S`Iscòtzia comente sotziedade multilìngue Chie semus?
Anuncio
S’Iscòtzia comente sotziedade multilìngue S’Iscòtzia est unu paisu multilìngue in su cale, segundu un’iscumproa reghente, si faeddant a su nessi 106 limbas diferentes. Pro una populatzione de prus de 5 milliones, custa variedade de limbas tenet unu potentziale mannu pro diversidade culturale, oportunidades econòmicas e arrichimentu culturale. Ma semus prontos a tzelebrare sa diversidade linguìstica e culturale? In logos meda de su mundu est normale chi sas criaduras siant pesados cun duas o prus limbas dae chi naschent, ma su bilinguismu est unu fenòmenu reghente in parte manna de s’Europa. De cunsighètzia, crèschere faeddende prus de una limba est cunsideradu a s’ispissu “ispetziale” o finas “perigulosu” pro s’isvilupu de su pipiu, e su bilinguismu est ligadu a cuntzetos negativos e de pregiudìtziu. Custu est cajonadu dae sa mancàntzia de informatzione. Nois semus inoghe pro agiudare oferende informatziones a pitzu de sos benefìtzios de su bilinguismu e pro incoragire famìlias, educadores, e espertos de polìtica sotziale pro sustènnere s’isvilupu de su multilinguismu in sos pipios. Sos benefìtzios de su bilinguismu Sa chirca at dimustradu chi su bilinguismu est positivu pro s’isvilupu de sos pipios e pro su tempus benidore issoro. Sos pipios chi creschent cun limbas diferentes tenent un’atinu majore de sas culturas diferentes, de sos àteros e de sos àteros puntos de vista. In prus resessent mègius de sos monolingues a fàghere atividades diferentes in su matessi tempus, a pònnere atentu, a s’ispissu imparant a lèghere primarios, e pro su prus tenent prus pagas dificultades a imparare àteras limbas. Su bilinguismu dat a su pipiu meda de prus de duas limbas! Chie semus? Semus unu grupu de chircadores de s’Universidade de Edimburgu chi si ocupant de s’isvilupu linguìsticu e de su bilinguismu in minores e mannos. Ite podimus fàghere? Cherimus chi bi siat collaboratzione intre sos chircadores e sa comunidade (famìlias bilingues, mastros e espertos de polìtica locale) cun sa punna de permìtere a unu nùmeru semper majore de criaduras de benefitziare de su bilinguismu. Cales servìtzios damus? Tenides una famìlia bilingue e cherides fìgios bilingues ma no ischides comente fàghere? Seis pessamentosos de comente su bilinguismu potzat influentzare sos resurtados in iscola de sa criadura bostra? Cherides ischire de prus de comente funtzionat sa mente de una criadura bilingue? Si tenides bisòngiu de informatziones o de consìgios a pitzu de custas o àteras chistiones, podides siat consultare sas resursas nostras in custu giassu, o puru nos podides imbiare una email a s’indiritzu [email protected]. Dade atentu ca podimus ofèrrere consulèntzias feti a pitzu de s’isvilupu tìpicu de su bilinguismu: non tenimus cualìficas pro dare consulèntzias de tipu mèigu o psicològicu. Si seis pessamentosos pro sa salude fisica e mentale de fìgiu bostru, bos consigiamus de consultare espertos. Addòbios pro Babos e Mamas, Mastros e Educadores Andamus cun praghere in sas iscolas, in sos asilos e in àteros logos pro ofèrrere addòbios informativos a pitzu de su bilinguismu. Seminàrios de informatzione Oferimus seminàrios de informatzione e consulèntzias a organizatziones internatzionales e semus abertos a su diàlogu cun sas autoridades e a contribuire a relatas e consultatziones a pitzu de sa promotzione de su bilinguismu e de su multilinguismu in sa sotziedade Iscotzesa. Cales sunt sos obietivos nostros in su tempus? S’obietivu nostru de primore est cuddu de isparghinare informatziones acuradas a pitzu de su bilinguismu pro famìlias e educadores. In su tempus benidore, punnamus a sas finalidades chi sighint: Fàghere crèschere sa cussèntzia de sos vantàgios de su bilinguismu intre famìlias bilingues, educadores, e responsàbiles de politica locale. Contribuire a s’isvilupu de canales comunicativos e resursas pro incoragire su bilinguismu in Iscòtzia. Contribuire a formulare istrategias linguìsticas pùblicas in Iscòtzia pro incluire polìticas ispetzìficas a tales de promòvere su bilinguismu dae sa pitzinnia. Identificare sos àmbitos in sos cales est netzessàriu promòvere sa chirca a pitzu de su bilinguismu. FAQ Sas informatziones cuntènnidas inoghe sunt istadas publicadas in 'Raising Bilingual Children', unu libritu iscritu dae Antonella Sorace e Bob Ladd in su mese de Maju 2006 e publicadu dae 'The Linguistic Society of America' e sunt istadas reproduidas in manera intrea cun su permissu de sa sotziedade. Pro detàllios ulteriores, podides cuntatare 'The Linguistic Society of America' a s’indiritzu [email protected] o visitare su giassu http:/www.lsadc.org. Sorace A. and Ladd, D. R. 2004. Raising bilingual children. Series: Frequently Asked Questions, Linguistic Society of America. Proite diamus chèrrere pipios bilingues? Sas criaduras non si cunfundent cando a inghìriu de issos si faeddant duas limbas? Sas criaduras bilingues non cunfundent mai sas duas limbas? Comente faghimus a imparare duas limbas a sas criaduras nostras? Ma est possibile a beru chi si sa criadura nostra est esposta a duas limbas dae sa nàschida las at at imparare ambas duas? Cales sunt sos problemas cun 'unu genitore –una limba'? Cale est su ruolu de frades e de sorres? Sas criaduras fiant capassas de faeddare bene sa limba nostra de famìlia, ma como chi andant a iscola la ammesturant totora cun s’inglesu. Ite potzo fàghere? Àteras leturas Proite diamus chèrrere criaduras bilingues? Bi sunt resones meda, ma sas duas prus comunes sunt: Sos babos e sas mamas faeddant limbas diferentes (pro esèmpru una fèmina Americana e un’òmine turcu). Sos babos e sas mamas faeddant sa matessi limba, ma bivent in una comunidade in ue sa majoria faeddat un’àtera limba (pro esèmpru una còpia coreana chi bivet in su Rennu Unidu). In su primu casu, siat sa mama siat su babu diant podere chèrrere impreare sa limba issoro cando faeddant a sos fìgios. Custa est sa situatzione de sa famìlia bilìngue. In su segundu, sos babos e sas mamas, diant pòdere chèrrere impreare sa limba mama issoro in domo finas si sos fìgios tenent sa netzessidade de comunicare cun su mundu a dae foras de domo. Custa est sa situatzione de su cuntestu bilìngue. Sa situatzione nostra est cudda de una famìlia bilìngue italianu/inglesu in unu cuntestu de limba inglesa, e parte de su chi bos referimus inoghe est basadu a pitzu de s’esperièntzia direta nostra de babos e mamas de criaduras bilìngues. Sos pipios si cunfundent cando a inghìriu de issos faeddant duas limbas? S'isceda est ca no. Sos pipios sunt sensìbiles meda a sas maneras diferentes de comente faeddant sas pessones. Fintzas cando intendent una limba ebbia, imparant luego sas diferèntzias intre sa manera de faeddare de sos òmines e de sas fèminas, sas diferèntzias intre de sa manera de faeddare educadu e maleducadu, etzètera. Pro sos pipios, su bilinguismu est feti unu fatu chi distinghet sas pessones! Chimbanta annos a oe sos educadores in totu su nord Amèrica naraiant a sos babos e mamas immigrados chi fiat mègius pro s'educatzione de sas criaduras chi esserent faeddadu in inglesu in domo. Unos cantos chircadores pensaiant chi a crèschere cun duas limbas esseret una cosa discumbeniosa pro sos pipios. Sa chirca de oe nos narat chi no est de gasi, e chi diat pòdere èssere una cosa cumbeniosa a èssere bilìngues (in prus de connòschere prus de una limba), comente pro esempru su de tènnere una manera de pensare prus elàstica. Sa cosa discumbeniosa chi sas primas chircas aiant bogadu a pìgiu fiat chi pro su prus fiat discumbeniosu in s'economia, e acapiadu a sa vida peleosa de sos immigrados. S'isvilupu bilìngue a bortas podet cajonare unu isvilupu linguìsticu agigu·agigu prus istentosu cunforma a cussu monolìngue. Su fìgiu nostru prus mannu naraiat galu Where you are? In logu de Where are you? in inglesu, e tenet bator annos e mesu. Custu est parte normale de s'isvilupu linguìsticu fintzas in pipios monolìngues inglesos, ma pro su prus issos cumprendent chi depent nàrrere Where are you? cando lompent a tres o bator annos. Pro su fìgiu prus mannu nostru b'at chertu pagu·pagu de prus. Sos pipios bilìngues non cunfundent mai sas limbas? Comente a sos bilìngues mannos, sos pipios bilìngues impreant a s'ispissu allegas de una limba cando faeddant cun s'àtera (li narant code-switching). Ma cussu non cheret nàrrere chi siant cunfusos pro su chi pertocat sa limba chi sunt faeddende. In sa famìllia nostra, bilìngue ìtalu inglesa, sa parte manna de su lèssicu chi atenet a su màndigu est Italianu, e lu impreamus fintzas si semus faeddende inglesu (fintzas cando sa paràula torrat in inglesu). Duncas s faeddamus de "pollo" intamas de "chicken" e de "sugo" intamas de "sauce". Mancari gasi, cando faeddant cun monolìngues, sos pipios bilìngues donant atentu a impreare feti sa limba adata. Comente faghimus a imparare duas limbas a sos pipios nostros? Sa cosa de importu de ammentare est chi sos babos e mamas no "insinnant" a sos fìgios issoro a faeddare, non prus de imparare a issos a camminare e a risitare. Sas cosa prus de importu in s'isvilupu de su limbàgiu sunt s'esponimentu e sa netzessidade. Si una criadura creschet cun una limba in tzircustàntzias diferentes, cun pessones diferentes, dae sa nàschida, e si intendet chi est netzessàriu a impreare custa limba pro interagire cun su mundu chi l'est a inghìriu, l'at a imparare. Si at a crèschere cun duas limbas, in tzircustàntzias diferentes, cun pessones diferentes, dae cando naschet, e si tenet bisòngiu de las impreare ambas pro comunicare cun sa gente chi l'istat a inghìriu, las at a imparare ambas. Ma est de a beru possìbile chi si sa criadura nostra crescat cun duas limbas dae sa nàschida las at a imparare ambas? Medas babos e mamas cunsìgiant su mètodu "unu genitore – una limba" pro una famìlia bilìngue. Su printzìpiu est chi Mamma (Mommy, o Mutti) faeddat semper a sos pipios in sa limba sua e Babbu (o Daddy, o Vati) faeddat semper sa limba sua. Custu est unu inghitzu bonu pro una famìlia bilìngue, ma no est custu ebbia, e fintzas custu podet non tènnere sutzessu. Cales sunt sos problemas de "unu genitore-una limba"? Unu primu problema podet èssere s'echilìbriu. Sos pipios tenent su bisòngiu de intèndere ambas sas limbas a s'ispissu e in paritzas tzircustàntzias. Si retzint sa limba "de prus pagu importu" dae unu genitore ebbia s'esponimentu a custa limba non podet èssere bastante a tales chi custa s'isvilupet a manera naturale. Mescamente si ambos sos genitores cumprendent sa limba "prus de importu" a sos pipios lis diat pòdere pàrrere de non tènnere su bisòngiu de cussa "de prus pagu importu". In custos casos est essentziale a agatare àteras fontes de esponimentu e àteras maneras de creare unu sensu de netzessidade. Mannois monolìngues podent serbire meda! O podet serbire fintzas unu fradile, una mannai, o una baby sitter chi faeddent s'àtera limba pro tentare a sos pipios. B'at unu asilu nidu o una ludoteca in ue podent intèndere s'àtera limba? Podides agatare cassetas vìdeo o àudio in s'àtera limba? Totu custas cosas podent fàghere sa diferèntzia – mescamente s'esponimentu chi rechedit interatzione cun àteras pessones, non feti su de castiare sa TV. Cando sos fìgios nostros fiant minoreddos impreaiamus custas cosas pro afortiare s'italianu in unu ambiente pro su prus de limba inglesa. Un'àteru problema est cussu de mantènnere sa situatzione naturale. Si sos pipios s'abìgiant de èssere obligados a fàghere carchi cosa de istranu e de istrobbu, est belle che beru chi s'ant a refudare. Impònnere règulas ladinas, comente pro esempru faeddare unas cantas dies una limba e unas àteras cantas dies s'àtera, podet èssere difìtzile meda e podet cajonare unu ategiamentu negativu. Un'àteru problema est s'esclusione. Si unu de sos babos e mamas non faeddat sa limba de s'àteru (leamus in cunsideru, in s'esempru nostru, chi sa fèmina americana non faeddet su turcu), sos pipios ant a atinare chi onni borta chi narant carchi cosa in turcu a su babbu, nde escluint a sa mama dae sa chistionada. Custu diat pòdere fàghere grisare a su pipiu a faeddare sa limba de unu de sos babos e mamas cando custos sunt ambos presentes. In sa esperièntzia nostra, una famìlia bilìngue tenet prus probabilidades de sutzessu si ambos sos genitores resessint a su mancu a cumprèndere ambas sas limbas. In custa manera nemos est mai escluidu dae una chistionada in famìlia. Cale est su ruolu de frades e sorres? Sa lòmpida de unu segundu pipiu podet triulare s'echilìbriu linguìsticu in una famìllia bilingue, e est reconnotu chi su segundu fìgiu siat bilìngue in manera prus pagu cumpleta de su primu. A s'ispissu su prus mannu faeddat a su prus minore in sa limba "de prus importu", ismanniende s'esponimentu a custa ùrtima e ismenguende su sensu de bisòngiu de sa limba "de prus pagu importu". Proade a pensare in antètzipu a cussu chi cherides fàghere in custa situatzione. Chircade una istrategia chi s'adatet a sas tzircustàntzias bostras. Est belle che beru chi balet su tantu de chircare de s'assegurare s'agiudu de su pipiu prus mannu pro promòvere sa limba "de prus pagu importu" in famìlia. Sos pipios fiant capassos a faeddare bene sa limba nostra de famìlia, ma como chi andant a iscola l'ammesturant fatu·fatu cun s'inglesu. Ite potzo fàghere? Non tenedas pensamentos. Ammesturare sas limbas est normale in situatziones in ue totus las faeddant ambas. Custu non significat chi sos pipios si nde siant ismentighende una, o chi no iscant prus sa diferèntzia intre de una limba e s'àtera. Si los brigades ca ant impreadu s'inglesu arriscades de creare unu cumportamentu negativu contra de sa limba de famìlia e de impeorare sas cosas. Intamas, chircade de creare situatziones naturales, in ue sos pipios tèngiant de a beru bisòngiu de impreare sa limba de famìlia, comente pro esempru tzerriende galu a sos mannois monolingues. Diades pòdere cumprèndere mègius custu ammesturu de limbas tenende in contu chi s'esponimentu simple est unu ingrediente de importu pro s'isvilupu linguìsticu de sos pipios. Cando sos fìgios bostros fiant minores, est belle che beru chi fiant prus espostos a sa limba de famìlia, pro esempru su coreanu, de cantu non fiant a s'inglesu. Como chi andant a iscola creschent cun s'inglesu pro paritzas oras a sa die, e imparant una cantidade de paràulas noas e de maneras diferentes de impreare su limbàgiu, e feti in inglesu. Est belle che beru chi non connoschent sa paràula coreana chi indicat "cuadernu", o "iscièntzias sotziales", o "prèside". Cando impreant una paràula inglesa in una frase in coreanu, imparade·lis s'allega in coreanu intamas de èssere pensamentosos ca sunt perdende sa limba de famìlia. Ammentade·bos chi, fintzas si a s'acabu s'inglesu diat dèpere divenire sa limba de primatzia, podent semper tènnere una cumpetèntzia perfeta comente faeddadores de coreanu. Leturas in prus Baker, Colin. 1995. A Parents’ and Teachers’ Guide to Bilingualism. Multilingual Matters. Grosjean, François. 1982. Life with Two Languages. Harvard University Press. Harding-Esch, Edith, and Philip Riley. 2003. The Bilingual Family: A Handbook for Parents. 2nd edn. Cambridge University Press.
