Unidade 7 - Consellería de Cultura, Educación e Ordenación

Anuncio
Educación secundaria
para persoas adultas
Ámbito da comunicación
Educación a distancia semipresencial
Módulo 2
Unidade didáctica 7
Introdución á linguaxe literaria
Páxina 1 de 53
Índice
1.
Introdución.................................................................................................................4
1.1
2.
Secuencia de contidos e actividades en lingua galega .........................................5
□
2.1
□
2.2
2.3
2.4
□
2.5
2.6
□
2.7
□
2.8
2.9
2.10
2.11
3.
Comunicación oral ........................................................................................................ 5
As almas do Fental.................................................................................................. 5
Comunicación escrita.................................................................................................... 6
Os textos expositivos (aspectos teóricos) ..................................................................... 6
Os moluscos............................................................................................................ 8
Escenarios familiares actuais .................................................................................. 8
Coñecemento da lingua .............................................................................................. 10
Normas ortográficas. O uso do c e do z (aspectos teóricos) ....................................... 10
A oración gramatical: suxeito, predicado, concordancia (aspectos teóricos)............... 12
Lingua e sociedade..................................................................................................... 14
Fontes de información dixital (aspectos teóricos)........................................................ 14
Educación literaria ...................................................................................................... 15
A linguaxe literaria (aspectos teóricos) ....................................................................... 15
Álvaro Cunqueiro. Un poema ................................................................................ 16
O xénero dramático: Noitebra................................................................................ 17
O xénero narrativo: Guerra e paz .......................................................................... 20
Secuencia de contenidos y actividades en lengua castellana ............................21
□
3.1
□
3.2
3.3
3.4
□
3.5
3.6
3.7
□
3.8
□
3.9
3.10
3.11
4.
Descrición da unidade didáctica ................................................................................... 4
Comunicación oral ...................................................................................................... 21
Atención al cliente ................................................................................................. 21
Comunicación escrita.................................................................................................. 22
Textos expositivos (aspectos teóricos) ....................................................................... 22
Ordenando las ideas ............................................................................................. 22
Estereotipos .......................................................................................................... 23
Conocimiento de la lengua ......................................................................................... 24
Normas ortográficas. Uso de la c y la z en castellano (aspectos teóricos) .................. 24
La oración gramatical: sujeto y predicado (aspectos teóricos) .................................... 25
La Regenta............................................................................................................ 25
Lengua y sociedad...................................................................................................... 27
Fuentes de documentación digital (aspectos teóricos)................................................ 27
Educación literaria ...................................................................................................... 29
El lenguaje literario: un poema de Juan Ramón Jiménez ...................................... 29
El lenguaje literario: una obra teatral de Buero Vallejo .......................................... 31
El lenguaje literario: una novela de Gabriel García Márquez ................................. 33
Resumo de contidos ...............................................................................................34
4.1
4.2
Contidos en lingua galega .......................................................................................... 34
Contenidos en lengua castellana ................................................................................ 35
5.
Exercicios de autoavaliación .................................................................................36
6.
Solucionarios...........................................................................................................40
Páxina 2 de 53
6.1
6.2
6.3
7.
Solucións das actividades en lingua galega................................................................ 40
Soluciones de las actividades propuestas en lengua castellana ................................. 44
Solucións dos exercicios de autoavaliación ................................................................ 49
Bibliografía e recursos............................................................................................53
Páxina 3 de 53
1.
Introdución
1.1
Descrición da unidade didáctica
Esta unidade denomínase Introdución á linguaxe literaria. É recomendable que diariamente traballe con ela entre unha e dúas horas.
Ademais, debe ter en conta as seguintes cuestións:
– A unidade contén textos e exercicios en galego e castelán, separados en dúas partes
ben diferenciadas. Ambas as linguas, xunto coa estranxeira, intégranse no ámbito da
comunicación.
– A unidade consta de dous tipos de textos ou contidos: uns que levan a etiqueta de
"aspectos teóricos", que son os que debe comprender e memorizar, e outros que carecen desa etiqueta, que son os que debe ler, comprender e comentar (aparecen precedidos do símbolo ).
– Os contidos e exercicios van clasificados en bloques ou partes, relacionados con distintos aspectos do estudo da lingua: comunicación oral, comunicación escrita, coñecemento da lingua, lingua e sociedade e educación literaria.
Logo de rematada a unidade deberá ser capaz de:
– Valorar a importancia da lingua oral como xeito de comunicación universal.
– Describir situacións e personaxes de textos audiovisuais.
– Diferenciar nos textos escritos as ideas principais e as secundarias.
– Comprender diversos tipos de textos que forman parte da nosa vida cotiá, tales como
os procedentes de noticias ou do ámbito académico, nas dúas linguas do ámbito.
– Saber a función sintáctica da clase de palabra verbo nas dúas linguas do ámbito.
– Recoñecer o suxeito, o predicado nas dúas linguas do ámbito.
– Identificar e recoñecer os tipos de oración simple nas dúas linguas do ámbito.
– Manexar unha terminoloxía sintáctica básica.
– Desenvolverse fluidamente na procura de información nas bibliotecas virtuais para a
realización de traballos académicos.
– Identificar os principais xéneros literarios nas dúas linguas do ámbito.
– Comprender e identificar as características da poesía e do teatro nas linguas do ámbito.
– Recoñecer e saber usar as principais figuras literarias nas literaturas do ámbito.
– Recoñecer fragmentos significativos da literatura narrativa nas dúas linguas do ámbito.
Páxina 4 de 53
2.
Secuencia de contidos e actividades
en lingua galega
□
Comunicación oral
2.1
As almas do Fental
Se ten acceso a internet, vexa a seguinte curtametraxe titulada As almas do Fental, no seguinte enderezo:
[http://www.culturagalega.org/avg/extra_audiovisual_estreas.php?Cod_extrs=3509]
Actividades propostas
S1.
Texto 2.1. Logo de ver a curtametraxe, responda ás seguintes cuestións:
Onde acontece a historia?
A historia trata dun dobre abandono. Podería explicar por que?
Por que o personaxe fai espantallos?
Cre que a frase final resume o tema da curtametraxe? Por que?
Páxina 5 de 53
□
Comunicación escrita
2.2
Os textos expositivos (aspectos teóricos)
Este tipo de texto é coñecido tamén como texto informativo. A súa función primordial é a
de transmitir información. Non se limita simplemente a proporcionar datos senón que
ademais agrega explicacións, describe con exemplos e analoxías. Atopamos textos expositivos en:
Todas as ciencias, tanto nas fisicomatemática ou nas biolóxicas como nas sociais, xa
que o obxectivo da ciencia é proporcionar explicacións aos fenómenos da natureza e da
sociedade. Así, uns textos nos que se nos explica como son os volcáns, ou que características teñen os mamíferos ou como eran os poboados celtas son textos expositivos.
Os libros de texto escolares, as unidades didácticas que manexamos, etc., están cheos
de textos expositivos.
Características dos textos expositivos
Predominan as oracións enunciativas.
Utilízase a terceira persoa dos tempos verbais.
Os verbos das ideas principais conxúganse en modo indicativo.
O rexistro é formal: empréganse gran cantidade de termos técnicos ou científicos.
Non se utilizan expresións subxectivas.
Funcións dun texto expositivo
É informativo, porque presenta datos ou información sobre feitos, datas, personaxes,
teorías, etc.
É explicativo, porque a información que brinda incorpora explicacións significativas
sobre os datos que achega.
É directivo, porque funciona como guía da lectura. A maioría destes textos presenta
unha organización e presentación (introducións, títulos, subtítulos, resumos) que facilitan a lectura. Esta organización permite diferenciar as ideas ou conceptos fundamentais
dos que non o son.
Conectadores textuais
En todo texto expositivo é fundamental a presenza dos conectadores textuais. Indican a
organización e a estrutura do texto. Os máis frecuentes son:
Ademais, despois, tamén así mesmo, por engadido, primeiro, o que segue, etc.
Daquela, xa que logo, por iso, por conseguinte, así que, porque, co fin de, etc.
Do mesmo xeito, semellante a, etc. Pero, porén, a pesar de, malia, non obstante, ao
contrario, por outra parte, aínda que, etc.
Páxina 6 de 53
Lectura dos textos expositivos
O obxectivo da lectura dun texto expositivo é ampliar os coñecementos que se teñen sobre
un tema, polo que a lectura debe ser lenta e reflexiva. É conveniente volver sobre cada parágrafo lido, interrogarse sobre o que se le e establecer relacións cos coñecementos previos
que posuamos. É importante seguir os seguintes pasos:
1. Ler con detemento cada parágrafo.
2. Recoñecer as ideas principais de cada parágrafo (pódense sinalar no texto e realizar
anotacións marxinais que sinteticen a idea dese parágrafo).
3. Conectar as ideas entre si permitindo deste xeito a progresión temática.
4. Organizar xerarquicamente as ideas.
5. Recoñecer a trama que conecta as ideas principais entre si.
Cando lemos un texto expositivo, é moi útil reorganizar a información por medio de cadros sinópticos, mapas conceptuais ou liñas de tempo, consonte o tema que teña ese texto.
Ideas principais e secundarias
Nos textos expositivos sempre hai un concepto ou unha idea predominante que é a que lle
dá sentido global e unitario á totalidade: é o que chamamos idea principal. Esta idea principal estará sustentada con explicacións, exemplos, comentarios, etc., que alongan o texto
en maior ou menor medida: son as ideas secundarias.
Entre todas as ideas que van aparecendo no texto haberá, daquela, unha orde ou un fío
condutor. Este conxunto de ideas ordenadas é o que se chama progresión temática. Para a
súa comprensión o lector debe recoñecer esta organización interna, a progresión temática.
Como se localiza a idea principal?
Cando o texto está constituído por varios parágrafos haberá que ir buscando a idea principal de cada un. Vexamos deseguido que esta idea principal pode ser explícita ou implícita.
Idea principal explícita. Ás veces, a idea principal que resume o contido da mensaxe
aparece escrita no propio texto. Con frecuencia é a primeira frase do parágrafo. Neste
caso dise que a idea principal está explícita, e o único que temos que facer é localizala e
subliñala. Esta idea principal explícita chámase tamén frase temática.
En moitas ocasións, a idea principal explícita aparece como resumo do exposto no parágrafo. Nestes casos é frecuente que vaia precedida de expresións do tipo resumindo,
daquela, xa que logo, en definitiva, ou sexa que, isto quere dicir que, etc.
Idea principal implícita. Outras veces no parágrafo non aparece a frase temática, senón que temos que deducir e redactar a idea principal a partir dos datos e os detalles
que se nos dan. Dise que a idea principal está implícita. Nestes casos, haberá que subliñar as palabras suxeridoras, aquelas que concentran a información e que imos utilizar
para redactar a idea principal.
En conclusión, a idea principal (explícita ou implícita) dun texto é o tema mais o que se
di do tema.
Páxina 7 de 53
Que son as ideas secundarias?
Son as que acompañan nun texto ou parágrafo as ideas principais co propósito de apoiar as
mensaxes claves, explicalas e reforzalas. Expresan detalles ou aspectos derivados do tema
principal.
2.3
Os moluscos
Molusco (do lat. Molluscus, que significa brando) Zool. Tipo ou filium animal con aproximadamente 120.000 especies, pertencente aos deteróstomos. Os moluscos teñen pel branda e sen protección, con frecuencia recuberta pola secreción da
dobra do manto, a cuncha. Desenvolveron unha forma especial na parte inferior do corpo, denominada pé, o que permite
que se despracen arrastrándose. Divídese en dous subtipos. Os anfineuros son máis primitivos. Exclusivamente mariños,
están provistos de dous pares de cordóns nerviosos, que atravesan o corpo e forman unha especie de sistema nervioso en
escaleira tripla por medio de cordóns conectivos. As clases solenogastros, con 140 especies, e placóforos, con máis de
1.000 especies, pertencen a este grupo. O segundo subtipo, conchíferos, comprende aqueles moluscos provistos de verdadeiras cunchas continuas. Nel distínguense catro clases: os gasterópodos, con aproximadamente 85.0000 especies, os
escafópodos, con aproximadamente 300 especies; os bivalvos, con case 25.000 especies e os cefalópodos, con case
8.500 especies.
Actividades propostas
S2.
Lea este texto e responda:
Cal é o tema deste texto?
Escriba cinco tecnicismos que aparecen nel.
Hai no texto algunha expresión de ideas propias, opinións, etc.? Por que cre
que é así?
2.4
Escenarios familiares actuais
Cambios e permanencias
Poucos fenómenos sociais suscitan tanto interese e discusión permanente como é o da familia. En diferentes épocas, contextos, e dende múltiples lugares de discusión, “a cuestión familiar” suscita múltiples debates e polémicas.
Analistas sociais tenden a referirse ao tema aludindo ás funcións sociais que a familia cumpre nunha sociedade: funcións
cambiantes ou ameazadas, procesos que a comprometen ou fortalecen, subxacendo unha mirada concentrada no diagnóstico (está a familia en crise?) e/ou alternativamente na prognose (cal é o futuro da familia?). Estes enfoques deixan
pouca marxe para un esforzo comprensivo da experiencia familiar máis inmediata e cotiá: como viven as familias? Como
se proxectan os seus membros nelas e a través delas? Por medio de que itinerarios vitais se conforman e en que contextos e escenarios estruturais se constitúen as diferentes retículas familiares?
Estas preguntas refírense fundamentalmente aos aspectos experienciais e aos sentidos performativos que están detrás do
máis manifestmente observable, como son as denominadas “estruturas familares”. Mais outro tipo de interrogantes que se
nos antollan particularmente oportunos para entendermos a realidade familiar aluden aos compoñentes de significado e
disputa que circulan en torno ao que son e deben ser as familias. A natureza política da familia queda patente na incapacidade de diferentes sectores da nosa sociedade para consensuar o que a familia significa e o que a define como institución
social particular (Gittins, 1985). As paixóns, os medos, as expectativas, os valores e o reservorio ideolóxico que se detectan nas análises legais e doutas non axudan a crear espazos de reflexión crítica sobre os seus compoñentes constitutivos
nin tampouco permiten, polo xeral, unha observación despaixonada da realidade empírica familiar [...]..
Osborne, R. e Barrón, S. Grial, Revista galega de cultura, número 176; outubro, novembro, decembro 2007
Páxina 8 de 53
Actividades propostas
S3.
Lea detidamente o texto (Escenarios familiares actuais) e responda ás cuestións:
Cal é o tema principal do texto?
Cantos parágrafos ten o texto? De que se fala en cada un deles?
Diga o significado das seguintes palabras que aparecen no texto: prognose, retículas e empírica (axúdese dun dicionario se o necesita). Elabore unha oración
con cada unha delas.
S4.
Escriba un sinxelo texto expositivo sobre un destes temas. Busque previamente
información se a precisa.
Por que se teñen menos fillos hoxe en día nas familias galegas?
Por que os días son máis longos no verán?
Páxina 9 de 53
□
Coñecemento da lingua
2.5
Normas ortográficas. O uso do c e do z (aspectos
teóricos)
Estas dúas letras poden representar en galego o mesmo son (/θ/), que pronunciamos en palabras como zapato, cereixa, cidade, zona, zumbar.
Escríbese c coas vogais e e i. Exemplos: cebola, cereixa, céspede, cicel, cidade, cinceiro, cociña...
Escríbese z coas vogais a, o e u. Exemplos: rapaza, zoco, zume, azul, zorza... Fíxese
como forman o plural as palabras rematadas en z: noz/noces; luz/luces; verniz/vernices;
paz/paces; xuíz/xuíces...
Cando soa como /k/, escríbese c diante das consoantes c e t se van precedidos das vogais a, e, o. Exemplos: abstracción, reacción, abstracto, tractor, recto, colección, colecta...
Non se escribe ct nin cc cando van precedidas das vogais i ou u. Exemplos: aflición,
condución, conduta, condutor, conflito, construción, construtor, contradición, dedución, dedutivo, delito, destrución, destrutor, dicionario, ditado, ditadura, ditar, estrito,
estrutura, frutífero, frutificar, indución, indutor, introdutor, introdutorio, produción,
produto, produtor, reconstrución, redución, reprodución, reprodutor, restrición, restritivo, tradutor...
Actividades propostas
S5.
Escriba tres palabras nas que figuren as seguintes sílabas: za, ce, ci, zo, zu.
S6.
Busque no dicionario e escriba dúas palabras que sexan da mesma familia destas palabras. Fíxese no exemplo inicial.
Construción: construtivo, construtor.
Destrución
Detectar:
Director:
Proxectar:
S7.
Complete co substantivo correspondente:
Unha persoa que redacta é un [_______________].
Algo que serve de protección é un [_______________].
Alguén que se dedica á condución é un [_______________].
Páxina 10 de 53
Unha muller que traballa na inspección é unha [_______________].
Dicimos de algo que é instrutivo cando nos proporciona [_______________].
Unha persoa é correcta cando actúa con [_______________].
Pode reforzar e ampliar o uso do c/z entrando nestas páxinas:
[http://centros.edu.xunta.es/iespintorcolmeiro/galego/exercicios.htm]
[http://enredandocoaspalabras.blogspot.com/search/label/Ortograf%C3%ADa]
Páxina 11 de 53
2.6
A oración gramatical: suxeito, predicado, concordancia (aspectos teóricos)
Nas unidades anteriores estivemos estudando as clases de palabras: o nome, o adxectivo, o
pronome, etc. Estudamos a forma das palabras consideradas illadamente. Agora imos estudar os grupos de palabras que usamos para comunicarnos realmente.
A oración gramatical é a unidade mínima con sentido completo que usamos na comunicación. Se dicimos balsa auga flotar, con este grupo de palabras non conseguimos transmitir un sentido completo. En cambio, se dicimos A balsa flota na auga todos entenderán
o que dicimos. A balsa flota na auga é unha oración.
Suxeito e predicado
Fíxese na seguinte oración:
O avión procedente de Bruxelas aterrou na pista número sete.
Suxeito
Predicado
A oración consta de suxeito e predicado.
Suxeito: infórmanos de quen realiza a acción do verbo. Ten un núcleo representado por
un substantivo (avión).
Predicado: é todo o que dicimos do suxeito. Ten un núcleo representado polo verbo
(aterrou).
O suxeito e o verbo concordan en número (singular ou plural) e persoa (eu, ti, el/ela, nós,
vós, eles/elas).
O suxeito pode aparecer ao final da oración:
Tres horas estiveron falando Manuela e Antón
Predicado
Suxeito
Ás veces, o suxeito non aparece na oración dunha maneira explícita, porque está sobreentendido. Por exemplo: Vimos onte a televisión. Nesta oración non hai explicitamente unha
palabra que faga de suxeito, aínda que polo verbo que usamos entendemos que o suxeito é
“nós”. Neste caso, falamos de suxeito elíptico ou tácito.
(Nós)
__
Suxeito elíptico
Vimos onte a televisión
Predicado
Tipos de oración simple pola intención do falante
As oracións pódense distinguir entre elas pola intención que o falante ten cando se expresa. Por exemplo, non é o mesmo dicir Ese rapaz é parvo? que Ese rapaz é parvo!
Deste xeito, podemos distinguir varios tipos de oracións simples segundo a intención
do falante:
Enunciativas (expresan, sen máis, feitos): Traballa na agricultura.
Interrogativas (preguntan algo): Imos ao cine? Quen vén? Cando marchas?
Páxina 12 de 53
Volitivas (exprésase mandato, prohibición ou rogo): Ven aquí agora!
Exclamativas ou emocionais (expresan sentimentos de sorpresa, temor, alegría: Que
xeito de chover! Lembre que en galego os pronomes interrogativos e exclamativos non
levan til.
Actividades propostas
S8. Nas seguintes oracións indique cal é o suxeito e o predicado.
Mónica recolleu a cafeteira
A nena levou todo ata o vertedoiro da cociña
Lembramos eses días do verán pasado
Volvían agora á súa mente as palabras
S9.
Nestas oracións hai erros de concordancia entre suxeito e predicado. Corríxaos.
O neno, a nena e o seu pai veu no autobús.
Gústame as películas de vaqueiros.
A multitude abalanzáronse contra o orador.
Toda aquela xente viñeron andando.
S10.
S11.
Clasifique as seguintes oracións simples atendendo á intención do falante:
Cala xa!
Isto é unha trapallada!
A que hora é o cine?
Ana vai ao médico.
A muller de azul chámase Mercedes
Quen che dixo iso?
Escriba dúas oracións enunciativas, dúas interrogativas, dúas volitivas e dúas
exclamativas.
Páxina 13 de 53
□
Lingua e sociedade
2.7
Fontes de información dixital (aspectos teóricos)
Un dos aspectos máis positivos que ten internet é que nos permite realizar procuras rápidas e chegar a multitude de sitios
en moi pouco tempo. Pero convén ser coidadosos á hora de seleccionar a información.
Na rede podemos atopar distintos tipos de páxinas web, que van desde os blogs ou bitácoras, ata as webs institucionais
de organismos, foros, correos electrónicos, etc. Está nas nosas mans, como usuarios e usuarias responsables, discernir
unhas das outras e decatármonos de que o tipo de contidos que hai nelas poden non ter a mesma credibilidade
Podemos partir da base de que os medios oficiais, as webs de universidades e colexios teñen contidos veraces e próximos
á realidade e publícanse para ser utilizadas como referencia, polo que podemos tomalos como certos e utilizalos nas nosas procuras ou argumentacións
No que se refire ás enciclopedias en liña, hai que distinguir dous tipos de páxinas, as que teñen contido pechado e as suxeitas á participación de usuarios e usuarias (wiki). No caso das primeiras, por regra xeral podemos utilizalas como fonte
fiable. No caso das enciclopedias wiki, ao teren contidos incorporados por usuarios anónimos, de xeito aberto, a información que nos brinda é, cando menos, cuestionable. Por iso, o uso destas wikipedias, índa que aconsellable, debe levarse a
cabo con precaución e, sempre, contrastando a información que se obtén con outros medios, para comprobar a súa fiabilidade.
http://educaciondixital.as-pg.com/educaciondixital/aprende/veracidade-da-informacion-na-interne
Páxina 14 de 53
□
Educación literaria
2.8
A linguaxe literaria (aspectos teóricos)
A linguaxe que usamos todos os días pode transformarse para aumentar as súas posibilidades expresivas. Podemos usar técnicas e recursos para engadir á linguaxe un novo ritmo
ou para que provoque en nós estrañeza ou para que impresione a nosa imaxinación, a intelixencia ou a memoria. Cando facemos iso transformamos a linguaxe normal en linguaxe
literaria.
As figuras literarias
A literatura é a arte da palabra. Un dos trazos da linguaxe literaria, especialmente da linguaxe empregada no xénero lírico, é o uso de figuras literarias, é dicir, palabras que se utilizan co seu significado habitual, pero nun contexto que as afastan do uso normal, adquirindo deste xeito un matiz moi expresivo. Por isto o seu emprego é característico das obras
literarias, sobre todo, do xénero poético. Algunhas das figuras máis utilizadas son as seguintes:
Anáfora: consiste na repetición das primeiras palabras dun verso. Por exemplo:
Tarde para lembrarse do pasado
tarde para ollar o incerto futuro
tarde, sempre dis que é tarde.
Epíteto: adxectivo que se antepón ao substantivo que acompaña e resalta características
intrínsecas del. Por exemplo: branca neve, verde herba.
Hipérbato: consiste na alteración da orde lóxica dos elementos sintácticos dunha oración. Adoita utilizarse para dotar a linguaxe dun matiz máis nobre. Exemplo: Das ondas a escuma bicaba a area. A escuma das ondas bicaba a area.
Hipérbole: consiste en esaxerar de forma considerable algún tipo de afirmación feita
por un personaxe. Exemplo: Síntome tan mal que me doe ata o alento.
Metáfora: consiste na identificación ou substitución dun termo real por outro imaxinario co que mantén unha relación de semellanza. Exemplo: A vida é un río de augas turbulentas. Neste exemplo identifícase a vida cun río de augas turbulentas, tratando de
transmitirnos a idea de que a vida é tan difícil e perigosa como a navegación por un río
desas características.
Onomatopea: dáse cando se usa unha palabra ou un grupo de palabras cuxa pronuncia
imita a do obxecto ou ser que se describe. Por exemplo: Bzzz Bzzz (unha abella), Chuuuu Chuuuu (un tren)…
Personificación: consiste en darlle atributos humanos a un obxecto ou ser animado que
de por si non os pode ter. Por exemplo: riron de min as hortensias do teu xardín.
Páxina 15 de 53
2.9
Álvaro Cunqueiro. Un poema
Quita a pucha, amigo,
que xa o reiseñor
vai cantando no bosque
ferido de amor.
Vai cantando no bosque:
quen tal vivirá?
As bágoas que verte
mollan o seu cantar.
Quita a monteira, amigo,
que xa o reiseñor
dixo: que cedo a lúa!
ferido de amor.
Cunqueiro, Álvaro, Cantiga nova que se chama Riveira, 2ª edición, 1957
Actividades propostas
S12.
Utilice un dicionario, en soporte impreso ou dixital, e escriba o significado destas
palabras que aparecen no poema: pucha, monteira.
S13.
No primeiro e no noveno verso repítese a mesma palabra: quita. Que figura expresiva usa aquí Cunqueiro?
S14.
Na primeira estrofa dise Que xa o reiseñor vai cantando no bosque ferido de
amor, teñen os paxaros sentimentos de amor? Que figura literaria utiliza aquí o
poeta?
Páxina 16 de 53
2.10 O xénero dramático: Noitebra
O xénero dramático, o teatro, forma parte tamén da literatura. O teatro utiliza o diálogo, a
través do que se expresan os personaxes e os conflitos da obra dramática. Para aclarar os
movementos dos actores, os elementos da decoración, etc., úsanse as anotacións.
Sala de casa modesta, tan só iluminada pola tenue luz que entra pola vidreira que dá ó patio interior. Ábrese a porta e
asoma a cabeza Lito, mozo de vintetantos anos; deslízase logo nas puntas dos pés, procurando non facer ruído. Diríxese
logo ao estante e revolve entre os libros e papeis na procura de algo. Cada vez semella máis impaciente. Cáelle un libro ó
chan. Paralízase de novo. Non observa nada anormal; reanuda a busca. Acéndese a luz e Lito sobresáltase. Entra Aurora,
a súa nai, muller duns sesenta años. Leva posta unha bata por riba do camisón.
AURORA. — ¿Que fas aí?
LITO. — Nada, mamá. Asustáchesme.
AURORA. — Á cama. Veña. Déitate xa. ¿Cres que son horas de chegar? Está raiando o día.
LITO. — Xa vou, mamá. Estou buscando algo... para ler.
AURORA. — Estás ti bo para ler. Veña, de présa. A ver se así consigo durmir. No puiden pechar ollo en toda a noite. Se
polo menos non saíses coa moto.
LITO. — ¿Que pasa coa moto? Ciscas de medo con só oír falar dela. Non pasa nada, vella. Tranqui. Preocúpaste demasiado. Vai durmir. Eu déitome tamén de contado. En canto atope...
AURORA. — Perdes o tempo.
LITO. — ¿Perdo o tempo? ¿Eu? ¿Falas comigo?
AURORA. — Non está o que buscas.
LITO. — Busco un libro.
AURORA. — A min non me enganas. Anda, á cama.
LITO. — Dígoche que só busco un libro. Precísoo. (Excítase. Continúa a busca con precipitación.)
¿Onde estás? Non te agoches, maldito. Precísote. ¿Onde hostia te metes? Onte á noite aínda estabas aquí. Estou seguro.
AURORA. — Lito, por favor, déitate.
LITO. — Telo ti, ¿eh, vella? Collíchelo ti. Devólvemo. Aí había guita miña, veña, devólvema.
AURORA. — O que queda necesitámolo para comer, fillo. ¿Non o comprendes? A penas nos chega ata final de mes. Anda, sé comprensivo e vaite deitar.
LITO. — ¿Onde o metiches? ¡Era meu! ¡Dámo!
AURORA. — Xa non quedaba nada teu, Lito. ¿Sabes canto hai que non traballas?
LITO. — ¡Iso! Dimo ti, vella. Recórdamo outra vez. A ver, ¿canto? Impórtame un collón o puto traballo, ¿óesme? Non penso volver a dar pancada na miña vida. Estou farto de facer o parvaxolas. ¡Ata os mesmísimos...!
AURORA. — Cala. Non sexas soberbio. ¿De que vas vivir?
LITO. — De calquera cousa. Xa aparecerá algo. Chulearei aínda que sexa á Macarena.
AURORA. — ¡Xesús!
LITO. — ¿Non viviches ti á miña conta? ¿Eh? Pois ¿por que non me devolves a pasta? Precísoa. Dáme cinco marróns. Só
cinco. É canto necesito. Regáloche o resto.
AURORA. — O pouco que queda é para poder chegar a fin de mes. Xa cho dixen.
LITO. — Está ben... Déixame entón unhas raias.
AURORA. — ¡Que dis!
LITO. — ¿Tesme por un babeco, eh? ¿Cres que non o sei?
AURORA. — ¡Estás tolo...!
LITO. — Non, non te preocupes. Non me van. Non son tan fino. Colocareinas ben colocadiñas... ¡Veña, sóltaas xa!
AURORA. — Non sei de que falas. Vivimos da pensión...
Lito, nunha especie de arrebato, abalánzase sobre súa nai, agárraa por un brazo e retórcello.
LITO. — Veña, vella rañas. Dámas ou valo pagar moi caro.
AURORA. — ¡Que son túa nai, desgraciado! ¿Que fas, malnacido? ¡Sóltame!
LITO. — ¡Solta ti a guita!
AURORA. — ¿Maltratas á túa propia nai, maldito...?
O fillo sóltaa de socato, horrorizado.
[...]
Páxina 17 de 53
LITO. — Perdoa, mamá. (Salaia.) Perdoa... Son un besta. Non sabía ben o que facía... Preciso o diñeiro. Dámo. Por favor.
Teño que pagarlle ó Curras. Débollo. Dende hai días. Xa non agarda máis. Non sabes ben como as gasta. É capaz de subir aquí e destrozar a casa. Ou de magoarte. O moi cabrón é rápido pinchando. E eu non quero por nada do mundo que
che faga mal. ¡Por nada do mundo, que mi madre é o que máis quero...!
AURORA. — Só nos queda para comer, Lito. Non podes seguir así, tés que cambiar.
LITO. — Cambiarei, madre; xúrocho.
AURORA. — Faláronme dun centro. Disque dá moi bos resultados. Farei o que sexa para que te admitan. O que sexa.
Nuns meses estarás curado.
LITO. — Non necesito ir a ningún centro, mamá. Xúroche que non volverei picarme. Xúrocho por quen más queiras. ¡Por
mi padre, que está no ceo! Si, por el. Xúrocho, pero déixame algo. Devolvereicho. O Curras non se anda con chiquitas.
Tenlle o ollo botado á miña máquina. Onte pinchoume unha roda. É a súa maneira de avisar. Por favor... É capaz de calquera cousa. Dunha desfeita...
AURORA. — Pois vende a moto.
LITO. — ¿Estás tola? Xamais. Calquera cousa menos iso. A miña moto é sagrada, ¿óesme?
AURORA. — Lito, é xa moi tarde. Déitate, anda. Xa falaremos...
LITO. — Xa falaremos, xa falaremos... ¿Cres que me vas volver a enganar? ¿Eh? ¡Cómo a el...!
AURORA. — ¿Que...?
LITO. — ¿Pensas que non me enteraba, eh?
AURORA. — ¿A que te refires...?
LITO. — ¡Sábelo moi ben! Eu era un neno, si, pero non tan parvo como ti cres. Sabía ben o que facías... con outros...
AURORA. — ¡Cala...! ¡Cala xa! Prohíboche...
LITO. — Si, sabíao... Ah, e que noxo... E dor... Aquí, moi dentro. Rillaba, rillaba, rillaba... E dor, dor... Unha dor que me
atravesaba coma o gume de cen navallas... Xa non podía aturalo por máis tempo. Por iso... ¡Dor...! Aquela noite... Estabamos sós, coma sempre... El e mais eu sós. Ti non dabas aparecido... Por iso lle dixen... Díxenlle...
AURORA. — ¿Que lle dixeches, condenado?
LITO. — ¡Díxenllo!
AURORA. — ¡Supoñíao! ¿Cómo puideches facer tal cousa, desgraciado? ¡Só eran suposicións túas!
Acabaches con el...
LITO. — ¿Eu, madre? ¿Fun eu o que acabou con el? ¿Fun eu...? ¿En verdade o cres así...?
AURORA. — Non, Lito... Desculpa. Quixen dicir...
LITO. — ¿E ti non fixeches nada, madre?
AURORA. — Debes comprender...¡ Teu pai era un...! Teu pai bebía moito, Lito. Demasiado...
LITO. — ¿E que carallo podía facer?
AURORA. — Fillo...
LITO. — ¿O mesmo ca ti?
AURORA. — Por favor, Lito. Hai cousas que non podes comprender... El non... só bebía... Tampouco... Non... podía...
!Non o podes entender...¡
LITO. — Non, claro que non...
AURORA. — (Choromicando.) Nin sequera o podo explicar...
LITO. — Non é necesario, madre, non te esforces... Xa sei que sempre serás unha santa.
AURORA. — Eu non digo iso, fillo... Non quero ser iso. Só quero ser túa nai.
LITO. — Oh, claro que si... Es a miña nai, vaia se o es... Unha nai... Miña nai... Unha puta nai.
AURORA. — (Nun contido berro que lle sae da alma.) ¡Non, non, iso si que non...! Non é certo. Enganáronte...
Envelenáronte. Lito, meu neno, eu son a única que te quere... Con toda a miña alma. Todo canto fixen foi por ti,
por ti, por ti... Por amor a ti... Para sacarte do inferno, desta merdenta miseria...
Páxina 18 de 53
Actividades propostas
S15.
Que personaxes interveñen neste texto? Diga algunhas características deles:
idade, comportamento, linguaxe que usan.
S16.
Cal é o conflito que se suscita nesta escena? Por que discuten nai e fillo?
S17.
Fíxese como nestas pezas teatrais, entre os diálogos dos personaxes, hai pequenas indicacións sobre a escena ou sobre como deben actuar os actores e actrices que os interpretan. Son as anotacións. Escriba tres frases que pertenzan a
anotacións desta obra teatral.
S18.
Despois de ler este texto, indique a característica ou características polas que o
incluímos no xénero literario do teatro.
Páxina 19 de 53
2.11 O xénero narrativo: Guerra e paz
Guerra e paz, do gran escritor ruso Lev Tolstoi, é considerada unhas das máis grandes novelas de todos os tempos. Publicouse como obra completa en 1869 e narra as vicisitudes
de moitos personaxes da sociedade rusa nos tempos da invasión napoleónica, entre 1805 e
1815, aproximadamente. Lea este fragmento da novela.
Cando tocaba á súa fin a batalla de Borodino, Pedro abandonou por segunda vez a batería de Raiewsky e, cun grupo de
soldados, dirixiuse atravesando o campo a Kniazkovo, onde se uniu á ambulancia.
Pero ao ver o sangue e oír os berros e os xemidos apresurouse a afastarse, confundido cos soldados. Un só afán enchía a
súa alma: saír o antes posible de alí, esquecer as horribles impresións do día e botarse a durmir tranquilamente no seu
cuarto, na súa cama. Decatábase de que só en condicións normais de vida podería comprender todo o que vira e experimentara. Pero faltábanlle estas condicións.
Nin balas nin granadas asubiaban xa no camiño, pero por todas as partes vía o mesmo que alá abaixo, no campo de batalla: as mesmas caras atormentadas, cheas de dor, estrañamente transfiguradas; o mesmo sangue, os mesmos capotes...
E oía as mesmas descargas de fusilería, afastadas pero non por iso menos aterradoras. Ademais, o po e a calor eran asfixiantes.
Pedro e os soldados dirixíronse, a través da densa escuridade, a Mojaisk. Os galos cantaban cando comezaron a subir a
pronunciada costa que conducía ao pobo.
O albergue estaba totalmente ocupado. Pedro pasou ao patio, subiu ao coche e reclinou a cabeza sobre os coxíns.
Cando se ergueu ao día seguinte ordenou que enganchasen, pero el atravesou o pobo a pé. Xa as tropas comezaban a
saír da poboación, deixando detrás dez mil feridos. Víaos nos patios e nas ventás das casas; outros agrupábanse na rúa.
Preto das ambulancias oíanse berros, invectivas, golpes. Pedro ofreceu un sitio no seu coche a un xeneral ferido ao que
coñecía e acompañouno ata Moscova.
O día 30 entrou na cidade.
Cando chegou á súa casa era noite pechada. No salón achou oito persoas: o secretario do comité, o coronel do seu batallón, o seu administrador e diversos solicitantes que ían velo para que os axudase a resolver os seus asuntos. A Pedro
éranlle indiferentes aqueles asuntos, dos que non sabía nin unha palabra, e contestou ás preguntas que lle dirixiron co
único fin de librarse daquelas xentes. Cando quedou por fin só, abriu e leu unha carta da súa muller. Atordado, empezou a
murmurar: «Os soldados da batería..., o vello..., o príncipe Andrés morto... A sinxeleza, a submisión a Deus... Hai que sufrir..., a importancia de todo... A miña muller..., é preciso poñerse de acordo..., hai que comprender e esquecer...» E achegándose á cama botouse nela sen espirse e quedou durmido.
Cando espertou á mañá seguinte agardábanlle no salón dez persoas que tiñan necesidade de velo. Pedro vestiuse a escape, pero, en lugar de ir velas, baixou a escaleira de servizo e pola porta da cocheira saíu á rúa. A partir de entón, e ata o
fin do saqueo da cidade, ninguén volveu verlle nin soubo onde se achaba, a pesar de que se o buscou por todas as partes.
Lev N. Tolstoi, Guerra e paz, 1869
Actividades propostas
S19.
Lea este fragmento de Guerra e Paz e poña por escrito as razóns polas que este
é un texto de tipo narrativo.
Páxina 20 de 53
3.
Secuencia de contenidos y actividades en lengua castellana
□
Comunicación oral
3.1
Atención al cliente
Si tiene acceso a internet, vea el cortometraje titulado Atención al cliente. La dirección es:
[http://www.notodofilmfest.com/ediciones/07/?corto=2623]
Actividad propuesta
S20.
Después de ver el cortometraje responda a las siguientes cuestiones:
¿Por qué es tan importante la comida del perro para nuestra protagonista?
Describa qué tipo de sociedad aparece reflejada en el cortometraje.
Compare los dos cortometrajes de la unidad: As almas do Fental y Atención al
cliente y señale las semejanzas y diferencias que encuentre entre los dos.
Páxina 21 de 53
□
Comunicación escrita
3.2
Textos expositivos (aspectos teóricos)
Los textos expositivos se llaman también textos informativos. Su función primordial es
transmitir información. No se limitan simplemente a proporcionar datos sino que además
añaden explicaciones, describen con ejemplos y analogías. Las características principales
de este tipo de textos son:
Predominan en ellos las oraciones enunciativas.
Se utiliza la tercera persona de los tiempos verbales.
Los verbos se suelen conjugar modo indicativo.
El registro es formal: se emplea gran cantidad de términos técnicos o científicos.
No se utilizan expresiones subjetivas.
3.3
Ordenando las ideas
Así fue. Entre septiembre de 1768 y julio de 1769, 18 barcos fletados por Pérez Correa zarparon de Bayona y descargaron
en Carril más de 1885 toneladas de cereal, que habían costado 1,19 millones de reales de vellón.
Casi octogenario y ya en el otoño de su vida, se enfrentó con decisión a la hambruna del bienio 1768-69. Al desencadenarse la crisis, envío al racionero Domingo Pérez Correa a Francia, con 8.000 doblones -600.000 reales de vellón- en el bolsillo
para adquirir maíz y centeno. Dispuso además que aquella cantidad debía “andar en giro todo el tiempo que durase la escasez y necesidad”.
De Bartolomé Rajoy y Losada, arzobispo de Santiago entre 1751 y 1772, hace tiempo que se ha hecho su biografía, llena
de elogios y alabanzas. Fundó hospitales, asilos, casas de acogida para mujeres, escuelas y obras pías; construyó palacios
e iglesias, y distribuyó en limosnas una parte de las cuantiosas rentas del arzobispado. Se dice que repartía cada año
150.000 reales entre los pobres que se amontonaban en las puertas de su palacio y destinaba otros 80.000 a donativos secretos.
Fernando Salgado, El bienio del hambre: 1768-69. La Voz de Galicia, 6/11/2011
Actividades propuestas
S21.
Busque en el diccionario estas palabras del texto: fletar, zarpar, hambruna, bienio, cuantiosas, racionero.
S22.
Texto 3.3.
Este texto expositivo está desordenado: enumere sus tres párrafos.
S23.
Establezca el orden más adecuado entre ellos y justifíquelo. Escriba las palabras u oraciones clave que le han ayudado a ordenarlos y proponga un título
para el texto.
Fíjese en estos verbos usados en el texto: descargaron, habían costado, enfrentó, envió, dispuso. ¿En qué persona y modo están estos verbos?
Páxina 22 de 53
3.4
Estereotipos
Cambios y permanencias
Leo de una novela que es magnífica y desgarradora. Podría haber sido magnífica a secas, pero el desgarro le añade, no
sé, un plus de legitimidad. Quizá su magnificencia se deba a él. En la facultad teníamos una compañera que era bella e inquietante. Lo que poseía de inquietante, lejos de atenuar su hermosura, la multiplicaba. Del diablo se dice que es hermoso
y malo. Si fuera malo y feo carecería de interés, como una novela horrible y sedante. De un gran actor español -ya fallecido- se decía que era inteligente y cascarrabias. Leyendo atentamente sus necrológicas -hubo en las redacciones de los
periódicos colas para escribirlas- llegaba uno a la conclusión de que su mal carácter era consecuencia de su talento. A veces se crean este tipo de ecuaciones. Lo cierto es que la inteligencia, sin una dosis de perversión, parece que no es inteligencia. De hecho, cuando decimos de alguien que es idiota no solemos añadir que es malo. Pero si lo decimos, la maldad,
en vez de aminorar su idiotez, la hace más contundente. En general, preferimos al idiota bondadoso (o sea, al idiota idiota). Estereotipos.
Mis padres, cuando volvían del cine, si la película les había gustado mucho, decían de ella que era buena, pero "muy fuerte". La expresión muy fuerte, ahora, ha perdido sentido, pero en mi infancia, cuando una película era muy fuerte, era muy
fuerte, o sea, para mayores de dieciocho. Casi todas las de James Dean, pobre, entraban en esta categoría. Quizá el chico
acabó tan mal por hacer películas fuertes. Si aplicáramos esta adjetivación a la crítica gastronómica, de la fabada diríamos
que es un plato magnífico y desgarrador. No sé si me comería un plato magnífico y desgarrador, desde luego no para cenar. En resumen, que no sé si leer la novela magnífica y desgarradora. Además me acaba de llegar otra que es clásica y
audaz.
Juan José Millás. Artículo en El País
Actividades propuestas
S24.
Texto 3.4. Lea el texto y responda a las cuestiones:
¿Cuál es el tema principal del texto?
¿De cuántos párrafos consta el texto? ¿De qué se habla en cada uno de ellos?
Diga cuál es el significado de las siguientes palabras que aparecen en el texto:
estereotipo y audaz (puede recurrir a un diccionario si lo necesita). Elabore una
oración con cada una de ellas.
¿Cree que este texto es expositivo? Razone su respuesta. Redacte un breve texto expositivo de unas diez líneas sobre uno de estos temas: características de
los mamíferos; la importancia de las frutas y verduras en nuestra alimentación;
la energía eólica y solar.
Páxina 23 de 53
□
Conocimiento de la lengua
3.5
Normas ortográficas. Uso de la c y la z en castellano (aspectos teóricos)
Se escribe c.
– Delante de e, i: cero, vecina, ceder. Excepciones: zepelín, zigzag, Zeus.
– Delante de a, o, u, cuando suena como k: casa, cobijo, cuchara.
– Delante de consonante cuando suena como k: acto, crisis, tecla, acceso.
Se escribe con z.
– Delante de a, o, u: taza, pozo, zumbido.
– Al final de todas las palabras cuyo plural sea –ces: luces/luz; coces/coz; tenaces/tenaz; nueces/nuez.
– Algunas formas verbales de verbos como nacer (nazco), crecer (crezco), conocer
(conozcas), lucir (luzcas), hacer (haz).
Actividades propuestas
S25.
Escriba tres palabras que contengan cada una de estas sílabas: za, ce, ci, zo,
zu.
S26.
Escriba el plural de estas palabras: luz, faz, coz, tenaz, falaz, nuez.
S27.
Complete estas oraciones escribiendo c, z o s, según corresponda.
A ve_es me gu_ta jugar al ajedre_.
No es capa_ de a_ercar_e lo _uficiente para parti_ipar.
No es a__ertado _ufrir por e_te disfra_.
Cru_é la calle con la inten_ión de a_u_tarla.
Emo_ionado, vi apare_er a mi ve_ina del pi_o on_e.
Trope_é con un an_iano de_pi_tado.
En esta dirección puede encontrar actividades de refuerzo y ampliación:
[http://www.aplicaciones.info/ortogra/ortogra.htm]
Páxina 24 de 53
3.6
La oración gramatical: sujeto y predicado (aspectos teóricos)
Como ya se explicó en el apartado correspondiente de lengua gallega, la oración gramatical es la unidad mínima con sentido completo que usamos en la comunicación.
La oración consta de sujeto y predicado.
El sujeto nos informa de quién realiza la acción del verbo. Tiene un núcleo representado por un sustantivo.
El predicado es todo el que decimos del sujeto. Tiene un núcleo representado por el
verbo.
El sujeto y el verbo concuerdan en número (singular o plural) y persona (yo, tú, él/ella,
nosotros, vosotros, él/ella).
El sujeto puede aparecer al final de la oración.
A veces, el sujeto no aparece en la oración de una manera explícita, porque está sobreentendido. En este caso, hablamos de sujeto elíptico o tácito.
Tipos de oración simple por la intención del hablante
Según la intención del hablante, hay estas clases de oraciones:
Enunciativas.
Interrogativas.
Volitivas.
Exclamativas.
3.7
La Regenta
Tomo I. I.
La heroica ciudad dormía la siesta. El viento Sur, caliente y perezoso, empujaba las nubes blanquecinas que se rasgaban
al correr hacia el Norte. En las calles no había más ruido que el rumor estridente de los remolinos de polvo, trapos, pajas y
papeles que iban de arroyo en arroyo, de acera en acera, de esquina en esquina revolando y persiguiéndose, como mariposas que se buscan y huyen y que el aire envuelve en sus pliegues invisibles…
Vetusta, la muy noble y leal ciudad, corte en lejano siglo, hacía la digestión del cocido y de la olla podrida, y descansaba
oyendo entre sueños el monótono y familiar zumbido de la campana de coro, que retumbaba allá en lo alto de la esbelta
torre en la Santa Basílica. -La torre de la catedral, poema romántico de piedra, delicado himno, de dulces líneas de belleza
muda y perenne, era obra del siglo diez y seis, aunque antes comenzada, de estilo gótico, pero, cabe decir, moderado por
un instinto de prudencia y armonía que modificaba las vulgares exageraciones de esta arquitectura. La vista no se fatigaba
contemplando horas y horas aquel índice de piedra que señalaba al cielo…
Cuando en las grandes solemnidades el cabildo mandaba iluminar la torre con faroles de papel y vasos de colores, parecía
bien, destacándose en las tinieblas, aquella romántica mole; pero perdía con estas galas la inefable elegancia de su perfil y
tomaba los contornos de una enorme botella de champaña. Mejor era contemplarla en clara noche de luna, resaltando en
un cielo puro, rodeada de estrellas que parecían su aureola, doblándose en pliegues de luz y sombra, fantasma gigante
que velaba por la ciudad pequeña y negruzca que dormía a sus pies.
Bismarck, un pillo ilustre de Vetusta, llamado con tal apodo entre los de su clase, no se sabe por qué, empuñaba el sobado
cordel atado al badajo formidable de la Wamba, la gran campana que llamaba a coro a los muy venerables canónigos, cabildo catedral de preeminentes calidades y privilegios [...].
Alas “Clarín”, Leopoldo, La Regenta, Cátedra (2 volúmenes), Madrid, 1989
Páxina 25 de 53
La Regenta es una de las novelas más conocidas del siglo XIX. Fue publicada en 1884 y
1885. Pertenece al realismo literario y fue escrita por Leopoldo Alas, que firmaba sus
obras con el seudónimo de Clarín. En esta novela, la ciudad de Oviedo recibe el nombre
de Vetusta.
Actividades propuestas
S28.
Señale el sujeto y el predicado de estas oraciones tomadas del texto.
La heroica ciudad dormía la siesta.
El viento Sur empujaba las nubes blanquecinas.
Vetusta descansaba entre sueños.
La torre de la catedral era un poema de piedra.
S29.
Corrija los errores de concordancia en estas oraciones.
La heroica tropa dormían en el campamento.
Esta clase de insectos son casi indestructibles.
El grupo que llegaron era muy numeroso.
Hacen muchos meses que no lo veo.
S30.
Escriba al lado de cada oración el sujeto elíptico que le corresponde.
Entrarán por la costa oeste, dejando abundantes lluvias.
Defendieron muy bien y marcaron tres goles.
Aparte de Guerra y paz, escribió otras muchas novelas.
Hice la compra en el súper de la esquina.
S31.
Diga de qué tipo son estas oraciones por la actitud del hablante.
¿A qué hora sale el tren?
¡Ponte a hacer los deberes!
Hoy ha sido el día más frío del invierno.
¡Cómo he llorado con el final de la película!
En estas direcciones puede encontrar actividades de refuerzo y ampliación:
[http://www.xtec.cat/~jgenover/index.htm]
En el apartado de sintaxis: orden de la oración, corrección sintáctica, oración simple.
[http://personal.telefonica.terra.es/web/apuntesasr/ESOIndEjGramatica.htm]
Páxina 26 de 53
□
Lengua y sociedad
3.8
Fuentes de documentación digital (aspectos teóricos)
Imagine que trabaja para una empresa llamada Literaria S.L. que colabora con un ayuntamiento de Galicia, por ejemplo Padrón. De vez en cuando esa empresa recibe encargos para la elaboración de folletos o material informativo de diverso tipo sobre hechos históricos, culturales o personajes destacados de la vida de ese ayuntamiento, que serán utilizados en exposiciones o actos públicos en la casa de la cultura de la villa.
Hace unos días recibieron el encargo de preparar unos materiales relacionados con la
figura de Rosalía de Castro centrándose en uno de sus libros más conocidos, Follas Novas,
y le toca a usted elaborarlos (le dan un plazo de seis días). Pero se da cuenta de que el archivo de la empresa no tiene ningún documento relacionado con esa cuestión. ¿Qué hacer?
En el ejemplo anterior tenemos un caso que se puede extrapolar a otras situaciones de
la vida cotidiana y que pueden suceder, por ejemplo en el trabajo real o en las más diversas circunstancias. Trate de buscar o de localizar el material necesario para hacer una determinada tarea.
En el ámbito académico (su situación actual) es muy común la elaboración de trabajos
por parte del alumnado. Hace unos años, antes de la aparición de las nuevas tecnologías,
había que visitar físicamente las diversas bibliotecas y demás instituciones para consultar
este tipo de materiales.
En la actualidad disponemos en internet de diversas soluciones que nos facilitan esta
cometido. Si nos centramos exclusivamente en la historia y en la cultura gallega podemos
acudir a la Biblioteca Virtual Galega: [http://bvg.udc.es]
Actividades propuestas
S32.
Acceda a la Biblioteca Virtual Galega. Fíjese en las secciones que la componen
(columna central de la página web). Entre en cada una de ellas e indague qué es
lo que nos ofrecen y qué recursos ponen a nuestra disposición.
S33.
Después de familiarizarse con el funcionamiento interno de la biblioteca, realice
lo siguiente. Busque en la biblioteca artículos, libros, etc., sobre alguno de los siguientes temas relacionados con la cultura e historia gallegas:
Obra lírica de Rosalía de Castro.
Batalla de Rande.
Seres míticos gallegos.
Hundimiento del Prestige.
Páxina 27 de 53
S34.
Cuando tenga localizada la información sobre el tema que seleccionó, haga lo
siguiente:
Anote los datos que aparecen en la ficha del libro o libros que encuentre relacionados con el tema escogido.
Acceda al texto o al vídeo que viene en la ficha y analice el material. A continuación, debe poner por escrito en la siguiente tabla cómo es la información
que ha encontrado sobre el tema (de modo breve) y cómo está registrada en la
biblioteca:
Tema
¿Hay información ¿En qué aspectos ¿Es un artículo de ¿En qué sección
¿Cómo está
suficiente sobre el
del tema se
un periódico, un de la biblioteca se registrada? Texto,
tema?
encuentra?
vídeo…
centra la informa- libro, un fragmención?
to de un libro?
Páxina 28 de 53
□
Educación literaria
3.9
El lenguaje literario: un poema de Juan Ramón
Jiménez
La literatura es el arte de la palabra. Uno de los rasgos del lenguaje literario, especialmente del lenguaje empleado en el género lírico, es el uso de figuras literarias.
Las figuras literarias son palabras o expresiones que se utilizan con su significado habitual, pero en un contexto que las aleja del uso normal, adquiriendo de este modo un matiz
muy expresivo. Por esto su empleo es característico de las obras literarias, sobre todo, en
el género poético.
Las figuras literarias más usuales son la metáfora, la personificación, la hipérbole, el
epíteto, la anáfora, la onomatopeya y el hipérbaton.
Juan Ramón Jiménez utilizaba una ortografía particular: usaba la grafía (j) para representar el fonema (g) y
escribía, por ejemplo, májico; no colocaba la x ante consonante (esquisito); etc.
Recuerdos
Íbamos paseando por la orilla
solitaria del lago.
La tarde estaba hermosa;
el ígneo sol de mayo
sonriendo se moría,
una canción de luces suspirando.
Serenos nuestros ojos,
unidas nuestras manos,
vagábamos tranquilos,
dulcemente mirándonos.
Latía el parque, mudo:
se estasiaban las flores y los pájaros.
De pronto, “Di”, me dijo,
“¿por qué el azul espacio,
por qué el cielo purísimo
se mancha al reflejarse
en la verdina lóbrega del lago?”
Miré su frente blanca,
y la besé en los ojos, sollozando.
En la calma magnífica del parque
resonó el beso con un eco largo.
Un ruiseñor despierto
lanzó un dulce quejido desgarrado.
Jiménez, Juan Ramón, Segunda antolojía poética, Colección Austral, Espasa, Madrid, 1998
Páxina 29 de 53
Actividades propuestas
S35.
Utilice un diccionario, en soporte impreso o digital, y busque el significado de las
siguientes palabras que aparecen en el poema de Juan Ramón Jiménez: ígneo,
estasiaban (extasiar), lóbrega, sollozando y resonó. Responda después a esta
pregunta: ¿Cuál es el tema del poema?
S36.
En este poema se utiliza la personificación como recurso expresivo. Por ejemplo,
en los versos 4 y 5 el poeta dice que “el sol de mayo sonriendo se moría”. Se
aplica al sol una cualidad humana, la de sonreír. ¿En qué otros versos del poema se utiliza esta misma figura literaria?
S37.
Indique el nombre de la figura literaria utilizada en cada uno de estos ejemplos,
tomados de poemas de diferentes autores. Fíjese en el primer ejemplo, ya resuelto.
Texto
Figura literaria
“Tanto dolor se agrupa en mi costado
Que por doler me duele hasta el aliento” (Miguel Hernández)
Hipérbole
“Del monte en la ladera
por mi mano tengo plantado un huerto.” (Fray Luis de León)
“Verde nativo,
verde de yerba que sueña
verde sencillo
verde de conciencia humana”. (Miguel de Unamuno)
“Uco, Uco, Uco.
Abejaruco”. (Federico García Lorca)
“Estrellas hay que saben mi cuidado
y se han regalado con mi pena”. ( Francisco de la Torre)
Páxina 30 de 53
3.10 El lenguaje literario: una obra teatral de Buero
Vallejo
Acto primero.
(Don Manuel, padre de Elvira, sale vestido de calle. Los trajes de ambos denotan una posición económica más holgada
que la de los demás vecinos.)
Don Manuel. —(A Doña Asunción.) Buenos días. (A su hija.) Vamos.
Doña Asunción. — ¡Buenos días! ¡Buenos días, Elvirita! ¡No te había visto!
Elvira. —Buenos días, doña Asunción.
Cobrador. —Perdone, señora, pero tengo prisa.
Doña Asunción. —Sí, sí... Le decía que ahora da la casualidad que no puedo... ¿No podría volver luego?
Cobrador. —Mire, señora: no es la primera vez que pasa y...
Doña Asunción. — ¿Qué dice?
Cobrador. —Sí. Todos los meses es la misma historia. ¡Todos! Y yo no puedo venir a otra hora ni pagarlo de mi bolsillo.
Conque si no me abona tendré que cortarle el fluido.
Doña Asunción. — ¡Pero si es una casualidad, se lo aseguro! Es que mi hijo no está, y...
Cobrador. — ¡Basta de monsergas! Esto le pasa por querer gastar como una señora en vez de abonarse a tanto alzado.
Tendré que cortarle.
(Elvira habla en voz baja con su padre.)
Doña Asunción. — (Casi perdida la compostura.) ¡No lo haga, por Dios! Yo le prometo...
Cobrador. —Pida a algún vecino...
Don Manuel. — (Después de atender a lo que le susurra su hija.) Perdone que intervenga, señora.
(Cogiéndole el recibo.)
Doña Asunción. — No, don Manuel. ¡No faltaba más!
Don Manuel. — ¡Si no tiene importancia! Ya me lo devolverá cuando pueda.
Doña Asunción. — Esta misma tarde; de verdad.
Don Manuel. —Sin prisa, sin prisa. (Al cobrador.) Aquí tiene.
Cobrador. —Está bien. (Se lleva la mano a la gorra.) Buenos días.
(Se va.)
Don Manuel. —(Al cobrador.) Buenos días.
Doña Asunción. —(Al Cobrador.) Buenos días. Muchísimas gracias, don Manuel. Esta misma tarde...
Don Manuel. — (Entregándole el recibo.) ¿Para qué se va a molestar? No merece la pena. Y Fernando, ¿qué se hace?
(Elvira se acerca y le coge del brazo.)
Doña Asunción. —En su papelería. Pero no está contento. ¡El sueldo es tan pequeño! Y no es porque sea mi hijo, pero él
vale mucho y merece otra cosa. ¡Tiene muchos proyectos! Quiere ser delineante, ingeniero, ¡qué sé yo! Y no hace más
que leer y pensar. Siempre tumbado en la cama, pensando en sus proyectos. Y escribe cosas también, y poesías. ¡Más
bonitas! Ya le diré que dedique alguna a Esbirrita.
Elvira. — (Turbada.) Déjelo, señora.
Doña Asunción. —Te lo mereces, hija. (A Don Manuel.) No es porque esté delante, pero ¡qué preciosísima se ha puesto
Elvirita! Es una clavellina. El hombre que se la lleve...
Don Manuel. —Bueno, bueno. No siga, que me la va a malear. Lo dicho, doña Asunción. (Se quita el sombrero y le da la
mano.) Recuerdos a Fernandito. Buenos días.
Elvira. —Buenos días.
(Inician la marcha.)
Doña Asunción. —Buenos días. Y un millón de gracias... Adiós.
(Cierra. Don Manuel y su hija empiezan a bajar. Elvira se para de pronto para besar y abrazar impulsivamente a su padre.)
Don Manuel. — ¡Déjame, locuela! ¡Me vas a tirar!
Elvira. — ¡Te quiero tanto, papaíto! ¡Eres tan bueno!
Don Manuel. —Deja los mimos, pícara. Tonto es lo que soy. Siempre te saldrás con la tuya.
Elvira. —No llames tontería a una buena acción... Ya ves, los pobres nunca tienen un cuarto. ¡Me da una lástima doña
Asunción!
[...]
Páxina 31 de 53
[...]
Don Manuel. — (Levantándole la barbilla.) El tarambana de Fernandito es el que a ti te preocupa.
Elvira. —Papá, no es un tarambana... Si vieras qué bien habla...
Don Manuel. —Un tarambana. Eso sabrá hacer él..., hablar. Pero no tiene donde caerse muerto. Hazme caso, hija; tú te
mereces otra cosa.
Elvira. — (En el rellano ya, da pueriles pataditas.) No quiero que hables así de él. Ya verás cómo llega muy lejos. ¡Qué importa que no tenga dinero! ¿Para qué quiere mi papaíto un yerno rico?
Don Manuel. — ¡Hija!
Elvira. —Escucha: te voy a pedir un favor muy grande.
Don Manuel. —Hija mía, algunas veces no me respetas nada.
Elvira. —Pero te quiero, que es mucho mejor. ¿Me harás ese favor?
Don Manuel. —Depende...
Elvira. — ¡Nada! Me lo harás.
Don Manuel. — ¿De qué se trata?
Elvira. —Es muy fácil, papá. Tú lo que necesitas no es un yerno rico, sino un muchacho emprendedor que lleve adelante el
negocio. Pues sacas a Fernando de la papelería y le colocas, ¡con un buen sueldo!, en tu agencia. (Pausa.) ¿Concedido?
Don Manuel. —Pero, Elvira, ¿y si Fernando no quiere? Además...
Elvira. — ¡Nada! (Tapándose los oídos.) ¡Sorda!
Don Manuel. — ¡Niña, que soy tu padre!
Elvira. — ¡Sorda!
Don Manuel. — (Quitándole las manos de los oídos.) Ese Fernando os tiene sorbido el seso a todas porque es el chico
más guapo de la casa. Pero no me fío de el. Suponte que no te hiciera caso...
Elvira. —Haz tu parte, que de eso me encargo yo...
Don Manuel. — ¡Niña!
Buero Vallejo, Antonio, Historia de una escalera, Espasa Calpe, Madrid, 2006
Actividades propuestas
S38.
En el siguiente cuadro, indique una característica de cada uno de estos personajes que aparecen en esta escena de Historia de una escalera.
Personaje
Características
Don Manuel
Doña Asunción
Elvira
Cobrador
S39.
Escriba el texto de tres acotaciones de esta escena.
S40.
Esta obra se publicó en 1949. ¿Cree que su temática sigue siendo actual?
Páxina 32 de 53
3.11 El lenguaje literario: una novela de Gabriel
García Márquez
Muchos años después, frente al pelotón de fusilamiento, el coronel Aureliano Buendía había de recordar aquella tarde remota en que su padre lo llevó a conocer el hielo. Macondo era entonces una aldea de veinte casas de barro y cañabrava
construidas a la orilla de un río de aguas diáfanas que se precipitaban por un lecho de piedras pulidas, blancas y enormes
como huevos prehistóricos. El mundo era tan reciente, que muchas cosas carecían de nombre, y para mencionarlas había
que señalarías con el dedo. Todos los años, por el mes de marzo, una familia de gitanos desarrapados plantaba su carpa
cerca de la aldea, y con un grande alboroto de pitos y timbales daban a conocer los nuevos inventos. Primero llevaron el
imán. Un gitano corpulento, de barba montaraz y manos de gorrión, que se presentó con el nombre de Melquíades, hizo
una truculenta demostración pública de lo que él mismo llamaba la octava maravilla de los sabios alquimistas de Macedonia. Fue de casa en casa arrastrando dos lingotes metálicos, y todo el mundo se espantó al ver que los calderos, las pailas, las tenazas y los anafes se caían de su sitio, y las maderas crujían por la desesperación de los clavos y los tornillos
tratando de desenclavarse, y aun los objetos perdidos desde hacía mucho tiempo aparecían por donde más se les había
buscado, y se arrastraban en desbandada turbulenta detrás de los fierros mágicos de Melquíades. «Las cosas, tienen vida
propia -pregonaba el gitano con áspero acento-, todo es cuestión de despertarles el ánima.» José Arcadio Buendía, cuya
desaforada imaginación iba siempre más lejos que el ingenio de la naturaleza, y aun más allá del milagro y la magia, pensó que era posible servirse de aquella invención inútil para desentrañar el oro de la tierra. Melquíades, que era un hombre
honrado, le previno: «Para eso no sirve.» Pero José Arcadio Buendía no creía en aquel tiempo en la honradez de los gitanos, así que cambió su mulo y una partida de chivos por los dos lingotes imantados. Úrsula Iguarán, su mujer, que contaba
con aquellos animales para ensanchar el desmedrado patrimonio doméstico, no consiguió disuadirlo. «Muy pronto ha de
sobrarnos oro para empedrar la casa», replicó su marido. Durante varios meses se empeñó en demostrar el acierto de sus
conjeturas. Exploró palmo a palmo la región, inclusive el fondo del río, arrastrando los dos lingotes de hierro y recitando en
voz alta el conjuro de Melquíades. Lo único que logró desenterrar fue una armadura del siglo XV con todas sus partes soldadas por un cascote de óxido, cuyo interior tenía la resonancia hueca de un enorme calabazo lleno de piedras. Cuando
José Arcadio Buendía y los cuatro hombres de su expedición lograron desarticular la armadura, encontraron dentro un esqueleto calcificado que llevaba colgado en el cuello un relicario de cobre con un rizo de mujer (…).
García Márquez, Gabriel, Cien años de soledad, edición de Jacques Joset, Cátedra, Madrid, 2007
Actividades propuestas
S41.
Lea el texto detenidamente y ponga por escrito las razones por las que este es
un texto de tipo narrativo (qué personajes hay, qué hechos se cuentan…).
S42.
En las novelas también se utilizan figuras literarias, aunque son más frecuentes
en las obras del género lírico. ¿Qué figura literaria utiliza el autor a la mitad del
texto, cuando dice que “las maderas crujían por la desesperación de los clavos y
los tornillos tratando de desenclavarse”? Razone su respuesta.
En esta dirección puede encontrar actividades de refuerzo y ampliación sobre las figuras
literarias:
[http://www.xtec.cat/~jgenover/index.htme] En el apartado "miscelánea".
Páxina 33 de 53
4.
Resumo de contidos
4.1
Contidos en lingua galega
Bloque de comunicación oral
Aprendemos a describir personaxes e situacións propias de textos audiovisuais.
Bloque de comunicación escrita
Aprendemos a recoñecer textos expositivos e as súas características: predominio de oracións enunciativas, uso da terceira persoa dos tempos verbais que van en modo indicativo, emprego de termos científicos ou técnicos e ausencia de expresións subxectivas.
Coñecemos as funcións dos textos expositivos ou informativos: presentan datos sobre
feitos, persoas, teorías, etc.; brindan explicacións significativas e funcionan como guía
da lectura con introdución, títulos, subtítulos e resumo.
O obxectivo destes textos é a ampliación de coñecementos polo que debemos ler con
atención, recoñecer as ideas principais, conectalas entre si, organizalas xerarquicamente
e recoñecer a trama que as conecta.
Aprendemos a diferenciar as ideas principais e secundarias nos textos escritos, tales
como unha noticia dun xornal e un texto do ámbito académico.
Bloque de coñecemento da lingua
Normas do uso do c e z: za, ce, ci, zo, zu. Plural das rematadas en z: ces. Cando o c soa
como/k/ escríbese c diante das consoantes c e t só se van precedidos das vogais a,e,o.
A oración gramatical é a unidade mínima con sentido completo usada na comunicación. Fórmana suxeito e predicado. O suxeito di quen realiza a acción do verbo e ten de
núcleo un substantivo; pode aparecer ao final da oración ou sobreentenderse; neste caso
falamos de suxeito elíptico ou tácito. Predicado é todo o que dicimos do suxeito e ten
como núcleo un verbo. O suxeito e o verbo concordan en número e persoa.
Tipos de oracións pola intención do falante: enunciativas (expresan feitos), interrogativas (preguntan), volitivas (rogan, prohiben, ordenan) e exclamativas ou emocionais
(expresan sorpresa, temor, alegría).
Bloque de lingua e sociedade
Aprendemos a importancia de seleccionar a información que nos ofrece internet, distinguindo entre as páxinas que poden ofrecer credibilidade e as que non.
Bloque de educación literaria
Aprendemos a usar as principais figuras literarias, sobre todo na lírica: anáfora (repetición), epíteto (adxectivo anteposto ao substantivo, resalta calidades intrínsecas); hipérbato (alteración da orde sintáctica lóxica)s; hipérbole (esaxeración); metáfora (substitución dun termo real por un imaxinario con relación de semellanza); onomatopea
(grupo de palabras que imita o son producido polo ser que describe); personificación
(dar atributos humanos a obxectos ou seres que non o son).
Páxina 34 de 53
4.2
Contenidos en lengua castellana
Bloque de comunicación oral: texto audiovisual
Aprendimos a describir situaciones propias de textos audiovisuales.
Aprendemos a comparar y reflejar semejanzas y diferencias entre dos textos audiovisuales.
Bloque de comunicación escrita
Aprendimos a reconocer los textos expositivos, también llamados informativos y sus
características: predominio de oraciones enunciativas, utilización de la tercera persona
de tiempos verbales que van en modo indicativo, empleo de términos científicos o técnicos y ausencia de expresiones subjetivas.
Aprendimos a diferenciar ideas principales y secundarias en textos escritos que forman
parte de nuestra vida cotidiana.
Bloque de conocimiento de la lengua
Normas ortográficas del uso de c y z: za, ce, ci, zo, zu. Plural de las palabras terminadas
en z: ces. Cuando la c suena como/k/ se escríbe c delante de las consonantes c y t. Algunas formas verbales de verbos como nacer, crecer, conocer, lucir o hacer llevan z
antes de c.
La oración gramatical es la unidad mínima con sentido completo que usamos en la
comunicación. Está formada por sujeto y predicado. El sujeto tiene como núcleo un
sustantivo y nos informa de quién realiza la acción del verbo; puede aparecer al final de
la oración o no aparecer de manera explícita; en este caso hablamos de sujeto elíptico o
tácito. El predicado es lo que decimos del sujeto y tiene como núcleo un verbo. El sujeto y el verbo concuerdan en número y persona.
Distinguimos tipos de oraciones según la actitud del hablante: enunciativas, interrogativas, volitivas y exclamativas.
Bloque de lengua y sociedad
Aprendimos a buscar información de carácter académico para la realización de tareas
de aprendizaje mediante la utilización de la Biblioteca Virtual Galega.
Bloque de educación literaria
Analizamos y aprendemos a utilizar las principales figuras literarias y su uso, sobre todo en la lírica: anáfora, epíteto, hipérbaton, hipérbole, metáfora, onomatopeya y personificación.
Páxina 35 de 53
5.
Exercicios de autoavaliación
1.
2.
Que é a idea principal?
Un concepto ou idea predominante que é a que lle dá sentido global e unitario á
totalidade do texto.
Un concepto ou idea non dominante que é a que lle dá sentido global e unitario
á totalidade do texto.
Un concepto ou idea predominante que é a que lle resta sentido global e unitario á totalidade do texto.
Un concepto ou idea predominante que é a que lle dá sentido global á totalidade do texto.
Como poden ser as ideas principais?
3.
Implícitas.
Explícitas e implícitas.
Explícitas, implícitas e intrínsecas.
En que modo adoitan ir os verbos nas ideas principais?
4.
Explícitas.
En imperativo.
En subxuntivo.
En indicativo.
En calquera modo.
Que son as ideas secundarias?
Son as que acompañan nun texto as ideas principais co propósito de apoiar as
mensaxes chaves, explicalas e reforzalas. Expresan detalles ou aspectos derivados do tema principal.
Son as que acompañan nun texto ou parágrafo as ideas principais co propósito
de apoiar as mensaxes claves. Expresan detalles ou aspectos derivados do tema
principal.
Son as que acompañan nun texto ou parágrafo as ideas principais co propósito
de apoiar as mensaxes claves, explicalas e reforzalas.
Son as que acompañan nun texto ou parágrafo as ideas principais co propósito
de apoiar as mensaxes claves, explicalas e reforzalas. Expresan detalles ou aspectos derivados do tema principal.
Páxina 36 de 53
5.
De que elementos consta unha oración?
6.
Substantivos e verbos.
Interrogativas, volitivas e exclamativas ou emocionais.
Enunciativas, interrogativas e exclamativas ou emocionais.
Enunciativas, interrogativas e volitivas.
Enunciativas, interrogativas, volitivas e exclamativas ou emocionais.
De quen realiza a acción do verbo.
De cal é o predicado da oración.
De cal é o verbo da oración.
Do significado dunha oración.
Que é o predicado?
9.
Suxeito.
De que nos informa o suxeito?
8.
Predicado.
Que tipos de oracións simples existen nas dúas linguas do ámbito segundo a intención do
falante?
7.
Suxeito e predicado.
É unha das partes da oración gramatical.
É o que acompaña ao suxeito.
É unha parte da oración formada por un substantivo ou por un pronome.
É todo o que dicimos do suxeito.
O suxeito e o verbo concordan...
En xénero e número.
En número e persoa.
En xénero e persoa.
Depende do tipo de oración.
10. A que chamamos suxeito elíptico ou tácito?
Ao que non aparece na oración de forma explícita.
Ao que vai despois do predicado.
Ao formado por un pronome persoal.
Ao que ten como núcleo un substantivo.
Páxina 37 de 53
11. Para que se empregan as fontes de información dixital?
Para elaborar un traballo académico.
Para buscar información que precisemos de forma rápida.
Para coñecer as noticias sen mercar o xornal.
Normalmente as empregan as empresas.
12. Que fontes de información dixital adoitan ter máis credibilidade?
Os blogs ou bitácoras de persoas coñecidas.
As páxinas web das institucións educativas.
Os foros, porque intervén moita xente.
Só o que nos chega por correo electrónico de xente de confianza.
13. É aconsellable o uso de enciclopedias en liña como fonte de información?
So as enciclopedias wiki.
So as que teñen contido pechado.
Pódense usar ambas, pero convén contrastar a información das wikipedias.
Pódense usar ambas; convén contrastar a información das de contido pechado.
14. Quen proporciona o contido das enciclopedias Wiki?
Calquera usuario pode achegar contidos.
Só os expertos en informática.
Hai un grupo de persoas traballando neses contidos.
Tradúcense de enciclopedias norteamericanas.
15. Que son as figuras literarias?
Palabras usadas co seu significado habitual, pero inclúen particularidades que
as afastan do uso normal, adquirindo así un matiz moi expresivo. Por isto o seu
emprego é característico das obras literarias, sobre todo, no xénero do ensaio.
Palabras usadas co seu significado habitual, pero inclúen particularidades que
as afastan do uso normal, adquirindo así un matiz moi expresivo. Por isto o seu
emprego é característico das obras literarias, sobre todo, no xénero narrativo.
Palabras usadas co seu significado habitual, pero inclúen particularidades que
as afastan do uso normal, adquirindo así un matiz moi expresivo. Por isto o seu
emprego é característico das obras literarias, sobre todo, no xénero poético.
Oracións usadas co seu significado habitual, pero inclúen particularidades que
as afastan do uso normal, adquirindo así un matiz moi expresivo. Por isto o seu
emprego é característico das obras literarias, sobre todo, no xénero poético.
Páxina 38 de 53
16. Nos textos teatrais, a que se chaman anotacións?
Son as partes dunha obra teatral.
Son as que indican que tipo de obra é: tráxica, cómica ou dramática.
Son as que aclaran os elementos da decoración, o movemento dos actores...
Son os diálogos do texto teatral.
17. En que consiste un epíteto?
É un adverbio que se antepón ao substantivo que acompaña e resalta características intrínsecas del.
É un verbo que se antepón ao substantivo que acompaña e resalta características intrínsecas del.
É un adxectivo que se pospón ao substantivo que acompaña e resalta características intrínsecas del.
É un adxectivo que se antepón ao substantivo que acompaña e resalta características intrínsecas del.
18. En que consiste a metáfora?
Consiste en comparar seis termos (todos reais) entre os cales exista algún tipo
de semellanza.
Consiste en identificar dous termos (un real e outro irreal) entre os cales exista
algún tipo de semellanza.
Consiste en comparar dous termos (un real e outro irreal) entre os cales non
exista tipo ningún de semellanza.
É unha figura literaria que cumpre a mesma función que o epíteto.
19. En que consiste o hipérbato?
Consiste na alteración da orde lóxica dos elementos sintácticos dunha oración.
Na atribución de calidades humanas a un obxecto.
Consiste en esaxerar de forma considerable algún tipo de afirmación feita ou
algún personaxe.
Na atribución de calidades animais a unha persoa.
Páxina 39 de 53
6.
Solucionarios
6.1
Solucións das actividades en lingua galega
S1.
A historia acontece nunha aldea do interior de Galicia, con tan só un habitante.
O abandono que afecta ao rural galego, que contrasta cos atascos e aglomeracións das zonas urbanas que o noso personaxe escoita na radio, e o abandono
que sofren os maiores.
O personaxe fai espantallos Porque é unha maneira de lembrar os que noutro
tempo viviron alí, de imaxinar que aínda segue habendo xente nas casas, que
non está so.
A frase final resume o tema da curtametraxe, porque resume perfectamente a
situación de abandono de moitas aldeas galegas, abandono que tamén reflicte
moi ben a imaxe da chave tirada no chan.
S2.
Trátase dunha exposición das características fundamentais dos moluscos e dos
subtipos e especies en que se dividen.
Cinco tecnicismos: filium, deteróstomos, subtipo, anfineuros, conectivos, solenogastros...
Non hai no texto expresións de ideas propias, porque nos textos expositivos o
fundamental e transmitir información da maneira máis obxectiva posible.
S3.
Tema principal: a diversidade de clases de familias da sociedade actual.
Parágrafos:
– Parágrafo 1: preséntasenos a tese que o autor do texto vai argumentar ao
longo do mesmo. Dísenos que a familia é un tema que esperta moito interese, tanto na actualidade como en épocas anteriores.
“Poucos fenómenos sociais suscitan tanto interese e discusión permanente
como é o da familia. En diferentes épocas, contextos, e dende múltiples lugares de interlocución, “a cuestión familiar” supón un catalizador de múltiples debates e polémicas, interpelando directamente moitas delas á identidade de toda unha sociedade, de como esta vive, o que nela acontece e dos
seus futuribles”.
– Parágrafo 2: fálasenos das funcións sociais que as familias poden cumprir
nunha sociedade.
“Analistas sociais tenden a referirse á temática aludindo ás funcións sociais
que a familia cumpre nunha sociedade: funcións cambiantes ou ameazadas,
procesos que a comprometen ou afortalan, subxacendo unha mirada concentrada no diagnóstico (¿está a familia en crise?) e/ou alternativamente na
prognose (¿cal é o futuro da familia?).
Páxina 40 de 53
Estes enfoques deixan pouca marxe para un esforzo comprensivo da experiencia familiar máis inmediata e cotiá: ¿como viven as familias? ¿Como se
proxectan os seus membros nelas e a través delas? ¿Por medio de que itinerarios vitais se conforman e en que contextos e escenarios estruturais se
constitúen as diferentes retículas familiares?”
– Parágrafo 3: fálasenos da dificultade que implícita que supón dar unha definición adecuada da familia.
“Estas preguntas refírense fundamentalmente aos aspectos experienciais e
aos sentidos performativos que están detrás do máis manifestmente observable, como son as denominadas “estruturas familiares”. Mais outro tipo de
interrogantes que se nos antollan particularmente oportunos para entendermos a realidade familiar aluden aos compoñentes de significado e disputa que circulan en torno ao que son e deben ser as familias. A natureza
política da familia queda patente na incapacidade de diferentes sectores da
nosa sociedade para consensuar o que a familia significa e o que a define
como institución social particular (Gittins, 1985). As paixóns, os medos, as
expectativas, os valores e o reservorio ideolóxico que se detectan nas análises legais e doutas non axudan a crear espazos de reflexión crítica sobre os
seus compoñentes constitutivos nin tampouco permiten, polo xeral, unha
observación despaixonada da realidade empírica familiar [...].”
Significado das palabras.
– Prognose: coñecemento anticipado dun feito que vai suceder.
– Retícula: tecido en forma de rede.
– Empírico: que se basea na experiencia e na observación.
S4.
Resposta libre
S5.
za: caza, zarandear, zambiano.
ce: cesión, decena, recendente.
ci: ciclo, cidade, recio,
zo: zoo, cazo, zorza.
zu: zume, zumbar, zulú.
S6.
Construción: construtivo, construtor.
Destrución: destruír, destrutivo, destrutor.
Detectar: detección, detectando, detectaba.
Director: dirección, directivo, directriz.
Proxectar: proxección, proxecto, proxectivo.
Páxina 41 de 53
S7.
Redactor.
Protector.
Condutor.
Inspectora.
Instrución.
Corrección.
S8.
Sux: Mónica. Pred: recolleu a cafeteira.
Sux: A nena. Pred: levou todo ata o vertedoiro da cociña.
Sux: Nós (elíptico). Pred: lembramos eses días do verán pasado.
Sux: as palabras. Pred: volvían agora á súa mente.
S9.
O neno, a nena e o seu pai viñeron no autobús.
Gústanme as películas de vaqueiros.
A multitude abalanzouse contra o orador.
Toda aquela xente veu andando.
S10.
Cala xa!: volitiva.
Isto é unha trapallada!: exclamativa.
A que hora é o cine?: interrogativa.
Ana vai ao médico: enunciativa.
A muller de azul chámase Mercedes: enunciativa.
Quen che dixo iso?: interrogativa.
S11.
Resposta libre.
S12.
Pucha: boina.
Monteira: gorro.
S13.
Anáfora
S14.
Unha personificación, porque atribúe calidades humanas a un animal.
Páxina 42 de 53
S15.
Lito, que é unha persoa nova que se volve violento cando a nai non lle dá os
cartos para comprar droga. Utiliza unha linguaxe vulgar cando o contrarian.
Aurora, a nai de Lito, que se separou do seu home e que trata de convencer o
fillo para que non compre máis droga. Trata de ser firme e cariñosa con el.
Aparece citado tamén Currás, que semella ser un pequeno traficante.
S16.
A discusión entre a nai e o fillo porque este quere localizar cartos para comprar
droga. A nai quere que ingrese nun centro para curarse e que deixe os cartos para
comprar alimentos.
S17.
(Excítase. Continúa a busca con precipitación.)
O fillo sóltaa de socato, horrorizado.
Lito, nunha especie de arrebato, abalánzase sobre súa nai, agárraa por un
brazo e retórcello.
S18.
Trátase dun texto baseado no diálogo entre personaxes, a través do que se manifesta e desenvolve o conflito entre eles. Está pensado para ser representado nun
escenario.
S19.
No texto preséntanse os feitos que lles suceden a uns personaxes, nun contexto de
lugar e tempo concretos: Pedro abandona os arredores de Borodino, despois da
gran batalla (setembro de 1812) e diríxese a Moscova. O fundamental do texto é a
relación dos feitos que suceden a eses personaxes.
Páxina 43 de 53
6.2
Soluciones de las actividades propuestas en lengua castellana
S20.
La comida del perro es importante porque el perro es la única compañía, el único amigo que tiene la protagonista de nuestra historia. De ahí que quiera conseguirle la comida en el supermercado a toda costa.
Aparece reflejada Una sociedad deshumanizada, dominada por las leyes del
consumismo, por el sistema capitalista, por la cultura de masas. La deshumanización se manifiesta a través del elemento simbólico que es la imposibilidad de
nuestra protagonista de conseguir una simple lata de comida para su perro, debido a la ley feroz del mercado consumista, donde el dinero y el precio de los
productos lo es todo.
Comparación de los dos cortometrajes.
–
Semejanzas: los protagonistas son dos personas mayores y viven solos.
Tienen la compañía de un animal doméstico (un pájaro y gallinas en un caso, un perro en otro).
–
Diferencias: en el primero el personaje es un actor y la historia transcurre
en el campo, en medio de los recuerdos de los que ya no están. El segundo
es una animación, transcurre en ambiente urbano y refleja un mundo feroz
regido por el mercado. En el primero la naturaleza resulta más amable que
la ciudad del segundo.
S21.
Fletar: alquilar un barco para transportar bienes y personas.
Zarpar: partir, salir un barco.
Hambruna: período de tiempo con escasez general de alimentos.
Bienio: dos años.
Cuantiosas: abundantes.
Racionero: encargado de distribuir las raciones en una comunidad.
S22.
1. De Bartolomé Rajoy y Losada, arzobispo de Santiago entre 1751 y 1772,
hace tiempo que se ha hecho su biografía, llena de elogios y alabanzas. Fundó
hospitales, asilos, casas de acogida para mujeres, escuelas y obras pías; construyó palacios e iglesias, y distribuyó en limosnas una parte de las cuantiosas
rentas del arzobispado. Se dice que repartía cada año 150.000 reales entre los
pobres que se amontonaban en las puertas de su palacio y destinaba otros
80.000 a donativos secretos
2. Casi octogenario y ya en el otoño de su vida, se enfrentó con decisión a la
hambruna del bienio 1768-69. Al desencadenarse la crisis, envío al racionero
Domingo Pérez Correa a Francia, con 8.000 doblones -600.000 reales de vellón- en el bolsillo para adquirir maíz y centeno.
Páxina 44 de 53
Dispuso además que aquella cantidad debía “andar en giro todo el tiempo que
durase la escasez y necesidad”.
3. Así fue. Entre septiembre de 1768 y julio de 1769, 18 barcos fletados por Pérez Correa zarparon de Bayona y descargaron en Carril más de 1885 toneladas
de cereal, que habían costado 1,19 millones de reales de vellón.
S23.
En tercera persona (plural o singular) y en modo indicativo.
S24.
Tema principal: habla de ciertos estereotipos que todavía persisten en nuestra
sociedad actual.
Párrafos:
– Párrafo 1: el autor nos habla de ciertos estereotipos sociales que todavía
perviven en la sociedad actual.
“Leo de una novela que es magnífica y desgarradora. Podría haber sido
magnífica a secas, pero el desgarro le añade, no sé, un plus de legitimidad.
Quizá su magnificencia se deba a él. En la facultad teníamos una compañera que era bella e inquietante. Lo que poseía de inquietante, lejos de atenuar
su hermosura, la multiplicaba. Del diablo se dice que es hermoso y malo. Si
fuera malo y feo carecería de interés, como una novela horrible y sedante.
De un gran actor español -ya fallecido- se decía que era inteligente y cascarrabias. Leyendo atentamente sus necrológicas -hubo en las redacciones de
los periódicos colas para escribirlas- llegaba uno a la conclusión de que su
mal carácter era consecuencia de su talento. A veces se crean este tipo de
ecuaciones. Lo cierto es que la inteligencia, sin una dosis de perversión, parece que no es inteligencia. De hecho, cuando decimos de alguien que es
idiota no solemos añadir que es malo. Pero si lo decimos, la maldad, en vez
de aminorar su idiotez, la hace más contundente. En general, preferimos al
idiota bondadoso (o sea, al idiota idiota). Estereotipos”.
– Párrafo 2: el auto nos habla de una expresión de la lengua “muy fuerte”
que ha perdido el significado semántico que tenía años atrás y finaliza el
párrafo con un elaborado juego de palabras.
“Mis padres, cuando volvían del cine, si la película les había gustado mucho, decían de ella que era buena, pero "muy fuerte". La expresión muy
fuerte, ahora, ha perdido sentido, pero en mi infancia, cuando una película
era muy fuerte, era muy fuerte, o sea, para mayores de dieciocho. Casi todas
las de James Dean, pobre, entraban en esta categoría. Quizá el chico acabó
tan mal por hacer películas fuertes. Si aplicáramos esta adjetivación a la crítica gastronómica, de la fabada diríamos que es un plato magnífico y desgarrador. No si me comería un plato magnífico y desgarrador, desde luego no
para cenar. En resumen, que no sé si leer la novela magnífica y desgarradora. Además me acaba de llegar otra que es clásica y audaz”.
Páxina 45 de 53
Significados.
– Estereotipo: imagen o idea aceptada comúnmente por un grupo o sociedad
con carácter inmutable. Ejemplo: Las labores del hogar están hechas para
las mujeres.
– Audaz: Osado, atrevido. Ejemplo: Aprobó el examen oral gracias a que es
muy audaz.
Respuesta libre.
S25.
Za: cazadora, rezar, zamarra.
Ce: ceutí, recemos, cancela.
Ci: recibidor, cine, cilindro.
Zo: pozo, lazos, zoquete.
Zu: rezumar, zurcir, cazuela.
S26.
Luces, faces, coces, tenaces, falaces, nueces.
S27.
A veces me gusta jugar al ajedrez.
No es capaz de acercarse lo suficiente para participar.
No es acertado sufrir por este disfraz.
Crucé la calle con la intención de asustarla.
Emocionado, vi aparecer a mi vecina del piso once.
Tropecé con un anciano despistado.
S28.
Suj: La heroica ciudad. Pred: dormía la siesta.
Suj: El viento Sur. Pred: empujaba las nubes blanquecinas.
Suj: Vetusta. Pred: descansaba entre sueños.
Suj: La torre de la catedral. Pred: era un poema de piedra.
S29.
La heroica tropa dormía en el campamento.
Esta clase de insectos es casi indestructible.
El grupo que llegó era muy numeroso.
Hace muchos meses que no lo veo.
Páxina 46 de 53
S30.
Entrarán por la costa oeste, dejando abundantes lluvias: ellas, las borrascas.
Defendieron muy bien y marcaron tres goles: ellos, los jugadores.
Aparte de Guerra y paz, escribió otras muchas novelas: él, Lev Tolstoi.
Hice la compra en el súper de la esquina: yo.
S31.
¿A qué hora sale el tren? Interrogativa.
¡Ponte a hacer los deberes! Volitiva.
Hoy ha sido el día más frío del invierno. Enunciativa.
¡Cómo he llorado con el final de la película! Exclamativa.
S32.
Respuesta libre
S33.
Respuesta libre.
S34.
Respuesta libre
S35.
Ígneo. De fuego, o que tiene alguna de sus cualidades.
Estasiaban (extasiar). Suspender, arrebatar, cautivar los sentidos.
Lóbrega. Oscura, tenebrosa.
Sollozando. Respirar de manera profunda y entrecortada a causa del llanto.
Resonó. Hacer sonido por repercusión.
S36.
Latía el parque, mudo: / se estasiaban las flores y los pájaros.
S37.
Hipérbole
Hipérbaton.
Anáfora
Onomatopeya.
Personificación.
Páxina 47 de 53
S38.
Don Manuel: Padre de Elvira, pudiente económicamente, atento con su vecina.
Doña asunción: Madre de Fernando, persona muy respetuosa con don Manuel,
intenta disimular su difícil situación económica.
Elvira: Hija de don Manuel, joven, muy interesada en Fernando.
Cobrador: Habla sin miramientos a doña Asunción, intenta por todos los medios que le pague el recibo de la luz, amenazándola.
S39.
(A Doña Asunción). (Después de atender a lo que le susurra su hija). (Casi perdida la compostura). (Elvira habla en voz baja con su padre.)
S40.
Respuesta libre. En cualquier caso hay que pensar en las condiciones económicas
y sociales que se dan en la actualidad, más de sesenta años después.
S41.
Este es un texto narrativo porque hay unos personajes (Aureliano Buendía, Melquiades...), hay acción (los hechos que van sucediendo a lo largo de la narración),
hay ambiente (la narración se desenvuelve en un lugar-Macondo- y tiempo determinados) y hay un narrador (que en este caso es omnisciente).
Al tratarse de un texto narrativo, abundan los substantivos y los adjetivos. Las
oraciones son largas pero no dificultan la comprensión del texto.
S42.
Se trata de una personificación. Atribuye a los clavos, maderas y tornillos la cualidad de estar desesperados.
Páxina 48 de 53
6.3
Solucións dos exercicios de autoavaliación
1.
Que é a idea principal?
Un concepto ou idea predominante que é a que lle dá sentido global e unitario á
totalidade do texto.
2.
Como poden ser as ideas principais?
3.
En que modo adoitan ir os verbos nas ideas principais?
4.
En indicativo.
Que son as ideas secundarias?
5.
Explícitas e implícitas.
Son as que acompañan nun texto ou parágrafo as ideas principais co propósito
de apoiar as mensaxes chaves, explicalas e reforzalas. Expresan detalles ou aspectos derivados do tema principal.
De que elementos consta unha oración?
Suxeito e predicado.
Páxina 49 de 53
6.
Que tipos de oracións simples existen nas dúas linguas do ámbito segundo a intención do
falante?
7.
De que nos informa o suxeito?
8.
De quen realiza a acción do verbo.
Que é o predicado?
9.
Enunciativas, interrogativas, volitivas e exclamativas ou emocionais.
É todo o que dicimos do suxeito.
O suxeito e o verbo concordan...
En número e persoa.
10. A que chamamos suxeito elíptico ou tácito?
Ao que non aparece na oración de forma explícita.
11. Para que se empregan as fontes de información dixital?
Para buscar información que precisemos de forma rápida.
Páxina 50 de 53
12. Que fontes de información dixital adoitan ter máis credibilidade?
As páxinas web das institucións educativas.
13. É aconsellable o uso de enciclopedias en liña como fonte de información?
Pódense usar ambas, pero convén contrastar a información das wikipedias.
14. Quen proporciona o contido das enciclopedias wiki?
Calquera usuario pode achegar contidos.
15. Que son as figuras literarias?
Palabras usadas co seu significado habitual, pero inclúen particularidades que
as afastan do uso normal, adquirindo así un matiz moi expresivo. Por isto o seu
emprego é característico das obras literarias, sobre todo, no xénero poético.
16. Nos textos teatrais, a que se chaman anotacións?
Son as que aclaran os elementos da decoración, o movemento dos actores...
17. En que consiste un epíteto?
Nun adxectivo que se antepón ao substantivo que acompaña e resalta características intrínsecas del.
Páxina 51 de 53
18. En que consiste a metáfora?
Consiste en identificar dous termos (un real e outro irreal) entre os cales existe
algún tipo de semellanza.
19. En que consiste o hipérbato?
Consiste na alteración da orde lóxica dos elementos sintácticos dunha oración.
Páxina 52 de 53
7.
Bibliografía e recursos
Bibliografía
Alarcos Llorach, Emilio, Gramática de la lengua española, Espasa, Madrid, 1999.
Alas “Clarín”, Leopoldo, La Regenta, Cátedra (2 vols.), Madrid, 1989.
Buero Vallejo, Antonio, Historia de una escalera, Espasa Calpe, Madrid, 2006.
Cunqueiro, Álvaro, Cantiga nova que se chama Riveira, Galaxia, 2ª edición 1957
García Márquez, Gabriel, Cien años de soledad, edición de Jacques Joset, Cátedra,
Madrid, 2007.
GRIAL, revista galega de cultura,número 176, outubro, novembro, decembro 2007. Artigo de R. Osborne e S. Barrón
ILG e RAG, Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, ILG e RAG, Vigo,
2003.
ILG e RAG, Vocabulario ortográfico da lingua galega, ILG e RAG, 2004.
Jiménez, Juan Ramón, Segunda antolojía poética, Colección Austral, Espasa, Madrid,
1998.
La Voz de Galicia, 6/11/2011. Artigo de F. Salgado.
RAG, Dicionario da Real Academia Galega, Xerais e Galaxia, Vigo, 2000.
RAE, Diccionario de la lengua española (2 tomos), Espasa Calpe, Madrid, 2008.
Ruibal, Euloxio, Noitebra, eDixital, A Coruña, 2002.
Tolstoi, Lev: Guerra e paz 1869
Ligazóns de internet
[http://www.aplicaciones.info/ortogra/ortogra.htm]
[http://bvg.udc.es]
[http://educaciondixital.as-pg.com /]
[http://centros.edu.xunta.es/iespintorcolmeiro/galego/exercicios.htm]
[http://enredandocoaspalabras.blogspot.com/search/label/Ortograf%C3%ADa]
[http:/www.crtvg.es/]
[http:www.elpais.com/]
[http://www.galipedia.org]
[http://www.notodofilmfest.com/]
[http://es.wikipedia.org]
[http://www.xtec.cat/~jgenover/index.htm]
[http://es.youtube.com]
Páxina 53 de 53
Descargar