Séculos Escuros

Seculos escuros
A expresión Séculos E scuros se refire á situación que viviu a lengua galega durante
os séculos XIV, XVII e XVIII, en que o idioma galego quedou reducido case exlusivamente á lingua oral
e perdeu boa parte dos usos escritos.
A presión do castelán afoga ó galego en todos os niveis comunicativos de certa formalidade, e este
proceso non foi algo natural, senón que unha serie de motivos polÃ-ticos, fundamentalmente, provocou esta
situación. A causa principal foi a introducción do uso do castelán cando no século XIII Galicia quedou
integrada na coroa de Castela.
A penetración de nobres casteláns foi intensa, e o cambio de lengua pasou a ser un requisito indispensable.
A desgaleguización produciuse nun principio nos ámbitos máis formalizados, e inmediatamente tamén
a nivel familiar. Os cargos civÃ-s e eclesiásticos máis importantes tamén foron concedidos a persoas
non galegas.
É decir, dunha sociedade desenvolvida en galego na Idade Media, pásase agora a unha situación en que a
maior parte das clases poderosas veñen de fora e exprésanse en castelán, o mesmo idioma que se
impón na administración, no ensino e na igrexa, o que relega e marxina o galego á condición de lengua
oral e popular, coa conseguinte perda de prestixio ós ollos dos falantes.
Ademáis, nun perÃ-odo en que o castelán, o italiano, o francés, se desenvolven como lengua de cultura
coa aparición das súas primeiras gramáticas e a dos seus primeoiros libros impresos o galego fica
reducido a un ámbito oral y coloquial. A cultura galega terá que esperar até o s.XIX para ter a primeira
gramática (`Saco e arce' − 1868), o seu primeiro libro impreso (`A gaita gallega' de Xoán Manuel Pintos −
1853), o seu primer diccionario (1884) e o seu primer estudo sobre a lengua ( de Antonio de la Iglesia −
1886).
A producción literaria galega deste perÃ-odo foi moi escasa; as obras que se conservan pódense clasificar
en dous grupos: literatura popular e literatura culta.
Literatura popular:
• PoesÃ-a popular: Transmitida oralmente de xeración en xeración, trata os seguintes temas: o
histórico ou de circunstancias; o do mariscal Pardo de Cela,; e o tradiciona − entroidos, cantigas de
traballo, cantigas de cego,−.
• Narrativa: Destacan os contos e as lendas. Os contos poden ser maravillosos, ejemplares e
humorÃ-sticos. As lendas poden ser etiológicas, haxiográficas e históricas.
• Teatro: Abundan as representacións religiosas en datas sinaladas e tamén as profanas.
Literatura culta:
• Nos sécalos XVI e XVII atópanse distintas manifestacións literarias: Destacan, o `Soneto de
Monterrei'; os dous sonetos compostos na onrra de dona Margarita de Austria (de Gómez Tonel e
Vázquez de Neira) e o soneto renacentista de Isabel de Castro e Andrade. Tamén se coñecen
unhas Décimas ó apóstolo Santiago (de MartÃ-n Torrado) e 9 romances Galegos. Na prosa
consérvase o texto histórico `Relazón da carta executora'. E do teatro se coñecen O
1
`Entremés famoso sobre a pesca no rÃ-o Miño' e o `Diálogo de Alberte e Bieito'
• O século XVIII é a etapa dos ilustrados: xente preparada en todos os ámbitos do saber e que
traballaba pola recuperación cultural do galego.
Os ilustrados foron:
Frei MartÃ-n Sarmiento: Defendeu a utilidade e a necesidade da aprendisaxe do galego e demandou −no
ensino, na Igrexa e na xustiza− moitos prexuÃ-zos lingÃœÃ-sticos.
Diego Antonio de Cernadas: Foi cura de Fuime e autor de algúns poemas en galego
Xosé Andrés Gornide Saavedra: Escribiu libros sobre viaxes, historia natural, xeografÃ-a e lengua. É
o autor do soneto `A Filida'
Padre Saavedra: Escribiu sobre o léxico e a dialectoloxÃ-a galega
Irei Benito Jerónimo: Redactó unha reflexión sobre o galego−portugués
2