Document

Anuncio
HUNTU NOS TA FORMA NOS MUSEO NASHONAL
Ehèmpel di historia di serámika di Caribe di hopi siglo bieu:
‘Monkey Zjar’
E artefaktonan tradishonal di klei ku ántes tabata usa den Karibe pa warda awa aden, ta
ophetonan sumamente stimá pa dos señora di edat na Saba.
Aunke no ta na Saba a traha nan, nan ta ehèmpel interesante di negoshi entre e islanan i prueba
ku trahamentu di e artefaktonan akí - industria kasero ku tin rais hundu ankrá den historia
kolonial di Karibe - a sigui eksistí. E poronnan akí ta trahá na Nevis, isla ku a sigui ku e
produkshon di serámika tradishonal te dia djawe.
Lizzie Hassell, verpleegster penshoná, i Naomi Hodge, tur dos di e pueblo di The Bottom, ta
kòrda ku nan tabata usa e poronnan pa warda awa aden òf te slap di yerba tempu ku ainda no
tabatin frishidèr. E poron di klei poroso tabata tene e líkido fresku.
Sorto di obra di klei similar hende ta topa rònt India Oksidental, pero nan tin diferente nòmber
(serka nos e artefaktonan di klei yama: wea di awa, tinashi, poron i zjar. Hassell ta yama su
poron ‘gurglet,’ ku ta un variante di ‘goglet’ òf ‘gargoulette.’ Probablemente e nòmber ta bini di
e zonido ‘klaklakla’ òf manera ora hende ta hòr, ku garganta dje poron ta hasi ora e ta guli aire
segun e ta basha awa for di e tùit. Na algun isla e piesa akí yama ‘goblet’ pero ta klaramente un
vershon ku a tende robes di e nòmber ‘goglet’ pa motibu ku goblet ta deskribí un glas di bebe
awa riba pia i no un kanika. Den algun kaso, un goglet tin mas bien forma di un vas (alargá) i no
rondó.
Nevis
Hodge a duna su dos piesanan e nòmber mashá usá: ‘monkey jar.’ Parse niun hende no sa
pakiko ta usa e nòmber ‘monkey’ (makaku) , pero un monkey jar semper ta rondó. Tur dos doño
ta bisa ku nan a kumpra e ‘monkey-nan’ na St. Kitts, isla ku Saba a hasi negoshi sepá kuné den
siglo pasá. Sin embargo, sin duda a traha nan na e isla bisiña, Nevis, pasobra St. Kitts no tin klei,
miéntras Nevis tin un ader di klei ku te ainda nan ta mina. Na mucha Miss Lizzie tabata kompañá
su tata bai St. Kitts, pa e tata kumpra material pa su negoshi di drechamentu di sapatu. E ta
kòrda ku tabatin kos di hunga na miniatura pa mucha, manera wea di awa, tinashi, zjar i poron
trahá di klei.
Probablemente por deskartá Saba komo produktor pasobra no tin prueba di trahamentu di
serámika na Saba despues di tempu kolonial, aunke tin un suplemento sí - material volkániko na e isla i sabanonan a usa esei pa traha semènt kuné. Análisis arkeométriko por determiná di
unda e klei ta bini, pero ta nifiká tambe ku lo mester kibra e poron pa tuma un pida òf un skèrf
pa hasi esei. E tipo di análisis akí ta rutina na sitionan arkeológiko ku ta produsí hopi restu di
serámika. Sientífikonan ta usa skèrf di artefakto di klei asta pa fiha kiko hende tabata kome, ki
sorto di dieta nan tabata hiba i nan estilo di bida. Artefaktonan asina ta mustra konekshon úniko
ku pasado di katibunan afrikano, di kende nan historia ta karesé di dokumentashon ku nan mes
a registrá.
E artefakto di klei kimá na kandela abou ta parse un trepochi rústiko di te, tamaño grandi òf un
ketel, ku un kurpa sumamente rondó; e ta 12 inch, ku e man kontá aden, djis un krenchi mas
haltu ku e ta hanchu. E superfisie reimu i e klei poroso ta kousa sufisiente transpirashon pa tene
e kontenido fresku. E koló ta un maron kòrá, ku mancha di kombustibel pretu. Su eksterior ta
brutu, e no ta esmaltá i e tin algun marka hasí a propósito ku ta mustra ku a usa un piedra
chikitu pa strika e parti pafó. E poleis ku ta poleis e poron ta hasi ku e partíkulanan di klei ta
mara mihó.
Un man di forma sirkular ta krusa e habrí sirkular i ta kaba na e tùit kòrtiku, montá haltu riba
skouder di e poron. Tin un pida chikitu ta sali afó na final di e man enfrente di e tùit. Esei no ta
pa adorno, sino funshonal, pasobra e dos pidanan ei ta sirbi pa gara e poron bon na kada banda i
evitá asina ku e por slep kai ora ten’é ku dos man na e parti mas hanchu. E poronnan akí ta pisa
6 liber, tin biaha mas i ora nan ta yen, mester hisa nan ku dos man.
E poronnan no tin adorno, nan no ta iskèrf, ni nan no tin insignia di e hende ku a traha nan
tampoko. Originalmente nan tabatin nan tapa ku un boton ariba, pero niun no tin e mas. Por lo
demas tur e tres ehèmpelnan sabano ta den perfekto estado.
E ehèmpelnan sabano tin variashon mashá chikitu pasobra nan ta trahá na man, pero nan ta
remarkablemente paresido si tene na kuenta ku esun di Hassel ta 70 aña bieu i tabata di su
wela, miéntras e dosnan di Hodge tin 30 aña so. Ta difísil saka afó presis kon bieu e piesanan ta,
pasobra nan ta muchu yòn pa ku éksito hasi un análisis ku e método di karbon pa fiha edat i nan
diseño a keda meskos durante un periodo basta largu.
Artesanonan afrokaribense
Por sierto ‘monkey zjar’ tin vários siglo ta eksistí den Karibe. Artesanonan afrokaribense
tradishonalmente a traha e tipo ei di artefakto di klei, pero artesanonan europeo a traha
serámika kimá na kandela abou na Barbados, i ta nan probablemente a introdusí e artesania akí
ora na e plantashonnan di kaña a surgi nesesidat pa kònteiner di suku. Ora djus di kaña redusí
despues di a herebé hopi biaha, tabata bash’é den kònteiner di klei kòrá, kimá na kandela abou
o sea den ‘sugarloaves’ (forma di papurèshi) pa laga e djus kristalisá. Historiador Père Labat, na
St. Christopher ta komentá na 1702, den su relato di biahe ku mester a bolbe traha kònteiner di
suku despues ku inglesnan enemigu a kibra nan pa distruí ekonomia di e plantashonnan franses.
Ku plantashonnan ku por a produsí ‘sugarloaves’ na gran eskala asina, e katibunan afrikano òf e
europeonan ku a bin traha ku kontrakt komo hende di fishi, nan mester por a traha artíkulo pa
uso doméstiko di e mes sorto di klei i mediante e mes sorto di teknologia, i posiblemente bende
nan na marshe riba djadumingu. Den algun kaso, doñonan di plantashon tabata animá
produkshon di mas pa krea entrada adishonal, i asina esaki a bin bira un industria kasero. Den
algun komunidat ta hende muhé so tabata seramista, pero na Barbados ta hende hòmber tabata
hasi e trabou ei.
Trahamentu di serámika ta dokumentá na Barbados for di 1670; na Nevis a haña dokumentashon
for di 1682; na Antigua na prinsipio di 1700; i na Jamaica a legalisá bendementu di ‘artefakto di klei’
na 1711. ‘Jamaica National Heritage Trust’ tin un monkey jar di e periodo di 1810-1900, ku ta
enditu esunnan di Saba, pero sin e pida ku ta sali na final di e man i ku insisonan dekorativo. Na
1827, Isaac Mendes Elisario a skèch ‘e poblashon pretu di e isla Jamaica,’ ku ta mustra un bendedó
di kònteiner di awa trahá di klei ku un ‘monkey jar’ den e teblachi di palu riba su kabes. Tin monkey
jars antik den Museo di St. Kitts i otronan nobo, idéntiko na benta den e tienda di regalo di e
museo.
Pottery Sellers, Kingston, Jamaica, 1837-38
‘Newcastle Pottery’, na Nevis, te ainda ta traha monkey jars di e estilo tradishonal. E klei ku nan
mes ta koba saka, nan ta proses’é –nan ta mans’é i lor’é na man– riba un mesa plano (no tin
disko di seramista), nan ta sek’é, poleis e i kim’é den un buraku (no den fòrnu). ‘Newcastle
collective’ ta fabriká monkey jars, ‘yabbas’, fòrnu di karbon, pòchi di mata, i piesa dekorativo.
Seramista Almena Cornelius a konta ku te ainda tin un merkado lokal grandi, i piesanan di
serámika ta bende komo suvenir ku turista i ku restorantnan di hotèl ku ta kushiná den nan i
ofresé kushina outéntiko pa nan ‘West Indian Nights.’
Arkeólogonan ta diskutí si forma di e Monkey Jar ta afrikano. Sin embargo, parse ku e forma
básiko di Monkey ta mashá mashá bieu, i mi a mira un gargoulette kóptiko na museo di Louvre
na Paris ku ta sumamente paresido. Mi ta puntra mi mes si na lugá di ta buska si e diseño tin un
orígen étniko spesífiko, nos no mester mira ku ta djis un diseño di inkontabel siglo bieu e ta pa
solushoná un problema komun i koriente, esta: un kònteiner pa warda awa aden i tene e awa
fresku i si e kibra, ta pone otro na lugá.
ONDERSCHRIFT:
drinkkan.
Bou portrèt:
1. E Monkey Zjar ta parse un trepochi rústiko di te,
2. Therese Elizabeth Hassell-Donker ku su Monkey Zjar di 70 aña di edat.
Fuentenan:
Jerome Handler, Senior Fellow Virginia Foundation for the Humanities and Public Policy; David
Watters, Carnegie Museum of Natural History, Reginald Murphy, Antigua Field Research Centre;
Dr. Corinne Hofman, Leiden University; Dr. R. Grant Gilmore, III, St. Eustatius Center for
Archaeological Research; David Spieler, Earthworks Pottery, Barbados; Almena Cornelius, Nevis
Potter.
1999, Barbara J. Heath ‘Yabbas, Monkeys, Jugs, and Jars: An Historical Context for AfricanCaribbean Pottery on St. Eustatius’ in African Sites Archaeology in the Caribbean, in Ed. Jay B.
Haviser. Markus Wiener.
Kuadro:
Teksto i portrètnan: Suzanne Nielsen (Saba)
Descargar