Broj 18 - Reflejo

Número 18
Enfoque
URUGVAJ – PIONIR U PREKRETNICI LATINSKE AMERIKE
URUGUAY, EL PIONERO EN EL MOMENTO CRUCIAL PARA AMÉRICA LATINA
Sociedad
BEOGRAĐANIN ŠPANSKOG PERA: INTERVJU SA PISCEM GORANOM TOČILOVCEM
BELGRADENSE DE LA PLUMA ESPAÑOLA: ENTREVISTA CON ESCRITOR GORAN TOČILOVAC
Mi rincón
KATOLIČKI KRALJEVI – IZMEĐU LJUBAVI I POLITIKE
REYES CATÓLICOS – ENTRE EL AMOR Y LA POLÍTICA
Collage
SRPSKI PISCI NA MEĐUNARODNOM SAJMU KNJIGA U GVADALAHARI
ESCRITORES SERBIOS EN LA FERIA INTERNACIONAL DEL LIBRO DE GUADALAJARA
Deporte
GOVORITE LI SPENGLIŠ?
¿HABLÁIS EL SPANGLISH?
I
I
I
I
I
I
ENFOQUE CARA
I SOCIEDAD
I MÚSICA I TEATRO
I SOCIEDAD IARTE
LITERATURA LITERATURA
I ARTE I MI RINCÓN I HILO
SERBIO-HISPANOTESORO
I CULTURA I CINEDEPORTE
I COLLAGE I DEPORTE
A CARA
SOCIEDAD
MI RINCÓN
Refejo (Refleho), Broj 18, 2014. godina
Zvanična publikacija Društva hispanista, Beograd, Srbija
Refejo, Número 18, 2014
Publicación oficial de la Asociación de los Hispanistas, Belgrado, Serbia
Urednica Refleha/Directora del Reflejo:
Marija Gudurić
CONTENIDO
Koordinatorka novinarske sekcije Društva hispanista/Coordinadora de la
Sección del periodismo de la Asociación de los Hispanistas:
Jelena Bašević
Novinari/Periodistas:
Jelena Bašević, Katarina Gligorić, Marija Gudurić, Vanja Kudra, Milica Lilić,
Jelena Nađ, Ivana Petronijević, Tijana Čupić
Prevodioci/Traductoras:
Sanja Bojić, Milica Kostić, Milica Kuzmanović, Sofija Petrović, Jelena Spasić,
Marija Trajković
Lektorka tekstova na srpskom/Correción de pruebas (serbio):
Marija Gudurić
Lektor tekstova na španskom/Correción de pruebas (español):
Ricardo Sánchez Baamonde, Juan Pablo Delgado Berman,
Xavier Carrera, Javier Gutiérrez Lozano
Dizajn i prelom/Diseño y composición:
Nikola Kecović
Logotip/Logotipo:
Vladimir Popović
Administratorke internet portala/Administradoras del sitio web:
Marija Gudurić, Milica Lilić, Jelena Bašević
Administratorke društvenih mreža/Administradoras de los medios sociales:
Jelena Bašević
Internet stranica/Sitio web:
www.reflejo.drustvohispanista.rs
YouTube:
http://www.youtube.com/user/reflejodh
Twitter:
http://twitter.com/revistareflejo
Facebook:
http://reflejo-revista.blogspot.com
Google+:
https://plus.google.com/108545210103670771389
04
CARA A CARA
08
SOCIEDAD
17
ARTE
23
LITERATURA
32
MI RINCÓN
36
TESORO
38
DEPORTE
Beograđanin španskog pera/ Belgradense de la pluma española
Urugvaj - pionir u prekretnici Latinske Amerike/ Uruguay, el pionero en el momento crucial para América Latina
Katolički kraljevi – između ljubavi i politike/ Reyes Católicos; entre el amor y la
política
Četrdeset godina ćutanja/ Cuarenta años de silencio
Srpski pisci na drugom najvećem sajmu knjiga na svetu / Escritores serbios en la
segunda Feria del Libro más grande del mundo
Slike bola i ljubavi Fride Kalo / Las imágenes del dolor y del amor de Frida Kahlo
Junak po meri/ Un héroe hecho y derecho
Ovo se ne oprašta? Ili ipak da?/ ¿Eso no se perdona? ¿O sí?
Sto godina od rođenja meksičkog nobelovca/ Cien años del nacimiento del ganador
mexicano del Premio Nobel
O mom putovanju kroz Srbiju i Balkan (drugi deo)/ Sobre mi viaje a Serbia y los Balcanes (segunda parte)
Govorite li spengliš?/ ¿Habláis el spanglish?
Ponosni baskijski „lavovi”/ Los orgullosos “leones” vascos
04
CARA A CARA
REFLEJO
Autorke/Autoras: Marija Gudurić i Ivana Petronijević; prevodilac/traductora: Milica Kuzmanović; lektor/corrección de pruebas: Javier Gutiérrez Lozano
BEOGRAĐANIN
ŠPANSKOG PERA
BELGRADENSE DE
LA PLUMA ESPAÑOLA
INTERVJU SA PISCEM
GORANOM TOČILOVCEM
ENTREVISTA CON ESCRITOR GORAN TOČILOVAC
Pisac srpskog porekla Goran Točilovac predstavlja pravo osveženje za hispaniste u Srbiji - svoje romane i priče piše na španskom jeziku, a već više od
dve decenije živi i stvara u Parizu.
Escritor de origen serbio, Goran Točilovac, representa una verdadera novedad
para hispanistas en Serbia – él escribe sus novelas y cuentos en la lengua española y hace más de dos décadas que vive y trabaja en París.
P
redstavljanje romana Nežnost i kazna (Una caricia y castigo) u Institutu Servantes i piščev
boravak u Beogradu iskoristili smo da saznamo nešto više o njegovom neobičnom izboru
književnog jezika, idejama koje prati u svojim delima,
pisanju detektivskih romana, ali i o aktuelnoj kulturnoj
krizi u Evropi.
H
emos aprovechado la presentación de la novela
Una caricia y castigo en el Instituto Cervantes
y la estancia del escritor en Belgrado, para
conocer más acerca de su elección inusual de
la lengua literaria, de ideas que sigue en sus obras, de
la escritura de las novelas detectivescas, pero también
de la actual crisis cultural en Europa.
Rođeni ste u Beogradu, detinjstvo ste
proveli u Limi, a već dugo godina živite
u Parizu. Kako sebe definišete – kao
srpskog, latinoameričkog ili francuskog pisca?
Nació en Belgrado, pasó su infancia en
Lima y vive en París desde hace muchos años. ¿Cómo se define a sí mismo,
como un escritor serbio, latinoamericano o francés?
Više se identifikujem kao mešavina koja
ima srpsku ili, čak, jugoslovensku bazu.
Bliži sam tome da sam latinoamerički
pisac nego francuski, budući da sam francuski naučio kasno, sa 23 godine. To je
zapravo srpska baza koja je provela dugo
godina na latinoameričkom terenu, ne
samo peruanskom već i argentinskom,
pošto sam pre Lime živeo u Buenos
Ajresu. Ali to me danas ne opterećuje,
ta pitanja sam sebi postavljao kada sam
bio mlađi. Sada mi je jedino bitno da sam
pisac koji stvara na španskom.
Me identifico más como una mezcla que
tiene una base serbia o, incluso, yugoslava. Soy más cercano a ser un escritor latinoamericano que francés, ya que aprendí
el francés tarde, con 23 años. En realidad,
es una base serbia que pasó muchos años
en el terreno latinoamericano, no sólo en
el peruano, sino también en el argentino,
puesto que antes de Lima había vivido
en Buenos Aires. Pero eso no me agrava,
me hice esas preguntas cuando era más
joven. Ahora lo único importante para mí
es que sea un escritor que produzca material en español.
Da li ste za književni jezik izabrali
španski zato što Vam je tako lakše da
se izrazite?
Reč izbor lepo zvuči, ali to nije izbor već
se igrom slučajeva tako desilo. Završio
sam Fakultet književnosti u Peruu i oduvek sam voleo da čitam, a kao i svaki pisac,
mi smo prvo čitaoci, pa tek onda pisci.
U to vreme sam čitao latinoameričku
književnost, to jest latinoamerički boom,
prvenstveno Marija Vargas Ljosu, Hosea
Donosa i Huan Karlosa Onetija. Čitajući
njihova dela bio sam u takvom društvu da
sam želeo i sâm da pišem, tako da mi je u
tom momentu bilo logično da pišem na
španskom. Španski jezik je postao moja
književna baza, pa mogu reći da je to više
došlo prirodno, nego što je bio nekakav
izbor. Vezan sam za Latinsku Ameriku,
supruga mi je Peruanka i stalno sam putovao tamo, tako da posle nisam imao ni
snage ni želje da pokušam da pišem na
¿Eligió el español como lengua literaria porque así era más fácil expresarse?
La palabra elección suena bien, pero eso
no es una elección, sino que sucedió por
casualidad. Me gradué de la Facultad de
Letras en Perú y siempre me gustaba leer,
y como cualquier escritor, primero somos lectores y después escritores. En ese
tiempo leí la literatura latinoamericana,
es decir el boom latinoamericano, sobre
todo a Mario Vargas Llosa, José Donoso
y Juan Carlos Onetti. Leyendo sus obras
estuve en una compañía donde tenía ganas de escribir yo mismo, así que en ese
momento era lógico que escribiera en
español. La lengua española se convirtió
en mi base literaria, así que puedo decir
que eso vino naturalmente. Estoy ligado
a América Latina, mi esposa es peruana
y yo viajaba allí frecuentemente, así que
después no tenía ni la fuerza ni el deseo de
drugom jeziku, a ni mogućnosti, jer kad
izađete iz toka jezika onda je teško početi
opet.
Da li nekad u svojim delima unosite
elemente srpskog identiteta i da li se
javljaju likovi koji imaju karakteristike
ovdašnjeg mentaliteta?
Ne, srpski likovi se konkretno ne javljaju.
Kad bi se gledalo dubiozno, pronašla bi
se neka karakteristika srpskog duha zato
što ih i ja posedujem, tako da to mora da
se odrazi i na književnom polju kroz likove. U mom poslednjem romanu, glavna
ličnost se zove Herman i on bi mogao biti
naš čovek. Svakako nije Francuz ili Englez, ali nije ni Latinoamerikanac. Mislim da ličnosti u mojim romanima imaju
nečeg našeg zato što je upletena i moja
istorija koja se iskazuje na jedan ili drugi
način.
Za svoju doktorsku disertaciju odabrali ste egzistencijalni roman Roberta
Arlta Los siete locos. Da li je to delo
uticalo na Vaš odabir žanra?
Nije slučajno što sam se bavio Arltom
u to vreme, mada bih rekao da sam kao
pisac mnogo bliži Onetiju, jer sam oduvek
uživao čitajući njegova dela. Arltova dela
poput Los siete locos i Los lanzallamas su
manje interesantana, ali je Arlt svakako
jedan deo moje književne istorije. Kad
bih morao da biram, Oneti bi za mene bio
glavna književna ličnost, ali bih pored
njega istakao i Vargas Ljosu i Donosa.
Da li se danas osećate kao Latinoamerikanac u Parizu i da li je i danas
“grad svetlosti” ono što je bio za vreme
boom-a?
CARA A CARA
REFLEJO
05
06
CARA A CARA
REFLEJO
intentar escribir en otra lengua, porque al
salir de la circulación de una lengua, es
difícil empezar de nuevo.
¿Alguna vez en sus obras ha usado elementos de identidad serbia? ¿Incluye
personajes que tengan características
de nuestra mentalidad?
No, los personajes serbios no aparecen
concretamente. Si lo vemos de manera
profunda, se encontraría alguna característica del espíritu serbio porque yo
también las tengo, así que eso tiene que
reflejarse en el plano literario a través de
los personajes. En mi última novela, el
personaje principal se llama German y él
podría ser nuestro hombre. De todos modos no es francés o inglés, pero tampoco
es latinoamericano. Pienso que los personajes en mis novelas tienen algo nuestro porque mi historia, que se demuestra
de una u otra manera, está también involucrada.
Pariz je bio izuzetno privlačan 60-ih i
70-ih godina za latinoameričke pisce, ali
sada više nije. To je bilo vreme Kortasara
i njegovog Pariza, a za vreme frankizma
Madrid i Barselona su praktično bili sela
gde nije postojao kulturni život. Ja sam
došao u Pariz u momentu dok je on još bio
privlačan i tamo sam i ostao. Osećam se
blizak latinoameričkom piscu, međutim,
ne osećam se kao pravi latinoamerički
pisac zbog svog balkanskog porekla, ali
i zbog svog stila pisanja, jer neko ko čita
moja dela ne bi mogao da zaključi da li
sam pisac iz Južne Amerike ili ne.
Da li mislite da je Madrid danas ono
što je Pariz bio u vreme boom-a?
Njegovo vreme je već prošlo usled krize.
Madrid jeste bio atraktivan do pre četiripet godina, ali, nažalost, kriza je takva
da se osiromašilo najviše na kulturnom
nivou. Činjenica je da izdavačke kuće
koje su izdavale oko četrdeset romana
sí era atractivo hasta hace cuatro-cinco
años, pero, por desgracia, la crisis es tal
que el empobrecimiento ha sido mayor
en el plano cultural. Las casas editoriales que publicaban aproximadamente
cuarenta novelas al año, ahora publican
apenas quince. Los tirajes también disminuyeron. La novela Una caricia y castigo debía ser publicada primero en Barcelona en vez de Perú, pero ese plan fracasó
por la crisis. La crisis es real y se siente.
Cada año voy al festival de la novela detectivesca, la Semana negra en Gijón, en
el Principado de Asturias, y sé cómo fue
hace 15 años y cómo es ahora. La diferencia es increíble y eso es muy triste.
¿Qué idea literaria sigue en sus
novelas?
Un escritor siempre tiene alguna visión
y deseo en qué dirección quiere ir y cuál
es su mundo literario. Desgraciadamente,
no hay muchos mundos literarios difer-
Pisac uvek ima neku svoju viziju i želju
u kom pravcu hoće da ide i koji je njegov
književni svet. Nažalost, ne postoji mnogo različitih književnih svetova, tako da
se držimo pojedinih i radimo u tim okvirima. Ali, i to može da se menja. Mojih
prvih pet romana spadaju u krimi romane
i više predstavljaju igru sa žanrom nego
sam žanr, dok je poslednji roman pisan
na nekom drugom, apstraktnom nivou.
Svakog pisca možemo rezimirati kroz
nekoliko ideja koje obrađuje, ali tu uvek
postoji mnogo više. Na primer, za mene
nije važno ko je počinio ubistvo u detektivskom romanu, važna mi je određena
filozofija ubice, ali i igra koja je prati, jer
na taj način otvara druge igre i druge
mogućnosti.
Da li mislite da je naša svakodnevnica
puna nasilja i da li je to jedan od razloga zašto je detektivnski roman veoma
popularan žanr?
Usted eligió la novela Los siete locos
de Roberto Arlt para su tesis doctoral.
¿Esta obra influyó en su elección del
género?
Su tiempo ya pasó por la crisis. Madrid
La novela negra aparece apenas hace diez
años en América Latina y, sin embargo,
la violencia en ese continente ha sido
más grave y más fuerte que en cualquier
otro lugar en Europa, sin hablar de los
movimientos terroristas, los dictadores,
la droga o el dinero sucio. Antes de eso
también había mucha violencia, pero no
existía la novela negra. Creo que ahora
aparece por la recuperación editorial,
dado que la novela detectivesca vende
libros. Hoy eso es una mezcla general de
los géneros y ya no se escribe sobre eso.
Cuando Usted viene de América Latina,
donde la violencia es una cosa ordinaria,
la violencia en Europa no se puede comparar con eso.
El noir escandinavo es un fenómeno europeo que dura más de diez años y el representante más conocido es por supuesto
Henning Mankell. Es un fenómeno interesante, puesto que todos teníamos
alguna idea sobre los países escandinavos donde se vivía bien y donde no había
criminalidad. De repente aparece Mankell y presenta unos hechos increíbles
– que la gente local es racista, ex nazista,
que la droga circula por toda la ciudad,
que la mafia está involucrada. Eso era
algo nuevo e inesperado, así que otros
también se unieron a ese tren, pero pienso que esa moda ya ha llegado a su final.
¿Se siente hoy como un latinoamericano en París y acaso la “ciudad de la luz”
es hoy lo que fue durante el boom?
¿Piensa que hoy Madrid es lo que París
era durante el boom?
¿Piensa que hoy en día los altos niveles
de violencia es uno de los motivos por
los cuales la novela detectivesca es uno
de los géneros más populares?
Actualmente, el “noir escandinavo”
es muy popular en Europa. ¿Piensa
que éste influirá también en América
Latina en alguna medida?
No es una casualidad que entonces me
ocupaba de Arlt, aunque diría que como
escritor soy más cercano a Onetti, porque
siempre he disfrutado leyendo sus obras.
Las obras de Arlt como Los siete locos y
Los lanzallamas son menos interesantes,
pero de todos modos Arlt es una parte
de mi historia literaria. Si pudiera elegir,
para mí Onetti sería la personalidad literaria principal, pero junto a él destacaría
también a Mario Vargas Llosa y Donoso.
París era muy atractiva para los escritores latinoamericanos durante los años
60 y 70, pero ya no lo es. Esa era época de
Cortázar y de su París, y durante el franquismo Madrid y Barcelona eran prácticamente pueblos donde no había la vida
cultural. Yo vine a París en el momento
cuando todavía era atractivo y allí me
quedé. Me siento cercano al escritor latinoamericano, sin embargo, no me siento
como un verdadero escritor latinoamericano por mi origen balcánico; pero también por mi estilo de escribir, porque
alguien quien lee mis obras no podría
concluir si soy de América de Sur o no.
del asesino, así como el juego que la sigue,
porque de esa manera abre otros juegos y
otras posibilidades.
Puesto que desde hace mucho tiempo
vive en el extranjero, ¿cómo ve la actual situación social en Serbia?
godišnje, sada izdaju svega petnaestak.
I tiraži su se smanjili. Roman Nežnost i
kazna trebalo je prvo da bude objavljen
u Barseloni umesto u Peruu, ali je zbog
krize taj plan propao. Kriza je realna i
oseća se. Svake godine idem na festival
detektivskog romana Semana negra u Hihonu, u kneževini Asturijas, i znam kako
je bilo pre 15 godina, a kako je sada. Razlika je neverovatna i to je zaista tužno.
Koju književnu ideju pratite u svojim
romanima?
entes, así que nos mantenemos de algunos y trabajamos en esos marcos. Pero
eso también puede cambiar. Mis primeras cinco novelas pertenecen al género
de novela negra y representan más un
juego con el género que el mismo género,
mientras que la última novela fue escrita
en algún otro nivel, un nivel abstracto.
Cualquier escritor se puede resumir a
través de algunas ideas que procesa, pero
ahí siempre hay mucho más. Por ejemplo, para mí no es importante quién haya
cometido el asesinato en una novela detectivesca, sino la determinada filosofía
Novela negra postoji tek desetak godina u
Latinskoj Americi, a ipak nasilje na tom
kontinentu je bilo i te kako teže i jače
nego bilo gde u Evropi, da ne govorimo
o terorističkim pokretima, diktatorima,
drogi, prljavom novcu. I pre toga je bilo
velikog nasilja, ali nije postojao crni roman. Verujem da se sada pojavljuje zbog
izdavačke rekuperacije, budući da detektivski roman prodaje knjige. Danas je
to jedna opšta mešavina žanrova i više
se piše o tome. Kad dolazite iz Latinske
Amerike gde je nasilje svakodnevna pojava, nasilje u Evropi se ne može porediti
Nosotros estábamos viviendo en la época
donde todo era más grande y más abierto
que hoy, pero también era “internacional”
de alguna manera. Me acuerdo que todo
el mundo venía a Belgrado durante el
Bitef (Festival Internacional de Teatro
de Belgrado) y hoy todo es reducido y la
oferta cultural es menor. Lo único que
funciona bien son los teatros, pero los
cines fracasaron. La crisis está presente
y esto se ve en la gente. Sin embargo, la
situación es así en todo el mundo, tanto
aquí, como en el resto de Europa.
sa tim.
U Evropi je trenutno izuzetno popularan „skandinavski noar“. Da li mislite
da će on donekle uticati i na Latinsku
Ameriku?
Skandinavaski noar je evropska pojava koja traje već više od deset godina,
a napoznatiji predstavnik je svakako
Hening Mankel (Henning Mankell). To
je interesantna pojava, budući da smo
svi imali neki pojam o skandinavskim
zemljama kao o zemljama gde se lepo
živi i gde nema kriminala. Odjednom se
pojavljuje Mankel i iznosi nam neverovatne činjenice - da su tamošnji ljudi rasisti, bivši nacisti, da droga kruži svuda
po gradu, da je upletena mafija. To je bilo
nešto novo i neočekivano, tako da su se i
drugi priključili tom vozu, ali smatram da
je ta moda već pri kraju.
Budući da već dugo živite u inostranstvu, kako vidite trenutnu društvenu
situaciju u Srbiji?
Činjenica je da smo mi ipak živeli u dobe
gde je sve bilo i veće i otvorenije nego danas, ali i nekako „međunarodno”. Sećam se
da je ceo svet dolazio u Beograd za vreme
Bitefa, a danas je sve smanjeno i kulturna
ponuda je manja. Jedino što dobro radi su
pozorišta, ali bioskopi su propali. Kriza je
prisutna i to se vidi na ljudima, međutim,
situacija je trenutno svuda takva, kako
kod nas, tako i u ostatku Evrope.
Točilovac ističe da su od srpskih
pisaca na njega najviše uticali
Danilo Kiš, i to prvenstveno sa
romanom Bašta, pepeo, ali i David
Albahari, Vladimir Arsenijević,
Srđan Valjarević i drugi. Doduše,
priznaje da srpske pisce slabo čita
u poslednje vreme, jer se trudi da
što više zadrži svoj književni jezik
- španski.
Točilovac destaca que de los
escritores serbios, los que más
le influyeron fueron Danilo Kiš,
sobre todo con la novela Jardín,
cenizas, así como David Albahari, Vladimir Arsenijević, Srđan
Valjarević y otros. Sin embargo,
reconoce que últimamente lee
menos a los escritores serbios,
porque trata de mantener cuanto
más pueda su lengua literaria – el
español.
CARA A CARA
REFLEJO
07
08
SOCIEDAD
REFLEJO
URUGVAJ - PIONIR
U PREKRETNICI
LATINSKE AMERIKE
URUGUAY, EL
PIONERO EN EL
MOMENTO
CRUCIAL PARA
AMÉRICA LATINA
Autorka /Autora: Ivana Petronijević; prevodilac/traductora: Jelena Spasić; lektor/corrección de pruebas: Xavier Carrera
Zemlja godine,
Latinoamerička Švajcarska,
država sa najsiromašnijim
predsednikom na svetu, „najsekularnija” država na kontinentu sa koga potiče najveći
broj katolika, novi raj za
osobe naklonjene istom polu
i uživaoce kanabisa - sve su
to sinonimi za Urugvaj, koji je
2013. proglašen za zemlju u
koju bi mnogi rado emigrirali.
El país del año, la Suiza latinoamericana, el estado con
el presidente más pobre del
mundo, el país más «secular» del continente del cual
procede el mayor número de
católicos, el nuevo paraíso
para las personas inclinadas
hacia su mismo sexo y para
los usuarios del cannabis.
todos estos son sinónimos
de Uruguay que en 2013
fue proclamado el país en el
que muchos emigrarían con
ganas.
En el diciembre del año pasado Uruguay llegó a ser el primer país en el mundo que legalizó la producción, la distribución y la venta de marihuana dentro del país con el objetivo de resolver el problema del tráfico y el consumo de
estupefacientes, lo que causó numerosas controversias. Es decir, el narcotráfico se considera el factor principal de
crimen y corrupción en América Latina. La política de represión no se ha mostrado particularmente eficaz hasta ahora porque la distribución y el consumo de los narcóticos siguen creciendo. De ahí este cambio radical en la manera
de resolver este problema a la larga (los oponentes de esta ley tienen miedo
de que podría llevar al crecimiento del consumo, mientras que los partidarios
creen que junto con la educación y regulativas adecuadas se pueden disminuir
Decembra prošle godine Urugvaj
drásticamente las consecuencias del tráfico de las drogas blandas, para que
je postao prva zemlja u svetu
el estado se dedicara a los delitos más graves). Según los datos, una de cada
koja je legalizovala proizvodtres personas consume marihuana al menos una vez al año.
nju, distribuciju i prodaju mari-
J
edan od najuticajnijih i
najčitanijih
magazina
za
poslovne ljude, britanski list
Economist, prvi put je 2013. godine proglasio „zemlju godine”,
a tu laskavu titulu sasvim zasluženo
poneo je Urugvaj. Pored značajnog
ekonomskog rasta i statusa moderne i
sigurne države koja poštuje demokratske institucije, tome su doprinele dve
liberalne odluke Vlade u prošloj godini, legalizacija istopolnih brakova i
zakonska regulacija proizvodnje, distribucije i konzumiranja marihuane.
Urugvaj je latinoamerička država sa
najvišom stopom pismenosti (čak 97
procenata stanovništva), koja neguje
obavezno i besplatno školovanje još
od 70-tih godina 19. veka. Država sa
najdužom demokratskom tradicijom na
„Zelenom kontinentu”, jedna od prvih
koja je dozvolila razvod braka (1917) i osigurala ženama pravo glasa. Pionir kada
su u pitanju prava radnika: uskoro se
navršava pun vek od kako je radno vreme
u Urugvaju ograničeno na osam časova
dnevno. Prva država Južne Amerike koja
U
na de las revistas más influenciables y leídas por la gente de
negocios, la revista británica
The Economist, proclamó por
primera vez a Uruguay como el
«país del año» en 2013 y fue un título halagador bien merecido. Además del significativo crecimiento económico y de ser un
país moderno que respeta las instituciones
democráticas, hubo dos decisiones liberales
del Gobierno durante el año pasado que contribuyeron a esta situación: la legalización
del matrimonio entre personas del mismo
sexo y la regulación legal de la producción,
la distribución y el consumo de marihuana.
Uruguay es el país latinoamericano con la
mayor tasa de la alfabetización (97 por ciento de la población) que fomenta la educación
gratuita y obligatoria desde los años 70 del
siglo XIX. El país con la tradición democrática más larga en el «continente verde», uno
de los primeros países que permitió el divorcio (1917) y aseguró el derecho al voto a
las mujeres. El pionero cuando se trata de
los derechos de los trabajadores: pronto se
celebrará un siglo desde cuando el horario
laboral en Uruguay fue limitado a ocho horas
hune na državnom nivou u cilju
rešavanja problema trgovine i
konzumiranja opojnih supstanci,
što je izazvalo brojne polemike.
Naime, trgovina drogom smatra
se primarnim faktorom kriminala
i korupcije u Latinskoj Americi.
Politika represije nije se do sada
pokazala naročito efikasnom,
jer su distribucija i konzumiranje
narkotika i dalje u porastu. Otud
ova radikalna promena u načinu
rešavanja ovog problema na
duže staze (protivnici ovog zakona pribojavaju se da bi mogao
dovesti do porasta konzumiranja,
dok pobornici veruju da se, uz
adekvatnu edukaciju i regulative,
mogu drastično smanjiti posledice trgovine lakim drogama,
kako bi se država posvetila težim
oblicima kriminala). Prema
podacima, svaki treći mladi
stanovnik Montevidea konzumira
marihuanu najmanje jednom
godišnje.
SOCIEDAD
REFLEJO
09
10
SOCIEDAD
REFLEJO
je legalizovala abortus, druga na prostoru
Latinske Amerike (odmah nakon Kube).
Privredni rast, jaka srednja klasa, niska stopa nezaposlenosti i korupcije, društvene slobode, bogat kulturni život, dug prosečni životni vek,
javne službe pod okriljem države - sve
su to razlozi zbog kojih ova država
sa svega 3,3 miliona stanovnika nosi
epitet „Latinoameričke Švajcarske”.
Svakako treba istaći čoveka koji je, prema
Ekonomistu, najzaslužniji za ovu „pobedu” Urugvaja. Šef države Hose Muhika
(José Alberto Mujica Cordano), poznatiji kao Pepe, zadivio je svetsku javnost
neuobičajenim ponašanjem za jednog
političara. Ovaj simpatični 78-ogodišnjak
živi skromno na svom imanju u
predgrađu Montevidea, devedeset odsto
svoje plate donira u humanitarne svrhe,
kao i njegova supruga, po zanimanju
senatorka, sa kojom je u braku od 2005.
godine. Umesto privatnog šofera i luksuznog autobila, Muhika poseduje Folksvagenovu bubu iz 80-tih, a na poslovna
putovanja ide ekonomskom klasom.
Muhika je poznat i po svom angažovanju
u nacionalno-oslobodilačkom pokretu
Tupamaros 60-tih godina prošlog veka,
zbog čega je skoro petnaest godina proveo u zatvoru (poslednji put od 1972-85),
a jednom prilikom je u borbi ranjen sa 6
metaka. Nakon brojnih državnih funkcija, postaje predsednik Urugvaja 2010.
godine, ali odbija da se iz svog skromnog
ranča, gde uživa u hortikulturi i šetnji
sa svojim psima, preseli u predsedničku
rezidenciju. Kaže, asketizam je vid borbe
za slobodu. „Nisu siromašni koji malo imaju, već oni koji mnogo žele. Kad bih imao
mnogo stvari, morao bih da se brinem
o njima. Biti slobodan znači provoditi
najveći deo vremena u onome što volimo
da radimo”, kaže ovaj mudrac savremenog doba.
Autorka/Autora: Ivana Dobrić;
Autorka
prevodilac/traductora:
i prevodilac/AutoraSanja
y traductora:
Bojić; lektor/corrección
Milica Lilić; lektor/corrección
de pruebas: Ricardo
de pruebas:
Sánchez
Xavier
Baamonde
Carrera
al día. El primer país de América del Sur que
legalizó el aborto y el segundo en Latinoamérica (inmediatamente después de Cuba).
El crecimiento de la economía, la clase media fuerte, la baja tasa de desempleo y corrupción, las libertades sociales, la vida cultural rica, larga esperanza de vida media y los
servicios públicos bajo los auspicios del estado son los motivos por los cuales este país
con apenas 3,3 millones de habitantes lleva
el epíteto de la «Suiza latinoamericana».
Por supuesto, hay que destacar al hombre
responsable de esta «victoria» de Uruguay.
Según The Economist, el jefe del estado José
Mujica (José Alberto Mujica Cordano), más
conocido como Pepe, ha asombrado el público mundial con el comportamiento insólito
para un político. Este hombre simpático
de 78 años vive modestamente en su casa
en los suburbios de Montevideo, dona a la
caridad el 90 por ciento de su salario, igual
que su esposa, senadora de profesión, con
la cual está casado desde el año 2005. En
lugar del chofer privado y el coche de lujo,
Mujica posee VW Fusca de los años 80 y va
de viajes de negocios en la clase económica.
Mujica es conocido por haber sido integrante del Movimiento de Liberación Nacional
Tupamaros en los años 60 del siglo pasado
por lo que pasó casi 15 años en la prisión (la
última vez 1972-85) y alguna vez fue herido
de 6 balazos en un enfrentamiento. Después
de muchas funciones estatales llega a ser
presidente de Uruguay en el año 2010. Sin
embargo rechazó mudarse a la residencia
presidencial para quedarse en su modesta
granja donde disfruta de la horticultura y
de los paseos con sus perros. Según él, el
ascetismo es una manera de la lucha por la
libertad. «No son pobres aquellos que tienen
poco, sino los que precisan mucho. Si tuviera
muchas cosas, tendría que ocuparme de ellas. Ser libre es gastar la mayor cantidad de
tiempo en aquello que nos gusta hacer», dice
este sabio de los tiempos modernos.
Urugvaj je druga zemlja Latinske
Amerike (posle Argentine) koja
je legalizovala istopolne brakove
i usvajanje dece od strane homoseksualaca. Za razliku od Argentine, postojbine sadašnjeg pape,
gde je Crkva otvoreno iskazala
svoje protivljenje i okarakterisala
ovaj zakon kao „đavolji pokret”,
u Urugvaju katolička crkva
nema toliku težinu, s obzirom
da je ova zemlja jedna od prvih
na američkom kontinentu koja
je ovu instituciju razdvojila od
države. Kao prvi homoseksualni
brak registrovano je venčanje
jedne pripadnice oružanih snaga
Urugvaja i njene partnerke,
oktobra 2013. LGBT kolektiv u
Urugvaju, poznatiji pod nazivom
Ovejas negras (Crne ovce), ocenio
je ovaj događaj kao istorijski za
demokratiju Urugvaja.
Uruguay es el segundo país de
América Latina (después de
Argentina) que legalizó los matrimonios entre las personas del
mismo sexo y la adopción de los
niños por parte de los homosexuales. A diferencia de Argentina, la
patria del Papa actual, donde la
Iglesia expresó de manera directa
su oposición y describió esta ley
como un «movimiento diabólico»,
en Uruguay la Iglesia Católica no
tiene tanto peso dado que este
país es uno de los primeros en el
continente americano que separó
esta institución del país. El primer
matrimonio homosexual fue el
matrimonio de una miembro de
las fuerzas armadas de Uruguay
y su pareja en octubre de 2013. El
colectivo LGBT en Uruguay, más
conocido bajo el nombre Ovejas
negras calificó este acontecimiento de histórico para la democracia
de Uruguay.
KATOLIČKI KRALJEVI – IZMEĐU LJUBAVI I POLITIKE
REYES CATÓLICOS; ENTRE EL AMOR Y LA POLÍTICA
Brak Katoličkih kraljeva, iako
je u početku nailazio na brojne
prepreke i zamalo se nije sklopio, označio je polaznu tačku
ka ujedinjenju i širenju Španije.
Uspesi koje su ovi vladari
ostvarili na političkom planu
bili su propraćeni obostranom
naklonošću, ali i kraljičinom
ljubomorom i kraljevim neverstvima.
El matrimonio de los Reyes
Católicos, aunque en un principio chocaba contra varios
obstáculos y apenas llegó a realizarse, fue considerado como
el punto de partida de la unidad
y la grandeza de España. Los
éxitos que estos gobernantes
tuvieron en el plan político,
fueron acompañados por el
afecto mutuo, pero también por
los celos de la reina y las infidelidades del rey.
SOCIEDAD
REFLEJO
11
12
G
SOCIEDAD
REFLEJO
odine 1469. brak tadašnje
princeze Kastilje i naslednika aragonske krune zauvek
će promeniti istoriju Španije.
Katoličkim kraljevima, kako su
kasnije nazvani, tokom vladavine
pripašće brojne zasluge: ujedinjenje
španskog kraljevstva, otkriće Amerike,
kulminacija
rekonkiste,
jačanje
hrišćanstva i okrenutost ka Evropi.
Međutim, početak njihove vladavine i sâm način sklapanja braka nije
nagoveštavao takav sled događaja u istoriji Španije. Fernando je u brak stupio
sa svojih 18 godina, a Isabel je bila godinu dana starija od njega. Istorija piše
da se sklapanje braka odvilo u tajnosti.
Naime, kako je princeza bila potencijalna naslednica kastiljanske krune,
pa je njen brak bio i političko pitanje
koje se tičalo samog kralja. Međutim,
ona se nije slagala sa odlukom svog polubrata, tadašnjeg kralja Kastilje Enrikea IV, da bi trebalo da se uda za portugalskog princa, a u ono vreme je bilo
nezamislivo da se neki član kraljevske
porodice venča bez saglasnosti kralja.
Za Isabel je ujedinjenje dva kraljevstva
(Kastilje i Aragona) bilo više od želje,
gotovo obaveza. Znala je da je Fernando,
naslednik aragonske krune, promišljen
i lukav vladar, te je u njemu videla priliku da ostvari svoju dužnost. Za Fernanda je princeza vremenom postajala
uzbudljiva misterija. Međutim, pored
neslaganja Enrikea IV, protiv njihovog
braka postavila se još jedna činjenica;
bili su rođaci. Kako je iz pomenutih
razloga bilo gotovo nemoguće da dobiju papsku povelju koja bi im odobrila
sklapanje braka, morali su da je lažiraju.
Tako je mladi par krišom došao u Valjadolid gde se i venčao; Isabel odbegla
od svog brata, a Fernando preobučen
u slugu, u opasnosti da bude uhapšen.
Nakon svečanosti, supružnici su
konzumirali brak u posebno određenoj
svadbenoj prostoriji, nakon čega su
bili u obavezi da pokažu posteljinu
koja je svedočila o čednosti kraljice,
ali i o kraljevoj dužnosti da na brak
posmatra kao na produžetak loze.
Iako se u osnovi njihov brak zasnivao na političkim dobitima, među
supružnicima je postojala i emotivna
povezanost i strast (prilično retka u ono
doba). O tome svedoče pisma koja je
Fernando slao svojoj kraljici dok je putovao po Evropi, navodeći da mu teško
pada njihova odvojenost. Isabel, sa druge strane, nije bila toliko direktna, ali
su ostali poznati njeni neretki napadi
E
n el año de 1469 el matrimonio que
contrajeron la princesa de Castilla y
el heredero al trono aragonés cambiaría para siempre la historia de
España. Los méritos de los Reyes
Católicos, como los llamarían más tarde,
eran bien conocidos; el nacimiento de
España como unión de reinos, el descubrimiento de América, la culminación de
la Reconquista, el fortalecimiento de la
cristianismo y la mirada hacia Europa.
Sin embargo, los comienzos de su reinado
y la propia manera en la que contrajeron
el matrimonio no avisaba esa secuencia de
eventos en la historia de España. Fernando
se casó cuando había cumplido 18 años, e
Isabel era apenas un año mayor que él. La
historia dice que se casaron en secreto. De
hecho, debido a que la princesa era la posible heredera al trono de Castilla, su matrimonio pasó a ser una cuestión política que
involucraba al mismo rey. No obstante,
ella no estaba de acuerdo con la decisión
de su medio hermano, el rey de Castilla
Enrique IV, que ella tendría que casarse
con un príncipe portugues y que en aquel
tiempo era imposible que un miembro de
la familia real se casara sin permiso del rey.
Para Isabel, la unión de los dos reinos (Castilla y Aragón) era más que un deseo, era
una responsabilidad. Sabía que Fernando,
heredero al trono aragonés, era un joven
despierto y un gobernante astuto, por lo que
en él vio la oportunidad de cumplir con su
deber. Para Fernando, la princesa se estaba
convirtiendo en un excitante misterio. Sin
embargo, aparte del desacuerdo de Enrique
IV, en contra de su matrimonio también se
propuso otro impedimento: eran primos.
Y como esas circunstancias hacían prácticamente imposible la obtención de una
dispensa papal, tenían que falsificar una.
Así los jóvenes novios llegaron a Valladolid en secreto y ahí se casaron; Isabel
como fugitiva de su hermano y Fernando
disfrazado de criado bajo peligro de ser
detenido. Después de los festejos, los cónyuges tenían el compromiso de consumar
el matrimonio en una habitación especialmente determinada para el matrimonio y
de mostrar las sábanas que confirmarían
la virginidad de la reina, así como el deber del rey de considerar el matrimonio
como si fuera una extensión de linaje.
Aunque su matrimonio se basaba en los
beneficios de carácter político, entre los
cónyuges también había una relación de
emociones y pasión (que en aquel entonces
era muy raras). Eso lo ejemplificaron las
cartas que Fernando le escribía a su reina
mientras viajaba por Europa, aludiendo al
mal que le causaba su separación. Isabel, por
otra parte, no era tan directa, pero quedaron
en evidencia sus recurrentes sentimientos
de celos. De hecho, dicho en palabras de
ljubomore. Naime, sudeći po jednom
hroničaru, kralj je ,,mnogo voleo svoju
suprugu, ali se davao i drugim ženama”.
Čim su stupili na vlast, Katolički
kraljevi su započeli politiku jačanja
kraljevske moći, ukidajući privilegije
plemstva. Prvi cilj koji su sebi postavili
vezivao se za učvršćivanje kraljevskog
autoriteta, gde su se posebno oslanjali
na organizaciju Svetog bratstva, svojevrsnu sudsku policiju koja je progonila
sve one koji su kršili zakone. Unutrašnji
mir i dobra organizacija kraljevine
omogućili su dobit u državnoj kasi,
odakle je i 1492. godine finansiran put
Kristofera Kolumba ka Novom svetu. Iste godine proterani su i Jevreji
i Mavari iz Granade, poslednje muslimanske teritorije. Sa druge strane,
već 1478. osnovana je inkvizicija koja
je progonila takozvane nove hrišćane
koji su se vraćali starim verovanjima.
Spoljnu politiku su zasnivali na
stvaranju bračnih veza između svojih potomaka i potomaka evropskih
kraljevskih porodica, nastojeći pritom
da prenesu hispanski uticaj na ostale
zemlje i da istovremeno izoluju Francusku od ostatka Evrope, sa kojom
su tada bili u neprijateljskim odnosima. Takva ,,bračna politika” učinila
je da nekoliko godina kasnije nastane najveće carstvo do tada poznato
i da Španija postane kraljevina u kojoj
,,sunce nikad ne zalazi”. Međutim, sudbine njihovih naslednika obeležile su
bolesti i smrt, te je takva novonastala
država bila kratkog veka, a posledice
njenog rušenja će ubrzo postati vidljive.
Iako je sklapanje braka zvanično uslovilo ujedinjenje Kastilje i Aragona, kraljica je naglašavala da je ona
,,vlasnica” Kastilje, a da je Fernando
samo suvladar. I tako će svaka kraljevina pojedinačno zadržati svoje
specifičnosti sve do XIX veka kada
nastaje nacionalna država Španija.
Isabel je preminula 1504. godine kada
je Fernando zapisao: ,,Njena smrt je
za mene najveći posao koji je u životu
mogao da me zadesi”. Kastilju je, nakon
smrti dva starija deteta, zadužio svojoj
kćerki Huani (Juana la Loca), udatoj
za princa Filipa I od Austrije (Felipe el
Hermoso). Osetivši posledice propale
,,bračne politike”, Fernando se oženio
ubrzo nakon smrti svoje supruge, i to
francuskom princezom, ne bi li dobio sina koji bi nasledio Aragon. Neki
istoričari tumače da se ovim potezom
Fernando radije odlučio za uspostavljanje mira sa vekovnim neprijateljem
un crónico, el rey «amaba mucho a la reina
su mujer, pero dábase a otras mujeres».
Tan pronto como se instalaron en el trono,
los Reyes Católicos comenzaron a fortalecer el poder monárquico, recortando los
privilegios de la nobleza. Su primer objetivo
fue el de restablecer la autoridad real, por
lo que se apoyaban especialmente en una
organización llamada la Santa Hermandad que era una especie de policía judicial
que perseguía a todos los que violaban la
ley. La paz interior y buena organización
del reino posibilitaron que las arcas reales se llenaran, con las que en 1492 fue
apoyado económicamente el viaje de Cristóbal Colón hacia el Nuevo mundo. En
mismo año se expulsaron los judíos y los
mudéjares de Granada, que era el último
territorio musulmán. Por otro lado, ya en
el año 1478 se había creado la Inquisición
para perseguir a los cristianos nuevos
que volvían a sus antiguas creencias.
Su política exterior la basaron en la creación
de los vínculos matrimoniales entre sus
descendientes y los de las casas reales europeas, con la intención de asentar un influjo hispano en otros países y también, de
mantener Francia aislada del de Europa,
debido a que en esa época tenían una enemistad con dicho país. Esa «política matrimonial» hizo que dentro de pocos años
se expandiera el imperio más grande que
hasta entonces se había visto y que España
fuera conocida como el reino donde «nunca
se ponía el sol». Sin embargo, los destinos
de sus descendientes estaban marcados
por las enfermedades y la muerte, por lo
que ese país nuevo tenía un corto plazo y
las consecuencias de su desaparición se
hicieron visibles dentro de poco tiempo.
Aunque el matrimonio entre los Reyes
Católicos oficialmente condicionó la unión
de Castilla y Aragón, la reina se empeñaba
en proclamarse a sí misma como la «reina
propietaria» de Castilla, mientras que Fernando era simplemente el rey consorte.
Y así ambos reinos mantuvieron sus personalidades hasta la aparición de España
como Estado nacional en el siglo XIX.
Isabel murió en 1504 y entonces Fernando
escribió: «Su muerte es para mí el mayor
trabajo que en esta vida me podría venir».
Después de la muerte de sus dos hijos
mayores, le dejó Castilla a su hija Juana
(conocida como Juana la Loca), casada
con el príncipe de Austria Felipe I (Felipe
el Hermoso). Pasando por las consecuencias de la fracasada «política matrimonial», Fernando se casó poco después de la
muerte de su esposa, y eso con una princesa
francesa, lo que fue un intento de engendrar
un hijo que heredera Aragón. Algunos historiadores lo interpretan de tal manera que
haciendo eso, Fernando prefirió pactar con
el enemigo secular a ver su reino en manos
nego za činjenicu da svoje kraljevstvo vidi u rukama svog zeta Filipa I.
Međutim, Filip I je ubrzo preminuo, pa
je Fernando zbog Huanine mentalne
nestabilnosti već 1507. ponovo preuzeo
vlast nad Kastiljom u ime svog unuka
i Huaninog sina Karlosa V. Time su se
godine raskoši ujedinjene monarhije
okončale, donoseći Španiji neizvesnu
budućnost.
de su yerno Felipe I. No obstante, Felipe I
murió poco después, así que por eso y por
la enfermedad mental de Juana, Fernando
tuvo que volver a ocuparse de la regencia
de Castilla, en nombre de su nieto e hijo de
Juana, Carlos I. Fernando murió en 1516 y
así se esfumaron los años de plenitud de la
monarquía unificada, ante un futuro dudoso de España.
U Španiji se u produkciji nacionalne televizije RTVE trenutno snima treća
sezona serije „Isabel” koja opisuje odrastanje i vladavinu kraljice, njen brak
sa Fernandom, građanski rat vođen za osvajanje trona, osvajanje Granade,
pripreme za Kolumbov odlazak u Novi svet, itd. Verodostojna scenografija
(pojedine scene su snimane na mestima gde su se događaji zaista odigrali)
i pohvale istoričara vezane za autentičnost podataka, učinili su da serija
doživi ogromnu popularnost u zemlji. Serija zapravo priča strastvenu priču
o ženi koja je promenila tok istorije, dobila moć do tada rezervisanu samo
za muškarce, podnosila žrtve i strastveno se borila za svoju i sudbinu svoje
zemlje. Daje priliku gledaocima da je upoznaju, jer, kako stoji u podnaslovu
same serije, „svi znaju ko je kraljica, ali niko ne zna ko je Isabel”.
En España actualmente se roda la tercera temporada de la serie «Isabel», producida por la televisión nacional RTVE, que abarca la infancia y el
reinado de la reina, su matrimonio con Fernando, las guerras civiles por
el trono de Castilla, la conquista de Granada, los preparativos del primer
viaje de Colón al Nuevo mundo, etc. El escenario verosímil (algunas de las
escenas fueron rodadas en los lugares históricos reales donde transcurrieron los hechos) y las alabanzas de los historiadores por la autenticidad
de los datos, han hecho que la serie tenga la inmensa popularidad en el
país. En realidad, la serie cuenta un apasionante cuento sobre la mujer que
cambió el rumbo de la historia, obtuvo el poder que hasta entonces estuvo
reservado sólo para los hombres, se sacrificara y luchaba por su destino y
el de su país. La serie les da la oportunidad a los espectadores de conocer
a esta mujer, porque, tal como pone en su subtítulo: «Todos saben quién es
la reina, pero nadie sabe quién es Isabel».
SOCIEDAD
REFLEJO
13
14
SOCIEDAD
REFLEJO
Ili kako su Vargas Ljosa i Garsija
Markes od intimnih prijatelja
postali smrtni neprijatelji
Autorka/Autora: I. P.; prevodilac/traductora: Milica Kostić; lektor/corrección de pruebas: Javier Gutiérrez Lozano
U
Sobre cómo Vargas Llosa y García
Márquez se volvieron de mejores
amigos a enemigos mortales
ČETRDESET
GODINA
ĆUTANJA
CUARENTA
AÑOS DE
SILENCIO
Slavni nobelovci i najpoznatiji živi predstavnici „buma“ u latinoameričkoj
književnosti nekada su, kao bliski prijatelji i kumovi, delili porodičnu trpezu i
poglede na svet. Sve dok nije nastupio
„zao čas“.
„Smatram da sam najbolji prijatelj svojih prijatelja, i mislim da me ni jedan od
njih ne voli toliko koliko ja volim prijatelja kojeg najmanje volim” (G. García
Márquez, El olor de la guayaba)
«[…] yo me considero el mejor amigo de
mis amigos, y creo que ninguno de ellos me quiere tanto como quiero yo al
amigo que quiero menos.» (G. García
Márquez, El olor de la guayaba).
Los famosos laureados del Premio Nobel y los más conocidos representantes
vivos del «boom» de la literatura latinoamericana, siendo amigos cercanos
y padrinos, una vez compartieron tanto
la mesa familiar como las visiones del
mundo, hasta que se presentó la «mala
hora».
poznali su se davne 1967.
godine u Venecueli na
dodeli najprestižnije literarne nagrade u Latinskoj
Americi Romulo Galjegos
(koju je Mario Vargas Ljosa osvojio za
roman Zelena kuća, na španskom La
casa verde). Iste godine Garsija Markes
objavljuje čuveni roman Sto godina
samoće (Cien años de soledad), koji
inspiriše oduševljenog Vargasa Ljosu
da napiše esej od 667 strana pod nazivom Garsija Markes: istorija jednog
bogoubistva (García Márquez: historia
de un deicidio) kao svoju doktorsku dizertaciju na Univerzitetu Komplutense
u Madridu. Istorija jednog bogoubistva
predstavlja duboku i minucioznu analizu života i dela Garsije Markesa, od njegovih prvih priča do Sto godina samoće,
i smatra se jednom od najboljih kritika
čuvenog romana. Kao plod njihovog
zajedničkog literarnog angažovanja,
1968. godine objavljuje se studija La
novela en América Latina: Diálogo entre
Gabriel García Márquez y Mario Vargas Llosa, koja obuhvata javni razgovor dvojice istaknutih kniževnika na
temu latinoameričkog pisaca i romana.
Narednih godina postaju bliski porodični
prijatelji, žive u Barseloni, putuju zajedno, a o velikom prijateljstvu svedoči i to
što je Gabo krstio Maritovog sina. Šta je
pošlo naopako?
Kao u meksičkoj sapunici
Sve je počelo februra 1976. u jednom meksičkom bioskopu, kada je
kao grom iz vedrog neba, kako pričaju
očevici a novinari i čitaoci daju mašti
na volju, Vargas Ljosa nasrnuo na svog
dugogodišnjeg prijatelja kada mu je
ovaj prišao da ga pozdravi (i srdačno
zagrli, kako kažu). Epilog susreta:
Kolumbijanac na podu sa masnicom
na oku, a znatiželja publike podgrevana
spekulisanjem novinara i decenijskim
ćutanjem obojice aktera na ovu temu.
Famozni nokaut Vargasa Ljose danima
je punio je novinarske stupce, a nakon
ovog incidenta po nalogu autora prestaje
da se štampa Istorija jednog bogoubice.
Postoji više verzija o tome šta je moglo dovesti do fizičkog nasilja, potom i
„hladnog rata” izmedju dvaju intimnih
prijatelja, a evo i glavnih pretpostavki:
Hipoteza 1: Žena kao jabuka
razdora
Dve godine pre poznanstva sa Garsija
Markesom, Vargas Ljosa stupa u brak
sa svojom rođakom Patrisijom, koja je
S
e conocieron el año de 1967 en
Venezuela dentro de la ceremonia del Premio Rómulo Gallegos,
el premio más prestigioso en
Latinoamérica, que ganó Vargas
Llosa por su novela La casa verde. El mismo año García Márquez publicó su novela
célebre Cien años de soledad que respectivamente inspiró al entusiasmado Vargas
Llosa a escribir un ensayo de 667 páginas
con el título García Márquez: historia de
un deicidio como su tesis doctoral en la
Universidad Complutense de Madrid. Historia de un deicidio representa un análisis
profundo y minucioso de la vida y obra de
García Márquez – de sus primeros relatos
a Cien años de soledad – y es conocido como
una de las mejores críticas de la famosa
novela. Como fruto de su implicación literaria mutua, apareció en 1968 el estudio
La novela en América Latina: Diálogo entre Gabriel García Márquez y Mario Vargas Llosa que consiste en la conversación
pública entre los dos destacados autores
sobre el escritor y novela latinoamericana.
En los años siguientes se convierten
en amigos familiares cercanos, vivieron en Barcelona, viajaron juntos,
y su gran amistad es testificada con
el hecho de que Gabo habría sido padrino de bautizo del hijo de Mario.
¿Qué pudo haber salido mal?
Como en una telenovela mexicana
Todo comenzó el febrero de 1967 en un
cine mexicano, cuando de repente, según
comentan los testigos y los periodistas, Vargas Llosa golpeó a su amigo de
tantos años cuando éste se le acercó a
saludarle (y abrazarle con afecto, como
dicen). Epílogo del encuentro: el colombiano en el suelo con un moretón en el
ojo, la curiosidad del público calentada
por las especulaciones de los periodistas y el silencio de los dos participantes
sobre este tema durante un decenio.
El famoso nocaut de Vargas Llosa llenaba
las columnas periodísticas durante días,
y después de este incidente, deja de publicarse Historia de un deicidio por la demanda del autor. Hay múltiples versiones
respecto a qué podría llevar a la violencia
física y luego a «guerra fría» entre los dos
amigos íntimos. Así pues, aquí tenemos
las principales hipótesis sobre la causa del
desencuentro:
Hipótesis 1: Mujer como manzana
de la discordia
Dos años antes de haber conocido a
ujedno nećaka njegove prve žene, Hulije, opisane u autobiografskom romanu
La tía Julia y el escribidor (Tetka Hulija
i piskaralo). Uprkos protivljenju porodice, buntovni Vargas Ljosa je sa svojom prvom ženom-tetkom-spisateljicon
bio u braku od 1955-1964. godine. Elem,
prva verzija sukoba govori o tome kako
je kolumbijski pisac pokušao da preotme
ženu svom prijatelju, odnosno Patrisiju,
ili ga barem, u dogovoru sa njom, načini
ljubomornim zvog navodnih Mariovih
afera, te je nećemo dublje analizirati.
Hipoteza 2: Ako nije žena onda
je sigurno politika
Osim literarnim ostvarenjima, Mario
Vargas Ljosa privlačio je pažnju javnosti svojim političkim angažovanjem,
naročito radikalnim političkim skretanjem od levice ka desnici, čime je na
sebe navukao bes i kritike brojnih intelektualaca širom sveta. Mnogi su njegov
prelaz sa komunizma na kapitalizam
ocenili kao izdaju. Razočaran porazom
na izborima u Peruu 1990. godine, na
kojima se kandidovao za predsednika,
Mario Vargas Ljosa emigrira u Španiju.
Osim što su 60-tih godina prošlog veka
utrli put novom hispanoameričkom romanu, Vargas Llosa i Garsija Markes
delili su stavove o idejama Kubanske
revolucije, dok je potonji režim Fidela Kastra (Fidel Alejandro Castro
Ruz) doveo do sukoba mišljenja dvojice prijatelja. Peruanac je počeo otvoreno da kritikuje promene na Kubi,
nazvavši Garsiju Markesa „Kastrovim
dvorjaninom”. Nasuprot njemu, autor čuvenog romana Jesen patrijarha
zadržao je stav da je socijalizam najbolje rešenje za Latinsku Ameriku
i održavao prijateljstvo sa bivšim
kubanskim komunističkim vođom.
Sam Vargas Ljosa demantuje ovu hipotezu u jednom intervjuu, tvdeći da njihovo
razilaženje nema veze sa političkom ideologijom već je lične prirode.
Hipoteza 3: I posle žene, žena
Po mnogima, ova verzija je najbliža
istini. Sklonost velikog peruanskog
pisca prema suprotnom polu nikada
nije bila tajna, pa ni njegovi povremeni izleti. Kako se tih godina pisalo
po novinama, Garsija Markes i njegova
supruga Mersedes savetovali su Patrisiju u Mariovom odsustvu da se razvede zbog njegove tadašnje afere, što
to je izazvalo gnev njihovog prijatelja
Neki biografi, novinari i ostali
„analitičari odnosa” dvaju višestruko
SOCIEDAD
REFLEJO
15
16
SOCIEDAD
REFLEJO
García Márquez, Vargas Llosa se casa con
su parienta Patricia que al mismo tiempo
era sobrina de su primera mujer Julia,
descrita en su novela autobiográfica La
tía Julia y el escribidor. A pesar de que
su familia se oponía, el rebelde Vargas
Llosa fue casado con su primera mujertía-escribidora desde 1955 hasta 1964. La
primera versión del conflicto dice que el
escritor colombiano trató de quitársele a
su amigo su mujer Patricia o por lo menos
ponerlo celoso, bajo acuerdo con ella, por
los supuestos amoríos de Mario, por lo
que no la vamos a analizar más profundamente.
Hipótesis 2: Si no es por una
mujer entonces por política desde
luego
Excepto por sus logros literarios, Vargas Llosa llamaba la atención del público
por su implicación política, sobre todo
por su turno radical de la izquierda a la
derecha, con lo que atrajo la ira y las críticas de numerosos intelectuales de todo
el mundo. Muchos valoraron su transición del comunismo al capitalismo
como una traición. Desilusionado por la
derrota en las elecciones en Perú el año
1990, donde fue candidato presidencial,
Mario Vargas Llosa emigra a España.
Aparte de haber abierto el camino
para la nueva novela hispanoamericana de los años sesenta, Vargas llosa
y García Márquez compartieron opiniones sobre las ideas de la revolución
cubana, mientras que el régimen posterior de Fidel Castro, mismo que los llevó
a un conflicto de opiniones entre amigos.
El peruano empezó a criticar abiertamente los cambios en Cuba, llamando a
García Márquez «el cortesano de Castro».
A diferencia de él, el autor de la famosa
novela El otoño del patriarca, mantuvo
la actitud que el socialismo era la mejor
solución para Latinoamérica y sostenía la
amistad con el ex líder cubano comunista.
El propio Vargas Llosa niega esta hipótesis en una entrevista, afirmando que
su separación no tiene que ver con la
ideología política sino que es personal.
Autorka/Autora: Jelena Nađ; prevodilac/traductora: Marija Trajković; lektor/corrección de pruebas: Juan Pablo Delgado Berman
nagrađivanih latinoameričkih pisaca,
koji su se u isto vreme borili za svoje
mesto pod literarnim suncem, kao razlog zahlađenja odnosa navode sujetu.
Peruanac je dobio Nobelovu nagradu
za književnost 2010. godine, dok je njegovom bivšem prijatelju ovo prestižno
priznanje uručeno dvadeset osam godina ranije. Da književna javnost dvojicu pisaca i dalje vidi kao rivale, bilo
je očigledno nakon komentara koji su
se pojavili u medijima nakon dodele
Nobelove nagrade Vargasu Ljosi.
No, da li predgovor koji je Mario Vargas
Ljosa napisao za četrdesetogodišnjicu
izdanja Sto godina samoće 2007. godine znači i zakopavanje ratnih sekira,
znaćemo samo ako slavni nobelovci
odluče da prekinu pakt ćutanja. Do tada
rešavanje misterije u slučaju „LjosaMarkes” obojica aktera prepuštaju svojim biografima.
onsejaban a Patricia que se divorciara en
ausencia de Mario por culpa de su último
amorío, lo que provocó la rabia de su amigo.
Algunos biógrafos y periodistas, afirman
que los dos escritores latinoamericanos
de múltiples premios, luchaban por una
supremacía literaria, competencia que se
convirtió también en un motivo para el enfriamiento de sus relaciones. El peruano
ganó el Premio Nobel de literatura en 2010,
mientras que su ex amigo recibió a ese prestigioso laurel veinte y ocho años antes. Era
obvio que el público literario aún les considera rivales después de los comentarios
que aparecieron en los medios posteriormente al Premio Nobel de Vargas Llosa.
Sin embargo, si el prefacio que Mario
Vargas Llosa había escrito para el cuadragésimo aniversario de la publicación de
Cien años de soledad significa también el
entierro de hachas de guerra, lo sabremos
solamente si los famosos laureados del
Premio Nobel decidan a romper el pacto
de silencio. Mientras tanto, la solución del
misterio en el caso «Llosa-Márquez» los
dos participantes la dejan a sus biógrafos.
SRPSKI PISCI
NA DRUGOM
NAJVEĆEM SAJMU
KNJIGA
NA SVETU
ESCRITORES
SERBIOS EN LA
SEGUNDA FERIA
DEL LIBRO MÁS
GRANDE DEL
MUNDO
Direktno sa
Međunarodnog
sajma knjiga u
Gvadalahari,
Meksiko,
decembar 2013.
godine
Directamente de
la Feria
Internacional del
Libro de
Guadalajara,
México, diciembre
de 2013
Hipótesis 3: Y después de la mujer – una mujer
Según muchos, esta versión es la más cerca de la verdad. La inclinación del gran escritor peruano hacia el sexo opuesto nunca
había sido un secreto, tampoco sus salidas
de vez en cuando. Según lo que escribían
en los periódicos durante esos años,
García Márquez y su esposa Mercedes ac-
Ovaj tekst napisan je u januaru
2014. godine, tri meseca pre smrti
Gabrijela Garsije Markesa.
Este texto fue escrito en enero
de 2014, tres meses antes de la
muerte de Gabriel García Márquez
ARTE
REFLEJO
17
18
ARTE
REFLEJO
,,Evropski grad'' Meksika,
Gvadalahara, ovih toplih decembarskih dana počinje da
miriše na knjige i otvara
Guadalajara, “la cuidad europea” de México, en los cálidos
días del diciembre empieza
a oler a libros, abriendo sus
puertas a la Feria del Libro más
grande de América Latina.
U
L
lice su pune pisaca, novinara
i izdavača iz celog sveta, svi
su u žurbi ne bi li se zagubili
među štandovima prepunim
novih i starih, kao i najpopularnijih ili drugih retkih izdanja. Šesti
sprat je jedna od najuspešnijih mlađih
izdavačkih kuća današnjice, kao i jedna
od malobrojnih koja objavljuje dela srpskih pisaca. Amerika Sančes, saradnica
za prodaju u izdavačkoj kući Šesti sprat
(Sexto piso), podelila je sa nama tajnu
uspeha iste i govorila o svom iskustvu sa
srpskom književnošću.
as calles se llenan de escritores, periodistas y publicistas de todo el mundo, todos
de prisa, para perderse entre
los estands sobrecargados de
publicaciones nuevas, las viejas, las más
populares y otras raras. Sexto piso es una
de las editoriales jóvenes más exitosas
en México hoy día y una de las pocas que
publica las obras de los escritores serbios. América Sánchez, empleada en el
área de ventas de la editorial Sexto Piso,
nos comparte el secreto del éxito de Sexto
piso y su propia experiencia con la literatura serbia.
Koje srpske pisce poznajete i da li ste
pročitali neka njihova dela?
Da li srpski i meksički pisci imaju
nešto zajedničko?
Poznajem nekoliko srpskih pisaca,
naročito one koje je objavljivao Šesti sprat,
poput Petrovića, Pavića, Dimitrijevića i
Šćepanovića. Pročitala sam Sitničarnicu
,,Kod srećne ruke'' i Opsadu crkve Svetog
Spasa Gorana Petrovića, Pavićev Unikat
i jedino Šćepanovićevo objavljeno delo,
Usta puna zemlje.
Zajedničko im je to što pišu o nepravdi.
Na primer, trenuci u kojima je Kiš pisao
svoje delo bili su jako teški, kao i činjenica
da je bio optužen za plagijat i to kako je iz
svoje domovine pobegao u Pariz. Sve me
je to podsetilo na meksičke pisce. Mnogi
se, razočarani, odlučuju na odlazak iz
svoje zemlje.
Šta vam se najviše dopalo i zašto?
Koji je vaš najjači utisak nakon čitanja
Petrovića?
Goran Petrović i Danilo Kiš su ,,krivci'' za
prvi utisak koji sam stekla o srpskim piscima. Zapravo, zbog Kiša sam zavolela da
čitam srpske pisce. Njegova dela Enciklopedija mrtvih i Peščanik najviše su mi se
dopala jer su autobiografski romani.
¿Cuáles escritores serbios conoces?
¿Leíste algunas de sus obras?
Conozco a varios escritores serbios,
sobretodo publicados por Sexto Piso,
como Petrović, Pavić, Dimitrijević y
Šćepanović. Las obras que leí son La
mano de la buena fortuna y El cerco de
la iglesia de Santa Salvación de Goran
Petrović, Pieza única de Pavić y la única
publicada de Šćepanović, La boca llena de
tierra.
¿Cuál te gusto más y por qué?
Goran Petrović y Danilo Kiš fueron «los
culpables» de la primera impresión que
tuve acerca de los escritores serbios. Fue
en realidad Kiš quien me introdujo el
gusto de leer a los escritores serbios. Sus
libros La enciclopedia de los muertos y El
reloj de arena, como lo tradujeron los de la
editorial española Acantilado, son las que
me gustaron más de Danilo Kiš, porque
Srpska kultura se znatno razlikuje od
meksičke. Recimo, u Opsadi crkve Svetog
Spasa ima mnogo istorijskih podataka,
tako da mi je bilo malo naporno da je
pročitam. To je igra istorije i stvarnosti.
Moraš prvo da znaš malo istorije jer ti
son novelas autobiográficas.
¿Tienen algo en común los escritores
serbios y los mexicanos?
Lo que tienen en común es que escriben
sobre la injusticia. Por ejemplo las circunstancias bajo las cuales Kiš escribió
a su obra eran muy fuertes, igual que el
hecho de que le acusaron del plagio y
cómo huyo de su patria a París. Todo eso
me recordó a los escritores mexicanos.
Muchos, marcados por el desencanto, se
deciden a marchar de su país.
¿Cuál es tu impresión más fuerte
después de leer a Petrović?
La cultura serbia es una cultura bien distinta de la mexicana. Por ejemplo, Cerco
de la iglesia de Santa Salvación tiene
muchas referencias históricas, así que
me costó un poco de trabajo leerlo Es un
juego de la historia y la realidad. Primero
u suprotnom nije baš jasno. Mislim da
je fantastika u Petrovićevim romanima
ta koja dosta pomaže Meksikancima
da razumeju ova dela i poistovete se sa
njima jer i mi imamo dugačku istoriju
fantastičnih romana.
Kako napreduje prodaja ovih knjiga?
Poprilično
se
prodaju,
posebno
Sitničarnica ,,Kod srećne ruke'' i Atlas opisan nebom. Činjenica je da je
Petrović bio jedan od pisaca koji su dali
ime izdavačkoj kući Šesti sprat, a imali
smo i čast da bude ovde prošle godine
i promoviše svoju novu knjigu. Takva kulturološka razmena doprinela je
građenju identiteta izdavačke kuće. Naša
zamisao bila je oslobađanje engleskog i
francuskog i pokušaj spasavanja autora
manje poznatih jezika i kultura.
tienes que conocer un poco de la Historia, porque si no, no te queda muy claro.
Creo que lo fantástico en las novelas de
Petrović es lo que ayuda mucho a un mexicano a entender estas obras, a identificarse con ellas, porque nosotros también
tenemos una larga historia de las novelas
de fantasía.
¿Cómo va la venta de estos libros?
Se venden bastante, sobretodo La mano
de la buena fortuna y el . Petrović, de hecho, era uno de los escritores que dieron
el nombre a la editorial Sexto piso y tuvimos la oportunidad de que Petrović estuviera aquí el año pasado presentando su
nuevo libro. Todo ese intercambio cultural ayudó a construir la identidad de esta
editorial. Nuestra idea era salir del inglés,
salir del francés e intentar a rescatar a los
autores de leguas y culturas poco conocidos.
ARTE
REFLEJO
19
20
ARTE
Autorka i prevodilac/Autora y traductora: Katarina Gligorić; lektor/corrección de pruebas: Ricardo Sánchez Baamonde
REFLEJO
SLIKE BOLA I
LJUBAVI FRIDE
KALO
„Ja nikada nisam slikala snove.
Ja slikam samo sopstvenu stvarnost.”
LAS IMÁGENES
DEL DOLOR Y DEL
AMOR DE FRIDA
KAHLO
«Nunca pinto sueños. Pinto mi propia realidad.»
M
agdalena Karmen Frida
Kalo Kalderon (Magdalena Carmen Frida Kahlo
Calderón), žena koja je
zadužila svet svojim bićem
i svojom hrabrošću. Žena koja je istovremeno plesala sa životom i smrću, smejući
se sa životom, a podsmevajući se smrti.
Žena koja je shvatila da protivrečnosti
ne postoje, da postoji samo jedinstvo
ljudskog. Jadna i raskošna, povlašćena i
uskraćena, svetica i raskalašna, telesna i
duhovna, imala je sve i ništa.
U državi razorenoj građanskim ratovima i nemaštinom, u roditeljskoj kući,
poznatoj kao Plava kuća (La casa azul),
6. jula 1907. godine rodila se Frida Kalo,
dete Meksičke revolucije, koja će svoje
rođenje i život podrediti borbi za Meksiko
i koja će vratiti slavu meksičkom nasleđu
kroz svoju umetnost: na njenim slikama
će preovladavati izrazito svetle boje i
pojavljivaće se dramatičan simbolizam
karakterističan za meksičku kulturu, a
ona će uvek biti obučena u prepoznatljive
folklorne duge suknje sa pregršt nakita.
Svoju ljubav prema otadžbini i revoluciji,
konačno, pokazaće tako što će 1910. godinu, godinu početka revolucije, preuzeti
i slaviti kao godinu svog rođenja, da bi se
njeno ime povezivalo sa revolucijom, iako
je, zapravo, rođena tri godine ranije.
Bila je kći Matilde Kalderon Gonzales
(Matilde Calderón González), katolikinje
rođene u braku između Špankinje i Indijanca, i Giljerma Kala (Guillermo Kahlo),
fotografa, Jevrejina čiji su preci došli iz
Austrougarske i Nemačke, pa je krajem
tridesetih godina, u vreme uzdizanja nacionalizma, Frida svoje ime pisala kao
Frieda, kako bi naglasila svoje nemačko
nasleđe, a sa jasnom aluzijom na
nemačku reč frieden, koja na tom jeziku
znači mir. Bila je treća od četiri devojčice
rođene u Kojoakanu (Coyoacán), selu na
periferiji Sjudad de Meksika (Ciudad de
México). Sa šest godina je obolela od poli
virusa koju je jednu njenu nogu načinio
tanjom od druge, što je kasnije krila
nošenjem dugih suknji. Pretpostavljalo
se da boluje od dečje paralize, pa je tako
lepa devojčica Fridita brzo postala Frida
Drvena Noga među svojim vršnjacima.
Ipak, ona nikada nije gubila svoj duh i čak
je ismevala svoju nemoć.
Godine 1922. Frida se seli u Sjudad
de Meksiko gde pohađa nacionalnu
pripremnu školu, državnu srednju školu
čiji je program i cilj bio priprema učenika
za upis na Medicinski fakultet. Bila je
jedna od samo 35 devojaka u školi. U mladosti se pridružila grupi Kaćućas (Los
Cachuchas), koju su činili prkosni i mladi
ljudi rešeni da se podsmehnu svim „velikanima” svog vremena praveći razne
M
agdalena Carmen Frida
Kahlo Calderón, la mujer que legó al mundo con
su persona y su coraje. La
mujer que al mismo tiempo bailaba con vida y con muerte, riéndose con la vida y riéndose de la muerte.
La mujer que entendió que las contradicciones no existen, que existe solo la
unidad de lo humano. Pobre y suntuosa,
privilegiada y desafortunada, santa y pecadora, corporal y espiritual, tenía todo y
no tenía nada.
En el país devastado por guerras y pobreza, en la casa de sus padres, conocida
como La casa azul, el 6 de julio de 1907
nace Frida Kahlo, la hija de la Revolución
mexicana, que someterá su nacimiento
y su vida a la lucha para México y que
devolverá la gloria al legado mexicano a
través de su arte: en sus imágenes dominarán colores claros intensos y surgirá
el simbolismo dramático característico
para la cultura mexicana, mientras ella
siempre estará vestida de faldas largas
folclóricas con un montón de joyas. Su
amor por la patria y libertad finalmente
demostró tomando el año 1910, el año del
comienzo de la revolución, para celebrarlo como su año de nacimiento, para que
su nombre sea relacionado con la revolución, aunque, en realidad, nació tres años
antes.
Fue hija de Matilde Calderón González,
una católica nacida en matrimonio de una
española y un indio, y de Guillermo Kahlo,
el fotógrafo, un judío cuyo ancestros vinieron del Imperio austrohúngaro y Alemania, por lo cual a finales de los años treinta Frida escribía su nombre como Frieda,
para enfatizar su patrimonio alemán y
con la alusión clara a la palabra alemana
frieden, que significa paz. Fue la tercera
de cuatro niñas nacidas en Coyoacán, un
pueblo de periferia de Ciudad de México.
A seis años se enfermó de polio virus que
hizo una de sus piernas más delgada de la
otra, lo que luego ocultaba vistiéndose de
faldas largas. Se suponía que tiene parálisis infantil, así que pronto la bella niña
Fridita se hizo Frida la Pierna de Leño
entre sus compañeros. Sin embargo, ella
nunca perdió su espíritu e incluso se reía
de su debilidad.
El 1922 Frida se trasladó a Ciudad de México donde asistía a la escuela nacional
preparatoria, un instituto nacional cuyo
programa y objetivo fue preparar a los estudiantes para Facultad de medicina. Fue
una de solo 35 chicas en la escuela. Ya de
joven se unió al grupo Los Cachuchas que
formaban jóvenes desafiadores determinados a reírse de «los grandes» de su
época haciéndoles trucos. Así conoció a
su primer amor, Alejandro Arias, el líder
smicalice. Tako je i upoznala svoju prvu
ljubav, Alehandra Arijasa (Alejandro
Arias), vođu Kaćućasa, ali samo na kratko, jer će ceo svoj život posvetiti samo
jednom čoveku, Dijegu Riveri (Diego Rivera), kog je upoznala dok je radio mural
za njenu školu.
„Slikam sebe jer sam osoba koju najbolje poznajem.“
Frida je bila žrtva teške saobraćajne
nesreće 17. septembra 1925. godine, u kojoj su se sudarili autobus u kom je ona bila
i tramvaj. Slomljeni su joj kičma, vrat, rebra i karlica, levo rame zauvek iščašeno,
jedna noga neizlečivo ozleđena, a kao
vrhunac, šipka od tramvaja joj je prošla
kroz leđa i izašla na vaginu. Zbog ovih
ozleda Frida nikada neće postati majka i
ceo svoj život provešće u nepodnošljivim
bolovima. Za 47 godina života biće joj
izvršene 32 operacije. Nakon nesreće
Frida odustaje od studija medicine i
potpuno se posvećuje slikarstvu. Sve je
počelo kako bi prekratila vreme koje je
morala da provede sa gipsom oko tela i
kako bi odvratila misli od nesreće koja
ju je zadesila. Njeni autoportreti su
postali važan deo njenog života za ta tri
meseca koja je provela nepomično. Njena rečenica „slikam sebe jer sam osoba
koju najbolje poznajem” odražava kako
njenu umetnost, tako i duševno stanje u
kom se nalazila u tim teškim trenucima.
Fridina dela često su bila strašna slika
de Los Cachuchas, pero solo a corto plazo,
porque dedicará su vida entera solo a un
hombre, Diego Rivera, que conoció mientras él hacía un mural en su escuela.
«Me pinto a mí misma, porque soy a
quien mejor conozco.»
El 17 de diciembre de 1925 Frida fue víctima de un accidente de tráfico cuando
el autobús en que ella viajaba fue arrollado por un tranvía. Se le quedaron fracturados la columna vertebral, el cuello,
las costillas y la clavícula, su hombro
izquierdo se quedó dislocado para siempre, una pierna incurablemente herida,
y, como el colmo, la barra del tranvía le
entró por la espalda y salió por su vagina.
Debido a estas heridas Frida nunca será
madre y pasará su vida entera con dolores
insoportables. Durante los 47 años de su
vida tendrá 32 operaciones. Después del
accidente Frida renuncia los estudios de
medicina y se dedica completamente a la
pintura. Todo empezó con el objetivo de
cortar el tiempo que tenía que pasar con
el yeso alrededor de su cuerpo y para distraer los pensamientos del accidente horroroso que le afectó. Sus autorretratos se
hicieron una parte muy importante de
su vida durante esos tres meses que pasó
inmóvil. Su frase ”Me pinto a mí misma,
porque soy a quien mejor conozco” refleja
tanto su arte como su estado espiritual
en que se encontraba en esos momentos difíciles. Las obras de Frida muy a
ARTE
REFLEJO
21
22
ARTE
REFLEJO
Autorka i prevodilac/Autora y traductora: Vanja Kudra; lektor/corrección de pruebas: Ricardo Sánchez Baamonde
gorkih životnih iskustava, preživljenog
bola i patnje, problematičnog braka, bolnih pobačaja, bezbrojnih operacija i krvi
koja se prolivala na ulicama njenog voljenog Meksika. Od 1944. bila je primorana
da nosi osam različitih korseta; visila je
okačena naglavačke, naga, kako bi ojačala
kičmu. Godine 1953. Amputirali su joj
nogu zahvaćenu gangrenom.
„Zašto ga zovem moj Dijego? Nikada
nije bio, niti će biti moj. On je svoj.”
U tim najtežim trenucima utehu pronalazi u ljubavi prema Dijegu Riveri, i kaže:
„I dalje imam želju da se ubijem. Dijego
je taj koji me sprečava i moja sujeta koja
me navodi na pomisao da bih mu mogla
nedostajati. On mi je to rekao i ja mu
verujem. Ali nikada u životu nisam više
patila. Sačekaću malo.” Još kao neafirmisana umetnica, Frida je prišla Dijegu,
kome se mnogo divila kao muralisti, i zamolila ga da pogleda njen rad i kaže joj
ima li svrhe da se bavi slikarstvom. On je
odmah prepoznao njen ogroman talenat i
neponovljiv slikarski izraz. Ohrabrivao je
njen umetnički razvoj i započeo romansu
sa Fridom. Venčali su se 1929. godine,
uprkos protivljenju njene majke. Kasnije,
ona je priznala da su joj se u životu dogodile dve nesreće – tramvajska nesreća
i nesreća zvana Dijego Rivera. Njena
ljubav prema njemu bila je nesumnjiva,
dok je on njoj bio neveran. Sam je priznao
da što je više voleo Fridu, više je želeo
da je povredi. Ona mu je uzvraćala brojnim ljubavnicima i ljubavnicama. Među
mnogima bili su i Lav Trocki i Žaklin
Lamba, supruga pesnika nadrealiste, Andre Bretona. U leto 1933. Frida i Dijego će
se razvesti jer ju je on prevario sa njenom
mlađom sestrom, Kristinom, da bi se
1940. ponovo venčali. Drugi brak je bio
podjednako buran kao i prvi. Nakon njene
smrti Dijego je rekao da je, tek pošto je
ona zauvek otišla od njega, shvatio koliko
ju je voleo. Svoj intimni zapis dnevniku
posvećen njemu, Frida završava rečima:
„Zašto ga zovem moj Dijego? Nikada nije
bio, niti će biti moj. On je svoj.”
Frida je tokom svog života i svojim delima dizala glas protiv prirode američkog
društva, jer nije mogla da se pomiri
sa nepravdom da su strahote koje su
Amerikanci, kao prototip kapitalističkog
društva, činili, uključujući genocid nad
Indijancima, pustošenje i pljačku njihove
zemlje, eksploataciju radnika i nasilje
po velikim gradovima, jednostavno izbrisane iz istorije SAD-a i zamenjene
idiličnom, nestvarnom slikom. Zbog
toga se posvetila komunizmu. Njena
privrženost revoluciji, komunizmu i Par-
tiji postala je gotovo neraskidiva sa njenim životom, a političku viziju je delila i sa
Dijegom.
Frida Kalo je umetnica života. Ona ga
živi strasno i bez ograničenja, i pored
svega i svih koji su u tome pokušavali da
je osujete. Poseduje ogroman smisao za
humor i inteligenciju koji se ogledaju u
dinamičnim i pronicljivim dosetkama
kojima je njen život bio obeležen. Uspomena na nju je uspomena na srdačnu
i dragu osobu i, napokon, srećnu uprkos
patnji. Glas joj je bio, po svedočenju svih
koji su je poznavali, dubok, buntovan, isprekidan grlenim smehom i psovkama.
Gajila je veliku ljubav prema kafanama i
vašarskim šatrama.
Izlagala je u Parizu, Njujorku, Bostonu, a
njena prva samostalna izložba bila je tek
1953. godine u Galeriji savremene umetnosti Lole Alvares u Sijudad de Meksiku.
Među njenim delima izdvajaju se: Dve
Fride, Drvo nade, ostani uspravno, Leteći
krevet, Šta sam sve videla u vodi, Slomljena kičma, itd. Iako je svrstana u značajne
slikare, šira javnost je tek od 1970. počela
da pokazuje budno interesovanje za njen
rad, dve decenije nakon njene smrti, koju
je toliko priželjkivala, ali je se i plašila, i
koja ju je odvela 13. jula 1954. godine.
menudo fueron la imagen escalofriante
de las experiencias amargas de su vida,
del dolor y sufrimiento sobrevividos, del
matrimonio problemático, de los abortos
dolorosos, de las operaciones innumerables y de la sangre que se derramaba por
las calles de su querido México. Desde el
año 1944 fue obligada a llevar ocho corsets diferentes; colgaba al revés, desnuda,
para que se le fortalezca la espina. El 1953
le cortaron la pierna afectada por gangrena.
p«¿Por qué le llamo mi Diego? Nunca
fue ni será mío. Es de él mismo.»
En esos momentos más difíciles encuentra el consuelo en su amor por Diego Rivera, y dice: «Sigo teniendo ganas de suicidarme. Diego es el que me detiene por
mi vanidad de creer que le puedo hacer
falta. Él me lo ha dicho y yo lo creo. Pero
nunca en la vida he sufrido más. Esperaré un tiempo.» Cuando fue todavía artista amateur, Frida se acercó a Diego, a
que admiraba mucho como muralista, y
le pidió que mirise sus obras y decirle si
tiene algún sentido que se dedique a la
pintura. Él reconoció enseguida su talento enorme y su expresión artística tan
única. Animaba su desarrollo artístico y
empezó un romance con Frida. Se casaron el 1929, a pesar del desacuerdo de la
madre de Frida. Luego, ella le confesó que
en su vida le sucedieron dos accidentes:
el accidente de tranvía y el accidente llamado Diego Rivera. Su amor por él fue indudable, mientras él fue infiel. Él mismo
confesó que lo más que le amaba a Frida,
más quería lastimarle. Ella le retornaba
con varios amantes. Entre muchos fueron León Trotski y Jacqueline Lamba, la
mujer del poeta surrealista André Breton. En el verano del 1933 Frida y Diego
se divorciaron porque él le engañó con su
hermana menor, Cristina, pero el 1940
se casaron de nuevo. El segundo matrimonio fue igual de tempestuoso como el
primero. Después de su muerte Diego dijo
que no se dio cuenta de cuánto le amaba
hasta que ella no se fuera definitivamente
de él. Su apunte intimo en su diario dedicado a él Frida termina con las palabras:
”¿Por qué le llamo mi Diego? Nunca fue ni
será mío. Es de él mismo.”
Durante su vida y a través de sus obras
Frida protestaba contra la naturaleza de
la sociedad estadounidense porque no
podía reconciliarse con la injusticia de
que los horrores que hicieron los estadounidenses, como el prototipo de la sociedad capitalista, incluyendo al genocidio de los indios, la devastación y el robo de
su tierra, la explotación de los obreros y
la violencia en los ciudades grandes, simplemente fueron borrados de la historia
de los Estados Unidos y sustituidos por la
imagen idílica, irreal. Por eso se dedicó a
comunismo. Su compromiso a la revolución, comunismo y Partido se hicieron
casi inseparables de su vida, y esa visión
política la compartía con Diego.
Frida Kahlo es la artista de vida. Ella
lo vive apasionadamente y sin restricciones, a pesar de todo y todos que intentaban desilusionarla. Tiene gran sentido
de humor y la inteligencia que se reflejan
en las ideas dinámicas y perspicaces que
marcaron su vida. La memoria de ella
es la memoria de una persona cordial y
querida y, al final, feliz a pesar de su sufrimiento. Su voz fue, según testimonios
de todos que le conocían, castaña, rebelde, entrecortada por la risa gutural y
palabrotas. Fue aficionada de tabernas y
puestos de feria.
Exponía en París, Nueva York, Boston,
y su primera exposición independiente
fue el 1953 en la Galería de Arte Contemporáneo de Lola Álvarez en Ciudad de
México. Entre sus obras destacan: Dos
Fridas, Árbol de la esperanza, mantente
firme, La cama voladora, Lo que vi en el
agua, La columna rota, etc. Aunque fue
denominada como pintora significante, el
público no empezó a interesarse para su
obra hasta el 1970, dos décadas después
de su muerte, que tanto quería, pero le
temía también, y que le llevó el 13 de julio
de 1954.
JUNAK PO MERI
UN HÉROE HECHO Y
DERECHO
Ceo život borio se protiv nedaća strogo vodeći računa da ne ukalja obraz.
Put do bogatstva, slave i popularnosti
bio mu je trnovit, ali ga je uspešno
prešao. Mnogi ljudi su pokušali da mu
onemoguće uspeh, ali on ističe da ga
je najviše pogodilo to što su mu zetovi fizički zlostavljali ćerke. Izveo ih
je pred sud i dobio značajnu odštetu,
ali ništa ne može da mu nadoknaditi
naneti bol. Na sreću, ćerke su mu se
dobro preudale, tako da pozne godine
provodi u sreći i blagostanju. Njegovo
ime je Sid (Cid).
Toda la vida ha luchado contra las
adversidades, siempre tratando de no
manchar su reputación. Su camino
hacia la riqueza, la fama y la popularidad había sido espinoso, pero logró
atravesarlo con éxito. Muchos habían
intentado robarle el éxito, pero él destaca que lo que más le ha dolido fue
que sus yernos físicamente abusaran
de sus hijas. Les llevó ante el juzgado
y consiguió una gran recompensa,
pero nada puede recompensar por el
dolor sufrido. Afortunadamente, sus
hijas se casaron de nuevo con hombres buenos, así que disfruta de prosperidad y felicidad en su edad madura.
Su nombre es el Cid.
LITERATURA
REFLEJO
23
24
LITERATURA
REFLEJO
O
vako ja zamišljam
da bi glasila najava
u nekoj tok-šou emisiji
kada bi gost bio Sid, junak
najvećeg kastiljanskog epa, Speva o
Sidu (Cantar de Mío Cid). To je naravno
nemoguće, budući da je on preminuo
davne 1099. godine u Valensiji. Međutim,
bezvremeni karakter ovog dela dopušta
ponovno tumačenje Sidovog lika i legende koja se vremenom stvorila o njemu.
Kao što sam se ja u uvodnom pasusu poigrala sa likom ovog španskog junaka, tako
su ga i mnogi umetnici koristili kao građu
za svoja dela. Zbog toga vredi ispočetka
ispričati priču o ratniku poznatom svakom španskom đaku.
Rodrigo Dijas (Rodrigo Díaz), zvani Sid,
živeo je u vreme rekonkiste (reconquista),
tj. borbe protiv Mavara za povratak južnih
teritorija Iberijskog poluostrva. Feudalizam je bio u punom zamahu, a on plemić
niskog ranga koji se zamerio kralju Alfonsu. Naime, on je imao zaduženje da sakupi
porez, međutim, „zli jezici“ su ga optužili
da je utajio jedan deo. Kralj Kastilje mu
je stoga naredio da napusti njegove teritorije. Tako počinje dugi osvajački pohod
čiji će ishod biti titula princa bogatog i
značajnog grada Valensije, kao i kraljevski oprost.
Sidov put izlaska iz Kastilje počinje iz Vivara, njegovog rodnog mesta. On i njegova družina prvo prolaze kroz obližnji Brugos, čijim je stanovnicima kralj zabranio
da pruže Rodrigu prenoćište ili bilo kakvu
pomoć. Stoga osmišljaju lukavstvo – pune
kovčege peskom i kamenjem i koriste ih
kao zalog da bi dobili pozajmicu. Dobijenim novcem oprema se vojska i Sid ga
koristi da plati starešini manastira da se
stara o njegovoj supruzi i dvema ćerkama
dok se ponovo ne ujedine.
Po izlasku iz Kastilje, Sid i njegovi ratnici
pobeđuju u bitkama i osvajaju teritorije.
Neke su muslimanske, ali među njima
ima i hrišćanskih, pa se tako prva od tri
velike bitke vodi protiv grofa Barselone.
Sa druge strane, Mavarin Abengalbon
je verni Sidov saveznik, što nam pruža
ideju o složenosti situacije na Iberijskom
poluostrvu u XI veku. Deo kastiljanskog
plemstva se oseća ugroženim Sidovim
uspesima i zato pokušavaju da odbrane
svoj položaj. Vrhunac takvog nastojanja
je uvreda koju su kneževići od Kariona
(infantes de Carrión) naneli Sidovim
ćerkama.
Kneževići, pripadnici visokog plemstva,
zatražili su kralju ruku Sidovih ćerki
nakon što je on osvojio Valensiju. On im
ih je dao i svadbe su održane. Međutim,
plemići su odlučili da uzmu sav miraz i da
svoje nove supruge ostave bespomoćne u
šumi na putu ka njihovim novim domov-
A
sí es
que imagino que
sería el aviso
en un programa de entrevistas
si el invitado fuera el Cid, el protagonista del cantar de gesta
castellano más grande, el
Cantar de Mío Cid. Eso es
imposible, puesto que él
pereció hace mucho, en el
año 1099 en Valencia. Sin
embargo, el carácter intemporal de esta obra permite interpretar de nuevo
el personaje del Cid y la
leyenda que se formó con
el tiempo en torno a él. Lo
mismo que yo jugué con el
personaje del héroe español,
muchos artistas lo usaron
como material para sus obras.
Por eso vale la pena contar
desde el principio la historia del
guerrero al que conocen todos los
alumnos españoles.
Rodrigo Díaz, llamado el Cid, vivía
en los tiempos de la Reconquista, es
decir, la lucha contra los moros para
recuperar los territorios meridionales
de la Península Ibérica. Aquellos eran
tiempos de feudalismo, y él era un noble
de bajo rango que entró
en desgracia por el rey
don Alfonso. O sea, él
tenía el deber de recoger los impuestos, sin
embrago, unas “malas
lenguas” le habían acusado del desfalco de una
parte. El rey de Castilla
le ordenó que se marchara de sus tierras. Así
es como empezó la larga
campaña conquistadora,
cuyo resultado sería el título del príncipe de la rica e
importante ciudad de Valencia, tal como el perdón real.
El viaje de salida del Cid empieza en Vivar, el lugar donde
nació. Él y su compañía pasan
primero por el cercano Burgos, a
cuyos habitantes les había prohibido
el rey que le dieran posada o brindaran
ima. Nekoliko je razloga za to: prvi je osveta za ukaljanu čast jer se nisu dobro
pokazali na bojnom polju u poređenju sa
iskusnim Sidovim ratnicima, a drugi je
pokazivanje nadmoći pripadnika visokog
nad pripadnikom niskog plemstva.
Devojke su, na sreću, spašene i odvedene
u Valensiju kod oca. On apeluje na kralja,
koji saziva sve svoje vazale u Toledo. Tamo je odlučeno da
će se odviti viteški
duel
između
kneževića i
cualquier forma de ayuda. Así que piensan en una astucia – rellenan unas arcas
de arena y piedras y las usan como fianza
para obtener un préstamo. Con el dinero
adquirido se provee el ejército y el Cid
lo usa para pagar al abad del monasterio
para que cuidase de su esposa y dos hijas
hasta que volviesen a reunirse.
Después de salir de Castilla, el Cid y sus
guerreros vencen batallas y ganan
territorios. Algunos son musulmanes, pero entre ellos hay algunos cris
tianos.
dvojice najvernijih
Sidovih junaka. Kneževići su očekivano
izgubili duel i bili primorani da vrate miraz. Srećni kraj se postiže novim brakovima između Sidovih ćerki i još uglednijih
plemića.
Zanimljivo je to što čitavo delo obiluje realizmom, gotovo da nema magije
i fantastičnih elemenata u njemu, za
razliku od spevova o našem Marku
Kraljeviću. Ta verodostojnost se
tumači kao posledica kratkog vremenskog perioda koji je protekao
od Sidovog života do nastanka
Speva. Međutim, ipak postoje
nagoveštaji takvih motiva kao u
kratkoj epizodi kada se Sidu u
snu javlja arhanđel Gavrilo ili
kada on pogledom uplaši lava
koji je prethodno pobegao iz
kaveza.
Legenda o Sidu dugo je
živela u španskom narodu
kroz narodnu poeziju (u
epovima i romansama) i
autorska dela. Njena aktuelnost danas se ogleda
u turističkim rutama koje
prate Sidove staze, i, naravno, u novim umetničkim
delima. Govornici srpskog
jezika mogu Spev o Sidu da
pročitaju u prevodu Vlada
Draškovića, koji ga je prepevao 1975. godine.
De esta manera, la primera de las tres
grandes batallas ocurre contra el conde
de Barcelona. Por otro lado, el moro
Abengalbón es un fiel aliado del Cid, lo
que nos deja ver la complejidad de la situación en la Península Ibérica en el siglo
XI. Una parte de la nobleza castellana se
siente amenazada por los éxitos del Cid
y por eso intentan defender su posición.
El colmo de esas tendencias es la afrenta
de los infantes de Carrión contra las hijas
del Cid.
Los infantes, miembros de la alta nobleza,
pidieron al rey la mano de las hijas del Cid
después de que había conquistado Valencia. Él se las dio y las bodas tuvieron lugar.
Sin embargo, los infantes decidieron hacerse con toda la dote y dejar indefensas a
sus nuevas esposas en un bosque camino
a sus nuevos hogares. Hay varias razones
por esto: la primera es la venganza por
el honor manchado porque no se habían
mostrado bien en el campo de batalla en
comparación con los guerreros versados
del Cid, y la segunda es la demostración
del poder de los miembros de la alta nobleza sobre un miembro de la baja.
Afortunadamente, las chicas fueron rescatadas y llevadas a Valencia a su padre.
Él apela al rey, quien convoca todos sus
vasallos en Toledo. Allí decidieron que
iba a tener lugar un duelo caballeresco
entre los infantes y los dos campeones
más fieles al Cid. No inesperadamente,
los infantes perdieron, así que les obligaron a devolver la dote. El final feliz se
alcanza con los nuevos matrimonios de
las hijas del Cid con unos nobles aún más
honorables.
Es interesante que toda la obra abunde
el realismo, casi no hay magia y elementos fantásticos en ella, a diferencia de los
cantares de gesta sobre nuestro Marko
Kraljević. Esa verosimilitud se interpreta
como consecuencia del corto período
de tiempo que transcurrió entre la vida
del Cid y la creación del Cantar. Sin embargo, existen indicios de ese tipo de motivos, como en el corto episodio cuando el
arcángel Gabriel le aparece en el sueño al
Cid o cuando el Cid asusta con la mirada
al león que había escapado de su jaula.
La leyenda del Cid viviría durante mucho
tiempo en el pueblo a través de la poesía
tradicional (en los cantares de gesta y los
romances) y las obras de autor. Su actualidad hoy se refleja en las rutas turísticas que recorren los caminos del Cid, y
por supuesto, en nuevas obras artísticas.
Los serbiohablantes pueden leer el Cantar de Mío Cid en traducción de Vlado
Drašković del año 1975.
LITERATURA
REFLEJO
25
26
LITERATURA
REFLEJO
OVO SE NE
OPRAŠTA?
ILI IPAK DA?
¿ESO NO SE
PERDONA?
¿O SÍ?
Autorka i prevodilac/Autora y traductora: Tijana Čupić; lektor/corrección de pruebas: Ricardo Sánchez Baamonde
Incest je tema koja zauzima značajno mesto
u hispanoameričkoj
književnosti. O incestu
svakako nije lako govoriti,
niti ga je lako prikazati –
kako u knjizi tako i na filmu
– ali hispanoamerički majstori nam pokazuju da je
kršenje društvenih normi
više nego inspirativno za
umetnost.
El incesto es un tema
que tiene un lugar importante en la literatura hispanoamericana. Sobre el
incesto, de todos modos, no
resulta fácil hablar, tampoco
es fácil ponerlo en un libro
o en una película, pero los
maestros hispanoamericanos nos muestran que
la violación de las normas
sociales es toda una inspiración para el arte.
A
ko bismo želeli da kažemo
da je incest nešto što je
oduvek bilo zabranjeno,
pogrešili bismo. Dovoljno je
da počnemo samo od Biblije i priče o Adamu i Evi, koja nije ništa
drugo do jedan primer incesta, isto kao
i Nojeva barka. Međutim, ako ostavimo
biblijske priče po strani i zađemo u prvobitne zajednice, naletećemo na ista vrata.
Viveiros de Kastro ističe kako je u ranijim civilizacijama incest bio normalna
pojava, u Egiptu su očevi oduzimali nevinost svojim ćerkama, Inke iz Perua su
se venčavale sa svojim sestrama. Sa razvojem civilizacije ide i zabrana incesta.
Jedna od najznačajnijih studija na tu
temi je Levi-Strosova, koja zabranom incesta objašnjava kako je čovek prešao put
od prirode ka kulturi.
Efrain Kristal ističe kako je u
hispanoameričkoj književnosti glavna
tema incest, za razliku od evropske u
S
i quisiéramos decir que el incesto siempre ha sido algo prohibido, nos equivocaríamos. Basta
con empezar por la Biblia y la
historia de Adán y Eva, que no
es nada más que un ejemplo del incesto,
al igual que el arca de Noé. Sin embargo,
si dejamos de lado las historias bíblicas y
penetramos en las comunidades primitivas, nos encontraramos frente a la misma
puerta. Viveiros de Castro destaca que
en las comunidades primitivas el incesto
era algo normal, en Egipto los padres desfloraban a sus hijas, los Incas de Perú se
casaban con sus hermanas. Con el desarrollo de la civilización va asentándose la
prohibición del incesto. Uno de los estudios más importantes sobre este tema
es la de Claude Levi-Stross, que, con la
prohibición del incesto, explica cómo el
hombre ha traspasado el camino desde la
naturaleza hacia la cultura.
Efraín Cristal destaca que el incesto es
el tema principal de la literatura hispanoamericana, a diferencia de la literatura europea en la que el tema principal
es el adulterio. Que sea el tema principal
o no, no lo podemos asegurar de forma
absoluta, pero sí podemos decir que el
incesto está muy presente en la literatura
hispanoamericana, y no sólo en la literatura del boom hispanoamericano. El
Romanticismo también trata el tema del
incesto, pero con finales diferentes, siempre termina con alguna tragedia como el
precio a pagar por la falta de respeto hacia la norma social. Es un boom diferente.
En épocas anteriores se deja la tierra fértil para el desarrollo del tema del incesto,
pero el boom hispanoamericano tenta las
normas, acaba con las tradiciones sociales, familiares, literarias. Si la revolución
es posible en la literatura, ¿por qué no en
los valores familiares?
Para los escritores antiburgueses el incesto presentaría algún tipo de provocación, porque las relaciones físicas entre los familiares significan la victoria de
la naturaleza sobre las normas sociales.
Silvia Gambarroto Muruzeta destaca que
la persona deseada en la literatura americana es la hermana. La hermana es una
sustitución para la madre en el sentido de
la adoración y de la pureza, y el hermano
se inclina hacia ella por ser más similar
en cuanto a los años y sensibilidad. La
figura de hermana se entiende como el
suplemento del «yo», como el alma, como
el otro lado del espejo. Precisamente este
otro lado de sí mismo, en el que el hermano ve así a la hermana, fue destacado
por Thomas Mann en su obra de 1951, El
pecador santo, en la que dice: «He tenido
ojos…sólo para ti, que eres en este mundo
otro yo, en forma femenina. Las otras
kojoj je to preljuba. Da li je centralna
tema ili ne svakako se ne može pouzdano reći, ali može se reći da je incest umnogome prisutan u hispanoameričkoj
književnosti, a to ne samo u književnosti
buma. Romantizam takođe neguje temu
incesta, ali sa različitim završetkom, uvek
nekom tragedijom kao cenom za kršenje
društvene norme. Bum je drugačiji. Ranije epohe ostavljaju plodno tle za negovanje teme incesta, ali hispanoamerički
bum iskušava norme, raskida sa tradicijima, društvenim, porodičnim, književnim.
Ako je moguća revolucija u književnosti,
zašto da ne i u porodičnim vrednostima?
Za antiburžoaske pisce, incest bi predstavljao neku vrstu izazivanja, zato što
fizički odnosi između istokrvnika znače
pobedu prirode nad društvenim normama. Silvija Gambaroto Muruseta
ističe kako je željena osoba u američkoj
književnosti sestra. Sestra je zamena za
majku u smislu obožavanja i čistoće, ali
se brat usmerava ka njoj kao sličnijoj po
godinama i osećajnosti. Figura sestre se
doživljava kao dopuna sopstvenog „ja“,
kao duša, kao druga strana ogledala. Upravo tu drugu stanu sebe koju brat vidi
u sestri je naglasio i Tomas Man u svom
delu iz 1951. Sveti grešnik u kom kaže:
„imao sam oči... samo za tebe, koja si na
ovom svetu drugo ja, u ženskom obliku.
Druge žene su mi čudne, nisu meni iste
kao što si ti... sestro-grofice, moje slatko
drugo ja, moja voljena.“
Roman Garsije Markesa Sto godina
samoće idealan je primer incesta u
književnosti. Zaplet započinje kad se
venčavaju Hose Arkadio Buendija i Ursula Iguaran, uprkos tome što su rođaci.
Oni, svakako, nisu jedini primer incesta
u delu, tu su i sin Hosea Arkadija, koji se
venčava sa svojom sestrom Rebekom,
a Aurelijano Hose se zaljubljuje u svoju
tetku Amarantu. Izmišljeno mesto u kom
se radnja odvija, Makondo, biva kažnjeno
zbog običaja venčavanja u okviru porodice i zbrisano je s lica zemlje. Makondov „pad“ predstavlja rezultat incesoidnih
veza među njegovim stanovnicima. Kroz
ceo roman njegovi stanovnici imaju želju
za nekom vrstom ljubavne veze sa svojim
rođacima ili članovima porodice, u potpunosti kršeći jednu društvenu normu.
Ljudima vladaju njihovi hirovi i strasti,
dok je društvena norma ostavljena po strani.
Jedan zanimljiv slučaj incesta u delu je
između Amarante i Aurelijana Hosea.
On je za nju oduvek bio dete, međutim
i njihova veza postaje ljubavna. Ovde
se može povući paralela sa izlaganjima
Kloda Levi-Strosa o ranijim društvima,
u kojima se žena birala još kao izuzetno
mala devojčica i na taj način smo do-
mujeres me resultan extrañas, no mis
iguales como eres tú… hermana-duquesa,
mi dulce segundo yo, mi amada.»
La novela de García Márquez Cien años
de soledad es un ejemplo ideal del incesto
en la literatura. La trama empieza cuando
se casan José Arcadio Buendía y Ursula
Iguarán, a pesar de ser parientes. Ellos, de
todos modos, no son el único ejemplo del
incesto en esta obra, aquí encontramos
también: al hijo de José Arcadio que se
casa con su hermana Rebeca o a Aureliano José que se enamora de su tía Amaranta. El lugar imaginario en el que se
desarrolla la acción, Macondo, está castigado por la costumbre de casarse entre
parientes, y por eso queda borrado de la
faz de la tierra. La caída de Macondo representa el resultado de las relaciones incestuosas entre sus habitantes. Durante
toda la novela, sus habitantes tienen ganas de tener algún tipo de relación amorosa con sus parientes o con alguien de
su familia, rompiendo, de todas formas,
una norma social. La pasión y los caprichos gobiernan a la gente, mientras que la
norma social queda a un lado.
Un caso interesante de incesto en la obra,
es la relación que mantienen Amaranta
y Aureliano José. Él era considerado
por ella como un niño, sin embargo su
relación se termina convirtiendo en una
relación amorosa. Aquí se puede establecer un paralelismo con los estudios
de Claude Levi-Stross sobre las comunidades primitivas, en las cuales la esposa quedaba elegida desde niña. De esa
manera encontramos relaciones en las
cuales padre e hija son cónyuges también. Sin embargo, hablando del incesto
en Cien años de soledad, y sobre el incesto
en general, se destaca el error de los teólogos en el establecimiento de la propia
problemática. A saber, la religión no ha
puesto límites claros entre la necesidad
y obediencia, así que no ha destacado la
prohibición del incesto como una necesidad social para la prosperidad y para el
desarrollo, sino que se limitó a señalar la
prohibición del incesto y sigue indicándola como una ley moral.
Un maestro más que trató el incesto es
Julio Cortázar. Sin embargo, a diferencia
de García Márquez, el incesto de Cortázar casi nunca es explícito. Aún podríamos decir que tras analizar algunos
de sus cuentos, el incesto es sólo una de
las posibilidades que se presentan, pero
que no necesariamente está ahí. Dos de
sus cuentos que están envueltos en el incesto son La casa tomada y Bestiario. En
La casa tomada un hermano y una hermana viven juntos, ya son mayores y rechazan el encontrar una pareja para ellos
mismos. Cortázar no dice en ningún mo-
LITERATURA
REFLEJO
27
28
LITERATURA
REFLEJO
bijali veze u kojoj su dvoje istovremeno bili i supružnici, ali i roditelj i dete.
Međutim, govoreći o incestu u Sto godina
samoće, ali i o incestu uopšteno, ističe
se i greška teologa u postavljanju same
problematike. Naime, religija nije podvukla jasnu crtu između potrebe i povinovanja, te nije istakla zabranu incesta
kao jednu društvenu potrebu radi prosperiteta i razvoja, nego je zabranu incesta
nagoveštavala i nagoveštava kao moralni
zakon.
Još jedan „majstor incesta“ bio bi Hulio
Kortasar. Međutim, za razliku od Garsije
Markesa, Kortasarov incest skoro nikad
nije eksplicitan, čak bismo mogli reći da
je analiza nekih pripovedaka u ključu
incesta samo jedna od mogućnosti, ali
da ne mora nužno da znači. Dve njegove
pripovetke koje su obavijene velom incesta su Zaposednuta kuća i Zverinjak. U
Zaposednutoj kući brat i sestra žive sami,
već zašli u godine, odbijajući da nađu sebi
para. Kortasar nam nigde ne pominje da
između njih postoji bilo kakva veza, ali
to može da se nasluti u primerima kao
što su: „Zašli smo u četrdesete godine s
neiskazanom mišlju da je ovaj naš jednostavan i tih brak između sestre i brata
neizbežan svršetak rodoslova koji su zasnovali pradeda i prababa u našoj kući. “ U
Zverinjaku je taj mogući incest još više
u vazduhu, obzirom da naslućujemo da
postoji određena vrsta napetosti između
Nenea i Reme, brata i sestre. Tigar, kao
jedan od protagonista priče, predstavlja ono što sprečava mogući incest, na
kom više insistira Nene i čini da se Rema
oseća kranje neprijatno, zbog čega joj na
kraju pripovetke Neneova smrt dolazi
kao olakšanje.
Kao što smo napomenuli, u navedenim
pripovetkama incest je u naznakama,
može se tako shvatiti, ali i ne mora. Kortasarovo delo, u kom je malo eksplicitnije
pružena tema inesta, predstavlja njegova dramska poema Kraljevi. Delo koje
oživljava mit o Minotauru na jedan novi
način, ujedno je i delo ljubavi koju Arijadne oseća prema svom bratu: „Dođi,
brate, dođi, ljubavniče na kraju.“
Nisu samo Garsija Markes i Kortasar
obrađivali temu incesta. Ona se promalja
i kroz druga brojna dela: Mario Vargas
Ljosa je prilikom dobijanja Nobelove
nagrade okarakterisan kao „Nobel incesta.“ Slučajno? Nikako. Njegov roman
Tetka Julija i scenarista, koji je pritom
delom i autobiografija, obrađuje temu
incesta između Julije i njenog nećaka.
Ni meksički pisac Huan Rulfo nije izbegavao incest. Proslavljeni roman o
Meksičkoj revoluciji, Pedro Paramo,
iako ne stavlja incest kao glavnu temu,
provlači je kroz svoje stranice, dokazujući
mento que exista algún tipo de relación
entre ellos, pero eso se puede entender
en algunos fragmentos como: «Entramos
en los cuarenta años con la inexpresada
idea de que el nuestro, simple y silencioso
matrimonio de hermanos, era necesaria
clausura de la genealogía asentada por
nuestros bisabuelos en nuestra casa.»
En Bestiario ese posible incesto se siente
aún más en el aire, ya que se percibe que
existe algún tipo de tensión entre Nene y
Rema, el hermano y la hermana. El tigre,
como uno de los protagonistas de la historia, representa algo que puede prevenir
el posible incesto, en el que insiste más
Nene y hace que Rema se sienta incómoda, por ello la muerte de Nene, al final de
la historia, le hace sentirse aliviada.
Como ya hemos mencionado en los cuentos destacados, el incesto se encuentra
más bien en huellas, se puede entender
así, pero no necesariamente. La obra de
Cortázar en la cual se expone el tema de
incesto más explícitamente, es su poema
dramático Los Reyes. La obra, que aviva
el mito del Minotauro de una nueva forma, presenta al mismo tiempo la obra de
amor que Ariadne siente por su hermano:
«Ven, hermano, ven, amante al fin.»
No son García Márquez y Cortázar los
únicos que trataban el tema del incesto.
Este tema se tela a través de otras obras:
Mario Vargas Llosa, cuando recibió el
premio de Nobel, estuvo marcado como
«El Nobel del incesto». ¿Por accidente?
Para nada. Su novela La tía Julia y el escribidor, que es parcialmente al mismo
tiempo su autobiografía, trata el tema de
incesto entre Julia y su nieto.
El escritor mexicano Juan Rulfo tampoco evitaba tratar este tema. Su famosa
novela sobre la Revolución Mexicana,
Pedro Páramo, aunque no trata al incesto
como un tema principal, sí lo expone en
sus páginas, demostrándonos que es algo
que se encuentra muy asentado en la literatura hispanoamericana. Hay un caso
muy claro de incesto entre un hermano
y una hermana, que viven en una casa
abandonada, con los cuales se encuentra
el protagonista. Sin embargo, existe también un caso posible de incesto entre Susana San Juan y su padre Bartolomé San
Juan, pues se puede sentir en el rechazo
de su paternidad, y al mismo tiempo ella
declina el llamarle padre.
Aunque hemos mencionado sólo algunas obras del siglo XX, el incesto no es un
tema desconocido para los escritores del
siglo XIX. Cecilia Valdés, Clorinda Matto
de Turner, Juan León Mera son escritores del siglo XIX que incluyen el tema
del incesto en sus obras, dejando a los escritores del siglo XX la tierra fértil para
que hagan la revolución.
nam da jeste to ono što svakako prožima
hispanoameričku književnost. Jasan je
slučaj incesta između brata i sestre, koji
žive u napuštenoj kući, i koje sreće glavni
junak. Međutim, postoji i primer potencijalnog incesta između Susane San Huan
i njenog oca Bartolomea San Huana, koji
se može naslutiti u tome što ona odbija
njegovo očinstvo i odbija da ga naziva
ocem.
Iako smo samo pomenuli nekoliko dela,
i to iz XX veka, incest nije strana tema i
piscima XIX veka. Sesilija Valdes, Klorinda Mato de Tarner, Huan Leon Mera pisci
su XIX veka koji i te kako uključuju temu
incesta u svoja dela, ostavljajući piscima
XX veka tle da naprave revoluciju.
Zanimljivo je kako je tema incesta izuzetno česta pojava u hispanoameričkoj
književnosti, ali ako se povedemo time
da ako je jedna tematika česta u jednoj umetnosti, znači da je i u drugoj,
prevarili bismo se. Zašto? Zato što sa
hispanoameričkim filmom nije takav
slučaj. Zapravo, ne bismo mogli reći da
ne postoje filmove iz Južne Amerike koji
obrađuju incest, ali ta tema nije u tolikoj
meri prisutna kao u književnosti, i pored
toga, takvi filmovi nisu svetu poznati u
toj meri kao hispanoamerički književnici
koji su se bavili incestom.
Govoreći o incestu na filmu u Južnoj Americi, istakla bih tri filma: Žena iz luke (La
mujer del Puerto), Blizanci (Géminis) i
Spaliti brodove (Quemar las naves). Sva
tri filma se bave incestom na drugačiji
način. Žena iz luke je meksički film iz
1934. godine, koji je potom doživeo nekoliko rimejkova. Zaplet, a ujedno i rasplet, dešavaju se u poslednjim etapama.
Između Rosario i njenog brata Alberta
rasplamsala se romansa prilikom njegovog dolaska u luku. Međutim, zanimljivo
je da oni nisu znali da su brat i sestra, jer
su ceo život proveli razdvojeni. To, pak, ne
menja činjenicu da se stvara veo greha i
kršenja zakona oko njih. Iako nema svedoka, i iako nisu znali da su rod, krivica
je sveprisutna i rezultira Rosarijinom
smrću tako što se baca u more, dok Alberto ostaje plačući. Od sva tri filma, ovo
je jedini sa smrtnim ishodom. Blizanci i
Spaliti brodove su više psihološki produbljeni, posebno Blizanci. Argentinski film
iz 2005. godine prati život porodice, u
kojoj se brat i sestra blizanci zaljubljuju
jedno u drugo. Porodica ima osećaj da se
oni ne slažu, dok se zapravo dvoje mladih
bore sa onim što osećaju svesni toga da je
zabranjeno. Duboka psihološka borba u
oboma se nastavlja čak i posle seksualne
veze kojoj se prepuštaju, ali određen vid
raspleta je neizbežan. Film kulminira
majčinim saznjanjem o njihovoj vezi i
njenim gubitkom razuma. Ostatak po-
Es interesante que el tema de incesto sea
algo que aparezca con frecuencia en la
literatura hispanoamericana, pero si ello
nos llevara a la conclusión de que si una
temática es frecuente en un tipo de arte,
ha de estar presente en otras clases arte,
nos equivocaríamos. ¿Por qué? Porque
en el caso del cine hispanoamericano
eso no pasa. En realidad, no podríamos
decir que no existan películas en América
Latina con el tema del incesto, pero éste
no está presente en tanta medida como
en la literatura, y además, esas películas
no son tan famosas como los escritores
hispanoamericanos, que trataban estos
temas.
Hablando del incesto en el cine de América Latina, yo destacaría tres películas:
La mujer del puerto, Géminis, Quemar las
naves. Estas tres tratan el incesto de una
manera diferente. La mujer del puerto es
una película mexicana de 1934, que tiene
varias versiones. La trama, y al mismo
tiempo el desenlace, tienen lugar en las
últimas escenas. Entre Rosario y su hermano Alberto se enciende el romance
durante su estancia en el puerto. Sin embargo, es interesante que ellos no supieran que son hermanos, porque durante
toda su vida estuvieron separados. Eso no
cambia el hecho de que alrededor de ellos
crece el velo del pecado y del incumplimiento de la ley. Aunque no haya testigos y
aunque ellos no supieran que son hermanos, la culpa está presente y tiene como el
resultado la muerte de Rosario, ya que ella
se tira al mar mientras Alberto se queda
llorando. De las tres películas mencionadas, solo ésta tiene un desenlace mortal.
Géminis y Quemar las naves son más profundas psicológicamente, especialmente
Géminis. Esta película argentina de 2005
sigue la vida de una familia, en la cual un
hermano y su hermana Géminis se enamoran el uno del otro. La familia tiene
la impresión de que ellos se llevan como
el perro y el gato, mientras que en realidad los dos jóvenes que luchan contra sus
sentimientos, conscientes de que eso está
prohibido. La profunda lucha psicológica
continúa en ambos, incluso después de la
relación sexual a la que se entregan, pero
algún tipo de desenlace es inevitable. La
película culmina con el conocimiento
de la madre y su pérdida de la razón. El
resto de la familia no se entera de nada
(con la excepción del segundo hermano)
y la película nos deja el final abierto y
nos hace pensar cómo se podría acabar
el amor incestuoso entre Géminis y su
hermano. Y como final, tenemos a Quemar las naves, película mexicana de 2007.
Esta película trata el tema del incesto
junto a otros como la homosexualidad y
las obsesiones. También se trata el caso
rodice ne saznaje ništa (osim drugog
brata) i film nam ostavlja otvoren kraj,
navodeći nas na razmišljanje o tome kako
bi se incestoidna ljubav između brata i
sestre mogla završiti. I na kraju, Spaliti
brodove je meksički film iz 2007. Ovaj
film obrađuje temu incesta kao jednu od
tema, pored homoseksualnosti i opsesija.
Takođe su u pitanju brat i sestra, sestra
je opsednuta bratom. Međutim, Spaliti
brodove više se bavi životom troje mladih
ljudi, kao i pokušajima jednog tinejdžera
da se pronađe. Incest kao tema provlači
se u vidu sestrine opsesije, poljupca sa
bratom, poljupca između dva brata. Za
razliku od prethodna dva filma, Spaliti
brodove ima relativno srećan rasplet, u
kom svako od mladih iz porodice rešava
da krene svojim putem.
Na kraju možemo sebi postaviti jedno
iskreno i važno pitanje: kako to da i dalje
toliko volimo tu književnost koja se u
tolikoj meri bavi nečim što je nama kao
civilizovanom društvu toliko odbojno?
Možda odgovor leži u tome što u nekim
delima incest ne dolazi toliko do izražaja,
ili kao u Kortasarovom slučaju, zapravo
možemo da izaberemo da li ćemo neko
tumačenje prihvatiti u ključu incesta
ili ne. Možda se odgovor nalazi u kazni
koja stiže likove za moralno ili društveno
ogrešenje. Međutim, kao jedna od najprihvatljivijih opcija mogla bi se istaći ta da
smo u dubini duše sami svesni da postoje
strasti koje ne mogu da se kontrolišu.
de dos hermanos, pero en este caso es la
hermana quien está obsesionada con su
hermano. Sin embargo, Quemar las naves
trata más la vida de tres jóvenes, así como
los intentos de un adolescente de encontrarse a sí mismo. El incesto se trata bajo
la forma de la obsesión de la hermana, del
beso con su hermano, del beso entre dos
hermanos. A diferencia de las dos películas anteriores, Quemar las naves tiene
más o menos un desenlace feliz, en el cual
cada uno de los jóvenes de la familia llega
a seguir su propio camino.
Al final podemos preguntarnos a nosotros mismos una pregunta sincera e
importante: ¿cómo es que nos sigue gustando esa literatura que en gran medida
trata algo que es para nosotros, como una
sociedad civilizada, tan repulsivo como
el incesto? Quizá la respuesta se encuentre en el hecho de que en algunas obras
el incesto no pasa a un primer plano, o
como en el caso de Cortázar, en realidad
podemos elegir si vamos a aceptar el realizar alguna reflexión sobre el incesto o
no. Quizá la respuesta se encuentre en el
castigo que alcanza a los personajes por
su desobediencia moral o social. Sin embargo, una de las opciones más aceptables que podríamos destacar es que nosotros mismos somos conscientes, en las
profundidades de nuestra propia alma, de
que existen las pasiones que no se pueden
controlar.
LITERATURA
REFLEJO
29
30
LITERATURA
REFLEJO
STO GODINA OD ROĐENJA
MEKSIČKOG NOBELOVCA
CIEN AÑOS DEL NACIMIENTO
DEL GANADOR MEXICANO
DEL PREMIO NOBEL
Kratka biografija Oktavija Pasa
La biografía breve de Octavio Paz
Meksički nobelovac Oktavio Pas predstavlja jednog od najznačajnijih postavangardista Hispanske
Amerike, kao i jednog od najznačajnijih pesnika s
tog podneblja XX veka. Ove godine obeležava se
sto godina od njegovog rođenja.
El ganador mexicano del Premio Nobel, Octavio Paz, es uno de los posvanguardistas hispanoamericanos más importantes, también uno
de los poetas más importantes en general de ese
territorio en el siglo XX. En el año 2014 se celebran
cien años de su nacimiento.
Autorka i prevodilac/Autora y traductora: Tijana Čupić; lektor/corrección de pruebas: Juan Pablo Delgado Berman
O
ktavio Pas (1914-1984) bio
je meksički pesnik, esejista,
prevodilac i diplomata, jedan
od najprestižnijih meksičkih
pesnika druge polovine XX
veka. Rođen je u Sjudad de Meksiku, u
žaru Meksičke revolucije. Deo svog detinjstva provodi u Sjedinjenim Američkim
Državama sa roditeljima, a potom se
1944. ponovo vraća u SAD kako bi se
godinu dana tamo školovao. Sredinom
četrdesetih godina XX veka počinje i njegova diplomatska karijera, tokom koje
je živeo u Francuskoj i Indiji. U Indiji je
proveo šest godina kao meksički ambasador, da bi 1968. godine podneo ostavku u
znak bojkota odnosa meksičke vlade prema studentskom protestu i krvoproliću
koji se zbio te iste godine. Njegov život
obeležila su dva bitna člana njegove porodice: njegov deda Irineo Pas, svojevremeni pristalica dikature Porfirija Dijasa i
njegov otac, Oktavio Irineo Pas, pristalica
Meksičke revolucije i Emilijana Sapate.
Bio je oženjen Elenom Garo, s kojom je
imao dete. Međutim, od nje se razvodi
1959. godine, da bi se 1965. venčao sa
Francuskinjom Mari-Hose Tramini.
Poznat je najpre kao pesnik i esejista,
ali je napisao i jedno dramsko delo: Kćer
Rapaćinija, koju sâm naziva dramskom
poemom. Prema nekim kritičarima,
rano Pasovo stvaralaštvo i dalje se smatra najboljim, a prema drugim, pak, to je
period njegovog zrelog stvaralaštva, koje
ga definiše kao velikog pesnika i esejistu.
Godine 1936. Pas odlazi u Španiji, u kojoj
je podržao antifrankiste. Osnivač je brojnih književnih časopisa, među kojima
su: Barrandal, Taller, Vuelta, Letras de
México.
Pas se formira pod uticajem romantizma,
da bi postao najbliži nadrealizmu. On
predstavlja jednog od najznačajnihjih
predstavnika postavangarde na teritoriji Hispanske Amerike. Njegova poezija
odiše erotikom, eksperimentisanjem u
izrazu, čovekovom sudbinom, nacionalnim temama, odnosom poezija-pesmapesnik, refleksivno-metafizičkom tematikom. Na njegovo stvaralaštvo je u velikoj
meri uticao nadrealizam, egzistencijalizam, kao i budistička i hinduistička religija.
Pasovo poetsko stvaralaštvo obuhvata
dela kao što su: Šumski mesec (1933); U
tvojoj svetloj senci i druge pesme o Španiji
(1937); Između kamena i cveta (1941);
Sloboda na reč (1949); Pismo ili glava
(1951); Semenke za himnu (1954); Žestoko
godišnje doba (1958); Daždevnjak (1962);
Istočni obronak (1969); Topoeme (1971);
Renga (1972); Preskočeno (1975); Povratak (1976); Pesme (1979); U unutrašnjosti
drveta (1987).
O
ctavio Paz (1914-1984) fue
poeta, ensayista, traductor y
diplomático mexicano, uno
de los poetas mexicanos más
prestigiosos de la segunda
mitad del siglo XX. Nació en la Ciudad
de México en la llama de la revolución
mexicana. Una parte de su niñez la pasó
en los Estados Unidos con sus padres, y
después, en 1944, regresa a EE.UU. para
educarse por un año. En la mitad de los
años cuarenta del siglo XX empieza su
formación diplomática, vivió en Francia
y en la India. En la India pasó seis años
como el embajador de México, para renunciar en 1968 como señal de protesta
contra el gobierno de México por su comportamiento hacia la protesta estudiantil y la matanza del año 1968. Su vida la
marcan dos miembros de su familia: su
abuelo Irineo Paz, partidario de la dictadura de Porfirio Díaz, y su padre, Octavio
Irineo Paz, partidario de la revolución
mexicana y de Emiliano Zapata. Estuvo
casado con Elena Garro, con la cual tuvo
un niño. Sin embargo, se divorció de
ella en 1959 para casarse en 1965 con la
francesa Marie-José Tramini.
En primer lugar es famoso como poeta y
ensayista, pero escribió una obra teatral:
La hija de Rappaccini, que él llama el poema dramático. Según algunos críticos
las obras tempranas de Paz son las mejores, según algunos otros es el periodo
de su creatividad madura el que le define
como un gran poeta y un gran ensayista.
En el año 1936, Paz se va a España, donde
apoya a los antifranquistas. Es el fundador de muchas revistas literarias, entre
las cuales se encuentran: Barrandal, Taller, Vuelta, Letras de México.
Paz se forma bajo la influencia del romanticismo para llegar a acercarse al
Surrealismo. Él representa auno de los
posvanguardistas hispanoamericanos
más importantes. Su poesía exuda erotismo, la experimentación en expresión,
el destino de hombre, los temas nacionales, la relación poesía-poema-poeta, la
temática reflexiva-metafísica. El surrealismo también deja influencia en su
obra, así como el existencialismo y las
religiones budista e hindú.
La poesía de Paz se consolida en obras
tales como: Luna silvestre (1933); Bajo tu
clara sombra y otros poemas sobre España
(1937); Entre la piedra y la flor (1941);
Libertad bajo palabra (1949); Águila o sol
(1951); Semillas para un himno (1954);
La estación violenta(1958); Salamandra
(1962); Ladera este (1969); Topoemas
(1971); Renga (1972); Pasado en claro
(1975), Vuelta (1976); Poemas (1979); Árbol de adentro (1987).
Mientras que su obra en prosa se consoli-
Prozna dela obuhvataju neke od sledećih
naslova: Lavirint samoće (1950); Luk i lira
(1959); Kvadrivio (1965); Klod Levi-Stros
ili Nova Ezopova gozba (1967); Spajanja i
razdvajanja (1969); Gramatički majmun
(1974); Deca kala (1974); Filantropska neman (1979); Sor Huana Ines de la Krus ili
Zamke vere (1982); Oblačno vreme (1983)
i Ljudi u svom veku (1984). Lavirint
samoće je jedna od najznačajnijih zbirki
eseja, bavi se životom u Meksiku iz više
aspekata – društvenog, antropološkog,
istorijskog – i uticala je na naredne generacije pisaca u Meksiku. Luk i lira bavi se
Pasovom poetikom, dok se delo Deca kala
bavi razvojem poezije od romantizma do
savremenog doba i bazirana je na njegovom predavanjima sa Harvarda u periodu
od 1971. do 1972.
Dobitnik je književne nagrade Servantes
1982, a najznačajniju književnu nagradu,
Nobelovu, dobio je 1990. godine.
da en los títulos: El laberinto de la soledad
(1950); El arco y la lira (1959);Cuadrivio
(1965); Claude Lévi-Strauss o el nuevo
festín de Esopo (1967); Conjunciones y
disyunciones (1969); El mono gramático
(1974); Los hijos del limo (1974); El ogro
filantrópico (1979); Sor Juana Inés de la
Cruz o las trampas de la fe (1982); Tiempo nublado (1983) y Hombres en su siglo
(1984). El laberinto de la soledad es uno de
los libros de ensayos más importantes, en
el cual trata la vida en México desde varias perspectivas: social, antropológica,
histórica y tiene influencia en las generaciones próximas de escritores en México.
El arco y la lira ofrece la poética de Paz,
mientras que Los hijos del limo explica el
desarrollo de la poesía desde el Romanticismo hasta los tiempos modernos y está
basada en sus clases en la Universidad de
Harvard desde 1971 hasta 1972.
Fue ganador del Premio Cervantes en
1982 y del premio literario más importante, el Premio Nobel, el cual obtuvo en
el año de 1990.
Na svetlu nepokretan, ali ipak s poletom,
Tvoj pokret uz tišinu se razvija
Na vrhu vrtoglavice stvara se unija
Kada zastane, s trenutkom, al’ ne sa letom.
Inmóvil en la luz, pero danzante,
tu movimiento a la quietud se cría
en la cima del vértigo se alía
deteniendo, no al vuelo, sí al instante.
Svetlost koja se ne proliva, dijamant odveć,
Zaustavljen popodneva sjaj ceo
Sunce napola vatra, napola pepeo
Nit’ se probija, nit’ je na zalasku već.
Luz que no se derrama, ya diamante,
detenido esplendor del mediodía,
sol que no se consume ni se enfría
de cenizas y fuego equidistante.
Mač, plam, strast utisnuta,
Koja moju žeđ ne oživljava, nit’ kraj daje
Upijena svetlost, Venera rasprsnuta:
Espada, llama, incendio cincelado,
que ni mi sed aviva ni la mata,
absorta luz, lucero ensimismado:
Tvoje telo se od sebe rastaje
I pada i rasprši se devičanstvo tvoje
I ponovo postaješ voda i zemlja mrke boje.
tu cuerpo de sí mismo se desata
y cae y se dispersa tu blancura
y vuelves a ser agua y tierra oscura.
Prepev soneta: Tijana Čupić
LITERATURA
REFLEJO
31
32
MI RINCÓN
Autor/Autor: Pedro Solera Rivas; Prevodilac/traductora: Sofija Petrović;
REFLEJO
A
O MOM PUTOVANJU
KROZ SRBIJU I BALKAN
(DRUGI DEO)
SOBRE MI VIAJE A
SERBIA Y LOS BALCANES
(SEGUNDA PARTE)
Mislim da sam u Beogradu prvi put video kako
trolejbus i tramvaj prolaze jedan pored drugog
i, zapravo, to je bio prvi put da sam video jedan
trolejbus. Osim što ide na električni pogon,
uopšte ne poznajem njegove prednosti i mane,
ali mi je bilo vrlo upečatljivo da gledam kako
prolazi kroz kružni tok pored tramvaja i drugih
motornih vozila.
Creo que en Belgrado fue la primera vez que vi
la combinación de trolebús y tranvía pasando
por un mismo sitio, de hecho, fue la primera
vez que vi un trolebús. Aparte de su carácter
eléctrico, desconozco totalmente sus ventajas
y desventajas, pero resultó pintoresco, a mis
ojos, verlo compartir rotonda con un tranvía y
resto de vehículos motorizados.
kada već pričamo o
saobraćaju, ispričaću vam
svoje viđenje vožnje u Srbiji. Zaista sam primetio
razliku u načinu vožnje
u Srbiji i Španiji. Zbog prevelikog broja
nastradalih u saobraćajnim nesrećama
tokom manje-više zlatnih godina španske
ekonomije, desila se prilično ekstremna
promena u kulturi vožnje, koja je učinila
da vozači budu oprezniji za volanom i da
se smanji taj kobni procenat nastradalih.
Kada otputujem u druge zemlje, uvek
primetim veliku razliku u načinu vožnje
njihovih stanovnika, a ovo mi je posebno
privuklo pažnju na Balkanu, gde kao da
nema mnogo kulture za volanom i gde
kao da se vozi na jedan manje organizovan način (što se posebno da primetiti na
ono malo kružnih tokova koliko ih ima u
Beogradu).
Takođe sam želeo da prokomentarišem
nešto što mi se čini kao jako važno, a to
je srpski karakter. Imajući na umu da se
pri generalizovanju često prave greške,
ponekad i prilično velike, moram da
kažem da su Srbi u nekim stvarima veoma slični Špancima. Mada je istina da je
većina Srba koje poznajem imala kontakt
sa španskom kulturom ili živela u Španiji,
mogu da primetim da nisu mnogo slični
drugim Slovenima koji žive u Centralnoj
Evropi i koji su stidljiviji, mirniji i tišeg i
manje veselog ponašanja i stava. Srbi su
veseliji, živahniji, više Mediteranci, mada
takođe i direktniji i iskreniji od nas. Ovo
poslednje zapažanje je nešto što mi je na
pameti poslednjih godina; ne znam da li
je tačan, ali imam osećaj da sva ta prošla
glagolska vremena i subjunktiv, koji
uvodi hipotetičke i nerelane situacije ili
izražava želje, a koje koristi španski jezik,
među mnogobrojnim korisnim upotrebama, ipak često služe da na jednostavan
način omoguće dvosmisleno izražavanje.
Španski, uopšte uzev, teži da mnogo priča,
a malo kaže i upotreba jezika (za onog
koji razume sve njegove nijanse) lako zadobije ovu funkciju, što je nešto što sam
primetio u komunikaciji sa prijateljima
strancima i što pokušavam da kod sebe
korigujem. Stoga, ovakvo ponašanje ljudi
iz Srbije učinilo je da se iskreno osećam
prijatno i kao jedan od njih. Takođe treba istaći ogromnu velikodušnost, što ne
znam da li je nešto što je karakteristika
samo mojih prijatelja ili Srba uopšteno,
ali je ova osobina učinila da se osetim čak
i bolje nego kod kuće.
Hrana mi je bila apsolutno preukusna.
Sa velikom zastupljenošću mesa, na šta
nisam navikao, ali preukusna. I moram
da priznam svoju potpunu slabost prema
kajmaku. Bila je ogromna greška što malo
nisam poneo u Španiju. Svidelo mi se što
Y
ya que hablamos de tráfico
hablaré de mi percepción
de la conducción en Serbia. Realmente, noté una
diferencia en la forma de
conducir con la de España. Debido al altísimo número de fallecimientos por accidente de tráfico, durante más o menos
los años dorados de la economía española, se inició un cambio en la cultura vial
bastante extremo que hizo que los conductores fueran más respetuosos al volante y se redujera este fatídico porcentaje
de muertes. Cuando viajo a otros países,
siempre detecto una gran diferencia en
la conducción de sus habitantes, pero
esto me llamó aún más la atención en los
Balcanes, que parece que no hay tanta
cultura vial y que se conduce de forma un
poco menos organizada (algo muy visible
en las pocas rotondas de Belgrado).
También quería comentar algo que me
parece muy importante y es el carácter
serbio. Siempre sabiendo que cuando se
generaliza, uno comete errores, a veces
bastante grandes, tengo que decir que
la forma de ser de los serbios me parece
bastante parecida en algunas cosas a la
de los españoles. Si bien es cierto que la
mayoría de los serbios que conozco han
tenido contacto con la cultura española,
o han vivido en España, puedo ver que
no se parecen mucho a los eslavos o europeos de Centroeuropa, más tímidos,
probablemente tranquilos y de actitud
más silenciosa y menos jovial. Los serbios parecen más alegres, vitales y mediterráneos, aunque también más directos
y sinceros que nosotros. Esta última observación es algo que tengo en la cabeza
durante los últimos años, que no sé si será
cierto, pero me da la sensación de que todos estos tiempos verbales en pasado y
subjuntivo para crear situaciones hipotéticas, irreales o expresar deseos que tiene
la lengua española, entre sus muchos y
útiles usos también hacen que sea muy
sencillo expresarse de forma ambigua y
no totalmente clara que para otra cosa. El
español, en general, tiende a hablar mucho, decir poco, y el uso del lenguaje (para
quien sepa entender todos los matices de
la lengua) es fácil de usar para esta función y es una cosa que mi contacto con
amigos extranjeros me ha hecho observar
y tratar de corregir en mí mismo. Así que,
esta actitud serbia, me ha hecho sentir
francamente cómodo e integrado. También cabe destacar una inmensa generosidad, que no sé si es cosa de mis amigos
o de todos los serbios en general pero que
me ha hecho sentir incluso mejor que en
casa.
La comida me pareció absolutamente
deliciosa. Mucha presencia de carne, a
se najraznovrsniji proizvodi, od kojih
i neki sa mesom, mogu kupiti u pekari,
jer ih možeš jesti u bilo koje doba dana.
Nikom u Španiji ne bi na pamet palo da u
podne uđe u pekaru i kupi nešto za ručak
(još manje jer će svaka sigurno biti zatvorena u vreme ručka), dok je u Srbiji to
potuno moguće i nešto što bih ja često
radio i što bih voleo da je ostvarivo i u mojoj zemlji. Takođe mi je privuklo pažnju
da se uglavnom ne pije voda ili druga
pića tokom jela, kao i običaj da se popije
čašica rakije pre jela. U Španiji, ako se
pije, to se čini na kraju, punog stomaka.
Vreme obroka u Srbiji je isto kao i u ostalim zemljama izuzev Španije, što me i
nije iznenadilo, kao ni to što među alkoholnim pićima preovlađuju ona sa većim
procentom alkohola. U Španiji se tradicionalno pije slabiji alkohol i ređe onaj
koji se pije iz čašica. Alkoholna pića koja
se ovde obično piju su vino i pivo. Mlađe
generacije u Španiji piju žestinu, ali je to
nešto što je potpuno zaprepašćujuće za
starije, koji žestinu piju samo u posebnim
prilikama.
Ovih dana otkako sam se vratio u Španiju
imam osećaj da je ovde Srbija poznata pre
svega zbog tri stvari: odličnog tenisera
Novaka Đokovića (koga ovde veoma vole i
cene, mnogo viže nego Rodžera Federera),
spektakularne košarkaške reprezentacije
i zbog rata devedesetih godina prošlog
veka. Nije da me čudi da čujem i vidim
koliko je rat još uvek prisutan, posebno u
ljudima, ali je uvek potresno čuti njihove
priče na tu temu. Podseća me na to koliko
je Španski građanski rat prisutan u nama
jer se uvek, kada se dublje uđe u razgovor,
pojavi ta tema. Naježio sam se dok sam
slušao neke od priča, posebno onu jedne
od mojih drugarica o tome kako je, tada
kao mala, imala tačno određeno šta treba
da uradi u slučaju da počne bombardovanje, a njenim roditeljima se nešto desilo i ne vraćaju se. Baš u takvim trenucima,
dok slušaš ovakve priče, shvatiš koliko su
beznačajni bili tvoji problemi u detinjstvu i koliko su mali i ovi danas, kao i to
koliko si srećan što živiš u periodu mira.
Nikada nisam imao dodira sa pravoslavnom verom i učinilo mi se veoma zanimljivo kako je ona povezana sa Srbijom
i njenim ljudima. Takođe je interesantno
koliko je pravoslavnih hramova novijeg
datuma u Srbiji, dok u Španiji ne samo
da se obično ne grade nove crkve, nego
su i mnoge od onih postojećih prazne i
napuštene od strane sveštenika i vernika.
Posebno neverovatan mi se učinio hram
Svetog Save, tako ogroman i impresivan
dok stojiš ispred njega. Takođe je suživot
katolika, pravoslavaca i muslimana u
Bosni bio upečatljiv.
Kada sam bio izvan Beograda, divio
MI RINCÓN
REFLEJO
33
34
MI RINCÓN
REFLEJO
lo que no estoy acostumbrado, pero deliciosa. Y tengo que reconocer mi absoluta debilidad por el kajmak. Fue un error
enorme no traer conmigo un poco a España. Me gustó el hecho de que se pudiera
comprar productos tan variados y algunos con carne en la panadería (pekara)
porque puedes comerlos en cualquier
momento del día. A nadie se le ocurriría
ir a una panadería en España a mediodía
para tomar algo de almuerzo (menos aún
porque seguramente estarían cerradas a
la hora de comer), en cambio, en Serbia
en totalmente posible y algo que yo haría
a menudo y que me gustaría que se pudiera hacer en mi país. También me llamó
la atención el hecho de que no se beba
agua u otras bebidas normalmente durante la comida y la costumbre de tomar
un chupito de rakija antes de comer. En
España, cuando se hace, se hace al final,
con el estómago lleno. El horario de las
comidas es el mismo que en el resto de
países salvo España, por lo que no me
sorprendió, al igual que la mayor presencia de alcohol de alta graduación. En España, tradicionalmente, se bebe alcohol
de menos graduación, y menos chupitos.
El alcohol que normalmente se bebe aquí
es vino y cerveza. Las nuevas generaciones en España sí que bebemos alcohol
de alta graduación, pero es algo que resulta extremadamente chocante para las
generaciones anteriores, que beben alcohol de alta graduación sólo en ocasiones
especiales.
De estos días desde que volví a España,
tengo la sensación de que aquí se conoce
a Serbia principalmente por 3 cosas. Por
el excelente tenista Novak Djokovic (a
quien se le tiene mucho cariño y aprecio,
mucho más que a Roger Federer), por su
sensacional equipo de baloncesto y por la
guerra de los Balcanes. No es que me sorprendiera ver y oír lo presente que está
todavía la guerra, sobre todo en la gente,
pero siempre es estremecedor oír los relatos de la gente sobre este asunto. Me
recuerda a lo presente que está la Guerra
Civil española en nosotros ya que, en cuanto se profundiza un poco en las conversaciones, acaba apareciendo este tema.
Se me pusieron los pelos de punta al oír
algunas historias, sobre todo la de una de
mis amigas que me contaba que cuando
era pequeña, tenía un cierto protocolo
en caso de que hubiera un bombardeo, a
sus padres les pasara algo y no volvieran.
Es en momentos, oyendo esas historias,
como esos cuando te das cuenta de lo nimios que eran tus propios problemas en
tu infancia y lo pequeños que siguen siendo ahora y de lo afortunado que me siento
en vivir en un período de paz.
Nunca había tenido ningún contacto con
sam se neverovatnim lepotama balkanskih sela i predela. To sam mogao da vidim pri putovanju iz grada u grad kako
u Rumuniji, tako i u Bosni i Hrvatskoj,
kao i korištenje tradicionalnih metoda
na selu. Mećavnik, Višegrad, Trebinje,
Mostar, Dubrovnik i Sarajevo su mi bili
veličanstveni na različite načine, verovatno zbog toga što imaju strukturu,
uticaje i elemente različite od onih koje
poseduju gradovi kako u Španiji, tako i
u zemljama koje sam ranije posetio. Ostaci rata u Bosni, visoki zidovi od sivog
kamena u Dubrovniku ili Stari most u
Mostaru neke su od stvari koje su mi
ostavile najjači utisak. Ogromna Sme-
la religión ortodoxa y me pareció muy
interesante cómo está ligada a Serbia y
a su gente. También lo relativamente recientes que son los templos ortodoxos
en Serbia, ya que en España, no sólo no
se construyen normalmente nuevas iglesias, sino que además muchas están
vacías y abandonadas por falta de sacerdotes y creyentes. Especialmente espectacular me pareció el templo de Sveti
Sava, colosal e imponente en su vista desde el exterior. También la convivencia de
cristianos, ortodoxos y musulmanes en
Bosnia resultaba muy visible y llamativa.
Cuando estuve fuera de Belgrado, pude
apreciar la extrema belleza del campo en
tvrđava treba da bude sagrađena da bi na
odgovarajući način ispunila svoj zadatak.
Ne bih da propustim da kažem nešto o
srpskom jeziku, pored onoga što sam već
ranije govorio o ćirilici. Ovo je verovatno
očigledno za čitaoca, ali srpski mnogo
podseća na druge slovenske jezike. Kada
sam svojim veoma oskudnim znanjem
slovenskih jezika mogao da razumem reči
i uočim sličnosti, one mora da su dosta
velike. Dobro, ne smem da zaboravim da
pomenem broj ljudi koji je znalo barem
nešto španskog, očigledno iz telenovela
i drugih televizijskih programa. I mada
mi telenovele (od kojih mislim da većina
i nije španska, nego latinoamerička) ne
derevska tvrđava jako me je podsetila
na rimsku tvrđavu u Kardifu po mnogim
svojim karakteristikama; nije li neobično
da dva mesta toliko udaljena toliko liče?
Obe su ponudile odbrambene bedeme
i izdržale zub vremena, tako da izgleda
da tu svoju izdržljivost duguju činjenici
da su sagrađene baš onako kako jedna
los Balcanes. Esto lo pude ver tanto en
Rumanía, como en Bosnia y en Croacia.
También el uso de métodos más tradicionales en el campo, según pude ver cuando iba de una ciudad a otra. Mecavnik,
Visegrad, Trebinje, Mostar, Dubrovnik y
Sarajevo me resultaron espectaculares
en aspectos muy diferentes, probable-
deluju kao način za širenje jezika na koji
treba biti najponosniji, osećam se baš dobro zbog činjenice da se u jednoj zemlji,
tako dalekoj od Španije, znaju španske
reči i da su ljudi spremni da razmene nekoliko rečenica sa tobom sa ciljem da ih
vežbaju. Od svih evropskih zemalja koje
sam posetio, definitivno sam jedino u Sr-
mente por tener una estructura, influencia y elementos distintos de los que poseen las ciudades tanto en España como
en otros países que he visitado anteriormente. Los restos de la guerra en Bosnia,
las altas murallas de piedra gris en Dubrovnik o el puente de Stari Most en Mostar fueron algunas de las cosas que me
produjeron mayor impacto. La inmensa
fortaleza de Smederevo me recordó mucho a la fortaleza romana de Cardiff en la
mayoría de sus aspectos, ¿no es curioso
que dos lugares tan alejados en el espacio
se parezcan tanto? Ambos ofrecieron una
buena labor defensiva y han sobrevivido
al paso de los años así que parece que esta
pervivencia en el tiempo debe deberse a
que se construyeron como una fortaleza
debe construirse para ejercer apropiadamente su cometido.
No quería dejar de comentar algo sobre
la lengua serbia aparte del tema del cirílico, del que ya hablé anteriormente.
Probablemente esto es evidente para el
lector, pero se parece mucho a otras lenguas eslavas. Si con el escasísimo conocimiento que tengo de lenguas eslavas
podía entender palabras y percibir las semejanzas, el parecido debe ser bastante
grande. Bueno, y no puedo olvidar mencionar la cantidad de gente que conocía
al menos algo de español, por lo visto
debido a las telenovelas y otros programas de televisión. Aunque las telenovelas
(la mayoría de ellas creo que ni siquiera
son españolas sino de Sudamérica) no
me parecen el medio de difusión de una
lengua del que estar más orgulloso, sí
que me hace sentir muy bien el hecho
de que en un país tan lejos de España se
sepan palabras en español y la gente esté
dispuesta a intercambiar algunas frases
contigo con tal de ponerlas en práctica.
Definitivamente, de todos los países que
he visitado por Europa, Serbia es el único
con el que me he encontrado con este tipo
de situación.
Mi vuelta a casa, 11 días después fue amarga por los sensacionales días vividos
allí. Mi experiencia en Serbia ha sido muy
positiva y francamente me he sentido
muy a gusto y cómodo de una forma tanto
global con el país, sus costumbres y todos
los aspectos generales, como particular
en cuanto al trato de mis amigos y de las
personas concretas con las que he estado. Me ha parecido muy sorprendente
el buen trato y el cariño que se les ofrece
a los extranjeros, y a los españoles, y me
he sentido muy arropado, cómodo y buen
cuidado. Ha sido definitivamente una
grandiosa y única experiencia para mí y,
sin duda, tengo pensado volver en algún
momento no tan lejano del futuro. Serbia
se merece una segunda vez.
biji naišao na ovakvu situaciju.
Moj povratak kući jedanaest dana kasnije bio je gorak zbog neverovatnih dana
koje sam tamo proveo. Moje iskustvo u
Srbiji je bilo veoma pozitivno i zaista sam
se osećao prijatno i opušteno na jedan
sveobuhvatan način koji se tiče cele
zemlje, njenih običaja i opštih odlika, ali
i na posebni, koji se tiče ophođenja mojih prijatelja i konkretnih osoba sa kojima sam provodio vreme. Učinio mi se
iznenađujuć dobar tretman i ljubaznost
na koje ovde nailaze stranci, pa tako i
Španci, i osećao sam se veoma sigurno,
prijatno i paženo. Bilo je to definitivno
jedno veličanstveno i jedinstveno iskustvo za mene i, bez sumnje, već planiram
da se vratim u nekom trenutku ne tako
daleke budućnosti. Srbija zavređuje drugi
put.
MI RINCÓN
REFLEJO
35
36
TESORO
REFLEJO
GOVORITE LI
SPENGLIŠ?
¿HABLÁIS EL P
SPANGLISH?
Spengliš – jezički hibrid nastao od španskog i engleskog, prvobitno je
bio oblik ulične i porodične komunikacije, a onda je postepeno ušao u
književnost, medije i popularnu muziku. Lingvisti i dalje polemišu da li
je to prolazni jezički fenomen, dijalekat španskog ili novi jezik, ali za latinose u SAD spengliš je više od toga – on je obeležje njihovog identiteta,
na razmeđu dva kontinenta, dve države i dva jezika
Spanglish – un híbrido lingüístico derivado del español e inglés. Fue,
primeramente, una manera de comunicación callejera y familiar. Fue entonces que paso a paso entró en la literatura, medios y música popular.
Los lingüistas siguen discutiendo si se trata de un fenómeno pasajero,
de un dialecto del español o de una nueva lengua. Para los latinos en los
EE.UU., el spanglish es más que eso. Es una seña de su identidad, entre
dos continentes, dos países y dos idiomas.
ogodili ste! Baš kao što i zvuči,
spengliš je mešavina engleskog
i španskog. Zapravo, to je način
komunikacije latinoameričkih
imigranata širom Sjedinjenih
Američkih Država. Može se reći da počeci
spengliša datiraju još iz druge polovine
XIX veka kada je Meksiko izgubio nekoliko država u ratu protiv SAD (Florida,
Teksas, Arizona...). Na tim teritorijama
zvanični jezik postao je engleski, ali je
španski ostao u upotrebi u porodičnom
okruženju. Međutim, veliki talasi migracija iz Latinske Amerike u drugoj
polovini XX veka, koji traju i danas, bili
su pravi pokretač za nastanak spengliša.
Meksikanci počinju da pristižu 20ih godina prošlog veka, Portorikanci i
Kubanci 60-ih, a najviše doseljenika iz
Salvadora i Nikaragve stiglo je kasnih
70-ih i 80-ih. Danas su Kalifornija, Njujork, Florida i Teksas države u kojima je
hispansko stanovištvo većinsko. Prema
popisu iz 2012. godine ukupan broj populacije hispanskog porekla u SAD-u bio je
oko 53 miliona, što je predstavljalo 17%
američkog stanovništva, dok se procenjuje da će do 2060. biti 128.8 miliona,
odnosno 31% populacije. Tako je hispanska manjina ubedljvo najbrojnija, a
španski nezvanično drugi jezik.
A kako je spengliš nastao i kako ga
možemo prepoznati? U početku su imigranti u španski ubacivali reči iz engleskog, prilagođavajući ih izgovoru i
gramatici španskog. Čak i kada je bilo
odgovarajućih reči na španskom, usled
česte upotrebe ustalili su se anglicizmi. Tako je chekear nastalo od „check“,
printear od „print“, resetear od „reset“,
cachar od „catch“, flipado od „flip out“...
Kada je izgovor nekih fraza latinosima
bio toliko težak, nastali su primeri poigravanja sa jezikom, kao što je saramambiche od son of a bitch. Često se čitavi
izrazi na španskom doslovno prevode sa
engleskog pa će na spenglišu izraz I had
a good time glasiti tuve un buen tiempo, umesto lo pasé bien na španskom.
Međutim, spengliš je najprepoznatljiviji
po mešanju engleskog i španskog u jednoj
rečenici (¿Vamos a lonchar or what?) ili iz
rečenice u rečenicu, što zvuči ovako: Yo
no estoy de acuerdo con eso. But, anyhow,
I think I will try again to get it. Dvojezični
¡H
abéis acertado! Precisamente como suena. El
spanglish es una mezcla del español e inglés.
De hecho, se trata de un
modo de comunicación entre los inmigrantes latinoamericanos a lo largo de los
Estados Unidos. Se puede decir que los
comienzos del spanglish provienen de la
segunda mitad del siglo XIX cuando México perdió algunos estados en la guerra
contra EE.UU. (Florida (?) , Texas, Arizona, etc). En esos territorios la lengua
oficial llegó a ser inglés, pero el español
se quedó en el uso del entorno familiar.
Sin embargo, grandes olas migratorias de
América Latina en la segunda mitad del
siglo XX, que siguen hoy en día, fueron el
verdadero motor para el nacimiento de
spanglish. Los mexicanos comenzaron
a llegar en los años 20's del siglo pasado, los portorriqueños y cubanos en los
60's, y más inmigrantes de El Salvador
y Nicaragua llegaron en los tardíos 70's
y 80's. Actualmente California, Nueva
York, Florida y Texas son estados en los
que la población hispana es mayoritaria.
Según el censo del 2012 el número total
de la población hispana en los EE.UU. fue
de unos 53 millones, lo que representaba
17% de la población americana. Se estima
que hasta el 2060 serán 128.8 millones, es
decir 31% de la población. De esa manera,
la minoría hispana es sin duda la más numerosa y el español es la segunda lengua
no oficial.
¿Y cómo spanglish apareció y cómo lo
podemos reconocer? Al principio los inmigrantes ponían en español palabras del
inglés adaptándolos al pronunciamiento
y gramática de español. Incluso cuando
en español había palabras adecuadas, por
el uso frecuente los anglicismos pasaron al uso normal. Así chekear provino
de «check», printear de «print», resetear
de «reset», cachar de «catch», flipado de
«flip out»… Muchas veces expresiones
enteras se traducen literalmente del
inglés de modo que en spanglish la expresión «I had a good time» es «tuve un
buen tiempo» en vez de «lo pasé bien» en
español. Cuando el pronunciamiento de
unas frases hechas a los latinos resulta
tan difícil, surgen ejemplos de juego con
el idioma, como «sarambabiche» creado
de «son of a bitch». Sin embargo, el spanglish es más reconocible por el mestizaje
de inglés y español en una frase (¿Vamos
a lonchar or what?) o de una frase a otra lo
que suena así: Yo no estoy de acuerdo con
eso. But, anyhow, I think I will try again to
get it. Letreros bilingües son inevitables
en barrios de ciudades americanas multimillonarias y a menudo se pueden ver
anuncios como éste: «Apartments are
Autorka i prevodilac/Autora y traductora: Jelena Bašević; lektor/corrección de pruebas: Xavier Carrera
natpisi nezaobilazni su u predgrađima
višemilionskih američkih gradova, pa se
često može naići na oglase kao što je ovaj:
Apartments are selling like pan caliente
and apartments de verdad.
Ipak, ovo kombinovanje reči i izraza na
španskom i engleskom nije nasumično
kao što izgleda. Lingvisti kažu da su se
spontano ustalila određena pravila i da
je to jedan od najvažnijih razloga da se
spengliš može smatrati nezvaničnih dijalektom španskog. Drugi ga nazivaju
međujezikom za komunikaciju u periodu adaptacije imigranata na novu sredinu. Polako usvajajući engleski, oni ne
žele da se odreknu maternjeg španskog,
pa spengliš najviše koriste među svojim
sunarodnicima. Ali za latinose u SAD
spengliš je više od načina sporazumevanja, to je obeležje njihovog identiteta,
jer najbolje opisuje konflikt nastao usled
života na razmeđu dva kontinenta, dve
države i dva jezika. Odatle i stav da je
spengliš novi jezik na tlu SAD-a, sa svojim govornicima, specifičnom kulturom,
i da je deo identiteta hispanske manjine,
koja se po njemu razlikuje od ostalih imigrantskih grupa u Americi. Ipak, spengliš
i dalje nema zvaničan status, iako je od
devedesetih deo američke popularne kulture. Da li vam hasta la vista, baby i Livin’
la vida loca zvuče poznato?
(Nastaviće se….)
selling like pan caliente and apartments
de verdad».
No obstante, estas combinaciones de
palabras y expresiones en español e inglés no son aleatorias, aunque parezcan.
Los lingüistas dicen que de forma espontanea se estabilizaron algunas reglas
y que eso es una de las razones más importantes por las que el spanglish se ha
convertido en unos de los dialectos no
oficiales de español. Otros lo llaman entrelengua para comunicación en el período de adaptación de los inmigrantes al
nuevo entorno. Al adquirir el inglés, ellos
no quieren renunciar a su español nativo
y usan el spanglish más entre sus compatriotas. Pero para los latinos en EEUU, el
spanglish es más que una manera de comunicarse, es una seña de su identidad,
porque mejor describe el conflicto creado
por la vida entre dos continentes (?), dos
países y dos lenguas. De ahí la opinión de
que el spanglish es una nueva lengua en el
territorio de los EE.UU, con sus hablantes, cultura original, y que es parte de la
identidad de la minoría hispana, rasgo
que hace diferencia de otros grupos migratorios norteamericanos. No obstante,
el spanglish todavía no tiene estatus oficial, aunque a partir de los noventa llegó
a ser parte de la cultura popular americana. ¿Os suenan «Hasta la vista, baby» y
«Livin’ la vida loca»? (Continuará…)
Spengliš nije jedinstveni fenomen.
Slično se dešava i sa drugim
jezicima u konktaktu: portunjol
je mešavina španskog i portugalskog na granici Brazila i
Argentine, frangleš mešavina
francuskog i engleskog u Kanadi,
i kokoliće mešavina italijanskog i
španskog u Argentini.
El spanglish no es un fenómeno
aparte. Algo parecido ocurre
con otros idiomas en contacto:
portuñol es mezcla de español
y portugués en la frontera entre
Brasil y Argentina, flanglais mezcla de francés e inglés en Canadá,
y cocoliche mezcla de italiano y
español en Argentina.
TESORO
REFLEJO
37
38
DEPORTE
Autorka /Autora: Marija Gudurić; prevodilac/traductora: Sanja Bojić; lektor/corrección de pruebas: Javier Gutiérrez Lozano
REFLEJO
Gledajući istoriju i uspeh fudbalskog kluba
Atletik Bilbao, njegove
pristalice svakako
mogu da tvrde da
navijanje za ovaj klub
predstavlja čast i privilegiju.
Tomando en consideración la historia y el
éxito del club de fútbol
de Athletic Bilbao, sus
seguidores definitivamente pueden decir
que el ser aficionado
de este club representa un honor y privilegio.
F
PONOSNI BASKIJSKI
„LAVOVI”
LOS ORGULLOSOS
“LEONES” VASCOS
udbal je na sever Španije stigao početkom 90-ih godina
19. veka zajedno sa engleskim
lučkim radnicima i španskim
studentima koji su se vratili sa
studija iz Engleske. Istorija Atletika datira još iz 1898. godine kada je grupa od 33
mladića formirala, doduše nezvanično,
fudbalski tim pod imenom Athletic Club.
Pri izboru imena očigledan je bio uticaj
engleskog jezika, a uprkos zabranama u
prošlosti lavovi su do danas ostali verni
engleskim korenima, te se klub zvanično
zove Athletic Club.
Atletik je formalno osnovan 5. aprila
1901. godine i u to vreme najveći rival
im je bila ekipa Bilbao FC. Naredne godine ova dva kluba se udružuju kako bi
zajedno nastupili na takmičenju koje je
organizovano u čast krunisanja kralja
Alfonsa XIII, a gde su nastupili pod imenom Bizcaya. Baskijci su se vratili kući
sa trofejom, pobedivši u finalu Barselonu
rezultatom 2:1. Međutim, kako su se oba
kluba iz Bilbaa nalazila pred gašenjem,
E
l fútbol apareció en el norte
de España a los principios de
años 90 del siglo XIX, junto
con los trabajadores portuarios ingleses y estudiantes
españoles que regresaron tras sus estudios en Inglaterra. La historia de Athletic
data desde el 1898, cuando un grupo de
33 jóvenes formaron -aunque no oficialmente- un equipo de fútbol bajo el
nombre Athletic Club. Es obvia la influencia del inglés que predominó a la hora
de elegir el nombre, y a pesar de las prohibiciones en el pasado, los leones siguen
siendo fieles a sus raíces inglesas, así que
el nombre oficial que lleva el club es Athletic Club.
Athletic fue fundado formalmente el 5
de abril de 1901 y en esa época su rival
más grande era el equipo de Bilbao FC.
Al año siguiente, estos dos equipos se
unieron para participar juntos en una
competición organizada en honor de la
coronación del rey Alfonso XIII, y en la
que actuaron bajo el nombre Bizcaya. Los
vascos regresaron a casa con el trofeo,
ganándole al Barcelona en la final con
un resultado de 2:1. Sin embargo, como
los dos equipos de Bilbao estaban a punto
de desaparecer, un paso lógico siguió, su
unión - Bilbao FC se incorporó a Athletic
en 1902 y ya al año siguiente ganaron su
primera Copa del Rey. Athletic Bilbao ha
levantado este trofeo 23 veces hasta la fecha, y únicamente Barcelona puede enorgullecerse por tener 3 trofeos más.
La aspiración de los vascos por la independencia que perdura desde hace siglos,
usledio je logičan korak, njihovo spajanje
- FK Bilbao se 1902. godine pripaja Atletiku i već sledeće godine osvajaju prvi Kup
Kralja (La Copa del Rey). Atletik Bilbao
je do danas 23 puta podizao ovaj trofej, a
jedino još Barselona može da se podiči sa
3 trofeja više.
Vekovna želja Baskijaca za samostalnošću
ogleda se i u nesvakidašnjoj selekciji
igrača. Naime, za Atletik Bilbao mogu da
igraju jedino igrači baskijskog porekla
ili oni koji su ponikli u nekoj od kantera
(šp. cantera, omladinski pogon) u baskijskoj regiji. Ovo pravilo je u početku bilo
još oštrije, budući da je ceo tim morao
da bude sastavljen isključivo od Baskijaca, ali je ono ukinuto početkom Frankove diktature, koja je donela i zabranu
korišćenja stranih reči, pa je tako klub
morao da „hispanizuje” svoje ime u Atlético Bilbao. Ni posle 40 godina diktature
ponosni Baskijci nisu zaboravili svoju
istoriju i klub posle Frankove smrti 1977.
godine vraća stari naziv Athletic Club.
Atletik Bilbao nikada nije ispao iz Primere,
što je pošlo za rukom još samo Barseloni,
Realu i Atletiku iz Madrida.
U razdoblju od 1902. do 1984. godine
Atletik je osvojio sve svoje trofeje - osam
titula prvaka Španije, 23 titule u Kupu
Kralja i jedan trofej španskog Superkupa.
Te 1984. godine Baskijci su uzeli „triplu krunu”, osvojivši sva tri nacionalna
takmičenja. Posle ovog istorijskog uspeha, Atletik nije osvojio nijedan trofej.
Najbliži tome bili su 2009. kada su igrali
finale Kupa Kralja i Superkup Španije i
2012. godine kada su opet poraženi u pos-
DEPORTE
REFLEJO
39
40
DEPORTE
REFLEJO
se refleja en la inusual selección de jugadores. Por lo visto, en el Athletic Bilbao
pueden jugar solamente jugadores de
origen vasco o los provenientes de una
cantera de la región vasca. Esta regla era
aún más severa al principio, ya que todo
el equipo tenía que ser compuesto de jugadores vascos exclusivamente, pero ésta
fue anulada con la llegada de dictadura de
Franco, quien también introdujo la prohibición del uso de palabras extranjeras,
así que el club tuvo que «hispanizar»
su nombre a Atlético Bilbao. Ni tras 40
años de dictadura los orgullosos vascos
olvidaron su historia y el club cambió su
nombre por el antiguo Athletic Club en
1977, después de la muerte de Franco.
Athletic Bilbao nunca ha estado fuera de la
Primera, la cosa que aparte lograron solamente Barcelona, Real y Atlético Madrid.
Entre 1902 y 1984, el Athletic llegó a ganar
todos sus trofeos - ocho títulos de la liga
española, 23 títulos de Copa del Rey y un
trofeo de Supercopa de España. Ese 1984
los vascos se llevaron la «triple corona»,
ganando las tres competiciones nacionales. Después de este éxito histórico, el
Athletic no ha ganado ningún trofeo. Estuvieron muy cerca de hacerlo en el 2009
cuando jugaron en las finales de La Copa
del Rey y la Supercopa de España, y en
lednjoj utakmici Kupa Kralja, ali i u finalu
UEFA Liga Evrope.
Vodeći se politikom angažovanja lokalnih
igrača, Atletik je jedan od retkih klubova
u Španiji, koji ne kuburi sa dugovima. Njihova omladinska škola Lesama (Lezama)
jedna je od najproduktivnijih u svetu i
iz nje su izašla brojna poznata imena
Španskog fudbala - Fernando Ljorente
(Fernando Llorente), Aric Aduris (Aritz
Aduriz), Fransisko Jeste (Francisco Yeste), a među poslednjima je i mlada zvezda
u usponu Iker Muniain (Iker Muniain).
Atletik Bilbao svoje utakmice igra na
stadionu San Mames (San Mamés, na
srpskom Sveti Mamant) – poznatom i
kao Katedrala (La Catedral) – nazvanom
po crkvi pored koje je izgrađen. Sveti
Mamant je hrišćanski mučenik koga su
Rimljani bacili lavovima, a koje je on uspeo da pripitomi i upravo odatle potiče
Atletikov nadimak lavovi. San Mames je
najstariji stadion u Španiji i izgrađen je
1913. godine, a tačno sto godina kasnije
Bilbao je dobio novi San Mames koji se
nalazi odmah uz stari stadion. Novi stadion može da primi više od 54,000 ljubitelja „najvažnije sporedne stvari na svetu“ i ocenjen je sa pet zvezdica od strane
UEFA.
Rafael Moreno Aransadi (Rafael Moreno Aranzadi),
poznatiji kao Pićići (Pichichi), legenda je kluba sa San
Mamesa za koji je nastupao u periodu 1911-1921.
godine. Fantastična karijera ovog napadača prekinuta
je u 29. godini života kada je preminuo od tifusa. U
njegovu čast, nagrada za najboljeg strelca Primere
koju dodeljuje španska Marka nosi ime Pićići, dok je
po Telmu Sari (Telmo Zarra), takođe proslavljenom
igraču Atletika, nazvana nagrada za najboljeg
domaćeg strelca lige koju isto dodeljuje Marka. Telmo
Sara je punih 60 godina držao rekord Primere sa 38
postignutih pogodaka tokom jedne sezone, sve dok ga
Kristijano Ronaldo nije prestigao 2011. godine sa 41
golom.
Rafael Moreno Aranzadi, más conocido como Pichichi,
leyenda del club de San Mamés, miembro de 1911 a
1921. A la edad de 29 años, la fantástica carrera de
este atacante fue interrumpida cuando murió de tifus.
En su honor, el premio al mejor marcador de la Primera que concede el Marca, lleva el nombre de Pichichi, mientras que según Telmo Zarra, igualmente un
jugador célebre de Athletic, fue nombrado el premio
al mejor marcador local de la liga que también cede
el Marca. Telmo Zarra mantuvo el récord de 38 goles
marcados en una sola temporada de Primera durante
60 años, hasta que Cristiano Ronaldo no lo batió en
2011 con 41 goles.
2012 cuando fueron derrotados de nuevo
en el último partido de La Copa del Rey.
Lo mismo ocurrió en la final de la Liga
Europea de UEFA, de aquel mismo 2012.
Gracias a su política de encargar solamente jugadores locales, el Athletic es
uno de los pocos clubes de España que no
tiene problemas con deudas. Su cantera
de Lezama es una de las más productivas del mundo y de ella salieron muchos
nombres bien conocidos del fútbol español: Fernando Llorente, Aritz Aduriz,
Francisco Yeste, y entre ellos el joven Iker
Muniain, estrella en ascenso.
Athletic Bilbao juega sus partidos en el
estadio San Mamés, – conocido también
como La Catedral – debido a la catedral
que acompaña a un lado del inmueble.
San Mamés fue un mártir cristiano al que
los romanos arrojaron a leones, pero él
consiguió domarlos y justo de ahí viene
el apodo de Athletic leones. San Mamés
es el estadio más antiguo de España y
fue construido en 1913. Exactamente 100
años más tarde Bilbao obtuvo el nuevo
estadio de San Mamés que se encuentra
justo al lado del antiguo. El nuevo estadio
puede acoger más de 54.000 aficionados
y es considerado como un campo de cinco
estrellas por parte de UEFA.
Atletik je prepoznatljiv i po crveno-belim dresovima, koje igrači nose još
od 1910. godine. Prvobitna kombinacija boja na dresovima Atletika bila
je plavo-bela, po uzoru na engleski klub Blekburn Rovers, budući da su
prvi španski klubovi kupovali dresove engleskih klubova za svoje igrače.
Anegdota kaže da jednom prilikom Lavovi nisu uspeli da pronađu na Ostrvu
dresove Blekburna i da su jedini dostupni bili oni koje su nosili igrači Sautemptona, sa crvenim i belim prugama.
El Athletic es famoso por sus camisetas en color rojo y blanco, que llevan
desde el 1910. La original combinación de colores de camisetas de Athletic era de azul y blanco, similares a las del club inglés Blackburn Rovers,
ya que los primeros clubes españoles compraban camisetas de clubes
ingleses para sus jugadores. Una anécdota cuenta que en una ocasión, los
Leones no consiguieron encontrar las camisetas de Blackburn en la Isla y
que las únicas camisetas disponibles eran las de jugadores de Southampton, camisetas a rayas de color rojo y blanco.
DEPORTE
REFLEJO
41