Los demostrativos. La voz pasiva. Las subordinadas adverbiales

Anuncio
937996 _ 0202-0217.qxd
13
24/7/08
12:08
Página 202
Los demostrativos.
La voz pasiva.
Las subordinadas adverbiales
PRESENTACIÓN Y ENFOQUE METODOLÓGICO
La sección de Morfología se ocupa de dos contenidos
importantes, tanto desde el punto de vista sistemático,
por su frecuencia, como por su interés para
el estudio comparativo entre el latín y el castellano.
Por un lado, se trata el estudio de los pronombres-adjetivos
demostrativos propiamente dichos o deícticos; por otro,
se plantea la voz pasiva de una manera unitaria
exponiendo los dos sistemas según los tiempos: el sistema
morfológico para los tiempos de presente, y el sistema
perifrástico para los tiempos de perfecto. Para confirmar
el aprendizaje y facilitar la autoevaluación del alumno
se recogen los paradigmas correspondientes, tanto
de los tiempos de presente como de los de perfecto.
En el aprendizaje de los demostrativos lo mejor sería
empezar recordando con los alumnos el sistema
castellano. A continuación se pasaría a la exposición del
sistema latino, llamando la atención sobre las alteraciones
sufridas en la evolución de una lengua a otra: desaparición
de hic, alteración del significado de iste, valor demostrativo
del ille latino frente a la variedad de resultados que
ha tenido en castellano (demostrativo, personal, artículo).
En cuanto a la declinación, hay que llamar la atención
sobre la similitud que presentan estos demostrativos
con los adjetivos de primera clase, sobre todo en singular.
En cuanto a la voz pasiva habrá que insistir en la diferencia
de sistema entre los dos tiempos. Seguramente será
necesario detenerse más en la formación de los tiempos
de perfecto, de manera que el alumno se acostumbre
a hacer la transposición del latín al castellano y no traduzca
literalmente los dos elementos de la forma compuesta.
Para este fin se ha recogido una gran variedad de ejercicios
en las actividades correspondientes.
En este tema se inicia el estudio de las oraciones
subordinadas adverbiales más sencillas, las introducidas
por conjunciones subordinantes. Se incluyen las
202
más frecuentes (causales, temporales y finales). Como
aplicación del estudio sobre la subordinación, se proponen
algunos ejemplos sencillos de traducción inversa como
preparación para el análisis y traducción de una variada
muestra de frases en que aparecen los tres tipos
de subordinación adverbial estudiados.
El contenido del léxico exige un aprendizaje
exclusivamente práctico. Se continúa con el estudio
de la evolución de las palabras del latín al castellano
centrado en cambios consonánticos, en este caso,
los orígenes del nuevo fonema expresado por la ñ.
En coherencia con el primero de los contenidos
de la unidad, se presenta una serie de expresiones latinas
en que aparece alguno de los demostrativos.
Entre la serie de acontecimientos históricos que se han ido
recogiendo en los textos de cada unidad, hemos visto
en la unidad anterior cómo se precipitaba el final
de la época de la República y veremos cómo dará
comienzo la del Imperio en la siguiente. Es el momento
de dedicar un texto a la Hispania romana. Qué mejor
que una de las laudes Hispaniae que hemos conservado
de autores orgullosos de su origen hispano y deseosos de
demostrar no solo la romanidad de su tierra natal sino el
papel destacado que ocupaba en el conjunto del Imperio.
Dado que la estructura sintáctica del texto es sencilla
no exigirá demasiado tiempo llegar a un análisis y una
traducción correcta. Esto permitirá comentar el contenido
del texto y el tono encomiástico en que está escrito.
Se puede utilizar el texto de Estrabón como ampliación.
También sería muy útil leer en clase otras muestras
de este tipo de laudes sobre Hispania de otros autores
antiguos, como Plinio, por ejemplo. En las compilaciones
de textos históricos sobre la España romana se encontrará
material abundante. Este tema se presta a ser ilustrado
con diapositivas y vídeos sobre Hispania.
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
937996 _ 0202-0217.qxd
24/7/08
12:08
Página 203
13
ESQUEMA DE LA UNIDAD
MORFOLOGÍA
1. Los pronombres y adjetivos demostrativos
2. La voz pasiva
SINTAXIS
1. Oraciones subordinadas adverbiales: causales, temporales y finales
LÉXICO
1. Etimología y derivación: grupos de consonantes
2. Expresiones latinas
TEXTO
• «Descripción de Hispania». Historias, LIV, Justino
• Comentario: Geografía, Estrabón
OBJETIVOS
1. Aprender la formación de los pronombres-adjetivos
demostrativos.
2. Comprender el valor de los demostrativos en latín.
3. Conocer las características morfológicas de los tiempos
del tema de presente en la voz pasiva latina.
4. Conocer las características perifrásticas de los tiempos
del tema de perfecto en voz pasiva.
5. Comprender la evolución y la traducción de los tiempos
pasivos latinos en castellano.
6. Reconocer los elementos de las oraciones subordinadas
adverbiales: causales, temporales y finales.
7. Reconocer la evolución fonética de los grupos
de consonantes latinas.
8. Identificar en la propia lengua expresiones latinas.
9. Adquirir la técnica de análisis y traducción de textos
en latín de autores clásicos.
10. Conocer la Hispania romana a través de textos clásicos.
11. Adquirir la costumbre de plantearse la historicidad
de personajes y episodios recogidos por historiadores
antiguos.
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
203
937996 _ 0202-0217.qxd
24/7/08
12:08
Página 204
CONTENIDOS
CONCEPTOS
1. Morfología
•
•
•
•
•
•
•
El pronombre-adjetivo demostrativo hic, haec, hoc.
El pronombre-adjetivo demostrativo iste, ista, istud.
El pronombre-adjetivo demostrativo ille, illa, illud.
Valor de los demostrativos.
La voz pasiva: tiempos del tema de presente.
La voz pasiva: tiempos del tema de perfecto.
Evolución y traducción de los tiempos de pasiva en castellano.
2. Sintaxis
• Las oraciones subordinadas: causales, temporales y finales.
3. Léxico
• Etimología y derivación: grupos de consonantes.
• Expresiones latinas.
4. Textos
– Historias, LIV, Justino.
– Geografía, Estrabón.
PROCEDIMIENTOS
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ACTITUDES
204
Declinación de los pronombres-adjetivos demostrativos latinos.
Análisis morfológico y traducción de los pronombres-adjetivos demostrativos.
Reconocimiento del valor de los pronombres-adjetivos demostrativos.
Identificación de los elementos morfológicos que caracterizan los tiempos del tema
de presente en pasiva.
Identificación de la formación perifrástica que caracteriza los tiempos del tema
de perfecto en pasiva.
Análisis morfológico y traducción de formas verbales en pasiva.
Traducción y análisis de oraciones subordinadas adverbiales causales, temporales y finales.
Comprensión de los cambios que se produjeron en los grupos consonánticos latinos.
Realización de las actividades de cada uno de los apartados.
Análisis y traducción de textos literarios en latín como medio para el conocimiento
de la lengua latina.
• Curiosidad por conocer las características morfosintácticas de la lengua latina.
• Interés por mejorar en el análisis morfosintáctico general ya que constituye un principio
sustancial en la profundización de cualquier lengua.
• Afán por identificar los cambios y la evolución que ha experimentado nuestra lengua
a partir del latín.
• Motivación por profundizar en el conocimiento y por mejorar el uso de la propia lengua.
• Interés por el proceso de análisis y traducción de textos latinos clásicos.
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
937996 _ 0202-0217.qxd
24/7/08
12:08
Página 205
CRITERIOS DE EVALUACIÓN
• Reconocer la declinación de los pronombres y adjetivos
demostrativos.
• Analizar y traducir los pronombres-adjetivos
demostrativos.
• Asimilar los valores de los pronombres-adjetivos
demostrativos.
• Reconocer los aspectos formales que caracterizan la voz
pasiva latina.
• Aprender la formación de los tiempos del tema
de presente en voz pasiva.
• Aprender la formación de los tiempos del tema
de perfecto en voz pasiva.
• Conocer las oraciones subordinadas latinas: causales,
temporales y finales.
• Identificar los cambios fonéticos de los grupos
consonánticos latinos.
• Analizar y traducir textos en latín de autores clásicos.
ÍNDICE DE FICHAS
TÍTULO FICHA
CATEGORÍA
Ficha 1
Gramática
Los pronombres y adjetivos demostrativos
REFUERZO
Ficha 2
Sintaxis
La voz pasiva
REFUERZO
Ficha 3
Traducción
Textos mitológicos
REFUERZO
Ficha 4
Traducción
Textos cotidianos
AMPLIACIÓN
Ficha 5
Latín vivo
Dies Sancti Valentini
CREACIÓN Y MOTIVACIÓN
Ficha 6
Léxico
Expresiones latinas
AMPLIACIÓN
Ficha 7
Lectura
El fin del mundo
AMPLIACIÓN
Ficha 8
Curiosidades
Ahí está el busilis
AMPLIACIÓN
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
205
937996 _ 0202-0217.qxd
13
24/7/08
12:08
Página 206
FICHA 1
REFUERZO
LOS PRONOMBRES Y ADJETIVOS DEMOSTRATIVOS
NOMBRE:
1
CURSO:
FECHA:
Completa:
SINGULAR
Masculino
Nominativo
Femenino
PLURAL
Neutro
Masculino
Femenino
Neutro
haec
Acusativo
Genitivo
harum
Dativo
Ablativo
2
Cambia de número e indica el caso y el género:
SINGULAR
PLURAL
CASO/S
illis
dat.
GÉNERO/S
illum
istam
istud
istarum
illo
illae
ista
3
Clasifica los verbos siguientes indicando si son activos o pasivos y las demás categorías gramaticales:
a)
b)
c)
d)
e)
iubebant
vocaremur
arabo
docearis
inveniemus
ACTIVA
206
f)
g)
h)
i)
j)
PASIVA
ignoscunt
exponimini
monstretur
laudaberis
mitteret
PERSONA
NÚMERO
TIEMPO
MODO
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
937996 _ 0202-0217.qxd
13
24/7/08
12:08
Página 207
FICHA 2
REFUERZO
LA VOZ PASIVA
NOMBRE:
CURSO:
FECHA:
RECUERDA:
EL COMPLEMENTO AGENTE EN LATÍN SE EXPRESA EN ABLATIVO:
A/AB ⫹ ABLATIVO: SI ES PERSONA
Ø ⫹ ABLATIVO: SI ES COSA
1
Completa:
• Puell
a puero vis
• Milit
ab hostibus occis
• Mater a suis liber
era
s
ama
• Lacrim
oppid
• Vergili
.
.
a femina effund
• Ill
.
.
a Romanis condit
et Horati
ab omnibus leg
era
.
.
Tradúcelas:
•
•
•
•
•
•
2
Siguiendo el esquema siguiente, convierte en pasivas las oraciones activas. Debes fijarte
en el cambio de caso y en la concordancia sujeto-verbo.
ACTIVA:
SUJETO
CD
VERBO (ACT)
PASIVA:
SUJETO
C. AGENTE
VERBO (PAS)
• Puer puellam videt
•
• Marcus librum emit
•
• Puellae suas amicas amant
•
• Romani multos deos colunt
•
• Tela multos hostes occiderunt
•
• Minerva sagittas in feras iacit
•
• Discipuli linguae Latinae Carmina Catulli legunt
•
• Iuppiter Minervam genuit
•
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
207
937996 _ 0202-0217.qxd
13
24/7/08
12:08
Página 208
FICHA 3
REFUERZO
TEXTOS MITOLÓGICOS
NOMBRE:
1
CURSO:
FECHA:
Analiza y traduce el siguiente texto.
Niobe
Niobe, Amphionis uxor, Thebarum regina erat. Septem
filios et septem filias habuit, et felicissima matrum dicta
erat; sed sua superbia punita est.
Manto, Tiresiae filia, venturi praescia, per medias vias vaticinata fuerat, divino motu concita: «Ismenides, ite frequentes et date Latonae Latonigenisque duobus tura cum
prece pia lauroque crinem innectite; ore meo Latona iubet». Paretur, et omnes Thebaides iussis frondibus ornantur turaque dant et verba precantia sanctis flammis.
Sed ecce, dum mulieres Thebanae sacrificia faciebant, venit Niobe creberrima comitum turba, vestibus Phrygiis intexto auro spectabilis; movensque inmissos capillos per
utrumque umerum constitit, et irata dixit: «Quis furor
est praeponere auditos caelestes visis? Cur colitur Latona
per aras, numen autem meum sine ture est? Mihi Tantalus
auctor, cui licuit superorum mensas tangere. Pleiadum soror est genetrix mea. Maximus Atlas est avus, qui cervicibus aetherium axem fert; Iuppiter alter avus: socero quoque illo glorior. Gentes Phrygiae me metuunt et Thebae a
me maritoque reguntur. Undique meae inmensae opes spectantur; accedit eodem digna dea facies; huc adice natas septem et totidem iuvenes et mox generosque nurusque! Cur
Latona mihi anteponitur, quae tantum duos filios habet?
Ite, satis sacri est, properate, laurumque capillis ponite».
Mulieres invitae deponunt et sacra infecta relinquunt.
Dea indignata est et in summo vertice Cynthi cum gemina prole talibus dictis locuta est: «Ego, quae vestra parens
sum, vobis animosa creatis, per omnia saecula aris arceor, o nati, nisi vos succurritis; vos suis natis postpositi estis et me orbam dixit».
Statim Phoebus et Diana per aera celeri lapsu, tecti nubibus, contigerant arcem.
Prope moenia campus erat, ubi pars de septem natis Amphione equitabant. Dum Ismenus flectit in orbem cursus
quadripedis spumantiaque ora coercet, ei mihi! conclamat
medioque in pectore fixa tela gerit frenisque manu moriente remissis paulatim defluit. Proximus, audito sonitu pharetrae, Sipylus frena dabat ut sagittas effugeret; tamen non
evitabile telum frena dantem consequitur, summaque cervice tremens sagitta haesit, et exstabat de gutture nudum
ferrum; ille1 pronus volvitur et calido sanguine tellurem foedat. Phaedimus infelix et Tantalus, ut solito labori finem
inposuerunt, transierant ad opus iuvenale palaestrae; et iam
contulerant luctantia arto nexu pectora pectoribus, cum
tento nervo concita, sicut iuncti erant, traiecit utrumque
sagitta. Ingemuerunt simul, simul incurvata dolore mem-
208
bra solo posuerunt, simul animam exhalarunt. Adspicit
Alphenor laniataque pectora plangens advolat, ut gelidos
artus conplexibus adlevet, inque pio officio cadet; at intonsum Damasicthona simplex vulnus non adficit; dumque
manu exitiabile telum trahere temptat, altera sagitta per iugulum tenus pennis acta est. Expulit hanc sanguis seque
eiaculatus in altum emicat et longe terebrata aura prosilit.
Ultimus, Ilioneus, qui bracchia sustulerat, rogavit: «di,
parcite!». Arquitenens, cum telum iam non revocabile
fuit, motus erat. Minimo tamen vulnere occidit.
Fama mali populique dolor lacrimae suorum tam subitae
ruinae certam matrem fecerunt. Nam pater Amphion, ferro per pectus adacto, pariter cum luce dolorem finierat. Niobe corporibus gelidis incumbit et ordine nullo oscula per omnes natos dispensat; ad caelum bracchia tollens
«pascere, crudelis Latona, nostro dolore», ait. «Per funera septem efferor: exsulta victrixque inimica triumpha!
Cur autem victrix? Miserae mihi plura supersunt, quam
tibi felici; post tot quoque funera vinco!»
Dixerat, et sonuit nervus ab contento arcu. Stabant cum
vestibus atris ante toros fratrum, demisso crine, sorores;
una fratri inmoritur; altera miseram parentem solari conata conticuit subito vulnereque caeco duplicata est. Haec
frustra collabitur, illa2 sorori inmoritur, latet haec, illa3
trepidat. Sexque datis leto diversaque vulnera passis, ultima restabat. Mater eam4 toto corpore, tota veste tegens,
clamavit: «unam minimamque relinque! De multis minimam posco, et unam».
Dumque rogat, ea5 pro qua rogat occidit. Orba resedit inter natos natasque exanimes virumque deriguitque malis: nullos capillos aura movet, in vultu color est sine sanguine, lumina stant inmota, nihil vivum in imagine est.
Ipsa6 lingua quoque interius cum duro palato congelat, et
venae desistunt posse moveri; nec flecti cervix nec bracchia reddere motus nec pes ire potest; intra quoque viscera saxum est. Flet tamen et, turbine validi venti circumdata, in patriam rapta est: ibi fixa cacumine montis liquitur,
et lacrimas etiam nunc marmora manant.
Adaptado de OVIDIO, Metamorfosis, lib VI, 157-312
1
2
3
4
5
6
nom. sing.
nom. sing.
nom. sing.
acus. sing.
nom. sing.
nom. sing.
masc.: él, aquel.
fem.: ella, aquella.
fem.: ella, aquella.
fem.: a ella, la.
fem.: aquella.
fem.: la misma, la propia.
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
937996 _ 0202-0217.qxd
24/7/08
12:08
Nombres propios
Alphenor, oris, m.: Alfenor
Amphion, onis, m.: Anfión
Arquitenens, tis: portador de arco (epíteto
de Apolo y Diana)
Atlas, ntis, m.: Atlas
Cynthus, i, m.: Cinto (monte de Delos)
Damasicthon, onis, m.: Damasictón
Diana, ae, f.: Diana
Ilioneus, ei, m.: Ilioneo
Ismenus, i, m.: Ismeno
Ismenis, idis, f.: Tebana
Iuppiter, Iouis, m.: Júpiter
Latona, ae, f.: Latona
Latonigena, ae, m. f.: hijo/a de Latona
Manto, us, f.: Manto
Niobe, es, f.: Niobe
Phaedimus, i, m.: Fédimo
Phoebus, i, m.: Febo
Phrygia, ae, f.: Frigia
Phrygius, a, um: de Frigia, frigio
Pleiades, um, f.: Pléyades
Sipylus, i, m.: Sípilo (uno de los hijos
y un monte de Lidia)
Tantalus, i, m.: Tántalo
Thebae, arum, f.: Tebas
Thebaides, um, f: las tebanas
Thebanus, a, um: tebano
Tiresias, ae, m.: Tiresias
Vocabulario
adigo, is, ere, egi, actum: clavar
adleuo, as, are: aligerar, levantar
adspicio, is, ere, spexi, spectum: ver, observar
aduolo, as, are: precipitarse, correr
aera, ac. sing., aer, aeris, m.: aire
aetherius, a, um: celeste
aio, is, -: afirmar; ait: dice
altum, i, n.: lo alto, el cielo
anima, ae, f.: ánima, el último aliento
animosus, a, um: orgulloso (vobis … creatis:
de haberos engendrado)
antepono, is, ere, posui, positum: anteponer,
preferir
ara, ae, f.: altar
arceo, es, ere, ui: alejar, apartar
arcus, us, m.: arco
artus, a, um: estrecho, apretado
artus, us, m.: miembros, articulaciones
at, conj.: pero
auctor, oris, m.: creador, padre
audio, is, ire, iui, itum: oír, escuchar
aura, ae, f.: aliento
autem, conj.: pero, en cambio
avus, i, m.: abuelo
axis, is, m.: bóveda
bracchium, ii, n.: brazo
cacumen, inis, n.: cumbre, cima
cado, is, ere, cecidi, casum: caer
Página 209
caecus, a, um: ciego, que no se ve
caelestis, e: celeste
calidus, a, um: cálido, caliente
campus, i, m.: llanura
capillus, i, m.: cabello
celer, eris, ere: rápido
certus, a, um: sabedor (facere certum:
informar)
cervix, icis, f.: nuca, cuello
circumdo, as, are, dedi, datum: rodear,
envolver
clamo, as, are: gritar
coerceo, es, ere, cui, citum: retener, refrenar
collabor, eris, i, lapsus sum: dep. desplomarse,
desfallecer
color, oris, m.: color
comes, itis, m.: compañero
concio, is, ire, conciui, concitum: poner
en movimiento, mover
conclamo, as, are: gritar
confero, fers, ferre, tuli, latum: acercar, oponer
congelo, as, are, avi, atum: congelarse,
endurecerse
conor, aris, ari, atus sum: dep. intentar
conplexus, us, m.: abrazo
consequor, eris, i, cutus sum: dep.: alcanzar
consisto, is, ere, stiti: pararse, detenerse
contentus, a, um: tendido, tenso
conticesco, es, ere, ticui: callarse, cesar
de hablar
contingo, is, ere, tigi, tactum: alcanzar, llegar a
creber, bra, brum: numeroso
crinis, is, m.: cabello, pelo
crudelis, e: cruel
cur, adv.: ¿por qué?
cursus, us, m: carrera, trayecto de, prep. ⫹
abl.: de
defluo, is, ere, fluxi, fluctum: resbalar, caer
derigesco, is, ere, rigui: ponerse rígido
desisto, is, ere, destiti, destitum: dejar de, cesar
de (⫹ inf.)
dictum, i, n.: palabra
dignus, a, um: digno; ⫹ abl.: de algo;
dispenso, as, are, avi, atum: repartir
diversus, a, um: diverso, diferente
dum, conj. + ind.: mientras
duplico, as, are, avi, atum: doblar encorvar
durus, a, um: duro
effero, fers, ferre, extuli, elatum: llevar
effugio, is, ere, fugi, fugiturus: evitar, rehuir
ei, interj.: ay
eiaculo, as, are: lanzar, arrojar
emico, as, are, ui, atum: salir rápidamente,
brotar
eodem, adv.: a eso mismo
equito, as, are: cabalgar
evitabilis, e: evitable
exanimis, e: exánime, sin vida
exhalo, as, are, avi, atum: exhalar
exitiabilis, e: funesto, pernicioso
expello, is, ere, puli, pulsum: expulsar, arrancar
exsto, as, are: sobresalir
exsulto, as, are: alegrarse, estar orgulloso
facies, ei, f.: aspecto, belleza
fero, fers, ferre, tuli, latum: llevar
ferrum, i, n.: hierro
filia, ae, f.: hija
finio, is, ire, iui, itum: acabar, terminar
finis, is, m.: fin, término
fixus, a, um: fijo, clavado
flecto, is, ere, flexi, flexum: doblar, dirigir
fleo, es, ere, evi, etum: llorar
foedo, as, are: manchar, ensuciar
frenum, i, n.: brida, rienda (dare frena: aflojar
las riendas)
frequens, entis: abundante, numeroso
frons, frondis, f.: hoja, corona de hojas
frustra, adv.: en vano
funus, eris, n.: funerales, muerto
furor, oris, m.: locura
gelidus, a, um: helado
geminus, a, um: gemelo
gener, eri, m.: yerno
genetrix, tricis, f.: madre
glorior, aris, ari, atus sum, dep.: gloriarse,
presumir de (⫹ abl.)
guttur, uris, n.: garganta
haereo, es, ere, haesi, haesitum: clavarse,
quedar clavado
huc, adv.: a esto
imago, inis, f.: imagen
incumbo, is, ere, cubui, cubitum: recostarse,
inclinarse hacia
incurvo, as, are, avi, atum: encorvar, doblegar
indignor, aris, ari, atus sum: dep.: indignarse,
estar indignado
infectus, a, um: no acabado, no realizado
infelix, icis: desgraciado, infeliz
ingemisco, is, ere, mui, mitum: lamentarse,
gemir
inimicus, a, um: enemigo
inmensus, a, um: immenso
inmitto, is, ere, misi, missum: dejar ir, soltar
(capilli immissi: cabellos largos)
inmorior, eris, i, tuus sum: dep.: morir sobre
(⫹ dat.)
inmotus, a, um: inmóvil
innecto, is, ere, nexui, nexum: entrelazar,
anudar
inpono, is, ere, posui, positum: poner
interius, adv.: más dentro
intexo, is, ere, texui, textum: entretejer
intonsus, a, um: no afeitado, intonso
intra, prep ⫹ ac.: dentro de
inuitus, a, um: contra su voluntad
ite: 2.ª per. pl. pres. imperat. eo, is, ire: «id»
iugulum, i, n.: garganta, cuello
iungo, is, ere, iunxi, iunctum: unir
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
209
937996 _ 0202-0217.qxd
24/7/08
12:08
iuuenalis, e: juvenil
iuuenis, is, m.: joven
lanio, as, are, avi, atum: desgarrar, hacer
pedazos
lapsus, us, m.: deslizamiento, vuelo
lateo, es, ere, latui: ocultarse
laurus, i, f.: laurel
letum, i, n.: muerte
licet, ere, licuit, licitum est: v. impers.: estar
permitido, ser lícito
liquor, eris, i: licuarse
longe, inv.: lejos
luctor, aris, ari: dep.: luchar, ejercitarse
en la lucha
lumen, inis, n.: ojos
lux, lucis, f.: luz
malum, i, n.: mal, desgracia
mano, as, are: manar, brotar
manus, us, f.: mano
maritus, i, m.: marido
marmor, oris, n.: mármol, estatua
mater, tris, f.: madre
maximus: superl. de magnus, a, um
membrum, i, n. (generalmente pl.): miembro
mensa, ae, f.: mesa
metuo, is, ere, ui, utum: temer
miser, a, um: mísero, desdichado
motus, us, m.: movimiento
mox, adv.: en seguida, luego
nata, ae, f.: hija; natus, i, m.: hijo
nervus, i, m.: cuerda (del arco)
nexus, us, m.: lazo, nudo
nihil o nil: nada
nisi, conj.: si no
nubes, is, f.: nube
nudus, a, um: desnudo
numen, inis, n.: divinidad, numen
nurus, us, f.: nuera
o, inv.: oh (exclamación)
occido, is, ere, occidi, occasum: caer, sucumbir,
morir
officium, ii, n.: deber, obligación moral
ops, opis, f.: sing. poder; pl. riquezas
os, oris, n.: boca
orbis, is, m.: círculo
orbus, a, um: huérfano (privado de familia)
orno, as, are: adornar
osculum, i, n.: beso
palaestra, ae, f.: palestra
palatum, i, n.: paladar
parco, is, ere, peperci, parsum: guardar,
preservar
pariter, adv.: igualmente
pars, partis, f.: parte
210
Página 210
pasco, is, ere, paui, pastum: dep.: recrearse en
patior, eris, pati, passus sum: dep.: sufrir,
aguantar
pectus, oris, n.: pecho
penna, ae, f.: pluma
pharetra, ae, f.: aljaba, carcaj
pius, a, um: piadoso, justo
plango, is, ere, planxi, planctum: lamentarse,
llorar
plus, pluris, n.: más, mayor número
pono, is, ere, posui, situm: poner, colocar
populus, i, m.: pueblo
postpono, is, ere, posui, positum: posponer,
hacer menos caso
praepono, is, ere, posui, positum: poner por
delante, preferir
precor, aris, atus sum: dep.: rogar, suplicar
praescius, a, um: profético, instruido
previamente
prex, precis, f.: ruego, súplica
pro, prep. ⫹ abl.: por
proles, is, f.: prole, descendencia
pronus, a, um: inclinado hacia delante
prope: prep. ⫹ ac.: cerca de
propero, as, are: apresurarse a
prosilio, is, ire, ui: brotar, salir violentamente
punio, is, ire, iui, itum: castigar
quadrupes, pedis: cuadrúpedo
regina, ae, f.: reina
relinquo, is, ere, reliqui, relictum: dejar,
abandonar
remitto, is, ere, misi, missum: aflojar, soltar
resideo, es, ere, sedi, sessum: quedar,
permanecer
resto, as, are: quedar
revocabilis, e: revocable
sacrificium, ii, n.: sacrificio
sacrum, i, n.: sacrificio, ceremonia
saeculum, i, n.: siglo, época
sagitta, ae, f.: flecha
sanctus, a, um: sagrado
sanguis, inis, m.: sangre
septem, adj. num.: siete
sex, adj. Num: seis
sicut, inv.: como
simplex, icis, m.: simple, único, solo
simul, inv.: al mismo tiempo
si, conj.: si
socer, eri, m.: suegro
solitus, a, um: habitual, ordinario
solor, aris, ari: dep.: reconfortar, consolar
solum, i, n.: suelo
sonitus, us, m.: sonido, ruido
sono, as, are, ui, itum: sonar, resonar
soror, oris, f.: hermana
spectabilis, e: visible, que está a la vista
specto, as, are: mirar
spumo, as, are: echar espuma
subitus, a, um: súbito, repentino
succurro, is, ere, succurri, cursum: socorrer,
ayudar
suffero, ferre, sustuli, sublatum: presentar,
ofrecer
summus, a, um: superlativo de magnus:
el más alto
supersum, es, esse, fui: sobrevivir, quedar
superus, a, um: que está arriba; Superi: los
dioses
talis, e: tal
tam, adv.: tan, tanto
tango, is, ere, tetigi, tactum: tocar, (t. mensas:
participar en los banquetes)
tellus, uris, f.: tierra
telum, i, n.: dardo
tempto, as, are: intentar
teneo, es, ere, ui, tentum: tener, sostener
tentus, a, um: pp. de tendo, is, ere, tetendi,
tentum: tender
tenus, prep.: + abl.: hasta
terebro, as, are: agujerear
torus, i, m.: lecho (fúnebre)
tot, inv.: tantos
totidem, inv.: otros tantos
traho, is, ere, traxi, tractum: extraer, sacar
transeo, is, ire, ii, itum: pasar
tremo, is, ere, ui: vibrar, temblar
trepido, as, are: correr en desorden, temblar
triumpho, as, are: triunfar
turba, ae, f.: multitud
turbo, inis, m.: torbellino, remolino
tus, turis, n.: incienso
umerus, i, m.: hombro
validus, a, um: violento, impetuoso
vaticinor, aris, ari, atus sum: vaticinar,
profetizar
vena, ae, f.: vena
venturum, i, n. (p. fut. venio): futuro
vertex, icis, m.: cima, cumbre
vestis, is, f.: vestido
via, ae, f.: camino
victrix, icis, f.: vencedora, victoriosa
viscus, eris, n.: entrañas, vísceras
volvo, is, ere, volvi, volutum (pas. refl.): caer
rodando
vulnus, eris, n.: herida
vultus, us, m.: rostro
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
937996 _ 0202-0217.qxd
13
24/7/08
12:08
Página 211
FICHA 4
AMPLIACIÓN
TEXTOS COTIDIANOS
NOMBRE:
1
CURSO:
FECHA:
Analiza y traduce estos epigramas de Marcial.
Martialis epigrammata
1. Cum peteret pars haec Myrinum, pars illa Triumphum,
Promisit pariter Caesar utraque manu.
Non potuit melius litem finire iocosam.
O dulce invicti principis ingenium!
MARCIAL, Liber Spectaculorum, XX
Nombres propios
Vocabulario
Caesar, aris, m.: César
Myrinus, i, m.: Mirino
Triumphus, i, m.: Triunfo, ambos fueron
célebres gladiadores
dulcis, e: dulce
finio, is, ire, iui, itum: acabar, poner fin
ingenium, i, n.: carácter, talante
invictus, a, um: invicto
iocosus, a, um: festivo, alegre
lis, litis, f.: contienda
manus, us, f.: mano
melius, adv.: mejor
o, inv.: oh (exclamación)
pariter, adv.: igualmente, por partes iguales
pars, partis, f.: parte (del público)
promitto, is, ere, misi, missum: prometer
2. Cum peteret dulces audax Leandros amores
Et fessus tumidis iam premeretur aquis,
Sic miser instantes adfatus dicitur undas:
«Parcite dum propero, mergite cum redeo».
MARCIAL, Liber Spectaculorum, XXVb
Vocabulario
affor, aris, ari, atus sum: hablar, suplicar
a (dep. tr)
amor, oris, m.: amor
dico, is, ere, dixi, dictum: decir, dicitur: se dice
que…
dum, conj. ⫹ ind.: mientras
insto, as, are, stiti, staturus: amenazar, hostigar
mergo, is, ere, mersi, mersum: sumergir
miser, a, um: mísero, desgraciado
parco, is, ere, peperci, parsum: respetar,
conservar intacto
premo, is, ere, pressi, pressum: oprimir, ahogar
propero, as, are: apresurarse (a llegar)
sic, adv.: así
tumidus, a, um: hinchado
unda, ae, f.: ola
N. B. Leandro estaba enamorado de Hero y cada noche cruzaba a nado el Helesponto para ir a reunirse con ella. Pero una noche se apagó la luz
con la que Hero guiaba a Leandro y el joven se ahogó. Este mito como muchos otros era representado en el anfiteatro.
3. Casta suo gladium cum traderet Arria Paeto,
Quem de visceribus strinxerat ipsa suis,
«Si qua fides, vulnus quod feci non dolet», inquit,
«sed tu quod facies, hoc mihi, Paete, dolet».
MARCIAL, Lib I, XIII
Nombres propios
Vocabulario
Arria, ae, f.: Arria
Petus, i, m.: Peto (Trasea Peto fue condenado
a muerte por Nerón y prefirió suicidarse
con la espada)
castus, a, um: casto, puro
doleo, es, ere, ui, itum: doler, sufrir
fides, ei, f.: fe, verdad
gladius, i, m.: espada
inquit, vb. inv.: dice
stringo, is, ere, strinxi, strictum: arrancar
viscera, um, n.: vísceras, entrañas
vulnus, eris, n.: herida
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
211
937996 _ 0202-0217.qxd
2
24/7/08
12:08
Página 212
Analiza y traduce estos Carmina Burana.
1. Olim lacus colueram
Olim lacus colueram,
Olim pulcher esxtiteram,
Dum cignus ego fueram.
Girat, regirat garcifer;
Me rogus urit fortiter:
Propinat me nunc dapifer.
Nunc in scutella iaceo,
Et volitare nequeo,
Dentes frendentes video.
Miser, miser!
Modo niger
Et ustus fortiter!
Miser, miser!
Modo niger
Et ustus fortiter!
Miser, miser!
Modo niger
Et ustus fortiter!
CARMINA BURANA
Vocabulario
colo, is, ere, colui, cultum: habitar
dapifer, i, m.: trinchante, el que trae y lleva
los manjares
dum, conj.: ⫹ ind.: mientras
exsisto, is, ere, stiti: existir, ser
garcifer, i, m.: cocinero
giro, as, are, avi, atum (lat. clás. gyro): girar
fortiter, adv.: fuertemente
frendo, is, ere, fresum: rechinar
iaceo, es, ere, cui, citurus: yacer, estar tendido
miser, a, um: desgraciado, mísero
modo, adv.: ahora
nequeo, is, ire, ivi, itum: no poder, no ser
capaz de
niger, gra, grum: negro
olim, adv.: en otro tiempo
propino, as, are, avi, atum: ofrecer, entregar
rogus, i, m.: pira, hoguera
scutella, ae, f.: platillo, bandeja
uro, is, ere, ussi, ustum: quemar
volito, as, are, avi, atum: revolotear
2. Amor volat undique
Amor volat undique;
Captus est libidine.
Iuvenes, iuvencule
Coniunguntur merito.
Siqua sine socio,
Caret omni gaudio,
Tenet noctis infima
Sub intimo
Cordis in custodia:
Fit res amarissima.
CARMINA BURANA
Vocabulario
amarus, a, um: amargo
amor, oris, m.: amor
careo, es, ere, ui, iturus: carecer de (⫹ abl.)
coniungo, is, ere, iunxi, iunctum: unir
custodia, ae, f.: vigilancia, vigilia
3
fio, is, fieri, factus sum: resultar, llegar a ser
infimus, a, um: el más bajo, el último
intimus, a, um: lo que está más profundo,
muy interior
iuvencule ⫽ iuvenculae: iuvencula, ae, f.:
muchacha
iuvenis, is, m.: joven
libido, dinis, f.: deseo
merito, inv.: merecidamente, con razón
siqua ⫽ si qua: pron. indefinido fem.: alguna
socius, ii, m.: compañero
sub, prep.: ⫹ abl. : bajo
Analiza y traduce.
Las calendas griegas
Ut historicus Suetonius, imperator Augustus in familiaribus suis colloquiis hanc sententiam dicebat ut ad malos solventes referret: «Ad kalendas Graecas solvent». Vocabulum kalendas spatium Romani temporis est, quod inter
Graecos non erat. Sententia Augusti significat quod mali solventes sero solvunt aut numquam.
Vocabulario
Suetonius, ii: Suetonio
familiaris, e: familiar
historicus, i, m.: historiador
kalendae, arum: calendas, primer día del mes
numquam, inv.: nunca, jamás
212
quod, conj. completiva: que
refero, refers, referre, retuli, relatum: (ir.)
referirse
sententia, ae, f.: opinión
sero, adv.: tarde
significo, as, are: significar, dar a entender
solvo, is, ere, vi, utum: pagar
tempus, oris, n.: tiempo
vocabulum, i, n.: palabra
ut conj. ⫹ subj.: para ⫹ inf.
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
937996 _ 0202-0217.qxd
13
31/7/08
15:45
Página 213
FICHA 5
CREACIÓN Y MOTIVACIÓN
DIES SANCTI VALENTINI
NOMBRE:
1
CURSO:
FECHA:
Lee y traduce.
Ante diem XVII Kalendas Martias, Iovis dies, amici nostri in lectione Linguae Latinae sunt, in Lyceo. «Hodie Sanctus
Valentinus est», magistra inquit. «Scitis quid hoc significet? Hodie amoris dies est, amantium dies!» «Magistra, tune
sponsum habes?», discipula interrogat et omnes rident. «Ita, Marcella, ego sponsum habeo. Et tu, habesne?». Marcella tacet et nihil respondet, nam subito verecundia eam capit. «Si sponsos et sponsas habetis, iis carmen dedicare possumus. Aliquod carmen amoris cognoscitis?», magistra interrogat. Marcia manum tollit. «Dic nobis, Marcia, carminis titulum et auctorem eius», inquit magistra. Marcia respondet: «Ego non rogo te carminis titulus est et auctor eius
Marius Benedictus est». Magistra dicit: «Optime, Marcia, pulchrum carmen est! Nobis id recita!». Marcia nervosa carmen recitat:
Ego non rogo te
Ut mihi caeruleam stellam des
Tantum rogo te
Ut spatium meum expleas cum tuo lumine
Ego non rogo te
Ut mihi decem cinereas chartas ad amandum subscribas
Tantum rogo te
Ut tu velis, quas aspicere soleo, columbas
Praeteriti temporis nihil negaturus sum
Et aliqua die adveniet futurum
Et quid interest neminis de praesenti tempore
Si gentes locuturae sunt semper
Hanc minutam implere
Causis ad respirandum perge
Noli mihi complacere, noli mihi negare
Noli, ut nihil dicas, loqui
Ego non rogo te
Ut mihi caeruleam stellam des
Tantum rogo te
Ut tu velis columbas quas soleo aspicere.
«Quam pretiosum carmen, Marcia! Gratias tibi agimus, nam optime id recitavisti et nos commovisti.»
N. B. Ante diem XVII Kalendas Martias, Iovis dies: 14 de febrero, Jueves; verecundia eam capit: siente vergüenza, le da vergüenza; Ego non rogo
te: «Yo no te pido»; Marius Benedictus: Mario Benedetti (poeta uruguayo); ad amandum: para amar; negaturus sum: perífrasis de futuro,
voy a negar; locuturae sunt: perífrasis de futuro, van a hablar; implere perge: sigue llenando; ad respirandum: para respirar; noli mihi negare: no me digas que no, no te niegues; gratias tibi agimus: te damos las gracias.
Vocabulario
amor, amoris: amor
amans, antis: amante
auctor, auctoris: autor
aspicio, is, ere, aspexi, aspectum: mirar
aliquis/qui, a, od/id: alguno
advenio, is, ire, veni, ventum: llegar
cognosco, is, ere, cognovi, cognitum: conocer
capio, is, ere, cepi, captum: coger, capturar
carmen, carminis: poema
cinereus, a, um: gris
charta, ae: papel
columba, ae: paloma
causa, ae: causa, motivo, razón
complaceo, es, ere, ui, itum: complacer
caeruleus, a, um: azul
commoveo, es, ere, movi, motum: conmover,
emocionar
decem: diez
do, das, dare, dedi, datum: dar
expleo, es, ere, plevi, pletum: llenar
hodie: hoy
interest: forma impersonal. Importar a ⫽ gen.
impleo, es, ere, plevi, pletum: llenar
manus, us: mano
minuta, ae: minuto
nemo, neminis: nadie
optime: muy bien
praeteritus, a, um: pasado
praesens, praesentis: presente
pretiosus, a, um: precioso
sanctus (-i) Valentinus (-i): San Valentín
scio, is, ire, scivi, scitum: saber
sponsus, i: novio
sponsa, ae: novia
stella, ae: estrella
subscribo, is, ere, scripsi, scriptum: firmar
verecundia, ae: vergüenza
tollo, is, ere, sustuli, sublatum: levantar
volo, vis, velle, volui: querer
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
213
937996 _ 0202-0217.qxd
24/7/08
12:08
Página 214
2
Busca el poema de Mario Benedetti. El cantautor cubano Pablo Milanés puso música a este poema.
Puedes escuchar esta canción en esta dirección web: http://www.youtube.com/watch?v=dSx5LORG_QI.
3
Te proponemos, ahora, que escribas tu tarjeta de San Valentín. Puedes inventarla tú o servirte
de estas sugerencias.
Frases para San Valentín
Obliviscar tui numquam:
ego sum qui te amabo
in perpetuum.
Lacrimas fundo;
te multum amo.
Cur es crudelis?
Meusne eris?
Meum cor fractum est,
sed id reficies,
di mihi dices
te meam semper
futuram esse.
Es
e pluribus unus (m.)/
una (f.).
Ego te amo
inter alias
Veni, ama mecum
et es mea vita.
Aut ama me
aut discede me.
Es mihi.
Ecce
meum cor!
Neque tecum vivere possum
neque sine te!
Amo omnia de te!
Rosae sunt rubrae,
violae sunt caerulae,
Deus me pulchram (f.) /
pulchrum (m.) fecit
Quid tibi accidit?
Habeas Felicem Diem Valentini!
Habeas multas delicias, multum amorem
et multa dulcia!
Cupido cordem tuum percutiat!
In perpetuum meum amorem tibi do!
214
Nunca te olvidaré:
yo soy quien te amará
siempre.
Lloro;
te quiero mucho.
¿Por qué eres cruel?
¿Serás mío?
Mi corazón se ha roto,
pero tú lo curarás,
si me dices
que serás
siempre mía.
¡Tú eres
única/o entre muchos/as!
Te quiero
entre las demás.
Ven, ama conmigo
tú eres mi vida.
O quiéreme
o déjame.
Eres para mí.
¡Mira, he aquí
mi corazón!
¡No puedo vivir contigo
ni sin ti!
¡Me gusta todo de ti!
Las rosas son rojas,
las violetas azules,
el dios me hizo hermosa/o
¿Qué te pasa a ti?
¡Que tengas un Feliz Día de San Valentín!
¡Que tengas muchas felicidades, mucho amor
y muchos dulces!
¡Que Cupido golpee tu corazón!
¡Para siempre te doy mi amor!
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
937996 _ 0202-0217.qxd
13
24/7/08
12:08
Página 215
FICHA 6
AMPLIACIÓN
EXPRESIONES LATINAS
NOMBRE:
1
CURSO:
Relaciona cada expresión latina con su significado.
1. Imprimatur
a) En aquel tiempo
2. Hoc loco
b) Para esto
3. In hoc signo vinces
c) La comedia ha concluido. Se usa para marcar
el final de algo
4. In illo tempore
d) En este lugar
5. Ut supra
2
FECHA:
e) Con este signo vencerás
6. Ad hoc
f) Que se imprima
7. Amicus certus in re incerta cernitur
g) Como antes, como arriba
8. Acta est fabula
h) El auténtico amigo se ve en las situaciones difíciles
Ahora escríbelas en la oración adecuada:
1. El accidente se produjo justamente aquí,
.
2. Ya hemos llegado al final del curso ¡
amigos!
3. Eso pasaba hace mucho tiempo
.
4. Al conseguir el
del director se llevó la revista a la imprenta.
5. Aquí,
de nuevo vuelve a insistir Horacio en el ideal del carpe diem.
6. Este lugar es perfecto para mi trabajo parece haber sido hecho
.
7. Sincérate, si de verdad es tu amigo te entenderá,
.
8. El emperador Constantino tuvo una visión de una cruz con la leyenda
.
Por eso lo convirtió en su divisa y venció a Majencio.
3
Encuéntra siete de estas
expresiones latinas en la sopa
de letras.
Q H
F
R
G
I
A O
C O
T
U H
T
E
C
A
I
X
K
S
L
E
T
O
I
C
S
O
T
L
E
P
Y
S
V
Q A D M G M C
E
D
S
R
D
E
L
O
B
Z
R
N
Y W C
F
A
J
A
E
N O A O
V
I
A
F
K
R
S M P
I
H
F
C
U
D
L
O
R
P
T
J
V
V M R
V
T
I
A O G
L
P
U
R
B
F
O D
P
A
L
A
K
H
R
L
O
S
Q
Z
G N M F
R
U Q
E
F
J
H
V
T M B
S
G
Y
N
A
I
G
S
S
O
E
N U
E
F
P
C
C
H
I
E
X
O
T M S
J
T
N
T
C M U
S
L
V
E
I
D A
Ñ
F
S
L
S
C
A
X
D
F
P
R
T M O A
Z
A D H O C
B
Q U
K
L
C
U
J
L
B
Q
R M H
R
O
T
C Q
R
I
Q
R
G
P
U
E
A
N
I
E
N D Ñ Q
V
O
S
H
I
C
L
S
I
S
Q
E
U G
Z M F
X
T
L
E
B
A
R
P
L
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
215
937996 _ 0202-0217.qxd
13
24/7/08
12:08
Página 216
FICHA 7
AMPLIACIÓN
EL FIN DEL MUNDO
NOMBRE:
1
CURSO:
FECHA:
Conoce cómo se formó el mito de las columnas de Hércules.
Las columnas de Hércules
El dios Melkart dio la orden y los sacerdotes de su templo la transmitieron a la población. En obediencia al man-
dato, la ciudad fenicia de Tiro envió una expedición a
Tartessos, el sur de la península Ibérica, para fundar una
colonia que explotara las materias primas, sobre todo la plata. En el nuevo enclave –Gadir, la actual Cádiz– se fundó un templo dedicado a Melkart que, como el templo original
en Tiro, tenía dos enormes columnas flanqueando la entrada.
Algún fenicio con gusto por las metáforas asoció los dos grandes peñones a la entrada del
Mediterráneo –Gibraltar y Hacho– con las columnas de Melkart. Más tarde los griegos, que
asimilaron a Melkart con Herakles, dijeron que
los peñones eran dos columnas plantadas allí
por el dios (un fortachón donde los haya). Y
dijeron que esas columnas marcaban el fin del
mundo. Más allá no había nada excepto el mar
Océano.
LIAM O’NEIL
Gibraltar, en una litografía del siglo XIX. Museo Romántico, Madrid.
Las islas míticas
Los fenicios sabían que esa interpretación griega no era cierta. Ellos conocían tierras en el Atlántico norte de donde solían traer plata, cobre y sobre todo estaño, las islas Cassitérides (Irlanda y Gran Bretaña). Pero no les interesaba
desmentir el mito del «fin del mundo» para no atraer a la
competencia.
Entre los pueblos mediterráneos había personas que creían
en la existencia de las Cassitérides. Incluso hubo escritores griegos que recogieron historias fenicias sobre las islas, y algún capitán romano intentó seguir un barco fenicio hasta su fuente de materias primas, sin conseguirlo.
Muchos otros, sin embargo, consideraban que las Cassitérides eran un mito. Pero los fenicios que se atrevieron
a sortear los peligros sabían que ir más allá de los límites del mundo, romper las barreras mentales, los prejuicios y los temores acarreaba enormes beneficios.
Durante siglos se mantuvo la idea generalizada de que las
columnas de Hércules representaban el fin de la tierra,
idea que no desapareció cuando el mundo mediterráneo
tuvo contacto con las costas e islas atlánticas. Así, diversos escudos españoles estaban flanqueados por dos co-
216
lumnas envueltas en una cartela con el contundente lema «Non plus ultra». No había nada más allá.
Pero tampoco entonces faltó algún que otro aventurero
inquieto (y molesto). Sabemos de al menos dos, Leif Ericsson y Cristóbal Colón, aunque puede haber habido otros.
Colón se atrevió a pensar de forma diferente a la gran mayoría de sus coetáneos. Y tenía razón. Más allá de los límites del non plus ultra aceptado como dogma había muchas cosas más.
Su aventura, una vez aceptada y asimilada, generó tanto
entusiasmo que incluso el lema del escudo fue cambiado
a «Plus ultra». Posteriormente, cuando las colonias inglesas de Norteamérica se independizaron, adoptaron como
propia la moneda española, acuñada con el oro de las explotaciones coloniales y marcada con el escudo y las columnas de Hércules. Y cuando por fin crearon su propia divisa, el dólar, siguieron representando una columna
con su correspondiente cartela, lo que evolucionó hasta
convertirse en este signo: $
http://www.macuarium.com/macuarium/actual/ noticias/2002_11_01_masalladewindows.shtml
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
937996 _ 0202-0217.qxd
13
24/7/08
12:08
Página 217
FICHA 8
AMPLIACIÓN
AHÍ ESTÁ EL BUSILIS
NOMBRE:
1
CURSO:
FECHA:
Conoce el significado y la utilización que se ha hecho de esta expresión latina.
La expresión busilis suele utilizarse para significar la dificultad o el punto más complicado de una cuestión. Según María Moliner, «originado quizás en una anécdota,
resulta de la división disparatada de la expresión latina
“in diebus illis”, dejando por un lado “indie” y por otro
«busillis», designa el “detalle en que consiste la dificultad o el interés de algo”».
Los Evangelios y otros textos latinos suelen utilizar una
fórmula característica para situar temporalmente al lector: «In diebus illis…» (en aquellos días). Como prueba
de su origen, esta cita del Nuevo Testamento:
«Factum est autem in diebus illis exiit edictum a Caesare Augusto...» (Lucas, II).
También en Don Quijote de la Mancha encontramos esta
expresión:
«[…] tenía admirada a toda la gente que el busilis del
cuento no sabía, y aun a todos los que lo sabían, que eran
muchos…» (Don Quijote, capítulo XLV)
«[…] y si no eran los dos amigos de don Antonio, ninguna otra persona sabía el busilis del encanto...» (Don Quijote, capítulo LXII)
La anécdota que sugiere María Moliner la refiere Gonzalo Correas, (Vokabulario de refranes, 1627), quien cuenta
que un joven que se examinaba para sacerdote tradujo la
expresión «in diebus illis» de esta manera: «En las Indias…, pero lo del “busilis”, no lo entiendo».
Bien vulgar es el busilis, aunque salió o se fingió salir, de uno
que examinaban para órdenes, el cual dudó en declarar In
diebus illis y dijo: «Indie, las Indias, y busillis, no lo entiendo».
쮿 LATÍN 1.° BACHILLERATO 쮿 MATERIAL FOTOCOPIABLE © SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L. 쮿
217
Descargar