INTERREGIONAL COURSE ON SUSTAINABLE TECHNIQUES FOR PRODUCTIVE, SUSTAINABLE OLIVE GROWING Béni Mellal (Morocco), 1-5 November 2010 Olivo en la cuenca Mediterránea Ministry of Agriculture and Maritime Fisheries of Morocco and the International Olive Council (IOC) TECNIC-ECONOMIC ANALISYS OF NEWS OLIVE PLANTING MODELS J.F. Hermoso J. Tous IRTA Mas de Bover Constantí (Tarragona) ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Distribución mundial del olivo Situación del olivar mundial Superficie: 9,8 millones ha 29/10/2010 Tipo de olivar Superficie (%) Producción (%) moderno tradicional marginal 30 50 20 50 40 10 3 Características de la Olivicultura Mundial Incrementos superficies olivar (mitad XX – principios XXI): Década 70: Argelia, Túnez y Marruecos Década 90: UE (España y Grecia), Siria, Argentina y Australia 2000 2000--10: UE (España y Portugal), Chile, Túnez, Marruecos y USA Incremento producciones: mejoras culturales y nuevas plantaciones Equilibrio últimos años producción y consumo aprox. 2.6 millones tm de aceite Grandes incrementos de consumo (salud, dieta mediterránea) en algunos países Ejemplo: USA de 25.000 t (80) a 200.000 t aceite (2003) Consumo de aceite per cápita Kg por persona y año ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Globalidad del olivo Sistemas de plantación •Plantación tradicional Chile 2006 • 100 árboles/ha (de 1 a 3 pies/árbol) •Plantación intensiva California 2003 • Vibrador: 200-400 árboles/ha (vaso alto) • Collossus: 500-700 árboles/ha Australia 2005 •Superintensivo-cabalgante (seto) • > 1.500 árboles/ha 29/10/2010 8 SISTEMAS Y DISEÑO DE PLANTACIÓN Olivicultura Tradicional (80--100 árboles/ha) (80 MODELO DE PLANTACIÓN TRADICIONAL (70 – 120 árboles/ha en riego) 80 m3/árbol = 8.000 m3/ha •Plantaciones envejecidas 33 % área sombreada •Gastos de cultivo elevados •Recolección y poda 6-8 m •Bajas producciones 4-6 m 4-5 m •1.000 a 2.000 kg/ha en secano •3.000 a 4.000 kg/ha en regadío •Rentabilidad económica muy baja •Ayudas UE 29/10/2010 10-12 m 9 Olivicultura intensiva 200 200--300 olivos/ha 29/10/2010 8-12 m 10 0,5-1 m SISTEMAS Y DISEÑO DE PLANTACIÓN MODELO DE PLANTACIÓN INTENSIVA (200 – 400 árboles/ha) 40 m3/árbol = 12.000 m3/ha 50 % área sombreada 4-5 m 1-3 m 4-4,5 m 5-7 m 4-6 m 0,6-1 m 29/10/2010 12 Olivicultura alta densidad Plantaciones Intensivas Nuevas opciones: 400 - 600 olivos/ha (vaso) Buenas condiciones orográficas y edafo--climáticas edafo Plantaciones mecanizables Costes de cultivo medio - bajos Altas producciones 5.000 a 7.000 kg/ha en secano 8.000 a 12.000 kg/ha en riego Buena rentabilidad económica SISTEMAS Y DISEÑO DE PLANTACIÓN Olivicultura alta densidad 600 – 800 olivos/ha (eje central) MODELO DE PLANTACIÓN ALTA DENSIDAD COLUSSUS “S” (500 - 700 árboles/ha) 18 m3/árbol = 12.000 m3/ha 50 % área sombreada 2,4 + 1 m 3,7 + 0,6 m 0,6 m 2,5 - 3 m 6 m (N-S) • Estructura fija : Caja de 3,7 x 2,4 mts 29/10/2010 SISTEMAS Y DISEÑO DE PLANTACIÓN Olivicultura superintensiva (seto) MODELO DE PLANTACIÓN EN SETO (1.500 - 2.000 árboles/ha) >1.500 olivos/ha 6 m3/árbol = 10.000 m3/ha 37,5 % área sombreada 1,5 m 3m Plantación Marco más usual 0,5 m 1,5 m 4 m (N-S) 4 x 1,5 m 29/10/2010 18 Plantaciones en seto: situación actual Principales ventajas (modelo seto) 80.000 ha (50% España, origen Cataluña) Disponibilidad de agua > 2.000 m3/ha Plantaciones en grandes superficies (> 15 ha) y poco accidentadas Coste de implantación elevado y mayor impacto de heladas y sequía Problemática del cultivo (luminosidad, poda y tratamientos fitosanitarios) Potencial productivo y rentabilidad en estudio Inversiones a corto plazo (15 años, según latitud) Replantación o rejuvenecimiento (marcos dinámicos)? ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Rápida entrada en producción Altas producciones durante los primeros años Mecanización de la cosecha Recolección rápida del fruto Calidad del producto Plantaciones superintensivas: material vegetal Plantación superintensiva. Problemas del cultivo •Altas densidades Cultivares poco vigorosos y compactos: •Menos luz y ventilación interior en la copa Arbequina Arbequina--IRTA IRTA--i·18 i·18® ®, Arbosana i-43, Koroneiki i-38 •< 10-20% luminosidad en copa (julio-octubre) Trabajos I+D para reducir el vigor de los olivos: Programas mejora genética (Xikitita ® Univ. Córdoba, IRTA) Selección de patrones enanizantes enanizantes:: •Menor iniciación floral •Menor cuajado Arbequina Arbequina--IRTA IRTA--i·18 i·18® ® (IRTA) •Menor calibre y rendimiento en aceite - Arbosana - Corbella - Izmir sofralik - Verdal de Manresa •Calidad del aceite •Pocas variaciones químicas y sensoriales 29/10/2010 (Gucci & Cantini, 2000; Romero et al., 2006) 21 Picual (CIFA de Córdoba) Calidad del material vegetal Koroneiki Joanenca Arbosana Canetera IRTA-i·18® CAC Arbequina “IRTA-i·18” FS-17 Certificada Arbequina estándar Patrones: situación actual Estudio de patrones para IRTA-i·18® Objetivos El vigor del clon ‘Arbequina IRTAIRTAi·18® i·18 ®’ puede reducirse utilizando patrones: Disminuir el vigor de IRTAIRTA-i·18 i·18® ® Tolerancia a Verticillium y otros hongos del suelo 30 patrones Arbosana Corbella Izmir sofralik Marco 5x4 m en riego (500 olivos/ha) Verdal de Manresa Plantación MarzoMarzo-2000 Efecto del viento Efecto de las heladas ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR superintensivas: Plagas y enfermedades Efectes de la densitat de plantació sobre el fruit (falta de llum) Maduració segons calibres diàmetre mig (mm) 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 11,8 11,9 Estrat de copa superior Calibres segons densitat 8x7 Gliphodes CERCOSPORIOSIS. Pseudocercospora cladosporioides Verticillium Estrat de copa central TUBERCULOSIS Pseudomona savastanoi 8 x 5,5 8x4 29/10/2010 Estrat de copa inferior 29 Repilo ANTRACNOSIS. Colletotrichum spp. 29/10/2010 30 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Eficiencia de la máquina Olivas recogidas = 90 % de promedio sin diferencias entre cultivares Olives no recogidas (%) b Arbequina i·18 FS-17 ab Arbosana ab a Koroneiki 29/10/2010 0 29/10/2010 31 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR 2 4 6 32 8 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Eficiencia de la máquina. Plantaciones superintensivas: Roturas de ramas potencial productiuvo (kg/ha) Ramas rotas (4º – 5º años) Kg/ha Arbequina i·18 Máximo observado c Arbosana bc FS-17 ab Koroneiki 10.000 kg/ha Media observada a 0 10 20 30 40 50 Mínimo observado Ramas con roturas / 100 árboles 29/10/2010 33 Poda de rebaje (topping) Primer corte 5-6 años 10 años 29/10/2010 Edad de la plantación (años) 34 ¿Que pasa a los 15 años? Final inversión Replantación ¿hongos del suelo suelo? ? Poda de rejuvenecimiento (distintas opciones en estudio)) estudio A: Reconstrucción a partir de rebrotes B: Reconstruir la copa a partir del eje ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Objetivo de las plantaciones de olivar C: Eliminación de una fila • Maximización del beneficio económico Olivos 10 años 3 x 1,5 m Eliminación de una fila 6 x 1,5 m o Máxima producción o Máximo precio del producto (¿Distribución?) Comercialización Calidad o Mínimos cotes de producción: mecanización • Rápida amortización de la inversión: aceleración entrada en producción • Conservación del medio productivo (sostenibilidad) 29/10/2010 40 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Análisis de costes. Metodologia Se distinguen 4 modelos de explotación: Superficie mínima Tradicional no mecanizable Tradicional mecanizable Intensiva Operaciones del cultivo en el olivar Tradicional no mecanizable (secano) Alta densidad Tradicional mecanizable (secano/riego) Intensiva (riego) Alta densidad (riego) Aplicación abonado Foliar y suelo (cada 2 años) Foliar Foliar y suelo c/2 Foliar Suelo/fertirrigació Foliar/fertirrigació Suelo/fertirrigació Plagas y enfermedades 2 tratamientos (1 ot + 1 prim) 3 tratamientos (1 ot + 2 prim) 4 tratamientos (2 ot + 2 prim) 5 tratamientos (1 inv +2 pri +2 ot) Aplicación fitos y foliar Pulverizador y 2 mangueras Atomizador Atomizador Atomizador 5-25 ha 25-50 ha 50-75 ha 75-100 ha Sistema recolección Manual Vibrador troncos Vibrador con paraguas Cosechadora cabalgante Dotación riego Secano Secano/ 1.500 m3/ha 1.500-2.500 m3/ha 2.500 m3/ha Poda y desvareto Renovación > 30 años Renovación > 30 años Producción < 30 años Producción < 15 años Producción media 1.500 kg/ha 2.500-6.000 kg/ha 8.000 kg/ha 10.000 kg/ha Eliminación restos de poda Manual Manual y picado Manual y picado Picado Mantenimiento Cubierta espontá Cubierta espontá. Cubierta espontá. suelo No laboreo Mínimo laboreo Mínimo laboreo Suelo desnudo Restos de poda 29/10/2010 42 Fuente: Aproximación a los costes de cultivo del olivo. AEMO. 2009. ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Costes unitarios de personal PERSONAL Costes unitarios de maquinaria COSTE HORARIO (incluida SS) Tractorista o trabajador cualificado 8,80 €/hora Peón o trabajador no cualificado 8,22 €/hora Recolección 8,50 €/hora - Media de los convenios del campo 2009 de Jaén, Córdoba y Sevilla. - Consideración de personal eventual. - Incluidos Seguros Sociales y otros costes laborales. 29/10/2010 43 Fuente: MARM y precios de empresas de servicios. Finca 30 ha. 29/10/2010 Fuente: Aproximación a los costes de cultivo del olivo. AEMO. 2009. ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Costes unitarios de productos FERTILIZANTES COSTE (por kg ó lt) FITOSANITARIOS 0,60 € Cobre metal 13,0 € Nitrato potásico 0,72 € Fungicidas sistémicos 45,0 € Urea cristalina 0,48 € Dimetoato 6,2 € Sulfato amónico 0,23 € Bacillus Thurigiensis 25,5 € HERBICIDAS Herbicida pre/post emergencia Distribución de los gastos del cultivo en el olivar COSTE (por kg ó lt) Cloruro potásico 29/10/2010 44 Fuente: Aproximación a los costes de cultivo del olivo. AEMO. 2009. Recolección 39% Manto. Suelo 13% COSTE (por ha realmente tratada) Tratamientos 9% 45,0 € - Fuentes: casas comerciales. Poda 13% 45 Riego 19% Fertilización 7% 29/10/2010 46 Fuente: Aproximación a los costes de cultivo del olivo. AEMO. 2009. ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Coste de recogida manual RECOLECCIÓN MANUAL Equipo: -Tractor con remolque: 0,03 €/kg -10 personas: 60 €/jornal (incluido transporte y SS) Kg/árbol 29/10/2010 47 29/10/2010 Olivos/día Personal (€) Maquinaria (€) Transporte (€) Total (€/kg) 20 80 600 - 48 0,40 30 70 600 - 63 0,31 40 60 600 - 72 0,28 50 50 600 - 75 0,27 75 40 600 - 90 0,23 48 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR RECOLECCIÓN MECÁNICA Tipos de vibradores -Manuales -De impacto -Autopropulsados -Unidireccionales -Acoplados al tractor -Multidireccionales -Frontal -Orbitales -Lateral -Trasero 29/10/2010 49 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR 29/10/2010 50 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Vibradores manuales 29/10/2010 51 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR 29/10/2010 52 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Coste de recogida con vibradores manuales Vibradores de troncos Equipo: -Tractor con remolque: 0,03 €/kg -6 personas: 60 €/jornal (incluido transporte y SS) -4 peines y compresor o baterías: 20 €/h Kg/árbol Olivos/día 29/10/2010 Personal (€) Maquinaria (€) Transporte (€) Total (€/kg) 20 100 360 140 60 0,28 30 85 360 140 77 0,23 40 75 360 140 90 0,20 50 65 360 140 97 0,18 75 50 360 140 112 0,16 53 29/10/2010 54 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR EFICACIA DE LA VIBRACIÓN Relación FRF/P -Estado de madurez 300 Relación FRF/P -Tamaño del fruto 250 -Formación y tamaño del árbol 200 -Porte del árbol 150 100 50 0 29/10/2010 55 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR 'Menya' 'Arbequina' ‘Arbequina’ 'Empeltre' 'Picual' 'Morrut' 'Rojal' 'Palomar' Tous y Romero. 1992 29/10/2010 56 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR RECOLECCIÓN MECÁNICA con vibrador de troncos Coste de recogida con vibrador y mallas Equipo: -Tractor con vibrador: 50 €/h Los cultívares mejor adaptados poseen: -Tractor con remolque y pluma: 0,03 €/kg -7 personas (3 vareo+4 manejo mallas): 60 €/jornal (incluido transporte y SS) Kg/árbol Olivos/día Personal (€) Maquinaria (€) Transporte (€) Total (€/kg) 20 150 420 350 90 0,29 30 150 420 350 135 0,20 40 140 420 350 168 0,17 50 130 420 350 195 0,15 75 100 420 350 225 0,13 29/10/2010 57 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR •fruto grande •copa no muy grande •pedúnculo corto •porte erecto •maduración uniforme •pocas ramas primarias •baja FRF/P •ángulos no muy abiertos 29/10/2010 58 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Vibradores con paraguas receptor 29/10/2010 59 29/10/2010 60 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Coste de recogida con vibrador y paraguas Ensayo recolección mecánica con vibrador Les Garrigues. Olivar tradicional ‘Arbequina’ (Olivos de un pie. 2 pasadas) Equipo: 14 14 12 12 10 10 88 66 44 22 00 80 60 40 20 0 Tesis 1 2 Producción 3 4 5 1º pase (½ Noviembre) 6 Kg/árbol 7 2º pase (½ Diciembre) -Tractor con vibrador y paraguas: 60 €/h -Tractor con remolque y pluma: 0,03 €/kg kg/árbol % cosechado 100 3º pase ( ½ Enero) Solé y Florensa. 1994 29/10/2010 61 Olivos/día Maquinaria 1º Pasada (€) 2º Pasada (€) Transporte (€) Total (€/kg) 20 250 420 360 150 0,19 30 230 420 360 207 0,15 40 210 420 360 252 0,13 50 190 420 360 285 0,11 75 150 420 360 337 0,10 29/10/2010 62 ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Intensivo vs Colosus vs Seto: Costes de recolección costes de recolección (€/kg aceituna) (€/kg aceituna) escaleras+peines 0,28 €/kg Manual 29/10/2010 Compresor/baterías 0,20 €/kg Vib manual 1 pase 0,17 €/kg Vib+mallas vibrador + paraguas 0.1 – 0.15 €/kg Colosus (1-2 ha/día) 0.07 – 0.1 €/kg (2-3 ha/día) 2 pases 0,13 €/kg cabalgante 0.04 – 0.07 €/kg (3-4 ha/día) Vib+paraguas Producción media: 4000 kg/ha 300 600 2000 63 Olivos/ha ANÁLISIS TÉCNICO-ECONÓMICO OLIVAR Intensivo vs Seto: Desglose costes por Ha costes de poda (horas/ha) Tradicional no mecanizable (secano) (€/ha) intensivo 20 – 25 horas/ha 300 Olivos/ha seto 40 – 50 horas/ha 2000 Tradicional mecanizable (secano/riego) Intensiva (riego) Alta densidad (riego) Fitosanitarios 137 156 189 281 Poda y desvareto 188 248 251 430 Fertilización 67 70 101 111 Mantenimiento suelo 264 380 370 222 Riego 0 0-435 472 510 Recolección 367 595-910 918 807 Elaboración 75 75-180 240 300 TOTAL (€/ha) 1.098 €/ha 1.524-2.379 €/ha 2.600 €/ha 2.660 €/ha 29/10/2010 66 Fuente: Aproximación a los costes de cultivo del olivo. AEMO. 2009. COSTES DE PRODUCCIÓN* PRODUCCIÓN RENTABLE* (€/Kg aceite) (Kg aceituna/ha) Cotización AOVE (granel) (1.500 kg/ha) (6.000 kg/ha) (8.000 kg/ha) (10.000 kg/ha) *Costes calculados para las producciones consideradas y un rendimiento industrial del 20%. Intensivo vs Seto: inversión necesaria (€/ha) *Precio AOVE de 2 €/kg y rendimiento industrial del 22% en tradicionales y 20% en modernas. Consideraciones finales: Tradicional Variedades y medio productivo prefijados seto 8.000 – 9.000 €/ha intensivo 3.000-4.000 €/ha 300 Olivos/ha •Plantaciones envejecidas (producciones bajas) •Costes de cultivo elevados (Recolección y poda) Plantación amortizada y a largo plazo (>50 años) Superficies variables en secano o riego deficitario controlado Dificultad de mecanización e indisponibilidad de mano de obra Rentabilidad económica: AOVE > 33-3,5 € kg (diferenciación comercial) Producción > 2.5002.500-5.500 kg acetuna acetuna/ha /ha 2000 Condicionado a las ayudas UE (superficie o medioambientales) Consideraciones finales: Intensivo Apto para todas las variedades y superficies variables Inversión a mediomedio-largo plazo (>30 años) Tecnología del cultivo bien experimentada Marcos más intensivos (400(400-600 olivos/ha) Uso de nuevas máquinas de recogida lateral o integral (vaso--Collosus (vaso Collosus)) Incremento de la poda mecánica Rentabilidad: AOVE > 1,5 € kg Producción > 6.500 kg acetiuna acetiuna/ha /ha Control integrado de plagas y enfermedades Consideraciones finales: Seto Variedades de vigor mediomedio-bajo y compactas Calidad del suelo media o baja Inversión a cortocorto-medio plazo (<>15 años) Replantar o Rejuvenecer ? Costes de plantación muy elevados Superficies grandes y con riego Tecnología de cultivo y rentabilidad global en fase de estudio (mat.vegetal mat.vegetal,, nuevas máquinas, densidades, patrones...) AOVE > 1,5 € kg Producción > 7.000 kg acetiuna acetiuna/ha /ha Inversiones no relacionadas con el sector agrícola (empresas de servicios)