input:
sistema moderno, integral, online na di dos parti di 2014
Mehorá koperashon entre inspekshon i implementashon: un
organ. integrá (impuesto, kontrol i duana): operashonal den 2014
Studia fuente di entrada inovativo/kreativo. Estudio: kla 2014
Instalá un kámara presupuestario
Loke ya ta konosí:
Pasonan fèrfelu, kreativo i efektivo - Baha gastu
operashonal/implementá pasonan nesesario (TUR ministerio) - Fondo
14
pa Deporte i Responsabilidat Sosial (FDRS: 1-1-2014) - Evaluá i adaptá
Tax Holiday i otro insentivo - Baha gastu den sektor di kuido i seguridat
sosial - Evaluá i implementá pasonan fèrfelu: e.o. AOV edat 65 i baha
gastu di medisina: Gastunan kolektivo ta keda na % di BBP.
Edukashon, Siensia, Kultura i Deporte
Punto di salida
Edukashon di kalidat haltu, pagabel i aksesibel ta esensial komo
instrumento primordial pa desaroyo di Kòrsou. Konseptonan inovativo
di edukashon ta determinante pa formashon di e Yu di Kòrsou i tin un
ròl krusial den ‘Invershon Soshal’, ‘Kalidat di Bida’, ‘Rekuperashon
Ekonómiko i Invershon’ i spesialmente den ‘Nation Building’.
Implementashon

Dominio di idioma nashonal Papiamentu: esensial pa diálogo
nashonal i pa desaroyo kultural i di identidat

Amplia oranan di skol pa fasilitá tempu i partisipashon maksimal.

Regla supsidio pa institutonan nashonal pa deporte i kultura

Eduká komunidat pa krea un públiko krítiko/bon informá e.o. via
kanal di gobièrnu i programa edukativo – Renobá Sentro Pro Arte

Aktualisá Papiamentu komo idioma di instrukshon> Lei nashonal
di FO i supervishon pa kumpli ku e lei.

Legalisá ‘Enseñansa Liber’: proposishon finansiero – Landsverord.

A firma protokòl ku Hulanda pa garantisá valides di diploma i
oportunidat pa sigui ku skol avansá.

Fortifiká skol di fishi, partikularmente skol tékniko.

Promové i garantisá kalidat/aksesibilidat di edukashon via
integrashon brigada di info. i kontròl di empleado públiko.

Mehorá funshonamentu di inspektor pa supervishon adekuá i
efikas di kalidat di edukashon via adaptashon di e base legal

Formalisá maneho, meta núkleo i término final di edukashon
speshal

Akuerdo nobo pa kondishon di labor personal di edukashon

Baha gastu: integrá tareanan di institutonan supsidiá

A implementá pasonan HR i finansiamentu di transporte pa skol
15
Salubridat, Medio Ambiente i Naturalesa
Punto di salida
Meta prinsipal ta pa garantisá kalidat i seguridat di kuido di pashènt i
kalidat di medio ambiente i polushon.
Lo duna prioridat na realisashon di seguro médiko general i un hòspital
nobo, na kalidat, akseso i mantenshon di salú, mientras restrukturashon
di kuido mester hasi e gastunan preokpante manehabel, ku un kontrol
rígido di parti di e Ministerio.
E dedikashon di gobièrnu na bienestar di salubridat públiko ta evidente
den introdukshon di ‘Primary Health Care’, huntu ku invershon den
prevenshon pa konsientisá pueblo di su mes responsabilidat. Efisiensia,
edukashon di salú i promoshon di e noshon di salú ta esensial.
Gobièrnu su responsabilidat pa kuido médiko ta keda demostrá tantu
den konstrukshon di e hòspital nobo komo den realisashon di estudio
empíriko i epidemiológiko. Tur esaki ta nesesario pa maneho di salú
relevante.
Mester finalisá e trayekto di legislashon ku a keda implementá den e
promé lunanan di 2013, i lo sera protokòl di koperashon ku varios
ministerio i/òf instansha pa realisá redukshon di polushon i
identifikashon di área di naturalesa. Lo tuma akshon pa kumpli ku e
rekomendashonnan di Transparency International, spesialmente pa
splika desishon-, tarea-, kompetensia- i responsabilidatnan relevante.
Aktividat pa logra e metanan stipulá:

Alohamentu/infrastruktura adekuá pa mehorá motivashon,
prestashon, efisiensia i seguridat na trabou

Reforsá kapasidat di personal dor di yena e vakaturanan i ofresé
training i estudio pa mehorá kapasidat

Mantené supervishon legal via Inspekshon efisiente

Kuentanan di kuido (2008-2011, 2012): kla mas lihé posibel

Institushonalisá i legislá “outoridat di kuido”

Adaptá lei adishonal di Seguro Básiko pa garantisá aksesibilidat,
pago i kalidat di kuido

Regla interkambio demokrátiko via “Faces, Voices and Places”

Koperashon supraministerial pa: “Limpia 7 playa públiko”

Mehorá yudansa propio, i sentido komun pa mihó salubridat

Koperashon supraministerial entre GMN, Tayer Sosial, Proyekto
‘eksperensha di trabou’ pa esnan di ménos rekurso
16

















Koperashon supraminsterial entre GMN, VVRP, proyekto
“Purifikashon Awa di Riol” pa kunukeronan Banda Bou
Aktivá tratado di LGO pa optené miembresia di WTO den
koperashon ku MEO
Formulá un maneho agrario i di peska den koperashon ku MEO
‘Public Private Partnership’: pa bida salú i prevenshon di
enfermedat venéreo
Aktualisá Plan di maneho pa prevenshon integral
Establesé Instituto di Salú pa hasi estudio i implementá i mantené
Lei di Salú Públiko
A establesé un sentro pa prevení obesitas, mal nutrishon, preshon
di sanger haltu, malesa di kurason i ader, kanser, i otro malesa
króniko i informashon pa mehorá kalidat di kuminda
Introdusí fail elektróniko den kuadro di kuido di salú di hóben
Implementá Plan pa kuido mental integral
Mehorá kuido di hende grandi: 3 rapòrt ‘Grandi ku Orguyo’
Informá i eduká públiko tokante di salú i malesa
Evaluá, registrá i rekonosé medisina natural
Finalisá desishonnan pa implementashon (indiká kiko nan ta)
Optimalisá/Revisá leinan di medio ambiente, protekshon di
animal, di importashon i eksportashon, lei di fytosanitario
Pasonan pa ISLA kumpli ku norma di polushon
Tarifa kuido básiko: Lei pa adaptá seguro médiko básiko
Kuido genériko efisiente: Landsbesluit ‘Kontrato di kuido
genériko’
Desaroyo Soshal, Labor i Bienestar
Punto di salida
SOAW su meta ta basá riba e puntonan di lansa den e akuerdo di
Gobernashon: ‘trabou duradero pa trahadó lokal, mehorá partisipashon
den labor, kombatí pobresa i desaroyá bario’.
E meta akí ta rekerí un vishon dirigí na empleo i kon mehor’é, a base di
análisis di e problemanan soshal-ekonómiko, ku partisipashon di
gruponan di enfoke i un programa ku vishon.
Mester kombiná desaroyo ekonómiko, labor i edukashon i forma un
organisashon interministerial kompakto pa konektá e sektornan akí.
17
Traha riba labor ta nifiká traha riba desaroyo soshal i kombatí
kriminalidat i pobresa a base di diferente instrumento, manera un Kas
di Bario efektivo, finansiamentu di proyektonan soshal i un bon maneho
di supsidio i konsultá ku aktornan eksterno.
E elemento stratégiko ta aktivashon. Lo enkurashá habitantenan pa ta
mas pro-aktivo den solushoná problema den komunidat. Gobièrnu ta
spera un aktitut koperativo di pueblo pa yuda otro resolb’é relashonnan
di labor i kombatí pobresa konhuntamente.
Aktividatnan pa logra e metanan stipulá:
Stimulá partisipashon di hóben den merkado di empleo via e.o.

Revisá instrukshonnan pa duna pèrmit di trabou na estranhero pa
protehá trahadó lokal i promové klima di invershon

Aselerá proseso di pèrmit di trabou; mas klaridat mediante
informashon, traha sita i trata reklamo online

Establesé netwerk entre SOAW, otro ministerio, sektor di labor di
OWCS, MEO, GMNT i Hustisia

Optimalisá banko di vakatura multifunshonal via netwerk ku
diferente dunadó di trabou

Inventarisá trayekto di edukashon i labor pa match oferta ku
demanda
Restrukturashon i invershon ekonómiko duradero via e.o.

Promové ambiente di labor sigur i salú i traha legislashon

Proyekto di stimulashon i training ku partnernan

Fasilitá stagiair lokal (via Banko di Vakatura)

Inspekshon, kontròl riba kumplimentu di lei i rekomendashon

Lei di labor konforme norma di ILO
Mehorá kalidat di bida via e.o.

Divishon hustu di bienestar soshal i mehorá abilidat pa bo yuda
bo mes

Introdusí trahadó soshal den 3 bario marginalisá

Trein personal Kasnan di Bario den tur bario (Com. Developm.
Análisis di/i Mediashon den Bario, Trabou di Proyekto)

Koperashon ku otro ministerio i organisashon privá: studia,
plania i realisá konstrukshon di kas pa ansiano i kas adaptá
18






Oferta amplio di kuido soshal i yuda esnan ku mester di ayudo
Plan di implementashon: X kas den 2 bario di piloto
Mihó kuido: for di ‘bruki te entiero’ >20% ménos kobradó di
ònderstant pa kada bario
Proyekto di trabou/ hasi negoshi den bario
Guia èkstra pa famia problemátiko den bario
Adaptá nivel di AOV i edat di penshun
Kombatí pobresa

Plan pa kombatí pobresa 2014, huntu ku otro instanshanan

Inventarisá/evaluá proyektonan pa kombatí pobresa i
fundashonnan pa determiná nan éksito, efektividat i resultadonan
konkreto.

Mehorá kordinashon di trabou riba fèlt pa ansiano, famia i hóben.

Mediashon, p.e. den bario, na trabou, ku OM.

Sentro pa trata violensha doméstiko, krímen bou di hóben

Prevení probl. sosial-emoshonal i desaroyo atrasá di hóben

Prevení i/òf redusí kolokashon den internat (progr. di eksigen.)
Pasonan pa baha gastu: Plan di maneho di supsidio i fondo 2014
Desaroyo Ekonómiko
Punto di Salida
Ministerio pa Desaroyo Ekonómiko ta enfoká riba Stimulashon di
Rekuperashon Ekonómiko i Invershon den un plan di término largu.
P’esei rekuperashon ekonómiko i invershon ta un di e 4 metanan
stratégiko di e gobièrnu akí.
Kòrsou ta un nashon próspero danki na nos kreatividat, spiritu pa hasi
negoshi i nos abilidat pa inová. Pa preservá i oumentá nos prosperidat
nos empresanan mester eksportá, invertí den inovashon, tuma rísiko i
usa e oportunidat di nos posishon geográfiko i relashon ku Hulanda.
Gobièrnu ta fasilitá e proseso akí dor di krea un klima di invershon den
kual invershonista lokal i internashonal ta sinti nan mes na kas.
E puntonan di lansa pa 2013-2016 ta turismo, servisio finansiero
internashonal, transporte, logístika i zona liber, miéntras ta stimulá e
sektor privá pa e por kompetí ku produktonan i servisio di un kalidat
haltu. E ministerio ta realisá e ambishon akí ku servisio optimal na
19
empresa i konsumidó, fortifikashon di e struktura ekonómiko i uso
efektivo di desaroyonan internashonal.
Aktividatnan pa logra e metanan stipulá:

Stagiair lokal: pa perisia lokal laga studiante lokal kore stage

Establesé Central Planbureau, pa hasi estudio i investigashon

Fortifiká Struktura Ekonómiko i mehorá klima di invershon

Establesé Banko di Restrukturashon pa promové kresementu
ekonómiko

Plan di implementashon pa agrikultura, kria di bestia i peska

Plan di implementashon desaroyo ekonómiko pa 5 aña: akordá!

Establesé Curaçao Economic Development Board pa promové i
atraé invershonista lokal i internashonal

Promové invershon, pa stimulá merkado potensial: akordá!

Organisá mishonnan ekonómiko i di komersio, seshon di bolsa i
mehorá diplomasia ekonómiko

Monitòr proyektonan di gobièrnu, NV, fundashon i sektor privá pa
stimulá ekonomia (Snowball)

A regulá kordinashon den gobièrnu pa desaroyo ekonómiko

Fortifiká konsumidó ku info., protekshon i konsientisashon

A fasilitá kontakto entre negosiante di Kòrsou i otro pais
Tráfiko, Transporte i Infrastruktura
Punto di salida
E efekto makro ekonómiko di transporte for di i pa Nashon Kòrsou ta
enorme i ta influenshá tur sektor ekonómiko riba e isla. Regla
internashonal di transporte den airu i riba laman ta stipulá kondishon
pa e diferente manera di transporte. Ademas e sektor ta konsentrá riba
protekshon di komunidat i propiedat kontra sirkunstansianan
klimatológiko i geofísiko.
Huntu ku e posishon klave den área di Restrukturashon Ekonómiko i
Invershon, e ministerio akí di Tráfiko, Transporte i Infrastruktura tin un
ròl importante den stimulashon di Invershon Soshal i Kalidat di Bida.
Aktividatnan pa logra e metanan stipulá
20
Rekuperashon ekonómiko duradero i invershon:

Mehorá konfiansa den relashon ku sektor privá i oumentá servisio
na públiko.

Optimalisá distribushon di pèrmit pa konstrukshon

Mehorá mantenshon di tereno di gobièrnu, awa, i edifisio

Renobá maneho di lei tokante pèrmit espasial i mantenshon di
propiedat di gobièrnu

Formulá plan pa Urban Growth Boundary

Sòru pa e espasio riba Kòrsou ta bon usá

Drecha infrastruktura físiko i garantisá aksesibilidat i ambiente
habitabel na Kòrsou

Project Inhaalslag mantenshon di via
Aselerá i optimalisá servisio:

Duna pèrmit i trata aplikashon mas lihé

A mehorá registrashon básiko

Aktua kontra konstrukshon ilegal

Redusí lista di espera

Aktua kontra okupashon ilegal di tereno di gobièrnu

Finalisá restrukturashon di Fundashon Wegenfonds Kòrsou

Aktualisá lei pa haf, CPA i aviashon

Optimalisá organisashon di aviashon i nabegashon pa kumpli ku
norma internashonal

Formalisá relashon di maneho entre Kòrsou i FKP

Desaroyá maneho duradero pa garantisá seguridat den tráfiko
Evaluashon di implementashon di e programa di gobernashon
Lo usa un online dash-board tool pa evaluá programa di gobernashon.
Pa medio di e tool akí Konseho di Minister lo monitoriá progreso i
opstákulo, redusí rísiko i aktua si ta nesesario.
Tur ministerio mester aktualisá informashon riba e dash-board. Un
empleado di Asuntu General lo kordiná e dash-board i supervisá e
aktualisashon di e informashon dor di e diferente ministerionan.
21
Pa tur proyekto, aktividat, intervenshon di maneho e dash-board ta
duna informashon tokante di:
Progreso di e inisiativa: Midi/Resultado versus prestashon aktual
Adaptashon di e planning
Adaptashon di Human Resources
Adaptashon di e fondo nesesario.
Gobièrnu ta indiká ku e presupuesto tin un input karakter. Gobièrnu tin
intenshon di kambia e presupuesto den un presupuesto di maneho ku
mas énfasis riba resultado. Esaki lo hasi e presupuesto mas
transparente i aksesibel. Gobièrnu lo hañá bista riba su maneho (meta,
instrumento i finansa) pa hasi e efektividat di e maneho mas visibel.
22
Descargar