establecido por las constituciones. Cúmplase, asimismo, lo dis

Anuncio
142
BOLETÍN DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA
establecido por las constituciones. Cúmplase, asimismo, lo dispuesto en ei mandato 9. 0 de esta visita, y hasta que haya casa
proporcionada para refectorio, se deja al arbitrio del Rectoría
elección de sitio en que pueda comer y cenar la Comunidad con
más aseo y decencia. Y no ha lugar á lo demás que han representado y pedido el Rector y Colegiales.
Andrade y Gallego, en razón á esta visita y sus mandatos. Madrid, l.° de Febrero de 1792.—Rúbrica de Su Excelencia.—Licenciado Quintana.
(Se concluirá,)
JOSÉ GÓMEZ CENTURIÓN,
Correspondiente.
II
EL PAPA ALEJANDRO III Y LA DIÓCESIS DE CIUDAD RODRIGO
(AÑOS
1173-1175)
Don Pedro Suárez de Deza, mientras fué obispo de Salamanca
desde el año 1163, aprobó y reconoció en varios documentos la
elección de D. Domingo para ocupar la Sede episcopal de Ciudad
Rodrigo (i) y la consagración del mismo prelado con el título de
CaHabria (2), transferido á la nueva Silla Civitatense para justificar su razón de ser, y á todo trance mantenerla.
Con efecto, tan pronto como en I l ó l se instituyó y erigió,
por acuerdo del Rey y del Metropolitano, la noble sufragánea
de Ciudad Rodrigo, hasta el ario 1174, se opuso á ello tenaz y
constantemente el Cabildo de la Catedral de Salamanca, alegando que semejante desmembración de los términos de su diócesis
(1) Alcántara, 10 de Julio de 1168.
(2) 20 Septiembre y 31 Octubre 1168; 28 Marzo 1169; Enero; 18 Marzo,
r8 y 21 Octubre, 22 Diciembre 1170; Enero, ítem Marzo sin día, ir Marzo
y Septiembre 1171. Total: doce documentos, que serán objeto de otro
Informe, intitulado El postrer obispo de CaHabria.
EL PAPA ALEJANDRO III Y LA DIÓCESIS DE CIUDAD RODRIGO
143
era inmotivada é injusta. Esta reclamación, mientras vivió el
obispo D. Domingo (f 1172?), no parece que surtiera efecto.
Muerto aquél, ella impidió que se le diese y eligiese sucesor;
ñor cuanto quedó bastante tiempo (dos años) vacante la Sede
de Ciudad Rodrigo. Presumo que la cuestión se llevó ante el
tribunal del Cardenal Jacinto, Legado de Alejandro III en estos
reinos durante los años I I 7 2 y 1173, y que el Cardenal la
dejó pendiente sin haberla resuelto. Consta que en l.° de Mayo
de 1172 se hallaba en la ciudad de Toro con el Rey, con el arzobispo de Compostela Pedro Gudestéiz y con los obispos de
León, Astorga, Zamora, Oviedo, Salamanca, Coria, Orense y
Mondoñedo (i); en la ciudad de León, á 20 de Abril de 1173,
haciendo la translación de los cuerpos de los santos mártires
Claudio, Lupercio y Victorico en presencia del Rey, de los arzobispos de Compostela y de Braga y de los obispos de Oviedo,
Astorga, Zamora, Salamanca y Lugo (2), y en Astorga, diez días
después (3); quedando por aquel tiempo memoria (4) de haber
presidido en Soria un concilio nacional, al que asistieron los reyes de Aragón, León y Castilla con varios obispos y magnates
de sus respectivos Estados (5).
En la primera mitad de este año, II73> habiendo fallecido
D. Pedro Gudestéiz, los canónigos de Compostela eligieron por
sucesor de él en aquella Silla al obispo de Salamanca, D. Pedro
Suárez de Deza. El cual, en Agosto, firmaba todavía titulándose Salamantinus episcopus et Compostellanus electus. Para ratificar su elección fué en persona al encuentro del Papa Alejandro III, que á la sazón residía en Ferentino, y le dio pleno poder
para dirimir con arreglo equitativo la vieja contienda del Cabildo
de Salamanca contra el de Ciudad Rodrigo. E n Noviembre había
tomado ya posesión de la Sede metropolitana; y estando á la sa-
(1) España Sagrada, tomo XLI, apénd. xvi. Madrid, 1798.
(2) Ib-id,y tomo xxxv, pág. 409. Madrid, 1786.
(3) fbid., tomo XLI, apénd. xvn.
(4) López Ferreiro, Historia de la Iglesia de Santiago de Compostela,
tomo iv, pág. 314. Santiago, 1901.
(5) Para consolidar la paz entre las tres Coronas.
144
BOLETÍN DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA
zón vacantes las sufragáneas de Ciudad Rodrigo y Salamanca, el
arreglo del pleito ó la conveniencia amistosa de ambas diócesis
dependía de ambos Cabildos. A entablarla en breve término y
llevarla sin estorbo á feliz remate, contribuyeron la diligencia y
liberalidad del Rey, así como la prudente suavidad del nuevo
Arzobispo y su autoridad, emanada de la Santa Sede.
Conoció esta acción Gil González Dávila, y la describió, no sin
graves defectos, que han circulado ó han hallado cabida en obras
posteriores, y que no debo pasar inadvertidos. «Dióse—dice (i)—.
cuenta al Papa de ello, que á la sazón era Celestino (2) III; que
cometió esta diferencia á D. Pedro, arzobispo de Santiago, en el
año quinto (3) de su pontificado, mandándole, enterado de la
causa y causas de cada uno, compusiese de su mano la diferencia que huviese entre estas dos iglesias. Así lo hice el Arzobispo.»
Trae luego González Dávila parte del documento, que vio en
el archivo de la catedral de Salamanca, pero esta porción no
está exenta de errores de copia, bien sea por omisión, ó bien
por alteración de vocablos. No ha ido más allá Villar y Macías
en su Historia de Salamanca (4), haciéndose puro eco de lo dicho
por González Dávila.
Afortunadamente el documento original se conserva. Debo su
descripción, y copia exactísimas á la buena amistad del sabio
jesuíta, R. P. Mariano Lecina, colaborador de la Revista Monumento histórica Societatis Je su:
«Es, me dice ($), un pergamino apaisado, que mide 46 centímetros de ancho por 2*] de alto, sin contar el dobladillo inferior,.
del cual cuelga el sello arzobispal, sujeto por hilos ele seda rojos
y amarillos. El sello es de cera, ovalado, en cuyo centro se destaca, vestido de pontifical, el retrato del Prelado, que en la orla
se indica: Petrus Compostellanus arckie(pisc)o(pu)s
III; es decir,
(1)
Teatro eclesiástico de los reinos de las dos Castillas^ tomo iv, páginas
10-12. M a d r i d , 1700.
(2)
(3)
(4)
{5)
Léase «Alejandro».
Léase «decimoquinto (=20 Septiembre 1173-19 Septiembre 1174)».,
Págs. 236 y 237. Salamanca, 1887.
Carta, fechada en Salamanca, el día 3 del corriente.
EL PAPA ALEJANDRO III Y LA DIÓCESIS DE CIUDAD RODRIGO
145
Pedro t e r c e r o de este n o m b r e en la serie del episcopologio d e
Santiago. L a s letras finas y claras, d e color n e g r o subido, son
ciertamente del año 1174; y los vocablos q u e forman, están para
ganar espacio cuajados de abreviaturas. E n el respaldo, con el
mismo tipo de letra, se escribió: De transactione
tinos et Civitatenses.
inter
Salaman-
L a signatura m o d e r n a del p e r g a m i n o en el
archivo es: Caxon 14. Legajo i.°, núm. 15. N o p u d i e n d o h a c e r m e
con la fotografía del texto, le envío el facsímile.» Hasta aquí el
P, Lecina.
Salamanca, 14 Enero 1174. Avenencia de los Cabildos catedrales de
Salamanca y Ciudad Rodrigo acerca de la jurisdicción de ambas diócesis
sobre las iglesias comprendidas entre los ríos Yeltes y Huebra. La confirmó por autoridad pontificia el metropolitano de una y otra sufragánea,
con el intento de que no quedase más tiempo vacante la Sede Civitatense.—En el texto, que á continuación saco á luz, desaparecen las.abreviaturas del original, y se notan los errores y deficiencias de una mala copia en papel, que reprodujo Gil González Dávila.
Petrus, Dei dignatíone sánete Compostellane metrópolis h u m i Hs minister, dilectis fratribus M(artino) Salamantino- d e c a n o e t
A ( r n a l d o ) ecclesie Civitatis Roderici
príori,
atque
universis
ecclesie u t r i u s q u e Capitulis salutem et d e b i t a m in Christo dilectionem.
E x iniuncto parvitati n o s t r e (i) a r c h i e p i s c o p a t u s officio t e n e rniir ecclesiis nobis commissis p a c e m q u e r e r e et discordantes ad
concordiam r e v o c a r e .
E a p r o p t e r , ecclesiarum v e s t r a r u m diutinam fatigationem
et
laborem i m p o r t a b i l e m s u p e r causa, que inter vos de t e r m i n i s
vertebatur a t t e n d e n t e s , libenti animo assensum n o s t r u m (2) et
studium illi i m p e n d i m u s transactioni, que inter v o s de u t r i u s q u e
partís (3) beneplácito celebrata est, videlicet:
(Jt inter fluvios, qui d i c u n t u r (4) H e l t e s et O p e r a , villas q u e
(1)
(2)
(3)
(4)
González Dávila omite «nostre».
G. D. omite «nostrum».
G. D. «partibus».
G. D. «dicitur».
TOMO L X I .
IO
146
BOLETÍN DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA
quasi in communi límite Salmantice et Civitatis Roderici hinc
inde site sunt, secundum ius diocesanum ab utraque (i) EcclesTii
pro indiviso possideantur; et (2) et ecclesie que (3) in fine termini Salamantice ab antiquo constructe sunt, contra quas ville
alie in fine termini Civitatis Roderici de novo surrexerunt, videlicet, Aguseio, Sotel de León, Sotel de Arrago, Cabrejas et Bovadella (4), tam iste quam qu§ infra earum términos de cetero
construentur ecclesie communiter ab utraque possideantur Ecclesia (5) imperpetuum, et fructus ex equo dividantur; ita quod (6)
si Salamantinus (7) episcopus vel eius minister in aliqua earum
clericum voluerit instituere, non ante eius administrationem recípiat quam (8) episcopo Civitatis Roderici vel eius vicario eat
obedientiam promittere (9); et fio) ex altera parte similiter fiat.
Interdictum, suspensionem vel excomunicationem, quam unius
partis prelatus fecerit, alter non solvat; et quem unus deposuerit,
alter non restituat. Si aliquid super hoc (11) questionis habuerit,
ad superiorem iudicem referat.
Uno anno oleum et crisma ab una (12) ecclesia recipiant, altero ab altera semper (13) vicissim. Ecclesiarum dedicationes et
clericorum ordinationes ab uno, cum alterius conscientia salvo
eius iure, celebrentur.
Et (14) christianissimos dominus F E R N A N D V S (15), qui
huic paci studiosam adhibuit devotíonem in recompensationem
G. D. añade «parte».
G. D. omite «et».
(2)
(3) G. D. «qui».
(4) G. D. «Bobadilla».
(5) G. D. «ecclesie».
(6) G. D. «itaque».
(7) G. D. «Salmantinus».
(8) G. D. « q u a ? .
(9) G. D. «promíserit».
(10)
G. D. omite «et>.
( n ) G. D. «hec».
(12) G. D. «ab sua».
(13) G. D, omite «semper».
( i 4 ) G. D. omite «et».
(15) G. D. «Ferdinandus».
(0
Siguiente
EL PAPA ALEJANDRO III Y LA DIÓCESIS DE CIUDAD RODRIGO
I 47
laboris et fatigationis vestrí ( i ) , fratres Salmantini, de regaliBus
siiis duas villas dedit ecclesie vestre, in ripa
fluminís
Tormis,
scilicet Balneos (2) et J u s v a d u m (3); et (4) abrenuntiastis (5) illi
questioni q u a m habebatis adversus p r e d i c t a m Ecclesiam Cívitatis Roderici de diócesi eius cum ómnibus terminis suis, q u a m (ó)
dicebatis ad Ecclesiam v e s t r a m p e r t i n e r e , ut (7) ele cetero non
impediatur p r o p t e r causam v e s t r a m illam Ecclesiam pastore p r o prio d e c o r a n .
Ne quis igitur contra h a n c t a m concorden! et Ecclesie utrique ( 8 ) necessariam
pacis c o m p o s i t i o n e m
veníre
presumat,
Kos eam, auctoritate Nobis ab apostólica S e d e concess.a', confirmavimus et sigilli nostri impressione (9), munivimus ( I o ) .
j-
E g o P e t r u s , sánete Compostellane metrópolis minister
firmo.
(Rueda; en cuya orla y centro respectivamente se leen);
-j- Fac mecum sigmim
in bonum.
Sanctus
Jacobus,
Petrus
ar-
chiepiscopus.
Columna i. a
•Hr E g o . M. clecanus Salamantinus
cf.
•fB- E g o . C. Albensis archidiáconos
»
•fH- E g o . A . archidiaconus L e d e s m e
»
-J- E g o . P . magister scholarum
"f E g o . J. canonicus
-j- E g o . M. capellanus
. »
»
•>>
(1) G. D. «vestre».
(2) G. D. «Valneos».
(3) G. D. «Jusbadum».
(4) G. D. omite «et».
(5) G. D. «abrenuntiantes*.
(ó) G. D. «quos».
(7) G. d. «et».
(8) G. D. «utrique Ecclesie».
(9) G. D. dmpositionem».
(10) Siguen cuatro columnas de nombres, ocupando la tercera el del
arzobispo; única, y no completa, que transcribió Gil González Dávila.
£48
BOLETÍN DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA
-j-[•
-J*
-|-f
-|-
Ego.
Ego.
Ego.
Ego.
Ego.
Ego.
P. canonicus
Didacus canonicus
W . canonicus
M. canonicus
J. canonicus
B. canonicus
cf.
»
»
»
»
»
Columna 2.a
i\r Ego. Vilielmus salamantmus archidiaconus. cf,
•Hr Ego. Christoforus, cantor
»
-j- Ego.
•Hf Ego.
•{• Ego.
-fc Ego.
•HT Ego.
W . tesaurarius
O. canonicus
G. canonicus
F. canonicus
B. canonicus
-j- Ego. A. canonicus
-[• Ego. M. canonicus
•Hf Ego. W . canonicus
»
»
»
»
»
,
>
>
>
Columna 4.a
-í- Ego. A . prior Civitatis Roderici
-f Ego. S. archidiaconus
•f
•j-{-}-
Ego.
Ego.
Ego.
Ego.
Cornelius canonicus
Y . cantor
J. archipresbiter
I. canonicus
-j- Ego. P. canonicus
"t* Ego. J. canonicus
cf.
»
»
»
»
, »
»,
»
Datis Salamantice. xvim (i) kalendas februarii. Era i. a c e *
xn. a (2); archiepiscopatus autem domini Petri m.1 anno primo (3).
Hecha esta avenencia (14 Enero 1174), el Cabildo de Ciudad
Rodrigo pudo proceder y procedió inmediatamente á la elección
(1)
G. D . «19».
(2)
G. D . «I2I2>.
(3) G. D. «tertii anno I».
EL PAPA ALEJANDRO III Y LA DIÓCESIS DE CIUDAD RODRIGO
149
j e l obispo q u e debía o c u p a r la S e d e vacante. Su consagración
O or
mano del arzobispo tuvo lugar p r o b a b l e m e n t e en 27 de
Enero, D o m i n g o de S e x a g é s i m a , al t e n o r del siguiente diploma:
3.
Ciudad Rodrigo, Enero 1174, El rey D. Fernando II, con su hijo don
Alonso, confirman al nuevo obispo D. Pedro Daponte las donaciones
hechas anteriormente á su Sede y le otorga la mitad del realengo minero.
El original estuvo archivado en la Catedral.—Sánchez Cabanas, cod. cit.,
folio 66 i\—67 v.
In nomine Domini nostri Jesu Christi, amen.
Ka que in presentía nostra statuta sunt, ne in p o s t e r u m oblivioni t r a d a n t u r scripto mandari d e c r e v i m u s .
Catholicorum i t a q u e r e g u m est sanctas ac religiosas p e r s o n a s
largis ampliare beneficiis et p r o meritis amplis d i t a r e m u n e r i b u s .
E a p r o p t e r ego, r e x D o m í n u s F e r d i n a n d u s u n a c u m filio m e o
rege D o m i n o A d e f o n s o , p r e d e c e s s o r u m m e o r u m vestígiis i n h e rendo, qui b e a t e ac religiosissíme Virginis Marie ecclesíam sanctam t a m donis q u a m dignitatibus exaltare s e m p e r
studuerunt,
Ecclesie Civitatensi et vobis P e t r o de P o n t e eíusdem Ecclesie
episcopo carissimo, n e c n o n et ómnibus successoribus vestris p e r
beneplacitum v e s t r o r u m c a n o n i c o r u m t a m p r e s e n t í u m q u a m futurorum eidem Ecclesie servientium, [id] afierre disposui p e r
quod patrocinium r e c o g n o s c a m in terris, cuius patrocinium p r o ra e r e n desidero in celís.
E a igitur q u e a m e per eius gratiam eidem Ecclesie sunt
collata confirmando, do D e o et Ecclesie beate Marie Civitatis
Roderici, et D o m i n o P e t r o de P o n t e eiusdem Ecclesie episcopo
carissimo dimidiam p a r t e m lucri totius, quod Regi pertinet ex
veneriis, id est, e x origine ipsius t e r r e , i p s o r u m q u e fragmina in
toto confinio Civitatis Roderici, sciücet de inventione omni m e tallorum auri argenti cupri similiter stagni et ferri, n e c n o n de
creta et alunare et g r e d a , d e r ú b e a et de qualíbet altera i n v e n tione de térra origine et confinio p r o c e d e n t e . H a n c a u t e m dimidiam p a r t e m , q u e nobis pertinet, nonnisi episcopo predicto vel
150
BOLETÍN DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA
epíscopis successoríbus recipi mandamus, ut quidquid in. supradictis inventionibus repertum ( fuerit, [ita] de eo [fíat ut] quod
partí regie partinet dimídium mense regie consumatur, reliquum
vero sibí ipsis et Ecclesie sue, pro remedio anime nostre et parentum nostrorum, et pro tanto servitio quod nobis alumnus
noster (i) Civitatensis episcopus, multo temporis spatio laborando liberaliter prebuit, de regia nostra instítutione habeant,
possideant et defendant; et de cetero non sit licitum alicui, nec
parti regie nec alus, nisi episcopo predicte Ecclesie, aliqua occasione causam huiuscemodi lucri investigare secundum ínstitutionem presignatam, sed ipsis et mense regie integre conservetur.
Et si quis contra hoc meum factum spontaneum venire presumpserit, iraní Dei omnipotentis et regiam indignationem incurrat, et cura juda Domini traditore et cum Datam et Abiron
quos térra vivos absorbuit in inferno sit damnatus; et pro ausu
temerario, sí quís invaserit, quadruplum reddat et regie parti sex
mille marapetinos persolvat; et hoc scriptum semper sit firmum.
Facta carta in Civitate Roderici, mense januarii era millesima
ducentésima duodécima, regnante rege Domino Ferdinando, Legione, Gallecia, Asturüs et Extrematura.
Et ego, Ferdinandus, Dei gratia Hispaniarum rex, una cum
filio meo Domino Adefonso, hoc scriptum quod fieri iussi proprio
robore confirmo.
Petrus archiepiscopus Compostellane Ecclesie confirmo.
Johannes Legionensis eps. conf.—Johannes Lucensis eps. conf.
Rodericus üvetensis eps. conf.—Beltrandus Tudensis eps. conf.
Adefonsus Auriensis eps. conf.—Vitalis Salmaticensis eps. conf.
Arnaldus Astoricensis eps. conf. — Stephanus Cemorensis eps.
conf.—Petrus Cauriensis eps. conf.
Velascus comes in Limia conf.—Gómez comes in Trastamara.
conf.—Gonsalvus Osorii, regis maiordomus conf.—Ferdinandus
Deuspontü dominans in Zamora conf. —Ferdinandus Gutiérrez,
(1) Había sido canónigo Maestrescuela de Santiago, y muchos años;
notario del Rey.
EL PAPA ALEJANDRO III Y LA DIÓCESIS DE CIUDAD RODRIGO
151
p.js signifer, c o n f . — F e r d i n a n d u s Roderíci, t e n e u s turres L e g i o n¡s
conf.—Pelagius c o n f . — P e t r u s Pelagií conf.
go-o P e t r u s Johannis regís notarius, Pelagio ele L a u r o C o m p o s -
tellano archidiácono canceilario, conf.
León, 22 de Agosto de 1174, Donación que el rey D. Fernando II en
una con su mujer D. a Urraca y su hijo D. Alfonso y con el obispo don
Pedro y el concejo de Ciudad Rodrigo hizo al abad D. Hugo y al Monasterio cisterciense de Aguiar.—Archivos de este monasterio y del de
ftloreruela.
Por más q u e lo h e b u s c a d o , n o h e p o d i d o e n c o n t r a r el t e x t o
de esta escritura, c u y a era MCCXII
se deformó en MCCII1,
y
dio margen p a r a introducir en el episcopologio d e Ciudad R o drigo, con fecha del año 1165, al apócrifo
D. José Barbosa, en su Catalogo
D. Pedro.
das Rain has de
Portugal
(páginas 114 y T I 5 ; Lisboa, 1727), lo describió así:
«O Reverendissimo P a d r e D o u t o r F r . M a n o e l da Rocha, A c a démico Real e agora dignissimo D. A b b a d e d e S. Joao d e T a rouco, da Congregacao d e Alcobaga, t e m m a n d a d o a A c a d e m i a
algumas m e m o r i a s , q u e sao fiéis t e s t e m u n h a s d e sua diligencia e
da sua erudigao. E m h u m a dellas se derao ( i ) copiarlas t r e s
doagoes, tiradas d o Cartorio de S a n t a María d e A g u i a r , Mosteiro
da m e s m a C o n g r e g a c a o , c o m h u m a s observagoens feitas peí
P. F r . Manoel. D e i x a n d o a segunda e a terceira, q u e m e n a o
servem agora, vejamos a prímeira. H e ella h u m a doagao del R e y
D. F e r n a n d o , ó II d e Leao, em q u e c o m sua m u l h e r a Rainha
D. U r r a c a e seu filho D . Affonso, e c o m o Conselho d e C i u d a d
Rodrigo e d o seu Bispo D . P e d r o , da ao Mosteiro d e A g u i a r , e
ao seu A b b a d e D . H u g o , a Granja da T o r r e e a Granja d o rio
Chico (2). Comega deste m o d o : Ego Ferdinandus
re mea D. Urraca et filio meo Domino Alfonso
una cuín
uxo-
(3)' e h e feita a 22
(1) Dieron.
(2) «Rivo Sicco» en el original latino.
(3) Nació en 15 de Agosto de 1171. La reina Doña Urraca, su madre,.
contrajo matrimonio con Fernando II mucho antes; y su divorcio, por
causa de parentesco y por sentencia canónica, se realizó en Junio de 1175.
Anterior
Inicio
Siguiente
152
BOLETÍN DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA
de Agosto da era de MCCIII, que corresponde ao atino de 1165.
Della faz memoria o Annalista Cisterciense Manrrique no tomo 2,
anno 1165, cap. 4 et 7.»
Y á la verdad, el P. Fr. Ángel Manrique, en dicho tomo 11 de
sus Annaüum
Cistercensütm, pág. 416 (Lyon, 1642), hizo mención de esta escritura, cuya copia sacó del Archivo del monasterio de Moreruela, sito en la provincia de Zamora, y del cual
salieron los monjes Cistercienses, fundadores de Santa María de
Aguiar. Asigna también por fecha el 22 de Agosto de 1165, y
añade que este diploma fué expedido en la ciudad de León.
Pero esta fecha, que también admitió como sincera D. Antonio Cayetano de Sousa, viciada estuvo cuanto al año, en las
copias de las que Manrique y Barbosa incautamente se fiaron.
La fecha del año 1165 es de todo punto inadmisible. Con efecto, Alfonso IX, hijo de D. Fernando II y de la reina Doña Urraca, mencionado por la escritura, nació en 15 de Agosto de 1171,
y en este día y año aun era obispo D. Domingo, que dejó vacante
la Sede hasta el mes de Enero de 1174. No es, pues, la escritura anterior á este año. Tampoco es posterior, porque la reina
Doña Urraca dejó de serlo en Junio de 1175) cuando por sentencia canónica y en razón de su parentesco ó impedimento
dirimente, quedó divorciada de su marido ( i ) .
Salamanca, Enero 1175. Donación de las casas, que habían pertenecido
al sacrilego Domingo Laínez, hecha por el Rey á D. Vidal, obispo de Salamanca. Subscribe en esta donación D. Pedro, obispo de Ciudad Rodrigo.—Biblioteca nacional, códice 884, folio 95 vuelto.
In nomine domini [nostri JesujChristi, amen.
Facta, que [scriptura] non commendantur, facile a memoria
labuntur. Idcirco ego, domnus Fernandus Dei gratia Hispaniarum
rex, una cum uxore mea domna Urraca et cum filio nostro, rege
domno Alfonso, ad honorem Salmantine Sedis, cui grande sacrilegium et dedecus a Flayno illatum esse probatur, do et concedo
(1) Véase Flórez, Memorias de las Reinas Caíholicas, tomo 1 (3.a edición), pág. 326. Madrid, /79o.
EL PAPA ALEJANDRO III Y LA DIÓCESIS DE CIUDAD RODRIGO
153
vobis, dorano Vitali, Salmantino episcopo, vestrisque successoribus illas casas totas que sunt iuxta Corral ele Canónica, que
fuerunt filiorum Dominíci Flayni. Sic, inquam, dono ut ab hac
die in antea libere habeatis, de iure hereditario possideatis, vendatis, donetis, commutetis, et quod vestre placuerit discretíoni
índe faciatis. Si enim de fratribus predicti Flayni aliquem rediré
contigerit, et causetur et dicat de presentibus domibus participare, ego precipio ut recompensationem in alia hereditate, que
ad Flaynum videbitur pertinere, íntegram percipiat; et iamdictas domos sine omni inquietudine Ecclesie Salmantine convenire nequeat.
Siquis ergo hoc meum factum infringere temptaverit [iram]
Dei omnípotentis et nostram indígnatíonem incurrat, et pro temerario ausu fisco regio mille mórabatinos persolvat; et quod
inquietaverít, Ecclesie in quadruplum restituat. Et hoc scriptum
semper maneat firmum.
Facta carta apud Salamanticam, mense januarÜ sub era
M.CCXIII, regnante rege Fernando Legione, Extrematura, Gallecia et Asturüs.
Ego, domínus Fernandus Hispaniarum rex, hoc scriptum,
quod fieri jussi, propria manu roboravi.
Petrus, Dei gratia sánete Compostellane metrópolis archiepiscopus conf.
Joannes Legionensís episcopus conf.
Joannes Lucensis episcopus conf.
Stephanus Zemorensis episcopus conf. (i).
Arnaldus Asturicensis episcopus conf. •
Rabinaldus Minduniensis episcopus conf.
Alfonsus Auriensis episcopus conf.
Petrus Civitatensis episcopus conf.
Comes Nunio conf.
(i) Falleció poco después. Tuvo por sucesor á Guillermo, que en
Julio de 1175 era ya obispo de Zamora. Importa observarlo para fijar la
fecha de la bula de Alejandro III, inserta por D. Juan Tejada y Ramiro en
su Colección de concilios de España^ tomo ni, pág. 287. Madrid, 1861.
154
BOLETÍN DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA
Comes Urgellensis conf.
Comes Velascus conf.
Comes Gomecíus conf.
La copia omite el nombre del notario; pero en cambio añade
lo siguiente: «Esta donación está escrita en pergamino, y del
medio de él cuelga un sello de cera, hecho pedazos, sin letras, y
no descubre por una parte más de un león sin letra ninguna alrededor, y por la otra un caballero.»
% =¡*
A partir de la fecha de esta donación (Enero 11/5)) n o tardó
D. Pedro Daponte en ir camino de Italia para presentarse ante
la Curia de Alejandro III, y solicitar la aprobación pontificia de
su propia consagración y de la erección de su diócesis de Ciudad
Rodrigo.
Ferentino, 25 Mayo 1175. Bula solemne de Alejandro III, dando efecto
retroactivo á la erección de la diócesis de Ciudad Rodrigo y á la consagración de su obispo Pedro Daponte (Enero, 1174) y confirmando todas
las donaciones hechas á esta Sede.—Loewenfeld, Regesta romanorunt
pontifiami, núm. 12.486.
Alexander episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri
Petrio, Civitatensi episcopo, eiusque successoribus canonice substituendis in perpetuum.
Ex litteris karissimi in Christo filii nostri Fernandi, illustris
Hispaniarum regís, et venerabilium fratrum nostrorum Compostellani archiepiscopi, Zamorensis et Lucensis episcoporum, necnon etiam episcopi et capituli Salmantinae Ecclesiae, evidenter
accepimus, et tu ipse prudenti assertione coram Nobis et Fratribus nostris proposuisti qualiter praedictus rex, volens civitatem
ipsam, quae satis populosa est et concursibus sarracenorum opposita episcopal! dignitate gaudere, partes suas efficaciter interposuit ita quod (i) querela, quae inter Salmantinam et Civitaten(1)
14 Enero 1174.
EL PAPA ALEJANDRO III Y LA DIÓCESIS DE CIUDAD RODRIGO
155
sem Ecclesiam ele iure parrochiali vertebatur, p e r concordiam fuit
terminara; ita videlicet q u o d , licet canonici S a l m a n t i n a e ecclesiae constanter assererent q u o d praelibata Cívítas infra t é r m i n o s
parrochiae suae fuisset constructa et ecclesiae S a l m a n t i n a e i u r e
deberet pontificali subesse, a e q u a n i m i t e r t a m e n
consenserunt
quod 111 e a d e m ecclesia Cathedralis Sedes est instituta. U n d e ad
instantiam et postulationem praefati regís postea p r a e d i c t u s ar~
chiepiscopus te in e p i s c o p u m eíusdem Ecclesiae consecravit.
Licet a u t e m id absque auctoritate R o m a n i Pontificis fieri non
debuerit, et p r o p t e r e a factum ipsum d e b e r e t o m n i n o
cassari;
attenclentes t a m e n fervorem devotionis et ñdei, q u a m p r a e d i c t u s
rex circa s a c r o s a n c t a m R o m a n a r a Ecclesiam gerit, considerantes
etiam q u o m o d o p r a e s c r i p t a Civitas-populata sit et sarracenis
opposita fronte resistat, Ecclesiam'.ipsam, instítutionem C a t h e dralis Sedis ibi factam et ordinationem t u a m r a t a m habentes,
episcopal! dignitate te de c o m m u n i F r a t r u m n o s t r o r u m consilio
decoramus, et ut ibi p e r p e t u o episcopalis S e d e s sit praesenti
privilegio statuimus, i p s a m q u e Ecclesiam c u m ó m n i b u s terminis,
quos n u n c habet, sub beati Petri et nostra p r o t e c t i o n e suscipimus
et praesentis scripti patrocinio c o m m u n i m u s . S t a t u e n t e s ut q u a e cumque bona e a d e m Ecclesia in p r a e s e n t i a r u m iuste et canonice
possidet, aut in futurum, concessione Pontificum, largitione regum vel p r i n c i p u m , oblatíone
fidelium
seu alus iustis modís,
praestante D o m i n o , p o t e r i t adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata p e r m a n e a n t . In quibus h a e c propriis d u x i m u s
exprimenda vocabulis: F e n e i o s a ( i ) cum terminis suis, sanctam
Mariam de L i m i n a r e s (2) c u m terminis suis, S e t p u l v e g a m (3) c u m
terminis suis; et cum omni iure t a m ad r e g e m q u a m ad Q v i t a t e m
ipsam p e r t i n e n t e , ex donatione praedicti regis t e r t i a m p a r t e m
quinti, tertiam m o n e t a e et t e r t i a m p a r t e m o m n i u m h e r e d i t a t u m
et redclituum in Civitate et ó m n i b u s terminis ad regem s p e c t a n tium, m e d i e t a t e m vadi q u o d est sub p o n t e (4) et meclietatem
(ij Hinojosa de Duero,
(2) Lumbrales.
(3) Sepúlveda, despoblado con iglesia aneja á la de Castraz.
(4) Sobre el río Águeda, al occidente de Ciudad Rodrigo.
156
BOLETÍN DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA
montis de Creta ( i ) ; m o n a s t e r i u m (2) s a n c t a e Mariae Caritatis,
m o n a s t e r i u m (3) sánete A g a t h a e , m o n a s t e r i u m ele Elteios (4),
m o n a s t e r i u m (5) ele T u r r e A q m l a r i et m o n a s t e r i u m ele Perario (6)
et ceteras ecclesias.
D e c e r n i m u s ergo ut nulli omnino h o m i n u m liceat praefatam
Ecclesiam t e m e r é p e r t u r b a r e , aut eius possessiones auferre vel
ablatas retiñere, m i n u e r e seu quibuslibet vexationibus fatigare,
s e d illibata omnia et integra c o n s e r v e n t u r e o r u m p r o
quorum
g u b e r n a t i o n e et s u s t e n t a t i o n e concessa sunt usibus omnímodis
profutura, salva Sedis Apostolicae auctoritate. Si qua igitur in
futurum ecclesiastica secularisve p e r s o n a h a n c n o s t r a e constitutionis p a g i n a m sciens c o n t r a e a m t e m e r é v e n i r e t e m p t a v e r i t ,
s e c a n d o t e r ü o v e c o m m o n i t a nisi p r a e s u m p t i o n e m suam digna
satisfactione correxerit, potestatis h o n o r i s q u e sui dignitate careat,
r e a m q u e se divino iudítio existere d e p e r p e t r a t a iniquitate cogn o s c a t et a sacratissimo c o r p o r e et sanguine Dei et domini r e d e m p t o r i s nostri Iesu Christi aliena fíat, a t q u e in e x t r e m o exam i n e districtae ultioni subiaceat. Cunctis a u t e m eidem loco sua
iura s e r v a n t i b u s sit p a x domini nostri Iesu Christi quatinus et
hic fructum b o n a e actionis percipiat et a p u d districtum iudícem
premia aeternae pacis inveniat. A m e n , a m e n , a m e n .
- j - E g o A l e x a n d e r Catholicae Ecclesiae episcopus. - j - E g o
Gualterius A l b a n e n s i s episcopus. - j - E g o J o h a n n e s s a n c t o r u m
Johannis et Pauli presbiter Cardinalis, tit. Pamachii. -|~ E g ° J o h a n n e s p r e s b i t e r Cardinalis tit. s a n c t a e A n a s t a s i a e . - | - E g o A l b e r t u s presbiter Cardinalis tit. sancti Laurentii in Lucina. - j - E g o
Boso p r e s b i t e r Cardinalis sanctae P u d e n t i a n a e tit. P a s t o r i s . - j - E g o
Manfredus presbiter Cardinalis tit. sanctae Caeciüae. -(- E g o Pet r u s p r e s b i t e r Cardinalis tit. sanctae Susannae. -f E g o Jacinthus
(1) Enero n 74.
(2) Premonstratense.
(3) Cluniacense.
(4) Eljas. Esta villa de la provincia de Cáceres, partido judicial de
Hoyos, fué donada en 1340 á la Orden de Alcántara.
(5) Cisíerciense,
(6) Pereiro.
EL PAPA ALEJANDRO III Y LA DIÓCESIS DE CIUDAD RODRIGO
157
diaconus Cardinalis sanctae Mariae in Cosmidin. -4- Ego Arditio
diaconus Cardinalis sancti Theodori. - j - Ego Cinthius diaconus
Cardinalis sancti Adriani. - j - Ego Vitellms diaconus Cardinalis
sanctorum Sergii et Bacchi. -}- Ego Laborans diaconus Cardinalis sanctae Mariae in porticu. - | - Ego Rainerius diaconus Cardinalis sancti Georgü ad velum a u r e u m . - j - E g o Vivianüs diaconus
Cardinalis sancti Nicolai in carcere Tulliano.
Datum Ferentini per manum Gratiani sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi et notarii, VIII Kalendas Junii, indictione VIII,
Incarnationis dominicae anno M.C.LXXV, pontificatus vero Alexandri papae III anno sextodecimo.
No mucho después expedía Alejandro III desde Ferentino
(5 Julio 1/75) la bula solemne Benedictus Deus que aprobó la
Orden de Santiago, y que recibieron de manos del Pontíñce el
Maestre Don Pedro Fernández de Encalada, y sus compañeros,
columnas fundamentales de tan insigne Orden militar y de la
reconquista de España. Es de presumir que ellos marcharon á
Italia en compañía del Obispo de Ciudad-Rodrigo, provistos,
como éste, de cartas comendaticias del Rey D. Fernando II y
del arzobispo de Compostela. Ajustando los tiempos y las circunstancias parece verosímil que D. Pedro Daponte, antiguo
secretario del Rey de León, tomase parte en la negociación de
obtener la bula aprobativa de la Orden de Santiago, que grandemente interesaba á la defensa de Ciudad-Rodrigo y al avance
de las armas cristianas en toda Extremadura sobre las líneas del
Tajo y del Guadiana contra las fortalezas y frecuentes embestidas de los sarracenos españoles y africanos.
Madrid, 10 de Enero de 1913.
FIDEL FITA.
•
Anterior
Inicio
Descargar