O galego e a súa historia

O galego e a súa historia: das orixes ao século XVII
PerÃ−odo de formación da lingua galega:
No noroeste da penÃ−nsula Ibérica a chamada Gallaecia naceu unha lingua: O galego-portugués, da cal
derivan o actual galego e portugués.
A lingua galega provén do latÃ−n vulgar, lingua que falaban os soldados e funcionarios.
Este latÃ−n, co paso do tempo, foi evolucionando de xeito diferente en distintas zonas xeográficas, o que
hoxe coñecemos como linguas romances: Galego, Portugués, Francés, catalán, castelán...
Na formación de linguas distintas exercen unha grande influencia as que xa estaban na zona antes da
chegada do latÃ−n (linguas de substrato), asÃ− como as que chegaron posteriormente (linguas de
superestrato).
O latÃ−n constitúe o compoñente principal do galego mais non o único.
O substrato prerromano:
Antes de que chegasen os romanos a penÃ−nsula estaba dividida en cinco zonas. Na Gallaecia atopamos a
civilización castrexa, descoñecedora da cultura urbana e a escrita. Isto provocou que o proceso de
latinización fose máis tardÃ−o que o resto, asÃ− e todo o latÃ−n acabou por substituÃ−r ás diferentes
linguas que se falaban aquÃ− antes da chegada dos romanos.
A romanización:
A provincia romana da Gallaecia ocupaba un territorio bastante máis extenso do que agora e Galiza, xa que
ocupaba o norte de Portugal e parte de Asturias e León.
Os romanos consideraban bárbaras todas as linguas diferentes ao latÃ−n e non intentaban aprendelas xa que
se recorrÃ−a a interpretes. Isto provocou a desaparición das linguas autóctonas.
O proceso de romanización e latinización divÃ−dese en tres fases:
• Toma de contacto dos indÃ−xenas co latÃ−n vulgar (funcionarios e soldados). S.I a. E.
• Asimilación do latÃ−n por parte das elites indÃ−xenas (ata o s. II a. E.)
• Aceptación total e uso do latÃ−n como lingua cotiá (dende o s. III a. E.)
A finais do s. IV e comezos do V, Gallaecia goxa dun alto nivel sociocultural. O proceso de substitución das
linguas autóctonas polo latÃ−n vulgar estaba case rematado.
Os superestratos xermánico e árabe:
Nos superestratos galego debese distinguir o xermánico e o árabe.
No s. V despois da caÃ−da do imperio romano e a invasión dos bárbaros (xermánicos), os suevos
estableceron unha monarquÃ−a no que antes era a Gallaecia. Logo disto o reino suevo foi anexionado polos
visigodos e pasou a depender da monarquÃ−a hispano-visigoda, aÃ−nda asÃ− a Gallaecia seguÃ−a
mantendo moita autonomÃ−a.
1
Esta autonomÃ−a favoreceu a unha evolución distinta da fala que no resto deste reino. AÃ−nda é todo no
galego só aparecen palabras de orixe xermánico en antropónimos e topónimos e nalgunha verba
común.
A invasión árabe no 711 a. C. supuxo a fin do imperio visigodo. Os árabes comezaron a conquista polo
sur establecendo a súa cultura e a súa lingua. Pero no norte, na Gallaecia non chegaron a instalarse, de aÃ−
que a maior parte dos arabismos que o galego ten proveñen do portugués ou do castelán.
O esplendor medieval:
A lingua galega, dende o seu nacemento, viuse obrigada a compartir espazos con outras linguas (latÃ−n,
castelán...)
Na primeira parte de Idade Media o latÃ−n era a lingua de prestixio, utilizada na Administración, Igrexa e na
escrita. Pola contra na lingua oral todo o mundo falaba xa o galego-portugués. Toda a poboación era
galego falante mentres que o latÃ−n só o utilizaban unha minorÃ−a letrada. Nesta época atopamos un
bilingüismo social (latÃ−n lingua máis alta- galego máis baixa).
No s. XIII o galego comeza a quitarlle ao latÃ−n as funcións nobres utilizándose tamén na escrita.
Galicia vive un perÃ−odo de monolingüÃ−smo. Esta é a etapa de máximo esplendor da nosa lingua,
aÃ−nda quen non faltará moito para a introdución do castelán en Galicia.
No s. IX o descubrimento do suposto sartego do Apóstolo Santiago condiciona a posterior historia de Galiza
ao converter Compostela nun dos eixes do cristianismo europeo.
Neste tempo a poboación galega medra notablemente , multiplÃ−canse as vilas, os casares... e expándese a
agricultura entre outras cousas. Este esplendor tamén afecta á literatura. A música e a poesÃ−a das
cantigas medievais marcan unha época de ouro da literatura galega. O predominio polÃ−tico e cultural de
Galiza converten o galego nunha das linguas internacionais da lÃ−rica trobadoresca.
A división da lingua galego-portuguesa prodúcese neste perÃ−odo.
O perÃ−odo medieval de decadencia (s. XIV e XV):
Nos últimos séculos continúa a progresiva decadencia polÃ−tica de Galiza con consecuencias na lingua
e na cultura galegas.
Con Fernando III e Afonso X comezan a enviar xente para ocupar cargos de poder en Galiza descoñecendo
o galego. Pero o peor ocorre cando comeza a loita dinástica pola coroa de Castela. Os galegos apoiamos a
Pedro I quen foi derrotado por Henrique II de Trastámara, polo que a coroa de Castela envÃ−a nobres
casteláns para substituÃ−r os nobres galegos como castigo.
No s. XV prodúcese unha situación moi semellante. Isabel a Católica sae vitoriosa na súa loita contra
Xoana a Beltranexa e de novo os galegos apoiamos, neste caso, á perdedora.
Galicia sufriu unha forte castelanización da man do reinado de Isabel a Católica. O castelán foille
disputando ao galego as funcións de prestixio que antes foran arrebatadas ao latÃ−n. Comeza unha época
en que o galego sufre unha substitución lingüÃ−stica polo castelán. AÃ−nda asÃ− o galego segue a ser a
lingua máis falada do pobo e segue séndoo durante moitos anos.
Do século XVI ao XVIII. Os Séculos Escuros:
2
A partir do s. XVI o galego perde o uso como lingua na escrita. por un perÃ−odo de trescentos anos
(Séculos Escuros). Pola contra o portugués e o castelán están nunha das súas épocas de
expansión e consolidación. A fronteira polÃ−tica con Portugal provoca o afastamento das linguas irmás.
No s. XVIII co cambio dinástico dos Austrias aos Borbóns, impúxose de novo o castelán. O obxectivo
era crear un Estado centralizado cunha única lingua, o castelán. Como consecuencia o castelán
convértese na lingua das clases máis altas e favorecidas economicamente. Pero aÃ−nda e todo o galego
segue a ser a lingua máis falada polo pobo en xeral. Atopamos unha sociedade bilingüe na que as linguas
se dividen por clases sociais. Unha situación de bilingüismo social co castelán como dominante pero
falado por unha minorÃ−a.
No s. XVIII coas ideas ilustradas comeza un desacordo coa situación que vive Galiza e con elas as primeiras
voces en defensa do idioma. A defensa máis importante en Galiza foi a de frei Sarmiento. Reivindicou o
ensino en galego e do galego, asÃ− como a obriga de coñecer e usar esta lingua.
Tamén destacan o padre Sobreira ou o padre Feixoo.
Nesta época foron moi poucas as obras que se escribiron en galego e moito menos as que se imprimiron. O
galego utilizouse sobre todo na poesÃ−a ou con carácter festivo e popular.
3