Año XXIII. Núm. 3. Madrid, 22 de enero de 1879

^ A M E R IC A N A
¡r4fl/vfle-ji.e
’
u?
j
m M sm
-i **?..■*
n, U« MW a s
« s in g
T ,'-'
P R E CI OS
DE
A sió,
SUSCRI CI OU.
StM KSTHE.
AÑO
X XI I I . — N Ú M
III
P RECI OS
DE
S US CRI CI ON
A P AGAR
a &o.
TRIMESTRE.
EN
ORO.
SEMESTRE.
A D M IN IST R A C IO N .
Madrid.............
Provincias. . .
V.rt.r íitiírto
85 p e se ta s.
40
id.
50
id.
p e se ta s.
21
id.
20
id .
18
p e s e ta s .
li
id.
b
12,
C A R R E T A S ,
P R I N C I P A L .
10
M a d r id , 2 2
de
-------------------------------- .--------- -
E uero de
1879.
___________ _____
C u b a y P u e rto -R ic o . . . .
r lu p in a s ...............
M éjico y R io do la P la ta .
1 2 p eso s A lerte s.
lo
ia.
15
id.
E n lo s d e m á s E s ta d o s d e A m é ric a fijan ol p re c io
R E T R A T O D E L G E N E R A L E S P A R T E R O E N SU LECHO M O R T U O R IO , A N T E S D E S E R E X P U E S T O A L PÚ B LIC O
(Dibujo 'leí l u i t u m l . p o r D. .T. N in y Tudó.)
7 p e so s A lerte s.
8
id.
8
id.
lo s S re s. A g e n te s,
42
p A
SUMARIO.
T exto .—CV'iiici tvni'i-.il. [nn- I>. .1. I'. Ii.— X m ^ tro - {rraliuilo.-, por 1'. Ma­
i n e l I¡i>-eli. — Momnrius 'lo m i Soti'n tu n, n a tu r a l y vecino do Madrid:
I Vrlodo c'oiiíititucioiial. 1821-1822 c o n t i n u a d " ! ! ) . por l>. lla m ón de Mu-
-oii"io llomaniw, ¡nilividuo lio limnoro do la Uval Aoadomia l’.-paliola.—
111tliap.oon oonn.it ( articulo primero , por 1>. .lo.'* do rastro \ Somum.
Ücvisla do 1 .'tnlros. por lli-j iiiiio. .l,miíitr/on .l//i.diVi)-.l/'</'"l":/u'«
la io luiiiMi. i i ,; .> ieioti de trajtM \ arm as.
1'ozos artesianos en san
!'• .im'i -oo do l'al. iorilla . por M. II. — l.iliros presentados a esta Kedaccion.
por I-. .- .V ■rteliclas. - Anuncios.
HUAI ADOS. liel into del 'iieníl lís|wrtoiii en su leclio íuoriuorio. untes
| i¡lni i.<del o.dural . por D. .1. Mil y Tildo. r e\pih>|o al puU
d. 1 entii'i ro del rola ral Kspartoro por la eillle del Mereatultlirai, por unes! lo espi'eial artista Si'. Muñoz. — Huil­
la i !i -ia eoleelal do la lledoiidil. por el alma di'l eeiier.il
■..ral . por un. tro especial artista Sr. Muñoz..)
us Ari
/.il It'j riiii' lli/n . I .'pia del cuadro de Mr. .lo-epli CooiuilliS.
I. II.Ir.-- : I tirité y tu
cuiidro di1 1). MiMuseo de■t.ol
eon medalla de secunda clase cu la l'.MutsUMoll
\rl. le IsTS. Itnreetoiia : Hvposii'loii de tin.ies y nrwiiifii'U . lyt/x/ii'i» - .1/*oWmi/o;//(7I cu el local del
te
il'ras de Cataluña. ( llllill.lo de 1*. 1!. Vliuldo. —'
"l‘ au'eMnalu'o ('2 lieuius) : Presoo CM-Ieote en
V
'ai - : Autómatas de \IM. Miiskelyue y AIl-itiioh
M. Trouve (It H ennis,: Perforación 'le p'Zos
.-code liilíforuia. t Corte de un terreno y plano
española i a san t'Tuueiscu de Culifonila.
-o « o -
CRÓNICA GENERAL
¿ E s e l A fg lu m is ta n n a c ió n a m ig a p a r a E s p a ñ a ?
O fic ia lm e n te , n i s iq u ie ra s a b e m o s q u e e s n a c ió n . L o s
[ n io b io s t i e n e n e n t r e s i l a s m i s m a s r e l a c i o n e s q u e lo s
in d iv id u o s : h a y p u e b lo s h e r m a n o s , co m o E s p a ñ a y
P o r t u g a l : la s r e p ú b l i c a s d e la A m é r i c a l a t i n a s o n h i j a s
d e E s p a ñ a , q u e s e t u g a r o n d e la c a s a d e s u m a d r e :
F ra n c ia é Ita lia v ie n e n á s e r p a r a n o s o tro s d o s p rim a s
g u a p a s ; c o n A u s tiia te n e m o s u n a n tig u o y y a le ja n o
p a r e n te s c o : M a r ru e c o s e s u n v e c in o p o b re y m o le s to ,
q u e s e la s e c h a d e p a r i e n t e : lo s p u e b l o s c o n q u i e n e s
te n e rn o s a lg ú n tr a to so n a m ig o s m á s ó m e n o s í n t i ­
m o .' : lo s p a í s e s d e A s i a , A f r i c a y O c e a n i a , q u e n o se
a c u e rd a n d e n o s o tro s p a r a n a d a , s o n el g e n tío in d ife ­
r e n te ; e n tr e é s to s se h a lla el A f g lia n is ta n : p o d e m o s
m u r m u r a r d e s u m o n a r c a s i n f a l t a r á l a s le y e s n i á la s
re la c io n e s d e a m is ta d . P u e s m u rm u re m o s .
C o lo ra d o s u p u e b lo e n tr e d o s p o te n c ia s e x tr a ñ a s y
e n e m ig a s , te n ía el d e b e r p o lític o y m o ra l d e g u a r d a rs e
d e a m b o s a d v e r s a r i o s , c u y a m u t u a f u e r z a le d a b a m e ­
d i o d e a n u l a r l o s . D e c i d i d o , a l p a r e c e r , p o r la i n f l u e n ­
c i a r u s a , a t r a j o v o l u n t a r i a m e n t e la g u e r r a á s u p a í s :
c u a n d o u n m o n a r c a , p o r c á lc u lo s e r ró n e o s ó a c e rta d o s ,
p r o d u c e á l a n a c i ó n ( p ie g o b i e r n a t a l c o n f l i c t o , lo lim ­
a o s ( p ie l e e x i g e s u p r e s t i g i o e s c o m p a r t i r c o n s u p u e ­
b lo la c a l a m i d a d . S h o r c - A l i , h u y e n d o c o n s u s m u j e r e s ,
s u s I s o r o s y c a b a l l o s m i é n t r a s s u s v a s a ll o s s u f r e n la s
v e j a c i o n e s c o n s i g u i e n t e s á u n a i n v a s i ó n a r m a d a , lin e e
m i p a p e l m u y tr is te a n te e se p u e b lo y a n te el m u n d o .
A n te s , al m e n o s , e r a lin o d e e s o s o s c u r o s re y e s d e A s ia
( p ie n o t u r b a b a n c o n s u s n o m b r e s la m o n o t o n í a d e la s
c r ó n i c a s d e a q u e ll o s p u e b l o s a l e t a r g a d o s y t r a n q u i l o s .
H o y e s u n m o n a r c a (p ie , a tr a y e n d o e x p ro fe s o s o b re su s
E s t a d o s u n e n e m i g o p o d e r o s o , n o lia t e n i d o s i q u i e r a la
p re c a u c ió n d e g u a r d a r y d e f e n d e r te n a z m e n te s u s fr o n ­
te ra s . Si e n tra b a c u su p o lític a , tris tís im a p o r c ie rto ,
s e r v i r a l C z a r c o n la s a n g r e d e s u s s ú b d i t o s y c o n v e r t i r
su p a tria e n te a tr o d e u n a g u e rra e x tr a ñ a , re s u lta v e r­
g o n z o s a s u fu g a e n f r o n te d o la s tr o p a s d o I n g la te r r a ,
c u a n d o t a n g e n e r o s o e s d o la s v i d a s a j e n a s : s ó lo u n
é x ito e x tra o r d in a r io y u n g r a n tr iu n f ó p o d ría n ju s tif i­
c a r m á s a d e la n te su c o n d u c ta .
H a c e p o c o s d ia s le ía n e n v o z a lta u n p e rió d ic o :
« S h e ro - A lí s a lió d e C a b u l e n d ire c c ió n á E u r o p a :
lle v a c o n s i g o s u s m u j e r e s y t e s o r o s , d o s m i l c a b a l l o s
y s ie te e le f a n te s .»
¿ V e n d rá n á E s p a ñ a ? p re g u n tó u n n iñ o c o n in ­
te re s .
— N o e s lo p r o b a b l e ; s e r í a d e m a s i a d a p r e c a u c i ó n .
¿ P o r q u é lo p r e g u n t a s , A r t u r i t o ?
P o r s a b e r s i d a r á n f u n c i o n e s e n e l C ir c o .
C a d a c u a l j u z g a á s il m a n e r a . L a m a j e s t a d a s i á t i c a
lin e e e n n u e s t r o s n i ñ o s u n e l e c t o t e a t r a l .
— ¿ D e m o d o ( p ie S li c r e - A li e s p o l í g a m o ? p r e g u n t a ­
b a co n d esd e n u n a señ o ra.
E x c e p t u a n d o lo s c r i s t i a n o s , q u e e s t a m o s e n m i n o ­
r í a e n e l g l o b o , y lo s s e c t a r i o s d o a l g u n o s o t r o s c u l t o s ,
p r a c t i c a e s a c o s t u m b r e la m a y o r í a d e lo s p u e b l o s : á u n
e n t r e n o s o t r o s s e d a n c a s o s .....
P e r o 1tié g o s e d e s m i e n t e n , r e p u s o la s e ñ o r a c o n
v iv e z a , y e s u n a c o s tu m b re in m o ra l y p o c o c u lta .
N o lo n i e g o . \e a S o la p o b l a c i ó n f e m e n i n a s e a e x ­
c e s i v a , y d e a l o la. n e c e s i d a d d e r e p a r t i r l a . L a p o l i g a ­
m ia , e n el o r d e n p u r a m e n t e h u m a n o , t i e n e s u d i s c u l p a .
I.a m u j e r e s la j o y a d e la c a s a ; lo s o r i e n t a l e s s o n a v a ­
r o s y le s g u s t a a t e s o r a r . P e r o t i e n e s u s i n c o n v e n i e n t e s
la p o l i g a m i a , c o m o lo d e m u e s t r a n lo s s i g u i e n t e s v e r s o s ,
( p ie p u e d o c i t a r s in i n m o d e s t i a p o r s e r m a l o s :
N o s é d ó n d e , lo s c r o n is t a s
S o n d e v a r io s p a r e c e r e s ,
H ir ie r o n lo s c o m u n is t a s
U n r e p a r to d e m u je r e s .
I
l u s t r a c i ó n
,
J 3
s p a ñ o l a
y
^ A
m e r i c a n a
C u an d o el h e c h o co n su m a ro n
H u b o e s c á n d a lo s y q u e j a s ;
A u n i n f e l i z l e to c a r o n
U n a d o c e n a d e v ie j a s .
L a r e a l i d a d p r o d u c e s i e m p r e u n d e s e n c a n t o : la p o s e ­
s ió n d e s h a c e m u c h a s il u s io n e s . E s i n d u d a b l e ( p ie lo s
re p u b lic a n o s fra n c e s e s a c a b a b a n d e c o n s e g u ir u n g r a n
t r i u n f ó e l e c t o r a l , ( p ie le s d a b a m a y o r í a e n e l S e n a d o .
L a R e p ú b lic a te n ía y a c o n d ic io n e s d e v illa le g a l. P e ro
lió te a c p ií q u e , c u a n d o el ( h i b i e r n o n a d a t e m í a d e s u s
a d v e r s a r i o s e n l a s C á m a r a s , s u r g e d e la m a y o r í a l a o p o ­
s i c i ó n d e lo s a m i g o s . C o n j u r a d o m o m e n t á n e a m e n t e el
p e l i g r o , la s i t u a c i ó n q u e d a m á s q u e b r a n t a d a q u e a n t e s
d e la s e le c c io n e s . C o n ra z ó n d e e ia L a r r a q u e n o se p o ­
d í a s e r a m i g o (le n a d i e m á s d o q u i n c e ( l i a s : t a m b i é n
A lf o n s o X a r r c u e n t a la h i s t o r i a d e u n h o m b r e d e s d i ­
c h a d o p o r s e r a m i g o d e t o d o s : u n o s le a r r u i n a b a n , o t r o s
le c o m p r o m e t í a n e n l i n a c o n j n r a c i o t i . d e q u e e s p e r a b a n
g r a n d e s b e n e f i c i o s ; e l m i s m o j u e z le c o n d e n ó , a u n q u e
e ra el c a so d u d o so , p o rq u e n o se a c h a c a se su in d u lg e n ­
c i a á la a m i s t a d , y h a s t a e l v e r d u g o , p o r s e r c o n o c id o
s u y o , s e c o n m o v i ó y le d i ó m a r t i r i o , c o r t á n d o l e t o r p e ­
m e n te la c a b e z a .
E l i n c o n v e n i e n t e a c t u a l d e la R e p ú b l i c a f r a n c e s a
e s t á e n s u s a m i g o s . E s t o s la c o m p r o m e t e r á n . la c o n d e ­
n a r á n á m u e r t e y la d e g o l l a r á n ilc l p e o r m o d o p o s i b l e .
* *
H a s ta la s e p id e m ia s tie n e n su le y e n d a . L a p e s te q u e
lia in v a d id o la p ro v in c ia d e A s tr a k a n . y c u y o s e s tra g o s
s o n h o r r ib le s , se s u p o n e im p o r ta d a e n R u s ia p o r u n
c o s a c o , q u e L a b i a a d q u i r i d o c o m o b o t i n . e n u n a d e la s
c i u d a d e s s a q u e a d a s d u r a n t e la g u e r r a , u n c h a l d e c a c h e ­
m ir a , el c u a l re g a ló á s u n o v ia al lle g a r á su p a ís . A
l a s p o c a s h o r a s d e h a b e r e s t r e n a d o e l c h a l , l a j o v e n se
s in tió e n f e rm a , y s u c u e rp o se c u b r ió d e m a n c h a s n e ­
g ra s , q u e se fu e ro n e x te n d ie n d o . C u a n d o el c o sa c o fu é al
d ia s ig u ie n te á p r e g u n ta r p o r su s a lu d , e s ta b a m u e r t a :
la b l a n c a y e x p r e s i v a m u c h a c h a , q u e h a b í a e s t r e n a d o e l
d ia á n tc s e l c h a l lle n a d e jú b i lo , y a n o e x is tia . E l c o n ­
t a g i o f u é t r a s m i t i é n d o s e á la s d e m a s p e r s o n a s d e l a c a ­
sa. y p o r ú ltim o , se h iz o g e n e ra l.
L a p r e n d a f u n e s t a , q u e h a b í a n e n v i d i a d o t a n t o la s
a m ig a s d e la s v ic tim a s , fu é q u e m a d a e n p ú b lic o . L a s u ­
p e r s tic ió n p o p u la r a tr ib u y e e l c o n ta g io á la s m a ld ic io ­
n e s d e la t u r c a d e s p o j a d a d e s u p r e c i o s o a d o r n o e n e l
saqueo.
— ¡ S i t i a d o t e v e a s p o r lo s t u y o s y s a q u e a d a t u f a m i ­
l i a ! d i jo la a g r a v i a d a .
Y . e n e fe c to , f u e r te s d e s ta c a m e n to s ru s o s h a n e s ta ­
b le c id o u n c o r d o n s a n ita r io e n la p ro v in c ia d e A s tr a ­
k a n , ta n rig u ro s o c o m o e l b lo q u e o d e u n a p la z a , y e l
c o s a c o lia v i s t o d e s h e c h a s u f a m i l i a p o r la p e s t e .
E s to d ic e la le y e n d a : la m e d ic in a e x p lic a e l c o n ta ­
g io to d a v ía p e o r : n o s e lo e x p lic a , p u e s á e s to e q u iv a le
d a r d iv e rs a s y c o n tra d ic to ria s te o ría s a c e rc a d e l c o n ta g io .
*
* *
L a r e c o m p e n s a m á s n o b l e ( p ie t i e n e e l e s c r i t o r , y e l
e s t í m u l o m a y o r d e l a s t a r e a s l i t e r a r i a s , s o n lo s a p l a u ­
so s. ¿ L ia n d e s e r é s to s e x c lu s iv a m e n te p a r a la s o b ra s
t e a t r a l e s ? E l a n t i g u o p u e b l o g r i e g o lo s p r o d i g ó , n o s ó lo
á s u s p o e t a s , s i n o á lo s h i s t o r i a d o r e s . I l c r o d o t o le y ó
s u s lib ro s e n p ú b lic o , y e l g u s to e x q u is ito d e a q u e l p u e ­
b lo se fo rm ó e n e s a s le c tu r a s , n o m é n o s q u e e n la s re ­
p r e s e n t a c i o n e s e s c é n i c a s . H o y l o g r a n f a m a lo s a u t o r e s
e n u n a s o la n o c h e , m ié n tr a s se n e c e s ita n a ñ o s d e im ­
p ro b a s ta r e a s e n o tr o s g é n e ro s lite r a r io s p a r a c o n s e g u ir
e l m i s m o r e s u l t a d o . 8 c d a n c a s o s c o m o e l (le E e c q u e r ,
( p ie m u r i ó c a s i d e s c o n o c i d o , p u d i é n d o s e h a b e r h e c h o
p o p u l a r e n u n a l e c t u r a . B e c q u e r f a ll e c i ó s i n s a b e r lo
• p ie v a l i a , p o r q u e n o l i a b i a o b t e n i d o l a s a n c i ó n d e n i n ­
g ú n p ú b lic o . E s te n o c o n o c e h o y á m u c h o s e s c rito r e s
d e g r a n m é r i t o , n i e llo s s a b e n , p o r la s f l u c t u a c i o n e s d e
l a m u c h e d u m b r e , e l s e n t i m i e n t o «pie e x c i t a n s u s o b r a s .
Iiit p o s t e r g a c i ó n d e e s o s g é n e r o s l i t e r a r i o s , y l a o s c u r i ­
d a d e n ( p ie s e d e s a r r o l l a n e n e s t a é p o c a r u i d o s a d e
t r i u n f o s t e a t r a l e s y p a r l a m e n t a r i o s , l l e v a n á lo s e s c r i ­
t o r e s , p o co a fe c to s p o r n a tu r a l in c lin a c ió n á ta n to so ­
s i e g o , in ic ia l a e s c e n a y l a t r i b u n a , d o n d e s u e s p í r i t u
s e f u n d e c o n e l d e lo s d e m a s d e u n m o d o o s t e n s i b l e ;
así v io le n ta n c o n fre c u e n c ia su a p t i t u d , d e s a m p a ra n d o
e l l i b r o y d e j a n d o p e r d e r s e lo s g é n e r o s c u ( p ie p o d í a n
b r illa r , p a r tí g a s ta r s u s fu e rz a s e n e je rc ic io s a je n o s á su
ta le n to y fa c u lta d e s . L o s c o n g re s o s se lle n a n d e p o e ta s
b u e n o s , c o n v e r t i d o s e n m a l o s o r a d o r e s ; e l n o v e l i s t a se
h a c e a u t o r d r a m á t i c o , y e n e s t a c o n f u s i ó n , p i e r d e n :i la
v e z e l l i b r o , l a e s c e n a , la t r i b u n a y e l p a í s , n o p o r f a l t a
d e h o m b r e s , s i n o p o r e l d e s a r r e g l o d e la s c o s a s .
L a s le c tu r a s y c o n fe re n c ia s , q u e p o n e n a l a u to r en
c o n t a c t o c o n e l p ú b l i c o , s i n m á s i n t e r m e d i o ( p ie e l d e l
l e c t o r . c u a n d o a q tio l n o t i e n e f a c u l t a d e s ó n o p o s e e el
a r t e d e la l e c t u r a , t a n r e c o m e n d a d o e n e l l i b r o d e L e g o u v é , e s t á n e s t a b l e c i d a s e n t o d o s lo s p a ís e s .
E n e l n u e s t r o s o lo h a h a b i d o i n t e n t o s : lo s d e e s te
a ñ o s e lia n r e a l i z a d o m á s á m e n u d o , y a e n e l t e a t r o d e
la C o m e d ia , y a e n el d e A p o lo , y a e n el E s p a ñ o l. E n
e s to s d ia s e l a n iv e rs a rio d e C a ld e ró n p ro p o rc io n ó g r a n ­
.
N.°
IR
d e s a p l a u s o s á lo s S r e s . B a s t i l l o , E c h e g a r a y , H e rra j,
y Z a p a ta . C a lv o p r e p a r a la le c tu r a d e l p o e m a d e N u ^
d e A r c e , l ’¡timos lam entos c/r lUjron. D e s p u é s v e n d r á ^
g n u e m p r e s a r i o i n n o v a d o r , q u e d a r á f u n c i o n e s e x c lu í
v a m e n t e d e a m e n a l e c t u r a . Y e n t ó n e o s a c a s o aparece,
r á n l i a s t e lo s p r o s i s t a s e n e s c e n a ; s e c o n s t r u i r á n salo,
lie s á p r o p ó s i t o p a r a e s t a s s e s io n e s l i t e r a r i a s : e l público
s e i n t e r e s a r á e n t o d o s lo s g é n e r o s , y l a f a m a y lo s a p la g
so s se d is tr ib u ir á n c o n e q u id a d .
Y l a l e c t u r a , p o r c i e r t o , l i a d a d o e s t e a ñ o s u mayor
a n i m a c i ó n a l A t e n e o , c u y a s c á t e d r a s h o y e s t á n e n tan
t r i s t e d e c a d e n c i a , y d e c u y a s d i s c u s i o n e s l ia n d ese rtad o
p a r a a g r u p a r s e e n lo s m i n i s t e r i o s , lo s h o m b r e s d e pala!
b r a d e lo s p a r t i d o s m e d i o s , d e j a n d o c a s i s o lo a l S r. Jio.
r e n o N i e t o , c o m o c o n s i g n a , n o s i n g o z o , e l S r . Labra
e n s u h i s t o r i a d e e s e c e n t r o l i t e r a r i o y c i e n t í f i c o , can
f i s o n o m í a t r a z ó c o n s u e l e g a n t e p í t i m a e n o t r o tiempo
á n u e s t r o s l e c t o r e s e l S r . ( ’a s t r o y S e r r a n o . Y n onos
p a r e c e b i e n e s e a b a n d o n o : l a i m p o r t a n c i a d e l estab lecí,
m i e n t o y s u i n f l u e n c i a r e q u e r í a a l g ú n e s f u e r z o . Funda,
d o e n 1 8 :5 ó , c u e n t a h o y n o O s o c io s : a s i s t i e r o n á su prim e r a j u n t a , b a j o l a p r e s i d e n c i a d e O l ó z a g a , e l decano
d e l o s c r o n i s t a s S r . M e s o n e r o R o m a n o s , G i l y Zarate,
lo s d o s M a d r a z o s , V e n t u r a d e l a V e g a , Q u i n t a n a , Do!
lio s o C o r t é s , B r e t ó n d é l o s H e r r e r o s , M a r t í n e z d é la
R o s a , E s p r o n e c d a , R o m e a , D . J u a n N i c a s i o Gallego,
y o t r o s m u c h o s . E n s u s c á t e d r a s e x p l i c a r o n A l c a lá Ga.
l i a n o , D o n o s o , L i s t a , M a t a , P i d a l , S a l v a , P a c h e c o , Es.
c o s u r a , M o r a , P a s t o r D i a z , R i v c r o , G o n z á l e z Brabo,
D . J o a q u í n M a r í a L ó p e z , A m a d o r d e lo s R í o s , y e n sos
s e s i o n e s h a n d i s c u t i d o lo s j e f e s d e p a r t i d o y lo s orado­
r e s m á s n o t a b l e s d e t o d a s la s e s c u e l a s , c u y o s nom bres
o m i t o , c i t a n d o s ó lo á lo s q u e h a n m u e r t o .
H o y s u s s o c io s d i s c u t e n t a m b i é n , p e r o n o siem pre
c o n g r a n p ro f u n d id a d .
E n u n a s e s ió n s e d e b a t í a e l c o n c e p t o d e l a b e lle z a .
— ¿ Q u é le p a r e c e á u s t e d ? p r e g u n t a m o s á u n ve­
c in o .
— N o c r e í a , c o n t e s t ó , q u e l a b e l l e z a f u e r a u n a cosa
ta n fe a .
O t r o d i a , n o r e c o r d a m o s c u á l , h a b l a b a n a c e rc a de
e n s e ñ a n z a d o s ó t r e s j ó v e n e s , y n o l o h a c í a n m a l.
-— ¿ C ó m o v a la d i s c u s i ó n ? p r e g u n t ó u n s e ñ o r m ayor.
— P a r e c e q u e v a n g a n a n d o l a p a l m a e s t a s t r e s bases:
e n s e ñ a n z a g r a t u i t a , o b l i g a t o r i a y la ic a .
— Y o a ñ a d i r í a , d i j o e l v i e j o , c o n m a l h u m o r , esta
o t r a b a s e : lo s a z o te s .
L e d i s c u l p a m o s : s i e n d o e s t u d i a n t e lo s h a b í a recibido.
* *
¿ H a b é i s le id o Los Contemporáneos, c o l e c c i ó n d e bio­
g r a f í a s d e p e r s o n a j e s c é l e b r e s , h e c h a p o r E u g e n i o Mir e c o u r t ? E s i n d u d a b l e ( p ie c o n t i e n e d a t o s in te re sa n te s ,
a n é c d o t a s g r a c i o s a s y e x c i t a e l i n t e r e s . P e r o , c o m o to­
d a s e s a s g a l e r í a s d e r e t r a t o s , s e r e s i e n t e d e p a rc ia lid a d
a c a s o i n v o l u n t a r i a , y m i é n t r a s l a s i m p a t í a p o l í ti c a le
lm c e m u y b e n é v o lo c o n lo s h o m b r e s d e s u s i d e a s , la an­
t i p a t í a le i n s p i r a j u i c i o s e x c e s i v a m e n t e d u r o s respecto
d e lo s a d v e r s a r i o s . S ie n d o a l f in é s t o s lo s h o m b r e s más
n o t a b l e s d e s u p a t r i a , e l a t a q u e r e s u l t a m u y in ju sto ,
a u n q u e l a i n c l u s i ó n d e u n n o m b r e e n e s t a s g a le r ía s ®
s i e m p r e e l r e c o n o c i m i e n t o d e u n g r a n m é r i t o , p o r más
( p ie s e le i n t e n t e r e b a j a r . L o s a g r a v i a d o s y s u s p a rtid a ­
r i o s s e lia n d e f e n d i d o , y a e n p o l é m i c a s a r d i e n t e s , y*
a c u d i e n d o á lo s t r i b u n a l e s y d e v o l v i e n d o á M irec o u ri
g o l p e p o r g o l p e . L a v i d a d e é s t e l i a s i d o l i n a l u c h a con­
t i n u a d a y s i n c u a r t e l . E u g e n i o M i r e e o u r t , c u y o apelli­
d o v e rd a d e ro e s J a c q u o t, c a u s a d o d e lu c h a r , se b a l i ­
c h o s a c e r d o t e , y h o y e s c u r a d e a l d e a e n e l d e p a rta ­
m e n t o d e l o s Y u s g o s . L a c o l e c c i ó n d e L o s Con temporá­
neos p u e d e d a r s e y a p o r t e r m i n a d a .
* *
D e t o d a s l a s f i e s t a s p o p u l a r e s d e M a d r i d , l a d e Sí
A n t ó n e s l a m e n o s p i n t o r e s c a y v a r i a d a . G e n te s á p
( p ie s u b e n y b a j a n a p r e t a d a s p o r l a s a c e r a s d e l a cal
d e H o r t a l e z a ; g e n t e s á c a b a l l o ( p ie h a c e n lo m is m o p<
e l c e n t r o d e la c a l l e , y c r u z a u s in a l e g r í a m i r a n d o ál<
h a l c o n e s : e s u n a r e v i s t a d e c a r a s n a d a m á s : c o n fe»
m u s ( p ie l a s l i a b i a d e p r i m e r o r d e n e n la c a ll e d e Ho:
ta le z a .
S ó lo e l D r . G a r r i d o i n t e r r u m p í a l a s e r i e d a d d e 1
f ie s ta , p a s a n d o d e v e z e n c u a n d o s o b r e s u c o r c e l , sa*1
d a d o a le g re y ru id o s a m e n te p o r el p u e b lo . P a r e c ía e
a q u e l l a v í a , t a n f r e c u e n t a d a p o r lo s c a r r o s fú n e b r e s , O
i-ip i a r d i a s a n i t a r i o i n t e r c e p t a n d o el p a s o d e lo s c e m eI
L e rio s.
O t r o s p e q u e ñ o s iiic id c n L c s a n i m a b a n a « p iel p8®j
a l g u n o ( p ie o t r o e i i i d a d i i n •. d i s f r a z a d o d e c u a d r ú p 00
p a s a b a t r o t a n d o o r g u l l o s o p o r la s p i e d r a s , e n ja e z a d 0
a d o r n a d o c o n u n a c o la p o s tiz a .
¡ S e ñ o r ! d e e ia u n d e v o t o , m i r a n d o á lo s d isfra *
( l o s , c u a n d o s a l í a d e l t e m p l o , ¡ d e s v a n e c e d e m i e s p ió
e s t e a r g u m e n t o p o d e r o s o c o n t r a la u n i d a d d e n n e s t
e s p e c i e ! ¡ D e m u é s t r a m e ( p ie e s o s h o m b r e s ile s c ie n d
d e N o é . y n o d e B a b ie c a ó d o B u c é f a lo ! ¿ P e r m itir
S e ñ o r , (p ío s e a n d e m i r a z a ?
*
* *
pA
N.° I 11
V] t i i o Y el h a c h a e s t a b a n p r e p a r a d o s p a v a l a e j e c u -
de u n c o n d e n a d o ; p e r o a l i r á c u m p l i r s u t r i s t e
^ ^ c ^ v e r d u g o s u frió u n m a re o y p e r d ió e l c o n o e in iie n t° c o n t r a r ¡etj a a ! e x c l a m a r o n l o s c i r c u n s t a n t e s ;
esto d ila ta lo s s u f r i m i e n t o s d e l r e o .
F n tó n c e s u n a m u r o d e é s t e . « p ie le h a b í a a c o m p a ñ a ­
do h a s ta e l c a d a ls o , le d i j o c o n v o z c o n m o v i d a y c a r ia ^ P a r a q u e n o p a d e z c a s t a n t o , q u i e r e s « p ie y o te
c o rte la c a b e z a ?
..........................
P e ro el e j e c u t o r v o l v i o e n si y t o m o e l h a c h a .
• E s tá V . v a s e re n o ? ¿ N o m e h a r á s u f r ir ? p r e ­
s t ó la v i c t i m a c o n r e c e l o
8 _ D e s c u id e \ . : n o lia s i d o n a d a , d i j o e l v e r d u g o ; e s
la p r im e r a v e z q u e p i e r d o la c a b e z a e n e l c a d a l s o .
- _ Y y o ta m b ié n . re s p o n d ió el re o .
José F er n a n d ez D rem on.
NUESTROS GRABADOS.
A 1‘ U X T K S
R E I. A T 1
VO
S
¡i la umorte ili'l gt'ia-ral ILivirtiro.
Si a g ra d a b le s p o r e x tre m o s o n la s ta r e a s q u e se im ­
pone L a I l u s t r a c ió n E s p a ñ o l a y A m e r ic a n a s ie m ­
p re (p ie se t r a t a d e d a r c u e n t a á n u e s t r o s l e c t o r e s d e
un a c o n te c im ie n to q u e s e ñ a l a u n p r o g r e s o m a t e r i a l , ó
de d a r le s á c o n o c e r a l g u n a c o n c e p c i ó n d e l g e n i o , s o n
tr is te s , m u y t r i s t e s , c u a n d o e l c u m p l i m i e n t o d e s u m i ­
sió n u n iv e r s a l la o b l i g a á c o n s i g n a r e n e s t a s p á g i n a s ,
q u e ta l v e z s e r á n p a r a l a s g e n e r a c i o n e s v e n i d e r a s l a
h is to ria d e l a p r e s e n t e é p o c a , a q u e l l o s s u c e s o s q u e c o n ­
m e m o ra n d i a s d o l u t o p a r a n u e s t r a n a c i ó n ó p a r a l a
h u m a n id a d . N o h a c e m u c h o , u n a g u e r r a s a n g r i e n t a
s u m in is tr a b a e n a b u n d a n c i a h o r r i b l e s m a t e r i a l e s a l l á ­
p iz y a l b u r i l d e n u e s t r o s a r t i s t a s ; á m e d i a d o s d e l a ñ o
que a c a b a d e t r a s c u r r i r , L a I l u s t r a c ió n c u m p lía c o n
un penoso d e b e r a l h a c e rse e c o d e l s e n tim ie n to g e n e r a l,
p r o f u n d a m e n te e x c i t a d o p o r l a m u e r t e d e u n á n g e l ;
1 879 L a b ia d e b u t a d o a p e n a s , y y a e l f a l l e c i m i e n t o d e l
g e n e ra l E s p a r t e r o n o s i m p o n í a , d e s d e n u e s t r o p r i m e r
n ú m e ro d e l a ñ o , o t r o e n a l t o g r a d o d o l o r o s o . A e s t e
la m e n ta b le s u c e s o s e r e f i e r e n t a m b i é n e l g r a b a d o d e la
p la n a p r i m e r a y lo s d e l a s p á g i n a s -14 y 4 ó d e l p r e s e n t e
n ú m e ro .
E l p r im e r o e s e l r e t r a t o d e l v e n e r a b l e a n c i a n o c u y a
p é r d id a h o y l l o r a la p a t r i a , d i b u j a d o p o r e l a v e n t a j a d o
p in to r S r. N i n y T i l d ó á la s p o c a s h o r a s d e h a b e r o c u r ­
rid o el f a ll e c i m i e n to , y á u t e s , p o r c o n s i g u i e n t e , d e s e r
e x p u e sto a l p ú b l i c o e l c a d á v e r .
L a D ir e c c ió n d e L a I l u s t r a c i ó n ’ E s p a ñ o l a p o s e e
ta m b ié n o t r o r e t r a t o , n o m e n o s f i e l m e n t e e j e c u t a d o
p o r n u e s tr o e n v i a d o e s p e c i a l e l S r . M u ñ o z , d a n d o , s in
e m b a rg o , en e i p r e s e n t e c a s o l a p r e f e r e n c i a a l t r a z a d o
p o r el S r. N i n y T u d ó , e n r a z ó n á h a b e r s i d o h e c h o
¿«te c u a n d o t o d a v í a l a m u e r t e n o h a b í a t e n i d o e s p a c i o
b a s ta n te p a r a a l t e r a r s e n s i b l e m e n t e l a s f a c c i o n e s d e l
h éro e.
S a b id o e s q u e l a s f ú n e b r e s h o n r a s p o r e l e t e r n o d e s ­
can so d e l a l m a d e l P r í n c i p e d e V e r g a r a , y l a c o n d u c ­
c ió n d e s u c a d á v e r á s u ú l t i m a m o r a d a , t u v i e r o n l u ­
gar en L o g ro ñ o el d ía I I d el c o r r ie n te , c o n a s is te n c ia
del g e n e ra l e n j e f e d e l e j é r c i t o d e l N o r t e , q u i e n e n r e ­
p re s e n ta c ió n d e ¡á. M . e l R e y p r e s i d i a t a n s o l e m n e s a c ­
to s ; d e la D i p u t a c i ó n P r o v i n c i a l y e l A y u n t a m i e n t o e n
C u e rp o , n u m e r o s o s c o n v i d a d o s y g r a n c o n c u r r e n c i a d e
p e rso n a s q u e q u i s i e r o n t r i b u t a r e l ú l t i m o h o m e n a j e d e
c a riñ o s o r e s p e to á la m e m o r i a d e l i l u s t r e f i n a d o .
L a s c i n t a s d e l f é r e t r o e r a n l l e v a d a s p o r lo s S r e s . d o n
la d e o S a l v a d o r , e n r e p r e s e n t a c i ó n d e la a f l i g i d a f a n i i h a d el g e n e ra l, a lc a ld e d e L o g ro ñ o , M a r q u é s d e S a n
p ic o la s , b r i g a d i e r . l a q u e t o t , a y u d a n t e d e S . M ., y o t r o s
R es s e ñ o r e s j e f e s d e s u c la s e . E l ( 'a p i t a n g e n e r a l d e
o u r g o s , e l G o b e r n a d o r c i v i l i n t e r i n o d e la p r o v i n c i a d e
L o g ro ñ o , c o n la s d e m a s a u t o r i d a d e s y j e f e s s u p e r i o r e s ,
ac o m p a ñ ab a n a l g e n e ra l Q u c s a d u e n la p re s id e n c ia .
L a lin e a d e t r o p a s q u e c u b r í a la c a r r e r a , c o m p u e s t a
e c u a tro b a ta llo n e s , d o s e s c u a d ro n e s y d o s b a te r ía s
m o n ta d a s , e s t u v o m a n d a d a p o r e l m a r i s c a l d e c a m p o
\ ! \ .• J o s é L a s s o , c o m a n d a n t e g e n e r a l d e la p r i m e r a
Jj1V ision d e l e j é r c i t o d e l N o r t e . L o s v e c in o s d e l a s c a h,°i' d o n d e p a s ó l a f ú n e b r e c o m i t i v a c o l o c a r o n e s ­
p o n tá n e a m e n te n e g r a s c o l g a d u r a s e n lo s b a l c o n e s d o
c o n t r i b u y e n d o a s i á la i m p o n e n Le s o l e m n i d a d
(leV * p in c io n • e lig io s a c e l e b r a d a e n la i g l e s i a C o le g ia l
c
L e u o n d a d i ó p r i n c i p i o á la s d i e z d e la m a ñ a n a ,
v es f ? 1111' 11
n c in d e f ie le s , q u e l l e n a b a la s n a ta b .
D e! m a j e s t u o s o a s p e c t o q u e é s t e p r e s e n M e r e * 1:01110 ^
c o r t e j o á s u p a s o p o r la c a ll e d e l
r i i n M ° ’i U n a d ° *:|S p r i n c i p a l e s y m á s m o d e r n a s d e la
1¡,,
''a lia l id e a lo s d o s d i b u j o s de. n u e s l r o i n I <■h e m o s V 11^4¡st,a e s p e c ia l 1). I l e m i n g o .M u ñ o z , q u e a n t e s
° s m e n c io n a d o .
A la s d
tu r a • I r ' 0 ^ ‘, ,I a r e n |u y c i n c o m i n u t o s s e d i ó s o p u l lo s r ¿ t i vt !reu <:* l 'u 'i t e o n d o n d e d e s c a n s a n t a m b i é n
filien,! ° f t e *il J o r n i a . S r a . P r i n c e s a d e V e r g u r a , c u m P ^ u d u l a v u l u u t a d d e l f in a d o .
J lu STRACION.
jilsPAÑOLA
y
y^ME^rCAT^A'.
E l s e ]-u le ro , ú ltim a e ta p a d e l c a m in o d e n u e s t r a m í­
s e r a e x i s t e n c i a , e n c i e r r a lo s d e s p o j o s d e l ( p ie f ilé u n a
d e l a s ti g u r a s m á s n o b l e s y s i m p á t i c a s d e la h i s t o r i a p o ­
l í t i c a d e n u e s t r a p a t r i a e n e l p r e s e n t e s i g l o ; p e r o la
m e m o ria d e su s g ra n d e s h e c h o s y d e s u s v ir tu d e s s o ­
b r e - v iv ir á á t r a v é s d e lo s t i e m p o s p a r a e j e m p l o y e n s e ­
ñ a n z a d e la s f u tu r a s g e n e ra c io n e s .
bella s
a r tes
.
/.ii //•¡iriiiitmhi. clin 1ro iW Mr. .Icíci'h Ciiyiiums
( ¡iritis 1'e n >'uslr.
cii|ii¡c ili-l ciui-lr» ¡le l>. Míl' ihI J.-iiIríUM'1'.
N o e s n u e v a la p r e f e r e n c i a d e m u c h o s p i n t o r e s b e l ­
g a s p o r l a s e s c e n a s d e la v i d a d o m é s t i c a , g r i e g a ó vo m aiiM . e n la a n t i g ü e d a d . A e s t a e s p e c i a l i d a d p e r t e n e c e
ta m b ié n e l lie n z o d e M r. C o o m a n s , c u y a re p ro d u c c ió n
o f r e c e m o s e n e l g r a b a d o d e la p á g i n a 1 8 d e l p r e s e n t e
n u m e ro .
L a e s c e n a tie n e lu g a r e n e l m ira d o r d e u n a c a s a d e
e s a s i s l a s d e G r e c i a c a n t a d a s p o r lo s p o e t a s . L a m a d r e ,
q u e ta l v e z u n m o m e n to fu n e s d e ja b a v a g a r s u s m ir a ­
d a s p e r d id a s c u el e s p a c io , d ir ig e u n a r e p r im e n d a a l
i n q u i e t o n i ñ o , ( p ie e n s u s t u r b u l e n t o s j u e g o s lia d e s o r ­
d e n a d o e l h u s o , q u e a p a r e c e t i r a d o p o r e l s u e l o . P e r o la
r iñ a d is ta d e s e r se v e ra ; q u iz á la a m o ro s a m a d re p ie n ­
s a ( p ie L e ó n i d a s , M i 1c i a d e s , P a u s a n i a s y T u c í d i d c s f u e ­
r o n ta m b ié n n iñ o s a lb o ro z a d o s á n te s d e s e r g ra n d e s
c iu d a d a n o s , y e lla , q u e s u e ñ a c o n u n p o r v e n ir d e g lo ­
r ia p a r a su h ijo , n o q u ie re e n s e ñ a rle á llo r a r . P o r eso
su b o c a s o n rio c o n d u l z u r a , p o r e so s u s o jo s , s u a v e ­
m e n t e i l u m i n a d o s p o r la p u r í s i m a l l a m a d e l a m o r m a ­
te r n o , se fija n c o n e x p re s ió n d e b o n d a d in e fa b le e n el
lin d o s e m b la n te d e l fu tu ro h é ro e . ¿ Q u é m a d re n o tie n e
u n te s o ro d e in d u lg e n c ia p a r a la s ta ita s d e s u s h ijo s ?
M r. C o o m a n s h a d e s p le g a d o e n e s te c u a d r o t i r a r i­
q u e z a d e c o m p o s ic ió n y b r illa n te z d e c o lo rid o , q u e j u s ­
t i f i c a n lo s e l o g i o s q u e d e é l l i a n h e c h o c o m p e t e n t e s c r í ­
tic o s in g le s e s .
— « H a b i a i n c i t a d o á T u r r i a n o , u n o d e lo s m á s i n g e ­
n i o s o s m e c á n i c o s d e s u s i g l o , á a c o m p a ñ a r l e e n s u s o le ­
d a d ; tr a b a ja b a c o n é l e n c o n s tr u ir m o d e lo s d e m á q u i­
n a s l a s m á s ú t i l e s .... C o m p o n í a f i g u r a s q u e i m i t a b a n
lo s m o v i m i e n t o s h u m a n o s , c o n g r a n a d m i r a c i ó n d e
lo s m i - n j e s , ( p i e , v i e n d o e l e c t o s s u p e r i o r e s á s u c o m ­
p r e n s i ó n , á v e c e s s o s p e c h a b a n á C 'á r lo s y á T u r r i a n o
d e t e n e r c o m e r c i o c o n p o t e s t a d e s i n v i s i b l e s . » ( H isto­
ria de Carlos V , p o r M r . R o b c r t s o n . )
T a l e s e l a s u n t o h i s t ó r i c o q u e h a i n s p i r a d o e l b e llo
c u a d r o d e l S r . J a d r a q u e , c u y a c o p i a p r e s e n t a m o s e n la
p á g in a 4 9 , y e l c u a l fig u ró e n la E x p o s ic ió n g e n e ra l
d e B e ll a s - A r t e s , v e r i f i c a d a e n M a d r i d e n 1 8 7 8 , c o n e l
n ú m e ro 1 8 2 d e l C a tá lo g o .
N u e s tr o d is tin g u id o c o la b o r a d o r, e l S r. D . P e re g riu
G a rc ía C a d e n a , e n su a r tíc u lo m s o b re la E x p o s ic ió n
d e B e lla s A r t e s ( v é a s e e l n ú m e r o Y 11 d e l p a s a d o a ñ o ,
p á g . l g C ). d e c í a , h a b l a n d o d e e s t a p i n t u r a :
« O tr o c u a d ro d e m é rito in d is p u ta b le e s el d e d o n
M i g u e l - J a d r a q u e , Carlos Y cu Vusté. E s , á n u e s t r o
j u i c i o , u n o d e lo s t r a b a j o s d e la E x p o s i c i ó n e n q u e el
a r tis ta lia a c e rta d o á e x p re s a r c o n m á s v iv e z a y p r o ­
p ie d a d el a s u n to d e su c o m p o s ic ió n , h u y e n d o d e u n
v ic io m u y f r e c u e n t e e n e l a r t e d e n u e s t r o s d i a s : la
r e p r e s e n t a c i ó n p l á s t i c a d e l m o d e l o , i n t e r p r e t a d o s in
c a l o r d e s e n t i m i e n t o y s i n d e s i g n i o filo s ó fic o . L o s p e r ­
s o n a je s tra d u c e n p e r fe c ta m e n te e l s e n tid o d e l p o e m a ;
h a y v i d a y s e llo c a r a c t e r í s t i c o e n lo s s e m b l a n t e s , y
v a r i e d a d y m o v i m i e n t o n a t u r a l c u l a s a c t i t u d e s ; la
c o m p o s ic ió n e s tá e n fo c a d a c o n m u c h o a r te ; el d ib u jo
e s c o r re c to , y la e je c u c ió n , si b ie n p e c a a lg ú n ta n to
d e n i m i a e n lo s d e t a l l e s , e s p o r l o g e n e r a l e s m e r a d í ­
s i m a .»
1). M i g u e l - J a d r a q u e , n a t u r a l d e V a l l a d o l i d , d i s c í p u ­
lo d e la E s c u e l a E s p e c ia l d e P i n t u r a , o b t u v o e l p r i m e r
p re m io e n u n c o n c u rs o v e r if ic a d o e n d ic h a c a p i t a l ; d o s
m e d a l l a s d e t e r c e r a c l a s e e n la s E x p o s i c i o n e s g e n e r a l e s
d e B e lla s A r t e s d e J 8 7 L y 7 ü , y l a d e l A r t e , e n la U n i ­
v e r s a l d e Y i e n a d e 1 8 7 3 . E l d u r a d o d e l a d e B e lla s
A r t e s , v e r i f i c a d a e n M a d r i d e l a ñ o ú l t i m o , le c o n c e d i ó
m e d a lla d e s e g u n d a c la s e , y e l G o b ie rn o h a a d q u ir id o
e l c u a d ro c o n d e s tin o a l M u se o N a c io n a l.
E xposición de trajes y armas . ( V é a s e el artículo
Asociación A rlislieu-A njaeolóyieu barcelonesa, p á g . 0 1 . )
CIENCIAS Y ARTES.
A 'aero andador auloiiuilico. E l a u t o r d e e s t e s c u e i |! o m a n t o c o n v e n i e n t e i n v e n t o , M r. E . A . N a c t h c r , d e
Z c i l z ( I 'r u s i a ), li a t e n i d o e n c u e n t a t o d o s l o s c u i d a d o s
q u e d e b e n p ro d ig a rs e á la s tie r n a s c r ia tu r a s c u a n d o e m ­
p i e z a n á d a r s u s p r i m e r o s p a s o s , á l a v e z ( p ie lo s p r e ­
c e p t o s d e la h i g i e n e .
E l a p a ra to e s tá c o n c e b id o d e l m o d o s ig u ie n te : á u n
e x t r e m o d e la m o a d e s t i n a d a á c o l o c a r lo s j u g u e t e s d e l
n iñ o , e s tá fij" n .i c i n tu r ó n , el c u a l, p ro v is to d e su c ie r ­
r e , q u e d a c o l o c a d o d e b a j o d e lo s b r a z o s d e a q u é l y le
s o s t i e n e f i r m e m e n t e . L a a l t u r a d e la m e s a p u e d e r e g u ­
l a r s e á v o l u n t a d , c o n a r r e g l o á l a t a l l a d e la c r i a t u r a .
43
C o m o e n ta n te m p ra n a e d a d no p u e d e n p e rm a n e c e r
é s ta s m u c h o tie m p o so b re su s d é b ile s p ie r n e c ita s , el a n ­
d a d o r d e N a c th c r e s tá d is p u e s to d e m a n e ra q u e ta n
iu é g o c o m o e l n i ñ o v a c i l a , l a m e s a y e l c i n t u r ó n s i g u e n
e l m o v im ie n to d e s u c u e rp o , a l c u a l p ro p o r c io n a in s ­
ta n tá n e a m e n te , c ó m o d o a s ie n to lin a ta b la c o n v e n ie n ­
t e m e n t e c o l o c a d a a l e f e c t o , c o m o s e v e e n la fig . 1 d e
l a s d o s q u e b a j o e s t e e p í g r a f e d a m o s e n l a p á g . f>:5.
A s í ( p ie e l n i ñ o v u e l v e á c o l o c a r s e d e p i é , t o r n a n á
s u p r i m e r a p o s i c i ó n e l c i n t u r ó n y la m e s a . ( F i g . 2 . )
E l a p a r a t o t i e n e c u a t r o r u e d e e i t a « . « p íe s e m u e v e n e n
t o d o s s e n t i d o s , á fin d e ( p ie la c r i a t u r a p u e d a a n d a r c u
c u a lq u ie r a d ire c c ió n . E n c u a n to á s e g u r id a d , e l a n d a lo r
a u t o m á t i c o o f r e c e t a n t a c o m o lo s b r a z o s d e la m á s c u i ­
d a d o s a n iñ e ra .
— U na curiosidad de la A rburicullara. E s v e r d a d e r a ­
m e n t e c u r i o s o v e r e n e l J a r d í n d e A c l i m a t a c i ó n d e Ib i­
l i s l a s o r p r e s a ( p ie c a u s a á la i n m e n s a m a y o r í a d e la s
g e n te s e l á r b o l d e u n a f o r m a h a s ta a ip ií d e s c o n o c id a , y
d e l c u a l d a m o s u n a r e p r o d u c c i ó n e n la c i t a d a p á g i n a .
E n e f e c t o , e s i m p o s ib l e á p r i m e r a v i s t a d a r s e c u e n t a
d e e s te e x tr a ñ o á r b o l; p e ro a l c a b o d e a lg u n o s m in u to s
d e e x a m e n y d e re fle x ió n , to d o e l q u e p o sea a lg u n a s
n o c i o n e s d e B o t á n i c a p o d r á r e c o n o c e r ( p ie e s s i m p le ­
m e n te u n fre sn o c o m ú n .
A la f o r m a c i ó n d e l á r b o l q u e n o s o c u p a l i a n c o n c u r ­
r i d o c i n c o f r e s n o s j ó v e n e s , p l a n t a d o s á la d i s t a n c i a d e
q u i n c e c e n t í m e t r o s lo s u n o s d e lo s o t r o s , y r- u n i d o s
p o r e l i n g e r t o e n u n s o lo t r o n c o á c u a r e n t a c e n t í m e t r o s
d e a l t u .f i . D i v i d i d o s y r e u n i d o s d e n u e v o v a r i a s v e c e s
s u c e s i v a s , o p e r a c i ó n q u e e s d e la s m á s s e n c i l l a s , lia p o ­
d i d o o b t e n e r s e u n v e g e t a l ( p ie p o d e m o s l l a m a r a r t í s t i c o .
L a ra m a p rin c ip a l d e l c e n tro q u e d a s u p r im id a ; d o s
r a m a s l a t e r a l e s — s a b i d o e s q u e la s d e l f r e s n o s o n m u y
f l e x i b l e s — s o n d i r i g i d a s c o n s u m a f a c i l i d a d h a s t a b a le r ­
í a s a f e c t a r l a f o r m a d e u n a c o n - n a , d e l a «pie s e l a n z a n
o t r a s siete* r a m a s f i g u r a n d o l i n a c a n a s t i l l a .
D ie z a ñ o s h a n s i d o n e c e s a r i o s p a r a f o r z a r e l v e g e ta l
á s u f r i r e s t a s c o n t o r s i o n e s . T a l v e z l o s a f ic i o n a d o s á la
A r b o r i c u l t o r a , m á x i m e a q u e l l o s ( p ie e s t é n d o t a d o s d e
p a c ie n c ia , e n c u e n tre n e n e s te o b je to d e c u r io s id a d m o ­
t i v o p a r a p r a c t i c a r e x p e r i e n c i a s e n q u e se r a m a lo ú t i l
á lo a g r a d a b l e .
— E l microAéléfono de M r. Tronvé. ( T r e s g r a b a d i to s
e n la p á g . 5 8 ) . E l p e r i ó d i c o L es M ondes n o s d a c u e n t a
d e u n a n u e v a f o r m a d e t e l é f o n o , q u e p o s e e t a m b i é n la
f u e r z a d e l m i c r ó f o n o . E l a p a r a t o d e A ir . T r o n v é a f e c t a
la fo r m a d e u n a p e q u e ñ a lin te r n a , á c u y a b u jía s u s titu ­
y e n d o s p e d a e i t o s d e c a r b ó n , lo s c u a l e s s e h a l l a n e n c o ­
n e x i ó n c o n lo s h i l o s d e l c o n d u c t o r e l é c t r i c o . ( F i g . 1 .)
C o lo c a d o e l a p a r a to e n u n a h a b ita c ió n d e r e d u c id a s
d i m e n s i o n e s , s o n i d o s t a l e s c o m o e l t i c t a c d e la m á q u i ­
n a d e u n r e l o j p u e s t o s o b r e s u a s i e n t o , lo s p a s o s d e la s
p e r s o n a s , y la s v i b r a c i o n e s d e lo s i n s t r u m e n t o s , se e s ­
c u c h a n c l a r a y d i s t i n t a m e n t e á c u s í le r a b le s d i s t a n ­
c i a s . E l e c o d e lo s i n s t r u m e n t o s m u s i c a l e s e s f ie lm e n te
t r a s m i t i d o c u a n d o s e le p r o d u c e á l a d e 2 0 0 p i e s d e
d o n d e se h a lla s itu a d o el a p a ra to .
E n e l i n v e n t o d e A ir. T r o n v é l a i n t e n s i d a d d e l s o ­
n i d o t i e n e p o r b a s e la p r o p i e d a d d e l e ilim b - o q u e r o ­
d e a e l c a r b ó n , p a r a p r o d u c ir c u ta n u n a c a ja s o n o ra r e ­
f le c to r a d e l s o n i d o , p u e s t o q u e t o d a s la s v i b r a c i o n e s e s ­
t á n c o n c e n tr a d a s e n a q u é l. D is p u e s to e l a p a r a to c o m o
e n la tig . 2 , to d a c la s e d e s o n id o s s o n tr a s m itid o s d e
u n a m a n e r a i g u a l m e n t e c h i r a ; p e r o si s e 1c s u s p e n d e
p o r m e d i o d e la s c u e r d a s , c o m o lo i n d i c a l a fig . 3 , el
le v e r u i d o d e u n a m á q u i n a d e r e lo j y o t r o s s o n e s ao
m u s ic a le s se e s c u c h a n a p e n a s á c ie r ta d is ta n c ia .
D e l a s e x p e r i e n c i a s h e c h a s r e m i t a d e m o s t r a d o ( p ie
l a i n t e n s i d a d d e Ja t r a s m i s i ó n d i s m i n u y e e n p r o p o r c i ó n
q u e l a p o s i c i ó n d e la s p i r a s d e c a r b ó n s e a c e r c a m á s á
la h o r iz o n ta l; a d q u ir ie n d o , p o r el c o n tr a r io , s u m á x i­
m u m d e v ig o r e n la p e rp e n d ic u la r.
E s i n d u d a b l e ( p ie la s a p l i c a c i o n e s d e la e l e c t r i c i d a d
n o s re se rv a n a ú n g ra n d e s so rp re sa s.
— A u tó m a ta s construidos p o r M M . N e r i t M a s h d jn e
y A lyern o n Coote. N o h a c e m u c h o q u e u n p ú b l i c o m a ­
r a v i l l a d o a c u d í a á v i s i t a r l a c u r i o s a e x p o s i c i ó n «le e s t o s
a u t ó m a t a s e n e l E y y p tia n H a ll, d e P i e e a d i l l y , e n L o n ­
d r e s , y e n v e r d a d « p ie e l e s p e c t á c u l o o f r e c í a p o d e r o s o
a l i c i e n t e á lo s a f ic i o n a d o s á lo s m ilagros modernos. P s y c h o , a u t ó m a t a c u t r a j e i n d i o , j u e g a a l irk isl y r e s u e l v o
c o n p a s m o s a e x a c titu d d ife re n te s p ro b le m a s a r itm é ti­
c o s ; Z o é , lin d a fig u ra a d o r n a d a c o n c a p ric h o s o a ta v ío
g rie g o , e s c rib e y d ib u ja d e u n a m a n e r a a d m ira b le ;
F a r d a r e y L a b i a l s o n o t r o s d o s a u t ó m a t a s , ( p ie , s i t u a ­
d o s á a m b o s l a d o s d e l h á b i l a r t í f i c e ( p ie i - h a c o n s ­
tr u id o , e je c u ta n , y a tr io s e n c o m p a ñ ía d e é s te , y a d llo s
d e tro m b ó n y c o r n e tín .
L a p e q u e n e z re la tiv a d e o t a s s o rp re n d e n te s fig u ra s
a u t o m á t i c a s a l e j a la i d e a d e ( p ie p u e d a n o c u l t a r e n s u
i n t e r i o r m i m u c h a c h o d e b a s t a n t e e d a 1 p a ra , p o d e r e j e ­
c u t a r l a s p ie z a s m u s i c a l e s , lo s d i b u j o s y lo s c á lc u l o s
( p ie a q u é l l a s r e a l i z a n , y e l e s t a r c o l o c a d a s s o b r e p e d e s ­
t a l e s d e c r i s t a l , d i f i c u l t a e l s o s p e c h a r la e x i s t e n c i a d e
c u e r d a s ó t u b o s ( p ie c o m u n i q u e n <'"U a l g ú n a r t i f i c i o s i ­
t u a r lo b a j o e l s u e lo . H a y , p u e s , « p ie a t r i b u i r e s t o s p r o ­
d i g i o s á la a c c i ó n s á b i a m e n t c c o m b i n a d a d e c o m p l i c a ­
d í s i m o s m e c a n i s m o s d e r e l o j e r í a , « p ie f u n c i o n a n e n e l
in te r io r d e la s m is m a s f ig u r a s , y c u y a a d m ir a b le p re c i-
4-1
|_i a
I
lustración.
Jí I s p a n o l a
y
^
m erioana.
L O G R O Ñ O . — l ’ASO D E L E N T IE R R O D E L G E N E R A L E S PA R T E R O PO R LA C A LLE D E L M ERCA DO,
(D!b;ijo del natu ral. ;x>r nuestro especial artista Sr. Muñoz
N.° III
p A
46
s i o n e l e v a á M M . M a s k e l y n e y A l g e r n o n C o o k e á la
c a te g o ría d e s a ld o s S e n e c e s ita , e f e c tiv a m e n te , p o se e r
u n a g ra n s u m a d e c o n o c im ie n to s p a r a lle v a r a c a b o se ­
m e j a n t e s t r a b a j o s , y n o e s e x t r a ñ o , p o r lo t a n t o , q u e
la c iu d a d d e (¡ re n o b le , e n F ra n c ia , h a y a in a u g u r a d o
r e c i e n t e m e n t e u n a e s t a t u a c o n m e m o r a t i v a ¡i V a n e a n s o n . h a b ilís im o m e c á n ic o g rc n o b le n s e , q u e , e n tr e m u l­
t i tu d d e m a ra v illo s o s a p a r a to s , c o n s tr u y ó u n a u tó m a ta
q u e to c a b a d ie s tr a m e n te la lla n ta , y u n p a to q u e c o m ia
y d i g e r í a d e s p u é s lo s a l i m e n t o s .
P o z o s A R T E S IA N O S E N S A N F R A N C IS C O IIP. C A L I­
F O R N IA . ( V é a s e la p á g . 5 1 .)
Ilíl.K S IA ESPA ÑOLA E X SA N FRANOISUO D E C A L IF O R N IA .
C u e n ta h o y S a n F ra n c is c o c o n tre c e ig le s ia s y a lg u ­
n a s c a p illa s c a tó lic a s , s e te n ta y tr e s te m p lo s p r o te s ta n ­
te s , d e c a to r c e s e c ta s : u n te m p lo g rie g o - c is m á tic o , c in ­
c o c h in o s y c in c o s in a g o g a s . H a y u n c e m e n te rio c a tó ­
lic o . c u a tr o p r o te s ta n te s , u n o c h in o y d o s h e b re o s .
L a p o b la c ió n c a tó lic a p a s a d e lo .0 0 0 a lm a s , e n s u
m a y o ría irla n d e s e s : p e r o e l a rz o b is p o d e S a n F ra n c is c o
( l i m o . S r . I ) . d o s e S . A l e m a n y ) y lo s t r e s o b i s p o s s u ­
f r a g á n e o s q u e h a y e n e l E s t a d o s o n h o y e s p a ñ o le s .
I .a ig le s ia e s p a ñ o l a ile S a n F r a n c i s c o e s t a b a h a s t a
h a c e p o c o i n c o r p o r a d a á u n a d e la s i r l a n d e s a s : p e r o e n
l * 7 0 e l s e ñ o r c u r a d e lo s e s p a ñ o le s , 1 ). A n d r é s ( ¡ s ir r ig a ,
s e p ro p u s o e d ific a r u n a ig le s ia h is p a n o -a m e ric a n a , q u e
fu e ra le v a n ta u a y s o s te n id a p o r la c o lo n ia d e ra z a e s p a ­
ñ o la r e s i d e n t e e n S a n F r a n c i s c o .
B ie n a c o g id a s u id e a , c o m o e ra n a t u r a l , s e e m p e z ó
p o r c e le b r a r , s e g ú n la c o s tu m b r e d e l p a is , fu n c io n e s
te a tr a le s , fe ria s , r if a s , e tc ., p a r a a p lic a r s u s p ro d u c to s
á lo s f o n d o s d e l a i g l e s i a , y u n i d o s é s t o s á lo s c u a n t i o ­
s o s d o n a t i v o s d e lo s h a b i t a n t e s e s p a ñ o l e s , á p e s a r d e s e r
p o c o s lo s a c o m o d a d o s , n o se t a r d ó m u c h o e n r e u n i r m á s
d e 8 0 .0 0 0 d u r o s p a r a lo s p r i m e r o s g a s t o s . S e c o m p r ó
u n s o l a r a d e c u a d o , d e 2 5 m e t r o s d e f o n d o p o r -10 d e
a n c h o , q u e c o s t ó 1 1 .0 0 o d u r o s , y s e h i z o e l p r o y e c t o
d e l e d i f i c io p o r lo s i n g e n i e r o s c o n s t r n c i - »res I>. J u a n
( '. C e b i i a n y l>. E u s e b i o M o l e r á , r e p u t a d o s y a e n a q u e l
p a is y p ro c e d e n te s d e n u e s tr o C u e rp o d e in g e n ie ro s
m ilita r e s .
E n A g o s t o d e 1 * 7 0 s e c o m e n z a r o n lo s t r a b a j o s p o r
el a rre g lo d el s o la r, y al fin a liz a r a q u e l a ñ o e s ta b a ya
t e r m i n a d a la p a r t e i n f e r i o r d e l e d i f i c io , q u e e s d e p i e ­
d r a y l a d r i l l o , a s i c o m o la c a s a p a r r o q u i a l , p r o s i g u i é n ­
d o s e d e s p u é s la s o b r a s c o u m é n o s a c t i v i d a d , h a s t a q u e
c-n l s 7 7 s e s u s p e n d i e r o n p o r f a l t a d e f o n d o s , m i é n t r a s
s e s o l i c i t a n y re m i- n lo s s u f i c i e n t e s p a r a c o n t i n u a r l a s y
l e v a n t a r e l p i s o s u p e r i o r d e l e d i f i c io , ( p ie s e r á d e m a d e ­
r a y c o n s titu ir á la ig le s ia p ro p ia m e n te d ic h a .
S in e m b a r g o , se lia c o n s e g u id o y a e n g r a n p a r te e l
o b je to d e s e a d o , p u e s d ic h a p a r te in fe r io r ó b a s a m e n to
( le í e d i f i c io , c u y o d e s t i n o u l t e r i o r h a d e s e r p a r a e s c u e ­
la , se lia h a b ilita d o p ro v is io n a lm e n te p a ra ig le s ia , y
e s tá a b ie r ta al p ú b lic o , h a b ié n d o s e a d q u irid o p r è v ia ­
m e n t e t o d o s lo s o b j e t o s i n d i s p e n s a b l e s p a r a c i c u l t o q u e
e n a q u é l l a s e c e 'e b r a , e n p r o v e c h o d e l a c o l o n i a h i s p a n o -a m e rie a u a .
E l g r a b a d o q u e o f r e c e m o s e n l a p á g . .‘»6 r e p r e s e n t a
1« f a c h a d a d e l a i g l e s i a , t a l c o m o lia d e q u e d a r a l t e i m i n . i r s c , y d a u n a id e a d e l p a r t i d o q u e s e lia s a c a d o
d e l d e s n i v e l d e l t e r r e n o p a r a a d a p t a r e l e d if ic io á lo s
o b je to s q u e d e b e lle n a r.
E a fa c h a d a p rin c ip a l tie n e 1 8 m e tro s y 3 0 c e n tím e ­
t r o s d e e x t e n s i ó n , y l a l a t e r a l 3 1 ,7 0 , s i n c o n t a r e l e s p a ­
c io o c u p a d o p o r l a e s c a l i n a t a : p o r e s t a f a c h a d a t i e n e la
e n t r a d a e l lo c a l ( p ie lia d e s e r v i r p a r a e s c u e l a y a h o r a
e s p r o v i s i o n a l m e n t e ig l e s i a .
E a a l t u r a d e l p is o in f e r io r ó b a s a m e n to e s d e 4 ,2 5
m e t r o s . L a i g l e s i a ó p i s o s u p e r i o r t e n d r á t r e s n a v e s ; la
c e n t r a l , c o n 6 , 7 0 m e t r o s d e a n c h o y 1 2 ,5 0 d e a l t u r a , y
l a s l a t e r a l e s c o n 4 ,2 0 y 1 1 , r e s p e c t i v a m e n t e ; la c ú ­
p u la te n d r á p o r la p a r te in te r io r 2 2 m e tro s d e a ltu ­
r a s o b r e e l p i s o d e la i g l e s i a , y p o r e l e x t e r i o r la p u n t a
d e l a c r u z s e e l e v a r á 2 ¡> ,1 0 m e t r o s s o b r e e l c i t a d o n i v e l ,
y 3 4 s o b r e e l m á s i n f e r i o r d e l a c a lle .
N o d u d a m o s q u e n u e s tr o s le c to re s le e rá n c o n g u s to
e s t a s n o t i c i a s d e u n a c o n s t r u c c i ó n i m p o r t a n t e , l le v a d a
á c a b o e n *,au l e j a n o p a í s p o r e s p a ñ o l e s , y p a r a q u e e n
e l l a t r i b u t e n c u l t o á D i o s lo s i n d i v i d u o s d e n u e s t r a
r a z a q u e a llí h a b i t a n .
M a n u e l B o sch .
M E M O R I A S DE U N S E T E N T O N ,
NATURAL Y VECINO DE MADRID.
C A P Í T U L O X I V (I).
P E R Í O D O
C O N S T I T U C I O N A L .
1 8 2 1 -—4 8 2 2 .
II.
E n m e d io d e la s a z a ro s a s c irc u n s ta n c ia s q u e q u e d a n
d e s c r ita s , a l tra v o s d e l s a c u d im ie n to p o lític o , y ta l v e z
( 1 ) N o h a b i é n d o n o s s i d o p o s i b l e t e r m i n a r e n el p r e s e n t e
n ú m e r o este c a p i t u l o , c u y a c o n c l u s i ó n se a n u n c i a b a e n el
a n t e r i o r , l o s e rá e n el n ú m e r o p r ó x i m o . — ( V . d e la D .)
JL U S T Í^ A C IO K
jlls P A Ñ O L A
Y
JK M E JIC A N A ,
á c o n s e c u e n c ia d e é l , M a d r id sa l ¡ a , p u e d e d e c ir s e , d e
su le ta r g o s e c u la r , y a r r o ja n d o e l s u d a r io e n q u e v a c ia
e n v u e l t o p o r la m a n o d e u n G o b i e r n e r e f r a c t a r i o á t o d a
e x p a n s i ó n d e la v i t a l i d a d p r o p i : d e lo s p u e b l o s m o ­
d e r n o s , re v e la b a el p ro p ó s ito d e r e iv in d ic a r , lia d a e n
s u s p ro p io s e s fu e rz o s, el p u e s to d is tin g u id o d e c a p ita l
d e l re in o .
E s t i m u l á b a l a p a r a e llo l a m a y o r i m p o r t a n c i a ( p ie
a d q u ir ía á v ir tu d d e l n u e v o G o b ie rn o c o n s titu c io n a l,
c o n la p r e s e n c i a d e l a s C o r t o s , q u e a t r a í a n á e l l a la
p a r t e m á s v i t a l d e l p a i s , la s c a p a c i d a d e s d e la p o l í t i c a ,
< 'e l a c i e n c i a y d e la i n d u s t r i a , y lo s c a p i t a l e s d e l c o .íe r e i o , a l p a s o q u e , e m a n c i p a d a p o r e l n u e v o s i s t e m a
(le a d m i n i s t r a c i ó n d e la r u t i n a r i a y e s t é r i l a c c i ó n d e s u s
A y u n t a m i e n t o s perpetuos, d e s u s c o r r e g i d o r e s golillas,
y d e m i G o b ie rn o , e n fin , tím id o y s u s p ic a z , p o d ía d e s ­
a r r o l la r , p o r m e d io d e s u s p ro p io s y m á s s e ñ a la d o s c iu ­
d a d a n o s . lo s g é r m e n e s d e p r o s p e r i d a d q u e e n c e r r a b a e .
s u s e n o , y q u e á n t e s n o le e r a d a d o c u l t i v a r .
E l e s p ír itu d e a s o c ia c ió n , d e d is c u s ió n y d e e x á in e n ,
a p l i c r l o á e s t e p r o p ó s i t o , e r a la m e j o r g a r a n t í a d e u n
f e li z r e s u l t a d o ; y c o n e f e c t o , d e s d e lo s p r i m e r o s m e s e s
d e la p ro m u lg a c ió n d e l n u e v o s is te m a p u d o o b s e rv a rs e
q u e lo s c a p i t a l e s , s a l i e n d o d e s u s e s c o n d r i j o s , se d e d i c a ­
b a n á e m p ie s a s d e u tilid a d , d e in s tru c c ió n y d e re ­
c r e o : v i é n d o s e á lo s h o m b r e s m á s d i s t i n g u i d o s p o r s u
p ro b id a d y p a trio tis m o a p o r ta r el c o n c u rso d e su in te ­
l i g e n c i a á p r o y e c t o s y p l a n e s d e la m a y o r i m p o r t a n c i a . —
L o s p r o p i e t a r i o s d e la s c a s a s , p o r e j e m p l o , c o n g i ?g a lo s
á l a v o z d e s u h o n r a d o c o n v « c iñ o D. M a n u el M ario de
G oir¡, e s t a b l e c i e r o n s ó l i d a u u v c la e x c e l e n t e S o c i e d a d
d o Segaros m a ta o s, ( p ie e n s i g l o s a n t e r i o r e s n o L a b i a s a ­
b i d o ó p o d a .o p l a n t e a r e l G o b i e r n o a b s o l u t o , y c o n l a c u a l
q u e d ó g a r a n t i z a d a la p r o p i e d a d u r b a n a , d u p l i c a n d o d e
e s te m o d o ó tr ip lic a n d o su v a lo r. A c o n s e c u e n c ia ta m ­
b i é n d e e s t a s a l v a d o r a i n s t i t u c i ó n , y d e la t r a s m i s i ó n d e
u n a p a r te d e l m e z q u in o y r a q u ític o c a s e río d e la v illa
d e s d e l a s m anos m ui rla s d e c o m u n i d a d e s y m a y o r a z g o s
á o tr a s m á s a c tiv a s ó in te lig e n te s , e m p e z ó d e s d e ln é g o la
r e n o v a c i ó n d e c o r o s a e n e l a s p e c t o cíe l a p o b l a c i ó n , a l
p a s o q u e l a a u t o r i d a d m u n i c i p a l , c o m p u e s t a d e lo s
m i m o s v e c in o s , p ro p ie ta r io s ó in d u s tr ia le s , e m p re n d ió ,
a u n q u e t í m i d a m e n t e p o r l a e s c a s e z d e s u s m e d i o s , el
s a n e a m i e n t o y l a c o m o d i d a d d e la v í a p ú b l i c a ? y lo s
e s ta b le c im ie n to s in d u s tr ia le s y m e r c a n tile s , s ig u ie n d o
a q u e l i r r e s i s t i b l e m o v i m i e n t o d e e m u l a c i ó n , .se a r r o j a ­
ro n á e m p re s a s v a lio s a s , y a p a r a a b a s te c e r á M a d r id d e
lo s f r u t o s d e l a s d i v e r s a s p r o v i n c i a s y d e l a s c o s t a s ; y a
p a r a f a c i l i t a r s u s c o m u n i c a c i o n e s , c o n l a c r e a c ió n d e
l a s Diligencias generales e n l a s t r e s l í n e a s d e T r u n , S e ­
v illa y B a r c e lo n a ; y a , e n f in , e s ta b le c ie n d o e n n u e s tr a
v i l l a t'a b i ¡ c a c i o n e s á n t e s d e s c o n o c i d a s e n e l l a , ó a b r i e n ­
d o y d e c o ra n d o c u m p lid a m e n te e s ta b le c im ie n to s p ú b li­
c o s d e u tilid a d , d e c o m o d id a d y d o re c re o .
E l G o b i e r n o p o r s u p a r t e , y la s C o r t e s , d a n d o la
d e b i d a p r e f e r e n c i a a l d e s a r r o l l o d e la p ú b l i c a i n s t r u c ­
c i ó n , c r e ó la D i r e c c i ó n g e n e r a l d e E s t u d i o s , á c u y o
f r e n t e c o lo c ó a l e m i n e n t e l i t e a t o 1 ). M a n u e l J o s é Q u i n ­
t a n a ; d is p u s o la c r e a c ió n d e la U n iv e r s id a d C e n tr a l,
( p ie p o r e n t o n c e s n o l le g ó á t e n e r e f e c t o ; p e r o m o d i f i ­
c ó e n t r e t a n t o , y e l e v ó c a s i á ta l c a t e g o r í a lo s E s t u ­
d io s d e S a n Is id r o y d e l S e m in a rio d e N o b le s , b a jo u n
p l a n m á s c o n f o r m e c o n lo s a d e l a n t a m i e n t o s m o d e r n o s
d e la c i e n c i a . C r e ó t a m b i é n l a A c a d e m i a N a c i o n a l , á
im ita c ió n d el I n s titu to d e F ra n c ia , d iv id ié n d o la e n tr e s
s e c c io n e s , á s a b e r : C ie n c ia s m o ra le s y p o lític a s , fís ic a s
y n a tu r a le s , L i t e r a tu r a y B e lla s A r te s , d a n d o c a b id a e n
e l l a s á l a s e m i n e n e r s r e s p e c t i v a s d e lo s d i v e r s o s r a m o s
d el s a b e r .— L o s p a rtic u la re s á su v e z , in s titu y e n d o el
p r i m i t i v o Ateneo ( c a l l e d e A t o c h a , f r e n t e á l a d e R e l a ­
to r e s ) , b a jo la p re s id e n c ia d e l in s ig n e g e n e ra l C a s ta ­
ñ o s , a b rie ro n á la ju v e n tu d c á te d ra s g r a t i f t a s , re g e n ­
t a d a s p o r lo s m i s m o s s o c i o s , a l p a s o q u e e llo s s e i l u s ­
tr a b a n y r e c r e a b a n m u tu a m e n te e n s e s io n e s c ie n tífic a s
y lite r a r ia s , y á v e c e s r e u n ie n d o á la b u e n a s o c ie d a d
m a tr ite n s e e n c o n c ie rto s b r illa n te s y p ro p io s d e ta n
c u l t a A s o c i a c i ó n .— O t r o s e s t a b l e c i m i e n t o s p a r t i c u l a r e s
c o n t r i b u y e r o n t a m b i é n á d e s p e r t a r e l a m o r á la c i e n ­
c i a y á la s b u e n a s l e t r a s , y e n t r e e l l o s n o p u e d o m é ­
n o s d e r e c o r d a r a q u í e l a f a m a d o C o le g io d e l a c a lle
d e S a n M a t e o , d i r i g i d o p o r lo s e i r 'n e . t e s l i t e r a t o s L i s t a
y R e in o s o , f r u c t í f e r o p l a n t e l d e t ,n a s i n t e l i g e n c i a s j u ­
v e n ile s c o m o m á s a d e la n te ilu s tr a u n el P a rn a s o e s p a ­
ñ o l c o n lo s n o m b r e s d e José de E -p, aaceda, V e v t'r a de
la Vega , J u a n de la P e s u e la , P atricio de la E srosnra ,
Felipe P a rd o , e t c .
E l te a tr o n a c io n a l, s ig n o o s te n s ib le d e la c iv iliz a c ió n ó
d e l a c u l t u r a d e lo s p u e b l o s m o d e r n o s , t a m b i é n t o m ó d e s ­
d e e n t o n c e s u n n u e v o c a r á c t e r , a c e r c á n d o s e e n lo p o s i ­
b le á c o r r e s p o n d e r á l a e x i g e n c i a d e l a r t e . S a l v a d o m e r ­
c a n t i l m e n t e , p o r e m p r e s a s c a p i t a l i s t a s , d e la p r e c a r i a
e x i s t e n c i a ( p ie a r r a s t r a b a e n m a n o s d e lo s p r o p i o s a c t o r e s ,
a s p ir ó á d e s e n v o lv e rs e c o n m a y o r p r o p ie d a d y d e c o ro , y
se p ro p u s o e x h u m a r y re p ro d u c ir s o b re la e s c e n a p a ­
t r i a l a s g r a n d e s c r e a c i o n e s (le n u e s t r o s i n s i g n e s d r a m a ­
tu rg o s d e l s ig lo x v i i . q u e y a c ía n e n in ju s to o lv id o . T i r ­
so , L o p e , C a ld e r ó n , M o r e to , M o n t.d b a n , R o ja s y o tro s
c ie n to d e ta n p r iv ile g ia d a n o m b ra d la , c o n s u s a d m ira b le s
p r o d u c c io n e s , d is c r e ta m e n te e s c o g id a - y d e p u r a d a s p o r
el e m in e n te lite r a to D . D io n is io S o lís , to r n a r o n á s e ­
d u c i r , á a v a s a l l a r l a i n t e l i g e n c i a d e l p ú b l i c o esp añ o l
q u e a p é n a s t e n í a n o t i c i a d e e l l a s : L a V illana de Valfc
cas, A la rla la P ia d o sa , P o r el sótano g el torno, p¡
Vergonzoso en P a la cio . M ari-Iternandc-, ¡a Gallega y
o t r a s v á r i a s d e l p r i m e r o ; L a M oza de C ántaro, E l
m ío del bien h ablar, L o dorio por Jo dudoso, EA Mejoral
cuide el P e g , d e L o p e ; L a Vida es Sueño, E l Alcalde dt
Z a lam ea, E l Médico de su h o n ra , d e C a l d e r ó n ; E l />«.
rerido. E l Desden y E l Piro-hom bre, d e M o r e t o ¡ La To.
quera r¡zea¡na. M arica la del puchero, d e M o n ta lb a n
y o t r a s i n f i n i t a s j o y a s d e n u e s t r o P a r n a s o , p ro h ib id as’
ó a r r u m b a d a s , a p a r e c i e r o n e n l a e s c e n a d e s p u é s d e un
s i l e n c i o s e c u l a r , d á n d o l a la a n i m a c i ó n y e l e s p le n d o r 4
q u e t e n i a d e r e c h o : y la m u s a c l á s i c a m o d e r n a , in terp rffl
t a i l a p o r ( ¡ a r c í a d e la H u e r t a , M o r a t i n , Q u i n t a n a ,A y a .
l a , M a r t í n e z d e la R o s a , S a a v e d r a , S o lis y G ( » r o s tía
p r o c u r ó s o s t e n e r c o n d e c o r o y v a l e n t í a la l u c h a digna
y n o b l e c o n a q u e ll o s e g r e g i o s c r e a d o r e s d e la an tig u a
e s c u e l a . L a c e l e b é r r i m a t r a g e d i a P a q u e l, « p ie n o había
s i d o r e p r e s e n t a d a d e s d e la v i d a d e s u a u t o r , — como
n i t a m p o c o lo h a v u e l t o á s e r d e s p u é s p o r r a z o n e s po.
l í r i c a s , - f u é d i g n a m e n t e d e s e m p e ñ a d a e n 1 8 2 2 por
l a e x c e l e n t e a c t r i z A n tera H aas: l a s c o m e d i a s d e Mor a t i n . E l S i de las .Viñas y L a M ojigata, s a lv a d a s de
la p r o h i b i c i ó n q u e p e s a b a s o b r e e l l a s : l a s d e M artín ez
d e la R o s a , Lo que puede un em pleo, L a X i ñu en
casa g la m adre en la m áscara, y la t r a g e d i a L a Viuda
de P a d illa : L a n u z a , d e D . A n g e l S a a v e d r a : Ju a n de
('.lia s, d e D . D i o n i s i o S o l í s , p u d i e r o n a l t e r n a r c o n ljg
y a c o n o c i d a s d e Q u i n t a n a , A j a l a y G o r o s t i z a , c o n que
d i e r o n á l a e s c e n a e s p a ñ o l a f a v o r a b l e a n im a c ió n y
lo z a n ía .
P e r o , p r e c i s o e s c o n f e s a r l o , la n o v e d a d , l a m o d a y
e l c a p r i c h o s e d u c í a n y a p a r t a b a n e l f a v o r d e l público
d e n u e s tr a e sc e n a d r a m á tic a , e n c a m in á n d o le h á d a la
ó p e r a i t a l i a n a , q u e , d e s p u é s d e u n p a r é n t e s i s d e mue h o s a ñ o s , a c a b a b a d e i n a u g u r a r s e e n M a d r i d p o r una
e m p r e s a p a r t i c u l a r . F o r m a d a la c o m p a ñ í a p o r artis­
t a s d i s t i n g u i d o s , t a l e s c o m o Lorenza C orrea, Ade­
laida S a /u , D a lm a n l X a Id i y L a r d o C a r d a ; Mari,
Varea n i , C apilr¡,¡ y C a r d a de P a red es, p u s o e n escena
l a s r e c i e n t e s c r e a c i o n e s d e l Cisne ríe P esara, d e l in m o r­
ta l R o s s i n i , e n c a n t o á l a s a z ó n d e la E u r o p a en tera.
L fa g a n no felic e . L a Ita lia n a en A rg e l, Tancredo, La
G azza L a d r a , E l Barbero de S e r ¡Ha, O íd lo , Ellisa •
h e th a , e t c . , p r o d u j e r o n e n e l g u s t o d e l p ú b l i c o una
v e r d a d e r a r e v o l u c i ó n . — E s p e c i a l m e n t e A d e la id a Sala,
a r r o g a n t e y h e r m o s í s i m a d o n n a , e n e l Tañe redo; la
P a lm e n i X a l d i , d e a d m i r a b l e v o z y m a e s t r í a , a u n q u e
d e i n g r a t a f i g u r a , e n E lisabelha, e r a n lo s íd o l o s d e l pú­
b l i c o m a d r i l e ñ o , y r e c i b í a n t o d a s l a s n o c h e s lo s más
f e r v i e n t e s t e s t i m o n i o s d e l e n t u s i a s m o p o p u l a r . L a p ri­
m e r a , ó l a S a l a , n o s ó lo c o n s i g u i ó c o n s u t a l e n t o y bi­
z a r r í a c a u t i v a r e l á n i m o d e l p ú b l i c o m a d r i l e ñ o , sino
q u e a v a s a l l ó la v o l u n t a d d e u n o d e n u e s t r o s m á s ilus­
t r e s t í t u l o s , e l j o v e n ( 'o n d e d o F u e n t e s , G r a n d e d e Es­
p a ñ a d e p r i m e r a c l a s e , q u i e n , p r é v i a la R e a l licencia,
l a h i z o s u e s p o s a ; y l a s e g u n d a m e r e c i ó q u e , e l poeta
A r r i a z a i m p r o v i s a s e u n b e l l í s i m o s o n e t o , q u e p o r con­
s e r v a r l e e n la m e m o r i a ( y n o h a l l a r s e i m p r e s o e n la col e c c i ó n d e s u s p o e s í a s , p u b l i c a d a s p o r e l m i s m o A rria­
z a c u 1 8 2 6 ), m e a tre v o á re p ro d u c ir a q u í :
Á r o s s in i.
¡O h t ú , q u e á l a r e g ió n d e la a r m o n ía
M e e le v a s , y en a c e n to s sed u cto res,
N u e v o O r fe o , m i t i g a s lo s h o r r o r e s
Q u e a to r m e n ta n s i n fin la m e n t e m i a !
S i a d m ir o ¡ o h g r a n R o ssi.v s! c a d a d ía
E n la g e n t i l L a S a i . a t u s p r im o r e s ,
S u la b io d e c o r a l v o l v i e n d o e n llo r e s
L o s fru to s d e tu a m en a fa n ta s ía ,
E n L a N a l d i tu m a g i a a u n m á s c a m p e a
C u a n d o e n tu c a n t o , d e s i n p a r t e r n u r a ,
« Hr.lle iilm c g en eró se » , n o s r e c r e a ;
P u e s p a r e c e q u e , a b s o r t a e n s u d u lz u r a ,
B a j a la m is m a V« n u s ( ’¡te r c a
Y l a c o n c e d e e n p r e m io la h e r m o s u r a ( 2 ) .
A d e m a s d e e s t a a n i m a c i ó n ( p ie a m b o s t e a t r o s , d®
v e r s o y ó p e r a , p r o d u c í a n e n la s o c i e d a d m a t r i t e n s e , est*
d i s f r u t a b a t a m b i é n o t r o s c í r c u l o s y e s t a b l e c i m i e n t o s de
r e c r e o , q u e l a h a c í a n o l v i d a r la t é t r i c a m o n o t o n í a d e 8°
e x i s t e n c i a a n t e r i o r . E l e s p l é n d i d o T iroU , e n el p ase0
d e l P r a d o , c o n s u a n c h u r o s a r o t o n d a y a m e n o jardín»
a t r a í a t o d a s l a s n o c h e s i n m e n s a c o n c u r r e n c i a ; — lo s con­
c i e r t o s d e l Ateneo y d e L a G ra n C ru z de M a lta ,—f H
p a r a e n t o n c e s , m a g n í f i c o s s e r n o s (le la s o c i e d a d a risto ­
c r á t i c a d e l a ralle de J a r d in e s ( n ú m e r o 1 6 , e n l a m i8®*
c a s a q u e e n e s t o s ( lia s a c a b a d o v e n i r a l s u e l o ) , y ',as'
t a lo s b a i l e s d e m áscaras e n a m b o s t e a t r o s d e l a Crn*
y d e l P r i n c i p o , d u r a n t e e l C a r n a v a l , q u e , c o m o eos»
n u e v a y p r o h i b i d a a d e m a s h a c í a m u c h o s a ñ o s , ren® 01*
c o n g r a n d e e n t u s i a s m o , a l e g r í a y a n i m a c i ó n , t o d o co B j
t r i b u í a á h a c e r o l v i d a r ó h o r r a r e l a s p e c t o t r i s t e ó m°*
n ó to n o d e la c a p ita l e n a ñ o s a n te r io re s .
M a d r i d , p u e s , s e g ú n d i j e a l p r i n c i p i o d e e s t e eP l8® |
d i o , s e r e j u v e n e c í a y r e g e n e r a b a , y a u n q u e , a te n d ió ®
( 2 ) N o se p u e d e d e c i r c o n m á s d e l i c a d e z a á u n a in®T
q u e es f e a . A l ú d e s e a l r o n d ó f i n a l d e l a ó p e r a
q u e c a n ta b a a d m ira b le m e n te la N a l d i .
i í .o I I I
j ‘ A
•frn c io n p o l í t i c a d e l p a í s , p u d i e r a d e c i r s e c o n l a m o ®1[ ‘ f r a s e o lo g ía , q u e danzaba sobre v n volean , e l h e , es q u e p a r e c í a ó a p a r e n t a b a i g n o r a r l o , d á n d o s e l e
a r d ite d e l a s /arciones a b s o l u t i s t a s ó d e la s ja r a n a s
re v o lu c io n a ria s ( 1 ).
1a
lite r a tu r a , e m p e ro , e s ta b a d e to d o p u n to a lia n d o ­
la - la s o c u r r e n c i a s p o l í t i c a s l l a m a b a n á o t r a p a r t e la
na'¡o n d e s u s d i g n o s c u l t i v a d o r e s ; y lo s e d i t o r e s d e
a'bras l i t e r a r i a s , q u e h a c í a n , c o m o s i e m p r e , d e e l l a s u n a
in te re s a d a g r a n j e r i a , d e d i c á b a n s e , á f a l t a d e o r i g i n a l e s ,
i in u n d a r e l m e r c a d o c o n t r a d u c c i o n e s d e l a s e x t r a n j e ­
ras q u e , á c a u s a d e l G o b i e r n o a n t e r i o r , e r a n d e s c o n o c i d a s
a tre n o s o tr o s ; y a u n q u e e s t a s t r a d u c c i o n e s , s o b r e o t r o s
in c o n v e n ie n te s , t e n í a n t a m b i é n e l d e c o n t r i b u i r ¡i e s ­
t r a g a r el g u s to
y la p u r e z a d e l l e n g u a j e . lo s i m b e r b e s
ad o le sc e n te s n o s e n t r e g á b a m o s , s i n e m b a r g o , c o n a r d o r
á s u le c tu r a : p e ro y o d e m i s é d e c ir q u e e n m e d io d e
ella, c o n s e r v a b a s i e m p r e t a n a r r a i g a d o e l a m o r ti n u e s ­
tro s c lá s ic o s , q u e n o e r a n b a s t a n t e s á s e p a r a r m e d e él
las b e lle z a s d e lo s e x t r a ñ o s . — S a b o r e a b a a d e m a s c o n f r u i ­
ción la s p r o d u c c i o n e s d e n u e s t r o s e s c r i t o r e s c o n t e m p o ­
rá n e o s , c a s t i z a s , d e s e n f a d a d a s y á u n s a r c á s t i c a s , d e M o r a tin , G a lla r d o , M i ñ a n o y e l a u t o r d e l a s Sem blanzas de
los diputados : y s e d u c id o e s p e c i a l m e n t e p o r l a g r a c i a y
d o n o s u ra d e e s t e ú l t i m o f o ll e t o , m e a r r o j é á b o r r a j e a r
semblanzas t a m b i é n , a u n q u e s ó l o f u e r a n p a r a m i u s o
p a r tic u la r ó e l d e m i s a m i g o s ; p e r o ¿ q u i é n e s b a l d a n d e
ser lo s r e t r a t a d o s , t r a t á n d o s e d e u n m u c h a c h o d e d i e z y
siete a ñ o s , s in o e llo s m i s m o s , m i s p r o p i o s c a m a r a d a s d e
e s tu d io s y a l g u n o s d e lo s c o n c u r r e n t e s á la Academ ia d e
b aile d e l c é le b r e m a e s t r o B e llu z z i ? — V e r d a d e s q u e t i e s t a
a c a d e m ia a s i s t í a n lo s j ó v e n e s d e l a s c a s a s m á s d i s t i n ­
g u id a s d e M a d r i d y m u c h o s d e l o s q u e e n a d e l a n t e
h o n ra ro n s u s n o m b r e s c o m o c e l e b r i d a d e s d e la p < d iti­
c a , d e la s a r m a s y d e l a s l e t r a s : p e r o e n t ó n e o s t o d o s
é ra m o s n a d a m á s q u e m u c h a c h o s j u g u e t o n e s y t r a v i e ­
so s, só lo c o n o c id o s e n n u e s t r a s c a s a s , p o r t o d a s l a s c u a ­
les p a s e a ro n e n c a r r e r a t r i u n f a l m i s s e m b l a n z a s , c o n
g ra n d e r e g o c i j o d e l a s f a m i l i a s d e lo s o r i g i n a l e s ( ’2 ).
R a m ón d e M eso n er o R om an o s.
(Sp continnarA .)
--3
EL D I A P A S O N
---------------
NORMAL.
ARTÍCULO PRIMERO.
S a b id o e s q u e e l G o b i e r n o h a c o n v o c a d o ú l t i m a m e n ­
te u n a n u m e r o s a C o m is i ó n ( á la c u a l t i e n e la i n m e r e c i ­
da h o n ra d e p e r te n e c e r el q u e e s c rib e e s ta s lin e a s ) e n ­
c a rg a d a d e e s t u d i a r la c o n v e n i e n c i a d e q u e s e m o d i f i q u e
en E s p a ñ a e l d i a p a s ó n d é l a m ú s i c a , p a r a p o n e r l o e n
a rm o n ía c o n e l q u e r i g e e n l a s p r i n c i p a l e s n a c i o n e s d e
E u ro p a . E l s o lo a n u n c i o d e e s t a p r o v i d e n c i a , e n m o ­
m e n to s m á s o c a s io n a d o s á l a s l u c h a s a r d i e n t e s d e la
p o lític a q u e á l a s p l á c i d a s t a r e a s d e l p r o g r e s o a r t í s t i c o ,
h a p r o d u c id o e n t r e la g e n e r a l i d a d d e l a s g e n t e s u n a
serie d e p r e g u n t a s , m á s b u f o n a s ( p ie g r a v e s , c u y o r e ­
su m e n p u e d e h a c e r s e d e e s t e m o d o :
« ¿ Q u é es eso del
diapasón/ ¿ H a y e n e s t e a s u n t o t a l i m p o r t a n c i a o c u l t a ,
q u e e x ija l a i n g e r e n c i a d e l G o b i e r n o y s u p o d e r o s o e s ­
tim u lo a u t o r i t a r i o ? ¿ S e n e c e s i t a t a n t a c o n c u r r e n c i a d e
uces p a r a t a n p o b r e o b j e t o ? ¿ C o r r e m u c h a p r i s a le g is ­
la r s o b re e l t o n o e n q u e n o s t o q u e n ó q u e n o s c a n t e n ?
¿ A q u ié n le i n t e r e s a t o d o e s o ? »
U le s y p a re c id a s p r e g u n ta s c o r r e n d e b o c a e n b o c a
d esd e q u e s e a n u n c i ó el p r o p ó s i t o d e l s e ñ o r M i n i s t r o
de F o m e n to , á la s c u a l e s q u i z á n o h a d e j a d o d e c o n ­
tr ib u ir e l Diccionario de Ja L engua castellana c o n s u
h u m ild e d e f in i c ió n d e l v o c a b l o ( p ie s i r v e d e t e m a á la
in v o c a to r ia .— « D ia p a s ó n ( d ic e el c lá s ic o lib r o ) e s e l
in te rv a lo q u e c o n s t a d e c i n c o t o n o s , t r e s m a y o r e s y
d o s m e n o r e s , y d e d o s s e m i - t o n o s m a y o r e s , ( p ie s o n
¡aponte y diatesaron . » — C o n c u y a s p a l a b r a s c r e e n lo s
d 1 i n d e In o b r a q u e s e s a t i s f a c e l a l e g í t i m a c u r i o s i d e l v u lg o ( p a r a q u i e n p r e c i s a m e n t e s e c o m p o n e e l
c i ~ ) ’ s ,c n ^ ° a s ‘ (í lie 1° q u e s e c o n s i g u e e s i n d u d e n t i e r r o r ’ CUan d o n o á m e n o s p r e c i o d e l t r a s c e n •n al p r o b le m a q u e y a s e h a d i s c u t i d o e n t o d a s p a r te s . m e n o s e n E s p a ñ a .
r • 01 '° r t u n a , d ia p a s ó n n o e s l o q u e d i c e e l D ic r io n a j ’ P u ®8 ¿ u n c u a n d o a l g o h a y d e e llo e n e s e c ú m u l o
n o s ' r 'a S ’ i n i n t e l i g i b l e s p a r a l a g e n e r a l i d a d , e s e a lg o
ó on r e tle r e a * d i a p a s ó n c o m o s u j e t o , s i n o c o m o o b j e t o
so n S e cu e D cia d e 1° q u e s i m b o l i z a ; e s d e c i r , a l d i a p a n o rm ° m 0 m -a t e r i a d e e s c r i t u r a , n o a l d i a p a s ó n c o m o
o rt a m u s i c a l . H u b i e r a c o n s u l t a d o l a A c a d e m i a e l
_ _ _ n &n e g o d é l a p a l a b r a , y h a b r í a e n c o n t r a d o q u e
del 3 d e' 1)° R° h r e mi v o l c a n , p a r t o d e l p ú b l i c o , e n 1
se h u n d í /
d e a q u e l a ñ o , d a n z ó s o b r e u n fose
P ° n d ip n t ° e-U i 'd ’ q u e b r á n d o s e l a p a r t o d e l t a b l a d o
po r esco tUl1 a e8cotl!l 0,1 (-' t e a t r o d e l P r í n c i p e , y 1
C a n t a n ' .;'
c e n tenares d o m á s c a ra s , c o n n o p o r
c° n t i n n í eUto s < e p i e r n a s v c a b e z a s . E l b a i l e , s i n oí
S
c; ° m ° si t a l co sa .
de ellos ° c n V l.iUl .""'erto y a > c o n la ú n ic a e x c e p c ió n
P i e r i a a .l a Hily-" n a g r e g a d o a l re g im ic n U
ex'P r ts id e m ar,n ?8I ° ’ 3' h o y t e n i e n t e g e n e r a l , e x -m i:
do y en»; , 6 , s u p r e m o C o n s e jo d e la G u e r r a , m
81 S ec,,I« r a m ig o , I). Ja J M a r í a Marche¿*¡.
] l .U S T K - 'C 1 0 i \
p S P A Ñ O L A
Y
y ^ M
47
E I^ IC A H A .
d i a p a s ó n e s s i n ó n i m o d e escala, ó p a r a h a b l a r c o n m á s
e x a c t i t u d , la e x t e n s i ó n s o n o r a d e u n a v o z ó d e u n i n s ­
tr u m e n to . E o s a n tig u o s lla m a b a n d ia p a s ó n á la s o c ta ­
v a s d e m ú s ic a . lo c u a l p e r m ite q u e , p a r a in te lig e n c ia
d e lo s p r o f a n o s , d i g a m o s l i o y q u e u n p i a n o d e o c h o
o c t a v a s h u b i e r a s i d o e n a q u e ll o s t i e m p o s u n p i a n o d e
o c h o d ia p a s o n e s . — D ia p a s ó n es a d o rn a s ( y n a d a p e r d e ­
r í a e l Diccionario c o n d e c i r l o ) u n t i m b r e d e a c e r o , (p ie
a l c h o c a r s o b r e u n c u e r p o d u r o , p r o d u c e l a n o t a la y
s i r v e p a r a a f i n a r lo s i n s t r u m e n t o s . — E s , p o r ú l t i m o ,
d i a p a s ó n , u n a m a q u i n i l l a c o n la c u a l s e f i j a e l l a r g o d e
lo s t u b o s d e l ó r g a n o , f ia r a ( p ie c a d a u n o a c o r d e c o n
s u s c o m p a ñ e r o s .— T o d o e s to e s d ia p a s ó n , c o n p re fe ­
re n c ia á e sc in te rv a lo d e to n o s m a y o re s y m e n o re s c o n
d i a p e n t e s y d i a t c s a r o n e s . d e ( p ie n o s h a b l a e l Dicciona­
r io , s i n c o n s e g u i r q u e n a d i e lo e n t i e n d a .
N o c u l p a m o s á la d o c t a C o r p o r a c i ó n p o r e s t a f a l t a :
c o n o c e m o s l a l u c h a q u e s o s t i e n e e n t r e lo d i d á c t i c o y lo
v u l g a r d o s u o b r a , a s i c o m o el e s c a s o a p r e c i o q u e b a s t a
el p r e s e n te so h iz o e n tr e lite r a to s y p o e ta s e s p a ñ o le s d el
a r t e d e la m ú s i c a , p o r c u y a r a z ó n n o e s d e e x t r a ñ a r
q u e e n e d i c i o n e s a ñ e j a s d e l Diccionario s e e n c o m e n d a ­
s e la d e f i n i c i ó n d e l a s v o c e s m u s i c a l e s á u n m a e s t r o d e
s o lf e o . P e r o a s i c o m o e l plectro, q u e n o e s o t r a c o s a ( p ie
l a u ñ a a r t i f i c i a l c o n q u e s e p u l s a b a l a l i r a , el a r p a y
e n n u e s t r o s t i e m p o s la b a n d u r r i a , h a a s c e n d i d o e n el
c o m ú n s e n t i r d e la s g e n t e s d o c t a s á la c a t e g o r í a d e m i­
m en y á la s o n o r i d a d d e l a e x p r e s i ó n p o é t i c a , d e l m i s ­
m o m o d o e l d ia p a s ó n d e b e a s c e n d e r e n la s f u tu r a s e d i­
c i o n e s d e l Diccionario a l l u g a r ( p ie l e g í t i m a m e n t e le
c o r r e s p o n d e , y á q u e 1c l l a m a n s u a b o l e n g o y s u s s e r v i ­
c io s e n e l a r te . S i n o s o tr o s fu é ra m o s c o n s u lta d o s s o b re
l a n u e v a m a n e r a d e d e f i n i r la p a l a b r a , d i r i a m o s a s í :—
<i D i a p a s ó n . S o n i d o f u n d a m e n t a l , q u e s i r v e d e b a s e á
l a s c o m b i n a c i o n e s d e la m ú s i c a . »
E l p u e b l o lo a d i v i n a b a y a e s t o , a n t e s q u e el Diccio­
nario. C u a n d o u n p a d r e r e ñ i a á s u h i j o r e b e l d e y a l t a ­
n e r o , s o l i a d e c i r l e :— « B a j e V . e s e d i a p a s ó n , s e ñ o r m ió ,
q u e e s tá V . h a b la n d o c o n s u p a d r e .» — C u a n d o se c r it i ­
c a á u n o r a d o r r a b i o s o , a c o s t u m b r a ¡i d e c i r s e : — » P r i n ­
c i p i a c u u n d i a p a s ó n t a n a l t o , q u e á l a s p o c a s f r a s e s se
a h o g a y b e r r e a .» — C u a n d o se h a b la d e u n a m u je r q u e
g r i t a , e s c o m ú n a ñ a d ir :— « S i n o le v a n tá ra ta n to el
d i a p a s ó n , m e g u s t a r í a m á s .»
¿ C a b e , d e s p u é s d e e s ta s e x p lic a c io n e s d e l v u lg o , d u ­
d a r d e l o ( p ie e s e l d i a p a s ó n , y d e l a c o n v e n i e n c i a d e
r e g l a m e n t a r l o ? C r e e m o s « p ie n o . M a s , p o r si a l g u n o
tu v ie ra a ú n su s e s c rú p u lo s , b u e n o es h a c e r o b se rv a r
q u e n u e s t r a é p o c a s e d i s t i n g u e por la t e n d e n c i a ú r e ­
u n i r , e n f ó r m u l a s c o m u n e s , lo s e l e m e n t o s c i v i l i z a d o r e s
d e la e s p e c ie h u m a n a . U n id a d d e p e s a s y m e d id a s (s e
d i c e ) ; u n i d a d d e f r a n q u e o e n la c o r r e s p o n d e n c i a ; u n i ­
d a d d e t a r i f a s e n lo s c a m i n o s d e h i e r r o ; u n i d a d e n la
e x a c c ió n d e d e re c h o s d e A d u a n a s , y h a s ta se s u s p ira
p o r u n id a d d e le n g u a s . P u e s b ie n : e x is te u n a s o la le n ­
g u a u n i v e r s a l , u n m í s e r o a l f a b e t o , ( p ie s e c o m p r e n d e e n
to d a s p a r te s y c o n c u y a s p a la b r a s se e n tie n d e n to d a s
l a s c r i a t u r a s : e s a l e n g u a e s la m ú s i c a ; e s e a l f a b e t o s o n
lo s s i e t e p u n t i l l o s q u e s e e s c r i b e n e n e l p e n t a g r a m a ; y
c u a n d o e l m u n d o h a c o n s e g u i d o la m a r a v i l l o s a c o n ­
q u is ta d e fo r m u la r u n id io m a c o n q u e se h a b le n to d o s
lo s c o r a z o n e s , ¿ e s l í c i t o p e r m i t i r q u e e s c i d i o m a s e d e s ­
n a tu ra lic e y p e r v ie rta p o r la d iv e rs id a d e n s u m a n e ra
d e p r o n u n c i a r l o ? ¿ N o s e r á u n a o b r a m e r i t o r i a la u n i ­
f i c a c i ó n d e l s o n i d o f u n d a m e n t a l , s o b r e q u e g i r a n lo s
c o n c e p to s d e la m ú s ic a ?
E s t o e s lo q u e y a s e li a h e c h o e n m u c h a s p a r t e s , y
e s o e s lo ( p ie e l a c t u a l M i n i s t r o d e F o m e n t o s o l i c i t a q u e
se h a g a e n E s p a ñ a . S o b re tr e in ta to n a lid a d e s d ife r e n ­
t e s s e t o c a y s e c a n t a h o y e n lo s p u e b l o s d e E u r o p a ; el
d i a p a s ó n , q u e e s lo ú n i c o a r b i t r a r i o q u e h a q u e d a d o
e n la m ú s ic a , se m o d ific a y a t i r a n t a , p o r c a p r ic h o , e n ­
tr e c o m p o s ito re s y e j e c u t a n t e s ; la s v o c e s q u e se e d u c a n
e n u n d i a p a s ó n , n o s e a v i e n e n á o t r o ; lo s i n s t r u m e n ­
t o s ( p ie s e c o n s t r u y e n p a r a u n a t o n a l i d a d , n o s i r v e n
p a r a o t r a ; la m ú s ic a q u e se e s c rib e en u n a te x i t u r a , n o
r e s u l t a e n s u p u r e z a con o tra ; p o d r í a o c u r r i r e l f e n ó ­
m e n o d e q u e , te n ie n d o u n a le n g u a u n iv e r s a l, lle g á ra ­
m o s á n o c o m p re n d e rn o s . ¿ E s e s to to le ra b le ? ¿ E s e s to
b a la d i ?
Y a q u í v e m o s c ó m o se v a a g r a n d a n d o la c u e s tió n al
p a s o q u e s e p ro f u n d iz a . P e r o h a y m á s .— L a s n a c io n e s
t r i b u t a r i a s , c o m o la n u e s t r a , n o p u e d e n s u s t r a e r s e a l
i n f l u j o d e la s o t r a s e n ( p ie r e s i d e n l a s f u e n t e s d e p r o ­
d u c c i ó n . N o s o t r o s t r a e m o s la m ú s i c a d e f u e r a ; t r a e m o s
lo s i n s t r u m e n t o s d e i b e r a ; t r a e m o s d e f u e r a lo s m e d i o s
d e e n s e ñ a n z a , d e e je c u c ió n y d e e s tilo : ¿ c ó m o , p u e s,
v a m o s á c o n t i n u a r c o n u n t o n o d i v e r s o d e l ( p ie a f u e r a
s e u s a ? P l e g a r i a e l c a s o , c o m o h a s u c e d i d o y a , d e ( p ie
c ie rto s c a n ta n te s se n ie g u e n á c a n ta r e n E s p a ñ a ; d e
(¡lie c i e r t o s i n s t r u m e n t i s t a s d e n o t a n o a l c a n c e n é x i t o
e n t r e n o s o t r o s ; d e ( p ie e l a r t e l í r i c o s e n o s a l e j e , p r e c i ­
s a m e n te , e n l a é p o c a q u e m á s n o s a g r a d a ; y c o m o la
c u e s tió n e s re c íp ro c a , se d a r ía el c a so , a s im is m o , d e q u e
n u e s t r o s c a n t o r e s , n u e s t r o s s o l i s t a s y lo s p r o p i o s i n s ­
t r u m e n t o s q u e c o n s t r u y é r a m o s , si l a a s p i r a c i ó n e s e l
d e s a r r o l l o d e l a s i n d u s t r i a s , e n c o n t r a s e n c e r r a d a s la s
p u e r t a s e n lo s d e m a s p a í s e s , ó n o h a l l a r a n e n e l l o s la
j u s t a a c e p t a c i ó n q u e p o r s u i n t r í n s e c a v a l í a le s c o r r e s ­
p o n d ie s e . ¿ E s e s to b a la d í ?
U n a n a c i ó n q u e l l e v a la b a n d e r a e n t o d a s l a s i n n o ­
v a c io n e s ú t i l e s , y q u e e n c u e n tr a la s fó rm u la s m á s
a g ra d a b le s p a r a to d o s lo s d e s c u b rim ie n to s p ro v e c h o s o s ,
la F r a n c i a , r e s o l v i ó h a c e v e i n t e a ñ o s r e f o r m a r e l d i a p a ­
s ó n d e su m ú s ic a , b a já n d o lo al to n o m á s n a tu r a l y m á s
c o n f o r m o á l a s a p t i t u d e s d e lo s ó r g a n o s h u m a n o s . C o n s u l t ó l o c o n lo s p u e b l o s m á s c u l t o s , y d e t o d a s p a r t e s
r e c i b i ó p l á c e m e s y a d h e s i o n e s ; r e u n i ó e n s u s e n o la s
e m i n e n c i a s m u s i c a l e s c o n te n í] > o v á n e a s . lo s R o s s i n i , lo s
M e y c r b e e r , lo s A u b e r . lo s I í e r l i o z , lo s l l a l e v y , lo s T i l o ­
m a s . y le s e n c o m e n d ó la d i l u c i d a c i ó n d e l a s u n t o : é s to s ,
u n á n i m e m e n t e , a d o p t a r o n u n a f ó r m u l a g e n e r a l p a r a el
d ia p a s ó n ó s o n id o m a tr iz d e la s c o m b in a c io n e s lír ic a s ;
e l m o n a rc a q u e im p u ls a b a e n tó n e o s c o n e n é r g ic a v o ­
l u n t a d lo s d e s t i n o s d e F r a n c i a i m p u s o la f ó r m u l a á
s u s c o n s e rv a to rio s , á su s te a tr o s s u b v e n c io n a d o s , á su
e j é r c i t o , á s u m a r i n a , á s u I g l e s i a : la p r o p a g a n d a se
e x te n d ió b ie n p r o n to á o tr a s n a c io n e s , y el d ia p a s ó n
l l a m a d o norm al c u n d e p o r E u r o p a , s in q u e E s p a ñ a se
h a y a m o s t r a d o , h a s t a e l p r e s e n t e , p r o p i c i a ¡i e n t r a r e n e l
c o n c i e r t o c i v i l i z a d o r d e lo s p u e b l o s m o d e r n o s : h o y se
d i s p o n e á p r o c u r a r l o . ¿ F ,s e s t o b a l a d í ?
P e ro e s ta m o s te m ie n d o q u e se n o s in te r r u m p a p a ra
d e c ir n o s :— « P u e s ¿ h a y m á s q u e o rd e n a r el u so d e l
d ia p a s ó n , y p le ito c o n c lu id o ? ¿ A q u é ta n ta g e n te y
ta n ta s d is c u s io n e s ? » — E o s que, asi d ije r a n ig n o ra r ía n
la d i s t a n c i a q u e h a y e n t r e l e g i s l a r p o r m e d i o s a b s o l u ­
to s ó p o r p ro c e d im ie n to s d e l o rd e n r e p r e s e n ta tiv o : ig ­
n o r a r ía n ta m b ié n la m u ltitu d d e in te re s e s re s p e ta b le s
( p ie s e l e s i o n a n y c o n m u e v e n c o n e s t a d e t e r m i n a c i ó n .
L a n u e v a t o n a l i d a d d e m ú s i c a 'p i e s e p r e t e n d e i m ­
p o n e r . a n u l a d e u n g o l p e t o d o s lo s i n s t r u m e n t o s d o
v i e n t o q u e e x i s t e n e n la a c t u a l i d a d , y h a s t a e n l e s d e
c n e r d a e x i g e c i e r t a s a l t e r a c i o n e s , q u e s e r e f i e r e n , n o s ó lo
á su e n c o r d a d u r a , s in o á l a m a n e n d e p u ls a rlo s . L a
n u e v a t o n a l i d a d r e c l a m a d e lo s i n s t r u m e n t i s t a s , d e lo s
c a n t o r e s v d e lo s m a e s t r o s u n a s e r ie d e e s t u d i o s , m á s ó
m e n o s p r o f u n d o s , p e r o e s t u d i o s a l f i n . q u e le s f a c i l it e
la d if e r e n te e je c u c ió n d e la s p ie z a s m u s ic a le s . E a n u e ­
v a t o n a l i d a d d e s e c h a e n u n s o lo ( lia t o d o s lo s ó r g a n o s
d e lo s t e m p l o s , t o d a s la s b a n d a s d e la m i l i c i a , t o d a s la s
c o r n e t a s y c l a r i n e s d e la t r o p a , t o d a s l a s c o s t u m b r e s d e
to c a r y c a n ta r q u e c o n s u e tu d in a ria m e n te e je r c e n esa s
c la s e s , t a n n u m e r o s a s c o m o p o c o f e l i c e s , á q u i e n e s l a
s o c ie d a d e n c a rg a el re c re o d e s u s s e n tid o s . ¿ C o n q u é d e ­
r e c h o s e l e s m a n d a á lo s f a b r i c a n t e s y a l m a c e n i s t a s ( p ie
d e s tr u y a n la s e x is te n c ia s d e s u s a lm a c e n e s y q u e se c o n ­
s a g re n á c o n s tr u ir é im p o r ta r n u e v o s m a te r ia le s d e m ú ­
s ic a ? ¿ C o n q u é d e r e c h o s e i m p o n e á l a s p o b r e s p a r r o ­
q u i a s , á lo s t r i s t e s c o n v e n t o s , ¡i lo s m a l a v e n t u r a d o s
m u rg u ista s l a O b lig a c ió n d e c a m b i a r l o s m a l o s ó b u e n o s
i n s t r u m e n t o s ( p ie p o s e e n , c o n lo s c u a l e s c e l e b r a n e l
c u l t o ó g a n a n s u p a n , p a r a ( p ie c o a d y u v e n ¡i la e j e c u ­
c i ó n d e u n a i d e a m o r a l ó f ilo s ó f ic a ? ¿ C o n q u é c a u d a l e s
se i n d e m n i z a n t o d o s e s t o s p e r j u i c i o s ?
Y lié a q u í e x p l i c a d o e l e x t e n s o n ú m e r o d e i n t e l i g e n ­
c i a s c o n q u e h a y q u e c o n t a r p a r a p r o m o v e r c o n aci< r t o
r e f o r m a s t a n r a d i c a l e s c o m o la d e ( p ie s e t r a t a . E l c a m ­
b io d e d ia p a s ó n e s , e n la p r á c tic a ( l e l a m ú s ic a , a lg o
p a r e c id o á u n a r e f o r m a c o m o la q u e el P o n tíf ic e G r e ­
g o r i o X I 11 s e v i ó p r e c i s a d o á i n t r o d u c i r e n e l A l m a ­
n a q u e : S u S a n t i d a d p a r ó e n t o n c e s el t i e m p o ; a h o r a
h a y q u e a c h ic a r la s v ib ra c io n e s d e l s o n id o : e n to n c e s so
s u p r i m i e r o n d i e z ( lia s d e l a v i d a ; a h o r a h a y ( p ie s u p r i ­
m ir d ie z y n u e v e p u n to s d e la re s o n a n c ia . P e ro , ¿ c u e n ­
t a n lo s g o b i e r n o s d e a h o r a c o n e l o m n í m o d o p o d e r d e
lo s P o n t í f i c e s d e e n t o n c e s ? ¿ D e q u e m e d i o s h a y q u e
v a le rs e b e y p a r a lle v a r á c a b o a lte ra c io n e s fu n d a m e n ­
ta le s c o m o é s ta s ?
E sc s e rá el p u n to q u e tra ta ré in o s e n n u e s tro se g u n d o
y p ró x im o a rtíc u lo .
J o sé d e Ca stro y Ser r a n o .
REVISTA DE LONDRES.
SUMARIO.
Canilii.i, la Ot'camcUm.—El ]nJ»i >íi puerta.—Muchus palos [tara una nncimi
raila. - l.os jrrartilcs niños — Huilla de un nonio.— N'i .!< ívmms ni Dcmócrit o —«Maneje vuestra Nlnjcstud <|iie no hnjm fri«».»—Mrtci.nilopin pnliticrt,
Ariftóoratns y l'iionrcs— 1.a inirntaua va ¡i Malionin.— l’.'tvo y pnr-r —
Acusación al Rey ilc los astros.— Curidud cu cuenta corriente— políticos
traslinm antes.— ¡l'olirccitos ilusos!— Un todas luirte» cuecen liaPa. |.;<.
partero.— Bismarek. ó sarcasmo de no propietario, (ptitnd de las nm.iorcs. 1.a reina de los radicales.— [.óndtvs copia á Madrid. Opera nacional.
— Idioma de pájaro-.— llamlct — l'n espirita unidor. T -atro. m decas
■leticia.—Caria pillo en mi corral. -Quien lo tiene, lo luce.- I'i'stin de a r­
tes.— Kl Hayal .Umhimi y la palería ' . V e » . — l'n a dc-vrucia y mi castipo. ó el incendio tic la Biblioteca de llirmimjluini.
L ondres, 1 9 E nero 1 8 7 9 .
P a s a n l a s f i e s t a s , p i é r d e n s e e n e l e s p a c i o lo s ú ltim o s ,
e c o s d e la a le g r e y b u llic io s a c a r c a ja d a : e l e n tu s ia s m ó '
a m e n g u a , c r e c e e l f r i ó , s e a lz a , u n n u e v o t e l ó n , s e a n u ­
b l a e l c i e l o , lo s t e m o r e s c r e c e n , m e n u d e a n l a s h u e l g a s ,
s u b e la m o r t a l i d a d , e l c o m e r c i o s u f r e , e l c o n s u m o a c o r ­
t a , e l c r é d i t o se, h u n d e : d o q u i e r d e s c o n f i a n z a , r e c e lo s ,
a r r u g a d o s c e ñ o s , l ú g u b r e s p r o f e c í a s , (.’u n t a n t a i l u m i ­
n a c ió n e lé c tric a y f a b ric a r d ia r ia m e n te d o s m il m e tr o s
d e c a b le s c o n d u c to r e s d e l u z , h a y n e g r u r a e n el h o r i­
z o n te , tr is te z a e n la a tm ó s f e r a m o ra l. E l fr ió d ie z m a á
lo s p o b r e s , e l lo b o d e l h a m b r e e s t á á l a s p u e r t a s d e I n -
p A
J
l
U STRA CIO N ,
jpSPA Ñ O L A
Y
y^M E R IC A N A
K.° III
DE
B ELLAS
ARTES
EN
187
cc
MADRID. — EX PO SIC IO N
48
C O PIA D E L CU A D R O D E M R. JO S E P H COOMANS, E X IS T E N T E E N E L M USEO D E LO N D RES.
CUADRO DS D. MIGUEL JAl)ItA(¿UE, PREMIADO CON MEDALLA DE SEGUNDA CLASE.—(DIBUJO DEL MISMO AUTO
C A R L O S V E X Y l 'S T E .
J
gl aterra. Es cuestión de unir corazones, manos y bol­
sillos, de olvidar errores pasados, de salir por las calles
haciendo confesión general, y gritar como los hebreos
á sus madres: Dónde hallaremos el pan y el vino?
; Quince mil quiebras en el pasado año. diez y ocho
millones de libras de déficit en la importación , cuatrociernas grandes compañías deshechas y arruinadas, aba­
timiento cu las manufacturas, subida del descuento del
Banco! ¡Y una guerra en el Afgan, sin saberse con­
tra quién, sino es contra los rusos, y otra probable
guerra contra los zulus en el Sud de Africa, y otros
varios embrollos y conllietos internacionales para apar­
tar la vista de los conflictos sociales internos! Confese­
mos <pie esto es demasiado para una nación tan ner­
viosa y pusilánime como la inglesa. Sobro todo, en
afectándose el comercio y los valores públicos, estos
gigantes se convierten en enanos, y de hombres gran­
des en g r a n d e s n iñ o s. Al ver el pánico general, parece
que el genio protector bate sus alas y la abandona en
política al oso artero de la Rusia, en comercio al rapo­
so astuto del fraude, en industria á la mortífera com­
petencia, en navegación á las iras de Neptuno ó á la
negligencia de marinos que han reunido una inmensa
flota en el fondo de los mares, y hasta en el clima, á
una perturbación en este planeta snb-hmar. que trae los
trios del polo Norte á Londres y se lleva sus nieblas á
Madrid.
Esto, que parece exageración poética, es una triste
verdad prosaica. Pero no soy yo cronista saturnino,
que vaya á tomar la pluma de .Jeremías, ni tan humo­
rístico, (pío empuñe la de Demócrito al pintar males y
sombras. Todo puede hacerse buscando en el medio la
virtud.
La inclemencia del invierno actual, asunto de varias
conjeturas entre naturalistas, climatólogos y astróno­
mos, me lleva á completar con una pincelada necesaria
la pintura risueña de mi anterior Quincena.
Después de todo, es el mal más grave (pie sufre el
pueblo; y aunque el Parlamento tiene tal poderío, »que
todo lo puede hacer, menos convertir á un hombre en
una mujer«, no se ha ocurrido a nadie imitar á nues­
tro buen Felipe III, •pie sintiéndose tiritar en Avila,
y viendo la omnímoda autoridad de su padre, dijo á
aquel santo Rey: «Mande Vuestra Majestad que no haga
frió.» Pero si el pueblo tiene mejor sentido que el jo­
ven Príncipe de Asturias, la aristocracia y plutocracia
inglesas están muy por debajo (L nuestro cándido rey.
El vértigo, la embriaguez, el endiosamiento de los po­
derosos y aduladores, introdujeron una creencia supers­
ticiosa. fomentada por los ilustrados periodistas y hom­
bres políticos para dar realce á la monarquía por un
lado, y á sus goces domésticos por otro. A un cielo
claro y sol radiante en un clima lluvioso y nebuloso se
llama tiem po de la /«Vi n a . Parece ser que esta graciosa
ó agraciada soberana , ó no sale á ningún acto público
oficial sin consultar ántes con astrónomos, ó que el sol
(lleno de sentimientos monárquico-representativos )
tiene la costumbre de limpiar la atmósfera de nubes y
servirle de esplendente solio en la alta esfera. No me
disgusta la habilidad que encierra esta combinación de
meteorología y de política, llevada á cabo por cerca de
cuarenta años con toda la seriedad inglesa.
Vienen la aristocracia y los Fúcares pretendiendo
que las fiestas de Pascuas, para ser elegantes, completas
y en sazón, han de obligar a la naturaleza á vestirse de
blanco, desde la pequeña flor hasta la inmensa cúpula
de San Pablo, y á los vientos del Norte á que soplen
con toda su despiadada furia, para que crezca el encan­
to de la chispeante chimenea, aumente el apetito y se
establezca, la debida distinción entre la comodidad del
rico y los sufrimientos del pobre. Nada de volubilidad
ni caprichos de los elementos. En un país tradicional,
rutinario, consuetudinario y de gran apego á las for­
mas, la naturaleza tiene que plegarse al carácter, y
Mahoma no debe ir á la montaña, sino la montaña á
Mahoma. Y en efecto, rara es la Pascua que, por com­
placer á estos señores, no viene con su decoración de
carámbanos y su alfombra de nieve para coronar el
ideal estético de la nobleza y la clase media, y este año,
con un frió laponés por añadidura, que, sobre la mise­
ria excepcional de las clases bajas, ha aumentado la
mortalidad á una cifra espantosa. Y hace el diablo que
los comedores de las casas estén todos en la planta ba­
ja, con ventanas colosales, por las que bandadas de obre­
ros, transidos de frió y aullando su terrible antífona:
« n o tr o r k lo d o » (1), ven, al vivo luego del hogar, lu­
josas lámparas, costosa vajilla, lujosas libreas, el vahar
de los manjares, la animación de los comensales, el
choque de las copas y la satisfacción que presta al ros­
tro un estómago bien servido.
l u
STÍ^A CIO N .
jS sP A Ñ O L A
Y
y^M E R .IC A N A .
beis, lectores, quién es el principal responsable de estos
crímenes? El astrónomo Lockycr los achaca al Sol,
que desde hace cuatro años, y por efecto sin duda de
trabacuentas, dimes y diretes con los proveedores de
combustible, no tiene la fragua como es debido y cor­
responde á un empresario general de alumbrado de los
planetas, en lo 'pie se parece á las fábricas de gas de
Londres, y creo (pie do otras muchas capitales. Así se
ha averiguado en el último eclipse, y los pueblos están
sufriendo las consecuencias de esta excisión, ó tal vez
fraude, de los contratistas de calórico. Me inclino á lo
segundo, pues siempre he tenido al Rey de los astros por
un monarca modelo y verdadero padre do los pobres.
Lo (pie en realidad falta es sol de caridad, de humani­
dad. de verdadero amor ái los semejantes. Lo que en ver­
dad sobra es mucho hielo en el corazón, mucho egoís­
mo. En vez de tanta luz eléctrica, una vibración simpá­
tica, luz para el alma, fuego para el corazón, calor para
los sentimientos. No basta la caridad legal, ni la bene­
ficencia. como una partida más en el libro de cuentas
corrientes, y ¡quiera el cielo que la situación crítica (pie
hoy atraviesa esta nación sea el motivo de despertar
el entendimiento y avivar la voluntad de poner reme­
dio á estos antiguos males!
La política fuera de sus casillas, ó los políticos tras­
humantes, trabajan, como de costumbre, en esta época
del año, ya en banquetes públicos, que excitan el pa­
triotismo, ya en arengas á sus electores por los respec­
tivos diputados. Los hombres de corazón, los lories,
animan al pueblo diciéndole que la nube pasa, y que
ellos, con su larga vista, divisan mejores tiempos.
Conocer la causa de los daños es mitad de camino
para su curación. Todo lo presente son legítimas con­
secuencias de lo pasado. La gran prosperidad que siguió
en Inglaterra á la guerra franco-prusiana, por reinar
casi sola en los mercados y por tener los Bancos rejile­
tos con caudales del extranjero, hinchó á los ingleses de
ilusiones ( ¡pobrecitos ilusos !), se lanzaron á toda clase
de especulaciones y aventuras, con la bolsa abierta al
demandante y el corazón abierto ála buena fe. Se pres­
tó dinero á todo el mundo, hasta á los Estados insol­
ventes. Sobraba el trabajo, subían los jornales, gastaba
y triunfaba el jornalero, queriendo igualar al oficial. el
oficial al maestro, el maestro al industrial, el industrial
al comerciante, el comerciante al banquero, y el ban­
quero al príncipe. Subió, subió la pompa de jabón, y re­
ventó en el aire, y todo lo que era pasajero, y humo,
y mentira, y ficción, y apariencia, huyó ó se deshizo,
quedando la realidad desnuda, el desengaño á los ojos,
y el bolsillo exhausto.
Cinco años de desencanto, de estupor, de lucha, do
vivir de la mano á la boca, fuera del centro, han traído
la gran crisis actual, y el pueblo autónomo y libre pide
abura al (hibierno investigue las causas del abatimiento
del comercio, y pedirá que busque la armonía entre el
capitalista empresario y el obrero, y que acabe con las
huelgas, recobre su ascendiente en Turquía, su inde­
pendencia en la India, sin promover guerras ni aumen­
tar el presupuesto de gastos, y por último, ya en el ca­
mino de las peticiones, que cambie la rigidez del in­
vierno en una eterna primavera. Esto dice la oposición,
y veo (pie «en todas partes cuecen habas.»
Pero dejemos la política, y hasta el folleto que aca­
lla de publicar Mr. (íladstonc, y sírvanme dos noticias
como despedida de estos asuntos tétricos para entrar
en otros más agradables. Apénas nos había el telégrafo
trasmitido la del fallecimiento del anciano patriota Prín­
cipe de Yergara, publicaba el T im e s una extensa bio­
grafía de este ¡lustre veterano, á quien siempre consi­
deraron de los más parecidos á su ideal tipo de II'elHngt o n , con la ventaja de nuestra parte, que el vencedor
en Waterloo odiaba entrañablemente al pueblo inglés,
miéntras que Espartero amaba, quizás en demasía, á los
españoles. ¡Notable coincidencia! Nuestro Regente del
reino residió en S a i n t J o h n 's W ood, K m ! Te erare, en una
modesta casa, no muy léjos de la que habitó Luis Na­
poleón en 11'ellin g to n /lo a d , á cuya puerta figuró el nom­
bre del Presidente de la República durante más de vein­
te y cinco años. El dueño se vengó del golpe de Estado,
borrando el nombre de Napoleón al dia siguiente de
la rota de Sedan, y poniendo en su lugar : /¡is m a r r k .
Nuestro insigue compatriota, que filé aquí personalmen­
te muy estimado, tendrá en cambio un busto en relieve
y una inscripción (pie recuerde la morada donde, en es­
tas islas hospitalarias, vivió los cuatro años de su emi­
gración un hombre público, siempre firme en sus prin­
cipios y siempre leal á su bandera.
M ú d a m e ( /r o le , viuda del célebre historiador de la
Grecia, autora de una interesante biografía de su espo­
so, y escritora y periodista de actividad incansable, ha
pasado también á mejor vida, cerrándose para siempre
¡ C u á n to pavo por un la d o ,
Y c u á n to jiiim r p o r o tro !
una de esas elegantes reuniones, donde brillan más el
Las Memorias semanales facultativas llegan á califi­ talento que los bienes de fortuna. Frecuentaban su so­
car de verdaderos asesinatos las numerosas defunciones ciedad, a más de los distinguidos escritores, los gran­
(pie ocasiona un frió sin precedente, y creen que un des maestros M e n d e h s o h n , M osrho/es, C h o p in y T lm lb erq ,
mediano sistema de socorros instantáneos habría evi­ y más recientemente G o n n o d , S le r a d u le B e n n e lf, Cos­
ta y J u lio lle n e d ie l, admiradores de sus talentos en la
tado tanta y tanta catástrofe entre los pobres. Y ¿sa-1 música,
que poseía hasta el punto de tocar de repente
hojas de p a r ti t u r a s sin prévio arreglo para el piano,
( 1 ) ¡ N o te nem os tra b a jo !
I cosa (jue es dado á muy pocos de los grandes profeso!
III
res. Esta ilustre dama y L e m m e n s -S h e r r in g to n , cuyo*
triunfos como cantatriz no la han impedido brillar coü I
mo compositora de un notable O ratorio, dan un mentii
á los que afirman que la mujer es incapaz de sobresal^ I
en el divino arte de la música. Llamábanla R e i n a d I
los ra d ic a le s, y á sus salones concurrían, ademas, todo*
los hombres notables en el partido liberal inglés, como
no podía ménos de esperarse del templo doméstico
donde se daba nueva vida al espíritu clásico griego »
allí tuve el gusto de conocer al honrado patriota Col.
d e n , el mayor bienhechor de Inglaterra: al coiistanteé
infatigable T a i/lo e , defensor de las libertades del ho®,
bre y la mujer, donde más largad más vàriamente #
contienen : al austero y taciturno M o z z in i, quebrantado
más en su salud y en sus afecciones íntimas que en sos
ideas, y al tribuno B r i g h i, orador meridional, latino
figura politica exótica en el cuadro de la elocuencia in!
glosa, y á otros importantes personajes de no escaso
influjo en los negocios de Inglaterra.
Basta de noticias tristes.
Al fin se decide Londres á seguir las huellas de Yadrid y otras capitales del continente en punto á repre.
sentaciones de óperas. Hasta aquí sólo ha tenido una
brevísima temporada anual de treinta representaciones
entre Abril y Mayo. Cierto que. á veces, h n n funcionado
simultáneamente dos compañías, compuestas de la cre­
ma y nata de los primeros artistas del mundo: cierto
que la Sociedad Filarmónica, la de Armonía Sagrada, los
conciertos sabatinos y lunicalcs de S a in t- J a m e s , los de
E voler H a l l , A lb e r t H a ll, S a i n t - M a r t i n , Palacios de
Cristal y de Alejandra, los de baladas y madrigales ingloses, los obligados á beneficio de grandes profesores,
la estación llamada de otoño, y otras infinitas solemni­
dades musicales, exceden á cuanto vemos en otras gran­
des cortes : pero la verdad es. (pie Londres, con toda su
cultura y riqueza, no gozaba del encanto de las óperas
en su prolongado invierno. Hoy se da este paso, aven­
turándose el director de orquesta C a r i R o s a y el em­
presario de C o ven t C a rd e n , Mr. Mapplcson, á ofrecer
una serie de representaciones de las obras maestras de
los grandes artistas en versiones inglesas. Este es nn
paso hacia la aclimatación de la ópera nacional, de que
huían todos los empresarios, persuadidos de que sólo el
italiano es can la b ile , y por artistas enseñados desde la
cuna en la dolce lin g u a del Tasso y de Petrarca. Ello
dirá. De los veinte y ur principales artistas, sólo dos
pertenecen á la ópera italiana propiamente dicha. Por
lo demas, la confianza del director se echa (leverai
anunciar veintinueve óperas de M o za r t, C h eru b in i, Mey e rb e e r , B e e th o v e n , A u b e r , D o n iz e tti, B e l li n i, Weber,
N ic o la i, l'Io toa-, V erd i, C o u n o d , W a g n er, W allace y Be­
n e d ir/, estos tres últimos ingleses. Si este ensayo es ven­
turoso con un idioma de pájaros, podemos decir nos­
otros que <cn o b b sse (d e la n g u a g e) oíd i ge. » R i e n z i , de
Wagner, abrirá la marcha, siguiéndola : T h e L i ll y of
K illa r n p y , de Bcnedict; pero, como la una es música
alemana del porvenir y compuesta sobre un idioma
peor, según la opinion de Cárlos Y, y la otra de maes­
tro inglés y sobre libretto sajón, acaso ganen más que
pierdan en el cambio. Queda por ver cómo apare­
cen las melodías de B e llin i y B o n n ¡zelii en esta len­
gua monosilábica de tres consonantes por contera á
cada vocal.
Ya abrió sus puertas el teatro L y c e u m , consagrado
al drama y tragedia nacionales por excelencia. Henry
I r r i n g prosigue su gloriosa campaña con el repertorio
S h a k s p e r ia n o , que tantos laureles le ha valido, y el
J /a m /e l, expurgado, corregido en texto y escenario, y
con una O p helia tan encantadora como E le n a ferry»
promete ser una institución social de fu n cio n e s perma­
nentes, miéntras esté á la cabeza este concienzudo ac­
tor trágico. El estudio de S a l v i n i y R o s s i, á quienes
pudo admirar en este y otros grandes caractéres del
monstruo del teatro inglés, le hacen único y solo en la
escena de Londres para interpretar estas grandes crea­
ciones. ; Lástima (pie la más preciosa joya de tan colo­
sal ingenio se desluzca con la aparición inverosímil de
un espíritu arengador! I,os actores que le personifican
quedan siempre en ridículo. ; Harto tiene que hacer un
artista en imitar á sus semejantes con naturalidad!
Pero ;á dónde irá el actor á estudiar la voz, la acti­
tud y los ademanes de un espíritu? Si al ménos dijes®
su papel sin ser visto! Pero hasta en colocarle en la
escena hay sus graves conflictos. En los años pasados
M r . I r r in g le ponía una especie de pùlpito en un ár­
bol. Ahora se ha enmendado esta parte, y aparece ro­
deado de luz sobro la eminencia de una roca. De todos
modos, el buen espíritu no cabe en la escena, ni conio
orador en tripode, ni como aguilucho en la cima de
una peña. En una de estas representaciones se despide
para siempre de la escena M r . C h ip p e n d a le , (pie actúa
la parto de Polonio, y se retira después de sesenta f
ocho años de constante trabajo en los teatros de Lon­
dres. ¡Trabajar es, y bien merece el V ade i n p a ce!
Para terminar con este asunto. Yuclve á
en
la prensa de esta capital y de la vecina Francia la m?"
noseada cuestión de la decadencia de los teatros.^ E®
Inglaterra no es extraño, porque el torrente de la ¡Di­
ligencia no corre liácia los templos de Melpòmene?
Taba, como en Francia, en España y en Italia, sino»
a g ita r s e
Á
N. ° I 11
J~ * A
fr a g u a s d e V u l c a n o y o f i c i n a s d e M e r c u r i o . C o n t o d o
8 tT lo s f r a n c e s e s , p a r a q u i e n e s e l t e a t r o e s u n a m a n i f - H c i o n d e l t a l e n t o n a c i o n a l , v i e n e n á q u e j a r s e d e lo
I m 0 y a n d a n lo s l e o n e s ( y o t r a s b e s t i a s ) p o r l a s t a b l a s
S onde t a n t o s t r i u n f o s r e c o g i ó e l t a l e n t o c ó m i c o y d r a á tie o A q u í h a y m u c h o d e r e f u n d i c i ó n ó a d a p t a m i e n ¡° d e o b r a s b u e n a s , y m u c h o m á s d e r o b o y p i r a t e r í a
Vg ]as m a l a s , c o n u n a v e r d a d e r a p l a g a d e oyere!las, f a r ­
sas burlesques, j u g u e t e s , b u f o n a d a s y p a n t o m i m a s , r o p a
h ech a ó c o s id a e n c a s a , p e r o t o d a d e p a c o t i l l a , y la v e r la d e s , q u e la s p o c a s , m u y p o c a s , o b r a s c o n c i e n z u d a s
n a c io n a le s l o g r a r o n s i e m p r e m á s a p l a u s o q u e e l m e j o r
rifacimenfo ó c o m p o s t u r a d o g é n e r o e x ó t i c o , ( ’ r e o q u e
e s te n o s su c e d e e n E s p a ñ a , p r u e b a d e q u e « c a d a g a llo
c a n ta m e j o r e n s u corral.y< S i n o le s r e t o r c i e r o n e l c u e ­
llo c re o (ju c lo s e s p a ñ o le s v o l v e r í a n á s e r lo s a m o s y
d u eñ o s d e to d o s lo s c o r r a l e s d e l m u n d o .
Y v a r a o s á o t r o a s u n t o , t a m b i é n d e a r t e , e n q u e lie ­
m o s sid o lo s p r i m e r o s , y s o m o s , p o r d e s g r a c i a , lo s ú l ­
tim o s. Q u ie n lo p u e d e , lo l u c e . D o s E x p o s i c i o n e s d e
c u a d ro s , m i n i a t u r a s y d i b u j o s d e l o s g r a n d e s a r t i s t a s ,
del R e n a c im ie n to h a s t a n u e s t r a é p o c a , s e h a l l a n b o y
a b ie r ta s : u n a e n e l R o y a ! A ra d e m y y o t r a e n l a m a g n i ­
fica Galería Grosrenor. H a c e d o s a ñ o s ( p ie s e i n i c i ó y
llev ó á c a b o l a id e a d e r e u n i r , p o r b r e v e t i e m p o , t o d o s
los te s o ro s d e l a r t e p i c t ó r i c o d i s e m i n a d o s e n lo s p a l a ­
cios , c a s tillo s y r e s i d e n c i a s d e r e y e s , p r í n c i p e s , n o b l e s ,
c a p ita lis ta s , c o l e c c i o n i s ta s ó m e r c a d e r e s , y e l r e s u l t a d o
h a e x c e d id o á la s e s p e r a n z a s . M á s d e d o s m i l y d o s ­
c ie n ta s o b r a s m a e s t r a s s e e n c u e n t r a n e x p u e s t a s á lo s
o jo s á v id o s d e lo s crítico s y lo s a f i c i o n a d o s . ; Q u é f e s ­
tín d e b e lle z a s I S i u n a o b r a e s b u e n a , la o t r a e s m e j o r .
C asi a t u r d e t a n t a p e r f e c c i ó n , p o r e c h a r s e d e m é n o s el
c o n tra s te . P e r o s i e n la v i d a r e a l v e m o s á l a s m u j e r e s
b e lla s r o d e a r s e d e f e a s q u e b a g a n r e s a l t a r s u h e r m o s u ­
r a , en e s te m u n d o d e l a b e l l e z a a r t í s t i c a n o p e r j u d i c a
la c o m p e te n c ia . A q u í s e l l e v a n b i e n R a f a e l y M ig u e l
A n g e l, T i e i a n o y C o r r e g g i o , T e n i e r s y R e m b r a n d t ,
R u b e n s y V a n - D i c k , Y e l a z q u e z y M u r i l l o , a u n q u e , la
v e r d a d s e a d i c h a , p o c o h a y «lo e s t o s d o s g r a n d e s m a e s ­
tr o s , y e s e p o c o , e n d i b u j o s , n o r e p r e s e n t a b i e n la e s ­
c u e la e s p a ñ o la . L a c u l p a d e ( p ie h a y a p o c a s o b r a s d e
n u e s tro s g r a n d e s a r t i s t a s n o e s d e lo s i n g l e s e s . L o n ­
d re s ftaé s ie m p r e u n g r a n m e r c a d o . P in e s t a c a p i t a l s e
lian e s ta b le c id o g a l e r í a s p e r m a n e n t e s d e c u a d r o s y a c u a ­
re la s p o r a l e m a n e s , r u s o s , i t a l i a n o s , f r a n c e s e s , b e l g a s
y b á v a r o s , p o r t o d o s , m é n o s p o r lo s e s p a ñ o l e s , c u y o s
tip o s , p a i s a j e s , t r a j e s y c o s t u m b r e s , b i e n r e p r e s e n t a ­
d a s , h a b r ía n g a n a d o l a p a l m a á l a s d e m a s n a c i o n e s y
c o n q u is ta d o e! p u e s t o q u e s e m e r e c e n e n c e r t á m e n e s y
e x h ib ic io n e s d e t o d o g é n e r o , c o n g l o r i a y p r o v e c h o d e
lo s a r tis ta s . P e r o e s t o n o e s d e l m o m e n t o . L o q u e m á s
lla m a la a t e n c i ó n e s l a h i s t o r i a p l á s t i c a y r i g o r o s a m e n ­
te c r o n o ló g ic a , n o y a d e lo s c u a d r o s d e f a m a y r e n o m ­
b re u n iv e r s a le s d e lo s c é l e b r e s m a e s t r o s , ( p ie s e h a l l a n
v in c u la d o s e n lo s v a r i o s M u s e o s d e E u r o p a , s i n o e s a s
b e llís im a s y n u m e r o s a s c o l e c c i o n e s d e b o c e t o s , e s t u ­
d io s , b o r r a d o r e s y d e s a h o g o s e n l á p i z d e lo s a r t i s t a s
q u e m e re c e n n u e s t r o c u l t o y v e n e r a c i ó n . F i g u r a o s , le c ­
to re s , el r e g a lo d e v e r h a s t a s e t e n t a y c i n c o d i b u j o s a l
lá p iz c o n la f ir m a d e l d i v i n o R a f a e l ; c i n c u e n t a c o n la
d e M ig u e l A n g e l ; p o c o m é n o s d e R e m b r a n d t , d e Y i n c i, d e T i e i a n o , T e n i e r s , D u r c r o , R ú b e a s , y t a n t o s j e f e s
ilu s tr e s d e la s v á r i a s e s c u e l a s , ( p ie e n s u g é n e r o v a l e n
n o y t a n t o c o m o s i d i j é r a m o s lo s b o r r a d o r e s d e la E ne 7da, d e V ir g ilio ; d e l a C om edia, d e l D a n t e ; d e lo s d r a ­
m as d e S h a k s p e a r e ; d e ] Q uijote, d e C c r v á n t c s : q u é
d ig o ? d e lo s p a s a t i e m p o s , i d e a s , r á f a g a s , h u m o r a d a s ,
c a p ric h o s d e e s o s g r a n d e s i n t é r p r e t e s d e la n a t u r a l e z a ,
e s te r e o tip a d o s e n e l p a p e l c o n t o d a l a e s p o n t e n c i d a d
del g e n io i n c o n s c i e n t e , n o d e lo q u e h a c e , s i n o d e l
ap recio e n (p ie le v e n d r í a á t e n e r e l b u e n g u s t o e n l a
p o s te rid a d . M a s e s t o , a u n q u e hoccalo d i ca rdinal i p a r a
08 P o c o s p r i v i l e g i a d o s , p a s a r á c o m o g r a n i z a d a d e v e ­
ra n o . D e n tr o d e p o c o s d i a s v o l v e r á t a n t a r i q u e z a á s u s
re s p e c tiv o s d u e ñ o s , s i n d a r m á s q u e u n a d e d a d a d e
m 'e l al l a b io y s in q u e p u e d a u n o d a r c u e n t a d o l a s j o ­
y as q u e le d e s l u m h r a n . P o r f o r t u n a e s t a s e x h i b i c i o n e s
Son p e r ió d i c a s , y a l g ú n d i a l l e g a r á n ¡i s e r p e r m a ­
n e n te s .
R e lib r o s , M agazines , R e v i s t a s c i e n t í f i c a s y l i t e r a r i a s ,
o n le r e n c ia s , l e c t u r a s y o t r a s s u e r t e s d e m a n i f e s t a c i o es d e la a c t i v i d a d i n t e l e c t u a l e n e s t e g r a n G i m n a s i o ó
te n e o d e E u r o p a , m e o c u p a r é e n m i p r ó x i m a R e v i s t a .
° y _ p ° r h o y , la f a t a l i d a d m e h a l l e v a d o á o t r a c l a s e d e
s e n a s , y c a s i n o p u e d o c o n c l u i r s i n r e f e r i r m e a l ¡n n d io d e la B i b l i o t e c a p o p u l a r d e H in n in g h a m , c h in d e
o h ^ e r^ c' ^ ° l m a r i q u í s i m a c o l e c c i ó n d e e d i c i o n e s d e la s
a,
(' e C e r v a n t e s , r e u n i d a p o r u n c o m e r c i a n t e d e
e n o rm e c o s to d e m á s d e d o s m illo n e s y
m e d io d e re a le s .
JL U S T R .A C IO N .
j^S PA Ñ O L A
Y
y^M E R IC A K A .
ASOCIACION
A R T Í S T I C O - A R Q U E O L Ó G IC A B A R C E L O N E S A .
E X P O S IC IO N D E
T R A JE S Y ARM AS.
U n a E x p o s ic ió n , u n a S o c ie d a d m á s : ¿ á q u é n e c e s i­
d a d e s re sp o n d e n ?
E s ta p r e g u n ta , q u e c u a lq u ie ra p o d ría f o r m u la r , m e ­
re c e c o n te s ta c ió n .
B a rc e lo n a c e le b ra a n u a lm e n te fe ria s y fie s ta s d u r a n ­
te la o c ta v a d e su p a tr o n o . N u e s tr a S e ñ o ra d e la M e r­
c e d . E n e l a ñ o 1 8 7 7 la s c e l e b r ó e s p l e n d i d a s , y e n t r e
o t r a s d e m o s t r a c i o n e s , a b r i ó e n el lo c a l d e l m o d e r n o
e d i f i c io u n i v e r s i t a r i o u n a E x p o s i c i ó n d e .Ir le s s u n tu a ­
rias a n tig u a s // m odernas, e n ( p ie s o b r e s a l i e r o n m u y
e x c e le n te s a r te ¡a c to s a n tig u o s .
L a s d i r e c c i o n e s d e d i c h a E x p o s i c i ó n , y m u c h o s a f ic i o ­
n a d o s a l a r t e , l a m e n t a r o n lo e f í m e r o y t r a n s i t o r i o d e
e s t e m e d i o d e p u b l i c i d a d , c u a n d o p o r la m u e s t r a c a b í a
a r g ü i r la e x i s t e n c i a d e t e s o r o s i g n o r a d o s , t a n f e c u n d o s
p a r a la h is to ria c o m o p a r a e l d e s a rro llo d e l tr a b a jo n a ­
c io n a l.
A q u e l l a i m p r e s i ó n s u g i r i ó la i d e a d e e s t a n u e v a S o ­
c ie d a d , q u e , o rg a n iz a d a e n A b ril d e 1 8 7 8 , c u e n ta y a ,
b a j o la p r o t e c c i ó n d e S . M . e l R o y , u n r e s p e t a b l e m i m t r o d e s o c i o s y c o r r e s p o n s a l e s , lo s m á s p e r s o n a s c a li f i ­
c a d a s . h a b ie n d o d a d o , d e s d e e l b re v e p e r io d o d e su o r i­
g e n , d o s E x p o s ic io n e s : u n a e n J u n i o d e l fin id o a ñ o , j o g a s , m in ia tu r a s g esm altes, y o t r a d e trajes ij arm a- :
q u e c e le b ra a c tu a lm e n te , y e s o b je to d e l p r e s e n te a r ­
tíc u lo .
A la d e ¡og a s v i n i e r o n s o b r e c u a r e n t a e x p o s i t o r e s v
m á s d e c u a t r o c i e n t o s o b j e t o s , e n t r e e llo s s i n g u l a r e s e s ­
m a l t e s d e lo s s i g l o s x n . x v , x v i y p o s t e r i o r e s ; j o y e l e s
ta n ric o s c o m o el g r a n c o lla r - v e n e r a q u e se su p o n e
i n s i g n i a d e lo s i n q u i s i d o r e s d e l S a n t o < O ficio ( s i g l o x v i ),
c o n a b u n d a n te c o p ia d e s o r tija s , p e n d ie n te s , b ra z a le ­
te s , m e d a llo n e s , re lo je s , a b a n ic o s , v a jillo r ia y o tr a s r a ­
r e z a s d e t a l l a d a s en e l C a t á l o g o 'p i e s e i m p r i m i ó , y fo ­
to g r a f ia d a s e n el á lb u m q u e d e la s m is m a s h a p u ­
b lic a d o la A s o c ia c ió n , c o m o in te n ta p u b lic a rlo d e la s
( le m a s .
L a a c t u a l , d e /rajes y a r m a s , r e ú n e , d e a n á l o g o m i m e ro d e e x p o s ito re s , s o b re q u in ie n to s c in c u e n ta o b ­
je to s .
E n e l b o n i t o l o c a l q u e o c u p a e l Centro de M aestros
ele olm as, g a l a n t e y g e n e r o s a m e n t e c e d i d o p o r é s t e á la
A rtís tic o -A r q u e o ló g ic a p a r a su s re u n io n e s y e x h ib ic io ­
n e s . o c u r re p rim e ro u n la rg o s a ló n , e n c u y o c e n tr o y
e n el s e n t i d o d e s u l o n g i t u d h a y u n a v i t r i n a , a t e s t a d a
p o r u n la d o d e a d m in íc u lo s in d u m e n ta r io s , m e d ia s d e
s e d a p re c io s a m e n te c a la d a s , g u a n te s la rg o s y c o r to s ,
c h a p in e s y c h in e la s , to c a d u r a s , re d e c illa s , p e in e ta s ,
b o ls a s , r id íc u lo s , lig a s , c in ta s , e t c .; y p o r el o tr o , a r ­
m a s d e v á r ia s c la s e s , b la n c a s y d e fu e g o ; p is to la s y
p is to le te s , m a c h e te s y r e ta c o s , p u ñ a le s y n a v a ja s , e s­
p u e la s y fre n o s d e d i s t in t a s (•p o c a s, m u c h o s s e ñ a la d o s ,
a s í p o r su e x tra ñ e z a d e fo rm a c o m o p o r s u riq u e z a ú
o r n a m e n t a c i ó n , i n c l u s a u n a p e q u e ñ a c o le c c ió n d e t a j o s
ó c u ñ a s d e la E d a d d e p i e d r a . A d o r n a n la m i s m a s a la
v a r i o s atrenzos, e n c o m b i n a c i ó n i n g e n i o s a , d e p r e n d a s
v e s t u a r i o s , c o r p i ñ o s , p i t i l l o s , m a n t e l e t a s , f a ld e l li n e s ,
t o a l l a s , c o b e r t o r e s , c o l g a d u r a s y a l f o m b r a s , e n t r e e llo s
u n o s r i q u í s i m o s c u b r e c a m a s <le l a s c a s a s d e B a r r n q u e r ,
A l ó s y s e ñ o r B a r ó n d e M a l d á , q u e p o r sí s o l o s m e r e c e ­
r í a n c a p í t u l o a p a r t e . T a m b i é n h a y u n a s e r ie d e f i g u r i ­
n e s c iv ile s y m ilita r e s , d e s d e m e d ia d o s d e l s ig lo p a s a d o ,
d a n d o s in g u la r id e a d e la s e x tra v a g a n c ia s y e x a g e ra ­
c io n e s d e la m o d a .
L a s e g u n d a p ie z a , s a ló n d e p a s o , r e ú n e lo m á s e sc o ­
g id o e n a r m a s a n tig u a s y m o d e rn a s : a l in g re s o , h a c e s d e
e s p a d a s , a la b a rd a s , p a r te s a n a s , b a lle s ta s ; p o r la s p a re ­
d e s , v a r i o s t r o f e o s , v e r d a d e r a s p a n o p l i a s , d o n d e a l la d o
d e l m a n d o b le d e l a E d a d M e d ia y d e la c o r a c in a d e l
R e n a c i m i e n t o s e o s t e n t a n lo s c a p r i c h o s o s a r m a m e n t o s
d e l j a p o n é s y d e ] j o l o a n o . E n o t r o g r u p o , f o r m a d o (le
a la b a r d a s , m o s q u e te s y ro d e la s , o b s é rv a s e u n (ro z o d e
c u le b r in a d e h ie rr o , h e c h o á p ie z a s e n c a jo n a d a s , m u y
c u r io s o y d e fo rm a p r im itiv a . S o b ro u n a ta r im a c e n tr a l
á lz a s e u n in te r e s a n te p a b e lló n d e m o d e lo s - tip o s , fa c ili­
t a d o s p o r la M a e s t r a n z a d e A r t i l l e r í a , e n d o n d e g r a ­
d u a l m e n t e y a ñ o p o r a ñ o , d e s d e e l d e 181.">, p r e s é n t a s e
e l d e s a r r o l l o d e l f u s i l m o d e r n o h a s t a lo s c h a s s e p o t s y
L e lá u c h e n x , a lte r n a d o s c o n a r m a s b la n c a s , e x c e le n te s
e je m p la re s d e e s p a d a s y s a b le s d e in f a n te r ía y c a b a ­
l l e r í a d e s d e e l t i e m p o d e la g u e r r a d e l a I n d e p e n ­
d e n c ia .
O tr a s a la a d ju n ta ( g a b in e te d e le c tu r a ) re ú n e u n a
s e c c ió n de. p a r a m e n t o s r e l i g i o s o s , c a p a s y c a s u l l a s d e
¡C u á n to n o s e n t i r á e s te s e ñ o r n o te n e r e s a s u m a d is im a g in e r ía , b r o c a d o s , te rc io p e lo s y te jid o s p re c io s o s ,
' ' e P a r a r e p a r t i r l a e n t r e lo s p o b r e s ( p i e , á s u v i s t a ,
d e s d e e l s i g l o x v , s i e n d o m u y <le n o t a r u n a c a s u l l a d e
írr'il'1'*!11 i b f i m b r e , s e g ú n v e r á n m i s l e c t o r e s p o r lo s
fá b ric a n a c io n a l la b r a d a c o n ra ro p r im o r , q u e lle v a p o r
e e n tr h á d d
^ u s^rarioncs l,,!/^c s a s - ¡ M a n í a s , c \ p a t r i a el n o m b r e d e O r o p e s a y la f e c h a d e 11572. N o
d e b e q u e d a r d e s a p e r c i b i d o u n m a n t e l é> f r o n t a l d e a l t a r
l í r s i 'Á N i c o .
q u e e n m a l l a d e h ilo f i g u r a e l m i s t e r i o d e l a A n u n c i a ­
c ió n d e N u e s tr a S e ñ o r a , y e n c a r a c te r e s g ó tic o s d e l s i­
g l o x v , la s a l u t a c i ó n a n g é l i c a d e l A v e -M a r ía . R e p r o ­
51
d ú c e s e a llí l a c o l e c c i ó n d e f i g u r i n e s d o m o d a s , á c o n t a r
d e l a ñ o tr e in ta e n a d e la n te , q u e n o p o r m o d e rn o s d e ­
ja n d e a c u s a r c h a b a c a n a s e x c e n tric id a d e s .
L a p ie z a m á s lla m a tiv a e s e l s a ló n d e J u n t a s , d o n d e
e n c im a d e u n a g r a d in a ta q u e la ro d e a d e s c u e lla n h a s ta
tr e in ta ó c u a re n ta m a n iq u íe s d e tr a je s c o m p le to s , c a ­
b a lle ro s y d a m a s , la b rie g o s y p a y e s a s , y a lg ú n m ilita r ,
d e s d e e l t e r c e r t e r c i o d e l s i g l o x v i n , i n c l u y e n d o la s
é p o c a s d e C a rlo s 111, R e v o lu c ió n . Im p e r io , R e s ta u ra c ió n
y s u c e s iv a s . B r i l l a n t e g o l p e d e v i s t a o f r e c e a q u e l c í r c u l o
d e v e s t i d u r a s , u n a s d e la m a d e o r o y p l a t a , o t r a s d e
b ro c a d o s e x q u is ito s , p re c io s o s d a m a s c o s , p a m p o lin a s ,
s e d a s y t u l e s , l a b r a d a s y b o r d a d a s á g r a n d e s llo r e s , r e a l ­
z a d a s d e p a s a m a n o s , e n c a je s y g u a r n ic io n e s d e to d o
g é n e ro , y a c o n s u s c o r p in o s a b o llo n a d o s d e e x c e s iv a p r o ­
lo n g a c ió n , y a d e ta lle e x ig u o y n o ta b le m e n te d e s p e c h u ­
g a d o s , a q u é lla s c o n la id a s b o h n u b o s a s y ro z a g a n te s ,
é s t o s e s c u r r i d o s y e s c u e t o s c o m o f u n d a s : la s m á s a n t i ­
g u a s c o n s u s m e d i a s m a n g a s d e m a r t i l l o , lu e g o a b o l l a ­
d a s e n l a s h o m b r e r a s , d e s p u é s l a r g a s y t e n d i d a s c o n v is o ,
y p o r f i n , h u e c a s y b o b a s d e a l f o r j a , e t c . K u la s e c c ió n
m a s c u l i n a n o s o r p r e n d e n m é n o s lo s g r a n d e s e n s a c ó n o s
d e r i z o y t e r c i o p e l o , ll e n o s d e b o r d a d o s d e s e d a s d e c o ­
l o r e s ; l a s c h u p a s d e r a s o y lo s c a l z o n e s c o n i g u a l a d o r ­
n o . lo s l i s t a d o s eitoyens, lo s fr a q u e s d e l D i r e c t o r i o , t a n
c e r c e n a d o s p o r d e l a n t e c o m o p r o l o n g a d o s p o r s u s f a l­
d o n e s ; e l gam beto d e l p a y é s d e l a ñ o o c h o , y e l c h a l e q u i 11o y lo s a n c h o s p a n t a l o n e s d e l a ñ o q u i n c e , e t c . , e t c .
T o d o e s o , á d e c ir v e r d a d , e s m u c h o y e s p o c o . E s
m u c h o s i s e a t i e n d e á la p r e c i o s i d a d y r a r e z a d e v a r io s
. v j e m p l n r e s , á la d i f i c u l t a d d e r e u n i d o s , d e p e s q u i s a r ­
lo s , d e v e n c e r el e g o ís m o , la a p a tía , la re s is te n c ia , y
á n n la ig n o ra n c ia , d e c ie r to lin a je d e p o s e s o re s . N a d ie
s e f i g u r a r á la m u l t i t u d d e g e s t i o n e s y p a s o s o f ic io s o s
q u e u n a e m p re s a s e m e ja n te r e q u ie r e : c u o tr o s p a ís e s
la s E x p o s ic io n e s n a c e n d e s u y o lo z a n a s y f e c u n d a s : e n
E s p a ñ a , h o y p o r h o y , l a m á s 1» alatli s e c o n v i e r t e e n
o b r a d e T i t a n e s . ¿ Q u i é n d i r í a ( p ie e n t r e lo s m á s i n t e ­
r e s a d o s e s d o n d e s e h a l l a m a y o r r e s i s t e n c i a ?..... A r t i s ­
ta s , in d u s tria le s , tra fic a n te s , a u to rid a d e s . P a re c e m e n ­
t i r a , p e ro a sí s u c e d e , y h a s ta c ie r to p u n t o e s ló g ic o . L o s
h á b i t o s r u t i n a r i o s , c o n o t r a s m u c h a s c o n c a u s a s , l ia n e n ­
g e n d r a d o t a l e s d e s c o n f i a n z a s , q u e n a d i e c r e e e n la a b ­
n e g a c ió n in s p ir a d a p o r p a tr io tis m o , re s is tié n d o s e a l m e ­
n o r s a c r i f i c i o . P o r e s o , lo s m á s i n t e r e s a d o s , c o n o c i e n d o
la s d i f i c u l t a d e s á v e n c e r , a p a r e c e n lo s m á s r e a c i o s . N o
d e o tr a s u e r te c a b ria e x p lic a rs e ese o lv id o d e s u p ro p io
lo g ro , v a q u e s i la s e x p o s ic io n e s c o n d u c e n á a lg o , e s á
b e n e f i c i a r a l p r o d u c t o r . Y a v e r é m o s c ó m o lo e n t i e n d e n
n u e s tr o s v e c in o s lo s fra n c e s e s .
E n c a m b i o la E x p o s i c i ó n c e l e b r a d a e s m u y p o c a c o s a ,
s i s e c o n s i d e r a la i n m e n s i d a d d e e x h i b i c i ó n q u e e x i g i ­
r í a n s o l a m e n t e lo s d o s r a m o s d e t r a j e s y a r m a s i n t e r e ­
s a d o s , ra m o s in c lu s iv o s d e in f in id a d d e i n d u s tr ia , g é r m e n d e a c tiv id a d y c o m e rc io p a r a m u c h a s n a c io n e s , h i ­
j u e l a s c e r c a n a s d e la c i v i l i z a c i ó n , q u e h a n l l e n a d o l a
h is to ria d e in v e n c io n e s p a s m o s a s y tra s fo rm a c io n e s p e ­
r e g r i n a s , e n l a z a d a s c o n lo m á s í n t i m o d e l m o d o d e s e r ,
n o s ó lo d o c a d a l o c a l i d a d , s i n o d e c a d a f a m i l i a y d e c a ­
d a i n d i v i d u o . ; H a y m i d a m á s ¡ d i o s i a c r á t i c o « p ie e l t r a ­
je h a b itu a l d e l g r a n N a p o le ó n ?
A u n q u e á la c o n f e s i ó n s u e l e s e g u i r e l a r r e p e n t i m i e n ­
t o , la A r t í s t i c o - A r q u e o l ó g i c n n o q u i e r e n i d e l te a r r e p e n ­
t i r s e . [ m e s d e a n t e m a n o s a b í a lo s ó b i c e s e n q u e h a b í a
d e t r o p e z a r . N o la i n c i t a m ó v i l d e g r a n j e r i a , y s u f í n i ­
c o i m p u l s o e s l a fe y e l e n t u s i a s m o d e s u s f u n d a ­
d o re s. P o d r á s u c e d e r m u y b ie n q u e el é x ito n o c o ro n e
s u s e s f u e r z o s , m a s n o p o r '■■so e s d e s c a m i n a d o i n t e n ­
ta rlo .
R a z o n e m o s u n p o c o , y d a r é m o s c a b a l r e s o l u c i ó n ¡i l a
p r e g u n ta a rrib a e n u n c ia d a .
C a d a c iu d a d a n o tie n e el d e b e r d e c o n tr ib u ir , s e g ú n
s u s f u e r z a s , a l b i e n d e l [ ta is .
E s p a ñ a h a s id o m u c h o , p u e d e m u c h o ; p e r o n e c e s ita
m ucho.
P re s c in d a m o s d e la s n e c e s id a d e s p o lític a s , q u e n o
so n d e n u e s tr o r e s o r te , y fijé m o n o s e n la s e c o n ó m ic a s .
L a p r im e r a d e e lla s e s fo m e n ta r la r iq u e z a p ú b lic a .
— U n a d e la s fu e n te s d e r iq u e z a e s la in d u s tr ia .— L a
in d u s tr ia s e c o n s id e r a a r te ó ra m a l d e la s b e lla s a r te s .
L a s b e lla s a r te s c im é n ta n s e c n el b u e n g u s to ; é s te , e n
la c u ltu r a d e l e s p ír itu ; e s ta c u ltu r a , e n la in s tr u c c ió n .
I n s t r u y a m o s [ m e s , y e d u q u e m o s p o r t o d o s lo s m e ­
d i o s , c o n t a n t o m á s a h i n c o c u a n t o m a y o r e s la n e c e ­
s i d a d , c u a n t o m a s c o m p l e x o s s o n lo s e x t r e m o s q u e l a
in s tru c c ió n a b ra z a .
N o h a y ( p ie h a c e r s e i l u s i o n e s : e l i m p e r i o d e l m u n d o
e s t á r e s e r v a d o a l i n g e n i o , y e l i n g e n i o s ó lo s e d e s p l i e ­
g a p o r ta le s m e d io s .
¡ l 'o b r c p a í s a q u e l q u e a b a n d o n a s u s u e r t e a l f a t a l i s ­
m o , ó q u e la fia a l a z a r , á l a f o r t u n a ó á la m e d i a c i ó n
d e a lto s p o d e re s!
A s í lo e x p r e s ó l a m i s m a A r q u e o l ó g i c a e n u n o d e s u s
a n u n c i o s : « F o m e n t a r l a i n s t r u í ; ;io n e s u n d e b e r h u ­
m a n ita r io , c a s i m i s e rv ic io p a tr ió tic o .
» D o n v e n c id o s d e e s ta v e rd a d s u s o rg a n iz a d o re s , h a n
c re íd o p o d e r h a c e r a lg o e n e l d o m in io d e l A rte , y p r in ­
c i p a l m e n t e d e l a s a r t e s i n d u s t r i a l e s , p o r q u e la e x p e ­
r i e n c i a le s li a d e m o s t r a d o ( p i e , e x i s t i e n d o v a c í o s e n s u
]L í a
]
l u s t p a c i o ñ
.
( I L O P I A S
E
s p a ñ o l a
D E
y
e p vi c a
N.° III
p
H A R C E L O N A .
0 - , i P ^ i-'
k \y
.'Ti
Juj ■ {)< i
m i ,Ví..-ii
hiiiiks
1
Br/ * =s
w -y
'
' /r g * X
-
y
*
EX PO SIC IO N D E T R A JE S Y A R M A S C E LEB R A D A POR l.A ASOCIACION A R T IS T IC O -A R Q U E C L Ó G IC A , E N E L LOCAL D E L C EN TR O I)E M A ESTRO S D E GURAS D E CATALUÑA.
(Pilnijo Ue I', K. Aiwulu.)
JLm
N.° I '1
I
L U ST 1\A C I0I^
p S P A Ñ O L A
Y
^ A
m
E Ï ^ I C A N A.
CIENCIAS Y A ET ES.
M IC R O -T E L É F O N O D E M R. T R O U V É .
1’i». 1.
POZOS
A R TESIA N O S EN SAN FRA NCISCO D E CAI.I FU R N IA .
( ’•'ftc <lr UU
conocí m i e n t o , h a y a la v o z a l a l c a n c e d e e l l o s m e d i o s
p a ra lle n a r lo s .
» L o s v a c ío s s a l t a n ¡i la v i s t a .
9 El a rte es c o n g é n ito d e l h o m b r e , d e su a c tiv id a d ,
de s u i n d u s t r i a ; lia c o e x i s t i d o c o n t o d a s l a s s o c i e d a d e s ,
en to d o s lo s t i e m p o s , p r o l i f i c á n d o s e e n l a r g u í s i m a o s ­
an dador
je to d e in c e s a n te s a v e rig u a c io n e s y p ro f u n d o s e s tu d io s ,
q u e e v id e n c ia n su d e s c o n o c im ie n to ?
'» M u c h o s e h a b l a d e la E d a d M e d i a ; p e r o , f u e r a d e
la s a r te s p lá s tic a s , c u y a d u r a c ió n y p e r m a n e n c ia h a fa ­
c i l i t a d o s u n o c i ó n d e la s i n d u s t r i a l e s , s u n t u a r i a s , d e ­
c o r a tiv a s y o tr a s a c c e s o r ia s , p o r m ila g ro s o b re v iv ie ro n
AUTOM ÁTICO.
Fip. 2.
e s c a s o s o b j e t o s , q u e n i d a n la s u m a p a r a u n a n á li s i s ,
n i m e n o s p a r a u n a s in te s is .
» l> e é p o c a s m á s c e r c a n a s , d e a y e r y d e h o y , e x i s t e n
l a g u n a s n o p o c o c o n s i d e r a b l e s . S ó lo e n i n d u m e n t a r i a
d e e s te p ro p io s ig lo p o d ría m o s c ita r n u m e ro s o s o b je ­
t o s , v u l g a r e s p a r a n u e s t r o s a b u e l o s , ( ju e n i s i q u i e r a c o ­
n o c e m o s d e n o m b r e .....
» Y n o se d ig a q u e ta le s e s tu d io s s e a n frív o lo s ú
ca la d e m a n i f e s t a c i o n e s , q u e c o n s t i t u y e n é p o c a s , e s c u e ­
la s , e s t i l o s , g é n e r o s , m a n e r a s , p r o c e d i m i e n t o s .
» E sa s g e n e ra c io n e s r e s p o n d ía n a u n s e n tim ie n to , á
u n a c o n v e n c ió n e s t é t i c a , r e s u l t a d o d e l m o d o d e s e r m o ­
ral é i n t e l e c t u a l , s o c ia l y p o l i t i c o , d e r a z a y d e c a s t a ,
p a í s , ¿ ( p ie s a b e m o s d e m u i d la s g e n e r a c i o n e s p a s a d a s ,
in d íg e n a s ó a d v e n e d iz a s , s e m ític a s , c é ltic a s , p ú n ic a s ,
g r i e g a s , r o m a n a s , v i s i g o d a s , á r a b e s ? - l ’ n a C ria n o m e n ­
c l a t u r a la s m á s v e c e s : p o c o d e l s i r i n t i m o d e a q u e ll o s
p u e b lo s ; n a d a c o n c re ta m e n te á la s a r te s c in d u s tr ia s d e
su m a y o ría .
Y s i n i r t a n l e j o s , n u e s t r a c i v i l i z a c i ó n p r o p i a , la
i n s p i r a d a e n e l c r i s t i a n i s m o , la g e n e r a d a e n la E d a d
.M e d ia , la d e s a r r o l l a d a p o s t e r i o r m e n t e , ¿ n o e s a c a s o o b -
e n tre la s m u l t i t u d e s d e
p n eh lo s (i d e i n d i v i d u o s
epw lle n a ro n e l g lo b o e n la
serie d e lo s s ig lo s a p l i c a ­
d a m e n te á s u s g u s t o s , c a ­
p rich o s, n e c e s id a d e s , m a g ­
n ific e n c ia s , c á lc u l o s y e s ­
p e c u la c io n e s , d a n d o p o r
re s u lta d o t a n t o s p r o d u c t o s
c u a n ta s f u e r o n la s c a u s a s
p ro d u c e n t e s , y t a n t a s la s
v a rie d a d e s e n e llo s c u m i ­
tos lo s o lo m e n to s ó m e d io s ,
E s c o n v e n ie n c ia s y c i r ­
c u n s ta n c ia s d e s u p r o d u c ­
ció n .
»Ahora b i e n :
ahondado b a s ta n
cst0 p a r a p o d e r
ü c 811 c a b a l c o n o c í
" L é jo s d e s e r a
08 m á s s a b io s ¡>m
n u m e ra b le s s c c iv r
E '; to ri a y d e la A
? * } : m is te r io s d e
í le> d e to d o tie n
fjar . v e la d o s p o r 1
de as e d a d e s , e n
lis r f,.m Pe n e tr a b :
a y s lm ^ '.s , e n |
Í í d d * 108 p a u t e
E c o n fu s ió n d e la
c h i “ “ 0 de
l 0 iñ é n d o n o s á
A U TÓ M A TA S D E MM. M A SK ELY N E Y ALGERNON COOKE.
r.-ycho, jngwlor de wUht. - Fanfare y L abial. miwico--.- ¿os, dibujante.
o c io s o s : n a d a h a y f r ív o l o
n i o c io s o p a r a s e n t a r l a
h is to ria ó fija r la v e rd a d .
H a rto d iv a g a e l h o m b re
e n s u s fa n ta s ía s , p a r a q u e
n o le in te re s e e l e s ta b le c i­
m ie n to ó re s ta b le c im ie n to
si (p lie ra d e h e c h o s p o s iti­
v o s ó d e d a to s m a te r ia le s .
» L a A s o c i a c i ó n lle v a
ad e m a s u n a m ira d e m a ­
y o r tra s c e n d e n c ia .
» N o p o r v a n a y p u e r il
c u r i o s i d a d , s i n o c o n la t r i ­
p le id e a d e r e iv in d ic a r m é ­
rito s , d e g a ra n tirlo s y d e
p e r p e tu a rlo s , c o n la s v e n ­
t a j a s c o n s i g u i e n t e s , e s ( p ie
e s t i m a n e c e s a r ia la d i f u ­
s ió n d e l c o n o c im ie n to d e
to d a s la s a r te s a p lic a d a s ,
( p ie e n la h i s t o r i a a r t í s t i c a
n a c i o n a l l ia n l l e n a d o u n
p a p e l b r illa n te c u a l la s d e
o tr o n in g ú n p a ís , y q u e a s í
e n la a c tu a lid a d c o m o e n
lo p o r v e n ir s o n s u s c e p ti­
b le s d e v o l v e r p o r s u r e ­
n o m b re , y p e rfe c c io n a rs e
c o n a u x ilio d e s u s a n te c e ­
d e n te s y tra d ic io n e s .
» ¿ Y a c a so e l m e d io m a ­
y o r d e e n s e ñ a n z a e n e s te
s e n tid o , el m á s d ire c to y
g rá fic o , á la v e z q u e m á s
54
p A
s e n c illo ó in s tr u c tiv o , n o e s e l d e la e x h ib ic ió n d e lo s p r o ­
d u c t o s h i s t ó r i c o s e n s í m i s m o s , c o n la s u b j e t i v i d a d d e
s u s á r , c o n la e v id e n c ia d e s u n a tu r a le z a , c o n la d e m o s ­
tr a c ió n ta n g ib le d e s u s c o m p o n e n te s , c o n la re v e la c ió n
f e c u n d a d e lo s d e s a r r o l l o s q u e e n g e r m e n e n t r a ñ a n ó
v in c u la n ?
» ¿ C ó m o a l c a n z a r á n n u e s t r o s i n d u s t r i a l e s lo s s e « r e ­
t o s d e l a r t e h i s t ó r i c o , s i n o lo s d e s c u b r e n p o r la h i s t o ­
ria m is m a ?
» T o c a n te al d e s a rro llo y p o rv e n ir in d u s tr ia l, n o h a y
n e c e s id a d d e e n c a r e c e r la s v e n ta ja s d e e s a s r e v e la c io ­
n e s s e g u r a s d e la s m á s o r i g i n a l e s m a n i f e s t a c i o n e s d e l
in g e n io , q u e e n su e n c a rn a c ió n s u c e s iv a , b a jo m ú lti­
p le s fa s e s , t a n t a s m a ra v illa s p r o d u je r o n , s i b ie n s u b o r ­
d i n a d a s á la i d i o s i n c r a s i a d e s u o r i g e n . '»
A lg u n a v e rd a d d e b e n d o e n c e r r a r e s to s c o n c e p to s ,
c u a n d o c o n e llo s h a c o in c id id o e l p r o s p e c to - p r o g r a m a
d e o tra in s titu c ió n s im ila r , n a c id a tr e s ó c u a tr o m e se s
d e s p u é s d e n u e s t r a A r q u e o l ó g i c a , e u la c a p i t a l d e la
n a c ió n v e c in a , c u y o p ro s p e c to - p r o g r a m a , q u e te n e m o s
á l a v i s t a , d a e.r-pre/ióslrro s a n c i ó n c u m p l i d a á l a s n o ­
b l e s a s p i r a c i o n e s d e la A s o c i a c i ó n B a r c e l o n e s a .
S e g ú n e s te d o c u m e n to , fe c h a d o e n .lid io d e l fin id o
a ñ o , l a s d o s S o c i e d a d e s r e u n i d a s . I'n io n C entral y M a ­
neo de A rlen D ecora/iras, e s t a b l e c e n b a j o e s t a ú l t i m a
d e n o m i n a c i ó n u n M useo p e r m a n e n t e e n e l p a l a c i o d e
l a s T n l l e r i a s , c u y o m a g n i f i c o p a b e l l ó n d e F lora l e s lia
s i d o f r a n q u e a d o a r d o r o s a m e n t e p o r lo s d o s m i n i s t r o s
d e H a c ie n d a y O b ra s P ú b lic a s . « E s to s fu n c io n a rio s ,
d i c e , s e h a n a p r e s u r a d o ¡i m o s t r a r «le u n a m a n e r a e f i ­
c a z e l i n t e r e s c o n q u e a c o g í a n s e m e j a n t e p r o y e c t o .»
D ic h o s o p a ís , e n q u e á la s im p le in ic ia tiv a d e d o s
c o r p o r a c io n e s , o tr o C u e rp o s u p e r io r , el d e B e lla s A rte s ,
c o n s u lta d o p o r el M in is te rio d e In s tru c c ió n p ú b lic a
a c e rc a d e la o p o r tu n id a d d e s e m e ja n te c o n c e s ió n , c o n ­
t e s t ó (p ie e l G o b i e r n o d e b i a c o a d y u v a r á la i n s t a l a c i ó n
d e l M u s e o p o r t o d o s lo s m e d i o s p o s i b l e s , y ¡ o lí p r o d i ­
g i o ! c u a l b r o t ó M i n e r v a p r o v i s t a d e t o d a s a r m a s , la
n u e v a A s o c ia c ió n b r o ta p e rfe c ta m e n te o rg a n iz a d a , a b r a ­
z a n d o d o c e s e c c io n e s ( A r q u i te c t u r a , E s c u l t u r a , P i n t u ­
r a , D e c o r a c i ó n f i j a , íd e m m o v i b l e , » n ia le s , bronces y
orfebrería, m ueblaje, esm altes, cristalería y cerám ica.
v e s tu a rio , a d o rn o s , a rm a s , e n s e ñ a n z a y b ib lio te c a ),
f o r m a n d o p a r t e d e e l l a P ¡0 m i e m b r o s , lo s m á s g r a n a ­
d o s e n r e p r e s e n ta c ió n , d e l I n s titu to , d e A c a d e m ia s y
p ro fe s o ra d o s , y d e s d e e l p rim e r a n u n c io v e c u b r ir s e
u n a s u s c r i c i o n , e n q u e a p a r e c e n i m p o s ic io n e s d e 2 5 .0 0 0 ,
1 0 .0 0 0 y 5.<>0u f r a n c o s , y n u m e r o s a s d e l .O o u , c o n o t r a s
m e n o r e s , h a s t a r e u n i r e n la f e c h a d e l p r o g r a m a l a r e s ­
p e t a b l e s u m í d e 1 3 2 .3 5 0 .
1 ¿a A r q u e o l ó g i c a B a r c e l o n e s a , s i b i e n e n e s c a l ó n d e
i n m e n s a i n f e r i o r i d a d , c u e n t a s ó lo c o n d o s ó t r o s p r o ­
t e c t o r a d o s o f ic ia le s , c o n a b s t e n c i o n e s ó i n d i f e r e n c i a s e u
t o d a s l a s e s f e r a s , y c o n la m e z q u i n a c u o t a m e n s u a l q u e
s a tis fa c e n s u s s o c io s re s id e n te s .
S i v e r g o n z o s o e s t a l c o n t r a s t e , n o l o e s m e n o s e l « p ie
r e s u lta d e la m a n ife s ta c ió n c o n q u e d ic h a s S o c ie d a d e s
re u n id a s h a n e x p re s a d o su o b je tiv o a l p ú b lic o .
« L a F r a n c i a , d i c e n , g o z a d e l u e n g a f e c h a , e n la s i n ­
d u s t r i a s r e l a c i o n a d a s c o n e l A r t e , u n a s u p r e m a c í a « p ie
a lg u n a s n a c io n e s e x tr a n je r a s , ju n ta m e n te e x c ita d a s p o r
su in te r e s , so e s fu e rz a n en d is p u ta rle .
« L a E x p o s i c i ó n u n i v e r s a l d e 1 8 7 8 li a v e n i d o á p a t e n ­
t i z a r u n a v e z m á s lo s p o d e r o s o s m e d i o s d e q u e I n g l a ­
te r r a , A u s tr ia , B é lg ic a y A m é r ic a e c h a n m a n o p a r a
e l e v a r á e s t e fin e l n i v e l d e i n s t r u c c i ó n e n t r e s u s i n d u s ­
tria le s y a r tis ta s .
» U r g e , p u e s , « p ie e s t u d i e m o s c o n n o m é n o s a r ­
d o r q u e n u e s t r o s r i v a l e s e s a c u e s t i ó n d e v i d a , «pie
e n v u e l v e a s i l a p r o s p e r i d a d c o m o la g l o r i a d e n u e s t r o
p a ís .
» L a c o n s id e ra b le v e n ta ja q u e a u n c o n s e rv a m o s , g r a ­
c ia s á n u e s tr o g u s to g e n ia l, p o d ría in s e n s ib le m e n te p e r ­
d e r s e s i la n a c i ó n n o p r o c u r a s e d e s d e h o y m i s m o g e n e ­
r a l i z a r e n t r e s u s o b r e r o s , a r t i s t a s , f a b r i c a n t e s , a f ic i o ­
n a d o s , e n su m a , e n tr e c u a n to s v e n d e n y c o m p ra n , e n ­
c a r g a n y p ro d u c e n , la s d is p o s ic io n e s fa v o ra b le s d e b id a s
á su p ro p io g e n io y a l c o n ju n to d e s u s tr a d ic io n e s la ­
b o rio s a s .
» L a p l a n t e a c i o n d e u n c e n t r o « p ie b a j o e l n o m b r e d e
M asco de A rles dccoratinas r e t i n a t o d o s lo s m e d i o s d e
e n s e ñ a n z a r e c l a m a d o s p o r la s i n d u s t r i a s a r t í s t i c a s ( o b r a s
m a e s tra s , c o le c c io n e s té c n ic a s , b ib lio te c a s , c o n f e re n ­
c ia s , d e b a te s , fa c ilita c ió n d e m o d e lo s , e tc .), p a r e c e d e s ­
líe lu é g o e l m e d i o m á s a d e c u a d o p a r a e l l o g r o d e lo s
fin e s p r o p u e s to s : fo m e n to d e l g u s to p ú b lic o é in s tr u c ­
c i ó n d e lo s p r o d u c t o r e s .»
l i é a q u í u n a d e la s p r in c ip a le s n a c io n e s , la c u lta é
i l u s t r a d a F r a n c i a , j u z g á n d o s e p o c o s e g u r a «*n s u v a l i a ,
r e c e l o s a «le lo s a v a n c e s d e s u s é m u l o s . »Sin « m b a r g o d e
l a s h á b i l e s i n s t i t u c i o n e s « p ie la r i g e n , d e lo s c e r t á m e ­
n e s u n i v e r s a l e s q u e c e l e b r a , «le la e n s e ñ a n z a « p ie p r o d i ­
g a , de. l a s r a p u z a s « p ie p o s e e é i n c e s a n t e m e n t e e r e n ,
b a s t a d a r la h-y a l m u n d o i n d u s t r i a l y m e r c a n t i l , a p r e ­
s ú r a s e ti f u n d a r u n M u s e o d e a r t e s d e c o r a t i v a s , c o m o
m e d io s u p re m o d e a s e g u r a r el g u s to p ú b lic o , y c o n él
lo s i n t e r e s e s p o s i t i v o s y la g l o r i a d e l a n a c i ó n .
N o c o m p a re m o s , p o rq u e s e ria tr a b a jo e x c u sa d o .
L o s fra n c e se s se p ro p o n e n s in d u d a d a r ta n to re a l­
c e á la s a r te s m o d e rn a s c o m o á la s a n tig u a s , to d a v e z
jL U S T ÍlA C lO H .
jpS P A Ñ O L A
Y
y ^ M E Í^ IC A lS fA .
• p ie s u p r e s e n t e e n n a d a d e s m e r e c e d e s u p a s a d o , e l q u e
O p o rtu n a m e n te s u p ie ro n e x p lo ta r.
N o s o tro s , c o n u n p re s e n te h a r to m á s in fe liz , h a lla m o n o s a ú n en el p u n to d e p a r tid a , e n e l caso d e la ex ­
p lo ta c ió n . A D io s g r a c ia s , b ie n ó m a l, c o n s e rv a m o s u n
] ta s a d o t a n g l o r i o s o , p o r l o m é n o s , c o m o e l d e F r a n c i a ,
in s p ir a d o , g e n u in o , e s p a ñ o l d e c a s ta . ¿ C ó m o v a c ila r,
p u e s , e n a c u d ir á é l ,b e b e r e n s u s p u ra s fu e n te s , a p r o ­
p i a r n o s s u g e n i a l i d a d , e l s e c r e t o d e s il f u e r z a y d e s u
e n c a n t o , p a r a « p ie n u e s t r o s a r t i s t a s a n d e n s e g u r o s p o r
u n c a m in o y a tr illa d o , v re g e n e rá n d o s e e llo s , re g e n e ­
r e n e l g u s t o d e l p ú b l i c o , n o s ó lo á fin d o s a c u d i r n o s
o m i n o s a s t r i b u t a c i o n e s , s i n o ] > ara a s p i r a r , ron el liem ■/iii, á u n a s u b j e t i v i d a d d e i n i c i a t i v a é i n l l u c n c i a t a n h o n ­
ro sa c o m o re p ro d u c tiv a ?
¿ L o h a ré m o s a s i? D e s g ra c ia d a m e n te h a y m u c h o s
« p ie d e s c o n o c e n l i A r q u e o l o g í a y s e r í e n d e lo s a r q u e ó ­
lo g o s : o t r o s , a f il i a d o s ¡i u n a e s c u e l a « p ie l l a m a n m o d e r ­
n a y lib e ra l, v e n c o n c e ñ o to d o c o n a to re tro s p e c tiv o ,
g ra d u á n d o lo n e c ia m e n te d e re a c c io n a rio ; c o m o si e l r e ­
v e r d e c e r p a r a c re c e r n o fu e se p r o g r e s a r , y p ro g r e s a r d e
l a f í n i c a m a n e r a s ó l i d a p o s i b l e , e s t o e s , s o b r e l ia s e s p o ­
s itiv a s , e s ta b le s , ra d ic a le s y b ie n e s c a lo n a d a s .
E l p ro g re s o n o se a v ie n e c o n fa n a tis m o s y p re o c u ­
p a c io n e s ; m u c h o m é n o s c o n la ig n o ra n c ia y la fa lta d e
s in c e rid a d , d e v irilid a d ó d e p a trio tis m o .
E l e s p a ñ o l q u e g u a r d a m a lo s re s a b io s , n e c e s ita d e
g r a n d e s e s f u e r z o s s i v e r d a d e r a m e n t e a p e t e c e s e g u i r la
v ia d e m o d e rn o s a d e la n to s , q u e c o n d u c e n a l lo g ro d e
u n a p u j a n z a g l o r i o s a y d e l b i e n e s t a r s o c ia l.
A e so , e n su m o d e s ta e s f e ra , tie n d e c o n s in c e r id a d
la A rq u e o ló g ic a B a rc e lo n e s a .
J o s é I V íg ü a r í.
POZOS ARTESIANOS
E N SAN FR A N C ISC O DE C A L IF O R N IA .
S e g ú n l e e m o s e n e l M ¡n¡t\g a n d Scn nUjir P ress y e n
e l Scienfijic A n a d e a n , p e r i ó d i c o s d e l o s E s t a d o s - U n i d o s ,
p a re c e q u e se h a d e s a rro lla d o e n el E s t" u o d e G d i fo r­
m a u n a , q u e l l a m a n a q u e l l a s p u b l i c a c i ó n e s , / m í n * arte­
siana.
L a c u e s tió n a b r a z a d o s p u n to s d e v is ta ig u a lm e n te
i n t e r e s a n t e s . E l p r i m e r o , q u e p e r t e n e c e a l « ird e n p r á c t i ­
c o , e s la n e c e s id a d im p re s c in d ib le d e d o ta r d e u n c a u ­
d a l d e a g u a s s u fic ie n te á c o m a rc a s y c e n tr o s d e p o b la ­
c ió n e s c a s a s d e e se p re c io s o e le m e n to , y el o tr o , p u r a ­
m e n te c ie n tífic o , e s e l c o n o c im ie n to d e la g e o lo g ía s u b ­
te r r á n e a . A s í la s p e rfo ra c io n e s p r a c tic a d a s , ó q u e s e e s ­
tá n p r a c tic a n d o , e x c ita n p o d e r o s a m e n te á d o b le titu lo
la a te n c ió n p ú b lic a .
L o s so n d e o s e n S a n F ra n c is c o h a n p u e s to d e m a n i­
f ie s to c u r i o s o s f ó s i l e s , a c e r c a d e lo s c u a l e s s e n t i m o s n o
te n e r p o rm e n o re s m á s d e ta lla d o s . T a m b ié n se h a e n ­
c o n tra d o m in e ra l a u r íf e ro in c r u s ta d o e n c u a rz o , p e ro
n o e n c a n t i d a d s u f i c i e n t e p a r a s o s p e c h a r la e x i s t e n c i a
d e u n c o n s i d e r a b l e filó n .
N .° m
L a f i g u r a 1 .a, q u e p r e s e n t a m o s e n l a p á g . 5 3 , e 8 j l
c o r t e g e o l ó g i c o d e l t e r r e n o e n «[tic s e h a n p e r f o r a d o ^
p o z o s c u y a s i t u a c i ó n v a m a r c a d a e n e l p i a n i t o q u e acoi»,
p a ñ a á e s t o s a p u n t e s , c o n lo s n ú m e r o s
, 3 , 51 y 4 *
n o s r e p r e s e n t a l a d i r e c c i ó n d e l a s c a p a s im p eriiieab ¡p 9
q u e c o n t i e n e n lo s d e p ó s i t o s d e a g u a s u b t e r r á n e a .
D o lo s d a t o s q u e lie m o s p o d i d o r e c o g e r r e s u l t a
l a s p e r f o r a c i o n e s s e h a n l l e v a d o á c a b o c o n é x i t o vario
l i é a q u í lo s q u e o f r e c e n m á s i n t e r e s :
X ú m . 3 . A 1 * 1 p ié s d e p ro fu n d id a d . L a c a p a ^
a g u a a p a r e c i ó á l<>s 1 7 5 p i é s , s a l t a n d o á u n a a l t u r a J
2 o p i é s s o b r e la s u p e r f i c i e d e l s u e lo .
X ú m . I. A 3!» p ie s . D a a g u a , i g n o r a m o s e u q u é can.
tid a d .
X ú m . K. A 1 0 3 p i é s . D a a g u a e n a b u n d a n c i a , m i J
tr a s q u e el p o zo n ú m . 3 7 , p e rfo ra d o á u n a d is ta n c ia 4
3 0 0 p i é s , m i lia p r o d u c i d o r e s u l t a d o s , á p e s a r d e q u e
l a s o n d a p e n e t r ó h a s t a la p r o f u n d i d a d d e z l 2 .
X i i m . 1 0 . A 1 G 8 p i é s . L a s o n d a a t r a v e s ó u n a capa
d e a r c i l l a h a s t a lo s 4 0 p i é s , y d e s p u é s o t r a d e a re n ii
d u r a d e 3 0 . l i a d a d o a g u a a lg o m e z c la d a c o n a ren a.
X ú m . 1 1 . E s t e p -zo , p e r f o r a d " e n t r e e l n ú m . l o y
e l n ú m . 1 2 , t i e n e u n a p r o f u n d i d a d d e 1 7 4 p i é s . E l agua
s a l t a á * p i é s d e la s u p e r f i c i e .
X ú m . 1 2 . A 1 1 0 p i é s . X o h a n p o d i d o o b ten erse
a g u a s s u r t i d o r a s , p e r o d a u n r e n d i m i e n t o d e 2 5 litros
p o r s e g u n d o , p o r m e d io d e b o m b a s e le v a to ria s .
X ú m . 1 3 . A 8 1 p i é s . A g u a s s u r t i d o r a s , á G p ié s de
a ltu ra .
X ú m . 1 (!. A 1 1 2 p i é s . A g u a d e m u y b u e n a calidad.
X ú m . ID . A 1 3 0 p ié s . D a a g u a , p e r o i g n o r a m o s ea
q u é c a n t i d a d y s i s o n ó 110 s u r t i d o r a s .
X ú m . 2 1 . A 7 8 p i e s . H a d a d o t a m b i é n r e s u lt a d o . ■
X ú m . 2 4 . A 1 4 1 p ié s . E l a g u a e s p u r a , f r e s c a y agra­
d a b l e , s a l t a n d o á 3 p i é s d e a l t u r a d e l a s u p e r f i c i e . Este
p o z o p r o v e e a b u n d a n t e m e n t e d e - a g u a á q u i n c e fam ilias
y á u n l a v a d e r o p ú b l i c o . E s m u y d e n o t a r q u e á escasa
d i s t a n c i a e x i s t e n o t r o s p o z o s q u e d a n a b u n d a n t e ren d i­
m i e n t o , s i n ( p ie s u m u t u a p r o x i m i d a d a f e c t e á n in g u ­
n o d e e llo s .
F á l t a n n o s a n t e c e d e n t e s d e m u c h o s d e lo s p o z o s per­
f o r a d o s e n S a n F r a n c i s c o , y q u e s o n e n g r a n núm ero,
c o m o s e v e p o r e l p l a n o d e l a c i u d a d , f ig . 2 . A algunos
d e e l l o s h a h a b i d o q u e r e n u n c i a r , y a p o r q u e e l crecido
c o s t e d e la p e r f o r a c i ó n n o p e r m i t í a c o n t i n u a r e l sondeo,
y a p o r q u e l a n a t u r a l e z a d e l a s c a p a s a t r a v e s a d a s no
p e r m i t í a s o s p e c h a r la e x i s t e n c i a d e a g u a s s u b te rr á n e a s .
S e a c o m o q u i e r a , lo s r e s u l t a d o s o b t e n i d o s b a s t a abora
h a c e n h o n o r a l i n g e n i e r o M . P a t r í c k D e l a n z y , bajo
c u y a d i r e c c i ó n s e l i a n p r a c t i c a d o la m a y o r p a r t e d e loa
sondeos.
U n a a b u n d a n t e d o t a c i ó n d e a g u a s e s d e í n t e r e s pri­
m o r d i a l e n l a s g r a n d e s c i u d .id e s c o m o S a n F ra n c isc o ,
c u y a p o b l a c i ó n p a s a y a d e 3« » 0 .0 0 0 a l m a s ; a s í , la ciu­
d a d c a l i f o r n i e n s c n o lia v a c i l a d o e n h i m e a r e n la s cor­
rie n te s s u b te r r á n e a s u n s u p le m e n to d e a g u a s p a ra s®
n e c e s i d a d e s , y lo s t r a b a j o s d e p e r f o r a c i ó n c o n t i n ú a n ac-
J_iA
N.° I11
JLUSTR.AGÏ01SC.
JSsPAÑOLA
esta provincia, á juzgar por lo que se observa en la
misma y e n la de ( ¡u adalajara, en la base del terreno
terciario se hallarían rocas detríticas ó areniscas más
o ménos blandas, (pie son favorables para el objeto, y
después presentarse el terreno cretáceo, cu cuya base
hay también areniscas. A la profundidad de l!)f> me­
tros que tenia el pozo artesiano del Sr. M athcu, era sa­
ltillo (pie no se llegaría á esas rocas, puesto (pie apenas
se había pasado del nivel á (pie se hallan á la vista en
Aranjuez las arcillas y yesos del mismo terreno, dis­
puestos en capas horizontales, como en Madrid.
¿Y
(pié profundidad es ésa, si se considera que en París,
donde la necesidad de agua está lejos de ser tanta
como en M adrid, se llevó la sonda hasta la de 548 me­
tros en un punto y 5 8 1! en otro, no sin grande éxito en
verdad, pues se obtuvieron dos raudales, <pie si se re­
uniesen pudieran formar un pequeño rio ? «
Creemos que estos apuntes, ahora (pie en várias ciu­
dades do España se trata de practicar sondeos para
descubrir aguas artesianas, ofrecerán algún Ínteres á
nuestros lectores.
t i v i n i c n t c . lo mismo en ella que en otras ciudades de
a'\ To seria inoportuno que en la capital de España se
.'¡eran algunos ensayos en este sentido, toda vez (pie
1 g ‘practicados están distantes de perm itir juzgar en
afini ti va si existen ó no depósitos de agua bajo el suelo
p Madrid. Según la opinion emitida por el Sr. I). <'¡i••uio de Prado en su Inscription física ¡/ ¡jeoló'/ieu de la
Provincia de Madrid (Im prenta N acional, 18C I ), el
terreno terciario (pie forma la zona del SE. de la pro­
vincia, en capas bien regladas y horizontales, ofrece
el ÜCcll I atl IlllUillV/ v**
«U/ * ' “ "Iiiuo ’
n,ir el Ayuntamiento, ya por el Sr. Matlieu en su casa
¿e la calle de Espoz y M ina, que fue el que penetró á
m a y o r profundidad, no dieron
resultado. Después de
las arenas se entró en las arcillas, y de ellas no se lia
salido, como era preciso. Quiere esto decir que se sus­
pendió la operación sin (pie la ciencia pudiese aconse­
jarlo. El bu de las arcillas no podía estar tan lejos. En
•M
Y y^ME^ÏCAKA.
HOTELES FRANCESES RECOMENDAROS.
P A R ÍS .
G
R
A
N
H
O
T E L .
1 2 , B o u le v a r d d e a C a p u c in e s , P a r ía .
So recomienda particularmente á la clientela española y
americana.
H ôtel B risto l, 3 y 5, place Vendôme.
G ra n d H ôtel M ira b e a u , 8, rue de la Paix.
G ra n d H ôtel d e l’A thénée, 15, rue Scribe, eufreulc de la
Nue va. Opéra.
M. 15.
(A sce n so r.\
I
Exposición Universal de Paris
1 8 7 8
G R A N D E S
R E C O M PE N S A S
------=ê<X>3='—
BELVALLETTE
hermanos,
A.
linéarités de earruajes, siu eompetencia
poailde.—’24, A ceinte des Champs K l ynées, Paris.
BOULET
1 8 7 8
,
( Mit DALLA DK P I E R R E H A F F N E R (M edalla de L . D U M O N T (M udadla du plata ).
olio). (Jaias de segu rid ad , todo hierro.—
Bombas centrífu gas: único premio Con10 y 1 2 Pasaje jouffroy, París.
cedido á las bombas en la clase 54, m e­
cánica general.— 55, rae Sedante, París.
FRERES
uuu). Kspecialiibid de maquillas para
TfcJJAS Y LADRILLOS.
A’«e des Kscluses ¿7. Martin, Paris.
-------- DO-----
E G R O T , constructor eu Paris. Clases
M U R A T , A ( Medalla du ono). Fábri­ 5 2 , 5d y 27 (Dos Medallas de oho, una
ca de bisutería-doublé. — 0, rue des A r­ M edalla du plata ) , por su aparato ile
chives , Paris.
destilación y su cocina de vapor.
-CO­
LE B L A N C
i >k oim).
GRANGER
(M edalla
Joyas históricas, armas y acce
eolios de trajes para cl teatro.— Paule E R N E S T O R R Y (M edalla du pla­
ta). bisutería de oro. Fabrica á vapor.
card Muijcnta, 1 2 , Paris.
Cadenas y collares de oro.— 11, rae Par
trfoin, París.
-C O
M O N D O L L O T FILS ( M edalla de
G R A U X ( J . ) «t C . IE ( M edalla de olio). Material para la lubricación y ex
pendio-mn de las hebillas gaseosas. Apa
P I V E R , A (M edalla de oi¡o), fabriuko). Grandes bronces de arte, piezas de
cante de perfumería.— 10 , liaulccarddc orfebrería , aparatos de alumbrado.— rato gasógeno—lirici, 72, rue da Cha­ W I L D ( J . U . ) et FILS, sombreros .le pa­
ja.— En Mane// (Mcartla et Muselle).
teau d'Eau, Paris.
Strasbaury, París.
' (Juai de Jeiuiuajies, 54, Paria.
ANU NCIO S
ADOLFO E W I G , Ùnico agente en Francia.
2, rue Flôchier, Parir.
\vv'
ir-
D I l’L
c c iu 2 ::B -3 z ? :m 3 ::» .
r
—
c a s a s
d e
p a r ís
a p a r a t o s c o n t in u o s
desde itioo / r . jm ra bebidas t/asrosasAPARATOS INTERMITENTES V SIFONES
F R A N C O IS , 2 1 0 , B'i V o lt a ir e .
ulaT
outo,¿es. B u ta c a s y sa fa s d e to d a s atases.
HtDOND (N. C.) í medallas á las Exposiciones.
• »auliuurg Saint-Antuiuu ct 2 , Rui- .la la Ito.iu. tte.
erapia
'L A L E C H E A N T E F E L IC A
p u ra O m ezclada co n a g u a , d isip a
RECOMENDADAS.
„ . . gran f a b r ic a d A
LA 11 ANTKI'IÍLMUCK
PE C A S, L E N T E JA S T E Z A SOLEAD A
S A R P U L L ID O S , T E Z B A R R O S A
ARRUGAS PRECOCES
o.
9*
E F L O R E S C E N C IA S
‘
R O JE C E S
-d ^ V
e f e * ^
cr
di: Ai.yi i i ka.\
P O M A D A
j
OI I VA
ilcl Dr NYSTEN. rniilra lu Caspa y’lo- Afecciones
ildCuero cabelludo —Filliol iT. r.Vívumui. Fallí-
/" ir ti
d n l i n s
,lc t a In i/ió ie r u
L bEIINEAU. 20. Av. du Mline. PARIS
___ U- ' /,J-
Pi llili El l'll.hl'.iil .'.
FTK Instrumentos de Pesar
jf ^ 5(1 Habillas 1* Cluse. Vieilli J lllliililfia
L- PAUPiER
-Z '
SJ, rue Saint M.tur. — Paris.
t'
ot4cs Au r i r ,
VINO
CHASSAING
Mltil*'HAI I II*»
l ’¿ 4»T.O** «Ir
•'••««(•i« la«
n m r iL i
MAI.f ■»01I I duMACO,
DISPEPSIAS, GA I|<AlCIAS,
PÉnniDA DELAPITITO, l>t l-A, Ml»HZAS
l NfCAQUIClMlfWTO, CONSUNCION,
CONVALECENCIAS LENTAS,
VOMITOS...
d ig e s t io n e s
l .l'L • ■Ilm o n » «Il 1,1 ,
V V,
1
1..
,1’^-‘l-.»l .-.-0, L, l,il,s. 1.1 tli-mas
.
,
..... *
' I’m’ |H'i|ui'iTusilusi$ i cura
'-1' " " i .Ii<-|...>n.» . u lasprincip
KSPAS.\..iH:niii y il*- la.- amkkicas.
g r a n d e - g r i l l e . — Alecciones linfáticas,
enfermedades de las vias digestivas, del hígado
v del bazo, obstrucciono» viscerales, cálculos
biliosos, etc.
H O P IT A L . — Afecciones do las vías digestivas
pesadez do estómago, digestión difícil, inape­
tencia, gastralgia, dispepsia.
C E L E S T IN S . — Afecciones de los riñones,
de la vejiga, gravóla, cálculos urinarios, gota,
íliabcla, albuminuria.
h a u t e r i v e . — Afecciones do ios linones y
de la vejiga, grávela, cálculos urinarios, gota,
diabeta, albuminuria.
s o
in c o m p l e t a s
i ' a h í - , i», A v o n u o V i c l u i i i i , G.
I t u p u n í..n a ,« 11l.i*. pi m ip.il> -«boticas.
A L T H ^ IN E
(Agiia dentífrica de)
del doctor J. SEGUIN
DE LA FACULTAD DE MEDICINA DE PARIS
Carala higiene daI.i boca y parafortificar Usencias,
consolidar los (líenles y calmar los dolores.
¡'rec io d e l fr a s c a . 4 f r . | M edio fr a s c o ___ S f r .
Polvos Dentífricos de Althaeine
(¡A lt A.V TIZA DO S I N ÁCIDO
Cara mantener el esmalto de los diantes,
conservar su blancura e impedir la carie.
P r e c io d e la C u j a ......................
2 fr .
Depósito génbW. F. KRAEMER, r. d'Hanteville, 69. París.
EXIJIR el NOMBREdel MAN \ NTIAL sobre la CAPSULA.
e'
C R E M E - O R IZ A
¿
^
o iv d e
I etsc^
?AND,
Ul-l>l«ii-.sTlVu di:
f Axrnlrs ri,?timfbN#Mn-lisppri-í)bli».s 'Jola
m ü lc sT lO N
•CHOCOLATE D e s b r i è r e
Adm inistración —PARIS. 22. Bovievard Montmartre
'A
P E P M N A Y D IA S TA S IS
PURGATIVO BE MAGNESIA ^
ETHTTi
Los productos arriba mencionados se hallan
en M l l i l r i i l :José Mario Moreno, '.13, calle Mayor;
y en las principales farmacia».
1
aparatd nubil con presión
EN P A C a
ANUNCI OS: 3 fra. la linea.
H BOLA MOS: Precios convencionales.
LA
V E L O U T IX E
^ - n / s s e u r d e plusieurs ^
st
h o n o r e
H I
e s un P o lv o d r A r m - c -¡ir-in l p r tp a r a d o
ctm 1 Huitín tu ,
p o r en n sitjtiiriilc ejerc e una a rció n
s a lu tife r a aulire
la
E s a d í a ri liti e in i''
]<iti.
h it .
it r. r i sla r a .a n / ri s ta a t c u tis co ! iT
7
f r e s i u r ti n a tu r a l.
CU. F A
r,
0 , tuo d e l a P a i o , Ü .— P a r is .
Esta incornila .itilo prcpiiracmn
es mit tinsi y se limile con Lniliilail:
da frcM-iira y brdlnntez al culis,
ini|iiil>'
se formen arrugas en
i-l. y clcslriiye y Ime« desaparecer
las ijuo se lian lórinmlo ya, y con­
serva la hermosura hasta la edad
unís .ivauziuln.
56
p
a
I
lustración:
JSs p a ñ o l a
y\M
y
erica n a .
L a l-'«ln«l tío
por D. Ju
taima García, individuo correspoi
de la Real Academia de la Historia.-—^
mondamos este librito á las personas^
gustan de la ciencia prehistórica.
de venta en las principales librerías
precio de 8 reales.
$
LIBROS PRESENTADOS
Á ESTA REDACCION POR AUTORES ó EDITORES.
W «*I m *i *. Historia Contemporánea (1830 ¡i
1872), traducida, anotada y aumentada ron
varios apéndices, por I». A. García More­
no. Pertenece este volumen á la Nnnm />’/'bl¡nieva I iiire.rsnt que public an en Madrid
los Sres. F. Góngora y ConipáBia, y se re­
comienda especialmente por contener la
historia de la campaña franco prusiana de
1870-71. La obra completa consta de cua­
tro tomos, que se venden ú 88 ra. en provin­
cias y '.i3 rs. en Ultramar.
O l m a s «li’i u n á l i r a s : Guisarlo, come­
dia cu tres actos y en verso, original do
O. Adelardo Lopezde Avala; Correr en pos
de mi ii/enf, comedia en tres actos y en ver­
so, por 1». .losé F.chegaray : inane,miar la,
pinna ti Dios, pasillo inverosímil en un acto
y e n verso, original de 1>. Eduardo Zamo­
ra y Caballero; La Locura ronloi/ioso, ju ­
guete cómico en «los actos y en verso, por
D. Eduardo Zamora y Caballero; La Pliilo.rera ilel poder, sainete on dos actos, ori­
ginal y e n verso, de I*. Mariano Cliacel;
E l Afán tlr bullir, pasillo cómico en un
acto y en verso, original de L>. Mariano
Chace]; La P u ra ile mi mujer, juguete
cómico en un acto y en verso, original de
L). José Jaekson Yeyan; Bueno romo ¡l
pan, juguete cómico en dos actos y en pro­
sa, arreglado á la escena española por los
Sres. I). Eduardo Navarro 3'tionznlvo y don
Calixto Navarro. Pertenecen estas obras á
la galería dramática E l Teatro, de los se­
ñores Hijos de A. Gtdlon, y se venden en
las principales librerías y cu las oficinas de
los editores, Madrid ( I’o/.as, 2 ,2 .° ).
C ó d i g o «‘¡ v il d e M é j i c o . La Perista.
<!e las Tribunales inaugura, con el tomo
que lleva este título, la colección de códi­
gos civiles americanos y europeos que se
propone publicar, y que lia de interesar, no
solamente á los juristas, sino á todas aque­
llas personas que pretenden apreciar el gra­
do de civilización de un país estudiando sus
leyes. Véndese este código en las principa­
les librerías y en la Administración. Puerta
del Sol, núm. 13, tercero, al precio de 5 pe­
setas.
K | i í s 4h I¡ o s d e la ( « i i n 'i 'a <-iv¡l t
colección que con este título viene
cando la casa Oliveros, do Uarcelona^
ha enriquecido con E l S a rg en to Peral
pnr 1». (¡regorio barragan. Véndese po,.
editor,y en Madrid, en casa de E.y Y.nt
veres, Tetuan, 14.
M I D i t c c I u i a l a l < ‘au < * < > « l e to d o «
Se lia publicado un nuevo tornito del int,
rosante tratado de Jurisprudencia popuú
que viene publicando el Sr. D. Franai
Lastres. Este volúmen, que versa sobi»
La Fian-.a // la premia, se vende, como 1«
anteriori s , en la libreria de D. Victoriano
Su a rez , Jaeomctrezo, 72, al precio decni
tro reales.
ADVERTENCIAS.
A g o t a d a la t e r c e r a e d i c i ó n del grabado
d e D oña J u a n a la L o r a , d i b u j a d o por
P r a d i l l a y g r a b a d o p o r C a r r e t e r o , se pro­
c e d e á e j e c u t a r l a c u a r t a , q u e s e hallan
ú d i s p o s i c i ó n d e lo s S r e s . S u s c r i t o r e s desdi
e l d ia 2 8 d el p re s e n te m es.
IG L E S IA
ESPA Ñ O LA
Fruii l.iTinte v reíros- art"
<'•*la C O N S T IP A C IO N
A f-trcíiiaii utn
y la- a lm o r r a n a s
F.1 A d m i n i s t r a d o r d e L a I lustracioi
y A m e r i c a n a r e c u e r d a á 1«
S r e s . S u s c r i t o r e s ( p ie e l d i a 3 1 d e l presen­
t e m e s t e r m i n a ¡»‘faliblem ente e l p la z o pan
o b t e n e r l i b r o s d e l a Biblioteca selecta di
- I atores contem poráneos . c o n e l 5 0 por 100
d e r e b a j a e n s u s p r e c i o s , s e g ú n e s t á con­
s i g n a d o e n e l ú l t i m o n ú m e r o d e l a ñ o an­
te rio r, p á g . 4 0 4 .
E spa ño la
EN
S A N F R A N C IS C O
D E C A L IF O R N IA .
PASTA DEPILATORIA. 01111.1 instantáneamente indo vello imporlnno del rostro,
el nía- li-vf pi-lijiro parí el cutis ITeclolOfr puLTOS de¡ SERRALLO, para quitar
PATE EPILATOIRE ¡Imvello
leí pechoy los brazos. Pr. 5 ir. Períuiuorid le DUSSEfi.rucJ.J. Rousseau, 1.Paru.
< "’
En
I 1 ah ■ )
E - G R IL L O N
* B 1 * " "
¡¡7, Kuc K m bit au, Paris.
to d a s la s F a r m a c ia s . 2 I r . 5 0 la c a ja .
O PR ES I O N ES
Tus. CONSTIPAMOS.
NO HAS TINTUBAS PROGRESIVAS
A sp ira n d o e l liiun
\ ¡o so , I.u d ii.i la r \ |
••fg u n e s ic -p irn lo rn
ASMA
N EVRALGI AS
C A T A IÜ D 'S .
jn*iu, lra i-n »-1 P i-rlio . i alu- i i-l siste m a n e r e lu r a c io il y fa \ •11 ••I-. • ¡a - Iil II c io n e s d e Ins
li.io /ir esln !irma J. ESPIÓ.)
t f u l a |»oi- i i i a t o r J . I l N i ' i c , 13»». i-in* M n iiil- l.u 7 .a r o . I 'n r in .
I i'll la s |)rim -¡pilli F a rm a cia s d e la s A m erica s.— 8 f r . l a c u j a .
i.*n* in s ciHM.i.ns n
otros connciili is hast» ahora
| ARTICULOS RECOMENDADOS
Jam es SM 1T 11S0N
E S T E R IL ID A D D E L A M U JE R
P a rí volver in n eiiia ln rnoulc .i | .s cabello» y a lu
b a rb a su oidor untural cu
todos m atices.
Coüstitucioiuil <i accidentai, coinplctninenlc dcslruida cou cl iralamiciilo de
NI ni Min- L ac h ap e lle . Consullas lodos lus (lias de 3 à h, r u e d u M ontliabor. 27,
en P a ris , ccrca de lus Tullci ias.
ST HONOHb
Z A G U A D I V I N A 11,imada aqna de «Ind
- O L E O C O M E para la hermosura de los taboUn;
Z E L I X I R D E N T I F R I C O para sanearía bou 2
1 V I N A G R E d e V I O L E T A S parad tocador.;
2 J A R O .V D E
L A C T E I N A para el tocador ¡
2
T O S , C A T A R R O , R O N Q U E R A , O P R E S IO N
C on e s t a T in tu r a n o b » >
nielad d e la v a r l a r a b e a »
‘
m d e sp u é s , su a p lic a c ió n c
c illa y p r o n to e l r e su U a d
m a n c h a la p ie l n i d a ñ a *a 8
te s
se„.
_ nU
>
L a caja com pleta 6 f r .
L E G R A N D 'V r
Paria. w e n a s nrm cm aics * *■“
_
PATE D É G E N E T A IS
F,-iruladas Je America.
POLVOS DE CANDOR
D e T o c a d o r lo s m a s s a n o s c o n o c id o s h o y d ía .
$ (-u.-iu-utr.tu en Lis priie ipul-s casis rio lVrfuiiu.-ria.
(.asa de ¡ni uiuy-r. F. M a n e n t . rué Fontaia-.--u-Uvt. lili. París.
FAC-SIMILE DE LA ETIQUETA DEL ACUA DE MELISA DE LOS CARMELITAS
H a t//d e s
d e //v /¿ e s d e e / ¿ s / s 's s é s
fin e de T a i/fp in a n i r/e
R u é T a r a n n e .14 .à T a ris
F L U I D E I A T Í F dcJ O N E S
P a r s u ite d e / e x p r o p r ia tio n d e ¿ a r u é T a r a tin e e n
23, Boulevard des Capuciues cu I i iiinli I lir.m Huid)
Londres. 41. St-James's Street.
Kslo pro lu d o so lia form ado un i r pul u-ion i s Irao n liii.irio por mis p r o p ie d n s b e iir/irn s. S u a t i xa
la piel y la pono llexiltlo ; d isip a los yi-aniío- y las
á r n ic a s y alivia la s irril.im oni-- o ío s,id a s p o r las
nindan7.as d a clim a, los b a ñ o - do m ir . olo
lloom plaza con n o tab lo ve n ta ja o| i'old-C .roani, y
una sim ple aplicación b a sta p a ia ipio di sapari-z -ail
las G r i e t a s de las m a n o s y do los l a b i o s .
OH u n iti
I A T I C p a r a -I T o c a d o r posee l i s
m i-m as .n a lld a d o s suavi­
zadora* ipic el F l u i d o y lo .....mi esipiisilo peiliuuo.
uAVUfl IA I Ir
LA JUVÉNILE
Polvos, f i n n i n g u n o m e z e l a i/u iin ic a p a ra el
ro stro ; lo devuelvo y le c o n s o n a la jn v en lu d y la
frescu ra . P re p a ra d o esp ecialm en te p a ra u sa rlo con
el F l u i d o l i i a t i v o .
M a d r id :Perfumería P A S C U A L , rallo ilei Ar nal. m 6,
y en todas las principales perfumerías do America.
lá A A A A A A A A M A l
;> E VENDEN
EN
I.A [FÁBRICA
¡
= PARIS 1 3 rué ¡] Enghien, 1 3 PARIS j
Depñsr, is en casas do los principales lierlumistas, ¡
Bol, carius v feliniueius de ambas Iméricas
¡
Y i i n n 'i 111 n 1111111111111111111 l l l iu D*
Z
Z
ALIMENTO DELOS NIÑOS
P a r u d a r t u e r z a .1 lo s N iños y á la s p e r s o - l
a a s d é b i l e - d e l p e «-/10 o d e l e s t ó m a g o . 61
a l i e ,o b i - d e i l o r o s i s o d e a n e m i a , e l m e jo r I
v m a s g r a l o «li-- m i n o e s e l I I I I I A I I O I I T
in. i.«i- t s t %ito : m . a lim i- ( ilo n u t r i t i v o y r e - l
-u si 1in v e li l i- . p r e p a r a d o por D e l a n g r e n i c r .l
Me P a r i s
D e p o s i t a s e n la s p r i n c i p a l e * I
f a r m a c i a s d e E s p a f iu , d e la I s l a d e C u b a y I
d e l r e s t o d o A m e ric a -
a n n é e íf7 7 ,/a n c ie n Z a /o r a to ir e d e s C a r m e s a é té
tra n sfé ré
Rue de l ’Abb aye,1 4 .à P ari s
Contra Apoplejía, Parálisis, Mareo. Cólera, Vahídos, Desmayos, Disanto.ia.
v i ;,\ s t - ; K t.
p r o íp k g t o
Q t i: n o n t í A
cada
frasco
.
I PIN ile ceilar todas las /tilsi fleocienes é imitaciones fea nd ule utos e/tte la reputación
s rular <hi .tf/iu i ile lo* (.« i'iu rtii» « ha errado.
E X IJA S E e n í o d r s l a s f a r m a c i a s e l f r a s c o C e AGUA D E LO S C A R M E L IT O S r e v e s t i d o
d e la e ti q u e ta b la n c a y n e g r a a r r i b a m e n c io n a d a
ASM A
T o d o s lo s m ó d ic o s a c o n s e ­
S e c u r a n a l Ín s­
ja n lo s T u b o * l .c v it t iN c u r
t a m e , c o n la s
J c o n tr a lo s a c c e s o s d e A sm a,
P ild o ra s A n iíla s O p re s io n e s y la s S u fo c a c io n e s , y to d o s c o n ­
K e u r a l s i c u N d e l D o c t e u r CKO.NIKK.— P r e c i o e n
v i e n e n e n ( l e e i r q u e e s t a s a t r a c c i o n e s c e s a n in s P a r í s : 3 f r . la c a j a . E x í j a s e s o b r e la c u b í e r l a d e
l a n i a n e ,á i m - n t e c o n s u u s o .
la c a j a la f i r m a e n n e g r o d e l D o c t o r ( k o \ i i k .
£*««•■•, LEVASSEUR, i»1»®", 9 3 , *•• d e fu .K ouiiuie, y e n i o s p r i n c i p a l e s Farmacias.
R eservados todos loa de re ; to s d-- propiedad u ru s u c ti y u iv r.a -..
NEURALGIAS
C A R N E , H IE R R O y Q U IN A
intento unid o i lo s t ó n i c o s mas reparadores
V I N
FE R R U G IN E U X
AROUOí
ron Cil INA y principios m as solubles de la CARS*
i n a e x p u r i u u d a d e d i e z a n o s y la a u to rld * .
d e lo s p r i n c i p e s d e la c i e n c i a p r u e b a n 4'«*
V in o f e r r u g i n o s o A r o u d , e s e l
R E G E N E R A D O R D E LA SA N G RE
m a s p o d e ro s o p a ra c u r a r : la c ló ro s is ó c°
r e s p á li d o s , la p o b r e z a ó a l t e r a c i ó n d e la **
g rs . P re c io : 5 l ra u c o s.
F a rm a c ia A R O U D , e n Lyo n»
V KN TOU,VS LAS FARMACIAS
:* -lD d IE . — Im p ren ta, estereotipia y gnh-8nopli*tia .1« A rila n y C.J, sucesores do ItivadeneJ*
lX|-RF=!>ltE3 DE CÁMARA DE 8. *1.
i