Tradiciones y transmisión iconográfica en el arte altomedieval

Anuncio
Tradiciones y transmisión iconográfica
en el arte altomedieval
La iconografía del sacrificio de Isaac en el arte hispánico
(siglos VII al XII)
Begoña Cayuela Vellido
ADVERTIMENT. La consulta d’aquesta tesi queda condicionada a l’acceptació de les següents condicions d'ús: La difusió
d’aquesta tesi per mitjà del servei TDX (www.tdx.cat) i a través del Dipòsit Digital de la UB (diposit.ub.edu) ha estat
autoritzada pels titulars dels drets de propietat intel·lectual únicament per a usos privats emmarcats en activitats
d’investigació i docència. No s’autoritza la seva reproducció amb finalitats de lucre ni la seva difusió i posada a disposició
des d’un lloc aliè al servei TDX ni al Dipòsit Digital de la UB. No s’autoritza la presentació del seu contingut en una finestra
o marc aliè a TDX o al Dipòsit Digital de la UB (framing). Aquesta reserva de drets afecta tant al resum de presentació de
la tesi com als seus continguts. En la utilització o cita de parts de la tesi és obligat indicar el nom de la persona autora.
ADVERTENCIA. La consulta de esta tesis queda condicionada a la aceptación de las siguientes condiciones de uso: La
difusión de esta tesis por medio del servicio TDR (www.tdx.cat) y a través del Repositorio Digital de la UB
(diposit.ub.edu) ha sido autorizada por los titulares de los derechos de propiedad intelectual únicamente para usos
privados enmarcados en actividades de investigación y docencia. No se autoriza su reproducción con finalidades de lucro
ni su difusión y puesta a disposición desde un sitio ajeno al servicio TDR o al Repositorio Digital de la UB. No se autoriza
la presentación de su contenido en una ventana o marco ajeno a TDR o al Repositorio Digital de la UB (framing). Esta
reserva de derechos afecta tanto al resumen de presentación de la tesis como a sus contenidos. En la utilización o cita de
partes de la tesis es obligado indicar el nombre de la persona autora.
WARNING. On having consulted this thesis you’re accepting the following use conditions: Spreading this thesis by the
TDX (www.tdx.cat) service and by the UB Digital Repository (diposit.ub.edu) has been authorized by the titular of the
intellectual property rights only for private uses placed in investigation and teaching activities. Reproduction with lucrative
aims is not authorized nor its spreading and availability from a site foreign to the TDX service or to the UB Digital
Repository. Introducing its content in a window or frame foreign to the TDX service or to the UB Digital Repository is not
authorized (framing). Those rights affect to the presentation summary of the thesis as well as to its contents. In the using or
citation of parts of the thesis it’s obliged to indicate the name of the author.
Begoña Cayuela Vellido
TRADICIONES Y
LA ICONOGRAFÍA DEL
TRANSMISIÓN
SACRIFICIO DE ISAAC EN
ICONOGRÁFICA
EL ARTE HISPÁNICO
EN EL ARTE
(SIGLOS VII AL XII)
ALTOMEDIEVAL
Tesis doctoral | Directora: Dra. Milagros Guardia Pons
2013
Universitat de Barcelona | Facultat de Geografia i Història | Departament d‟Història de l‟Art
Volumen 2
II
Tesis doctoral para optar al título de doctora en Historia del Arte.
Directora: Dra. Milagros Guardia Pons.
Programa de doctorat: Història, Teoria i crítica de les arts: art català i connexions
internacionals. Bienni 2003-2005.
Departament d’Historia de l’Art.
Universitat de Barcelona.
(Volumen 2. Bibliografía. Anexos I y II. Apéndice fotográfico)
III
IV
VOLUMEN 2
Bibliografía .............................................................................................................. VII
DOCUMENTACIÓN ......................................................................................................................... VII
FUENTES ....................................................................................................................................... VII
BIBLIOGRAFÍA .................................................................................................................................IX
DOCUMENTOS ELECTRÓNICOS .............................................................................................. CLXVII
Anexo I: Obras excluidas del catálogo ............................................................. CLXIX
SACRIFICIOS DESCARTADOS .................................................................................................... CLXIX
ESCENAS TENIDAS COMO SACRIFICIOS .................................................................................... CLXIX
Anexo II: Iconoteca 4.0 .................................................................................... CLXXI
DESCRIPCIÓN DE LAS PANTALLAS ........................................................................................... CLXXI
Apéndice fotográfico ..................................................................................... CLXXXI
I)
SAN PEDRO DE LA NAVE, CAPITEL SO DEL CRUCERO. .............................................. CLXXXI
II)
BEATO MORGAN, F. 6R. ......................................................................................... CLXXXVI
III)
BIBLIA DE 960, F. 21V. .......................................................................................... CLXXXVI
IV)
BIBLIA DE 960, TABLAS GENEALÓGICAS, F. 7R. ..................................................... CLXXXVI
V)
BEATO DE TÁBARA, F. 2R. ....................................................................................CLXXXVII
VI)
BEATO DE GIRONA, F. 11R. ...................................................................................CLXXXVII
VII)
BIBLIA DE RIPOLL, F. 6R. ......................................................................................CLXXXVII
VIII)
BIBLIA DE RODES, VOL. I, F. 1V. ......................................................................CLXXXVII
IX)
PLACA DE MARFIL DEL HERMITAGE CON ESCENAS DEL GÉNESIS. ......................... CLXXXIX
X)
BEATO FACUNDUS, F. 13R. .............................................................................................. CXC
XI)
LIBER COMMICUS, F. 93R. ............................................................................................. CXCI
XII)
PANTEÓN DE LOS REYES DE LEÓN, CAPITEL. ............................................................... CXCIII
XIII)
SAN PEDRO DE JACA, CAPITEL DE LA PORTADA SUR................................................ CXCV
XIV)
SANTIAGO DE COMPOSTELA, RELIEVE DE LA PORTADA DE PLATERÍAS. ................ CXCIX
XV)
SAN ISIDORO DE LEÓN, TÍMPANO DEL CORDERO. ...........................................................CCIII
XVI)
SAN ISIDORO DE LEÓN, CAPITEL. ............................................................................. CCVII
XVII)
SANT QUIRZE DE PEDRET, FRAGMENTO DE PINTURA MURAL. ..................................... CCX
XVIII)
BEATO DE TURÍN, F. 11R........................................................................................ CCXIX
XIX)
SANTA MARTA DE TERA, CAPITEL DEL ÁBSIDE........................................................ CCXX
XX)
SAN MARTÍN DE ARTAIZ, METOPA DE LA PORTADA. ................................................. CCXXII
XXI)
SAN QUIRCE DE BURGOS, CAPITEL SO DEL CRUCERO........................................... CCXXV
XXII)
BIBLIA DE 1162, F.18V...................................................................................... CCXXVIII
XXIII)
BIBLIA DE 1162, F. 3R. ...................................................................................... CCXXVIII
XXIV)
SANTA MARÍA DE PIASCA, CAPITEL GEMINADO EXTERIOR. .................................CCXXIX
XXV)
BEATO DE MANCHESTER, F. 9. ........................................................................... CCXXXII
XXVI)
BEATO DE SAN PEDRO DE CARDEÑA, F. 3R. ...................................................... CCXXXIII
XXVII)
SAN PRUDENCIO DE ARMENTIA, COLUMNA DEL NÁRTEX. ............................ CCXXXIV
XXVIII)
CLAUSTRO DE LA CATEDRAL DE SANTA MARIA DE GIRONA, PILAR. ......... CCXXXVII
V
XXIX)
MATEO.
SANTIAGO DE COMPOSTELA, COLUMNA ENTORCHADA DE LA PORTADA DEL MAESTRO
CCXL
XXX)
REBOLLEDO DE LA TORRE, CAPITEL DOBLE. ........................................................ CCXLIII
XXXI)
CLAUSTRO DE LA CATEDRAL DE TARRAGONA, CAPITEL...................................... CCXLVI
XXXII)
MUSÉE DE CLUNY, CAPITEL. ........................................................................... CCXLIX
XXXIII)
CLAUSTRO DE SANTA MARÍA DE ALQUÉZAR, CAPITEL. ......................................... CCL
FOTOS ADICIONALES ............................................................................................................... CCLIII
VI
Bibliografía
Documentación
ACTA ANC1-715-T-629, 1921. Acta de la sessió de la Junta de Museus de
Barcelona de 08.04.1921. Arxiu Nacional de Catalunya. Fons ANC1-715-T-629, 12 p.
CARTA ANC1-715, 1947. Carta al conservador del Museu Diocesà de Solsona
sobre la propietat de les pintures murals de Sant Pau de Casserres, Sant Vicenç de
Cardona i Sant Quirze de Pedret. Arxiu Nacional de Catalunya. Fons ANC1-715 / Junta
de Museus de Catalunya, 6 de octubre de 1947.
TC. Tumbo y becerro antiguo de privilegios y donaciones hechas al monasterio
benedictino de San Salvador de Celanova (Orense) por los reyes y particulares, y
sucesos notables ocurridos a abades y monjes. Archivo Histórico Nacional, CODICES,
L.986
Fuentes
AGUSTÍN DE HIPONA. Obras completas de San Agustín. XVI-XVII. La ciudad de
Dios. Edición bilingüe comentada. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos, 1988.
BEDA. The Lives of the Holy Abbots of Weremouth and Jarrow. En: Ecclesiastical
History of the English Nation, trans. J.A. Giles. London: J.M. Dent; New York: E.P.
Dutton, 1910. (Everyman's Library; 479).
BIBLIA SACRA IUXTA VULGATAM VERSIONEM. Adiuvantibus Bonifatio Fischer ... [et al.]
recensuit et brevi apparatu critico instruxit Robertus Weber. Ed. quartam emendatam.
Stuttgart : Deutsche Bibelgesellschaft, 1994.
VII
EUSEBIO DE CESAREA. Historia eclesiástica. Texto, versión española, introducción y
notas por Argimiro Velasco Delgado. Madrid: Editorial Católica, 1973.
FILON DE ALEJANDRÍA (PHILON D’ALEXANDRIE). De Abrahamo. Introduction,
traduction et notes par Jan Gorez. Paris: Éditions du Cerf, 1966.
FULGENCIO DE RUSPE. Fulgentius Ruspensis Episcopus – Sermones Sive In
Sequentes Homilias. Patrologia Latina Migne, LXV. (col. 864B-865A)
GREGORIO MAGNO. Epistolae, II, XI, 10. Monumenta Germaniae Historica (MGH),
pp. 269-272.
ISIDORO DE SEVILLA. Etimologías. 2 vols. Edición bilingüe de José Oroz Reta y
Manuel-A. Marcos Casquero. Introducción por M. C. Díaz y Díaz. 2ª ed. Madrid:
Biblioteca de Autores Cristianos, 1993. (BAC Normal; 433 y 434).
ISIDORO DE SEVILLA. Isidorus Hispaliensis – Mysticorum Expositiones
Sacramentorum Seu Quaestiones In Vetus Testamentum. Patrologia Latina Migne,
LXXXIII. (col. 249-251).
ISIDORO DE SEVILLA, Mysticorum Expositiones Sacramentorum Seu Quaestiones In
Vetus Testamentum. Patrologia Latina Migne, LXXXIII.
NUEVO TESTAMENTO. 1972. NÁCAR, Eloíno; COLUNGA, Alberto (versión). Madrid:
BAC. (BAC Minor; 4).
VIII
Bibliografía
AA.VV, 2000-2001
AA.VV. Beatus. Apocalipsis.Vol. 3. Estudio del manuscrito del apocalipsis de San
Juan Beato de Liébana de San Miguel de Escalada. Valencia: Scriptorium.
AAZ, [s.a.]
Album artístico de Zamora. [En línea]. [S.l.]: [s.n.], [s.a.]. Disponible en:
http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=924. (Por las
fotografías publicadas en la revista se deduce que esta publicación debe fecharse
antes de 1930 y posiblemente después de 1906.)
Abou-El-Haj, 1997
ABOU-EL-HAJ, Barbara. 1997. Santiago de Compostela in the Time of Diego
Gelmírez. Gesta, 36(2). Visual Culture of Medieval Iberia, p. 165-179.
Ahechu, 1980
AHECHU, Joaqu n 98
rt i z: Rom ni o N v rro . Pamplona: [s.n.].
Ainalov, [1900]1961
AINALOV, Dmitrii Vlas‟evich. [1900]1961. Hellenistic Origins of Byzantine Art.
New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.
Ainaud, 1973
AINAUD DE LASARTE, Joan. 1973. Art romànic. Guia, Barcelona: [s.e].
Ainaud, 1993
AINAUD DE LASARTE, Joan. 1993. Les col·leccions de pintures romàniques del
Museu Nacional d‟Art de Catalunya Butlletí MNAC. I, p. 57-69.
Albareda, 1927
ALBAREDA, Dom Anselm M. 1927. Els Manuscrits de la Biblioteca Vaticana Reg.
Lat. 123, Vat. Lat. 5730 i el Scriptorium de Santa Maria de Ripoll. Catalonia
IX
monastica: Recull de documents i estudis referents a Monestirs catalans, 1, p. 2396.
Alcoy, 1987a
ALCOY PEDRÓS, R. 1987. La Bíblia de Sant Pere de Rodes. En: Catalunya
Romànica. X. El Ripollès. Barcelona: Enciclopèdia Catalana, p. 292-305.
Alcoy, 1987b
ALCOY PEDRÓS, R. 1987. Bíblia de Ripoll. En: Catalunya Romànica. X. El Ripollès.
Barcelona: Enciclopèdia Catalana, p. 305-315.
Alfani, 2006
ALFANI, Elena. 2006. Itinerari artistici tra Lombardia, Catalogna e Oriente. En:
PIVA, P. (ed.). Pittura murale del Medioevo lombardo. Ricerche iconografiche:
l’ lt
Lomb rdi ( se oli XI-XIII). Milano: Jaca Book, p. 9-29.
Alfonso, 2008
ALFONSO ANTÓN, Isabel. 2008. Moreruela revisitada: viejos documentos, nuevos
interrogantes. En: LARRÉN IZQUIERDO, Hortensia (ed.). Moreruela. Un monasterio
en la historia del Císter. [Salamanca]: Junta de Castilla y León.
Al-Hamdani, 1972-1973
AL-HAMDANI, Betty. 1972-1973. Los frescos del ábside principal de San Quirce de
Pedret. Anuario de estudios medievales, 8, p. 405-461.
Al-Hamdani, 1989
AL-HAMDANI, Betty 98 9 Reconstrucció d‟alguns frescs de Pedret L’Erol. Revist
cultural del Berguedà. Berga: Àmbit de Recerques del Berguedà, 27, p. 15-24.
Al-Hamdani, 1998
AL-HAMDANI, Betty. 1998. El Banquet funerari representat en els frescs romànics
de s. Quirze de Pedret i les seves implicacions en el conjunt global. En: I Simposium
X
d'Arqueologia Medieval. Homenatge al Prof. Manuel Riu. Pre-actes (Berga 25-28
març 1998), p. 44-45.
Almeida Fernandes, 2009
ALMEIDA FERNANDES, Paulo. 2009. Esplendor ou Declínio? A arquitectura do
século VII no território português. En: CABALLERO ZOREDA, Luis; UTRERO AGUDO,
Mª de los Ángeles (coords.). La Arquitectura: el siglo VII frente al siglo VII.
Mérida: CSIC, Junta de Extremadura, p.241-273.
Almeida Fernandes, 2010
ALMEIDA FERNANDES, Paulo. 2010. Novos elementos sobre a arte moçárabe em
território português. Xarajîb, 7. (1.º Colóquio Internacional sobre Moçárabes).
Silves: Centro de Estudos Luso-Árabes, p.71-103
Alonso Álvarez, 2005
ALONSO ÁLVAREZ, Raquel. 2005. Los enterramientos de los reyes visigodos. En:
Fundamentos medievales de los particularismos hispánicos. IX Congreso de
Estudios Medievales, León, p. 363-375.
Alonso Álvarez, 2007
ALONSO ÁLVAREZ, Raquel. Los enterramientos de los reyes de León y Castilla hasta
Sancho IV. e-Spania [En línea]. Disponible en: http://e-spania.revues.org/109
Alonso Álvarez, 2008
ALONSO ÁLVAREZ, Raquel. 2008. El panteón de los reyes de Asturias. Modelos
ideológicos. En: CANTARELLAS CAMPS, Catalina (ed.). Modelos, intercambios y
recepción artística (de las rutas marítimas a la navegación en red), Palma, octubre
de 2004, Palma: Universitat de les Illes Balears, p. 37-48.
Alonso; Caballero; Rodríguez, 1998
XI
ALONSO MATHIAS, F.; CABALLERO ZOREDA, Luis; RODRÍGUEZ TROBAJO, E.1998.
Datación de una viga de la iglesia de San Pedro de la Nave (Zamora). Archivo
Español de Arqueología, 71, p. 283-294.
Alonso; Rodríguez; Rubinos, 2004
ALONSO MATHIAS, F.; RODRÍGUEZ TROBAJO, E.; RUBINOS PÉREZ, Antonio. 2004.
Datación de madera constructiva en San Pedro de La Nave (Zamora) y su
interdatación con San Juan de Baños (Palencia). En: CABALLERO ZOREDA, Luis
(coord.). La Iglesia de San Pedro de la Nave (Zamora). Zamora: Instituto de
Estudios Zamoranos, p. 209-237.
Alonso Cardona, 1993
ALONSO CARDONA, Esther. 1993. Aproximación al Beato del Museo Arqueológico
Nacional. Boletín del Museo Arqueológico Nacional, XI, p. 63-78.
Alonso Cardona, 1995
ALONSO CARDONA, Esther. 1995. Estructuración del Beato del Museo Arqueológico
Nacional. Boletín del Museo Arqueológico Nacional, XIII, p. 85-102.
Alpers, 1976
ALPERS, Svetlana. 1976. Describe or narrate? A problem in realistic representation.
New literary history, 8(1), p. 15-41.
Alpers, 1977
ALPERS, Svetlana. 1977. Is Art History? Daedalus, 106(3), p. 1-13.
Alpers, 1983
ALPERS, Svetlana. 1983. The art of describing: Dutch art in the seventeenth century.
Chicago: University of Chicago Press, 1983.
Álvarez, 2010
XII
ÁLVAREZ, Pedro. 2010. El mal de la piedra ataca a Santa María de Piasca. El Diario
Montañés. [En línea]. 9 de Diciembre de 2010, p. 1208-1209. Disponible en:
http://www.eldiariomontanes.es/v/20101209/region/penarrubia/piedra-ataca-santamaria-20101209.html.
Amador de los Ríos, José, 1876
AMADOR DE LOS RÍOS, José. 1870. La basílica de San Andrés de Arméntia y la
Iglesia de Santa María de Estíbaliz (Álava). Museo Español de Antigüedades, VII,
p. 383-393.
Amador de los Ríos, 1891
AMADOR DE LOS RÍOS, Rodrigo. 1891. España. Sus Monumentos y Arte. Su
Naturaleza e Historia. Santander Barcelona: Establecimiento tipográfico “Arte y
Letras”.
Andrade, 1997
ANDRADE CERNADAS, José Miguel. 1997. El Monacato benedictino y la sociedad de
la Galicia medieval (siglos X al XIII). A Coruña. Publicacións do Seminario de
Estudos Galegos. (Galicia Medieval: Estudios; 3).
Andrés, 2007
ANDRÉS ORDAX, Salvador. 2007. El Tesoro de la Monarquía Leonesa. . En:
ROBLES, Constantino; LLAMAZARES, Fernando (coords.). Real Colegiata de San
Isidoro. Relicario de la monarquía leonesa. León: Edilesa, 2007, p. 169-193.
Andrés, de, 1978
ANDRÉS, Gregorio de. 1978. Nuevas aportaciones documentales sobre los códices
Beatos. Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos. LXXXI (3), p. 519-552.
Antón, 1905-1906
XIII
ANTÓN, F. 1905-1906. San Pedro de la Nave. Crónica de una excursión. Boletín de
la Sociedad Castellana de Excursiones, 2, p. 448-452.
Anthony, 1951
ANTHONY, Edgard. 1951. Romanesque Frescoes. Princeton.
Añíbarro, 1879
AÑÍBARRO, Manuel Martínez. 1879. La abadía de San Quirce, Descripción histórica
y pintoresca de este interesante monumento. En: Juegos Florales de Burgos:
composiciones premiadas en los años 1878 y 1879. Burgos.
Aragonés, 1996
ARAGONÉS ESTELLA, Esperanza. 1996. La imagen del mal en el románico navarro.
Pamplona: Gobierno de Navarra.
Aramendía, 2001
ARAMENDÍA, José Luis. 2001. El Románico en Aragón. III. Cuencas del Ara, Vero,
Alcanadre, Guatizalema y Flumen. Zaragoza: Leyere Ediciones.
Aramendía, 2003
ARAMENDÍA, José Luis. 2003. El Románico en Aragón. V. Cuencas del Aragón y el
Arba. Zaragoza: Leyere Ediciones.
Arbeiter, 2004
ARBEITER, Achim. 2004. A propósito de Arte prerrománico hispano de I.G. Bango
Torviso. Pyrenae, 35(2), p. 81-116.
Arce, 1996
ARCE, Agustín. 1996. Itinerario de la virgen Egeria (381-384). 2ª ed. Madrid:
Biblioteca de Autores Cristianos.
Arce Sainz, 2009
XIV
ARCE SAINZ, Fernando. 2009. Historia de Arte, Arqueología de la Arquitectura y el
telescopio de Galileo. Arqueología de la Arquitectura, 6, p. 21-29.
Arce Sainz; Caballero, 1997
ARCE SAINZ, Fernando; CABALLERO ZOREDA, Luis. 1997. La iglesia de San Pedro
de la Nave (Zamora). Arqueología y arquitectura. Archivo Español de Arqueología,
70, p. 221-274.
Arce Sainz; Caballero, 2004
ARCE SAINZ, Fernando; CABALLERO ZOREDA, Luis. 2004. Arqueología de la
arquitectura de la iglesia de La Nave. En: CABALLERO ZOREDA, Luis (coord.). La
Iglesia de San Pedro de la Nave (Zamora). Zamora: Instituto de Estudios
Zamoranos “Florián de Ocampo”, p
5 -197.
Arco Garay, 1916
ARCO GARAY, Ricardo del. 1916. El Castillo de Alquézar. Linajes de Aragón, VII,
p. 54-57.
Arco Garay, 1921
ARCO Y GARAY, Ricardo del. 1921. Aragón monumental. La ciudad de Jaca. Boletín
de la Sociedad Española de Excursiones, T. XXIX, 3er trimestre, p. 165-191.
Arco Garay, [1921]1942
ARCO Y GARAY, Ricardo del. 1942. Catálogo monumental de Huesca. [En
línea].Valencia. Manuscrito, entregado en 1921. 2. vols. Disponible en:
http://aleph.csic.es/imagenes/mad01/0010_CMTN/html/001359483_V01T.html#pa
ge/108/mode/2up
Arnheim, 1998
ARNHEIM, Rudolph. 1998. El pensamiento visual. Barcelona: Paidós.
XV
Ashburnham, 1861
ASHBURNHAM, Bertram (4th earl of). 1861. Catalogue of the manuscripts at
Ashburnham place [the property of the earl of Ashburnham]. Appendix. XV.
Apocalypsis S. Johannis. [En línea] Disponible en:
http://books.google.es/books?id=mycCAAAAQAAJ&printsec=frontcover&source=
gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false
Avril, et al., 1982
AVRIL, François, et al. 1982. Manuscrits enluminés de la Péninsule Ibérique. Paris:
Bibliothèque Nationale.
Avril, 1983
AVRIL, François. 1983. Les arts de la couleur. En: BARRAL, X, et al. Les royaumes
d’O ident. Paris: Gallimard, p. 159-259.
Ayuso, 1945
AYUSO MARAZUELA, Teófilo. 1945. Los elementos extrabíblicos del Octateuco.
Estudios Bíblicos, IV, p. 35-60.
Ayuso, 1948
AYUSO MARAZUELA, Teófilo. 1948. Los elementos extrabíblicos de los Macabeos y
apéndices del Antiguo Testamento. Estudios Bíblicos, VII, p. 147-166.
Ayuso, 1953
AYUSO MARAZUELA, Teófilo. 1953. La Vetus Latina Hispana: Origen,
Dependencia, Derivaciones, Valor E Influjo Universal. I. Prolegómenos. Madrid:
Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Instituto Francisco Suarez.
Ayuso, 1960
AYUSO MARAZUELA, Teófilo. 1960. La Biblia visigótica de San Isidoro de León.
Estudios bíblicos, 19, p. 5-24, 167-200, 271-309.
XVI
Ayuso, 1961
AYUSO MARAZUELA, Teófilo. 1961. La Biblia visigótica de San Isidoro de León.
Estudios bíblicos, 20: 5-43, 243-259, 359-406.
Ayuso, 1965
AYUSO MARAZUELA, Teófilo. 1965. La Biblia visigótica de San Isidoro de León.
Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas. Patronato Raimundo
Lulio. Instituto Francisco Suárez.
Azkarate Garai-Olaun; Sánchez, 2003
AZKARATE GARAI-OLAUN, A.; SÁNCHEZ ZUFIAURRE, L. 2003. Las iglesias
prefeudales en Álava. Cronotipología y articulación espacial. Arqueología de la
Arquitectura. [En línea]. 2, p. 25-36. Disponible en:
http://arqarqt.revistas.csic.es/index.php/arqarqt/article/view/21/21
Azkarate Garai-Olaun; Fuente (dirs.), 2006
AZKARATE GARAI-OLAUN, A.; DE LA FUENTE ARANA, Ander (dirs.). 2006. Plan
Director para la restitución de los valores históricos y simbólicos de San Prudencio
de Armentia y su entorno. [En línea]. Vitoria-Gasteiz: Grupo de investigación en
Arqueología de la Arquitectura de la UPV-EHU, 2006. Disponible en:
http://www.ehu.es/gpac/PDFs/PlanDirectorArmentiaWeb.pdf
Azcárate Ristori, 1963
AZCÁRATE RISTORI, José Mª de. 1963. La Portada de Platerías y el programa
iconográfico de la catedral de Santiago. Archivo Español de Arte, 36, p. 1-20.
Azcárate Ristori, 1975
AZCÁRATE RISTORI, J. M. 1975. Basílica de Armentia y Estíbaliz. En: ENCISO
VIANA, Emilio, et al. Catálogo monumental: Diócesis de Vitoria. Tomo IV, la
XVII
llanada alavesa occidental. Vitoria: Obispado de Vitoria: Obra Cultural de la Caja
de Ahorros Municipal de Vitoria, p. 99-129.
Baca, (ed.), 2002
BACA, Murtha (ed.). 2002. An Introduction to Art Image Access: Issues, Tools,
Standards, Strategies. [En línea]. Los Angeles: Getty Research Institute. Disponible
en:
http://www.getty.edu/research/publications/electronic_publications/intro_aia/index.
html
Baca; Harpring, 2008
BACA, Murtha; HARPRING, Patricia (eds.). 2008. Categories for the Descriptio of
Works of Art. [En línea]. J. Paul Getty Trust: College Art Association. [Revised
9/06/2009]. Disponible en:
http://www.getty.edu/research/publications/electronic_publications/cdwa/index.html
Bango, 1989
BANGO TORVISO, Isidro G. 1989. Alta edad mediade la tradición hispanogoda al
románico. Madrid: Sílex.
Bango, 1992
BANGO TORVISO, Isidro G. 1992. El espacio para enterramientos privilegiados en la
arquitectura medieval española. Anuario del Departamento de Historia y Teoría del
Arte, 4, p. 93-132.
Bango, 1994
BANGO TORVISO, Isidro G. 1994. Arquitectura y Escultura. En: Historia del Arte de
Castilla y León. Tomo II. Arte Románico. Valladolid: Ámbito Ediciones, Junta de
Castilla y León. Consejería de Cultura y Turismo.
XVIII
Bango, 1997
BANGO TORVISO, Isidro G. 1997. El arte románico en Castilla y León. Madrid:
Banco de Santander.
Bango, 2001
BANGO TORVISO, Isidro G. 2001. La piedad de los reyes Fernando I y Sancha. Un
tesoro sagrado que testimonia el proceso de renovación de la cultura hispana del
siglo XI. En: BANGO TORVISO, Isidro G. (ed.). Maravillas de la España medieval:
Tesoro sagrado y monarquía. I. Estudios y catálogo. [Valladolid]: Junta de Castilla
y León [etc.], p. 223-227.
Bango, 2006
BANGO TORVISO, Isidro G. 2006. 13. Crismera. En: BANGO, Isidro G. (dir.). La
Edad de un reyno: las encrucijadas de la Corona y la diócesis de Pamplona :
Sancho el Mayor y sus herederos : el linaje que europeizó los reinos hispanos. [s.l.]:
Epítome, p. 83-87.
Bann, [1996]2003
BANN, Stephen. [1996]2003. Meaning and interpretation. En: NELSON, Robert S.;
SHIFF, Richard (eds.). 1996. Critical Terms for Art History. Chicago: The University
of Chicago, p. 128-142]
Baraut, 1978
BARAUT, Cebrià. 1978. Les actes de consagracions d'esglésies del bisbat d'Urgell
(segles IX-XI). Urgellia, 1, p. 11-182.
Bardy, 1940
BARDY, Gustave. 1940. Formules liturgiques grecques à Rome au IVe siècle.
Recherches de science religieuse, 30, p. 109-112.
Barnhouse, 1997
XIX
BARNHOUSE, Rebecca. 1997. Pictorial responses to textual variations in the
illustrated Old English Hexateuch. Manuscripta, 41, p. 67-87.
Barrachina, 1998-1999
BARRACHINA NAVARRO, Jaime. 1998-1999. Las portadas de la iglesia de Sant Pere
de Rodes. Lo vs mœnus , 4, p. 7-35.
Barral, 1975
BARRAL, Xavier. Un chapiteau roman de Saint-Pierre de Rodes, au Musée de Cluny.
Bulletin Monumental, 133(IV), 1975.
Barral, 1980
BARRAL, Xavier. 1980. Recuperación de la ilustración de los Beatos en la
iconografía del arte monumental románico. En: Actas del Simposio para el estudio
de los ódi es del “Coment ri o l po
li psis” de Be to de Li éb n , M dr id 1976.
II. Madrid: Joyas Bibliográficas, p. 35-54.
Barral, 1981
BARRAL, Xavier, L’ rt Pre-Romànic a Catalunya. Segles IX-X, Barcelona: Edicions
62.
Barral, 2006
BARRAL, Xavier. 2006. Contre l’ rt rom n? Ess i
sur un p ss é réinventé. [Paris]:
Fayard.
Barral, 2010
BARRAL, Xavier. 2010. Arte medievale e riforma gregoriana. Riflessioni su un
problema storiografico. Hortus Artium Medievalium, 16, p. 355-364.
Barroso; Morin, 1992
XX
BARROSO, Rafael; MORÍN, Jorge. 1992. Nuevas observaciones sobre la decoración
pictórica mozárabe de la iglesia de San Quirico de Pedret (Berga, Barcelona).
Boletín de Arqueología Medieval, 6, 1992, p. 171-184.
Barroso; Morin, 1993
BARROSO CABRERA, Rafael; MORIN DE PABLOS, Jorge. 1993. El árbol de la vida.
Un estudio de iconografía visigoda: San Pedro de la Nave y Quintanilla de las
Viñas. Madrid: [s.l.], p. 70-109.
Barroso; Morin, 1997
BARROSO CABRERA, Rafael; MORIN DE PABLOS, Jorge. 1997. La iglesia visigoda de
San Pedro de la Nave. Madrid: Ediciones B. M. M. & P.
Barroso; Morin, 2000
BARROSO CABRERA, Rafael; MORIN DE PABLOS, Jorge. 2000. Fórmulas y temas
iconográficos en la plástica hispanovisigoda (siglos VI-VIII). El problema de la
influencia oriental en la cultura material de la españa tardoantigua y altomedieval.
Anejos del Archivo Español de Arqueología, XXIII, p. 279-306
Bartal, 1992
BARTAL, Ruth. 1992. The Iconographic Program of Santa Maria in Piasca, an Image
of the Contemporary Reality. Arte Medievale, VI(2), p. 1-13.
Bartal, 2003
BARTAL, Ruth. 2003. La representación de un compromiso nupcial regio en una
fachada románica hispana. En: SÁNCHEZ AMEJEIRAS, R; SENRA GABRIEL Y GALÁN,
J. L. (coords.). El tímpano románico. Imágenes, estructuras y audiencias. Santiago
de Compostela: Xunta de Galicia. Consellería de Cultura, Comunicación Social e
Turismo, p. 279-294.
XXI
Barugel, 1989
BARUGEL, Albert. 1989. "El sacrificio de Isaac”: motivos midráshicos en el
romancero peninsular. Rilce, 5(1), p. 9-30.
Baschet, 1992
BASCHET, Jerôme. 1992. Remarques sur l‟indexation iconographique Les
vidéodisques des manuscrits de la Bibliothèque Vaticane et la réalisation d‟une base
de données iconographique. Arte Medievale, II Serie, VI(1), pp. 199-204.
Baschet, 1994
BASCHET, Jerôme 994 R emarques sur l‟indexation iconographique L‟expérience
des vidéodisques des manuscrits de la Bibliothèque Vaticane. Mél ng es de l’É ole
Française de Rome. Moyen Age, 106(1), p. 179-188.
Baschet, 1996
BASCHET, Jerôme. 1996. Liturgia e Iconografia. En: En i lope di dell’ rte
Medievale. Vol. VII. Roma, p. 744-749.
Baschet, 2000
BASCHET, Jerôme. 2000. Le sein du père. br h
m et l p ternit é d ns l ’O ident
médiéval. Paris: Gallimard. (Le Temps des Images).
Baschet, 2008
BASCHET, Jerôme. 2008. L’i onogr phi e médiév l e. Paris: Gallimard.
Beer, 1910
BEER, Rudolf. 1910. Los manuscrits del Monastir de Santa María de Ripoll. Per
Rudolf Beer (Traducció del alemany d'En Pere Barnils y Giol). Boletín de la Real
Academia de Buenas Letras de Barcelona, V(35), p. 137-170; V(36), p. 137-170;
V(37), p. 230-278; V(38), p. 299-320; V(39), p. 329-365 y V(40), p. p. 492-520.
Beissel, 1893
XXII
BEISSEL, Stephan. 1893. Vaticanische miniaturen. Freiburg im Bresgau; St. Louis,
Mo. [etc.]: Herder'sche Verlagshandlung.
Beissel, 1906
BEISSEL, Stephan. 1906. Geschichte der Evangeliarbücher in der ersten Hälfte des
Mittelalters. Freiburg im Breisgau, St. Louis, Mo.: Herder.
Belli d’Elia, 2003
BELLI D‟ELIA, Pina. 2003. Puglia romanica. Milano: Jaca Book.
Belting, [1990]2009
BELTING, Hans. 2009. Imagen y culto. Una historia de la imagen anterior a la era
del arte. Madrid: Akal.
Berger, 1893
BERGER, Samuel. 1893. Histoire de la Vulgate pendant les premiers siècles du
moyen âge. Nancy: Imprimerie Berger-Levrault et Cie.
Bergman, 1980
BERGMAN, Robert P. 1980. The Salerno Ivories. Ars Sacra from Medieval Amalfi.
Cambridge (MA): Harvard University Press.
Bernal, 1954
BERNAL, José R. 1954. Lecturas y oraciones en la Vigilia Pascula hispana. Hispania
Sacra, XVII(33-34), p. 1[283]-65[347].
Bertaux, 1906
BERTAUX, Émile. 1906. La sculpture chrétienne en Espagne des origines au XIVe
siècle. En: MICHEL, André (dir.). Histoire de l’ rt depuis les premiers temps
hrétiens jusqu’à nos jours. [En línea]. T. II, 1ª part. París: Armand Colin, p. 214295. Disponible en: http://bibliotheque-numerique.inha.fr/collection/7263-histoirede-l-art-depuis-les-premiers-te/?n=5
XXIII
Białostocki, 1973
BIAŁOSTOCKI, Jan. 1973. Estilo e iconografía: contribución a una ciencia de las
artes. Barcelona: Barral.
Białostocki, 1974
BIAŁOSTOCKI, Jan. 1974. Iconography. En: Dictionary of the History of the Ideas.
Vol. II. Despotism - Law, Common. [En línea] New York: Philip P. Wiener.
Disponible en:
http://xtf.lib.virginia.edu/xtf/view?docId=DicHist/uvaGenText/tei/DicHist2.xml;chu
nk.id%3Ddv2-57;toc.depth%3D1;toc.id%3Ddv257;brand%3Ddefault;query%3Diconography#1
Bishko, [1961]1984
BISHKO, Charles Julian. [1961]1984. Liturgical Intercession at Cluny for the KingEmperors of Leon. Studia Monastica, 7, p. 53-76. Reimpreso en BISHKO, Charles
Julian.1984. Spanish and Portuguese monastic history, 600-1300. [En línea].
London: Variorum Reprints. (Collected studies series; 188). Disponible en:
http://libro.uca.edu/monastic/monastic8.htm .
Bishko, [1964]1984
BISHKO, Charles Julian. [1964]1984. The Liturgical Context of Fernando I's Last
Days According to the So-Called "Historia Silense". Hispania Sacra, XVII-XVIII,
p. 47-59. Reimpreso en Bishko, Charles Julian.1984. Spanish and Portuguese
monastic history, 600-1300. [En línea]. London: Variorum Reprints. (Collected
studies series; 188). Disponible en: http://libro.uca.edu/monastic/monastic7.pdf
Bishko, [1968-9]1980
BISHKO, Charles Julian. [1968-9]1980. Fernando I y los orígenes de la Alianza
castellano-leonesa con Cluny. Cuadernos de historia de España, 47-48 (1968), p.
XXIV
31-135. Ibid, 49-50 (1969), p. 50-116. Reimpreso en BISHKO, Charles Julian.1980.
Fernando I and the Origins of the Leonese-Castilian Alliance with Cluny. Studies in
Medieval Spanish Frontier History. [En línea]. London: Variorum Reprints.
(Collected studies series; 188), p. 53-76. Disponible en:
http://libro.uca.edu/frontier/bishko2.htm
Blaauw, 1994
BLAAUW, Sible de. 1994. Cultus et Decor. Liturgia e architettura nella Roma
tardoantica e medievale. Città del Vaticano: Biblioteca Apostolica Vaticana.
Blázquez, 1906
BLÁZQUEZ, Antonio. 1906. Los manuscritos de los comentarios al Apocalipsis de S.
Juan por San Beato de Liébana. Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos, X(4-5).
Boehm, 2002
BOEHM, O. 2002. The Binding of Isaac : an inner-biblical polemic on the question
of 'disobeying' a manifestly illegal order. Vetus Testamentum, 52, p. 1-12.
Bohigas i Balaguer, 1960
BOHIGAS I BALAGUER, Pere. 1960. La ilustracion y la decoracion del libro
manuscrito en Cataluña; contribución al estudio de la historia de la miniatura
catalana. Barcelona: Asociación de Bibliófilos de Barcelona.
Bohigas i Balaguer, 1966
BOHIGAS I BALAGUER, Pere. 1966. Códices miniaturados en las iglesias de Gerona.
Revista de Girona, 35, p. 11-15.
Bohigas i Balaguer, 1974
BOHIGAS I BALAGUER, Pere 974 Les derniers temps de l‟enluminure romane en
Catalogne. Les Cahiers de Saint-Michel de Cuxa, 5: XX-XX.
XXV
Bohigas i Balaguer, 1977-1981
BOHIGAS I BALAGUER, Pere. 1977- 98
La miniatura a l‟època románica Lambard,
I, p. 105-113.
Bohigas; Campuzano, 2003
BOHIGAS, Ramón y CAMPUZANO, Enrique. 2003. Santa María la Real de Piasca.
Clavis: boletín del Museo Diocesano de Santillana del Mar, 4, p. 8-81.
Bolòs, 1980
BOLÒS, Jordi. 1980. L'evolució del domini del monestir de Sant Llorenç prop Bagà
durant els segles IX-XII. Acta historica et archaeologica mediaevalia, [En línea]
núm. 1, p. 55-75. Disponible en: http://repositori.udl.cat/handle/10459.1/41683
Bolòs, 2009
BOLÒS, Jordi (ed.). 2009. Diplomatari del monestir de Sant Pere de la Portella.
Barcelona: Fundació Noguera.
Borges, [1960]1985
BORGES, Jorge Luis. [1960]1985. Otras inquisiciones. Madrid: Alianza Editorial.
Boto, 2004
BOTO VARELA, Gerardo. 2004. Escultura románica en Castilla y León. Límites y
perspectivas. En: RODRÍGUEZ PAJARES, E. J. (dir.). El arte románico en el territorio
burgalés. Burgos.
Boto, 2007
BOTO VARELA, Gerardo. 2007. Arquitectura medieval. Configuración espacial y
aptitudes funcionales. En: ROBLES, Constantino; LLAMAZARES, Fernando (coords.).
Real Colegiata de San Isidoro. Relicario de la monarquía leonesa. León: Edilesa,
2007, p. 51-103.
Boto, 2009
XXVI
BOTO VARELA, Gerardo. 2009. Morfogénesis espacial de las primeras arquitecturas
de San Isidoro. Vestigios de la memoria dinástica leonesa. En: HUERTA, Pedro Luis.
Siete maravillas del Románico español. Aguilar de Campoo (Palencia): Fundación
Santa María la Real, p. 153-191.
Boto, 2010
BOTO VARELA, Gerardo. 2010. Las dueñas de la memoria. San Isidoro de León y
sus Infantas. Románico, 10, p. 75-82.
Boto, 2012a
BOTO VARELA, Gerardo. 2012. Aposentos de la memoria dinástica. Mudanza y
estabilidad en los panteones regios leoneses (1157-1230). Anuario de Estudios
Medievales, [En línea] 42(2), p.535-565. Disponible en:
http://estudiosmedievales.revistas.csic.es/index.php/estudiosmedievales/article/view
/408
Boto, 2012b
BOTO VARELA, Gerardo. 2012. In Legionenssy regum cimiterio. La construcción del
cuerpo occidental de San Isidoro de León y el amparo de los invitados a la Cena del
Señor. En: AA.VV. Monumentos singulares del románico. Nuevas lecturas sobre
formas y usos. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real, p. 93-135.
Boto; Martínez, 2010
BOTO VARELA, Gerardo; MARTÍNEZ TEJERA, Artemio M. 2010. Historiar la
Arquitectura medieval. Intersecciones epistemológicas de la Historia del Arte y la
Arqueología de la Arquitectura. Arqueología de la Arquitectura, [En línea] 7, p.
263-275. Disponible en:
http://arqarqt.revistas.csic.es/index.php/arqarqt/article/view/122/118
XXVII
Bourgeois, 1969
BOURGEOIS Ariane. 1969. Plats à reliefs d'applique de Belo. En: Mélanges de la
Casa de Velázquez. [En línea] 5, 1969. p. 31-71. Disponible en:
http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/casa_0076230x_1969_num_5_1_992
Bousquet, 1974
BOUSQUET, J. 1974. Le thème des Archanges a l‟étendard de la Catalogne a l‟Italie
et a Byzance. Les cahiers de Saint-Michel de Cuxa, 5, p. 7-27.
Bovini, 1954
BOVINI, Giuseppe. 1954. I sarcofagi paleocristiani della Spagna. Città del
Vaticano: Societa Amici delle Catacombe. (Amici delle catacombe; 22).
Bracons, 1984
BRACONS CLAPÉS, Josep. 1984. El museu de Solsona. Cronologia d'una
transformació. D’ rt , 10, p. 293-296.
Branner, 1976
BRANNER, Robert. 1976. “Fabrica, opus” and the Dating of Mediaeval Monuments.
Gesta, 15(1/2). Essays in Honor of Sumner McKnight Crosby, p. 27-30.
Bravo, [1992]
BRAVO GARCÍA, Antonio. [1992]. In circuito impii ambulant. El tiempo en la
historia, la religión y la herejía. En LOMAS, F. J.; DEVÍS, F. (eds.). De Constantino a
Carlomagno. Disidentes, heterodoxos, marginados. Cádiz: Servicio de
Publicaciones de la U. de Cádiz.
Bregman, 2001
XXVIII
BREGMAN, Marc. 2001. Midrash as visualization. The Journal of Textual Reasoning,
[En línea] 10. Disponible en:
http://etext.lib.virginia.edu/journals/tr/archive/volume10/Bregman.html
Brink, 2002
BRINK, Eddy van den. 2002. Abraham‟s sacrifice in Early Jewish and Early
Christian Art. En: NOOR, Ed; TIGGHELAAR, Eibert (ed.). The Sacrifice of Isaac. The
Aqedah (Genesis 22) and its Interpretation. Leiden: Boston: Köln, Brill, p. 140-151.
Brock, 1981
BROCK, Sebastian. 1981. Genesis 22 in Syriac Tradition. En: CASETTI, P. et al. (ed.).
Mélanges Dominique Barthélemy. Fribourg, Suisse: Editions Universitaires;
Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht, p. 1-30.
Brock, 1999
BROCK, Sebastian. 1999. From Ephrem to Romanos. Interactions between Syriac
and Greek in Late Antiquity. Brookfield, Vt.: Ashgate.
Brock, 2008
BROCK, Sebastian. 2008. Ephrem and the Syriac tradition. En: YOUNG, F. et al.
(ed.). The Cambridge History of Early Christian Literature. Cambridge: Cambridge
University Press, p. 362-372.
Brodbeck, 2010
BRODBECK, Sulamith. 2010. Les mosaïques de Monreale, un programme orchestré
par Guillaume II et les familiares regis (Sicile, fin du XIIe siècle). En: CAZES
Quitterie, et al. (org.).
tes des Journée d’études. L
(28 mai 2010), Paris.
Bruhn, 1963
XXIX
ulture des om m nd it ires
BRUHN DE HOFFMEYER, Ada. 1963. From Mediaeval Sword to Renaissance Rapier.
Gladius, II, p. 5-68.
Bruhn, 1988
BRUHN DE HOFFMEYER, Ada. 1988. Las armas en la historia de la Reconquista.
Gladius, Vol. especial, p. 31-101.
Buchan, 2004
BUCHAN, T. 2004. “Blessed is He Who H s Brou ght d m from She ol”: Christ’s
Descent to de Dead in the Theology of Saint Ephrem. Piscataway, N. J.: Gorgias
Press.
Bucur, 2007
BUCUR, Bogdan Gabriel. 2007. Exegesis of Biblical Theophanies in Byzantine
Hymnography: Rewritten Bible? Theological Studies, 68, p. 92–112.
Bucur, 2009
BUCUR, Bogdan Gabriel. 2009. The Mountain of the Lord: Sinai, Zion, and Eden in
Byzantine Hymnographic Exegesis. En: LOURIÉ B.; ORLOV, A. (eds.). Symbola
caelestis: Le symbolisme liturgique et paraliturgique dans le monde chrétien.
Piscataway, NJ: Gorgias, 129-172.
Buesa, 2003
BUESA CONDE, Domingo J. 2003. Alquézar. En: YARZA LUACES, Joaquín; BOTO
VARELA, Gerardo (coords.). Claustros románicos hispanos. León: Edilesa, p. 262263.
Buesa, 2005
BUESA CONDE, Domingo J. 2005. Los caminos de Santiago. Aragón, Somport y
Jaca. En: LACARRA DUCAY, María del Carmen (coord.). Los caminos de Santiago.
Arte, Historia y Literatura. Zaragoza: Institución Fernando el Católico, p. 7-28.
XXX
Buchloh, 1998
BUCHLOH, Benjamin H. D. 1998. Warburg Paragon? The End of Collage and
Photomontage in Postwar Europe. En: Deep Storage. Collecting, Storing and
Archiving in Art.Munich: New York, Prestel, p. 50-60.
Caballero, 1990
CABALLERO ZOREDA, Luis. 1990. Una conjetura sobre la iglesia visigoda de San
Pedro de la Nave (prov. De Zamora). En: Primer Congreso de Historia de Zamora.
T. II. Prehistoria e historia antigua, Zamora: Instituto de Estudios Zamoranos
«Florián de Ocampo»: Diputación de Zamora, p. 317-355.
Caballero, 1994-1995
CABALLERO ZOREDA, Luis. 1994-1995. Un canal de transmisión de lo clásico en la
alta Edad Media española. Arquitectura y escultura de influjo omeya en la Península
Ibérica entre mediados del s. VIII e inicios del X. Al-Qantara, 15, p. 321-348; Idem,
Al-Qantara, 16, p. 107-124.
Caballero, 2002
CABALLERO ZOREDA, Luis. 2002. Sobre límites y posibilidades de la investigación
arqueológica de la arquitectura. De la estratigrafía a un modelo histórico.
Arqueología de la Arquitectura, 1, p. 83-100.
Caballero, 2004a
CABALLERO ZOREDA, Luis. 2004. La excavación arqueológica del solar primitivo de
la iglesia de San Pedro de la Nave (1997). En: CABALLERO ZOREDA, Luis (coord.).
La Iglesia de San Pedro de la Nave (Zamora). Zamora: Instituto de Estudios
Zamoranos “Florián de Ocampo”, p 79-113.
Caballero, 2004b
XXXI
CABALLERO ZOREDA, Luis. 2004. La fecha de las grapas y el modelo explicativo
post-visigodo de San Pedro de la Nave. En: CABALLERO ZOREDA, Luis (coord.). La
Iglesia de San Pedro de la Nave (Zamora). Zamora: Instituto de Estudios
Zamoranos “Florián de Ocampo”, p 427-437.
Caballero (coord.), 2004
CABALLERO ZOREDA, Luis (coord.). 2004. La Iglesia de San Pedro de la Nave
(Zamora) Zamora: Instituto de Estudios Zamoranos “Florián de Ocampo”
Cabanot, 1987
CABANOT, Jean. 1987. Les débuts de la sculpture romane dans le sud-ouest de la
France. Paris: Picard.
Cabañero, 2006
CABAÑERO SUBIZA, Bernabé. 2006. Una comarca prefigurada en época islámica en
el „amal de Barbitaniyya En: JUSTE ARRUGA, María Nieves (coord.). Comarca de
Somontano de Barbastro. Zaragoza: Diputación General de Aragón: Departamento
de Presidencia y Relaciones Institucionales, 2006, p. 75-86.
Cabrol; Leclerq, 1920
CABROl, Fernand; LECLERQ, Henri. 1920. Di tionn ire d’ r chéologie chrétienne et
de liturgie. T. IV, I. Paris: Letouzey.
Cadenas, 1978
CADENAS ALLENDE, Francisco de. 1978. Los Flagínez: una familia leonesa de hace
mil años. En: Estudios genealógicos, heráldicos y nobiliarios en honor de Vicente
de Cadenas y Vicent con motivo del XXV aniversario de la revista Hidalguía. Vol. I.
Madrid: Hidalguía , p. 177-212.
Caldwell, 1986
XXXII
CALDWELL, Susan Havens. 1986. Urraca of Zamora and San Isidoro in León:
Fulfillment of a Legacy. Woman's Art Journal, 7(1), p. 19-25.
Calleja, 1998
CALLEJA PUERTA, Miguel. 1998. Nacimiento de la frontera: el destierro portugués
del conde asturiano Gonzalo Peláez. Revista da Faculdade de Letras. História,
15(1), p. 213-228.
Camille, 1992
CAMILLE, Michael. 1992. Image on the edge: the margins of medieval art. London:
Reaktion Books.
Camille, [1996]2005
CAMILLE, Michael. 2005. Arte gótico: visiones gloriosas. Madrid: Akal.
Camón Aznar, 1960
CAMÓN AZNAR, José. 1960. La miniatura española en el siglo X. Spanische
Forschungen der Görres-Gesellschaft, XVI(32), p. 16-36.
Camón Aznar, 1963
CAMÓN AZNAR, J. 1963. Arquitectura española del siglo X. Mozárabe y de la
repoblación. Goya, 52, p. 206-219.
Camón Aznar, 1975
CAMÓN AZNAR, J. 1975. El arte en los Beatos y el códice de Gerona. En: Beati in
Apocalipsin Libri duodecim. Volumen complementario de la edición facsímil del
Beato de Gerona. Madrid.
Campos, 1956
CAMPOS, Julio. 1956. Textos de latín medieval hispano. Helmántica, 7, p. 183-208.
Campos, 1957
XXXIII
CAMPOS, Julio. 1957. Otro texto de latín medieval hispano. El presbítero Iacinthus.
Helmántica, 8, p. 77-89
Camps, [1940]1963
CAMPS CAZORLA, Emilio. [1940]1963. San Pedro de la Nave. En: MENÉNDEZ
PIDAL, Ramón. Historia de España. 2ª ed. Vol. III. Madrid: Espasa-Calpe, 1963, p.
508-629.
Camps, 1940-1
CAMPS CAZORLA, Emilio. 1940-1. El visigotismo de San Pedro de la Nave. Boletín
del Seminario de Estudios de Arte y Arqueología, VI, p. 73-80.
Camps i Sòria, 1988a
CAMPS I SÒRIA, Jordi. 1988. Imposta de l‟Apocalipsi En: Catalunya Romànica.
XXIII. Museu d’Art de Girona. Tresor de la Catedral de Girona. Museu Diocesà
d’Urgell. Museu Frederei M rès . Barcelona: Enciclopèdia Catalana, p. 147-150.
Camps i Sòria, 1988b
CAMPS I SÒRIA, JORDI. 1988. El l ustr e de l C tedr l de Giron . L ’es ultur d e
l’ l
meridional Barcelona: Institut d‟Estudis Catalans (“Lambard Sèrie
Monografies i recerques; ” )
Camps i Sòria, 1995
CAMPS I SÒRIA, Jordi. 1995. L‟escultura del claustre En: Catalunya Romànica.
XXI. El T rr gonès. El B ix C mp. L’ lt C
mp. E l Prior t . La Conca de Barberà.
Barcelona: Enciclopèdia Catalana, p. 145-159.
Canellas; San Vicente, 1971
CANELLAS LÓPEZ, ÁNGEL; SAN VICENTE, Ángel. 1971. Aragon Roman. La Pierrequi Vire (Yonne): Abbaye Sainte-Marie.
XXXIV
Canellas y San Vicente, 1981
CANELLAS LÓPEZ, Ángel y SAN VICENTE, Ángel. 1981. Aragón. 2ª ed. Madrid:
Encuentro. (La España Románica; IV).
Carbonell, 1981
CARBONELL I ESTELLER, Eduard. 1981. L’orn m ent ió e n l pi ntur . Barcelona:
Artestudi.
Carbonell, 1990
CARBONELL I ESTELLER, Eduard. 1990. 5. Pintures murals. En: Museu Diocesà i
Comarcal de Solsona. Romànic i Gòtic. Barcelona: Bisbat de Solsona: Ajuntament
de Solsona: Dep. de Cultura de la Generalitat de Catalunya, p.67-72.
Carbonell; Cirici, 1977
CARBONELL, Eduard; CIRICI, Alexandre. 1977. Grans monuments romànics i gòtics.
De Sant Pere de Rodes a la Catedral de Mallorca. Barcelona: Edicions 62.
Cardenal, 2000
CARDENAL MONTERO, Elena. 2000. La organización del texto en los códices
visigóticos emilianenses. En: GIL-DÍEZ USANDIZAGA, Ignacio (coord.). Los
monasterios de San Millán de la Cogolla: VI Jornadas de arte y patrimonio
regional: [San Millán de la Cogolla, 6, 7 y 8 de noviembre de 1998]. [En línea].
Logroño: Instituto de Estudios Riojanos: Gobierno de La Rioja, p. 203-210. Recoge
los contenidos presentados a: Jornadas de Arte y Patrimonio Regional (6. 1998. San
Millán de la Cogolla). Disponible en:
http://dialnet.unirioja.es/servlet/oaiart?codigo=605491 .
Carlos, 2011
XXXV
CARLOS VILLAMARÍN, Helena de. 2011. El Códice de Roda (Madrid, BRAH 78)
como compilación de voluntad historiográfica. Edad media. Revista de Historia, 12,
p. 119-142.
Carreras Candi, 1907-1908
CARRERAS CANDI, Francesc. 1907-1908. Alquézar sots domini dels prelats de
Tortosa. Boletín de la Academia de las Buenas Letras de Barcelona, IV, p. 193-200.
Carrero, 2004
CARRERO SANTAMARÍA, Eduardo. 2004. El claustro de la Seu de Girona. Orígenes
arquitectónicos y modificaciones en su estructura y entorno. Annals de l'Institut
d'Estudis Gironins, XLV, p. 189Carrero, 2007
CARRERO SANTAMARÍA, Eduardo. 2007. La “ciudad santa” de Oviedo, un conjunto
de iglesias para la memoria del rey. Hortus Artium Medievalium 13, p. 375-390.
Carrero, 2008
CARRERO SANTAMARÍA, Eduardo. 2008. Teoría y método en la Historia de la
Arquitectura Medieval. Algunas reflexiones. Seminari d'Estudis Històrics 2007, p.
5-28.
Carruthers, [1990]2008
CARRUTHERS, Mary. [1990]2008. The Book of Memory. A Study of Memory in
Medieval Culture. 2ª ed. Cambridge: Cambridge Universtiy Press.
Carruthers, [1998]2008
CARRUTHERS, Mary. [1998]2008. The Craft of Thought. Meditation, Rethoric, and
the Making of Images, 400-1200. Cambridge: Cambridge Universtiy Press.
Casado, 1979
CASADO LOBATO, María Concepción. 1979. Asturiensia medievalia, 3, p. 163-172.
XXXVI
Casquero, 2004
CASQUERO FERNÁNDEZ, José-Andrés. 2004. La documentación zamorana sobre San
Pedro de la Nave. En: CABALLERO ZOREDA, Luis (coord.). La Iglesia de San Pedro
de la Nave (Zamora). Zamora: Instituto de Estudios Zamoranos “Florián de
Ocampo”, p 39-51.
Cassidy (ed.), 1993
CASSIDY, Brendan (ed.). 1993. Iconography at the Crossroads. Papers from the
Colloquium Sponsored by the Index of Christian Art Princeton University 23-24
March 1990. Princeton: Princeton University Press. (Occasional Papers; II)
Cassidy, 1993
CASSIDY, Brendan. 1993. Introduction: Iconography, Texts, and Audiences. En:
CASSIDY, Brendan (ed.). Iconography at the Crossroads. Papers from the
Colloquium Sponsored by the Index of Christian Art Princeton University 23-24
March 1990. Princeton: Princeton University Press, 1993, p. 3-15.
Castellano, 1995
CASTELLANO I TRESSERRA, Anna. 1995. Les fonts documentals. En: LÓPEZ
MULLOR, Alberto (ed.). Investigacions arqueològiques i històriques al Berguedà
(II). Sant Llorenç prop Bagà. Sant Quirze de Pedret. II. Barcelona: Diputació de
Barcelona, Servei del Patrimoni Arquitectònic, p. 183-194.
Castellano, 1997
CASTELLANO, Anna. 1997. La història de Sant Quirze de Pedret a través dels
testimonis documentals. L’Erol. Revist Cul tur l del Berguedà, 55, p. 8-10.
Castillo, 1954
Castillo, Ángel del. 1954. El Pórtico de la Gloria. Santiago de Compostela:
Bibliófilos gallegos.
XXXVII
Castiñeiras, 1996
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio. 1996. Abraham enseña astronomía: el
prototipo bíblico de estudio del cómputo en las abad as benedictinas de Cava de‟
Tirreni y Ripoll. Sep r t
de “Compostell num” , XLI(1-2), p. 159-177.
Castiñeiras, 1998
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio. 1998. Diagramas y esquemas
cosmográficos en dos misceláneas de cómputo y astronomía de la abadía de Santa
María de Ripoll (ss. XI-XII). Compostellanum, XLIII, p. 593-646.
Castiñeiras, 1999a
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio. 1999. Ripoll i les relacions culturals i
artístiques de la Catalunya altmedieval. En: PALOL, Pere de (dir.). Del romà al
romànic. Història, Art i Cultura de la Tarraconense Mediterrànica entre els segles
IV i X. Barcelona: Enciclopèdia Catalana, p. 435-442.
Castiñeiras, 1999b
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio. 1999. La il·lustració de manuscrits a
Catalunya i la seva relació amb altres centres europeus. En: Catalunya carolíngia.
Exposi ió e lebr d
en el Museu N ion l d’ rt de C t luny . Barcelona: MNAC,
Diputació de Barcelona, p. 249-254.
Castiñeiras, 2002a
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio. 2002. From Chaos to Cosmos: The
Creation Iconography in the Catalan Romanesque Bibles. Arte Medievale. Nuova
Serie, I(1), p. 35-50.
Castiñeiras, 2003
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio. 2003. La Topographie sacrée du
pèlerinage dans la cathédrale de Saint-Jacques de Compostelle: le chemin français,
XXXVIII
Rome et l‟exaltation de Saint-Jacques. Les Cahiers de Saint-Michel de Cuxa,
XXXIV, p. 27-49.
Castiñeiras, 2005
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio. 2005. La meta del camino: la catedral de
Santiago de Compostela en tiempos de Diego Gelmírez. En: LACARRA DUCAY, Mª
del Carmen (ed.). Los caminos de Santiago. Arte, historia, literatura. Zaragoza:
Institución Fernando el Católico, p. 213-252.
Castiñeiras, 2007
CASTIÑEIRAS, Manuel. 2007. Verso Santiago?: la scultura romanica da Jaca a
Compostella. En: QUINTAVALLE, Arturo Carlo (ed.). Medievo: l’Europ d elle
Cattedrali. Università degli Studi di Parma, Centro di Studi Medievali, IX
Convergno Internazionale di Studi, 18-22 settembre 2006, Parma, p. 387-396.
Castiñeiras, 2009a
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio 2 9
Il „Maestro di Pedret‟ e la pittura
lombarda: mito o realtà? Arte Lombarda, N.S. 156(2), p. 48-66.
Castiñeiras, 2009b
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio. 2009. La catedral de Santiago de
Compostela (1075-1122): obra maestra del románico europeo. En HUERTA, Pedro
Luis (coord.). Siete maravillas del Románico español. Aguilar de Campoo
(Palencia): Fundación Santa María la Real, p. 227-289.
Castiñeiras, 2010
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio. 2010. Didacus Gelmirius, patrono de las
arte. El largo camino de Compostela: de periferia a centro del Románico. En:
Compostela y Europa. La historia de Diego Gelmírez. Milán: Skira, p. 32-97.
XXXIX
Castiñeiras, 2011
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio. 2011. La Porta Francigena: una
encrucijada en el nacimiento del gran portal románico. Anales de Historia del Arte.
Vol. Extra (2): Alfonso VI y el arte de su época, p. 93-122.
Castiñeiras; Lorés, 2008
CASTIÑEIRAS, Manuel; LORÉS, Immaculada. 2008. Las Biblias de Rodes y Ripoll:
una encrucijada del arte Románico en Catalunya. En: GUARDIA, M.; MANCHO, C.
(eds.). Les fonts de la pintura romànica. Barcelona: Publicacions i Edicions de la
Universitat de Barcelona, p. 219-260.
Castiñeiras; Nodar, 2010
CASTIÑEIRAS GONZÁLEZ, Manuel Antonio; NODAR, Victoriano. 2010.
Reconstruyendo la Porta Francigena de la Catedral de Santiago: materiales
multimedia para una exposición de arte románico. Románico, 10, p. 83-95.
Castro, 1915
CASTRO, Cristobal. 1915. Catálogo monumental de España. Provincia de Álava.
Madrid: Est. Tipográfico Sucesores De Rivadeneyra.
Castro, 1918
CASTRO, Cristobal. 1918. Catálogo Monumental de Santander. [En línea]. Inédito.
Disponible en:
http://biblioteca.cchs.csic.es/digitalizacion_tnt/index_interior_santander.html .
Catálogo. Colección Basilewski, 1986
Catálogo. Artes aplicadas de Europa occidental. Edad Media y el Renacimiento de
la colección de A. P. Basilewski. 1986. Leningrado: Museo Estatal del Hermitage
(КАТАЛОГ ВЫСТАВКИ. ЗАПАДНОЕВРОПЕЙСКОЕ ПРИКЛАДНОЕ
XL
ИСКУССТВО. средних веков и эпохи Возрождения из коллекции А. П.
Базилевского. Государственный Эрмитаж: Ленинград).
Cayuela, 2007
CAYUELA, Begoña. 2007. Ecos de relatos de peregrinación a Tierra Santa en la
iconografía altomedieval. En: SINGUL, F. (ed.). Rudesindus. La Cultura europea del
siglo X.[s.l.]: Xunta de Galicia, Consellería de Innovación e Industria, S.A. de
Xestión do Xacobeo, p. 124-135.
Cayuela, 2008
CAYUELA, Begoña. 2008. Et sinistra manum capillum eius ad se adducens.
L‟adoption d‟un motif antique dans l‟iconographie du sacrifice d‟Abraham Les
Cahiers de Saint-Michel de Cuxa, XXXIX, p. 115-124.
Cayuela, 2012
CAYUELA, Begoña. 2012. Ver para creer: la visión como (meta-)tema iconográfico
del sacrificio de Isaac. Románico, 15, p. 36-43.
Cazes, 2008
CAZES, Daniel. 2008. Sarcòfag paleocristià anomenat „de Saint-Clair‟ En:
CASTIÑEIRAS, M.; CAMPS, J. (eds.). El romànic i la Mediterrània. Catalunya,
Toulouse i Pisa, 1120-1180: Museu Nacional d'Art de Catalunya, 29 febrer-18 maig
2008 Barcelona: Museu Nacional d‟Art de Catalunya, p 33 -331.
Cladellas, 1931
CLADELLAS, Esteve. 193 Repe rtori iconogràfic d‟Art Espanyol Butlletí dels
Museus d’ rt de B r elon , I(2), pp. 54-56.
CIAM, 1992
CENTRE INTERNATIONAL D'ART MURAL.1992. L empl ement et l f on tion des
im ge s d ns l pe inture mur l e du Moyen ge :
XLI
tes du 5ème Sémin ir e
international d'art mural, 16-18 septembre 1992, Saint-Savin. [Saint-Savin, France]:
Centre international d'art mural.
Cid, 1951
CID PRIEGO, Carlos. 1951. La Iconografía del claustro de la Catedral de Gerona.
nn ls de l’I nstitut d’Estudis Gironins, 6, p. 5-18.
Cid; Vigil, 1962
CID, C.; VIGIL, I 962 Las miniaturas que faltan en el “Beato de Gerona” Revista
de Gerona, VIII, p. 42-58.
Cid; Vigil, 1964-1965
CID, C.; VIGIL, I. 1964-5. El Beato de la Biblioteca Nacional de Turín, copia
románica catalana del Beato mozárabe leonés de la Catedral de Gerona. Anales del
Instituto de Estudios Gerundenses, XVII, p. 163-239.
Cirlot, 1978
CIRLOT, M. Victoria. 1978. La evolución de la espada en la sociedad catalana de los
siglos XI al XIII. Gladius, XIV, p. 9-58.
Chavarría, 2010
CHAVARRÍA ARNAU, Alexandra. 2010. Churches and aristocracies in seventhcentury Spain: some thoughts on the debate on Visigothic churches. Early Medieval
Europe,18(2), p. 160–174.
Chamoso, 1961
CHAMOSO LAMAS, Manuel. 1961. Santiago de Compostela: Guías artísticas de
España. Barcelona: Aries.
Chamoso; González; Regal, 1979
CHAMOSO LAMAS, Manuel; GONZÁLEZ, Victoriano; REGAL, Bernardo. 1979.
Galicia. Vol. 2. La España Románica. Madrid: Encuentro.
XLII
Christe, 1969
CHRISTE, Yves. 1969. Les Grands Portails Romans. Genève: Librairie Droz.
Christe, 1996
CHRISTE, Yves. 1996. L’ po
lypse de Je n. Sens et développements de ses visions
synthétiques, Paris.
Christe, 2006
CHRISTE, Yves. 2006. L‟iconografia e il ruolo dell‟esegesi En: PIVA, Paolo (ed.).
L’ rte mediev le n el on testo. 300-1300. Funzioni, Iconografia, Tecniche. Milano:
Jaca Book, p. 275-292.
Chupungco, 1997
CHUPUNGCO, Anscar J. 1997. Handbook for liturgical studies. 5. Liturgical time and
space. Collegeville (Minn.): Liturgical Press.
Clark, 1920
CLARK, Charles Upson. 1920. Collectanea Hispanica. Paris: Librairie Ancienne
Honoré Champion.
Clemens, 2007
CLEMENS, Ruth. A. 2007. The Parallel Lives of Jewish and Christian Texts and Art.
En: ANDERSON, Gary; CLEMENTS, Ruth; SATRA, David (ed.). New Approaches to
the Study of Biblical Interpretation in Judaism of the Second Temple Period and in
Early Christianity. Leiden: Brill, p. 207-240.
Cobreros, 1989
COBREROS, Jaime. 1989. Itinerarios románicos por el Alto Aragón. El símbolo
como expresión de lo sagrado. Madrid: Encuentro.
Cobreros, 1993
COBREROS, Jaime. 1993. El Románico en España. [s.l.]: Guías Periplo.
XLIII
Conrat, 1909
CONRAT, Max. 1909. Arbor iuris des früheren Mittelalters mit eigenartiger
Komputation. Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaft,
Philosophisch-Historische Klasse. Abh. II. [En línea]. Berlin: Verlag der
K nig lichen Akademie der Wissenschaften, in Commission bei Georg Reimer, p. 141. Disponible en: http://www.archive.org/stream/abhandlungenderk1909akaduoft
Contessa, 2001-2002
CONTESSA, Andreina. 2001-2002 L‟Attesa dell‟ariete Il sacrificio di Isacco nelle
bibbie catalane di Ripoll e di Roda. Rivista di storia de la miniatura, 6-7, p.17-28.
Contessa, 2004
CONTESSA, Andreina. 2004. Le Bibbie catalane di Ripoll e di Roda e gli antichi cicli
biblici lombardi della Genesi. Arte. Arte Lombarda. Nuova Serie, 140(1), p. 5-24.
Cook; Gudiol, [1950]1980
COOK, Walter W. S.; GUDIOL I RICART, Josep M. [1950]1980. Pintura e imaginería
románicas. Vol. VI. Ars Hispaniae. Madrid: Plus Ultra. 2ª ed. Actualizada.
Corominas, 1987
COROMINAS, Joan. 1987. Breve Diccionario Etimológico de la Lengua castellana.
Madrid: Gredos.
Coroneo, 2003
CORONEO, Roberto. 2003. I capitelli di San Pedro de la Nave. En: QUINTAVALLE,
Arturo Carlo (ed.). Medioevo: immagine e racconto. Atti del Convegno
internazionale di studi Parma, 27-30 settembre 2000. Parma: Electa, p. 130-141.
Cortés, 1996
CORTÉS, Mariagua 996 Demografia històrica d‟Avià L’Erol: Revist
Berguedà. 52, pp. 39-44.
XLIV
ultur l del
Corzo, 1986
CORZO SÁNCHEZ, Ramón. 1986, San Pedro de la Nave. Estudio histórico y
arqueológico de la iglesia visigoda. Zamora: Instituto de Estudios Zamoranos
“Florián de Ocampo”: (C S I C ): Diputación de Zamora
Cosmen, 2001
COSMEN ALONSO, María Concepción. 2001. El Arca de San Pelayo. En: BANGO
TORVISO, Isidro (ed.). Maravillas de la España medieval: Tesoro sagrado y
monarquía. I. Estudios y catálogo. [Valladolid]: Junta de Castilla y León [etc.], p.
229.
Cosmen, 2008
COSMEN ALONSO, María Concepción. 2008. Arte y liturgia en Santa Marta de Tera.
Astórica: revista de estudios, documentación, creación y divulgación de temas
astorganos. Año 25(27), p. 139-171.
Costa Fontes, 1994
COSTA FONTES, Manuel da. The „"Sacrifice of Isaac" in Spanish and Sephardic
Balladry', by Alberto Barugel (Book Review). Romance Philology, 47:4, p.493-499.
Crary, 1988
CRARY, Jonathan. 1988. Techniques of the Observer. October, 45, p. 3-35
Crespo, 1978
CRESPO, Carmen. 1980. Notas sobre el Beato de Tábara del Archivo Histórico
Nacional. En: Actas del Simposio para el estudio de los ódi e s del “Coment ri o l
po
li psis” de Be to de Li éb n , M dri d 1976. I. Madrid: Joyas Bibliográficas,
p.251-257.
Dale, 2010
XLV
DALE, Thomas E. A. 2010. The Nude at Moissac: Vision, Phantasia and the
Experience of Romanesque Sculpture. En: MAXWELL, Robert A.; AMBROSE, Kirk
(eds.). Current Directions in Eleventh and Twelfth-Century Sculpture Studies.
Turnhout: Brepols. (Studies in the Visual Cultures of the Middle Ages; 5).
Culturas de archivo, 2002
Culturas de archivo. Archive Cultures. 2002. Barcelona: Fundació Antoni Tàpies;
València: Universitat de València; Salamanca: Ediciones Universidad de
Salamanca. (Focus (Ediciones Universidad de Salamanca); 7).
Dalmases; José, 1986
DALMASES, Núria de; JOSÉ PITARCH, Antoni. 1986. Els ini is de l’ rt r omàni s. IXXI. Barcelona: Història de l‟art català;
Damásio, 2008
DAMÁSIO, António. 2008. El error de Descartes. Barcelona: Crítica.
Daniélou, 1947
DANIÉLOU, Jean. 1947. La Typologie d‟Isaac dans le Christianisme primitif Biblica,
28, p. 363-393.
Darcel, 1874.
DARCEL, A. 1874. Colle tion B sil ewsky: t l ogue r i sonné pré . d un ess i s ur
les rts industriels du Ier u XVI e siè le. Paris.
Dassmann, 2002
DASSMANN, Ernst 2 2
“Bindung” und “Opferung” Isaaks in Jüdischer und
Patristischer Auslegung. Hairesis. Festschrift für Karls Hoheisel zum 65. Geb.
Jahrbuch für Antike und Christentum, 34, 1-18.
Dectot, 2004
XLVI
DECTOT, Xavier. 2004. Les cimetières aux rois et leur évolution en León et en
Castille du xie au xIIIe siècle. Hortus Artium Medievalium. 10. La représentation de
l mort de l’ ntiqui té t rdi ve à l f in du Moyen Âge, p. 55‑62.
Dectot, 2005
DECTOT, Xavier. 2005. Sculptures des XIe-XIIe siècles. Roman et premier art
gothique. Paris: Éditions de la Réunion des musées nationaux.
Demus, [1968]1970
DEMUS, O. [1968]1970. La peinture murale romane. Paris: Flammarion.
Delcor, 1974
DELCOR, Mathias. 1974. Le scriptorium de Ripoll et son rayonnement culturel. État
de la question. Les cahiers de Saint-Michel de Cuxa, 5, p. 45-64.
Délisle, 1868
DÉLISLE, Leopold Victor. 1868. Le Cabinet des Manuscrits de la Bibliothèque
Impériale. Paris: Imprimerie Impériale.
Délisle, 1880
DÉLISLE, Léopold Victor 88 B eatos: V Les manuscrits de l‟Apocalypse de
Beatus conservés à la Bibliothèque Nationale et dans le Cabinet de M. Didot. En:
Mélanges de paléographie et de bibliographie. Paris: Champion, Libraire, p. 117148.
Délisle, 1883
DÉLISLE, Leopold Victor. 1883. Les manuscrits du comte d'Ashburnham: rapport au
ministre de l'instruction publique et des Beaux-Arts suivi d’observ ti ons sur les plus
anciens manuscrits du Fond Barrois. Paris: Imprimerie Nationale.
Delpy, 2000
XLVII
DELPY, María Silvia. 2000. La leyenda del infante García y las modificaciones del
discurso historiográfico. En: SEVILLA ARROYO, Florencio; ALVAR EZQUERRA,
Carlos (coord.). Actas del XIII Congreso de la Asociación Internacional de
Hispanistas, Madrid 6-11 de julio de 1998. Vol. 1. [Madrid]: Castalia, p. 96-106
Díaz de la Roma, 1983
DÍAZ DE LA ROMA, Diodoro. 1983. Datos históricos y descripción arquitectónica de
la antigua abadía de San Quirce. 2ª ed. Burgos: Imprenta Monte Carmelo.
Díaz-Jiménez, 1917
DÍAZ-JIMÉNEZ Y MOLLEDA, J. E. 1917. San Isidoro de León. Boletín de la Sociedad
Española de Excursiones, XXV(2), p. 81-98.
Díaz y Díaz, 1969a
DIAZ Y DIAZ, Manuel C. 1969. La circulation des manuscrits dans la Péninsule
Ibérique du VIIIe au XIe siècle (suite et fin). Cahiers de civilisation médiévale. [En
línea]. 12(48), Juillet-septembre. p. 219-241. Disponible en:
http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/ccmed_00079731_1969_num_12_47_1488
Díaz y Díaz, 1969b
DIAZ Y DIAZ, Manuel C. 1969. La circulation des manuscrits dans la Péninsule
Ibérique du VIIIe au XIe siècle (suite et fin). En: Cahiers de civilisation médiévale.
[En línea]. 12(48), Octobre-décembre, p. 383-392. Disponible en:
http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/ccmed_00079731_1969_num_12_48_1500
Díaz y Díaz, 1978
DÍAZ Y DÍAZ, Manuel C. 1978. La tradición del texto de los Comentarios al
Apocalípsis. En:
t s del Si mposio p r el e studio de los ódi es del “Comentario
XLVIII
l po
li psis” de Be to de Li éb n , M dri d 1976. I. Madrid: Joyas Bibliográficas,
p.165-184.
Díaz y Díaz, 1979
DÍAZ Y DÍAZ, Manuel C. 1979. Libros y Librerías En La Rioja Altomedieval.
Logroño: Servicio de Cultura de la Excma. Diputación provincial.
Díaz y Díaz, 1983
DÍAZ Y DÍAZ, Manuel C. 1983. Códices visigóticos en la monarquía leonesa. León:
C.S.I.C.: Caja de Ahorros y Monte de Piedad: Archivo Histórico Diocesano.
(Fuentes y estudios de historia leonesa; 31).
Díaz y Díaz, 1999
DÍAZ Y DÍAZ, Manuel C. 1999. El escriptorio de Valeránica. En: Codex Biblicus
Legionensis. Veinte estudios. León: Lancia, p. 53-72.
Didi-Huberman, 2002
DIDI-HUBERMAN, Georges. 2002. L’Im ge Surviv nte. H istoire de l’ rt et tem ps de
fantômes selon Aby Warburg. Paris: Les Éditions de Minuit.
Dieulafoy, 1913
DIEULAFOY, Marcel Auguste. 1913. Geschichte der Kunst in Spanien und Portugal.
Sttutgart: J. Hoffmann
Dodwell, 1971
DODWELL, C.R.1971. L'originalité iconographique de plusieurs illustrations anglosaxonnes de l'Ancien Testament. Cahiers de civilisation medieval, 14 (56), p. 319328.
Domingo, 2006
XLIX
DOMINGO MAGAÑA, Javier Angel. 2006. Capiteles Tardorromanos y Altomedievales
de Hispania (ss. IV-VIII dC). Tesis doctoral. [En línea]. Universitat Rovira i Virgili.
Disponible en: http://www.tesisenred.net/TDX-0612107-132758/
Domínguez Bordona, 1926
DOMÍNGUEZ BORDONA, Jesús. 1926. Fragmentos de un Beato. Archivo Español de
Arte y Arqueología, II(4/5), p. 162.
Domínguez Bordona, 1929
DOMÍNGUEZ BORDONA, Jesús. 1929. Exposición de Códices Miniados Españoles:
Catálogo. Madrid: Tall. poligráficos de la Casa Miquel Rius.
Domínguez Bordona, 1933
DOMÍNGUEZ BORDONA, Jesús. 1933. Manuscritos con pinturas: Notas para un
inventario de los conservados en colecciones públicas y particulares de España.
Madrid: Centro de Estudios Históricos, 1933. Nº 352, p. 207, figs. 194-195.
Domínguez Bordona, 1935
DOMÍNGUEZ BORDONA, Jesús. 1935. Ex libris mozárabes, Archivo Español de Arte y
Arqueología, 11(32), p. 153-163.
Domínguez Bordona, 1957
DOMÍNGUEZ BORDONA, Jesús. 1957. Diccionario de Iluminadores Españoles.
Boletín de la Real Academia de la Historia, 140, p. 49-170.
Domínguez Bordona, 1962
DOMÍNGUEZ BORDONA, Jesús. 1962. Miniatura. En: Ars Hispaniae. XVIII. Madrid:
Plus-Ultra.
Dozy, 1860
L
DOZY, Reinhart P. A. 1860. Les Normands en Espagne. En: Recherches sur
l'histoire et la litterature de l'Espagne pendant le Moyen Age. [En línea]. 2 éd.
augm. et entièrement refondue. Leyde: E.J. Brill. Disponible en:
http://archive.org/details/recherchessurlh09dozygoog
Durán Gudiol, 1990
DURÁN GUDIOL, Antonio. 1990. La villa y la colegiata de Alquézar. Huesca:
Instituto de Estudios Altoaragoneses.
Durán Gudiol, 1991
DURÁN GUDIOL, Antonio. 1991. Monasterios y monasteriolos en los obispados de
Pamplona y Aragón en el s. XI. Príncipe de Viana, 193, p. 69-88.
Durán Gudiol, 1993
DURÁN GUDIOL, Antonio. 1993. Aragón: de condados a reino. En: Signos. Arte y
Cultura en el Alto Aragón Medieval. Huesca: Gobierno de Aragón: Diputación de
Huesca, p. 71-75.
Durliat, [1963]1967
DURLIAT, Marcel. [1963]1967. L’ rt t alà. Barcelona: Juventud.
Durliat, [1964]1972
DURLIAT, Marcel. [1964]1972. El Arte románico en España. Barcelona: Juventud.
Durliat, 1972
DURLIAT Marcel. 1972. L'art roman en France. Journal des savants, 2. p. 114-138.
Durliat, 1974
DURLIAT, Marcel. 1974. Théophanies-visions avec participation de prophètes dans
la peinture romane catalane et toulousaine. Comptes-rendus des séances de
l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 4, p. 536-564.
LI
Durliat, 1978
DURLIAT, Marcel. 1978. Les origines de la sculpture romane à Jaca. Comptesrendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 122e année, N.
2, p. 363-399.
Durliat, 1990
DURLIAT, Marcel. 1990. La sculpture romane de la route de Saint-Jacques: de
Conques à Compostelle. Mont-de-Marsan: Comité d'Études sur l'histoire et l'art de
la Gascogne.
Early Spanish Treasures, 1955
Early Spanish Treasures at the Cloisters. 1955. The Connoisseur, CXXXVI
(September), p. 19.
Eastaugh, et al., 2008
EASTAUGH, Nicholas, et al. 2008. Pigment Compendium: A Dictionary and Optical
Microscopy of Historic Pigments. Oxford: Elsevier.
Eggry, 1971
EGGRY, Anne de. 1971. Simbolismos funerarios en monumentos románicos
españoles. Archivo español de arte, 44(173): 9-15.
Enciso, 1954
ENCISO, Jesús. 1954. La serie «Ubi» en los Sumarios de los códices bíblicos
españoles. Estudios bíblicos, XIII, p. 91-95.
Enríquez, 1987
ENRÍQUEZ DE SALAMANCA, Cayetano. 1987. Rutas del Románico en la provincia de
Huesca, Madrid: C. Enríquez de Salamanca.
Epalza, 2007
LII
EPALZA FERRER, Mikel de. 2007. Note about the Muslim Conquest of the 7th.-8th.
Centuries: the Basque, Berber, Norse Viking, Norman and Briton "Magicians".
Imago temporis. Medium Aevum, 1, p. 61-69.
Escalona, 1782
ESCALONA, Romualdo, P. M. Fr. Historia del Real Monasterio de Sahagún. Sacada
de la que dexó escrita el padre maestro Fr. Joseph Pérez. Madrid.
Español, 2005
ESPAÑOL BERTRAN, Francesca. 2005. La catedral románica de Girona. Girona a
l’ b st , VII-VIII-IX-X. Girona: Bell-lloc del Pla, p. 109-119.
Español, 2005-2006
ESPAÑOL BERTRAN, Francesca. 2005-2006. El castillo de Loarre y su portada
románica. Lo vs mœnvs, 8, p. 7-18.
Esteban, 2005
ESTEBAN LORENTE, Juan Francisco. 2005. La metrología y sus consecuencias en las
iglesias de la Alta Edad Media española. I: San Juan de Baños, Santa Lucía del
Trampal, San Pedro de la Nave, Santa María de Melque, San Miguel de Escalada y
San Cebrián de Mazote. Artigrama. [En línea], 20, p. 215-254. Disponible en:
http://www.unizar.es/artigrama/pdf/20/3varia/2.pdf .
Esteras; Gonzalo; Lorenzo, et al., 2009
ESTERAS, José Ángel, GONZALO, César, LORENZO, Josemi, et al. 2009. Claustros y
galerías porticadas en el Románico de Soria. En: Las Edades del Hombre. Paisaje
interior (Soria. Concatedral de San Pedro). Soria, Gráficas Varona, p. 125-162.
Etcheverry, 2011
LIII
ETCHEVERRY, Martixu. 2011. En chemin sur la Via Tolosana de Jaca à Pampelune:
Retour sur les œuvres de maître Etienne et son rayonnement Porticvm. Revista
d’Estudis Mediev ls . 1, p. 7-27.
Evans, 1982
EVANS, G. R. 1982. The grammar of predestination in the ninth century. The Journal
of Theological Studies. N.S., XXXIII(1), p. 134-145.
Evans, M.W., 1980
EVANS, Michael W. 1980. The Geometry of the Mind. Architectural Association
Quarterly, 12(4), p. 32–55.
Ewald, 1881
EWALD, Paul. 1881. Reise nach Spanien im Winter von 1878 auf 1879. Neues
Archiv, 6, p. 217-398.
Exposición Internacional de Barcelona, 1929
EXPOSICIÓ INTERNACIONAL DE BARCELONA. 1929. El Arte en España: Guía del
Museo del Palacio Nacional. 3ª ed. Barcelona: Imprenta de Eugenio Subirana, p.
460-461, n. 26-44.
Farías, 2008
FARÍAS, Víctor. 2008. Ramon Berenguer IV, el primer comte rei de Catalunya. En:
CASTIÑEIRAS, M.; CAMPS, J. (eds.). El romànic i la Mediterrània. Catalunya,
Toulouse i Pisa, 1120-1180: Museu Nacional d'Art de Catalunya, 29 febrer-18 maig
2008 Barcelona: Museu Nacional d‟Art de Catalunya, p 3 -37.
Favreau, 1991
Favreau, Robert. 1991. Le thème épigraphique de la porte. Cahiers de civilisation
médiévale. 35 (135-136). La façade romane. Actes du Colloque international
LIV
organisé par le Centre d'Etudes Supérieures de Civilisation Médiévale. Poitiers, 2629 septembre 1990, p. 267-279.
Favreau, 1997
FAVREAU, Robert. 1997. Épigaphie médiévale Turnhout (L‟Atelier du médiéviste;
5).
Feliu, 1999
FELIU, Gaspar. La Pre-Cataluña. 1999. La población. En: RIU, Manuel (coord.). La
España cristiana de los siglos VIII al XI. Los núcleos pirenaicos (718-1035):
Navarra, Aragón y Cataluña. T VII Vol II (Serie “Historia de España” de Ramón
Menéndez Pidal). Madrid: Espasa-Calpe, p. 363-394.
Feliu, 2010
FELIU, Gaspar. 2010. La llarga nit feudal. Mil anys de pugna entre senyors i
pagesos. València: PUV.
Felones, 1982
FELONES MORRAS, Román. 1982. Contribución al estudio de la iglesia navarra del s.
XIII: El Libro del Rediezmo de 1268 (I). Estudio y valoración y (II). Transcripción e
índices. Príncipe de Viana, 43(165), pp. 129-210 y 43 (166-167), pp. 623-714.
Fernández Conde, 1975
FERNÁNDEZ CONDE, Francisco Javier 975 La reina Urraca “La Asturiana”
Asturiensia medievalia, 2, p. 65-94.
Fernández González, 1992
FERNÁNDEZ GONZÁLEZ, Etelvina. 1992. San Isidoro de León. En: Cuadernos de
Arte Españo. Madrid: Historia 16.
Fernández González, 1999
LV
FERNÁNDEZ GONZÁLEZ, Etelvina. 1999. Aproximación histórica de las miniaturas
del códice. En: Codex Biblicus Legionensis. Veinte estudios. León: Lancia, p. 161174.
Fernández González, 2007
FERNÁNDEZ GONZÁLEZ, Etelvina. 2007. Hacia la renovación escultórica de la
segunda mitad del siglo XI. Los ejemplos del sarcófago de San Martín de Dumio y
de la pila bautismal de San Isidoro de León. De arte: revista de historia del arte, 6,
p. 5-36.
Fernández Götz, 2009
FERNÁNDEZ GÖTZ, Manuel A. 2009. La etnicidad desde una perspectiva
arqueológica: propuestas teórico-metodológicas. Espacio, Tiempo y Forma. Serie II.
Historia Antigua. [En línea]. 22, p. 187-199. Disponible en: http://espacio.uned.es/fez/eserv.php?pid=bibliuned:ETFSerieII-2009-222160&dsID=Documento.pdf
Fernández-Ladreda (dir.), et al., 2002
FERNÁNDEZ-LADREDA, Clara (dir.), et al. 2002. El Arte Románico en Navarra.
Pamplona: Gobierno de Navarra.
Fernández Mateo, 2010
FERNÁNDEZ MATEO, Rubén. 2010. Zamora: Todo el Románico. Aguilar de Campoo:
Fundación Santa María la Real.
Fígols, 1996
FÍGOLS, Jaume. 1996. Martí de Riquer: “Guillem de Berguedà és un dels millors
trobadors que hi ha hagut” L’Erol: Revist
Fine, 2010
LVI
ultur l del Be rguedà, 52, pp. 31-36.
FINE, Steven. 2010. Jewish Identity at the Limus: The Earliest Reception of the Dura
Europos Synagogue Paintings. En: GRUEN, Erich S. (ed.). Cultural Identity in the
Ancient Mediterranean. Issues & Debates. Los Angeles: Getty Research Institute,
p. 303-320.
Finke, 2009
FINKE, Hedda. 2009. Representing the Islamic neighbour in the context of
Romanesque church sculpture: Steps of interpreting a figurine on a Navarrese
capital of the 12th century (St. Martín, Artaiz). [En línea]. Fourth Annual Medieval
Graduate Symposium: "East Meets West in the Middle Ages". Disponible en:
http://www.art.unt.edu/medieval-symposium/presenter.php?year=2009&ident=10.
Finke, [s.a.]
FINKE, Hedda. [s.a.] Proyecto web de digitalización. San Martín de Artaiz. [En
línea]. Disponible en: http://www.goldschmidtzentrum.de/hispania_romanica_digitalis/artaiz/index.html
Finney, 1994
FINNEY, Paul Corby. 1994. The invisible God. The Earliest Christians on Art. New
York : Oxford University Press.
Finney, 1995
FINNEY, Paul Corby. 1995. Abraham and Isaac Iconography on Late-antique
amulets and seals: the Western evidence. Jahrbuch für Antike und Christentum, 38,
pp. 140-166.
Fiores, 2002
FIORES, Stefano de. 2002. María madre de Jesús. Síntesis histórico-salvífica.
Salamanca: Secretariado Trinitario.
LVII
Fischer, 1961
FISCHER, Bonifatius. 1961. Algunas observaciones sobre el “Codex Gothicus” de la
R. C. de S. Isidoro en León y sobre la tradición española de la Vulgata. Archivos
leoneses, XV, p. 5-47.
Fletcher, 1978
FLETCHER, Richard A. 1978. The Episcopate in the Kingdom of León in the Twelfth
Century. Oxford: Oxford University Press.
Flórez, 1758
FLÓREZ, Enrique R.P.M.Fr. 1758. España sagrada: Theatro geographico-historico
de la iglesia de España. Origen, divisiones, y terminos de todas sus provincias.
Antiguedad, traslaciones, y estado antiguo y presente de sus sillas, en todos los
dominios de España, y Portugal. T. XIV. De las iglesias de Abila [sic], Caliabria,
Coria... [En línea]. Madrid: en la Oficina de Antonio Marin. Disponible en:
http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=4756
Flórez, 1762
FLÓREZ, Enrique R.P.M.Fr. 1762. España sagrada: Theatro geographico-historico
de la iglesia de España. Origen, divisiones, y terminos de todas sus provincias.
Antiguedad, traslaciones, y estado antiguo y presente de sus sillas, en todos los
dominios de España, y Portugal. T. XVI. De la santa iglesia de Astorga. Madrid:
Imprenta de D. Gabriel Ramirez.
Flórez, 1765
FLÓREZ, Enrique R.P.M.Fr. 1765. España sagrada: Theatro geographico-historico
de la iglesia de España. Origen, divisiones, y terminos de todas sus provincias.
Antiguedad, traslaciones, y estado antiguo y presente de sus sillas, en todos los
dominios de España, y Portugal. [En línea]. T. XIX. Contiene el estado antiguo de
LVIII
la iglesia iriense, y compostelana hasta su primer arzobispo. M. F. Rodriguez.
Disponible en:
http://books.google.es/books?id=WSg2AAAAMAAJ&pg=PA346#v=onepage
Focillon, [1931]1987
FOCILLON, Henri. [1931]1987. La escultura románica. Investigaciones sobre la
historia de las formas. Madrid: Akal.
Fontaine, [1973]1978
FONTAINE, Jacques. [1973]1978. El Prerrománico. Vol. 8. La España Románica,
Madrid: Ediciones Encuentro.
Foster, 2002
FOSTER, Hal. 2002. Archives of Modern Art. October, 99, p. 81-95.
Foucault, [1966]1968
FOUCAULT, [1966]1968. Las palabras y las cosas. Una arqueología de las ciencias
humanas. México, D.F.: Siglo XXI.
Franco, 1988
FRANCO MATA, Ángela. 1988. Arte medieval cristiano leonés en el Museo
Arqueológico Nacional. En: Tierras de León: Revista de la Diputación Provincial.
[En línea]. 28(71), p. 27-60. Disponible en:
http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=660846
Franco, 2001
FRANCO MATA, Ángela. 2001. Introducción. En: FRANCO MATA, Ángel (coord.). El
Beato de San Pedro de Cardeña. Códice del Monasterio de San Pedro de Cardeña.
Barcelona: Moleiro, p. 15-25.
Franco, 2004
LIX
FRANCO MATA, Ángela. 2004. Esmaltes románicos de Silos y la ilustración de dos
Beatos burgaleses. En: RODRÍGUEZ PAJARES, E. J. (dir.). El arte románico en el
territorio burgalés. Burgos.
Francovich, 1961
FRANCOVICH, Géza de. 1961. Osservazioni sull'altare di Ratchis a Cividale e sui
rapporti tra Occidente ed Oriente nei secoli VII e VIII D. C. En: Scritti di storia
dell'arte in onore di Mario Salmi, 1, p. 173-236.
Frank, 2010
FRANK, Georgia 2
D eath in the Flesh: Picturing Death‟s Body and Abode in
Late Antiquity. En: HOURIHANE, Colum (ed.). Looking Beyond. Visions, Dreams,
and Insights in Medieval Art & History. Princeton: Index of Christian Art, p. 58-74.
Frazer, M. E.
FRAZER, Margaret English. 1974. Hades stabbed by the Cross of Christ.
Metropolitan Museum Journal, 9, p. 153-161.
Freeman, 1994
FREEMAN, Ann. 1994. Scripture and Images in the Libri Carolini. En: Testo e
imm gine nell’ lto me dioevo. 41 Settimane di studio del Centro italiano di studi
sull’ lto me dioevo (Spoleto, 1993) Vol I, Spoleto: Centro italiano di studi sull‟alto
medioevo, p. 163-188.
Freedman, 2002
FREEDMAN, Paul. 2002. The Bishop of Tortosa‟s Rights over Alquézar According to
a Letter of Pope Alexander III. Recerca, 6, p. 337-344.
Frischauer, 1930
FRISCHAUER, A. S. 1930. Altspanischer Kirchenbau. Berlin [etc.]: W. de Gruyter &
co.
LX
Fundación Santa María la Real – CER, [2012]
Fundación Santa María la Real - CER. [2012]. Fases Constructivas. Iglesia de San
Julián y Santa Basilisa [sitio web]. Románico Norte. Fundación Santa María la
Real. Disponible en:
http://www.romaniconorte.org/es/contenido/index.asp?iddoc=696
FPHCYL, 2009
FUNDACIÓN DEL PATRIMONIO HISTÓRICO DE CASTILLA Y LEÓN (FPHCYL). 2009.
Santa Marta Tera: iglesia y palacio de los Obispos de Astorga. Luz equinoccial y
románico al borde del camino. Patrimonio, 36 (ene.feb.mar.).
Gaillard, 1929
GAILLARD, Georges. 1929. Notes sur les dates des sculptures de Compostelle et de
León. Gazette des Beaux-Arts. [En línea]. I, p. 341-378. Disponible en:
http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb343486585
Gaillard, 1938
GAILLARD, Georges. 1938. Les debuts de la sculpture romane espagnole. Paris: P.
Hartmann.
Gaillard, 1958
GAILLARD, Georges. 1958. Le Porche de la Gloire à Saint-Jacques de Compostelle
et ses origines espagnoles. Cahiers de civilisation médiévale, 4, p. 465-473.
Gaillard; Lojendio, 1978
GAILLARD, Georges; LOJENDIO, Luís-María de. 1978. Navarra. Madrid: Encuentro.
(La España románica; 7).
Galí; Lacuesta, 2010
Gal Farré, David, Lacuesta Contreras, Raquel 2
de Sant Quirze de Pedret. L’Erol, 103, p. 9-13.
LXI
Nove s dades sobre l‟església
Galtier, 2001
GALTIER MARTÍ, Fernando. 2001. La iconografía arquitectónica en el arte cristiano
del primer milenio. Perspectiva y convención; sueño y realidad. Zaragoza: Mira.
Galtier, 2004
GALTIER MARTÍ, Fernando. 2004. La catedral del Jaca y el románico jaqués. En:
ONA GONZÁLEZ, José Luis; SÁNCHEZ LANASPA, Sergio (coord.). Comarca de la
Jacetania. [s.l.] Diputación General de Aragón, p. 131-142.
Galván, 2001
GALVÁN FREILE, Fernando. 2001. La producción de manuscritos iluminados en la
Edad Media y su vinculación a las monarquías hispanas. Anuario del Departamento
de Historia y Teoría del Arte (UAM), 13, p. 37-51.
Galván, 2002
GALVÁN FREILE, Fernando. 2002. Arte y monarquía en León. En: Enciclopedia del
Románico en Castilla y León. León. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la
Real, p. 53-65
Ganz, 1999
GANZ, David. 1999. Knowledge of Ephraim's Writings in the Merovingian and
Carolingian Age. Hugoye, 2(1).
Garber, 1918
GARBER, J. 1918. Wirkungen der frühchristlichen Gemäldezyklen der alten Peterund Paulsbasiliken in Rom. Viena.
García, Ramón, 1976
GARCÍA, Ramón. 1976. El Museo Diocesano de Solsona: Un desafío. La
Vanguardia, 9 de Enero de 1976, p. 37.
LXII
García de Cortázar, 1995
GARCÍA DE CORTÁZAR, Ángel. 1995. Las formas de organización social del espacio
del valle de Duero en la Alta Edad Media: de la espontaneidad al control feudal. En:
Despoblación y colonización del valle del Duero. Siglos VIII-XX. IV Congreso de
Estudios Medievales. Ávila: Fundación Sánchez-Albornoz, p. 13-44.
García de Figuerola; García Martín, 1995
GARCÍA DE FIGUEROLA, Miguel; GARCÍA MARTÍN, José. 1995. Sigillata africana con
tema bíblico encontrada en la provincia de Salamanca. Archivo Español de
Arqueología, 68, p. 287-291.
García de la Fuente, 1999
GARCÍA DE LA FUENTE, Olegario. 1999. El Codex Biblicus Legionensis y la
introducción de la Vulgata en España. En: Codex Biblicus Legionensis. Veinte
estudios. León: Lancia, p. 269-279.
García Dueñas, 2004
GARCÍA DUEÑAS, Felipe. La diócesis de Jaca. En: ONA GONZÁLEZ, José Luis;
SÁNCHEZ LANASPA, Sergio (coord.). Comarca de La Jacetania. II. De la historia.
[En línea]. [s.l]: Diputación General de Aragón: Departamento de Presidencia y
Relaciones Institucionales. Disponible en:
http://www.aragon.es/estaticos/GobiernoAragon/Departamentos/PoliticaTerritorialJ
usticiaInterior/Documentos/docs/Areas/Informaci%C3%B3n%20territorial/Publicac
iones/Coleccion_Territorio/Comarca_Jacetania/DOCUMENTOS_BLOQUE_II._D
E_LA_HISTORIA._7.pdf
García Gainza, et al. (ed.), 1992
LXIII
GARCÍA GAINZA, María Concepción, et al. (ed.).1992. Catálogo monumental de
Navarra.T. IV/2. Merindad de Sangüesa. [Pamplona]: Institución Príncipe de
Viana: Arzobispado de Navarra: Universidad de Navarra.
García García, 2010
GARCÍA GARCÍA, Francisco de Asís. 2010. La portada occidental de la catedral de
Jaca y la cuestión de las imágenes. Anales de Historia del Arte, Vol. Extra (2):
Nuevas investigaciones en Historia del Arte, p. 69-89.
García González, 1996
GARCÍA GONZÁLEZ, J. 1996. Los arabismos militares y los referentes a lo árabe en la
obra alfonsí. Cahiers de linguistique hispanique médiévale, 21. De la variation
linguistique et textuelle. En l'honneur de Jean Roudil, p. 127-144.
García-Guijarro, 2004
GARCÍA-GUIJARRO RAMOS, Luis. 2004. El papado y el reino de Aragón en la
segunda mitad del siglo XI. Aragón en la Edad Media, 18, p. 245-264.
García Guinea, [1996]2008
GARCÍA GUINEA, Miguel Ángel. 1996. Románico en Cantabria. Santander:
Ediciones de Librería Estvdio.
García Guinea, 2007a
GARCÍA GUINEA, Miguel Ángel. 2007. Perspectivas generales y obligadas del
románico montañés. En: Enciclopedia del Románico. Cantabria. T. I. La Costa.
Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real, p. 65-158
García Guinea, 2007b
GARCÍA GUINEA, Miguel Ángel. 2007. Monasterio e Iglesia de Santa María de
Piasca. En: Enciclopedia del Románico. Cantabria. T. II. Liébana. Cuencas
Cantábricas. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real, p. 556-606.
LXIV
García Lobo, 1979
GARCÍA LOBO, Vicente. 979 El “ Beato” de San Miguel de Escalada. Archivos
Leoneses: revista de estudios y documentación de los Reinos Hispano-Occidentales,
66, p. 205-270.
García Lobo, 1992
GARCÍA LOBO, Vicente. 1992. Epigrafía medieval en Palencia. En: NUÑO
GONZÁLEZ, Jaime (coord.). II Curso de Cultura Medieval (Aguilar de Campoo, 1-6
Octubre 1990). Seminario: Alfonso VIII y su época. Madrid: Centro de Estudios del
Románico, p. 71-82.
García Lobo, 1999
GARCÍA LOBO, Vicente. 1999. Génesis del códice En: Codex Biblicus Legionensis.
Veinte estudios. León: Lancia, p. 73-86
García Martínez, 2005
GARCÍA MARTÍNEZ, Aida. 2005. Aproximación crítica a la historiografía de San
Isidoro de León. Estudios humanísticos. Historia, 4, p. 53-94.
García Omedes, [s.d.]
GARCÍA OMEDES, A. Jaca. Catedral de San Pedro – “Lonj hi
” . [En línea].
Románico aragonés. La guía digital del arte románico, [s.d] Disponible en:
http://www.romanicoaragones.com/0-Jacetania/04-Catedral021.htm.
García Romo, 1955
GARCÍA ROMO, Francisco. 1955. Los pórticos de San Isidoro de León y de SaintBenoît-sur-Loire y la iglesia de Sainte-Foy de Conques (Estudio comparativo de sus
capiteles). Archivo Español de Arte, 28(111), p.207-236.
García Romo, 1962
LXV
GARCÍA ROMO, Francisco. 1962. Lo pre-musulmán (visigodo), lo hispanomusulmán y lo mozárabe en el arte. Príncipe de Viana, 86-87, p. 213-238.
García Villada, 1928
GARCÍA VILLADA, Z. 1928. El códice de Roda recuperado. Revista de Filología
Española, 15, p. 113-124.
García; Huerta; Molinos, 2010
GARCÍA, María; HUERTA, Pedro Luis; MOLINOS, Carmen (reds.). Las Canteras. 2010.
Boletín Informativo de la Fundación Santa María la Real - Centro de Estudios del
Románico, 14, p.20-21.
Garen, 1992
GAREN, Sally. 1992. Santa María de Melque and Church Construction under
Muslim Rule. Journal of the Society of Architectural Historians, 51(3), p. 288-305.
Garnacho, 1878
GARNACHO, Tomás María. 1878. Breve noticia de algunas antigüedades de la
ciudad y provincia de Zamora. [En línea]. Zamora: Imprenta y Litografía de José
Gutiérrez. [Consulta: 20 marzo 2012]. Disponible en:
http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=1184
Garrucci, 1881
GARRUCCI, Raffaele. 1881. Storia della arte cristiana nei primi otto secoli della
chiesa: corredata della Collezione di tutti i monumenti di pittura e scultura ; incisi
in rame su 500 tavole ed illustr. [En línea].Vol. I. P. 1, Teorica ; P. 2, Annali. Prato:
Guasti. Disponible en: http://digi.ub.uniheidelberg.de/diglit/garrucci1881bd1/0329?sid=9fbe0cbfd251076809a9e0f242cb02
2b
LXVI
Gasol, 2000
GASOL, R. 2000. La tècnica de la pintura mural de Sixena: estudi comparatiu amb
diversos conjunts murals del segle XII d‟Anglaterra En: VII Reunió Tècnica de
Conserv ió i Rest ur
ió. Museu d’Històri d e C t l uny , 22 i 23 d’o tubre 1999.
Barcelona: Grup Tècnic de Conservadors i Restauradors de Cat, pp. 34-45.
Geischer, 1967
GEISCHER, Hans-Jürgen. 1967. Heidnischen Parallelen zum frühchristlichen Bild
des Isaak-Opfers. Jahrbuch für Antike und Christentum, X, p. 127-144; láms. 13-17.
Gerhard, 2002
GERHARD, Romana. 2002. Die Opferung Isaaks in der biblischen, jüdischen und
christlichen Literatur und in der Kunst des 11. bis 13. Jahrhunderts in Italien. Tesis
doctoral inédita. Bochum: Universität Bochum. Katholisch - Theologische Fakultät
der Ruhr.
Gerson, et al., 1998
GERSON, Paula, et al. 1998. The Pilgrim’s Guide: Cr iti l Edit ion. II. The Text.
London: Harvey Miller Publishers.
Geyer (ed.), [1898]1965
GEYER, Paul (ed.). [1898] 1965. Itinera et alia geographica.Turnholt: Brepols.
(Corpus Christianorum Series Latina; CLXXV).
Giannini, 2009
GIANNINI, Cristina «Dalt d‟una mula » Franco Steffanoni, restaurador a Catalunya
Història d‟una tècnica de restauració inventada a Bèrgam i exportada a Europa.
Butlletí del Museu Nacional d'Art de Catalunya [en línea]. 10, p. 13-33.
http://www.raco.cat/index.php/ButlletiMNAC/article/view/207019 .
Gilman; Glaze, 2005
LXVII
GILMAN, Sharon Larimer; GLAZE, Florence Eliza. 2005. How Science Survived.
Medieval Manuscripts as Fossils. Science. [En línea]. 307(5713), p. 1208-1209.
Disponible en: http://www.sciencemag.org/content/307/5713/1208
Gimeno, 2004
GIMENO PASCUAL, Helena. 2004. La epigrafía en San Pedro de La Nave. En:
CABALLERO ZOREDA, Luis (coord.). La Iglesia de San Pedro de la Nave (Zamora).
Zamora: Instituto de Estudios Zamoranos “Florián de Ocampo”, p 239-273.
Ginés, 1988
GINÉS SABRA, Mª Antonia. 1988. Los programas hagiográficos en la escultura
monumental de Navarra. Príncipe de Viana, 49(183), p. 7-50.
Ginzberg, 1913
GINZBERG, Louis. 1913. The Legends of the Jews. I. Bible Times and Characters
from the Creation to Jacob. Philadelphia: The Jewish Publication Society of
America.
Godoy, 1995
GODOY FERNÁNDEZ, Cristina. 1995. Arqueología y liturgia. Iglesias hispánicas
(siglos IV al VIII). Tarragona: Port de Tarragona. Autoritat portuària de Tarragona /
Barcelona: Universitat de Barcelona Publicacions.
Godoy, 2004
GODOY FERNÁNDEZ, Cristina. 2004. A los pies del templo. Espacios litúrgicos en
contraposición al altar: una revisión. Antigüedad y Cristianismo (Murcia).
Sacralidad y Arqueología, XXI, p. 473-489.
Goldschmidt, 1972
GOLDSCHMIDT, Adolph. 1972. Die Elfenbeinskupturen aus der Romanischen Zeit.
XI.-XIII. Jahrhundert. 4r Band. Berlin: Deutscher Verlag für Kunstwissenschaft.
LXVIII
Gombrich, [1970]1992
GOMBRICH, E. H. [1970]1992. Aby Warburg. Una biografía intelectual. Madrid:
Alianza Forma.
Gómez Gómez, 1996
GM
EZ G M EZ,
Agust n. 1996. La escultura románica en Navarra, Álava y su
entorno. En: Revisión del arte medieval en Euskal Herria. Cuadernos de Sección.
Artes Plásticas y Monumentales, 15, p. 79-101.
Gómez Gómez, 1998
GM
EZ G M EZ,
Agust n 99 8. Rutas románicas. País Vasco. Madrid: Encuentro.
Gómez Moreno, 1906
GÓMEZ MORENO, Manuel. 1906. San Pedro de la Nave, iglesia visigoda. Boletín de
la Sociedad Castellana de Excursiones, 4(41), p. 365-373.
Gómez Moreno, 1908
GÓMEZ MORENO, Manuel. 1908. Santa Marta de Tera (Benavente: Zamora). Boletín
de la Sociedad Española de Excursiones, 2º trimestre, p. 81-87.
Gómez Moreno, 1919
GÓMEZ MORENO, MANUEL. Iglesias mozárabes. Arte español de los siglos IX al XI.
Madrid: Centro de estudios históricos, 1919.
Gómez Moreno, 1925-1926
GÓMEZ MORENO, Manuel. Catálogo Monumental de España. Provincia de León.
[En línea]. Madrid: Ministerio de Instrucción Pública y Bellas Artes, 1925-1926. 2
vols. Disponible en: http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=18
Gómez Moreno, 1927
GÓMEZ MORENO, Manuel. 1927. Catálogo Monumental de España. Provincia de
Zamora. Vol. I. Madrid: Ministerio de Instrucción Pública y Bellas Artes.
LXIX
Gómez Moreno, 1951
GÓMEZ MORENO, Manuel. 1951. Arte Mozárabe. En: Ars Hispaniae. Vol. III.
Madrid: Non plus ultra.
Gómez Moreno, 1966
GÓMEZ MORENO, Manuel. 1966. Primicias de arte cristiano español. Archivo
Español de Arte, XXXIX, p.101-139.
González González, 1982
GONZÁLEZ GONZÁLEZ, Julio. 1982. Fijación de la frontera castellano-leonesa en el
siglo XII. En la España medieval, 2, (Ejemplar dedicado a: En memoria de Salvador
de Moxó; I), p. 411-424.
González Montañés, 2002
GONZÁLEZ MONTAÑÉS, Julio I. Drama e iconografía en el arte medieval peninsular
(siglos XI-XV). Tesis inédita. UNED, 2002.
González Moreno, 1992
GONZÁLEZ MORENO-NAVARRO, A. 1992. Actuació a l'església de Sant Quirze de
Pedret (Cercs, Berguedà). Actuacions en el patrimoni edificat: la restauració de
l'arquitectura (segles IX-X), Barcelona: Diputació de Barcelona, Servei de
Patrimoni Arquitectònic, p. 157-179.
González Moreno, 1996
GONZÁLEZ MORENO-NAVARRO, Antoni. 1996. La restauración de la iglesia de Sant
Quirze de Pedret (Barcelon, España). Informes de la Construcción, vol. 48, nº 445,
p. 5-21.
González Moreno, 1998
GONZÁLEZ MORENO-NAVARRO, A 998 H istòria de l‟Art i Restauració
Monumental. Algunes reflexions a propòsit de Sant Quirze de Pedret. En:
LXX
Miscel·lània en honor a Joan Ainaud de Lasarte. Vol. I. Barcelona: Museu Nacional
d‟Art de Catalunya: Institut d‟Estudis Catalans: Publicacions de l‟Abadia de
Montserrat, p. 99-106.
González Moreno; López Mullor; López y Caixal, 2004
GONZÁLEZ MORENO-NAVARRO, A.; LÓPEZ MULLOR, Alberto; CAIXAL MATA, Alvar.
2004. Las excavaciones en el monasterio de Sant Llorenç prop Bagà (Guardiola de
Berguedà, Barcelona). En: 2ª Bienal de la Restauración Monumental. VitoriaGasteiz, del 21 al 24 de noviembre de 2002. Vitoria: Academia del Partal:
Fundación Catedral de Santa María, p. 203-209.
González Rodríguez, 1996
GONZÁLEZ RODRÍGUEZ, Rafael. 1996. Repoblación y reorganización de la red viaria.
El puente de Deustamben (Siglos XII-XIV). Brigecio. Revista de Estudios de
Benavente y sus Tierras, 6, p. 153-178.
González Rodríguez, 1999
GONZÁLEZ RODRÍGUEZ, Rafael. 1999. Documentación medieval del monasterio de
Moreruela en el Archivo Municipal de Benavente. En: Actas. II Congreso
internacional sobre el Císter en Galicia y Portugal, Ourense 1998. Zamora:
Ediciones Montecasino, p. 443-459.
González Rodríguez, 2007
GONZÁLEZ RODRÍGUEZ, Rafael. 2007. Poblamiento medieval y estructuras de poder
en el norte de Zamora. Algunas reflexiones en torno a Camarzana de Tera. Brigecio.
Revista de Estudios de Benavente y sus Tierras, 17, p. 75-115.
Grabar, [1979]1988
GRABAR, André. [1979] 1988. Las vías de la creación en la iconografía cristiana.
Madrid: Alianza Forma.
LXXI
Grabar, [1984]1998
GRABAR, André. [1984] 1998. La Iconoclastia bizantina. Dossier arqueológico.
Madrid: Akal.
Granja, 1967
GRANJA, Fernando de la. 1967. La Marca Superior en la obra de al-'Udri. Estudios
de Edad Media de la Corona de Aragón, Zaragoza, 8, p. 447-545.
Grégoire, 1980
GRÉGOIRE, Réginald. 1980. Homéliaires liturgiques médiévaux: analyse de
manuscrits. Spoleto: Centro italiano di studi sull'alto medioevo.
Guardia, 1999
GUARDIA PONS, Milagros 999 F unciones y usos de las imágenes en la “Cataluña”
carolingia. En: Cataluña en la época carolingia. Arte y cultura antes del románico
(siglos IX y X), catálogo de la exposición (Barcelona, 1999-2000). Barcelona:
MNAC, p. 201-205.
Guardia, 2006
GUARDIA PONS, Milagros. 2006. Galicia y León en los siglos IX y X. Arte de
Repoblación en el Noroeste y en la frontera. En: SINGUL, F. L. San Froilán: Culto y
fiesta:[catálogo de la exposición] Catedral de Lugo, Capilla de San Froilán y
Praza Ángel Fernández Gómez(Lugo), 29 septiembre-26 noviembre, 2006. [Lugo]:
Xunta de Galicia: Xacobeo, p. 107-134.
Guardia, 2011
GUARDIA PONS, Milagros. 2011. San Baudelio de Berlanga, una encrucijada.
Bellaterra: UAB. Servei de Publicacions, Barcelona: Publicacions i Edicions de la
Universitat de Barcelona, [etc.].
Guardia; Cayuela, en prensa
LXXII
GUARDIA PONS, Milagros; CAYUELA, Begoña. En prensa. Iglesia de Sant Quirze de
Pedret (Cercs, Barcelona). Este capítulo aparecerá en el tomo dedicado a Barcelona
de la Enciclopedia del Románico. En prensa.
Guardia; Mancho (eds.), 2008
GUARDIA, M. y MANCHO, C. (eds.). 2008. Les fonts de la pintura romànica.
Barcelona: Publicacions i Edicions de Ia Universitat de Barcelona. (Ars Picta.
Temes; 1).
Guardia; Mancho, 2008
GUARDIA PONS, Milagros; MANCHO, Carles. 2008. Pedret, Boí, o dels origens de la
pintura mural romànica catalana. En: GUARDIA, M.; MANCHO, C. (eds.). Les fonts
de la pintura romànica. Barcelona: Publicacions i Edicions de Ia Universitat de
Barcelona, p. 117-160.
Guardia, et al., 2006
GUARDIA PONS, Milagros, et al. 2006. Las Biblias de Ripoll y Rodes: un corpus de
la tradición iconográfica alto-medieval (PB 1998-1212). En: COLOMA MARTÍN,
Isidoro, et al. (ed.). Congreso nacional de historia del arte (14è: 2002: Màlaga).
Correspondencia e integración de las artes: Málaga, del 18 al 21 de septiembre de
2002. T.III, Vol. 2. Málaga: Ministerio de Educación, Cultura y Deportes, Dirección
de Cooperación y Comunicación Cultural, p. 195-199.
Gudiol i Cunill, 1927
GUDIOL I CUNILL, Josep. 1927. De peregrins i peregrinatges religiosos catalans.
Analecta Sacra Tarraconensia. 3, p. 1-27.
Gudiol i Cunill, 1955
GUDIOL I CUNILL, Josep. 1955. Els primitius. III. Els llibres il·luminats. (La pintura
medieval catalana; III). Barcelona: Llibreria Canuda.
LXXIII
Gudiol i Ricart, 1937
GUDIOL I RICART, Josep Maria. Pedret. 1937. Butlletí del Centre Excursionista de
Catalunya, Barcelona, XLVII(504), p. 107-113.
Gudiol i Ricart, 1987
GUDIOL I RICART, Josep Maria. 1987. En su defensa: La intervención de Josep
Gudiol en el salvamento del patrimonio artístico durante la Guerra Civil. En
RAMÓN, Arturo; BARBÉ, Manuel (eds.). Tres Escritos de Josep Maria Gudiol i
Ricart. Barcelona: Sala d'Art Artur Ramon, p. 85-115.
Gudiol i Ricart y Gaya Nuño, 1948
GUDIOL RICART, Josep Maria Y GAYA NUÑO, Juan Antonio. 1948. Ars Hispaniae. V:
Arquitectura y Escultura Románicas.Madrid: Plus Ultra.
Gutmann, 1984
GUTMANN, Joseph. 1984. The Sacrifice of Isaac: Variations on a theme in Early
Jewish and Christian Art. Thiasos ton mouson: Studies zu Antike und Christentum:
Festschrift für Josef Fink zum 70. Geburtstag. (Beihefte zum Archiv für
Kulturgeschichte). Cologne, p. 115-122.
Gutmann, 1987
GUTMANN, Joseph. 1987. The Sacrifice of Isaac in Medieval Jewish Art. Artibus et
historiae, 8(16), p. 67-89.
Gutmann, 1988
GUTMANN, Joseph. 1988. The Dura Europos Synagogue Paintings and their
Influence on Late Christian and Jewish Art. Artibus et historiae, 9(17), p. 25-29.
Haracourt; Montrémy, 1922
LXXIV
HARAUCOURT, Edmond; MONTRÉMY, François de. 1922. Musée des thermes et de
l'Hôtel de Cluny. Catalogue général. I. La pierre, le marbre et l'albâtre. Paris:
Musées nationaux.
Harnad, 2005
HARNAD, Stevan. 2005. To Cognize is to Categorize: Cognition is Categorization.
En: COHEN, Henri; LEFEBVRE, Claire (dir.). A Handbook of Categorization in
Cognitive Science. Oxford: Elsevier, p. 19-43.
Harpring, 2010
HARPRING, Patricia. 2010. Introduction to Controlled Vocabularies: Terminology
for Art, Architecture, and Other Cultural Works. Los Angeles, CA: Getty
Publications.
Haupt, 1909
HAUPT, Albrecht. 1909. Die älteste Kunst insbesondere die Baukunst der
Germanen. Berlin, p. 208-212.
Hauschild, 1972
HAUSCHILD, T. 1972. Westgotische Quaderbauten des 7. Jahrhunderts auf der
Iberischen Halbinsel. Madrider Mitteilungen, 13, p. 270-285.
Hernando, 1992
HERNANDO GARRIDO, José Luis. 1992. Las Claustrillas de Las Huelgas, San Andrés
de Arroyo y Aguilar de Campoo: los repertorios ornamentales y su eclecticismo en
la escultura del tardorrománico castellano. Anuario del Departamento de Historia y
Teoría del Arte, IV, p. 53-74.
Hernando, 2004a
HERNANDO GARRIDO, José Luis. 2004. Escultores en el Románico del Norte de
Castilla: itinerancias y anonimatos. Reflexiones sobre Rebolledo de la Torre
LXXV
(Burgos) y Santa María de Piasca (Cantabria). En: Los protagonistas de la obra
románica. Aguilar de Campoo: Fundación de Santa María la Real.
Hernando, 2004b
HERNANDO GARRIDO, José Luis. 2004. La escultura románica burgalesa: Los
grandes talleres. En: RODRÍGUEZ PAJARES, E. J. (dir.). El arte románico en el
territorio burgalés. Burgos: Universidad de Burgos.
Higgitt, 2008
HIGGITT, John. 2008. The Display of Writing in Romanesque Sculpture and
Architecture: Inscriptions and the CRSBI. [En línea] The Corpus of Romanesque
Sculpture in Britain and Ireland. Disponible en:
http://www.crsbi.ac.uk/resources/paper_2.html.
Holcomb, 2009
HOLCOMB, Melanie. 2009. 4. Pauline Epistles. En: Pen and parchment. Drawing in
the Middle Ages. New York. The Metropolitan Museum of Art.
Holly, 1993
HOLLY, Michael Ann. 1993. Unwriting Iconology. En: CASSIDY, Brendan (ed.).
Iconography at the Crossroads. Papers from the Colloquium Sponsored by the
Index of Christian Art Princeton University 23-24 March 1990. Princeton: Princeton
University Press, 1993, pp. 17-25. (Occasional Papers; II)
Hoppe, 1987
HOPPE, Jean-Marie. 987 L‟Église espagnole visigothique de San Pedro de la Nave
(El Campillo – Zamora). Un programme iconographique de la fin du VIIe siècle.
Annales d'Histoire de l'Art et d'Archéologie, IX, p. 59-81.
Hoppe, 2004
LXXVI
HOPPE, Jean-Marie. 2004. Ensayo sobre la escultura de San Pedro de la Nave. En:
CABALLERO ZOREDA, Luis (coord.). La Iglesia de San Pedro de la Nave (Zamora).
Zamora: Instituto de Estudios Zamoranos “Florián de Ocampo”, p 323-425.
Hourihane, 2005
HOURIHANE, Colum. 2005. Iconography. En: New dictionary of the history of ideas.
Vol. 3. Game Theory to Lysenkoism. Detroit [etc.]: Thomson Gale, p. 1069-1078.
Hoyos, 1917
HOYOS, Julio. San Pedro de la Nave. 1917. La Esfera, p. 194.
Hubert; Porcher; Volbach, 1968
HUBERT, Jean; PORCHER, Jean; VOLBACH, Wolfgang F. 1968. La Europa de las
Invasiones. Madrid: Aguilar.
Huesca, 1797
HUESCA, Ramón de. 1797. Teatro historico de las iglesias del reyno de Aragon. VII.
Iglesia de Huesca. Pamplona: Imprenta de Manuel de Cosculluela.
Huidobro, 1931
HUIDOBRO SERNA, Luciano. Rebolledo de la Torre (Burgos). La Hormiga de Oro.
48, 1931, p. 168-170.
Huynh, 2007
HUYNH, David F. 2007. User Interfaces Supporting Casual Data-Centric
Interactions on the Web. [En línea]. Tesis doctoral. Massachusetts Institute of
Technology. Disponible en: http://davidhuynh.net/media/thesis/thesis.php .
Ibáñez de Echávarri, [1753?]
IBÁÑEZ DE ECHÁVARRI, Bernardo. 1753? Vida de S. Prudencio, Obispo de
Tarazona, Patrono Principal, y Hijo de la M.N. y M.L. Provincia de Álava :
precedida... Vitoria: Thomas de Robles y Navarro.
LXXVII
Ibarburu, 1987
IBARBURU ASURMENDI, Mª Eugenia. 1987. L‟escriptori de Santa Maria de Ripoll i
els seus manuscrits. En: Catalunya Romànica. X. El Ripollès. Barcelona:
Enciclopèdia Catalana, p. 276-282.
Ibarburu, 1988
IBARBURU ASURMENDI, Mª Eugenia. 1984. Beatus de Girona (Cat. Gir. Ms. 7). En:
Catalunya Romànica. XXIII. Museu d’ rt de Giron . T resor de l C tedr l de
Giron . Muse u Dio esà d’Urgell. Museu Frederei M rès . Barcelona: Enciclopèdia
Catalana, p. 165-183.
Ibarburbu, 1991
IBARBURU ASURMENDI, Mª Eugenia. 1991. Beatus de Torí. En: Catalunya
Romànica. V. El Gironès. L Se lv . E l Pl de l’Est ny . Barcelona: Enciclopèdia
Catalana, p. 131-141.
Ibarburu, [1995]1999
IBARBURU ASURMENDI, Mª Eugenia. [1995]1999. Los "Scriptoria" de Ripoll, Vic y
Girona: un posible estilo catalán de ilustración de manuscritos. Lambard, 7(19931994), p. 157-171. Recogido en el libro póstumo publicado en memoria de la autora,
de donde citamos, IBARBURU ASURMENDI, Mª Eugenia. 1999. De capitibus
litterarum et aliis figuris. Recull d’estudis sobre miniatura medieval. Barcelona:
Departament d‟Història de l‟Art de la Universitat de Barcelona, p. 17-33.
Ilardia, 2002
ILARDIA GÁLLIGO, Magdalena. 2002. Iglesia de San Quirce. Enciclopedia del
Románico en Castilla y León. II. Burgos. Aguilar de Campoo: Fundación Santa
María la Real, p. 750-764.
Ilardia; Palomero, 1995
LXXVIII
ILARDIA GÁLLIGO, Magdalena; PALOMERO ARAGÓN, Félix. 1995. El Arte Románico
Burgalés. Un lenguaje plástico actual medieval. León: Ediciones Lancia.
Isla, 2004
ISLA FREZ, Amancio. 2004. San Pedro del Esla, una iglesia en la historia. En: La
Iglesia de San Pedro de la Nave (Zamora). Zamora: Instituto de Estudios
Zamoranos “Florián de Ocampo”, p 277-287.
Isla, 2006
ISLA FREZ, Amancio. 2006. Memoria, culto y monarquía hispánica entre los s. X y
XII. [Jaén]: Universidad de Jaén.
James, M. R., et al., 1902
JAMES, Montague Rhodes, [et al.]. 1902. A Descriptive Catalogue of the Second
Series of Fifty Manuscripts (N ° 51 to 100) in the Collection of Henry Yates
Thompson. J. & C. F. Clay at the University Press.
James, M. R.
JAMES, Montague Rhodes. 1921. A Descriptive Catalogue of the Latin Manuscripts
in the John Rylands Library. Vol. I. Manchester: Manchester University Press.
James (ed.), 2009
JAMES, David Lewis (ed.). 2009. Early Islamic Spain: the History of Ibn al-Qūṭīya:
a study of the unique arabic manuscript in the Bibliothèque Nationale de France,
Paris, with a translation, notes, and comments. London: New York: Routledge.
Jarret, 2010
JARRET, Jonathan 2
Settl ing the kings‟ lands: aprisio in Catalonia in
perspective. Early Medieval Europe. 18/3, p. 320-342.
Jensen, 1994
LXXIX
JENSEN, Robin M. 1994. The Offering of Isaac in Jewish and Christian Traditions.
Image and Text. Biblical Interpretation. A Journal of Contemporary Approaches, II,
p. 85-110.
Jensen, [2000] 2005
JENSEN, Robin M. [2000]2005. Understanding Early Christian Art. London: New
York, Routledge.
Jover, 1987
JOVER HERNANDO, Mercedes. 1987. Los ciclos de Pasión y Pascua en la escultura
monumental románica en Navarra. Príncipe de Viana, 48(180), p. 7-40.
Jover, 1999
JOVER HERNANDO, Mercedes. 1999. La indumentaria y la imagen de la naturaleza
(flora, fauna y elementos naturales) en las miniaturas del códice. En: Codex Biblicus
Legionensis. Veinte estudios. León: Lancia, p. 219-237.
Junyent, 1976
JUNYENT, Eduard. 1976. C t l uny romàni . L ’ rquite tur d el segle XII.
[Montserrat]: Publicacions de l‟abadia de Montserrat (Biblioteca Abat Oliba Sèrie
il·lustrada; 4).
Kehr, 1945
KEHR, P. 1945. Cómo y cuándo se hizo Aragón feudatario de la Santa Sede,
Zaragoza. Estudios de Edad Media de la Corona de Aragón, I, p. 285-326
Kehr, 1946
KEHR, P. 1946. El Papado y los reinos de Navarra y Aragón hasta mediados del s.
XII. Estudios de Edad Media de la Corona de Aragón, II, p. 74-186.
Kendall, 1993
LXXX
KENDALL, Calvin B. 1993. The Gate of Heaven and the Fountain of Life: SpeechAct Theory and Portal Inscriptions. Essays in Medieval Studies, 10, p. 111-125.
Kessler, 1989a
KESSLER, Herbert L 98 9 “Caput et speculum onmium ecclesiarum”: Old St Peter
and church decoration in Medieval Latium. En: TRONZO, W. (ed.). Italian Church
Decoration of the Middle Ages and Early Renaissance. Functions, forms and
regional traditions. Bologna: Nuova Alfa, p. 119-146.
Kessler, 1994
KESSLER, Herbert L. 1994. Diction in the «Bibles of the Illiterate». En: Studies in
Pictorial Narrative. Londres: The Pindar Press, p. 33-40.
Kessler, 1999
KESSLER, Herbert L. 1999. Rinascenza. En: En i lopedi de ll’ rte mediev le. X .
[En línea]. Roma: Treccani. Disponible en:
http://www.treccani.it/enciclopedia/rinascenza_%28Enciclopedia-dell%27-ArteMedievale%29/
Kessler, 2000
KESSLER, Herbert L. 2000. Spiritual Seeing. Picturing God’s Invisibility in
Medieval Art. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Kessler, 2002
KESSLER, Herbert. 2002. The oratory of Thomas Becket in Anagni. En: Old St.
Peter’s and Church Decoration in Medieval Italy. Spoleto: Centro italiano di studi
sull‟ Alto Medioevo, p 4 -157.
Kessler, E., 2000
LXXXI
KESSLER, E. 2000. Art Leading the Story: the Akedah in the Early Synagogue. En:
LEVINE, L. I.; WEISS, Z. (eds.). From Dura to Sepphoris: Studies in Jewish Art and
Society in Late Antiquity. (Journal of Roman Archaeology, Supplementary Series;
40), p. 73-81.
Kessler, E., 2003
KESSLER, E. 2003. Response to Marc Bregman. The Journal of Textual Reasoning.
[En línea]. 2(1). Disponible en: http://jtr.lib.virginia.edu/volume2/kessler.html
Kessler, E., 2004
KESSLER, E. 2004. Bound by the Bible. Jews, Christians and the Sacrifice of Isaac.
Cambridge: Cambridge University Press.
King, 1924
KING, Georgina Goddard. 1924. Pre-romanesque Churches of Spain. London: New
York: Longmans, Green and Co., p. 50-58.
Kirigin, 1976
KIRIGIN, Martin. 1976. L m no div in nell’i onogr f i rist i n . Città del
Vaticano: Pontificio Istituto di Archeologia Cristiana.
Kirschbaum, 1968
KIRSCHBAUM, Engelbert. 1968. Lexikon der Christliche Ikonographie. I. A-Ezequiel.
Freiburg: Herder.
Kitzinger, 1975
KITZINGER, Ernst. 1975. The Role of Miniature Painting in Mural Decoration. En
WEITZMANN, K., et al. (eds.). The Place of Book Illumination in Byzantine Art.
Princeton: Princeton University Press, p. 99-142.
Klapisch-Zuber, 1991
LXXXII
KLAPISCH-ZUBER, Christiane. 1991. The Genesis of the Family Tree. I Tatti Studies,
4, p. 105-129.
Klein, 1972
KLEIN, Peter K. 1972. Date et scriptorium de la Bible de Roda. Les Cahiers de
Saint-Michel de Cuxa, 3, p. 91-102.
Klein, 1986
KLEIN, Peter K. 1986. Les sources non hispaniques et la genèse iconographique du
Beatus de Saint-Sever. En: Saint-Sever. Millén ir e de l’ bb y e. Colloque
International, 25, 26 et 27 mai 1985. Mont-de-Marsan: Comité d‟Etudes sur
l‟Histoire et l‟Art de la Gascogne, p 3 7 -333.
Klein, 1990
KLEIN, Peter K. 1990. lntroduction and Codicological Description. En: Beatus a
Liébana. In Apocalypsin commentarius Manchester, The John Rylands University
Library, Latin MS 8. München: Ed. Lengenfelder. (Codices illuminati medii aevi;
16), p. 8-41.
Klein, 1993
KLEIN, Peter K. 1993. 157. Bible; 158. Bible. En: The Art of Medieval Spain A.D.
500 - 1200. New York: The Metropolitan Museum of Art, p. 306-309.
Klein, 2002
KLEIN, Peter K. 2002. Beato de Liébana. La ilustración de los manuscritos de Beato
y el códice de Manchester. Valencia: Patrimonio.
Klein, 2004
Klein, Peter K. 2004. Le cloître de la cathédrale de Gérone: fonction et programme
iconographique. En: FRANCO MATA, Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de
LXXXIII
Galicia y otros estudios. Homenaje al Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. I.
Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, p. 139-152.
Klinka, 2007
KLINKA, Emmanuelle. 2007. L‟affirmation d‟une nouvelle dynastie. e-Spania [En
línea], 3. Disponible en: http://e-spania.revues.org/19260 .
Klinka, 2012
KLINKA, Emmanuelle. 2 2 “ Ego miser e t pe
tri x…”: El Liber mozarabicus
canticorum et horarum (Salamanca, ms. 2668). e-Spania [En línea], 13. Disponible
en: http://e-spania.revues.org/21044.
Kogman-Appel, 1997
KOGMAN-APPEL, Katrin. 1997. The Sephardic Picture Cycles and the Rabbinic
Tradition: Continuity and Innovation in Jewish Iconography. Zeitschrift für
Kunstgeschichte, 60(4), p. 451-481
Kouymjian, 1981
KOUYMJIAN, Dickran. 1981. The Classical Tradition in Armenian Art. Revue des
études arméniennes, vol. XV, p. 263-288.
Krapivina, 2010
KRAPIVINA, Tatiana. 2010. Exegesis according to the rules of philosophy or the rule
of faith? Methodological conflict in the ninth-century predestination controversy.
MA thesis. Budapest: Central European University.
Krašovec, 2004
KRAŠOVEC, Jože 2 4 Transliteration or Translation of Biblical Proper Names.
Translation Review, 67, p. 41-57.
Kuhn, 1930
LXXXIV
KUHN, Charles Louis. 1930. Romanesque mural painting of Catalonia. Harvard
University Press.
Labarte, 1872
LABARTE, Jules. 1872. Histoire des arts industriels au moyen âge et à l'époque de la
renaissance. Vol. II. Paris: Ve A. Morel & Cie.
Lacoste, 1976
LACOSTE, Jacques. 1976. La sculpture romane du cloître de Santa Maria d'Alquezar.
XII Semana de Estudios Medievales (1974). Pamplona, 1976: 219-237.
Lacoste , 2006
LACOSTE, Jacques. 2006. Les M îtr es de l s ulpture rom ne d ns l ’Esp g ne du
pèlegrinage à Compostelle. [Bordeaux]: Éditions sud ouest.
Lacuesta, 1997
LACUESTA, Raquel. 1997. L‟efecte escenogràfic: les pintures murals L’Erol: revist
cultural del Berguedà. 55, p. 19-22.
Lacuesta, 2000
LACUESTA, Raquel. 2000. Restauració monumental a Catalunya (segles XIX i XX).
Les aportacions de la Diputació de Barcelona. Barcelona: Diputació de Barcelona.
Lampérez, 1899
LAMPÉREZ Y ROMEA, Vicente. 1899. Abadía de San Quirce. La Ilustración
Española y Americana. XXXVI, p. 179, 183
Lampérez, 1908
LAMPÉREZ Y ROMEA, Vicente. 1908. Historia de la Arquitectura Cristiana Española
en la Edad Media. I. Madrid.
Lapeña, 1994
LXXXV
LAPEÑA Paúl, Ana Isabel. 1994. Iglesia y monacato en el reinado de Sancho
Ramírez. En: SARASA SÁNCHEZ, Esteban (coord.). Sancho Ramírez, rey de Aragón,
y su tiempo (1064-1094 . Huesca: Instituto de Estudios Altoaragoneses, p. 129-150
Larkin; Simon, 1987
LARKIN, J. H.; SIMON, H. A. 1987. Why a Diagram is (Sometimes) Worth Ten
Thousand Words. Cognitive Science, 11, p. 65-99.
Larrén, 2004
LARRÉN IZQUIERDO, Hortensia. 2004. San Pedro de la Nave y su entorno
arqueológico. En: CABALLERO ZOREDA, Luis (coord.). La Iglesia de San Pedro de la
Nave (Zamora). Zamora: Instituto de Estudios Zamoranos “Florián de Ocampo”, p
53-63.
Lash, [s.f.]
LASH, Willem F. Iconography and iconology. En: Grove Art Online. Oxford Art
Online. [Acceso restringido]. Disponible en:
http://www.oxfordartonline.com/subscriber/article/grove/art/T039803
Lauer, 1927
LAUER, Philippe. 1927. Les Enluminures romanes des manuscrits de la Biblothèque
Nationale. Paris: Gazette des Beaux-Arts.
Lauer, 1932
LAUER, Philippe. 1932. La Catalogne à l'époque romane: conférences faites à la
Sorbonne en 1930. Paris: Librairie Ernest Leroux.
Lauer (dir.), 1939
LAUER, Philippe (dir.). 1939. Catalogue général des manuscrits latins / Bibliothèque
nationale. Tome Ier, Nos 1-1438. Paris: Bibliothèque nationale.
LXXXVI
Lavin, 1993
LAVIN, Irving. 1993. The Politics of Iconology. En: CASSIDY, Brendan (ed.).
Iconography at the Crossroads. Papers from the Colloquium Sponsored by the
Index of Christian Art Princeton University 23-24 March 1990. Princeton: Princeton
University Press, 1993, p. 27-31.
Le Blant, 1878.
LE BLANT, Edmond. 1878. Études sur les s r oph ge s hré tiens nt iques de l vill e
d'Arles. [En línea]. Paris: Imprimerie Nationale. Disponible en:
http://archive.org/stream/tudessurlessar00lebluoft#page/20/mode/2up/search/Abraha
m
Leclerq, 1949
LECLERQ, J 949 Te xtes et manuscrits de quelques bibliothèques d‟Espagne,
Hispania Sacra, II, p. 91-118.
Lewine, 1970
LEWINE, Carol. 1970. The Miniatures of the Antwerp Sedulius Manuscript: The
Early Christian Models and their transformations. 2 Vols. Tesis doctoral inédita.
[New York]: Columbia University.
Libri, 1848
LIBRI, Guillaume. 1848. Réponse de M. Libri u r pport de M. Bou ly, publié d ns
le Moniteur universel, du 19 mars, 1848. London: Schulze et Co.
Little, 1993a
LITTLE, C. T. 1993. 126. Plaque with scenes from Genesis; 162. Capital with scenes
from the life of Abraham. En: The Art of Medieval Spain. A.D. 500-1200. New
York: The Metropolitan Museum of Art, p. 266-267; 314.
Little, 1993b
LXXXVII
LITTLE, C. T. 1993. 69. Casket. En: The Art of Medieval Spain. A.D. 500-1200. New
York: The Metropolitan Museum of Art, p. 141-142.
Llamazares, 2007
LLAMAZARES, Fernando. 2007. La Edad Moderna. Arquitectura escultura y pintura.
En: ROBLES, Constantino; LLAMAZARES, Fernando (coords.). Real Colegiata de San
Isidoro. Relicario de la monarquía leonesa. León: Edilesa, 2007, p. 222-251.
Loerke, 1981
LOERKE, William C. 1981. Observations on the Representation of Doxa in the
Mosaics of S. Maria Maggiore, Rome, and St. Catherine's, Sinai. Gesta, 20(1),
Essays in Honor of Harry Bober, p. 15-22.
Lojendio, 1978
LOJENDIO, Luis María de. 1978. Navarra. Vol. 7. España Románica. Madrid:
Ediciones Encuentro.
Lojendio; Rodríguez, 1978
LOJENDIO, Luis María de; RODRÍGUEZ, Abundio. 1978. Castilla /1. Burgos,
Logroño, Palencia y Santander. Vol. 1. España Románica. Madrid: Ediciones
Encuentro.
Lomartire, 2008
LOMARTIRE, Saverio. 2008. La pittura in Lombardia tra altomedioevo e XII secolo.
Alcuni problema de interpretazione. En: GUARDIA, M.; MANCHO, C. (Eds.) Les
fonts de la pintura romànica. Barcelona: Publicacions i Edicions de Ia Universitat
de Barcelona, p. 27-56.
Longás; Torre, 1935
LXXXVIII
LONGÁS, Pedro; TORRE, Martín de la. 1935. Catálogos de Códices Latinos. T. I.
Bíblicos. [En línea]. Madrid, Patronato de la Biblioteca Nacional. Disponible en:
http://archive.org/details/catlogodelosc01escouoft
López Ferreiro, 1900
LÓPEZ FERREIRO, A. 1900. Historia de la Santa A. M. Iglesia de Santiago de
Compostela. T. III, Santiago: Imp. y Enc. del Seminario Conciliar Central.
López; Caixal, 1992
LÓPEZ MULLOR, Alberto; CAIXAL MATA, Alvar. Una nueva excavación en la iglesia
de Sant Quirze de Pedret (Cercs, Barcelona). Espacio, Tiempo y Forma, Serie I,
Prehistoria y Arqueología, V, 1992, p. 315-374.
López; Caixal, 1995
LÓPEZ MULLOR, Alberto; CAIXAL MATA, Alvar. 1995. Llibre II. Església de Sant
Quirze de Pedret, Cercs. Excavacions arqueològiques. Campanyes 1989-1992. En
LÓPEZ MULLOR, Alberto (ed.). Investigacions arqueològiques i històriques al
Berguedà (II). Sant Llorenç prop Bagà. Sant Quirze de Pedret. II. Barcelona:
Diputació de Barcelona, Servei del Patrimoni Arquitectònic, p. 179-404.
López (ed.), 1995
LÓPEZ MULLOR, Alberto (ed.). Investigacions arqueològiques i històriques al
Berguedà (II). Sant Llorenç prop Bagà. Sant Quirze de Pedret. II. Barcelona:
Diputació de Barcelona, Servei del Patrimoni Arquitectònic. (Quaderns científics i
tècnics; 6).
López, 2002
LÓPEZ MULLOR, Alberto. 2002. Veinte años después. Arqueología de la
arquitectura, 1, p. 159-174.
LXXXIX
López Ocáriz, 1992
LÓPEZ DE OCÁRIZ ALZOLA, J. J. 1992. El temor al infierno hacia 1200. Análisis
iconográfico de la anástasis de Armentia. En: Alfonso VIII y su época. II Curso de
Cultura Medieval. Aguilar de Campoo. 1-6 Octubre 1990. Aguilar de Campoo:
Centro de Estudios del Románico, p. 253-269.
López Ocáriz, 1997
LÓPEZ DE OCÁRIZ ALZOLA, J. J. 1997. Pays Basque Romain. Alava, Bizcaye,
Guipúzcoa. La Pierre-qui-Vire.
López Ocáriz, 2012
LÓPEZ DE OCÁRIZ ALZOLA, J. J. 2012. Armentia. En: Enciclopedia del Románico en
el País Vasco. T. I. Álava. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real.
Centro de Estudios del Románico.
López de Ocáriz; Martínez de Salinas, 1988
LÓPEZ DE OCÁRIZ, Javier; MARTÍNEZ DE SALINAS OCIO, Felicitas.1988. Arte
prerrománico y románico en Alava. Cuadernos de Sección. Artes Plásticas y
Monumentales, 5, p. 15-79.
Lorenzo, 2004.
LORENZO ARRIBAS, Josemi. 2004. Tradición oral, unos santos barqueros y algunos
datos documentales dispersos sobre La Nave. En: CABALLERO ZOREDA, Luis
(coord.). La Iglesia de San Pedro de la Nave (Zamora). Zamora: Instituto de
Estudios Zamoranos “Florián de Ocampo”, p 9 -37.
Lorenzo, 2006
LORENZO ARRIBAS, Josemi. 2006. San Pedro de la Nave (Zamora). Interpretaciones
eruditas y populares sobre el origen de un templo y sus leyendas. Culturas
XC
populares. Revista electrónica. [En línea], 3, p. 1-47. Disponible en:
http://www.culturaspopulares.org/textos3/articulos/lorenzo.pdf
Lorés, 1991a
LORÉS, Immaculada. 1991. L’es ultur de ls l ust res de l
tedr l de Giron I del
monestir de Sant Cugat del Vallès. Formació, desenvolupament i difusió. 2
vols.Tesis doctoral inédita. Barcelona: Universitat de Barcelona.
Lorés, 1991b
LORÉS I OTZET, Immaculada. 1991. L‟escultura del claustre de la catedral de Girona
En: Catalunya Romànica. V. El Gironès. La Selv . El Pl de l’ Est ny . Barcelona:
Enciclopèdia Catalana, p. 119-131.
Lorés, 1992
LORÉS I OTZET, Immaculada. 1992. Pintures dels absis laterals de Pedret. En:
Prefiguració del Museu Nacional d'Art de Catalunya (catàleg d'exposició).
Barcelona: Lunwerg: Olimpíada cultural, p. 126-130.
Lorés, 1994
LORÉS I OTZET, Immaculada. 1994. El claustre romànic de Sant pere de Rodes: de
la memòria a les restes conservades: Una hipòtesi sobre la seva composició
escultòrica. Lleida: Universitat de Lleida.
Lorés, 2002
LORÉS I OTZET, Immaculada. 2002. El monestir de Sant Pere de Rodes. Bellaterra:
U.A.B. Servei de Publicacions; Barcelona: Edicions U.B.; Girona: Universitat de
Girona. Servei de Publicacions; Lleida: Universitat de Lleida. Servei de
Publicacions; Barcelona: Museu Nacional d'Art de Catalunya. (Memòria artium; 1)
Loring, 1987
XCI
LORING GARCÍA, Mª Isabel. 1987. Nobleza e iglesias propias en la Cantabria altomedieval. Studia Historica. Historia Medieval, 5, p. 89-120.
Lowden, 1992
LOWDEN, John. 1992. The Octateuchs. A Study in Byzantine Manuscritpt
Illustration, Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press.
Lowe, 1910.
LOWE, E. A. 1910. Studia palaeographica a contribution to the history of early
Latin minuscule and to the dating of Visigothic mss München: K nig lich
Bayerische Akademie der Wissenschaften.
Lozano, 2010
LOZANO LÓPEZ, Esther. 2010. Historias en el Paraíso. El Antiguo Testamento en el
claustro de la catedral de Tarragona. Románico 11, p. 6-13.
Lozano, 2012
LOZANO LÓPEZ, Esther. 2012. Rodrigo de Cascante. Pleitos y concordias de un
obispo promotor: el arte al servicio del poder episcopal. Viaje a Íbita. Estudios
históricos del Condado de Treviño, p. 312-328
Lozano y Serrano, 2010
LOZANO LÓPEZ, ESTHER Y SERRANO COLL, MARTA. 2010. Els capitells historiats del
claustre de la catedral de Tarragona. Tarragona: Arola Editors.
Lozano y Serrano, 2012
LOZANO LÓPEZ, ESTHER Y SERRANO COLL, MARTA. 2012. Programes escultòrics als
claustres catedralicis catalans: La Seu d‟Urgell i Tarragona. Conferencia [vídeo en
línea]. En: Congreso internacional: Les catedrals catalanes en el context europeu (s.
XCII
X-XII): escenaris i escenografies. [En línea]. Girona: Vic: Institut de Recerca
Històrica de la UdG. Disponible en: http://hdl.handle.net/10256.1/2784 .
Lucchesi-Palli, 1979a
LUCCHESI-PALLI, Elisabetta. 1979. 379 Bowl with Sacrifice of Isaac. En:
WEITZMANN, Kurt (ed.). Age of Spirituality. Late Antique and Early Christian Art,
Third to Seventh Century. Catalogue of the exhibition at the Metropolitan Museum
of Art, November, 19 1977, through February, 12, 1978. New York: The
Metropolitan Museum of Art & Princeton University Press, p. 422-423.
Lucchesi-Palli, 1979b
LUCCHESI-PALLI, Elisabetta. 1979. 380 Relief with Sacrifice of Isaac. En:
WEITZMANN, Kurt (ed.). Age of Spirituality. Late Antique and Early Christian Art,
Third to Seventh Century. Catalogue of the exhibition at the Metropolitan Museum
of Art, November, 19 1977, through February, 12, 1978. New York: The
Metropolitan Museum of Art & Princeton University Press, p. 423.
Luis Corral, 2009
LUIS CORRAL, F. 2009. En busca de hombres santos: Atila, Ildefonso y el obispado
de Zamora. En: MARTÍN VISO, I. (ed.). ¿Tiempos Oscuros? Territorios y sociedad en
el centro de la Península Ibérica (siglos VII-X). Madrid: Sílex, p. 202-227.
Lyman, 1969
LYMAN, Thomas W. 1969. The Pilgrimage Road Revisited. Gesta, 8(2), p. 30-44.
Machimbarrena, 1930
MACHIMBARRENA, Vicente. 1930. Saltos del Duero. Aprovechamiento de aguas del
río Esla. VI. San Pedro de la Nave. Revista de Obras Públicas, LXXVIII(2544), p.
93-97.
XCIII
Mâle, 1922
MÂLE, Emile. 1922. L'art religieux du XIIe siècle en France: étude sur les origines
de l'iconographie du moyen age. Paris: Librairie Armand Colin.
Mancho, 2003
MANCHO SUÁREZ, Carles. 2003. L pint ur mur l
C t luny dur nt l ’ lt Ed t
Mitjana. 2 vols. Tesis doctoral. Barcelona: Universitat de Barcelona.
Mancho, 2006
MANCHO SUÁREZ, Carles. 2006. Miniaturas en las paredes. La pintura mural en Sant
Pere de Rodes y su scriptorium. En: COLOMA MARTÍN, Isidoro, et al. (ed). Congreso
nacional de historia del arte (14º: 20 : Málaga). Correspondencia e integración de
las artes: Málaga, del 18 al 21 de septiembre de 2002. T.III, Vol. 1. Málaga:
Ministerio de Educación, Cultura y Deportes, Dirección de Cooperación y
Comunicación Cultural, p. 99-113.
Mancho, 2012a
MANCHO SUÁREZ, Carles. 2012. El paper de l'artista en l'art medieval / The role of
the artist in medieval art. Barcelona: Publicacions de la Universitat de Barcelona.
Mancho, 2012b
MANCHO SUÁREZ, Carles. 2012. Un métier très contemporain: les artistes du haut
moyen âge. Cahiers de Saint-Michel de Cuxà, 43, p. 9-14.
Mancho, 2012c
MANCHO SUÁREZ, Carles. 2012. La peinture murale du haut Moyen Âge en
Catalogne (IXe-Xe siècle). Turnhout: Brepols.
Mango, 1989
XCIV
MANGO, Ciril. 1989. Illuminated Prophet Books. A Study of Byzantine Manuscripts
of the Major and Minor Prophets by John Lowden. Review. The Burlington
Magazine, 131(1041), p. 852-853.
Mansilla, 2005
MANSILLA ESTEBAN, Raúl. 2005. La desamortización de la Abadía de San Quirce.
[En línea]. Burgos: Centro I.E.S. Cardenal López de Mendoza. Disponible en:
http://www.ubu.es/es/otri/difusion-i-d-i/divulgacion-cientifica/trabajosprevios/trabajos-premiados-2005.ficheros/41163La%20desamortizaci%C3%B3n%20de%20la%20abad%C3%ADa%20de%20San%
20Quince.pdf
Maraval, 1984
MARAVAL, Pierre. 1985. Lieux saints et pèlerinages d'Orient: histoire et géographie
des origines à la conquête arabe. Paris: Éditions du cerf.
Marchirori, 2007
MARCHIORI, Maria Laura. 2007. Art and reform in tenth-century Rome – The
paintings of S. Maria in Pallara. Tesis inédita Kingston, Ontario (Canada): Queen‟s
University.
Marcos, 2003
MARCOS MARTÍNEZ, Javier. 2003. ¿Ritos heterodoxos en la necrópolis medieval del
monasterio de Santa María de Piasca? Clavis, 4, p.82-89.
Marec, 1959
MAREC, Erwan. 1959. Deux interprétations du «Sacrifice d‟Abraham». Libyca.
Archéologie-Épigraphie, VII, p. 147-152.
Marín, et al., 1994
XCV
MARÍN CHAVES, Cristina, et al. 1994. Diagnóstico del deterioro de edificios del
patrimonio histórico-artístico del Sureste de la provincia de Huesca. Lucas Mallada:
revista de ciencias, 6, p. 143-170.
Marquès Balagué, 2009
MARQUÈS BALAGUÉ, Mercè. 2009. Intervención en pintura mural románica
fragmentada. El uso de los revoques para el tratamiento de su imagen. En: IV
Congreso del GEIIC. Cáceres, 25, 26 y 27 de noviembre de 2009. La Restauración
en el Siglo XXI. Funcion, Estetica e Imagen. [s.l.]: GE Grupo Español de
Conservación, p. 267-276+399.
Marquès i Casanovas, 1961a
MARQUÈS I CASANOVAS, Jaume. 1961. Importantes hallazgos en la catedral de
Gerona. Revista de Gerona, 14, p. 39-44.
Marquès i Casanovas, 1961b
MARQUÈS I CASANOVAS, Jaume. 1961. Codice de Beato, de Gerona. Revista de
Girona, 16, p. 7-16.
Marquès i Casanovas, 1975
MARQUÈS I CASANOVAS, Jaume. 1975. Proyección en el Arte del Beato de Girona.
Revista de Girona, 73, p. 24-31.
Martimort, 1949
MARTIMONT, A. G. 1949. L'iconographie des catacombes et la catéchèse antique.
Rivista di Archeologia Cristiana.
Martin, Georges, 2014
MARTIN, Georges. (En prensa). Des tombeaux et des femmes. El artículo aparecerá
en 2014. e-Spania, 17.
XCVI
Martín, J. C., 2009
MARTÍN, José Carlos. 2009. La Vita Froilanis episcopi Legionensis (BHL 3180), (s.
x): introducción, edicion crítica y particularidades lingüísticas. En: GOULLET,
Monique (ed.). Parva pro magnis munera. Turnhout: Brepols, p. 561-584.
Martin, 2003
MARTIN, Therese. 2003. Un nuevo contexto para el tímpano de la Portada del
Cordero en San Isidoro de León. En: SÁNCHEZ AMEJEIRAS, R.; SENRA GABRIEL Y
GALÁN, J. L. (coords.). El tímpano románico. Imágenes, estructuras y audiencias.
Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. Consellería de Cultura, Comunicación
Social e Turismo, p. 181-205.
Martin, 2006
MARTIN, Therese. 2006. Queen as King. Politics and Architectural Propaganda in
Twelfth-Century Spain. Leiden: Boston: Brill.
Martin, 2007
MARTIN, Therese. 2007. Decorar, aleccionar, aterrorizar: escultura románica y
gótica. En: ROBLES, Constantino; LLAMAZARES, Fernando (coord.). Real Colegiata
de San Isidoro. Relicario de la monarquía leonesa. León: Edilesa, 2007, p. 105-143.
Martin, 2008a
MARTIN, Therese. 2008. Hacia una clarificación del infantazgo en tiempos de la
reina Urraca y su hija la infanta Sancha (ca. 1107‑1159). e-Spania. [En línea]. 5.
Disponible: http://e-spania.revues.org/document12163.html.
Martin, 2008b
MARTIN, Therese. 2008. Una reconstrucción hipotética de la portada norte de la Real
Colegiata de San Isidoro, León. Archivo Español de Arte, 81(324), p. 357-378.
Martin, 2011
XCVII
MARTIN, Therese. 2011. Vie et mort dans le Panthéon de San Isidoro de León.
Cahiers de Saint-Michel de Cuxà, 42, p. 153-164.
Martín Viso, 2002a
MARTÍN VISO, Iñaki. 2002. Fragmentos del Leviatán. La articulación política del
espacio zamorano en la alta edad media. Zamora: Instituto de Estudios Zamoranos
“Florián de Ocampo” (Cuadernos de investigación; 2 )
Martín Viso, 2002b
MARTÍN VISO, Iñaki. 2002. La formación de la frontera con Portugal y su impacto en
el Occidente zamorano (Siglos XII-XIII). Studia zamorensia, NS, vol. 6, p. 49-74.
Martínez de Aguirre, 2004
MARTÍNEZ DE AGUIRRE, Javier. 2002. Artaiz, Arce y Puente la Reina. En:
FERNÁNDEZ-LADREDA, Clara (dir.) [et al.]. El Arte Románico en Navarra.
Pamplona: Gobierno de Navarra, p. 149-157.
Martínez de Aguirre, 2008
MARTÍNEZ DE AGUIRRE, Javier. 2008. Artaiz. En: Enciclopedia del Románico en
Navarra. Aguilar de Campoo, p. 235-249.
Martínez de Aguirre, 2011
MARTÍNEZ DE AGUIRRE, Javier. 2011. Arquitectura y soberanía: la catedral de Jaca y
otras empresas constructivas de Sancho Ramírez. Anales de Historia del Arte.
Volumen Extraordinario, 2, p. 181-249.
Martín López, 2004
MARTÍN LÓPEZ, María Encarnación. 2004. Las inscripciones del Panteón de San
Isidoro de León: particularidades epigráficas. En: DÍAZ Y DÍAZ, M. C. (coord.) [et
al.]. Escritos dedicados a Don José María Fernández Catón. Vol. II. León: Centro
de Estudios e Investigación "San Isidoro", p. 941-972.
XCVIII
Martín Torres, 2000
MARTÍN TORRES, María Teresa. 2000. Los museos de museos: utopías para el
control de la memoria artísitca. Imafronte, 15, p. 123-144.
Martín Torres, 2004
MARTÍN TORRES, María Teresa. 2004. Los visionarios de la gestión de la memoria
artística. Revista da Faculdade de Letras. Ciências e Técnicas do Património, I
Série, vol. III, p. 271-291.
Martínez Montañés, 2002.
MARTÍNEZ MONTAÑÉS, José Manuel. 2002. Santa Marta de Tera. En: Enciclopedia
del Románico en Castilla y León. Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la
Real.
Martínez Sopena, 1990
MARTÍNEZ SOPENA, Pascual. 1990. El conde Rodrigo de León y los suyos. Herencia
y expectativa del poder entre los siglos X al XII. En: PASTOR, Reyna (comp.).
Relaciones de poder, de producción y parentesco en la Edad Media y Moderna:
Aproximación a su estudio: [Seminario internacional celabrado en el
Departamento de Historia Medieval de Estudios Históricos de CSIC, en 1988].
Madrid: CSIC.
Martínez Sopena, 2004
MARTÍNEZ SOPENA, Pascual. 2004. Tradiciones y tendencias en el Medievalismo
español. Bulletin du entre d’études médiév les d ’ uxerre | BUCEM . [En línea],
8. Disponible en: http://cem.revues.org/index931.html.
Mateos, 1980
MATEOS RODRÍGUEZ, Miguel Ángel. 1980. San Pedro de la Nave. 2ª ed. Zamora:
Colegio oficial de aparejadores y arquitectos técnicos de Zamora.
XCIX
Mathews, 2000
MATHEWS, Karen Rose. 2000. Reading Romanesque Sculpture: The Iconography
and Reception of the South Portal Sculpture at Santiago de Compostela. Gesta,
39(1), p. 3-12.
Mayeur, 1908
MAYEUR, P 9 8
Le symbolisme d‟un tympan de porte à San Isidoro de León
Revue de l’ rt C hrétien. [En línea]. IV, 1908, p. 250-253. Disponible en:
http://archive.org/stream/revuedelartchr1908lill#page/n7/mode/2up
McCarron, 1998
MCCARRON, Richard E. 1998. An Epiphany of Mystical Symbols: Jacob of Sarug's
Mêmrâ 109 on Abraham and His Types. Hugoye: Journal of Syriac Studies, Vol.
1(1), p. 57-78.
McCluskey, 1994
MCCLUSKEY, Raymond. 1994. The Early history of San Isidoro de León (X-XII c.).
Nottingham Medieval Studies, 38, p. 35-59.
Melero, 1992a
MELERO MONEO, Mª Luisa. 1992. La escultura románica en Navarra. Cuadernos del
Arte Español, 31. Madrid.
Melero, 1992b
MELERO MONEO, Mª Luisa. 1992. La sculpture du cloître de la cathédrale de
Pampelune et sa répercussion sur l'art roman navarrais. Cahiers de Civilisation
Médiévale, 35, p. 241-246.
Mélida, 1910
MÉLIDA, José Ramón. 1910. La Basílica Legionense de San Isidoro. Boletín de la
Real Academia de la Historia, 56, p. 148-153.
C
Mélida, 1911
MÉLIDA, José Ramón. 1911. La iglesia parroquial de San Pedro de la Nave. Boletín
de la Real Academia de la Historia, LIX, p. 257-260.
Menéndez Pidal, Ramón, 1906
MENÉNDEZ PIDAL, Ramón. 1906. Primera crónica general de España que mandó
componer Alfonso el Sabio y se continuaba bajo Sancho IV en 1289. Madrid:
Bailly-Bailliere é Hijos.
Menéndez Pidal, [1954] 2003a
MENÉNDEZ PIDAL, Gonzalo. 2003. Mozárabes y asturianos en la cultura de la Alta
Edad Media. En: Varia Medievalia. I. Madrid: Real Academia de la Historia, p. 13175
Menéndez Pidal, [1958] 2003b
MENÉNDEZ PIDAL, Gonzalo. [1958]2003. Sobre miniatura española en la Alta Edad
Media. En: Varia Medievalia. II. Madrid: Real Academia de la Historia, p. 117-152.
Mentré, 1976
MENTRÉ, Mireille. 1976. Contribución al estudio de la miniatura en León y Castilla
en la Alta Edad Media. León: Institución Fray Bernardino de Sahagún, etc.
Mentré, 1994
MENTRÉ, Mireille. 1994. El estilo mozárabe. Madrid: Encuentro.
Michel, 1961
MICHEL, Paul-Henri. 1961. La fresque romane. Paris: Gallimard.
Milenario, 1975
Milenario Beato de Gerona: Palacio Episcopal, Salón del Trono, Diciembre 1975Enero 1976, Gerona. 1975. [Madrid]: Patronato Nacional de Museos. Comisaría
Nacional de Museos y Exposiciones [etc.].
CI
Millares Carlo, 1961
MILLARES CARLO, A. 1961. Manuscritos visigóticos. Notas bibliográficas. Hispania
Sacra, 14, p. 337-444.
Mínguez, 1995
MÍNGUEZ, José María. 1995. Innovación y pervivencia en la colonización del valle
del Duero. En: Despoblación y colonización del valle del Duero. Siglos VIII-XX. IV
Congreso de Estudios Medievales. Ávila: Fundación Sánchez-Albornoz, p. 47-79.
Miniatures, 1964
Miniatures espagnoles et flamandes dans les collections d'Espagne. 964
Bruxelles, B[ibliothèque] R[oyale] Catalogues des expositions organisées à la
Bibliothèque Albert Ier, à Bruxelles, catalogue no 4
Miranda, 2004
MIRANDA GARCÍA-TEJEDOR, Carlos. 2004. Estudio estilístico e iconográfico del
Beato de Girona. En: Beato de Liébana. Códice de Girona. Barcelona: Moleiro, p.
23-327.
Miziołek, 1990
MIZIOŁEK, Jerzy. 1990. Transfiguratio Domini in the Apse at Mount Sinai and the
Symbolism of Light. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 53, p. 42-60.
Molinier, 1892
MOLINIER, Auguste. 1892. Les manuscrits et les miniatures. Paris: Hachette.
Monroe, 1978
MONROE, William H. 1978. A Roll-Manuscript of Peter of Poitiers' Compendium.
The Bulletin of the Cleveland Museum of Art, 65(3), p. 92-107.
Montenegro, 1993
CII
MONTENEGRO VALENTÍN, Julia. 1993. Santa María de Piasca: estudio de un
territorio a través de un centro monástico: 857-1252. Valladolid: Secretariado de
Publicaciones. Universidad de Valladolid.
Monteverde, 1958-1959
MONTEVERDE, José Luis. 1958-1959. En torno a la torre de Cardeña. Boletín de la
Institución Fernán González, 13, p. 114-116.
Monumentos Nacionales de Euskadi I, 1985
Monumentos Nacionales de Euskadi. I. 1985. [S.l.]: Elexpuru: Departamento de
Cultura. Gobierno Vasco.
Moráis, 2006
MORÁIS MORÁN, José Alberto. 2006. Nuevas reflexiones para la lectura
iconográfica dela Portada del Perdón de San Isidoro de León: el impacto de la
Reforma Gregoriana y el arte de la tardoantigüedad. De arte: revista de historia del
arte, 5, p. 63-86.
Moráis, 2008
MORÁIS MORÁN, José Alberto. 2008. La recuperación de la Ecclesiae Primitivae
Forma en la escultura del Panteón real de San Isidoro de León. León: Universidad
de León.
Moráis, 2010
MORÁIS MORÁN, José Alberto. 2010. En torno a los procesos de la creación artística
románica en el medio rural: los tímpanos de Ruiforco y Matueca de Torío (León).
De arte: revista de historia del arte, 9, p. 37-60.
Moráis, 2011
MORÁIS MORÁN, José Alberto. 2011. La efigie esculpida del Rey David en su
contexto iconográfico. Una poética musical para la apotheosis celestial en la portada
CIII
del Cordero de San Isidoro de León. En: FERNÁNDEZ GONZÁLEZ, Etelvina (coord.).
Imágenes del poder en la edad media. Tomo II. Selección de Estudios del Prof. Dr.
Fernando Galván Freile. [León]: Universidad de León, p. 355-374.
Morais Puche, 2008
MORAIS PUCHE, Carmen. 2008. La evolución de los ámbitos funerarios: de San
Isidoro de León al monasterio de las Huelgas. Miscelánea Medieval Murciana,
XXXII, p. 103-117.
Moralejo, [1969]2004
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1969]2004. La primitiva fachada norte de la Catedral
de Santiago. Compostellanum, XIV(4), 1969, p. 623-668. Recogido en: FRANCO
MATA, Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de Galicia y otros estudios.
Homenaje al Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. I. Santiago de Compostela:
Xunta de Galicia, p. 21-46
Moralejo, [1973]2004a
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1973]2004. Esculturas compostelanas del último
tercio del siglo XII. Cuadernos de Estudios Gallegos, XXVIII(84), 1973, p. 294310. Recogido en: FRANCO MATA, Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de
Galicia y otros estudios. Homenaje al Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. I.
Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, p. 47-56.
Moralejo, [1973]2004b
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1973]2004. Un sculpture du style de Bernard
Gilduin à Jaca. Bulletin monumental, CXXXI (1973), p. 7-16. Recogido en: FRANCO
MATA, Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de Galicia y otros estudios.
Homenaje al Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. I. Santiago de Compostela:
Xunta de Galicia, pp. 57-64.
CIV
Moralejo, [1976]2004
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1976]2004. Sobre la formación del estilo escultórico
de Frómista y Jaca. En: Actas del XXIII Congreso Int. de historia del arte (Granada
1973), I. Granada: Universidad de Granada. Departamento de Historia del Arte, p.
427-434. Recogido en: FRANCO MATA, Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de
Galicia y otros estudios. Homenaje al Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. I.
Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, p. 65-69.
Moralejo, 1977
MORALEJO ÁLVAREZ, Seraf n 977 P our l‟interprétation iconographique du Portail
de l‟Agneau à Saint-Isidore de León: les signes du zodiaque. Les Cahiers de SaintMichel de Cuxa, 8, p.137-173.
Moralejo, [1977]2004a
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1977]2004. The Codex Calixtinus as an ArtHistorical Source. En: WILLIAMS, J. y STONES, A. (eds.). The Codex Calixtinus and
the Shrine of St. James. Tübingen, 1992. Recogido en: FRANCO MATA, Ángela
(dir.). 2004. Patrimonio artístico de Galicia y otros estudios. Homenaje al Prof. Dr.
Serafín Moralejo Álvarez. T. II. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, p. 223235.
Moralejo, [1977]2004b
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1977]2004. Aportaciones a la interpretación del
programa iconográfico de la Catedral de Jaca. En: Homenaje a don Jose María
Lacarra de Miguel. I, Zaragoza, 1977, p. 173-198. Recogido en: FRANCO MATA,
Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de Galicia y otros estudios. Homenaje al
Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. II. Santiago de Compostela: Xunta de
Galicia, p. 89-100.
CV
Moralejo, [1977]2004c
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1977]2004. Saint Jacques de Compostelle. Les
portails retrouvés de la Cathédrale romane. Les dossiers de l’ r héologie. 20, 1977,
p. 87-103. Recogido en: FRANCO MATA, Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico
de Galicia y otros estudios. Homenaje al Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. II.
Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, p. 101-110.
Moralejo, [1979]2004
MORALEJO, Serafín. [1979]2004. La sculpture romane de la Cathedrale de Jaca. Etat
des questions. Les Cahiers de Saint-Michel de Cuxa, nº 10 (1979), p. 79-106.
Recogido en: FRANCO MATA, Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de Galicia y
otros estudios. Homenaje al Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. II. Santiago de
Compostela: Xunta de Galicia, p. 141-160.
Moralejo, [1983]2004
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1983]2004. La reutilización e influencia de los
sarcófagos antiguos en la España medievla. En: ANDREAE, B.; SETTIS, C. (eds.).
Colloquio sul reimpiego dei sarcofagi romani nel Medeioevo, Pisa 5-12. September
1982. Mahrburg/Lahn, Verlag des Kunstgeschichtilichen Seminars, 1984, p. 187203. Recogido en: FRANCO MATA, Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de
Galicia y otros estudios. Homenaje al Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. II.
Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, p. 279-299.
Moralejo, [1985]2004a
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1985]2004. Le Lieu Saint: Le tombeau et les
basiliques mediévales. En: Santiago de Compostela 1000 ans de Pélérinage
européen, Europalia 85, Gand, 1985, p. 41-52. Recogido en: FRANCO MATA,
Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de Galicia y otros estudios. Homenaje al
CVI
Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. II. Santiago de Compostela: Xunta de
Galicia, p. 11-19.
Moralejo, [1985]2004b
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1985]2004. Artistas, patronos y público en el arte
del Camino de Santiago. Compostellanum, 30, 1985, p. 395-430. Recogido en:
FRANCO MATA, Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de Galicia y otros
estudios. Homenaje al Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. II. Santiago de
Compostela: Xunta de Galicia, p. 21-36.
Moralejo, [1985]2004c
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1985]2004. The Tomb of Alfonso Ansurez ( +
1093). Its Place and the Role in the Beginnings of Spanish Romanesque Sculpture.
En: Santiago, Saint-Denis and Saint Peter. The Reception of Roman Liturgy in
León-Castile in 1080. New York, 1985, p. 63-99. Recogido en: FRANCO MATA,
Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de Galicia y otros estudios. Homenaje al
Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. II. Santiago de Compostela: Xunta de
Galicia, p. 37-54.
Moralejo, [1985]2004d
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1985]2004. Le Porche de la Gloire de la Cathédrale
de Compostelle: problèmes de sources et d‟interprétation Les Cahiers de SaintMichel de Cuxa, p. 92-110. Recogido en: FRANCO MATA, Ángela (dir.). 2004.
Patrimonio artístico de Galicia y otros estudios. Homenaje al Prof. Dr. Serafín
Moralejo Álvarez. T. I. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, p. 307-318.
Moralejo, [1987]2004
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1987]2004.Modelo, copia y originalidad en el marco
de las relaciones artísticas hispano-francesas (ss. XI-XIII). Actas del Vº Congreso
CVII
Español de Historia del Arte. Barcelona, 29 de octube al 3 de noviembre de 1984.
Barcelona, 1987, p. 89-112. Recogido en: FRANCO MATA, Ángela (dir.). 2004.
Patrimonio artístico de Galicia y otros estudios. Homenaje al Prof. Dr. Serafín
Moralejo Álvarez. T. II. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, p. 121-144.
Moralejo, [1989]2004
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1989]2004. Le origini del programma iconografico
dei portali nel Romanico spagnolo. En: Atti del Convegno: Wiligelmo e Lanfranco
nell’Europ romanica, Modena 24-27 ott. 1985. Modena: Panini, 1989, p. 35-51.
Recogido en: FRANCO MATA, Ángela (dir.). 2004. Patrimonio artístico de Galicia y
otros estudios. Homenaje al Prof. Dr. Serafín Moralejo Álvarez. T. II. Santiago de
Compostela: Xunta de Galicia, p. 121-144.
Moralejo, [1992]2004
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1992]2004. The Codex Calixtinus as an ArtHistorical Source. En: WILLIAMS, J. y STONES, A. (eds.). The Codex Calixtinus and
the Shrine of St. James. Tübingen, 1992. Recogido en: FRANCO MATA, Ángela
(dir.). 2004. Patrimonio artístico de Galicia y otros estudios. Homenaje al Prof. Dr.
Serafín Moralejo Álvarez. T. II. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, p. 223235.
Moralejo, [1993]2004
MORALEJO ÁLVAREZ, Serafín. [1993]2004. El Pórtico de la Gloria. En: FMR,
Franco María Ricci 199. 1993, p. 28-46. Recogido en: FRANCO MATA, Ángela (dir.).
2004. Patrimonio artístico de Galicia y otros estudios. Homenaje al Prof. Dr.
Serafín Moralejo Álvarez. T. II. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, p. 281291.
Morales, 1765
CVIII
MORALES, Ambrosio de. 1765. Viage a los reynos de Leon y Galicia y Principado
de Asturias. Para reconocer las reliquias de santos, sepulcros Reales y libros
manuscritos de las cathedrales y monasterios. Sale a luz con notas, con la vida del
autor y con su retrato Henrique Florez. Madrid: Antonio Marín.
Morales, [1574]1791
MORALES, Ambrosio de. [1574]1791. Coronica General de España. T. VIII.
Madrid: Oficina de Don Benito Cano.
Morales, 1792
MORALES, Ambrosio de. 1792. Las Antigüedades de las ciudades de España: que
van nombradas en la crónica con las averiguaciones de sus sitios y nombres
antiguos / que escrebia Ambrosio de Morales. Tomo X.: que contiene las
antigüedades de Córdoba (142 p.) ; la Descendencia de Santo Domingo de Guzman
(48 p.) ; y el Viage santo del autor, con quatro discursos del editor sobre el sitio de
Segobriga, los caminos de los romanos por España, las tribus romanas y los
pueblos varcilenses (288 p.). Madrid: en la Oficina de Don Benito Cano.
Morano, 1999
MORANO RODRÍGUEZ, Ciriaca. 1999. La historia textual de las glosas marginales de
Vetus Latina del Codex Gothicus Legionensis. En: Codex Biblicus Legionensis.
Veinte estudios. León: Lancia, p. 281-302.
Morer; Font-Albada, 1993
MORER I MUNT, A.; FONT-ALBADA, M. 1993. Materials pictòrics medievals.
Investigació de les pintures murals romàniques a Catalunya. Butlletí del MNAC,
I(1), p. 71-115.
CIX
Morin, 2006
MORIN DE PABLOS, Jorge. 2006. Arqueología del poblamiento visigodo en el
occidente de la Meseta Norte (Siglos V-VIII). Zona arqueológica, 8(1). (Ejemplar
dedicado a: La investigación arqueológica de la época visigoda en la Comunidad de
Madrid), p. 175-216.
Mundó, 1994
MUNDÓ, Anscari M. 1994. La cultura artística escrita. En: Catalunya Romànica.
XXV. Barcelona: Enciclopèdia Catalana, p. 133-162.
Mundó, 1997
MUNDÓ, Anscari M. 1997. Darrers estudis entorn de les bíblies de Ripoll. Butlletí de
l So ie t t C t l n d’ Estudis Històrics, VIII, p. 9-15.
Mundó, 2002
MUNDÓ, Anscari M. 2002. Les Bíblies de Ripoll: estudi dels Mss. Vaticà, Lat. 5729 i
Paris, BNF, Lat. 6. Città del Vaticano: Biblioteca apostolica vaticana.
Muns, 1887
MUNS Y CASTELLET, Francisco, “Sant Quirse de Pedret”, Joventut Catòlica de
Barcelona. Certamen catalanista. Junta de MCMLXXXVII, Barcelona, Tipografía
Católica, 1887, p. 305-327.
Næsgaard, 1962
NÆSGAARD, O. 1962. Saint-Jacques de Compostela et les débuts de la grande
sculpture vers 1100. Aarhus: Publications de la Société archéologique du Jutland.
Narkiss, 1978
NARKISS, Bezalel. 1978. Representational Art. En: WEITZMANN, Kurt (ed.). Age of
Spirituality. Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century.
Catalogue of the exhibition at the Metropolitan Museum of Art, November, 19 1977,
CX
through February, 12, 1978. New York: The Metropolitan Museum of Art &
Princeton University Press, p. 366-371)
Navarro Espinach, [2006]
NAVARRO ESPINACH, Germán. [2006]. Conquista cristiana y feudalismo: las tierras
del Somontano en la Edad Media. En: JUSTE ARRUGA, Mª. Nieves (coord.).
Comarca de Somontano de Barbastro. II. De la historia. [Zaragoza]: Departamento
de Presidencia y Relaciones Institucionales, p. 87-100.
Navascués, 1937
NAVASCUÉS, J. Mª. 1937. Nuevas inscripciones de San Pedro de la Nave. Archivo
Español de Arte y Arqueología, 37(1), p. 61-71.
Nersessian, 1933
DER NERSESSIAN, Sirarpie. 1933. The Date of the Initial Miniatures of the
Etchmiadzin Gospel. The Art Bulletin. 15(4), p. 327-360.
Neuss, 1912
NEUSS, Wilhelm. 1912. Das Buch Ezechiel in Theologie und Kunst bis zum Ende
des 12. Jahrhunderts, mit besonderer Berücksichtigung der Gemälde in der Kirche
zu Schwarzrheindorf; ein Beitrag zur Entwicklungsgeschichte der Typologie der
christlichen Kunst, vornehmlich in den Benediktinerklöstern. Münster in Westf:
Aschendorff.
Neuss, 1922
NEUSS, Wilhelm. 1922. Die katalanische Bibelillustration um die Wende des ersten
Jahrtausends und die altspanische Buchmalerei : eine neue Quelle zur Geschichte
des Auslebens der altchristlichen Kunst in Spanien und zur frühmittelalterlichen
Stilgeschichte. [En línea]. (La ilustración de la Biblia en Cataluña cerca del año mil
y las miniaturas antiguas españolas). Bonn: K. Schroeder.
CXI
Disponible en: http://archive.org/details/diekatalanischeb00neusuoft
Neuss, 1930
NEUSS, Wilhelm. 1930. Eine Katalanische Bilderhandschrift in Turin (des Beatus J
II 1 der Biblioteca Nazionale): mit 13 Abbildungen. Münster in Westfalen:
Aschendorff. (Sonderabdruck aus den Spanische Forschungen der
Görresgesellschaft / Gesammelte Aufsätze; Band II), p. 36-46.
Neuss, 1931
NEUSS, Wilhelm. 1931. Die Apokalypse des Hl. Johannes in der altspanischen und
altchristlichen Bibel-Illustration. Munster i.W.: Aschendorff.
Neuss, 1947-51
NEUSS, Wilhelm. 1947-51. Die Katalanische Bibel aus Sant Pere de Roda und
Dürers Apokalypse. En: Miscel·lània Puig i Cadafalch: recull d'estudis
d'arqueologia, d'història de l'art i d'història oferts a Josep Puig i Cadafalch per la
Societat Catalana d'Estudis Històrics, filial de l'Institut d'Estudis Catalans. Vol. I.
Barcelona: Institut d'Estudis Catalans, p. 261-267.
Niehoff, 1995
NIEHOFF, M. R. 1995. The Return of Myth in Genesis Rabbah on the Akeda.
Journal of Jewish Studies, XLVI (1‑2), p. 69‑87.
Niermeyer, 1976
NIERMEYER, J. F. 1976. Medieae Latinitatis Lexicon Minus. Fasc. I. Leiden: Brill.
Nikolasch, 1969
NIKOLASCH, Franz. 1969. Zur Ikonographie des Widders von Gen 22. Vigiliae
Christianae, 23(3), p. 197-223.
Noell, 2005
CXII
NOELL, Matthias. 2005. Classement und classification. Ordnungssysteme der
Denkmalpflege in Frankreich und Deutschland. Kunsttexte.de, 2(1). Symposium
Nachdenken über Denkmalpflege. [En línea] Teil 4. Vortrag. Disponible en:
http://edoc.hu-berlin.de/kunsttexte/download/denk/sym4-noell.pdf
Ocaña, 2008-2009
OCAÑA EIROA, Francisco Javier. 2008-2009. El crucero de la catedral de Santiago.
Mutilaciones y transformaciones. Abrente, 40-41, p. 35-73.
Ocón, 1985a
Ocón Alonso, Dulce. 1985. Tímpanos románicos españoles: reinos de Navarra y
Aragón. 2 vols. Tesis doctoral. Madrid: Universidad Complutense.
Ocón, 1985b
OCÓN ALONSO, Dulce. 1985. El tímpano del carnero de la Basílica de Armentia. En:
La formación de Álava, 650 aniversario del Pacto de Arriaga (1332-1982).
(Congreso de Estudios Históricos, Vitoria-Gasteiz, 1982, Vol. 2), Vitoria-Gasteiz:
Diputación Foral de Alava, p. 791-799.
Ocón, 1992a
OCÓN ALONSO, Dulce. 1992. La recepción de las corrientes artísticas europeas en la
escultura monumental en torno a 1200. En: El arte español en épocas de transición.
IX C.E.H.A. León, p. 17-26.
Ocón, 1992b
OCÓN ALONSO, Dulce. 1992. Alfonso VIII, la llegada de las corrientes artísticas de
la corte inglesa y el bizantinismo de la escultura española en torno al año 1200. En:
Alfonso VIII y su época. II Curso de Cultura Medieval. Aguilar de Campoo. 1-6
Octubre 1990. Aguilar de Campoo: Centro de Estudios del Románico, 1992, p. 307320.
Ocón, 1992-1993
CXIII
OCÓN ALONSO, Dulce. 1992-1993. La primitiva portada de San Andrés de Armentia
(Álava): Datos documentales. Kobie (Serie Bellas Artes), IX, p. 167-180.
Ocón, 1993
OCÓN ALONSO, Dulce. 1993. La representación de la Anástasis de la Basílica de
Armentia. Cuadernos de Arte e Iconografía, IV(11), p. 192-202.
Onians, 2008
ONIANS, John. 2008. Neuroarthistory: From Aristotle and Pliny to Baxandall and
Zeki. New Haven, CT: Yale University Press.
Orchard, 1994
ORCHARD, A. 1994. Conspicuous Heroism: Abraham, Prudentius, and the Old
English Verse Genesis. En: CARRUTHERS, L. (ed.). Heroes and Heroines in
Medieval English Literature. Cambridge, 1994, p. 45‑69.
Ordeig, 1993
ORDEIG, R. 1993. Les dotalies de les esglésies de Catalunya (segles IX-XII). Vol. I.
Vic: Estudis Historics.
Orlandis, 1954
ORLANDIS ROVIRA, José. 1954. Traditio corporis et animae (La “Familiaritas” en
las iglesias y monasterios españoles de la alta Edad Media). En: Anuario de Historia
del Derecho Español, XXIV, p. 95-279.
Orofino, 2001-2002
OROFINO, Giulia. 2001-2002. Per un‟iconografia comparata delle Bibbie atlantiche.
Rivista di storia della miniatura, 6-7. (Atti del VI Congresso di Storia della
Miniatura «Cicli e immagini bibliche nella miniatura»), p. 29-40.
Orriols, 2005
CXIV
ORRIOLS, Anna. 2005. Un manuscrit romànic il·lustrat a Girona: el Beatus de Torí.
Giron
l ’ b st , VII-VIII-IX-X. Girona: Bell-lloc del Pla, 2005, p. 169-189.
Orriols, 2008
ORRIOLS, Anna. 2008. Il·lustració de manuscrits a Girona i a Cuixà (segles XI-XII).
Interrogants i propostes. En: GUARDIA, M.; MANCHO, C. (eds.). Les fonts de la
pintura romànica. Barcelona: Publicacions i Edicions de la Universitat de
Barcelona, p. 195-218.
Ortega; Villagordo, 1999
ORTEGA ORTEGA, J.; VILLARGORDO ROS, C. 1999. La arqueología después del fin de
la arqueología. Complutum, 10, p. 7-14.
Ottaway, 1995
OTTAWAY, John. 1995. Entre le Couserans et le Pallars sobira: peinture murale et
réforme en moyenne montagne. État d'une recherche sur les peintures de SaintLizier. En: PRESSOUYRE, Léon (dir.). Vivre en moyenne montagne (117e congrès
national des sociétés historiques et scientifiques, Clermont-Ferrand, 1992). Paris:
CHTS, p. 325-380.
Pächt, 1986
PÄCHT, Otto. Historia del arte y metodología. Madrid: Alianza.
Pagès, 2004
PAGÈS I PARETAS, Montserrat. 2004. Sobre els orígens de Pedret i sobre el suposat
quart genet de les seves pintures romàniques. Butlletí del Museu N ion l d’ rt de
Catalunya, 7, p. 83-90.
Pagès, 2005
PAGÈS I PARETAS, Montserrat. 2005. Sobre pintura romànica catalana. Barcelona:
Publicacions de l‟Abadia de Montserrat, p 47-88.
CXV
Pagès, 2011
PAGÈS I PARETAS, Montserrat. 2011. Pintura al fresc del segle XI: de nou, Pedret.
Urtx, 25, p. 161-169.
Palazzo, 1992
PALAZZO, Éric. 1992. Les pratiques liturgiques et devotionnelles et le decor
monumental dans les églises du Moyen Âge. En: CENTRE INTERNATIONAL D'ART
MURAL.1992.
Moyen Age:
L'emplacement et la fonction des images dans la peinture murale du
tes du 5ème Sémin ir e intern t ion l d rt mur l , 16-18 septembre
1992, Saint-Savin. [Saint-Savin, France]: Centre international d'art, p. 45-56.
Palazzo, 1994
PALAZZO, Éric. 1994. Les s r m ent i res de Fuld . Étude sur l’i onogr phi e et l
liturgie à l’époque ottoniene. Münster: Aschendorff.
Palazzo, 2010
PALAZZO, Éric. 2010. Art et Liturgie au Moyen Age. Nouvelles Approches
Anthropologique et Epistémologique. Anales de Historia del Arte. [En línea] Nº
Extra 1, p. 31-74. Disponible en:
http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3345504
Palol, 1956
PALOL SALELLAS, Pere de.1956. Esencia del arte hispánico de época visigoda:
romanismo y germanismo. En: Settimane di Studio sull’ lto Me dioevo. III. I Goti in
Occidente. Problemi (Spoleto 1955), 65(126), p. 101-102, 109-110.
Palol, 1967
PALOL SALELLAS, Pere de. 1967. Arqueología cristiana de la España Romana.
Siglos IV-VI. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas.
Palol, 1968
CXVI
PALOL SALELLAS, Pere de. 1968. Arte hispánico de la época visigoda. Barcelona:
Polígrafa.
Palol, 1979-1980
PALOL SALELLAS, P. de. 1979-1980. El tapís de la Creació de la catedral de Girona y
el Beato de Torí. Problemas de cronología. Annals de l'lnstitut d'Estudis Gironins,
XXV-I, p. 119-124.
Palol, 1986
PALOL SALELLAS, Pere de. 1986. El Tapís de la creació de la catedral de Girona.
Barcelona: Proa (Artestudi: Quaderns d‟estudis medievals Suplementa; 2)
Palol, 1991
PALOL SALELLAS, Pere de. 1991. Arte y arqueología. En: JOVER ZAMORA, J.M.
(dir.). España visigoda. Vol. 2, tomo 3. Historia de España Menéndez Pidal. 3ª ed.
Madrid: Espasa-Calpe, p. 269-428.
Palomero, 1993a
PALOMERO ARAGÓN, Félix. 1993. Artistas y artesanos en la Castilla altomedieval
(siglos XI al XII): Claustro de San Pedro de Soria y galería de Rebolledo de la
Torre. En Actas del III Curso de Cultura Medieval, Aguilar de Campoo, p. 281-294.
Palomero, 1993b
PALOMERO ARAGÓN, F. 1993. Tres monumentos románicos burgaleses relacionados
con las rutas jacobeas. En CID PRIEGO, C. (coord.). Las artes en los Caminos de
Santiago. Oviedo: Universidad de Oviedo. Servicio de publicacione, p. 169-198.
Pallàs, 1962
PALLÀS ARISA, Camil. 1962. Arte prerrománico catalán: Pedret y Obiols. San Jorge,
47, p. 63-67.
CXVII
Palumbo, 2006-7
PALUMBO, M. Laura. 2006-7. L'enigma di Durro: aggiunte all'iconografia di San
Quirico e Santa Giulitta nell'ambito della pittura romanica catalana. Matèria. 6-7, p.
19-37.
Panofsky, [1932]1998
PANOFSKY, Erwin. 1932. Zum Problem der Beschreibung und Inhaltsdeutung von
Werken der bilbenden Kunst. Logos, XXI, pp. 103-119. Reeditado en: MICHELS,
Karen; WARNKE, Martin (eds.). Deutschsprachige Aufsätze. II, Berlin: Akademie
Verlag, 1998, p. 1064-1077.
Panofsky, [1939] 1982
PANOFSKY, Erwin. [1939] 1982. Estudios sobre iconologia. Madrid: Alianza.
Patton, 2004
PATTON, Pamela A. 2004. Pictorial narrative in the Romanesque cloister: cloister
imagery and religious life in medieval Spain. New York: Peter Lang. (Hermeneutics
of art; 12).
Pavón, 1999
PAVÓN MALDONADO; Basilio. 1999. Roma y el Islam occidental según las crónicas
árabes: pervivencias antiguas en la arquitectura de Al-Andalus. En: Tés philíes táde
dóra. Miscelánea léxica en memoria de Conchita Serrano. Editada por sus
compañeros del Departamento de Filología Grecolatina, Instituto de Filología,
Madrid, p. 665-680.
Perec, [1982]2003
PEREC, Georges. 2003. Penser/Classer. Paris: Éditions du Seuil.
Pérez, M., 2012
CXVIII
PÉREZ, M. 2012. El control de lo sagrado como instrumento de poder: los
monasterios particulares de la aristocracia altomedieval leonesa. Anuario de
Estudios Medievales, 42(2): p. 799-822.
Pérez Alonso, 2008
PÉREZ ALONSO, Aiskoa. 2008. Una nueva interpretación de la escultura del pórtico
de Armentia. Sancho el Sabio, 28, p. 129-156.
Pérez Carmona, 1959
PÉREZ CARMONA, José. 1959. Arquitectura y escultura románicas en la provincia de
Burgos. Burgos. (Publicaciones del Seminario Metropolitano de Burgos; Serie A,
Vol. 8).
Pérez González (coord.), 2010a
PÉREZ GONZÁLEZ, Maurilio (coord.). 2010. Seis Estudios sobre Beatos Medievales.
[León]: Universidad de León.
Pérez González, 2010b
PÉREZ GONZÁLEZ, Maurilio. 2010. Tres colofones de Beatos: su texto, traducción y
comentario. En: PÉREZ GONZÁLEZ, Maurilio (coord.). Seis Estudios sobre Beatos
Medievales. [León]: Universidad de León, p. 221-231.
Pérez Llamazares, 1923a
PÉREZ LLAMAZARES, Julio. 1923. Iconografía de la Real Colegiata de San Isidoro
de León. [En línea]. León: Imprenta y Librería Religiosa. Disponible en:
http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=1433
Pérez Llamazares, 1923b
CXIX
PÉREZ LLAMAZARES, Julio. 1923. Catálogo de los códices y documentos de la Real
Colegiata de San Isidoro de León. [En línea]. León: Imprenta Católica. Disponible
en: http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=6189
Pérez Llamazares, 1927
PÉREZ LLAMAZARES, Julio. 1927. Historia de la Real Colegiata de San Isidoro, de
León. [En línea]. León: Imprenta Moderna. Disponible en:
http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=955
Pérez Llamazares, 1970
PÉREZ LLAMAZARES, Julio. 1970. Iconografía eucarística milenaria. El Cordero.
Hidalguía, 103, p. 893-908.
Pérez Urbel, 1952
PÉREZ DE URBEL, J. 1952. Sampiro: su crónica y la monarquía leonesa en el siglo
X. Madrid: Escuela de Estudios Medievales (CSIC). (Estudios; 26)
Pérez Urbel; González, 1950-1955
PÉREZ DE URBEL, J.; GONZÁLEZ Y RUIZ ZORRILLA, A. 1950-1955. Liber Commicus.
Edición crítica. Madrid: Escuela de Estudios Medievales (CSIC), 2 vols.
Pérez Urbel; González, 1959
PÉREZ DE URBEL, J. y GONZÁLEZ Y RUIZ ZORRILLA, A. 1959. Historia Silense.
Madrid: Escuela de Estudios Medievales (CSIC). (Textos; 30)
Pérez Urbel; Whitehill, 1931
PÉREZ DE URBEL, Justo; WHITEHILL, Walter. 1931. La iglesia románica de San
Quirce. Boletín de la Academia de Historia, 98, p. 795-812.
Perla, 1974
PERLA, Daniele. 1974. Le porte di bronzo di San Michele sul Gargano. Monte
S nt’ nge lo (Foggi ): [Monte Sant‟Angelo]: PP. Benedetti.
CXX
Perrotta, 2011
PERROTTA, Carmen. 2011. Adolf Mas: pionero en la documentación del patrimonio
artístico español. Arqueología, historia y viajes sobre el mundo medieval, 41, p.7687
Pescador, 1988
PESCADOR DEL HOYO, María del Carmen.1988. San Pedro de la Nave. La vida de un
priorato. Cuadernos de Historia de España, LXX, p. 183-229.
Piggin, 2009-2013
PIGGIN, Jean-Baptiste. The Biblical Stemmata. [En línea]. Disponible en:
http://www.piggin.net/stemmahist/biblicalcatalog.htm
Piggin, (en prensa)
PIGGIN, Jean-Baptiste. (En prensa). The Great Stemma: a Late Antique
Diagrammatic Chronicle of Pre-Christian Time. Studia Patristica, 54.
Pijoan, 1907
PIJOAN I SOTERAS, Josep. 1907. Les Pintures murals catalanes. Fascicle I. Pedret.
[Barcelona]: Institut d‟Estudis Catalans.
Pijoan, 1911
PIJOAN I SOTERAS, Josep. 1911. A Re-Discovered School of Romanesque Frescoes.
The Burlington Magazine for Connoisseurs. 19(98), p. 64+67-69+71-73.
Pijoan, 1913
PIJOAN I SOTERAS, Josep. 1913. Les Miniatures de l'Octateuch a les Biblies
romàniques catalanes. n u ri de l’Institut d’Estudis C t l ns , MCMXI-XII, p. 475507.
Pijoan, 1915
CXXI
PIJOAN I SOTERAS, Josep. 1915. El monasterio de San Pedro de Roda y la cultura
española del siglo X. Hojas Selectas, 161, p. 417-424.
Pijoan, 1922
PIJOAN I SOTERAS, Josep. 1922. La pittura romanica in Spagna e i suoi rapporti con
l'arte romanica d'altri paesi. En: L'Italia e l'arte straniera : atti del X Congresso
Internazionale di Storia dell'Arte in Roma. Roma: Maglione & Strini, p. 143-145.
Pijoan, 1925
PIJOAN I SOTERAS, Josep. 1925. Les pintures murals romàniques de Pedret. Gaseta
de les arts, 23, p. 5-6.
Pijoan, [1944]1955
PIJOÁN I SOTERAS, Josep. [1944]1955. Summa Artis. T. IX. El arte románico:
siglos XI y XII. Madrid: Espasa Calpe, 1955.
Pijoan; Gudiol, 1948
PIJOAN I SOTERAS, Josep; GUDIOL I RICART, Josep M. Les pintures murals
romàniques a Catalunya. (Monumenta Cataloniae; 4). Barcelona.
Pinell, 1998
PINELL, Jordi. 1998. Liturgia Hispánica. Barcelona: Centre de Pastoral Litúrgica.
(Biblioteca litúrgica; 9).
Piva, 2006
PIVA, Paolo. 2006. L‟arte medievale e il suo contesto En: PIVA, Paolo (ed.). L’ rte
medievale nel contesto. 300-1300. Funzioni, Iconografia, Tecniche. Milano: Jaca
Book.
Plazaola, 2002
CXXII
PLAZAOLA ARTOLA, Juan. 2002. El Arte Románico en Euskal Herria. Revista
Internacional de los Estudios Vascos, 47, p. 93-181.
Pons, 2006
PONS I GURI, J. M. 2006. Re ull d’estudis d’històri j urídi
t l n . Vol. IV.
Barcelona: Fundació Noguera.
Pontero, 1752
PONTERO, Andrés de Simón. 1752. Cuaderno con breve noticia de la fundación,
donaciones, privilegios y antigüedades del monasterio benedictino de San Pedro de
Roda en Selva de Mar (Gerona). Contiene copia de los escasos documentos que se
conservan de los siglos X a XIV. Madrid: Archivo Histórico Nacional. CODICES,
L.1287.
Porter, 1922
PORTER, Arthur Kingsley. 1922. Pilgrimage Sculpture. American Journal of
Archaeology, 26(1), p. 1-53.
Porter, 1923
PORTER, Arthur Kingsley.1923. Romanesque Sculpture of the Pilgrimage Roads.
Vol. I. Boston: M. Jones.
Porter, [1924]1926
PORTER, Arthur Kingsley. [1924]1926. La tumba de Doña Sancha y el arte románico
en Aragón. IBARRA, María África (Trad.). Boletín de la Real Academia de la
Historia, LXXXIX, cuaderno I, p. 119-133.
Porter, 1928
PORTER, Arthur Kingsley.1928. Escultura Románica en España. 2 vols. Barcelona:
GG; Florencia: Pantheon.
CXXIII
Poza Yagüe, 2003
POZA YAGÜE, Marta. 2003. Entre la tradición y la reforma. A vueltas de nuevo con
las portadas de San Isidoro de León. Anuario del Departamento de Historia y
Teoría del Arte, 15, p. 9-28
Poza Yagüe, 2009
POZA YAGÜE, Marta. 2009. Fortaleza militar y refugio de fe: proceso constructivo y
relaciones estilísticas del conjunto de Loarre. En HUERTA, Pedro Luis (coord.). Siete
maravillas del románico español. Aguilar de Campoo: Fundación de Santa María la
Real, p. 51-81.
Poza Yagüe, 2010
POZA YAGÜE, Marta. 2010. Recuperando el pasado. Algunas notas sobre las
primeras portadas teofánicas del románico castellano-leonés (acerca del relieve
conservado en Rhode Island). Anales de Historia del Arte. Volumen extraordinario:
II Jornadas complutenses de Arte Medieval, p. 311-325.
Poza Yagüe, 2011
POZA YAGÜE, Marta. 2011. La Burra de Balaam. Revista Digital de Iconografía
Medieval, III(5), p. 1-9
Prado, 1994
PRADO REYERO, JULIO DE. 1994. Siguiendo las huellas de San Froilán. Salamanca:
San Esteban.
Prado-Vilar, 2008
PRADO-VILAR, Francisco. 2008. Saevum facinus: estilo, genealogía y sacrificio en el
arte románico español. Goya, 324, p. 173-199.
Prado-Vilar, 2009
CXXIV
PRADO-VILAR, Francisco. 2009. Lacrimae rerum: san Isidoro de León y la memoria
del padre. Goya, 328, p. 195-221.
Prado-Vilar, 2010
PRADO-VILAR, Francisco. 2010. Nostos: Ulises, Compostela y la Ineluctable
Modalidad de lo Visible. En: CASTIÑEIRAS, M. (ed.). Compostela y Europa: La
Historia de Diego Gelmírez. Milan: Skira, p. 260-269.
Prawner, 1980
PRAWNER, Joshua. 1980. Jerusalem in the Christian and Jewish Perspectives of the
Early Middle Ages. Settim ne di studio del entro It l i no di studi sull’ lto
medioevo. XXVI.T.2. Gli Ebrei nell’Alto Medioevo (Spoleto), p. 739-795
Puente, 1998
PUENTE, Ricardo. 1998. La iglesia románica de Santa Marta de Tera. León:
Albanega.
Puig i Cadafalch, 1937
PUIG I CADAFALCH, Josep. 1937. Les églises des Asturies et leur origine. Comptesrendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres. 81e année. [En
línea], N. 5, p. 450-454. Disponible en:
http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/crai_00650536_1937_num_81_5_76958
Puig i Cadafalch, 1961
PUIG I CADAFALCH, J. 1961. L’ rt wisigothique et ses survivances. Recherches sur
les origines et le développement de l’ rt en Fr n e et en Esp gne du IVe u XIIe
siècle. Paris: F. de Nobele.
Puiggarí, 1889
CXXV
PUIGGARÍ, Joseph. 1889. Pinturas murals de Pedret. Sigle XI-XII. L’ venç, 7, p.
105-110
Puiggarí i Llobet, 1886
PUIGGARÍ I LLOBET, Josep. 1886. Monografía histórica e iconográfica del traje; con
ilustraciones por él mismo. Barcelona: Libr. de Juan y Antonio Bastinos.
Puigvert, 2000
PUIGVERT I PLANAGUMÀ, Gemma. 2000. Astronomia i astrologia al monestir de
Ripoll. Edició i estudi dels manuscrits astronomicoastrològics del monestir de Santa
Maria de Ripoll. Bellaterra: Universitat Autònoma de Barcelona. Servei de
Publicacions.
Quadrado, 1885a
QUADRADO, José María. 1885. Recuerdos de España. Valladolid, Palencia y
Zamora. Barcelona: Establecimiento tipográfico-editorial de Daniel Cortezo y Cª.
Quadrado, 1885b
QUADRADO, José María. 1885. Asturias y León. Barcelona: Establecimiento
tipográfico-editorial de Daniel Cortezo y Cª. (España: sus monumentos y artes, su
naturaleza e historia).
Quadrado, 1886
QUADRADO, José María. 1886. Aragón. Barcelona: Establecimiento tipográficoeditorial de Daniel Cortezo y Cª. (España: sus monumentos y artes, su naturaleza e
historia).
Quesada, 1994
QUESADA SANZ, Fernando. 1994. Machaira, Kopís Falcata. En: VILLA, J. de la.
Dona Ferentes. Homenaje a F. Torrent. Madrid: Ediciones Clásicas, p. 75-94.
CXXVI
Quintana, 1968
QUINTANA PRIETO, Augusto. 1968. San Miguel de Camarzana y su «scriptorium».
Anuario de Estudios Medievales, 5, p. 65-105.
Quirós, 2009
QUIRÓS CASTILLO, Antonio. 2009. Las dataciones radiocarbónicas de yacimientos
de época histórica. Problemas y experiencias de análisis en contextos de época
medieval. Munibe. Antropologia-Arkeologia. [En línea], 60, p. 313-324. Disponible
en: http://www.aranzadi-zientziak.org/fileadmin/docs/Munibe/2009313324AA.pdf.
Rahman, 1961
RAHMAN ZAKY, A. 1961. Introduction to the Islamic Arms and Armour. Gladius, I,
p. 17-29.
Raynaud, 1995
RAYNAUD, Christiane 9 95 Le Sacrifice d‟Abraham dans quelques représentations
de la fin du Moyen Age. Journal of Medieval History, 21, p. 249-273.
Ramírez, 1988
RAMÍREZ Y BARBERÓ, José-Tomás. 1988. Inscripciones de la iglesia visigótica de
San Pedro de la Nave (Nave). En: Actas del Coloquio Internacional de Gliptografía
de Pontevedra, julio, 1986. Pontevedra: Diputación de Pontevedra.
Ramos de Castro, 1977
RAMOS DE CASTRO, Guadalupe. 1977. El arte románico en la provincia de Zamora.
Zamora: Diputación provincial.
Ramsay, 1902a
RAMSAY, H. L. 1902. The Manuscripts of the Commentary of Beatus of Liebana on
the Apocalypse. Revue des bibliothèques, [En línea]. XII, p. 74-103. Disponible en:
http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k55944417.image.langEN
CXXVII
Ramsay, 1902b
RAMSAY, H. L. 1902. Le Commentaire de l‟Apocalypse par Beatus de Liebana
Revue d'histoire et de littérature religieuses, [En línea]. VII, p. 419-47. Disponible
en: http://archive.org/stream/revuedhistoiree09unkngoog#page/n433/mode/2up
Réau, [1956]1999
RÉAU, Louis. 1999. Iconografía del arte cristiano. T1. Iconografía de la Bíblia.
Vol. 1. Antiguo Testamento. Barcelona: Ediciones del Serbal.
Reglero, 1994
REGLERO DE LA FUENTE, Carlos Manuel. 1994. La ocupacion de la cuenca del Duero
leonesa por el reino astur. En: FERNÁNDEZ CONDE, Francisco Javier (ed.). La época
de San Salvador de Valdediós. Congreso de Historia Medieval. Oviedo (27
setiembre – 2 octubre) 1993. Oviedo: Universidad de Oviedo, p. 127-150.
Regueras, 1992b
REGUERAS GRANDE, Fernando. 1992. San Pedro de la Nave. Una síntesis. Instituto
de Estudios Z mor nos “ Flori n de O mpo”. nu ri o, p. 253-266.
Regueras, 1996
REGUERAS GRANDE, Fernando. 1996. San Pedro de la Nave. Una iglesia en busca
de autor. Zamora: Fundación Rei Afonso Henriques. Serie Monografía y Estudios
Regueras, 2005
REGUERAS GRANDE, Fernando. 2005. Santa Marta de Tera. Monasterio e iglesia,
abadía y palacio Benavente: Centro de Estudios Benaventano “Ledo del Pozo”
C.E.C.E.L.-C.S.I.C.
Regueras, 2010
REGUERAS GRANDE, Fernando. 2010. Varia Tabarense. Brigecio: revista de estudios
de Benavente y sus tierras, 20, p. 307-315.
CXXVIII
Regueras; García-Aráez, 2001
REGUERAS GRANDE, Fernando; GARCÍA-ARÁEZ FERRER, H. 2001. Scriptorium.
Tábara visigoda y mozárabe. Tábara: Ayuntamiento de Tábara.
Rice, 1963
RICE, David Talbot. Byzantine frescoes from Yugoslav churches. 1963. New York:
The New American Library of World Literature by arrangement with Unesco.
Richert, 1926
RICHERT, Gertrude. 1926. La pintura medieval en España. Pinturas murales y
tablas catalanas. Barcelona: Gustavo Gili.
Rico, 2008
RICO CAMPS, Daniel. 2008. Las voces del Románico. Arte y epigrafía en San Quirce
de Burgos. Murcia: Nausicaä.
Rico, 2010
RICO CAMPS, Daniel. 2010. Los maestros de Carrión de los Condes y San Vicente
de Ávila. Reflexiones sobre la decantación hispana de la escultura borgoñona. En:
HUERTA, Pedro Luis (coord.). Maestros del románico en el Camino de Santiago.
Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real.
Riquer, 1971
RIQUER, Martín de. 1971. Guillem de Berguedà. I. Estudio histórico, literario y
lingüístico. Poblet: Abadía de Poblet. (Scriptorium populeti; 5).
Risco, 1784
RISCO, Manuel. 1784. España Sagrada. Tomo XXXIV. Contiene el estado antiguo
de la Santa Iglesia esenta de León. Madrid: Imprenta de Don Diego Marín.
Riu, 1992
CXXIX
RIU I RIU, Manuel. 1992. Lectura arqueológica de la documentación de Alfonso VIII
(1158-1214). En: NUÑO GONZÁLEZ, Jaime (coord.). II Curso de Cultura Medieval
(Aguilar de Campoo, 1-6 Octubre 1990). Seminario: Alfonso VIII y su época.
Madrid: Centro de Estudios del Románico
Riu, 1995
RIU I RIU, Manuel. 1995. Testimonios arqueológicos sobre poblamiento del valle del
Duero. En: Despoblación y colonización del valle del Duero. Siglos VIII-XX. IV
Congreso de Estudios Medievales. Ávila: Fundación Sánchez-Albornoz, p. 83-102
Riu, 1999a
RIU I RIU, M. 1999. Introducción. En: RIU I RIU, Manuel (coord.). La España
Cristiana de los siglos VIII al XI. Los núcleos pirenaicos (718-1035): Navarra,
Aragón y Cataluña Serie “Historia de España” de Ramón Menéndez Pidal Tomo
VII/II. Madrid: Espasa-Calpe, p. 11-40.
Riu, 1999b
RIU I RIU, Manuel. 1999. La Pre-Cataluña. Parte III. La organización eclesiástica.
En: RIU I RIU, Manuel (coord.). La España Cristiana de los siglos VIII al XI. Los
núcleos pirenaicos (718-1035): Navarra, Aragón y Cataluña. T. VII. Vol. II. Serie
“Historia de España” de Ramón Menéndez Pidal Madrid: Espasa-Calpe, p. 615650.
Robb, 1945
ROBB, David M. 1945. The Capitals of the Panteón de los Reyes, San Isidoro de
León. Art Bulletin, 27(3), p. 165-177.
Robles, 2007
ROBLES GARCÍA, Constantino. 2007. Monasterio de San Isidoro. Fundación e
Historia. En: ROBLES, Constantino; LLAMAZARES, Fernando (coord.). Real
CXXX
Colegiata de San Isidoro. Relicario de la monarquía leonesa. León: Edilesa, 2007,
p. 30-49.
Rodríguez Barral, 2003
RODRÍGUEZ BARRAL, Paulino. 2003. La imagen de la justicia divina. La retribución
del comportamiento humano en el más allá en el arte medieval de la Corona de
Aragón. [En línea]. Tesis doctoral inédita. Barcelona: Universitat Autònoma de
Barcelona. Departament d'Art. Disponible en:
http://www.tdx.cat/handle/10803/5191
Rodríguez Montañés, 2002
RODRÍGUEZ MONTAÑÉS, José Manuel. 2002. Rebolledo de la Torre. En:
Enciclopedia del Románico en Castilla y León. T. I. Burgos. Aguilar de Campoo:
Fundación Santa María la Real, p. 443-456.
Rodríguez Montañés, 2004
RODRÍGUEZ MONTAÑÉS, José Manuel. 2004. La iconografía en la escultura
monumental románica burgalesa. En: RODRÍGUEZ PAJARES, E. J. (dir.). El arte
románico en el territorio burgalés. Burgos: Universidad Popular para la Educación
y Cultura de Burgos, p. 183-198.
Rodríguez Trobajo, 2008
RODRÍGUEZ TROBAJO, Eduardo. 2008. Procedencia y uso de madera de pino
silvestre y pino laricio en edificios históricos de Castilla y Andalucía. Arqueología
de la Arquitectura. 5, p. 33-53.
Rosh, 1978
ROSH, Eleanor. 1978. Principles of categorization. En: ROACH, Eleanor; LLOYD,
Barbara B. Cognition and Categorization. Hillsdale (NJ): Lawrence Erlbaum
Associates, p. 27-48.
CXXXI
Romano, 2000
ROMANO, Serena. 2000. I Pittori romani e la tradizione. En: ANDALORO, Maria;
ROMANO, Serena. Arte e Iconografia a Roma. Da Costantino a Cola di Rienzo.
Milano: Jaca Book, p. 133-173.
Roulin, 1895
ROULIN, E. A. 1895. Le Porche de la Gloire à la cathédrale de Saint-Jacques-deCompostelle. Revue de l’ rt hré tien, VI, p. 139-145.
Roura, 2004
ROURA I GÜIBAS, Gabriel. 2004. Notas para el estudio del Beato de Girona. En:
Beato de Liébana. Códice de Girona. Barcelona: Moleiro, p.13-17.
Rubinos, 2009
RUBINOS PÉREZ, Antonio. 2009. Límites de la geocronología en el estudio de
yacimientos de época histórica. Munibe. Antropologia-Arkeologia. [En línea], 60, p.
331-347. Disponible en: http://www.aranzadizientziak.org/fileadmin/docs/Munibe/2009331347AA.pdf
Rückert, 2006
RÜCKERT, Claudia 2 6
Proyecto: “Digitalización de Esculturas Arquitectónicas
Románicas – Localización en el Contexto Arquitectónico” teniendo como ejemplo
la iglesia San Isidoro en León. Panteón. [En línea]. Berlín: Humboldt-Universität.
Disponible en: http://www.sanisidoro.de/spanisch/pantheon/index.html.
Rückert; Staebel, 2010
RÜCKERT, Claudia; STAEBEL, Jochen. 2010. Der Pórtico de la Gloria, Meister
Matheus un König Ferdinand. En: RÜCKERT, Claudia; STAEBEL, Jochen (eds.).
2010. Mittelalteriche Bauskulptur in Frankreich und Spanien. Im Spannungsfeld des
Chartreser Königsportals und des Pórtico de la Gloria in Santiago de Compostela /
CXXXII
La escultura medieval en Francia y España. Las zonas de confluencia entre el
Pórtico Real de Chartres y el Pórtico de la Gloria en Santiago de Compostela.
Frankfurt: Vertuer; Madrid: Iberoamericana, p. 253-366.
Rudolph, 2006
RUDOLPH, Conrad. 2006. Introduction: A Sense of Loss: An Overview of the
Historiography of Romanesque and Gothic Art. En: RUDOLPH, Conrad (ed.). A
Companion to Medieval Art. Romanesque and Gothic in Northern Europe. Malden
(MA): Oxord: Victoria, Blackwell, p. 1-43.
Ruiz-Domènec, 1995
RUIZ-DOMÈNEC, J. R. Oria, condesa del Pallars: una dama catalana del s. XII.
Medievalia. 12, 1995, p. 7-12.
Ruiz García, 1997
RUIZ GARCÍA, Elisa. 1997. Catálogo de la sección de Códices. Madrid: Real
Academia de la Historia.
Ruiz García, 2011
RUIZ GARCÍA, Elisa. 2011. Beato de Liébana. Comentarius in Apocalypsin. Códice
de Fernando I y Dña. Sancha. En: La Biblioteca Nacional de España en su historia.
La Real Biblioteca Pública 1711-1836. Bibliotecas incautadas: bibliotecas
compradas y permuta de libros. Exposición Virtual.[En línea]. Madrid: Biblioteca
Nacional de España, p. 52-57. Disponible en:
http://www.bne.es/es/Micrositios/Exposiciones/BNE300/documentos/300anos_5257.pdf
Ruiz Maldonado, 1991
RUIZ MALDONADO, M. 1991. Escultura románica alavesa: el foco de Armentia.
[Bilbao]: Servicio Editorial de la Universidad del País Vasco.
CXXXIII
Sáez; Sáez, 1996
SÁEZ, Emilio; SÁEZ, Carlos. 1996. Colección diplomática del monasterio de
Celanova (842-1230). 1. 842-942. Alcalá de Henares. Universidad de Alcalá de
Henares. Servicio de Publicaciones.
Sagrera (dir.), et al. 1994
SAGRERA, Jordi (dir.), et al. 1994. Memòri d’e x v
ió: S nt Pe re de Rodes.
Direcció General del Patrimoni Cultural, 1994.
Saiz de la Roma, 1983
SAIZ DE LA ROMA, DIODORO. 1983. Datos históricos y descripción arquitectónica de
la antigua Abadía de San Quirce [Texto impreso]. 2ª ed. Burgos: Monte Carmelo.
Sales, 2011
SALES CARBONELL, Jordina. 2011. Edilicia cristiana hispana de la antigüedad
tardía: La "Tarraconensis". [En línea]. Tesis doctoral. Universitat de Barcelona.
Disponible en: http://hdl.handle.net/10803/22699
Salet, 1959
SALET, F. 1959. Chapiteaux catalans conservés au musée de Cluny. En: Congrès
Archéologique de France, Paris: Société Française d' Archéologie, CXVIIe sesión,
p. 225-228.
Salomonson, 1979
SALOMONSON, J. W. 1979. Voluptatem spectandi non perdat sed mutet.
Observ ti ons sur l’I onogr phi e du m rtyre en f rique Rom ine . Amsterdam:
Oxford: New York: North-Holland Publishing Company.
Salvini, 1976
SALVINI, Roberto. 1973. Il problema cronologico del portico del San Isidoro di León
e le origini della scultura romanica in Spagna. En: Actas del XXIII Congreso Int. de
CXXXIV
historia del arte (Granada 1973), I. Granada: Universidad de Granada.
Departamento de Historia del Arte, p. 465-475.
Sánchez Amejeiras, 2005
SÁNCHEZ AMEJEIRAS, Rocío. 2005. The eventful Life of the Royal Tombs of San
Isidoro. En: MARTIN, Therese; HARRIS, Julie A. (eds). Church, State, Vellum, and
Stone. Leiden. Boston: Brill, p. 478-520.
Sánchez Cantón, 1942
SÁNCHEZ CANTÓN, F. J. Restauración de la ex-catedral de Roda, real monasterio de
Sigena, castillo y colegiata de Alquézar, etc. Boletín de la Real Academia de la
Historia, p. 37-43
Sánchez Mariana, 1994
SÁNCHEZ MARIANA, Manuel. 1994. Introducción histórica. En: Beato de Liébana.
Códice de Fernando I y Doña Sancha. Barcelona: M. Moleiro, p. 9-55.
Sánchez Pardo, 2010
SÁNCHEZ PARDO, J. C. 2010. Estrategias territoriales de un poder monástico en la
Galicia medieval: Celanova (siglos X-XII). Studia Histórica. Historia Medieval. 28.
p. 155-178.
Sanoner, 1908
SANONER, G. 1908. La vie de Jésus Christ racontée par les imagiers du Moyen Age
sur les portes d‟églises (suite) Revue de l’ rt C hrétien, IV, p. 78-92.
Sanpere, 1908
SANPERE I MIQUEL, S. 1908. La pintura mig-eval catalana. L´Art Barbre. Barcelona,
S. Babra.
Santandreu, 2006
CXXXV
SANTANDREU, M. Dolors. 2006. La Vila de Berga a l'Edat Mitjana. La família dels
Berga. Tesis doctoral inédita. Barcelona: Universitat de Barcelona.
Santandreu; Vigué, 1985
SANTANDREU, Mª Dolors; VIGUÉ, Jordi. 1985. Castells del Berguedà anteriors al
3
Avià
Castell d‟Avià En Catalunya Romànica. XII. El Berguedà. Barcelona:
Fundació Enciclopèdia Catalana, p. 44-49.
Santiago, 2009
SANTIAGO FERNÁNDEZ, Javier de. 2009. El hábito epigráfico en la Hispania
Visigoda. En GALENDE DÍAZ, J. C.; SANTIAGO FERNÁNDEZ, J. de (dirs.). VIII
Jornadas Científicas sobre Documentación de la Hispania altomedieval (siglos VIX). Madrid: Universidad Complutense de Madrid. Dpto. de Ciencias y Técnicas
Historiográficas, p. 291-344
Santos Coco, 1921
SANTOS COCO, Francisco. 1921. Historia silense. Madrid: Junta para la ampliación
de estudios e investigaciones científicas. Centro de estudios históricos.
Sastre, 1997
SASTRE VÁZQUEZ, Carlos. 1997. Ab austro deus. El trifronte bárbado de Artaiz: un
intento de interpretación. Príncipe de Viana, 58, p. 483-495.
Sastre, 2005
SASTRE VÁZQUEZ, Carlos. 2005. La tipología en el arte medieval a través de tres
ejemplos gallegos. Románico, 1, p. 24-29.
Sauerländer, 1966
SAUERLÄNDER, Willibald. 1966. Über die Komposition des WeltgerichtsTympanons in Autun. Zeitschrift für Kunstgeschichte, 29(4), p. 261-294.
CXXXVI
Sauerländer, 1992
SAUERLÄNDER, Willibald. 1992. Romanesque Sculpture in its Architectural Context.
En: KAHN, Deborah (ed.). The Romanesque Frieze and its Spectator. London:
Harvey Miller Pub.
Schaper, 1994
SCHAPER , J. L. W. 1994. The Unicorn in the Messianic Imagery of the Greek Bible.
Journal of Theological Studies, 45(1), p. 117-136.
Schapiro, [1943]1987
SCHAPIRO, Meyer. [1943] 987 The Angel with the Ram in Abraham‟s sacrifice: A
Parallel in Western and Islamic Art. Ars islamica, 10, 1943, p. 134-47. Se ha
utilizado la versión castellana: El ángel con el carnero del Sacrificio de Abraham en
el arte occidental y en el arte islámico. En: SCHAPIRO, Meyer. Estudios sobre el arte
de la Antigüedad tardía, el Cristianismo primitivo y la Edad Media. Madrid:
Alianza, 1987, p. 260-276.
Schapiro, [1967]1987
SCHAPIRO, Meyer. [1967]1987. An Irish-Latin Text on the Angel with the Ram in
Abraham‟s sacrifice En: Essays in the History of Art Presented to Rudolf
Wittkower, Douglas Fraser, Howard Hibbard, Milton J. Lewine, eds., [s.c.]: Phaidon
Press Limited, 1967, p. 17-19. Este artículo también ha sido recopilado en:
SCHAPIRO, Meyer. Estudios sobre el arte de la Antigüedad tardía, el Cristianismo
primitivo y la Edad Media. Madrid: Alianza, 1987, p. 277-280. Las notas de estos
dos estudios se han puesto juntas en la recopilación y están en las páginas 280-286.
Schapio, 2000
SCHAPIRO, Meyer. 2000. Les Mots et les Images. Paris: Macula.
Schein, 1984
CXXXVII
SCHEIN, Sylvia. 1984. Between Mount Moriah and the Holy Sepulchre: The
Changing Traditions of the Temple Mount in the Central Middle Ages. Traditio, 40,
p. 175-196.
Schlunk, 1945
SCHLUNK, Helmut. 1945. Observaciones en torno al problema de la miniatura
visigoda. Archivo Español de Arte, 18(71), p. 241-265.
Schlunk, 1947
SCHLUNK, Helmut. 1947. Arte visigodo. Arte asturiano. En: Ars Hispaniae. Vol. II.
Madrid: Non Plus Ultra.
Schlunk, 1970
SCHLUNK, Helmut .1970. Estudios iconográficos en la iglesia de San Pedro de la
Nave. Archivo Español de Arte, 43, p. 245-267.
Schlunk; Hauschild, 1978
SCHLUNK, Helmut; HAUSCHILD, Theodor. 1978. Die Denkmäler der frühchristlichen
und westgotischen Zeit. Mainz am Rhein: Philipp von Zabern. (Hispania antiqua;
IX).
Schmiddunser, 1990
SCHMIDDUNSER, Agathe. 1990. Die Wandmalereien von St. Quirze de Pedret. Das
Ikonologische Programm und dessen Einbindun in das historische Umfeld. Munich.
Tuduv-Verl.-Ges. (Schriften aus dem Institut für Kunstgeschichte der Universität
München, Bd.; 50).
Schmitt, 2002
SCHMITT, Jean-Claude. 2002. Le corps des images. Essais sur la culture visuelle au
Moyen Âge. Paris: Gallimard.
CXXXVIII
Schwab, 1981
SCHWAB, U. 1981. Zum Verständnis des Isaak-Opfers in literarischer und bildlicher
Darstellung des Mittelalters. Frühmittelalterliche Studien, 15, p. 435-494.
Sebastián, 1990
SEBASTIÁN LÓPEZ, Santiago. 1990. Lectura iconográfica del claustro de la catedral.
Giron
l ’ b st , I-II-III.
Seehausen, 2009
SEEHAUSEN, Frank. 2009. Wege zum Heil. Betrachterlenkung durch Skulptur,
Architektur und Ausmalung im Panteón de los Reyes in León. Kunsttexte.de [En
línea] 4. Disponible en: https://edoc.hu-berlin.de/kunsttexte/2009-4/seehausenfrank-1/PDF/seehausen.pdf
Selgas, 1909
SELGAS, F. de. 1909. Análisis arqueológico de los monumentos ovetenses. Boletín
de la Sociedad Española de Exursiones, XVII, p. 177-183.
Sénac, 1991
SÉNAC, Philippe. 1991. Notes sur le peuplement musulman dans la région de
Barbiṭāniya (VIIIe-XIe siècles). Studia Islamica, 73, p. 45-66.
Sénac, 1993
SÉNAC, Philippe. 1993. Le château dans al-Andalus: bilan et perspectives de la
recherche française. Mélanges de la Casa Velazquez, 29, p. 171-195.
Sénac, 1999
SÉNAC, Philippe. 1999. Islam et chrétienté dans l'Espagne du haut Moyen Age: la
naissance d'une frontière. Studia Islamica, 89, p. 91-108.
Sénac, 2007
CXXXIX
SÉNAC, Philippe. 2007. Evolución del poblamiento musulmán al norte del Ebro
(siglos VIII-XI). En: BRUFAL, Jesús; SABATÉ I CURULL, Flocel (coords.).
Arqueologia medieval: reflexions des de la pràctica. Lleida: Pagès Editors, p. 143153
Senra, 1997
SENRA GABRIEL Y GALÁN, José Luis. 1997. Aproximación a los espacios litúrgicofunerarios en Castilla y León: pórticos y galileas. Gesta, XXXVI(2), p. 122-144.
Senra, 2003
SENRA GABRIEL Y GALÁN, José Luis. 2003. Los tímpanos de la catedral de Santiago
en su contexto histórico artístico. En: SÁNCHEZ AMEJEIRAS, R.; SENRA GABRIEL Y
GALÁN, J. L. (coords.). El tímpano románico. Imágenes, estructuras y audiencias.
Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. Consellería de Cultura, Comunicación
Social e Turismo, p. 25-46.
Senra, 2011a
SENRA GABRIEL Y GALÁN, José Luis. 2011. Las grandes instituciones cluniacenses
hispanas bajo el reinado de Alfonso VI. Anales de Historia del Arte. Volumen
Extraordinario, 2, p. 335-366.
Senra, 2011b
SENRA GABRIEL Y GALÁN, José Luis. 2011. En torno a un espacio de evocación: las
Res Gesta Domini Adefonsi y la iglesia monástica de Sahagún. En: MARTÍNEZ
SOPENA, Pascual; RODRÍGUEZ, Ana (eds.). La construcción medieval de la memoria
regia. Valencia: P.U.V., p. 243-291.
Sentenach, 1907
SENTENACH, Narciso. 1907. Miniaturas notables del Museo Arquológico Nacional.
Boletín de la Sociedad Española de Excursiones, XV, p. 215-218.
CXL
Sepúlveda, 1991
SEPÚLVEDA, María de los Ángeles. 1991. Reflexiones sobre el programa
iconográfico de San Pedro de la Nave (Zamora). I. Cuadernos de Arte e
Iconografía, IV(7), p. 133-157.
Sepúlveda, 1993
SEPÚLVEDA GONZÁLEZ, María de los Ángeles. 1993. La fecha del Beato de Magio:
año 1000 de la era, 350 de la hégira, 962 de Cristo. Anales de historia del arte, 4, p.
677–684.
Serra Rotés, 1985a
Serra Rotés, Rosa. 1985. El marc històric. En: Catalunya Romànica. XII. El
Berguedà. Barcelona: Fundació Enciclopèdia Catalana, p. 27-86.
Serra Rotés, 1985b
SERRA ROTÉS, Rosa. 1985. Sant Quirze de Pedret. En: En Catalunya Romànica. XII.
El Berguedà. Barcelona: Fundació Enciclopèdia Catalana, p. 210-213.
Serra Rotés, 1996
Serra Rotés, Rosa. 1996. Guillem de Berguedà, un senyor feudal. L’Erol: revist
cultural del Berguedà, 52, p. 12-17.
Serrano Fatigati, 1900
SERRANO FATIGATI, E. 1900. Relieve de los capiteles. Período de formación. Boletín
de la Sociedad Española de Excursiones, VIII(93), p. 25-227.
Serrés, 1965
SERRÉS, André. 1965. Juan de Piasca, son oeuvre et l'origine de son style.
L’Inform t ion de l histoire de l rt , X(3), p. 128-131.
Settis, 1996
CXLI
SETTIS, Salvatore. 1996. Warburg continuatus. Description d‟une bibliothèque En:
BARATIN, Marc; JACOB, Christian (dir.). Le pouvoir des bibliothèques. La mémoire
des livres en Occident. Paris: Ed. Albin Michel, p.122-167.
Shailor, 1991
SHAILOR, Barbara A. 1991. Análisis codicológico. En: El Beato de San Miguel de
Escalada. Manuscrito 644 de la Pierpont Morgan Library de Nueva York, con sus
123 miniaturas facsímiles en 131 páginas a todo color. Madrid: Casariego, p. 23-30.
Sherman, 1981
SHERMAN, Randi E. 1981. Observations on the Genesis Iconography of the Ripoll
Bible. The Rutgers Art Review, II, p. 1-12.
Sicart, 1993
SICART GIMÉNEZ, Ángel. 1993. El Románico. En: La catedral de Santiago de
Compostela. I. La Coruña: Xuntariza, p. 159-200.
SIEMCALSA, 2008
SOCIEDAD DE INVESTIGACIÓN Y EXPLOTACIÓN MINERA DE CASTILLA Y LEÓN
(SIEMCALSA). 2008. La Piedra natural en Castilla y León. [s.l.]: Junta de Castilla
y León.
Silva Costoyas, 1978
SILVA COSTOYAS, Rafael. 1978. El Pórtico de la Gloria: autor e interpretación.
Santiago de Compostela: Folhas novas.
Silva, 1984
SILVA y VERÁSTEGUI, Soledad de. 1984. Iconografía del Siglo X en el Reino de
Pamplona-Nájera. Pamplona: Diputación Foral de Navarra. Institución Príncipe de
Viana; [Logroño]: Instituto de Estudios Riojanos.
CXLII
Silva, 1999
SILVA y VERÁSTEGUI, Soledad de. 1999. La iconografía de la Biblia de San Isidoro
de León (Cód. 2) año 960. En: Codex Biblicus Legionensis. Veinte estudios. León:
Lancia, p. 187-206.
Silva, 2008
SILVA y VERÁSTEGUI, Soledad de. 2008. Tradición hispana e influencias exteriores
en la miniatura en el Reino de Pamplona durante los siglos X y XI. Cuadernos de la
Cátedra de Patrimonio y Arte Navarro, 3, p. 51-86.
Silva, 2010
SILVA y VERÁSTEGUI, Soledad de. 2010. Espacios para la penitencia pública y sus
programas iconográficos en el Románico Hispano. Clio & Crimen, 7, p. 111-137.
Simon, 2011
SIMON, David L. 2011. Art for a New Monarchy: Aragon in the Late Eleventh
Century. Anales de Historia del Arte. Vol. Extraordinario nº 2. Alfonso VI y el arte
de su época, p. 367-390.
Singelenberg, 1958
SINGELENBERG, Pieter. 1958. The Iconography of the Etschmiadzin Diptych and the
Healing of the Blind Man at Siloe. The Art Bulletin, 40(2), p. 105-112.
Smith, 1922
SMITH, Alison Moore. 1922. The Iconography of the Sacrifice of Isaac in Early
Christian Art. American Journal of Archaeology, 26(2), p. 159-173.
Soler del Campo, 1999
SOLER DEL CAMPO, Álvaro. 1999. Armas, arreos y banderas en las miniaturas de
códice. En: Codex Biblicus Legionensis. Veinte Estudios. León: Real Colegiata de
San Isidoro; Lancia, p. 239-252.
CXLIII
Sommerand, [1881]1884
SOMMERAND, E. du. Musée des Thermes et de l'Hotel de Cluny. Catalogue et
descriptions des objets d'art de l'Antiquité du Moyen Age et de la Renaissance
exposées au Musée. Paris, 1881 [reediciones en 1883 y 1884].
Sonne, 2003
SONNE, Harriet. 2003. Sabiduría divina y teología trinitaria: el programa del claustro
del monasterio de Alquézar (Huesca). En SÁNCHEZ AMEJEIRAS, Rocío; SENRA
GABRIEL Y GALÁN, José Luis (coords.). El tímpano románico. Santiago de
Compostela: Xunta de Galicia.
Sotomayor, 1975
SOTOMAYOR, Manuel. 1975. Sarcófagos romano-cristianos de España. Estudio
iconográfico. Granada: Facultad de Teología.
Steingass, 1892
STEINGASS, Francis Joseph, ed. (1892). “Majūs”. Voz en: A Comprehensive
Persian-English dictionary, including the Arabic words and phrases to be met with
in Persian literature. London: Routledge & K. Paul.
Stettiner, 1895
STETTINER, Richard. 1895. Die illustrierten Prudentiushandschriften. Berlin: Druck
von J. S. Preuss.
Stettiner, 1905
STETTINER, Richard. 1905. Die illustrierten Prudentiushandschriften. Tafeln. Berlin:
Druck von J. S. Preuss
Stewart, 2010.
CXLIV
STEWART, Peter. 2010. Geographies of Provincialism in Roman Sculpture. RIHA
Journal 0005. [En línea]. Disponible en: http://www.rihajournal.org/articles/2010/stewart-geographies-of-provincialism.
Stichel, 1976
STICHEL, Rainer. 1976. Zur Ikonographie der Opferung Isaaks in der Romanischen
Kunst Spaniens und in der Byzantinischen Welt. En: Actas del XXIII Congreso Int.
de historia del arte (Granada 1973), I. Granada: Universidad de Granada.
Departamento de Historia del Arte, p. 527-536.
Stiennon; Lejeune, eds., 1972
STIENNON, Jacques; LEJEUNE, Rita (eds.). 1972. Rhin-Meuse. Art et Civilisation
800-1400. Cologne; Bruxelles: [s.n.].
Strzygowski, 1891
STRZYGOWSKI, Josef. 1891. D s Ets hmi dzi n-Ev nge li r, Be itr ge zur Ges hi hte
der rme nis he n, r venn ti s hen und syro- gy ptis hen Kunst. [En línea]. Wien:
Verlag der Mechitharisten-Congregation. Disponible en:
https://archive.org/stream/dasetschmiadzin00strzgoog
St. Clair, 1978
ST. CLAIR, Archer. 1978. The Iconography of the Great Berlin Pyxis. Jahrbuch der
Berliner Museen, 20, p. 5-27.
St. Clair, 1979
St. Clair, Archer. 1979. 518 Pyxis with Raising of Lazarus and Sacrifice of Isaac.
En: WEITZMANN, Kurt (ed). Age of Spirituality. Late Antique and Early Christian
Art, Third to Seventh Century. [En línea]. New York: Metropolitan Museum of Art,
p. 422-423. Disponible en:
CXLV
http://www.metmuseum.org/research/metpublications/Age_of_Spirituality_Late_An
tique_and_Early_Christian_Art_Third_to_Seventh_Century
Suárez, 1997
SUÁREZ GONZÁLEZ, Ana I. 1997. II. Los Códices III.1, III.2, III.3, IV y V (Biblia,
Liber capituli, Misal). León: Universidad de León: Cátedra de San Isidoro de la
Real Colegiata de León.
Suárez, 2003
SUÁREZ GONZÁLEZ, Ana. 2003. El Beato del Archivo Histórico Provincial de
Zamora. Hispania Sacra, LV(112) p. 433-437.
Suárez, 2010
SUÁREZ GONZÁLEZ, Ana. 2010. Beatos. La historia interminable. En: PÉREZ,
Maurilio (coord.): Seis Estudios sobre Beatos Medievales. [León]: Universidad de
León, p. 71-129.
Suau, 1986
SUAU, Bernadette 986 La formation du temporel de l‟Abbaye de Saint-Sever. En:
Saint-Sever. Millén ire d e l’ bb y e. Colloque Intern t ion l , 25, 26 et 27 m i 1985 .
Mont-de-Marsan: Comité d‟Etudes sur l‟Histoire et l‟Art de la Gascogne, p 77-94.
Sureda, 1981
SUREDA, Joan. 1981. La pintura románica en Cataluña. Madrid: Alianza Editorial.
Sureda, 1990
SUREDA, Joan. 1990. Cerchia di Pedret. En: C pol vori d l
Museo d’ rte dell
C t l ogn . T redi i ope re d l Rom ni o l B rro o ( C tàl eg d’exposi ió, Rom 22
oct. 1990-9 gen. 1991) Roma: De Luca Edizioni d‟Arte, p 58
Sureda i Jubany, 2004
CXLVI
SUREDA I JUBANY, Marc. 2004. El “Dormitori nou” de la seu: noves dades per a la
datació del claustre de la catedral de Girona. Annals de l'Institut d'Estudis Gironins,
45, p. 679-685.
Sureda i Jubany, 2008
SUREDA I JUBANY, Marc. 2008. Els precedents de la Catedral de Santa Maria de
Girona. De la plaça religiosa del fòrum romà al conjunt arquitectònic de la seu
romànica (ss. I aC - XIV dC). [En línea]. Tesis doctoral. Girona: Universitat de
Girona. Disponible en: http://hdl.handle.net/10803/7853
Tabari, 1867
TABARI, Abou-Djafar-Mo‟hammed-ben-Djarir-ben- Yezid Al-. 1867. Cronique
d’ bou -Djafar-Mo’h mmed-ben-Djarir-ben- Yezid Tabari. [En línea]. Traducida
por Hermann Zotenberg. T. I. Paris: Imprimerie Impériale.
http://books.google.es/books?id=kr1MAQAAIAAJ
Thiery, 1974
THIERY, Antonio. 1974. Scultura provinciale in Africa nell‟area danubiana in
Aquileia e l'Africa. Antichità Altoadriatiche, V, p. 303-335.
Thiery, 1974-1975
THIERY, Antonio. 1974-1975. Note sulla scultura europea dell'alto medio evo (secoli
VIII-IX). Anuario de estudios medievales, 9, p.75-126.
Tikkanen, 1889
TIKKANEN, Johan Jakob. 1889. Die Genesismosaiken von S. Marco in Venedig und
ihr Verhältniss zu den Miniaturen den CottonBibel. Helsingfors: Druckerei der
Finnischen Literatur-Geselschfat.
Torres, 1955
CXLVII
TORRES, Casimiro. 1955. Las peregrinaciones de Galicia a Tierra Santa en el siglo
V. Cuadernos de Estudios Gallegos, X, p. 313-360.
Torres Balbás, 1925
TORRES BALBÁS, L. 1925. Un maestro inédito del siglo XII, Juan de Piasca. Archivo
Español de Arte y Arqueología, 1(3), p. 321-322.
Torres Balbás, 1933
TORRES BALBÁS, L. 1933. La reparación de los monumentos antiguos en España. II.
Arquitectura, 169, p. 129-35.
Torres Sevilla, 1999
TORRES SEVILLA, Margarita. 1999. Linajes nobiliarios de León y Castilla. Siglos IXXIII. [Salamanca]: Junta de Castilla y León. Consejería de Educación y Cultura.
Toubert, [1990]2001
TOUBERT, Hélène. 2001. Un’ rt e orient t . Rif orm gre gori n e i onogr fi .
Milano: Jaca Book.
Trinks, 2008
TRINKS, Stefan. 2008. Skulpturen in Serie: Antike als Produktivkraft im Spanien des
11. Jahrhunderts. En: LAUDE, Corinna; HEß, Gilbert (eds.), Konzepte von
Produktivität im Wandel vom Mittelalter in die Frühe Neuzeit, Berlin: Akademie
Verlag, p. 181-205.
Túy, 1926
TÚY, Lucas de. 1926. Crónica de España. [En línea]. 1ª ed. del texto romanceado
preparada y prologada por Julio Puyol. Madrid: Real Academia de la Historia.
Disponible en: http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=4936
Ubieto, 1949
CXLVIII
UBIETO ARTETA, Antonio. 1949. La construcción de la colegiata de Alquézar.
Pirineos, 11-12, p. 253-263.
Ubieto, 1964
UBIETO ARTETA, Antonio. 1964. El románico de la catedral jaquesa y su cronología.
Príncipe de Viana, XXV, p. 187-200.
Upson-Saia, 2006
UPSON-SAIA, Kristin. 2006. Caught in a Compromising Position: The Biblical
Exegesis and Characterization of Biblical Protagonists in the Syriac Dialogue
Hymns. Hugoye, 9(2). [En línea]. Disponible en:
http://www.bethmardutho.org/index.php/hugoye/volume-index/175.html
Uranga, 1958
URANGA GALDIANO, José Esteban. 1958. Las pinturas murales de Artáiz. Archivo
español de arte, 31(123), p. 253-254.
Uranga; Iñiguez Almech, 1973
URANGA GALDIANO, José Esteban; IÑIGUEZ ALMECH, F. 1973. Arte medieval
navarro. Vol. II. Pamplona: Aranzadi.
Utrero, 2004a
UTRERO AGUDO, Mª de los Ángeles. 2004. San Pedro de La Nave: Historia de la
investigación arqueológica. En: CABALLERO ZOREDA, Luis (coord.). La Iglesia de
San Pedro de la Nave (Zamora) Zamora: Instituto de Estudios Zamoranos “Florián
de Ocampo”, p 65-75.
Utrero, 2004b
UTRERO AGUDO, Mª de los Ángeles. 2004b. La arquitectura de San Pedro de La
Nave. En: CABALLERO ZOREDA, Luis (coord.). La Iglesia de San Pedro de la Nave
CXLIX
(Zamora) Zamora: Instituto de Estudios Zamoranos “Florián de Ocampo”, p 299321.
Utrero, 2006
UTRERO AGUDO, Mª de los Ángeles. 2006. Reinforcement in Early Medieval
Hispanic Architecture. Second International Congress on Construction History.
Conference Proceedings. [En línea]. Volume 3. (Queens' College, 29 March - 2nd
April 2006), p. 3431-3445. Disponible en: http://www.arct.cam.ac.uk/personalpage/james/ichs/Vol%203%203431-3446%20Utrero.pdf
Utrilla, 2007
UTRILLA UTRILLA, Juan F. 2007. Conquista, guerra santa y territorialidad en el reino
de Aragón: hacia la construcción de un nuevo orden feudal (1064-1194). En:
SARASA SÁNCHEZ, Esteban (coord.). Las Cinco Villas aragonesas en la Europa de
los s.s XII y XIII: de la frontera natural a las fronteras políticas y socioeconómicas
(foralidad y municipalidad). [s.l.]: IFC-CECV, p. 95-128.
Valdés, 2001
VALDÉS FERNÁNDEZ, Manuel. 2001. El Panteón Real de la Colegiata de San Isidoro
de León. En: BANGO TORVISO, Isidro (ed.). Maravillas de la España medieval:
Tesoro sagrado y monarquía. I. Estudios y catálogo. [Valladolid]: Junta de Castilla
y León [etc.], p. 73-84.
Valdez del Álamo, 1997-1998
VALDEZ DEL ÁLAMO, Elizabeth. 1997-1998. Ortodoxia y Heterodoxia en el estudio
de la Escultura Románica Española: Estado de la cuestión. Anuario del
Departamento de Historia y Teoría del Arte (U.A.M.), IX-X, p. 9-33.
Valdivielso, 1999
CL
VALDIVIELSO AUSÍN, Braulio. 1999. Rutas del románico en la provincia de Burgos.
Valladolid: Castilla Ediciones, Valladolid.
Vázquez Castro, 1998
VÁZQUEZ CASTRO, Julio. 1998. La Berenguela y la Torre del Reloj de la catedral de
Santiago. Semata. [En línea]. 10, p. 111-148. Disponible en:
http://dspace.usc.es/handle/10347/4678
Vidal, 2004
VIDAL ÁLVAREZ, Sergi. 2004. Las formas de transmisión de los modelos
iconográficos en la escultura hispánica de la antigüedad tardía. Tesis doctoral.
Barcelona: Departament d‟Història de l‟Art Facultat de Geografia i Història
Universitat de Barcelona.
Vidal, 2005
VIDAL ÁLVAREZ, Sergi. 2005. La escultura hispánica figurada dela Antigüedad
Tardía (siglos IV-VII). Murcia. Col. Corpus Signorum Imperii Romani – España.
Vidal, 2007
VIDAL ALVAREZ, Sergio. 2007. La transmisión iconográfica en la escultura
hispánica de la antigüedad tardía: vigencia y discontinuidad de modelos. En
CABALLERO ZOREDA, Luis; MATEOS CRUZ, Pedro (coords.). Escultura decorativa
tardorromana y altomedieval en la Península Ibérica. Madrid: Consejo Superior de
Investigaciones Científicas, CSIC), p. 11–46.
Vigué; Bastardes, 1978
VIGUÉ, Jordi; BASTARDES, Albert. 1978. El Berguedà. Monuments de la Catalunya
romànica. 1. Barcelona: Artestudi.
Villa-Amil
CLI
VILLA-AMIL Y CASTRO, José. 1866. Descripción histórico-artística-arqueológica de
la Catedral de Santiago. Lugo: Imprenta de Soto-Freire.
Villalobos, 1968
VILLALOBOS, Irineo A. 1968. Atrio románico y fortaleza de Rebolledo de la Torre.
Boletín de la Institución Fernán González, XVIII(171), p.214-219.
Villalón, 2009
VILLALÓN, María Cruz. 2009. El paso de la Antigüedad a la Edad Media. La incierta
identidad del arte visigodo. En: LACARRA DUCAY, M.ª del Carmen (coord.). Arte de
épocas inciertas. De la Edad Media a la Edad Contemporánea. Zaragoza: IFC
(Institución Fernando el Católico), p. 7-45.
Villanueva, 1851
VILLANUEVA, Jaime. 1851. Viage literario a las iglesias de España. T. XV. Viage á
Gerona y á Roda. Madrid: Imprenta de la Real Academia de la Historia.
Viruete, 2008
VIRUETE ERDOZÁIN, Roberto. 2008. Aragón en la época de Ramiro. [En línea].
Tesis doctoral. Universidad de Zaragoza. Disponible en:
http://zaguan.unizar.es/record/3230/files/TESIS-2009-054.pdf [Consultado: 3
marzo 2010].
Visconti, 2006a
VISCONTI, Manuela. 2006. I mosaici e dipinti murali esistenti e perduti di San Paolo
fuori le mura. En: ANDALORO, Maria. La Pittura medievale a Roma. Corpus. Vol. I.
L’orizzonte T rdo nt i o e le Nuove imm gini . Milano: Jaca book, p. 366-378.
Visconti, 2006b
CLII
VISCONTI, Manuela. 2006. I cicli vetero e neo testamentari della navata di San Pietro
in Vaticano. En: ANDALORO, Maria. La Pittura medievale a Roma. Corpus. Vol. I.
L’orizzonte T rdo nt i o e le Nuove imm gini . Milano: Jaca book, p. 411-415.
Viñayo, 1979
VIÑAYO GONZÁLEZ, Antonio. 1979. León y Asturias. Oviedo, León, Zamora y
Salamanca. Vol. 5. La España Románica. Madrid: Encuentro.
Viñayo, 1995
VIÑAYO GONZÁLEZ, Antonio. 1995. San Isidoro de León. Panteón de Reyes.
Albores románicos; Arquitectura, Escultura, Pintura. León.
Viñayo, 2002
VIÑAYO GONZÁLEZ, Antonio. 2002. Real Colegiata de San Isidoro. En:
Enciclopedia del Románico en Castilla y León. León, Fundación Santa María la
Real, p. 534-566.
Voelkle, 2005
VOELKLE, William M. 2005. Introducción. En Be to de Liéb n S n M iguel de
Escalada: manuscrito 644 de la Pierpont Morgan Library de Nueva York. Madrid:
Club Internacional del Libro, p. 3-4.
Volbach, 1976
VOLBACH, Wolfgang F. 1976. Elfenbeinarbeiten der Spätantike und des Frühen
Mittelalters. Mainz: Philipp von Zabern.
Voss, 1962
VOSS, Hella. 1962. Studien zur illustrierten Millstärtter Genesis. München: C. H.
Beck.
Waagen, 1839
CLIII
WAAGEN, Gustav Friedrich. 1839. Kunstwerke und Künstler in England und Paris.
T. 3. Berlin: Nikolaischen Buchhandlung.
Wallraven, et al., 2009
WALLRAVEN, Christian, et al. 2009. Categorizing art: Comparing humans and
computers. Computers & Graphics. 33 (4), p. 484-495.
Walker, 2000
WALKER, Rose. 2000. The Wall Paintings in the Panteón de los Reyes in León: A
Cycle of Intercession. Art Bulletin, 82(27), p. 200-225.
Walters, 1968
WALTERS, Christopher. 1968. Two Notes on the Deësis. Revue des études
byzantines. 26, p. 311-336.
Warburg, 2010
Warburg, Aby. 2010. Atlas Mnemosyne. Madrid: Akal.
Warren, 1993
WARREN HAMOS, Andrea, Romancero y tradición: Los romances bíblicos entre los
sefardíes. Hispanic Review, 61(2), p.201-212
Weitzmann, [1947]1990
WEITZMANN, Kurt, [1947]1990. El rollo y el códice. Un estudio del origen y el
método de la iluminación de textos. Madrid: Nerea.
Weitzmann, 1955
WEITZMANN, Kurt. 1955. Observations on the Cotton Genesis fragments. En:
WEITZMANN, Kurt (eds.). Late Classical and Medieval Studies in Honor of Albert
Mathias Friend. Princeton: Princeton University Press.
Weitzmann, 1964
CLIV
WEITZMANN, Kurtz. 1964. The Jephthah Panel in the Bema of the Church of St.
Catherine's Monastery on Mount Sinai. Dumbarton Oaks Papers, 18, p. 341-352.
Weitzmann, 1974
WEITZMANN, Kurt. 1974. Loca sancta and the representational arts of Palestine.
Dumbarton Oaks Papers, 28, p. 33-55.
Weitzmann, 1976
WEITZMANN, Kurt. 1976. The Monastery of Saint Catherine at Mount Sinai: the
icons. Princeton.
Weitzmann; Bernabó, 1999
WEITZMANN, Kurt; BERNABÓ, Massimo. 1999. The Byzantine Octateuchs. Text.
Princeton: Dep. of Art and Archaeology. Princeton University Press.
Weitzmann; Kessler, 1986
WEITZMANN, Kurt; KESSLER, Herbert. 1986. The Cotton Genesis: British Library,
Codex Cotton Otho B VI. Princeton (N.J.): Princeton University Press.
Weitzmann; Kessler, 1990
WEITZMANN, Kurt; KESSLER, Herbert. 1986. The Frescoes of the Dura Synagogue
and Christian Art. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks.
Werkmeister, 1972
WERKMEISTER, O.-K. 1972. The Lintel Fragment representing Eve from SaintLazare, Autun. Journal of the Warburg and Courtauld Institute, 35, p. 335-47.
Werkmeister, 1980
WERKMEISTER, O.-K. 1980. The First Romanesque Beatus Manuscripts and the
Liturgy of Death. En: Actas del Simposio para el estudio de los códices del
“Coment ri o l po
li psis” de Be to de Li éb n , M dri d 1976. II. Madrid : Joyas
Bibliográficas, p. 165-200.
CLV
Westwood, 1876
WESTWOOD, J. O. 1876. A Descriptive Catalogue of the Fictile Ivories in the South
Kensington Museum. With an Account of the Continental Collections of Classical
and Medieval Ivories. London: G. E. Eyre & W. Spootiswoode.
Wettstein, 1971
WETTSTEIN, Janine. 1971. La Fresque Romane. Italie, France, Spagne: études
comparatives. Vol. I. Paris: Arts et métiers graphiques.
Wilkins, 1925
Wilkins, Ernest H. 1925. The Genealogy of the Genealogical Trees of the
"Genealogia Deorum". Modern Philology, 23(1), p. 61-65.
Wilkinson, [1975] 2002
WILKINSON, John. [1975] 2002. Jerusalem Pilgrims before the Crusades.
Warminster: Aris & Phillips.
Williams, 1963
WILLIAMS, John W. 1963. The Illustrations of the León Bible of the year 960 – An
Iconographic analysis. [with] volume II: Illustrations. Tesis doctoral inédita.
Michigan: The University of Michigan.
Williams, 1965
WILLIAMS, John W. 1965. A Castilian traditions of Bible illustration. The
Romanesque Bible from San Millán. Journal of the Warburg and Courtauld
Institutes, 28 (reimp. 1969), p. 66-85.
Williams, 1967
WILLIAMS, John W. 1967. A model for the León Bibles. Madrider Mitteilungen, 8,
p. 281-286.
Williams, 1970
CLVI
WILLIAMS, John W. 1970. A Contribution to the History of the Castilian Monastery
of Valeránica and the Scribe Florentius. Madrider Mitteilungen, 11, p. 231-248.
Williams, 1973
WILLIAMS, John W. 1973. San Isidoro in León: Evidence for a New History. The Art
Bulletin, 55: 171-184.
Williams, 1977
WILLIAMS, John W. 1977. Generationes Abrahae: Reconquest Iconography in León.
Gesta, 16(2), p. 3-14.
Williams, 1980
WILLIAMS, John W. 1980. The Beatus Commentaries and Spanish Bible Illustration.
En:
po
t s del Si mposio p r el e studio de los ódi es del “Coment ri o l
li psis” de Be to de Li éb n , M dri d 1976. II. Madrid: Joyas Bibliográficas,
p.203-219.
Williams, 1984
WILLIAMS, John W. 1984. A Source for the capital of the Offering of Abraham in
the Pantheon of the Kings in León. En: S ritti di Stori d ell’ rte in Onore de
Roberto Salvini. Firenze: Sansoni, p. 25-28.
Williams, 1986
WILLIAMS, John W. 1986. Le Beatus de Saint-Sever: état des questions. En: SaintSever. Millén ire d e l’ b b y e. Colloque Intern ti on l, 25, 26 et 27 m i 1985 .
Mont-de-Marsan: Comité d‟Etudes sur l‟Histoire et l‟Art de la Gascogne, p 25 263.
Williams, 1987
CLVII
WILLIAMS, John W. 1987. Tours and the medieval Art of Spain. En: Florilegium in
Honorem Carl Nordenfalk octogenarii contextum. Stockholm: Nationalmuseum
Stockholm, p. 197-208.
Williams, 1991
WILLIAMS, John W. 1991. Historia del códice. En: El Beato de San Miguel de
Escalada. Manuscrito 644 de la Pierpont Morgan Library de Nueva York, con sus
123 miniaturas facsímiles en 131 páginas a todo color. Madrid: Casariego, p. 11-22.
Williams, 1993a
WILLIAMS, John W. 1993. Orientations: Christian Spain and the Art of its
Neighbors. En: The Art of Medieval Spain. A.D. 500-1200. New York: The
Metropolitan Museum of Art, p. 13-25.
Williams, 1993b
WILLIAMS, John W. 1993. 108. Bible. En: The Art of Medieval Spain. A.D. 5001200. New York: The Metropolitan Museum of Art, p. 235-236; 300-301.
Williams, 1993c
WILLIAMS, John W. 1993. 143. Commentary on the Apocalypse by Beatus of
Liébana. En: The Art of Medieval Spain. A.D. 500-1200. New York: The
Metropolitan Museum of Art, p. 289-290.
Williams, 1993d
WILLIAMS, John W. 1993. 153. Commentary on the Apocalypse by Beatus of
Liébana. En: The Art of Medieval Spain. A.D. 500-1200. New York: The
Metropolitan Museum of Art, p. 300-301.
Williams, 1993e
CLVIII
WILLIAMS, John W. 1993. 154. Commentary on the Apocalypse by Beatus of
Liébana. En: The Art of Medieval Spain. A.D. 500-1200. New York: The
Metropolitan Museum of Art, p. 303-304.
Williams, 1994a
WILLIAMS, John W. 1994. The illustrated Beatus: A corpus of the illustrations of the
commentary on the apocalypse, introduction. London: Harvey Miller.
Williams, 1994b
WILLIAMS, John W. 1994. The illustrated Beatus: A corpus of the illustrations of the
commentary on the apocalypse.Vol. II. The ninth and tenth centuries. London:
Harvey Miller.
Williams, 1998
WILLIAMS, John W. 1998. The illustrated Beatus: A corpus of the illustrations of the
commentary on the apocalypse. Vol. III. The Tenth and Eleven centuries. London:
Harvey Miller.
Williams, 1999a
WILLIAMS, John W. 1999. Orígenes de las miniaturas de la Biblia de San Isidoro.
En: Codex Biblicus Legionensis. Veinte estudios. León: Lancia, p.143-160.
Williams, 1999b
WILLIAMS, John. 1999. Introduction. En: WILLIAMS, John (ed.). Imaging the Early
Medieval Bible, Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, p. 1-8.
Williams, 1999c
WILLIAMS, John. 1999. The Bible in Spain. En: WILLIAMS, John (ed.). Imaging the
Early Medieval Bible, Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, p.
179-218.
CLIX
Williams, 2000-2001
WILLIAMS, John W. Introducción al manuscrito. En: AA.VV. Estudio del
Manuscrito del Apocalipsis de San Juan, Beato de San Miguel de Escalada.
Valencia: Scriptorium, 2000-2001, 573-579).
Williams, 2002
WILLIAMS, John W. 2002. The illustrated Beatus: A corpus of the illustrations of the
commentary on the apocalypse. IV. The Eleventh and Twelfth Centuries. London:
Harvey Miller Publishers.
Williams, 2003a
WILLIAMS, John W. 2003. The illustrated Beatus: A corpus of the illustrations of the
commentary on the apocalypse. V. The Twelfth and Thirteenth Centuries. London:
Harvey Miller Publishers.
Williams, 2003b
WILLIAMS, John W. 1977. Generationes Abrahae: Iconografía de la Reconquista en
León. En: SÁNCHEZ AMEJEIRAS, R.; SENRA GABRIEL Y GALÁN, J. L. (coords.). El
tímpano románico. Imágenes, estructuras y audiencias. Santiago de Compostela:
Xunta de Galicia. Consellería de Cultura, Comunicación Social e Turismo, p. 158180.
Williams, 2005
WILLIAMS, John W. 2005. Historia del códice y estudio de las miniaturas. En: Be to
de Liéb n S n M iguel de Es l d : m nus
rito 644 de l Pi erpont Morg n
Library de Nueva York. Madrid: Club Internacional del Libro.
Williams, 2008
WILLIAMS, John W. 2008. Framing Santiago. En: HOURIHANE, Colum (ed.).
Romanesque Art and Thought in the Twelfth Century. Essays in Honor of Walter
CLX
Cahn. [Princeton, N.J.]: The Index of Christian Art. Department of Art &
Archaeology Princeton University. Penn State University Press, p. 219-238.
Williams, 2010
WILLIAMS, John W. 2010. Maius y la revolución pictórica del Beato. En: PÉREZ,
Maurilio (coord.): Seis Estudios sobre Beatos Medievales. [León]: Universidad de
León, p. 17-34.
Williams, 2011a
WILLIAMS, John W. 2011. San Isidoro exposed: the vicissitudes of research in
Romanesque art. Journal of Medieval Iberian Studies, 3(1), p. 93-116.
Williams, 2011b
WILLIAMS, John W. 2011. Fernando I and Alfonso VI as Patrons of the Arts. Anales
de Historia del Arte. Vol. Extra (2): Alfonso VI y el arte de su época, p. 412-435.
Wilpert, 1887
WILPERT, Joseph. 1867. Das Opfer Abrahams in der altchristlichen Kunst. Römische
Quartalschrift. [En línea]. l, p. 126-160. Disponible en:
http://www.archive.org/stream/rmischequartals06instgoog#page/n148/mode/1up
Wilpert, 1903
WILPERT, Joseph. 1903. Die Malereien der Katakomben Roms. 2 vols. Freiburg
i.Br.,
Wilpert, 1916
WILPERT, Joseph. 1916. Die römischen Mosaiken und Malereien der kirchlichen
Bauten vom IV. bis XIII. Jahrhundert (Band 4): Tafeln: Malereien. Freiburg i.Br.:
Herdersche V., ils. Nº 162,
Wilpert, 1932
WILPERT, Joseph 1932. I sarcofagi cristiani antichi. [En línea]. Vol. 2,1 y 2,2.
Roma: Pontificio Istit. di Archeologia Cristiana. Vol. 2,1 testo. Disponible en:
CLXI
http://digi.ub.uniheidelberg.de/diglit/wilpert1932/0066?sid=2ccbb5b447455a6916b35b2025af56d9
Windstedt, 1904
WINDSTEDT, E. O. 1904. Notes on the MSS. of Prudentius. Journal of Philology,
29(58), p. 166-180.
Whitehill, 1941
WHITEHILL, Walter Muir. 1941. Spanish romanesque architecture of the eleventh
century. Oxford: University Press.
Woerden, 1961
WOERDEN, Isabel Speyart van. 1961. The Iconography of the Sacrifice of Abraham.
Vigiliae Christianae, 15(4), p. 214-255.
Woodruff, 1929
WOODRUFF, Helen. 1929. The illustrated manuscripts of Prudentius. Reprinted from
Art Studies.
Woolf, 1929
WOOLF, Rosemary. 1957. The Effect of Typology on the English Mediaeval Plays
of Abraham and Isaac. Speculum, 32(4), p. 805-825.
Wright, 1996
WRIGHT, David H. 1996. The Inheritance of the Papyrus Style of Illustration in
Early Latin Literary Codices. Dumbarton Oaks Papers, 50, p. 199-208.
Xarrié, 2002
XARRIÉ, Josep Maria. 2002. Rest ur
ió d’obres d’ rt
Publicacions de l‟Abadia de Montserrat
Yacoub, 1996
CLXII
C t l uny . Barcelona:
YACOUB, Mohamed. 1996. Le Musée du Bardo (Départements antiques). [s.l.]:
Editions de l‟Agence Nationale du Patrimoine
Yarza, 1969
YARZA, Joaquín. 1969. Las miniaturas de la Biblia de Burgos. Archivo Español de
Arte, 42(166), p. 185-203.
Yarza, 1979
YARZA, Joaquín. 1979. Arte y Arquitectura en España, 500-1250. Madrid: Cátedra,
1979.
Yarza, 1980
YARZA, Joaquín. 1980. Historia del Arte Hispánico. II. La Edad Media. Madrid:
Alhambra.
Yarza, [1981] 1987
YARZA, Joaquín. [1981] 1987. San Miguel y la balanza. Notas iconográficas acerca
de la Psicostasis y el pesaje de las acciones morales. Boletín del Museo e Instituto
Camón Aznar, VI-VII, 1981, p. 5-36. En: Formas artísticas de lo imaginario.
Barcelona: Anthropos, 1987.
Yarza, 1985a
YARZA, Joaquín. 1985. Sant Quirze de Pedret [Pintura romànica]. En Catalunya
Romànica. XII. El Berguedà. Barcelona: Fundació Enciclopèdia Catalana, p. 218234.
Yarza, 1985b
YARZA, Joaquín. 1985. La peregrinación a Santiago y la pintura y miniatura
románica. Compostellanum, 30(3-4), p. 369-394.
Yarza, 1986
CLXIII
YARZA, Joaquín. 1986. Decoració mural de la capçalera de Pedret. En Catalunya
Romànica. XXII. Museu Episcopal de Vic. Museu Diocesà i Comarcal de Solsona.
Barcelona: Fundació Enciclopèdia Catalana, p. 350-357.
Yarza, 1990
YARZA, Joaquín. 1990. La Miniatura Románica en España. Estado de la Cuestión.
Anuario del Departamento de Historia y Teoría del Arte, II, p. 9-25.
Yarza, 1991
YARZA, Joaquín. 1991. La miniatura en Galicia, León y Castilla en tiempos del
maestro Mateo. En: Actas del Simposio Internacional sobre O portico da Gloria e a
Arte do seu tempo. La Coruña.
Yarza, 1994a
YARZA, Joaquín. 1994. Sant Quirze de Pedret [Pintura]. Catalunya Romànica. I.
Introdu ió l ’estudi de l’ rt r omàni
t l à. Fons d’ rt r omàni
t l à del Museu
N ion l d’ rt de C t lu ny . Barcelona: Fundació Enciclopèdia Catalana, p. 351353.
Yarza, 1994b
YARZA, Joaquín. 1994. Miniatura. En: Historia del Arte en Castilla y León. II. Arte
románico. Valladolid: Ámbito.
Yarza, 1994c
YARZA, Joaquín. 1994. La ilustración del Beato de Fernando y Sancha. En: Beato de
Liébana. Códice de Fernando I y Doña Sancha. Barcelona: M. Moleiro, p. 59-235.
Yarza, 1995
YARZA, Joaquín. 1995. La Pittura Espagnola del Medioevo. En: PÉREZ SÁNCHEZ,
Alfonso E. (a cura di). La pittura in Europa. La pittura spagnola. Vol. I. Milano:
Electa.
CLXIV
Yarza, 1996
YARZA, Joaquín. 1996. ¿Existió una miniatura mozárabe? En: Actas del I Congreso
Nacional de Cultura Mozárabe (Historia, Arte, Literatura y Música). Córdoba: Pub.
Obra Social y Cultural Cajastur, p. 53-71.
Yarza, 1997
YARZA, Joaquín. 1997. Los inicios de la miniatura hispana altomedieval. Arte
Medievale. II Serie. Anno XI, 1-2, p. 35-59.
Yarza, 2005
YARZA, Joaquín. 2005. Apocalipsis en España. La iluminación de los Beatos. En:
YARZA LUACES, Joaquín; GONZÁLEZ ECHEGARAY, Joaquín. Beato de Liébana.
Manuscritos iluminados. Barcelona: Moleiro.
Yarza, 2007
YARZA, Joaquín. 2007. Miniatura y pintura siglos X-XV. En: ROBLES, Constantino;
LLAMAZARES, Fernando (coord.). Real Colegiata de San Isidoro. Relicario de la
monarquía leonesa. León: Edilesa, 2007, p. 280-293.
Yuste, 2006
YUSTE OLIETE, Rafael. 2006. El Arte Románico. En: VALLE MELENDO, Javier del;
ESPONA VILA, José (coords.). Comarca de la Ribagorza. [En línea] [Zaragoza]:
Departamento de Presidencia y Relaciones Institucionales. Disponible en:
http://www.aragon.es/estaticos/GobiernoAragon/Departamentos/PoliticaTerritorialJ
usticiaInterior/Documentos/docs/Areas/Informaci%C3%B3n%20territorial/Publicac
iones/Coleccion_Territorio/Comarca_Ribagorza/AR_1.PDF
Yzquierdo, 1992
YZQUIERDO PERRÍN, Ramón. 1992. El Maestro Mateo I. T. X. Galicia. A Coruña:
Hércules de Ediciones
CLXV
Yzquierdo, 1993a
YZQUIERDO PERRÍN, Ramón. 1993. Arte Medieval I. T. X. Galicia. A Coruña:
Hércules de Ediciones.
Yzquierdo, 1993b
YZQUIERDO PERRÍN, Ramón. 1993. VII. El protogótico. En: La Catedral de
Santiago de Compostela. I. Laracha (La Coruña): Xuntanza, p.200-282.
Yzquierdo, 2005
YZQUIERDO PERRÍN, Ramón. 2005. El maestro Mateo y la terminación de la catedral
románica de Santiago. En: LACARRA DUCAY, María del Carmen (coord.). Los
caminos de Santiago. Arte, Historia y Literatura. Zaragoza: Institución Fernando el
Católico, p. 253-284.
Yzquierdo, 2010
YZQUIERDO PERRÍN, Ramón. 2010. El Maestro Mateo y el Pórtico de la Gloria en la
catedral de Santiago. León: Edilesa.
Yates-Thompson, 1902
YATES-THOMPSON, Henry. 1902. A descriptive catalogue of of the Second Series of
Fifty (nos. 51 to 100) in the collection of Henry Yates Thompson. Cambridge [Eng.]:
University Press.
Załuska, 1982
ZAŁUSKA, Yolanta. 1982. Latin 6I-IV. En: AVRIL, François, et al. Manuscrits
enluminés de la Péninsule Ibérique. Paris: Bibliothèque Nationale.
Załuska, 1984
ZAŁUSKA, Yolanta. 1984. Les feuillets liminaires. En: BARRAL I ALTET, Xavier. El
Beato de Saint-Sever, ms. lat. 8878 de la Bibliothèque nationale de Paris. Madrid:
Edílan, p. 239-254.
CLXVI
Załuska, 1986a
ZAŁUSKA, Yolanta. 1986. Entre textes et images: les stemmata bibliques au Sud et
au Nord des Pyrénées. Bulletin de la Société Nationale des Antiquaires de France,
p. 142-152.
Załuska, 1986b
ZAŁUSKA, Yolanta. 1986. Le Beatus de Saint-Sever à travers sa composition
matérielle et ses généalogies bibliques. En: Saint-Sever. Millén ire d e l’ b b y e.
Colloque International, 25, 26 et 27 mai 1985. Mont-de-Marsan: Comité d‟Etudes
sur l‟Histoire et l‟Art de la Gascogne, p 279-292.
Zeki, 2005
ZEKI, Semir. 2005. Visión interior. Una investigación sobre el arte y el cerebro.
Madrid: Machado Libros.
Zibawi, 2005
ZIBAWI, M 2 5 B agawat, Peintures paléochrétiennes d‟égypte Paris, 2005.
Documentos electrónicos
Aby Warburg Mnemosyne Atlas. En: Engramma. La tradizione classica nella
memoria occidentale. [En línea] <http://www.engramma.it/eOS2/atlante/ >[visitado el 1
de junio de 2013].
Ms M.644. En: Corsair. The Online Catalog of The Pierpont Morgan Library. [En
línea]. <http://corsair.themorgan.org/cgi-bin/Pwebrecon.cgi?BBID=110807 > [visitado
el 2 de marzo de 2011].
Ms M.644. Curatorial description. En: Manuscript Descriptions. Corsair. The
Online Catalog of The Pierpont Morgan Library. [En línea].
CLXVII
<http://corsair.morganlibrary.org/msdescr/BBM0644a.pdf > [visitado el 2 de marzo de
2011].
GARCÍA OMEDES, Antonio. 2009. Jaca, catedral de San Pedro –“Lonja chica”–
(Cont.). En: Románico aragonés [en línea]. [Consulta: 14 mayo 2013]. Disponible en:
<http://www.romanicoaragones.com/0-Jacetania/04-Catedral021a.htm> [visitado el 5 de
mayo de 2013].
CLXVIII
Anexo I: Obras excluidas del catálogo
Sacrificios descartados
1) Relieve de tímpano exterior de ventana. Iglesia de San Cipriano (Zamora). S. XII.
2) Capitel de la Portada oeste. Iglesia de Santiago (A Coruña). S. XIII
3) Capitel de la Portada. Iglesia de Nª Sra. de Baldós de Montañana (Huesca). S.
XIII.
4) Capitel de la Portada. Ermita de San Juan de Montañana (Huesca). S. XIII.
5) Escultura en nicho interior. Iglesia de Santa María de Bareyo (Cantabria). S. XIII.
6) Capitel en el interior del ábside. San Juan de Amandi (Villaviciosa, Asturias)
7) Biblia del rey Sancho el Fuerte de Pamplona (Amiens, Biblioteca Municipal, MS.
108). 1197.
8) Capitel interior. Iglesia de Santa Cecilia de Aguilar de Campoo (Palencia). S. XIII.
9) Capitel de la iglesia del castillo de Camarasa (la Noguera, Lleida). S. XIII
Escenas tenidas como sacrificios
1) Iglesia de Santa María de Covet (Lleida). Figura interpretada como un carnero del
sacrificio de Isaac por Yarza y Español.
2) Capitel izquierdo de la Portada de acceso, Loarre (Huesca).
3) Capitel del ábside. San Martín de Frómista (Palencia). La sugerencia es de
Francisco Prado-Vilar, quien en su artículo Saevum Facinus sugiere tal
interpretación (PRADO-VILAR, 2008: 197).
4) Relieve de la segunda arquivolta. Iglesia de San Esteban, Moradillo de Sedano
(Burgos). Temática real: Fragmento escena matanza de los inocentes
5) Portada. San Vicente de Roda de Isábena (Huesca).
6) Pila Bautismal de Sant Joan les Fonts (Girona).
7) Portada del “Mestre de Cabestany” de Sant Pere de Rodes Restitución Se ha
propuesto que el sacrificio de Isaac podría ser una de las escenas que se
representaban en un relieve de la segunda portada, asociada con la galilea, y que se
atribuye al llamado “Mestre de Cabestany” (BARRACHINA, 1998-1999: 17). El
relieve está muy deteriorado a causa de los avatares sufridos y es extremadamente
complejo discernir su iconografía.
CLXIX
CLXX
Anexo II: Iconoteca 4.0
El programa Iconoteca se encuentra en la versión 4.0 dentro de las fases de
desarrollo por las que ha pasado. Esta solución es un sistema basado en una aplicación
de escritorio, pensada para ser utilizada en un ordenador personal con sistema operativo
de Microsoft®. Para la base de datos de almacenamiento de las fichas catalográficas se
ha utilizado MS Access®, y para diseñar las pantallas de la capa de presentación he
escogido el lenguaje de programación de Visual Basic.NET®.
Descripción de las pantallas
1. Pantalla principal de la aplicación.
2. Acceso rápido a la creación de una nueva ficha.
CLXXI
3. Descripción detallada de la alta de ficha:
a. Datos de registro, registro gráfico e inventario
b. Las imágenes. Carpeta fotos.
c. Descripción de las listas cerradas:
i. Técnicas artísticas y mantenimiento
ii. Materias y mantenimiento
CLXXII
iii. Períodos y mantenimiento
d. Otros datos descriptivos
e. Ficha de catalogación:
i. Bibliografía i micro-gestor bibliográfico
CLXXIII
ii. Iconografía
4. Grabación de los datos
5. Modificación de la ficha
CLXXIV
6. Descripción de la impresión de una ficha
7. Descripción detallada de la pantalla principal
8. Asociación de imágenes
a. Presentación de imágenes asociadas al navegar por la lista
CLXXV
b. Alta, modificación y eliminación de imágenes asociadas
c. Visualización de les imágenes asociadas
9. Detalles de la lista registro-inventario
CLXXVI
a.
La lista registro-inventario se puede ordenar por columnas. Los iconos
sirven para obtener la información rápidamente.
b.
Búsquedas. Se pueden realizar búsquedas sobre esta lista para filtrar
los registros y localizar fácilmente las obras. Todo el proceso se realiza sin
cambiar de pantalla.
10. Impresión del informe de búsquedas
11. Atlas del resultado de búsquedas
CLXXVII
La información compilada en el apartado iconográfico, así como otros datos
complementarios se pueden exportar a un archivo en formato JSON que sirve los datos
a una página en HTML. Esta característica necesita una conexión a Internet. Con los
datos iconográficos se pueden efectuar una serie de visualizaciones del catálogo que
facilitan un análisis más profundo.
Para ello se ha aprovechado una serie recursos existentes en Internet que permiten el
manejo de los datos, convenientemente reformulados. El procedimiento consiste en
hacer referencias a una Web API, llamada Exhibit, incluida en el código de la página
web. La utilidad de dicho recurso reside en su facilidad de uso, así como en el ahorro en
cuanto a los costes asociados.
Con la utilización de una página web que contenga Exhibit, el editor utiliza
cualquier editor de texto para crear su visualización como un fichero HTML y entra sus
datos con uno o más archivos JSON. El resultado final es una página web altamente
CLXXVIII
interactiva, ya que si el editor dispusiera de datos en cualquier otro formato, todavía
podría mantenerlo en el mismo sin necesidad de cambio de formato alguno. Hoy en día,
Exhibit puede importar los siguientes formatos: Bibtex, Hojas de cálculo de Excel y
Google y RDF/XML. Esta Wep API permite no solo organizar las necesidades de datos
en la página web, sino que también deja disponibles los datos en formatos para ser
reutilizados, que de otra forma estarían codificados en una web HTML centrada sólo en
el texto (HUYNH, 2007).
Este proceso se lleva a cabo mediante el botón Varita mágica, según se ve en la
ilustración.
Se puede acceder a la versión actualmente en funcionamiento a través del siguiente
enlace: http://www.medieval-art.org/tesi/iconografia.htm. La página da acceso a cuatro
pantallas: “thumbnails”, diagrama temporal, mapa y tiles. Se trata de diferentes
presentaciones de los datos atendiendo a varios criterios entre los que destacan el
geográfico y el cronológico. En cada pantalla, los datos se pueden filtrar por elementos
iconográficos, por períodos de siglos y por técnica. También cabe la posibilidad de
CLXXIX
realizar búsquedas. Esta implementación permite manejar los datos iconográficos de
una manera muy ágil y visualmente atractiva.
CLXXX
Apéndice fotográfico
I) San Pedro de la Nave, capitel SO del crucero.
Fig. I.a. Mapa de localización actual (amarillo) y área inundada del solar primitivo (rojo). Fuente del
mapa: SIGPAC (http://sigpac.mapa.es/fega/visor/)
CLXXXI
Fig. I.b. Aliste (usuario). Vista de los cimientos de San Pedro de la Nave durante la bajada del nivel del
embalse en 2008. Aliste. Cimientos de San Pedro de la Nave en su localización original. Al fondo Villaflor.
05/01/2008. Embalse de Ricobayo (Zamora), coordenadas 41° 34' 57.29" N 5° 58' 58.65" W. Imagen tomada
de Panoramio: http://www.panoramio.com/photo/6990279 (última visita: 13/11/12)
CLXXXII
Fig. I.c. Planta de San Pedro de la Nave con localización del capitel (según Arce y Caballero, 1997: 224)
Fig. I.d. Vaciado del capitel del sacrificio de Isaac de San Pedro de la Nave colocado en el Instituto I.E.S.
María de Molina de Zamora. Fuente de la foto: Pere Nogueroles. Foto tomada en 2008.
CLXXXIII
Fig. I.e. Capitel del sacrificio de Isaac. Fuente de la foto: Pere-Joan Nogueroles.
Fig. I.f. Capitel del sacrificio de Isaac. Detalle. Fuente de la foto: Pere-Joan Nogueroles.
CLXXXIV
Fig. I.g. Capitel. Lateral: San Pedro. Fuente de la foto: Pere-Joan Nogueroles
Figl I.h. Capitel. Lateral: San Pablo. Fuente de la foto: Pere-Joan Nogueroles.
CLXXXV
II) Beato Morgan, f. 6r.
[Imagen no disponible]
Fig. II.a. Tablas genealógicas. Beato Morgan (Nueva York, Pierpont Morgan Library, MS M.644, f. 6r).
Fotografía procedente de:
http://utu.morganlibrary.org/medren/single_image2.cfm?page=ICA000069383&imagename=m644.006r.jpg
[Imagen no disponible]
Fig. II.b. Tablas genealógicas, detalle de la miniatura con el sacrificio de Isaac. Beato Morgan (Nueva
York, Pierpont Morgan Library, MS M.644, f. 6r). Fotografía procedente:
http://utu.morganlibrary.org/medren/single_image2.cfm?page=ICA000069383&imagename=m644.006r.jpg
III) Biblia de 960, f. 21v.
[Imagen no disponible]
Fig. III.a. Miniatura con el sacrificio de Isaac. Biblia de 960 (León, Biblioteca-Museo de la Real Colegiata
de León, Ms. Cód. 2, f. 21). Fotografía del folio del facsímil.
[Imagen no disponible]
Fig. III.b Miniatura con el sacrificio de Isaac, detalle. Biblia de 960. (León, Biblioteca-Museo de la Real
Colegiata de León, Ms. Cód. 2, f. 21). Fotografía del folio del facsímil.
IV) Biblia de 960, Tablas genealógicas, f. 7r.
[Imagen no disponible]
Fig. IV.a. Tablas genealógicas. Biblia de 960 (León, Biblioteca-Museo de la Real Colegiata de León, Ms.
Cód. 2, f. 7r). Fotografía del folio del facsímil
[Imagen no disponible]
Fig. IV.b. Tablas genealógicas. Miniatura con el sacrificio de Isaac, detalle. Biblia de 960. (León,
Biblioteca-Museo de la Real Colegiata de León, Ms. Cód. 2, f. 7r). Fotografía del folio del facsímil.
CLXXXVI
V) Beato de Tábara, f. 2r.
[Imagen no disponible]
Fig. V.a. Tablas genealógicas. Beato de Tábara (Madrid, Archivo Histórico Nacional, Cód. 1097B, f. 2r.).
Fotografía del Portal de Archivos Españoles, PARES, http://pares.mcu.es/
VI) Beato de Girona, f. 11r.
Fig. VI.a. Tablas genealógicas. Miniatura con el sacrificio de Isaac, detalle. Beato de Girona. (Girona, Cat.
Gir. Ms. 7, olim 41, f. 11r.).Foto extraída de Miranda, 2004, p. 46.
VII) Biblia de Ripoll, f. 6r.
[Imagen no disponible]
Fig. VII.a. Miniaturas del Génesis. Biblia de Ripoll. (Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Lat. 5729,
f. 6r). Fotografía proporcionada por Immaculada Lorés.
[Imagen no disponible]
Fig. VIIb. Miniatura con el sacrificio de Isaac, detalle. Biblia de Ripoll. (Vaticano, Biblioteca Apostolica
Vaticana, Lat. 5729, f. 6r). Fotografía proporcionada por Immaculada Lorés.
VIII)Biblia de Rodes, vol. I, f. 1v.
CLXXXVII
Fig. VIII.a. Miniaturas del frontispicio. Biblia de Rodes. (Paris, Biblioteca Nacional, Lat. 6(1), f. 1v).
Fotografía del manuscrito digitalizado por Gallica. Bibliothèque numérique.
http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b85388026
CLXXXVIII
Fig. VIII.b. Miniatura del sacrificio de Isaac. Frontispicio. Biblia de Rodes. (Paris, Biblioteca Nacional,
Lat. 6(1), f. 1v). Fotografía del manuscrito digitalizado por Gallica. Bibliothèque numérique.
http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b85388026.
IX) Placa de marfil del Hermitage con escenas del Génesis.
[Imagen no disponible]
Fig. IX.a. Placa de marfil con escenas del Génesis. (San Petesburgo, Museo del Hermitage, Inv. F 2).
Fotografía del Museo Hermitage.
CLXXXIX
[Imagen no disponible]
Fig. IX.b. Detalle del sacrificio de Isaac. Placa de marfil con escenas del Génesis. (San Petesburgo, Museo
del Hermitage, Inv. F 2). Fotografía del Museo Hermitage.
Fig. IX.c. Comparativa placa del Hermitage y capitel de San Pedro de la Nave.
X) Beato Facundus, f. 13r.
[Imagen no disponible]
Fig. X.a. Tablas genealógicas. Beato Facundus (Madrid. Biblioteca Nacional, Ms. 26777. Vitrina 14-2, f.
13r.). Fotografía del manuscrito digitalizado por la Biblioteca Digital Hispánica,
http://bibliotecadigitalhispanica.bne.es:80/webclient/DeliveryManager?application=DIGITOOL&owner=resourcediscovery&custom_att_2=simple_viewer&pid=1806167
[Imagen no disponible]
Fig. X.a. Sacrificio de Isaac, detalle. Tablas genealógicas. Beato Facundus (Madrid. Biblioteca Nacional,
Ms. 26777. Vitrina 14-2, f. 13r.). Fotografía del manuscrito digitalizado por la Biblioteca Digital Hispánica,
http://bibliotecadigitalhispanica.bne.es:80/webclient/DeliveryManager?application=DIGITOOL&owner=resourcediscovery&custom_att_2=simple_viewer&pid=1806167
CXC
XI) Liber Commicus, f. 93r.
Fig. XI.a. Lectura del Génesis. Liber Commicus. (Madrid, Real Academia de la Historia, Cód. 22, f. 93r.).
Fotografía del manuscrito digitalizado por la Biblioteca Digital de la RAH,
http://bibliotecadigital.rah.es/dgbrah/i18n/consulta/registro.cmd?id=67.
CXCI
Fig. XI.b. Detalle del sacrificio de Isaac. Liber Commicus. (Madrid, Real Academia de la Historia, Cód.
22, f. 93r.). Fotografía del manuscrito digitalizado por la Biblioteca Digital de la RAH,
http://bibliotecadigital.rah.es/dgbrah/i18n/consulta/registro.cmd?id=67
CXCII
XII) Panteón de los Reyes de León, capitel.
Fig. XII.a. Mapa de localización del Panteón de San Isidoro de León. Fuente del mapa: Google maps.
Fig. XII.b. Ubicación y plano del Panteón de San isidoro de León (en rojo). Procedencia de la ortofoto:
SIGPAC (http://sigpac.mapa.es/fega/visor/). Fuente del plano:
http://www.sanisidoro.de/spanisch/grundriss/index.html (2006).
[Imagen del plano no disponible]
Fig. XII.c. Ubicación del capitel (en rojo). Fuente del plano:
http://www.sanisidoro.de/spanisch/pantheon/index.html (2006).
CXCIII
[Imagen del plano no disponible]
Fig. XII.d. Ubicación de los capiteles con temas del AT en el pilar NW (en rojo). Fuente del plano:
http://www.sanisidoro.de/spanisch/pantheon/index.html (2006)
Fig. XII.e. Vista del capitel del sacrificio de Isaac. Panteón de los Reyes de San Isidoro (León). Fuente de
la foto: Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XII.f. Capitel del sacrificio de Isaac. Panteón de los Reyes de San Isidoro (León). Fuente de la foto:
Pere-Joan Nogueroles.
CXCIV
XIII)San Pedro de Jaca, capitel de la Portada sur.
Fig. XIII.a. Mapa de localización de la catedral de San Pedro de Jaca (Huesca). Fuente del mapa: Google
maps.
Fig. XIII.b. Ubicación y plano de la catedral de San Pedro de Jaca (Huesca). Fuente del mapa: Google
maps. Fuente de la planta de la catedral y el claustro de F. Íñiguez publicado por R. del Arco y Garay,
Catálogo monumental de España. Huesca, Madrid, Instituto Diego Velázquez, 1947, p. 348.
CXCV
Fig. XIII.c. Alzado sur de la catedral de Jaca (Huesca). (1999). Carlos Pereira Linde y Joaquín Díaz
Rubio. Planoteca del IPCE. Fuente de la foto: Recopilación planimétrica realizada por Francisco de Asís
García García (http://pendientedemigracion.ucm.es/centros/webs/proyecto_romanico_aragon_HAR200908110/index.php?tp=CATEDRAL%20DE%20SAN%20PEDRO%20DE%20JACA&a=dir5&d=32620.php)
Fig. XIII.d. Vista general de la Portada sur de la catedral de Jaca (Huesca). Fuente de la foto: Pere-Joan
Nogueroles.
CXCVI
Fig. XIII.e. Capitel del sacrificio de Isaac. Portada sur de la catedral de Jaca (Huesca). Fuente de la foto:
Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XIII.f. Capitel del sacrificio de Isaac. Portada sur de la catedral de Jaca (Huesca). Fuente de la foto:
Pere-Joan Nogueroles
CXCVII
Fig. XIII.g. Detalle del capitel del sacrificio de Isaac. Portada sur de la catedral de Jaca (Huesca). Fuente
de la foto: Pere-Joan Nogueroles.
CXCVIII
XIV) Santiago de Compostela, relieve de la Portada de Platerías.
Fig. XIV.a. Mapa de localización de la catedral de Santiago de Compostela. Fuente del mapa: Google
maps.
Fig. XIV.b. Ubicación y plano de Santiago de Compostela. Procedencia de la ortofoto: Google maps.
Fuente de la planta: K. Conant. Earliest Architectural History of Santiago de Compostela (Cambridge, 1928).
CXCIX
Fig. XIV.c. Placa del sacrificio de Isaac. Portada de Platerías de Santiago de Compostela. Fuente de la
foto: Carlos Sastre.
CC
Fig.XIV.d. Comparativa entre la cabeza de Abraham, la del David y la del Cristo de la Creación de Adán.
Fotografías de Pere-Joan Nogueroles.
Fig.XIV.e. Comparativa de las figuras del David músico de Platerías, el David músico de la Porte
Miègeville de Saint-Sernin de Toulouse y el Abraham de Platerías. Fotografías de Pere-Joan Nogueroles.
CCI
Fig. XIV.f. Comparativa de las representaciones del sacrificio de Isaac. Estatua-columna del portal
occidental de la catedral de Notre-Dame de Senlis (h. 1160-1170), relieve de Platerías, catedral de Santiago de
Compostela y estatua-columna de la portada norte de la catedral de Notre-Dame de Chartres (h. 1210).
(fotografía de Platerías de Pere-Joan Nogueroles; fotografías de Senlis: Senlis; Moses, Abraham, Isaac; left
embrasure, jamb figures, central portal, west facade, from Art in the Christian Tradition, a project of the
Vanderbilt Divinity Library, Nashville, TN. http://diglib.library.vanderbilt.edu/act-imagelink.pl?RC=28134 .
Original source: Digitized from the slide collection of James T. Womack, Nashville, TN., y fotografías de
Chartres: Mary Ann Sullivan. Chartres catedral, North Side and North Transept Central Portal 1205-1240.
Digital Imaging Project – MAS-BC. http://www.bluffton.edu/~sullivanm/chartresnorth/cportal.html)
CCII
XV) San Isidoro de León, tímpano del Cordero.
Fig. XV.a. Mapa de localización de la iglesia de San Isidoro de León. Fuente del mapa: Google maps.
[Imagen del plano no disponible]
Fig. XV.b. Planta de la iglesia plenorrománica de San Isidoro con la portada marcada en rojo.
Procedencia de la planta: http://www.sanisidoro.de/spanisch/grundriss/index.html.
CCIII
Fig. XV.c. Foto del tímpano de la portada sur de San Isidoro de León (foto de Pere-Joan Nogueroles).
Esquema de la portada completa (esquema extraído de
http://www.sanisidoro.de/spanisch/cordero/index.html).
CCIV
Fig. XV.d. Sacrificio de Isaac. Tímpano de la portada sur de San Isidoro de León. Fuente de la foto: PereJoan Nogueroles.
CCV
Fig. XV.e. Detalle. Sacrificio de Isaac. Tímpano de la portada sur de San Isidoro de León. Fuente de la
foto: Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XV.f. Detalle. Sacrificio de Isaac. Tímpano de la portada sur de San Isidoro de León. Fuente de la
foto: Pere-Joan Nogueroles.
CCVI
XVI) San Isidoro de León, capitel.
Fig. XVI.a. Vista de la iglesia de San isidoro de León y plano de ubicación del capitel. Procedencia de la
ortofoto: SIGPAC (http://sigpac.mapa.es/fega/visor/) . Procedencia del plano:
http://www.sanisidoro.de/spanisch/grundriss/index.html
Fig. XVI.b. Situación de la ventana vista desde la panda oriental del claustro mirando hacia el sur (foto de
Pere-Joan Nogueroles). Esquema con la ubicación del capitel destacado en rojo (esquema extraído de
http://www.sanisidoro.de/spanisch/grundriss/index.html).
CCVII
Fig. XVI.c. Situación de la ventana vista desde la panda oriental del claustro mirando hacia el sur (foto de
Pere-Joan Nogueroles).
Fig. XVI.d. Sacrificio de Isaac. Capitel exterior de la ventana. San Isidoro de León (foto de Pere-Joan
Nogueroles).
CCVIII
Fig. XVI.e. Detalle del sacrificio de Isaac. Capitel exterior de la ventana. San Isidoro de León (foto de
Pere-Joan Nogueroles).
CCIX
XVII)
Sant Quirze de Pedret, fragmento de pintura mural.
Fig. XVII.a. Mapa de localización de la iglesia de San Quirze de Pedret y su contexto geográfico
inmediato. Fuente del mapa: SIGPAC (http://sigpac.mapa.es/fega/visor/
CCX
Fig.XVII.b. Fotografía de una vista aérea de la iglesia de Pedret. Fuente de la foto: Pere-Joan Nogueroles.
CCXI
Fig. XVII.c. Mapa de dispersión de las pinturas de Sant Quirze de Pedret. Fuente del mapa: Google maps.
Fig. XVII.d. Ubicación y plano del Museo de Solsona. Procedencia de la ortofoto: SIGPAC
(http://sigpac.mapa.es/fega/visor/). Ubicación de las pinturas en el Museu Diocesà de Solsona. Fuente de la
fotografía: Pere-Joan Nogueroles.
CCXII
[Imagen no disponible]
Fig. XVII.e. Fragmento con el sacrificio de Isaac. Pinturas románicas de Sant Quirze de Pedret
conservadas en el Museu Diocesà i Comarcal de Solsona (Lleida). Fuente de la fotografía: Pere-Joan
Nogueroles.
[imagen no disponible]
Fig. XVII.f. Presentación actual en el museo (fotografía extraída de Pagès, 2011, p. 164) y restos pictóricos
in situ (fotografía de Pere-Joan Nogueroles).
Fig. XVII.g. Situación de las pinturas en origen (Fotografía extraída de Gudiol, 1937) y juntura en la
colocación actual (fotografía de Pere-Joan Nogueroles).
CCXIII
Fig. XVII.h. Foto tomada hacia 1920. A.D.A.C, Arxiu SPAL (Foto extraída de Galí; Lacuesta, 2010, p. 9).
Fig. XVII.i. Foto tomada in situ y antes del arrancamiento (Fotografía extraída de Gudiol, 1937).
CCXIV
[Imagen no disponible]
Fig. XVII.j. Fotografía antigua del sacrificio de Isaac. Procedencia de la fotografía: Pintura románica y
gótica (Fototeca del Centro de Estudios Históricos del CSIC, Madrid).
http://www.bdcsic.csic.es:8080/fototeca/. [Última visita: 12/12/2004, La base de datos ya no es accesible].
Fig. XVII.k. Fotografía del interior de la nave central anterior a 1960 (Foto extraída de López; Caixal,
1995: Fig. 61).
[Imagen no disponible]
Fig. XVII.l. Diferencias en el rostro de Isaac (¿1937-40? v. 2010).
CCXV
Fig. XVII.m. Comparativa de fondos en bandas de colores. Nº1: sacrificio de Isaac de Sant Quirze de
Pedret (fotografía extraída de Carbonell, 1990, p. 23). Nº 2: el ascenso al calvario en el muro izquierdo del
presbiterio de Sta. Maria Antiqua del papa Juan VII (705). Nº 3: la curación del ciego, presbiterio de Sta.
Maria Antiqua. Fotos de Santa Maria Antiqua extraídas de: WILPERT, Joseph [Hrsg.]. Die römischen
Mosaiken und Malereien der kirchlichen Bauten vom IV. bis XIII. Jahrhundert (Band 4): Tafeln: Malereien.
Freiburg i.Br.: Herdersche V., 1916, ils. Nº 162 y Nº 164, respectivamente.
Fig. XVII.n. Proyecto de restitución de Al-Hamdani y fragmento conservado. Fotografía extraída de
Carbonell, 1990, p. 23. Dibujo extraído de Al-Hamdani, 1989: 15.
CCXVI
Fig. XVII.o. Vista general de los fragmentos del muro del arco triunfal. Foto extraída de Carbonell, 1990,
p. 23.
CCXVII
Fig. XVII.p. Dibujo de Emili Gandía con las medidas de la planta, h. 1921. Extraído de la colección de
fotografías de la Asociación Memorial Emili Gandía, con licencia Creative Commons CC BY-NC-SA 3.0
(http://www.panoramio.com/photo/58304547).
CCXVIII
XVIII)
Beato de Turín, f. 11r.
Fig. XVIII.a. Tablas genealógicas. Miniatura con el sacrificio de Isaac. Beato de Turín. (Turín. Biblioteca
Nazionale Universitaria, Sgn. I.II.1, f. 11r.) (Foto extraída de Williams, 2002, fig. 98)
Fig. XVIII.b. Tablas genealógicas. Miniatura con el sacrificio de Isaac. Detalle. Beato de Turín. (Turín.
Biblioteca Nazionale Universitaria, Sgn. I.II.1, f. 11r.) (Foto extraída de Williams, 2002, fig. 98)
CCXIX
XIX) Santa Marta de Tera, capitel del ábside.
Fig. XIX.a. Mapa de localización de la iglesia de Santa Marta de Tera (Zamora). Fuente del mapa:
SIGPAC (http://sigpac.mapa.es/fega/visor/
Fig. XIX.b. Vista de la iglesia de Santa Marta de Tera y plano de ubicación del capitel. Procedencia de la
ortofoto: SIGPAC (http://sigpac.mapa.es/fega/visor/) . Procedencia del plano: Martínez Montañés, 2002, p.
137.
CCXX
Fig. XIX.c. Vista de la ventana desde el interior de la cabecera. Iglesia de Santa Marta de Tera (Zamora).
Procedencia de la foto: Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XIX.d. Capitel del sacrificio de Isaac. Iglesia de Santa Marta de Tera (Zamora).. Procedencia de la
foto: Pere-Joan Nogueroles
CCXXI
XX) San Martín de Artaiz, metopa de la portada.
Fig. XX.a. Mapa de localización de la iglesia de San Martín de Artaiz (Navarra). Fuente del mapa: Google
maps.
Fig. XX.b. Ubicación y plano de San Martín de Artaiz (Navarra). Procedencia de la ortofoto: SIGPAC
(http://sigpac.mapa.es/fega/visor/). Fuente del plano: http://www.goldschmidtzentrum.de/hispania_romanica_digitalis/artaiz/index.html .
CCXXII
Fig. XX.c. Ubicación de la metopa con el sacrificio. Procedencia del esquema: http://www.goldschmidtzentrum.de/hispania_romanica_digitalis/artaiz/portal.html. Procedencia de las fotos: Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XX.d. Vista parcial de la Portada de San Martín de Artaiz (Navarra). Fuente de la fotografía: PereJoan Nogueroles.
CCXXIII
Fig. XX.e. Metopa del sacrificio de Isaac y canecillos adyacentes. Iglesia de San Martín de Artaiz
(Navarra). Fuente de la fotografía: Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XX.f. Metopa del sacrificio de Isaac. Iglesia de San Martín de Artaiz (Navarra). Fuente de la
fotografía: Pere-Joan Nogueroles.
CCXXIV
XXI) San Quirce de Burgos, capitel SO del crucero.
Fig. XXI.a. Mapa de localización de la iglesia de San Quirce de Burgos. Fuente del mapa: Google maps.
Fig. XXI.b. Ubicación y plano de San Quirce de Burgos. Procedencia de la ortofoto: Google maps. Fuente
del plano: Pérez Carmona, 1959.
CCXXV
Fig. XXI.c. Vista del interior de San Quirce de Burgos. Fuente de la fotografía: Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XXI.d. Capitel del sacrificio de Isaac. San Quirce de Burgos. Fuente de la fotografía: Pere-Joan
Nogueroles
CCXXVI
Fig. XXI.e. Capitel del sacrificio de Isaac. San Quirce de Burgos. Fuente de la fotografía: Pere-Joan
Nogueroles.
Fig. XXI.f. Capitel del sacrificio de Isaac. San Quirce de Burgos. Fuente de la fotografía: Pere-Joan
Nogueroles
CCXXVII
Fig. XXI.g. Epigrafía. Calco extraído de Pérez Urbel; Whitehill, 1931: lám. XXIV.
XXII)
Biblia de 1162, f.18v
[Imagen no disponible]
Fig. XXII.a. Miniatura con el sacrificio de Isaac, Biblia de 1162. (León, Biblioteca-Museo de la Real
Colegiata de León, Cód. III,1, f. 18v). Fotografía de Pere-Joan Nogueroles.
XXIII)
Biblia de 1162, f. 3r.
[Imagen no disponible]
Fig. XXIII.a. Tablas genealógicas. Biblia de 1162. (León, Biblioteca-Museo de la Real Colegiata de León,
Cód. III,1, f. 3r). Fotografía de Pere-Joan Nogueroles
[Imagen no disponible]
Fig. XXIII.b. Tablas genealógicas. Miniatura con el sacrificio de Isaac, detalle. Biblia de 1162. (León,
Biblioteca-Museo de la Real Colegiata de León, Cód. III,1, f. 3r). Fotografía de Pere-Joan Nogueroles.
CCXXVIII
XXIV)
Santa María de Piasca, capitel geminado exterior.
Fig. XXIV.a. Mapa de localización de la iglesia de Santa María de Piasca (Cantabria). Fuente del mapa:
Google maps
Fig. XXIV.b. Santa María de Piasca (Cantabria). Procedencia de la ortofoto: Google Maps. Ubicación y
plano de la iglesia. Procedencia del plano: JRFL (García Guinea, 2007).
CCXXIX
Fig. XXIV.c. Santa María de Piasca (Cantabria). Alzado y ubicación del capitel doble. Procedencia del
alzado: JRFL (García Guinea, 2007). Fuente de la fotografía: Nuniloo
http://elpasiego.foroactivo.com/viewimage.forum?u=http://img840.imageshack.us/img840/3091/sacrificiodeisaa
cpiasca.jpg.
Fig. XXIV.d. Ubicación del capitel en agosto de 2011. Fotografía de Pere-Joan Nogueroles.
CCXXX
Fig. XXIV.e. Sacrificio de Isaac en capitel doble. Santa María de Piasca (Cantabria).Capitel Fuente de la
fotografía: Javier Pelaz Beci.
Fig. XXIV.f. Fotografías de la cabecera hacia la 1ª mitad del siglo XX (Fotografías extraídas de: Bohigas;
Campuzano, 2003).
CCXXXI
Fig. XXIV.g. Fotos de la cabecera en su estado actual (2010) (Fotografía de Pere-Joan Nogueroles).
XXV)
Beato de Manchester, f. 9.
Fig. XXV.a. Tablas genealógicas. Beato de Manchester. (Manchester, John Rylands University Library,
MS lat. 8, f. 9v). Fotografía extraída de Klein, 2002, p. 53.
CCXXXII
Fig. XXV.b. Tablas genealógicas. Beato de Manchester. Miniatura con el sacrificio de Isaac, detalle.
(Manchester, John Rylands University Library, MS lat. 8, f. 9v). Fotografía extraída de Klein, 2002, p. 53.
XXVI)
Beato de San Pedro de Cardeña, f. 3r.
Fig. XXVI.a. Tablas genealógicas. Beato de Cardeña. (Madrid, Museo Arqueológico Nacional, Ms. 2, f.
3r). Fotografía extraída de Klein, 2002, p. 53
CCXXXIII
Fig. XXVI.b. Tablas genealógicas. Beato de Cardeña. Miniatura con el sacrificio de Isaac, detalle
(Madrid, Museo Arqueológico Nacional, Ms. 2, f. 3r). Fotografía extraída de Alonso, 1993, p. 65.
XXVII)
San Prudencio de Armentia, columna del nártex.
Fig. XXVII.a. Mapa de localización de la iglesia de San Prudencio de Armentia (Vitoria Gasteiz). Fuente
del mapa: Google maps
CCXXXIV
Fig. XXVII.b. San Prudencio de Armentia (Vitoria Gasteiz). Procedencia de la ortofoto: Google Maps.
Ubicación y plano de la iglesia. Procedencia del plano: Azkarate y de la Fuente (dir.), 2006, il. 7..
Fig. XXVII.c. San Prudencio de Armentia (Navarra). Esquema de la disposición de los elementos en el
muro E del atrio. Procedencia del esquema: Azkarate; Fuente (dir.), 2006, il. 23. Fotografía: Pere-Joan
Nogueroles.
CCXXXV
Fig. XXVII.d. San Prudencio de Armentia (Navarra). Comparativa del plano actual y el de antes de 1776.
Procedencia del esquema y fotografía del plano: Azkarate; Fuente (dir.), 2006, ils. 7 y 41.
Fig. XXVII.e. San Prudencio de Armentia (Navarra). Vista del muro E del atrio. Fotografía: Pere-Joan
Nogueroles
CCXXXVI
Fig. XXVII.f. Sacrificio de Isaac, en el muro E del atrio. San Prudencio de Armentia (Navarra).
Fotografía: Pere-Joan Nogueroles.
XXVIII) Claustro de la Catedral de Santa Maria de Girona, pilar.
Fig. XXVIII.a. Mapa de localización de la Catedral de Santa María de Girona. Fuente del mapa: Google
maps
CCXXXVII
Fig. XXVIII.b. Ubicación y plano de la Catedral de Santa María de Girona. Procedencia de la ortofoto:
Google Maps. Ubicación y plano del claustro (1200-1300). Procedencia del plano: Sureda i Jubany, 2008, fig.
237b.
Fig. XXVIII.c. Relieve del sacrificio de Isaac. Pilar de la galería sur. Claustro de Catedral de Santa María
de Girona. Foto:Pere-Joan Nogueroles.
CCXXXVIII
Fig. XXVIII.d. Detalle del sacrificio de Isaac. Pilar de la galería sur. Claustro de Catedral de Santa María
de Girona. Foto:Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XXVIII.e. Detalle del sacrificio de Isaac. Pilar de la galería sur. Claustro de Catedral de Santa María
de Girona. Foto:Pere-Joan Nogueroles.
CCXXXIX
XXIX)
Santiago de Compostela, columna entorchada de la
Portada del Maestro Mateo.
Fig. XXIX.a. Mapa de localización de la catedral de Santiago de Compostela. Fuente del mapa: Google
maps
Fig. XXIX.b. Ubicación y plano de Santiago de Compostela. Procedencia de la ortofoto: Google maps.
Fuente de la planta: K. Conant. Earliest Architectural History of Santiago de Compostela (Cambridge, 1928).
CCXL
Fig. XXIV.c. Sacrificio de Isaac en columna entorchada. Pórtico de la Gloria, Santiago de Compostela.
Fotografia: Esperanza Teruel.
CCXLI
Fig. XXIV.d. Sacrificio de Isaac en columna entorchada. Pórtico de la Gloria, Santiago de Compostela.
Fotografia: Esperanza Teruel
CCXLII
XXX)
Rebolledo de la Torre, capitel doble.
Fig. XXX.a. Mapa de localización de la iglesia de Rebolledo de la Torre (Burgos). Fuente del mapa:
Google maps
Fig. XXX.b. Ubicación y plano de Rebolledo de la Torre (Burgos). Procedencia de la ortofoto: Google
Maps. Ubicación y plano. Procedencia del plano: Rodríguez Montañés, 2002.
CCXLIII
Fig. XXX.c. Ubicación de Rebolledo de la Torre (Burgos). Procedencia de la ortofoto: Google Maps.
Ubicación del capitel. Fotografías de Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XXX.d. Ventana con epígrafe de Rebolledo de la Torre (Burgos). Fotografía de Pere-Joan
Nogueroles.
CCXLIV
Fig. XXX.f. Sacrificio de Isaac en capitel doble. Rebolledo de la Torre (Burgos). Fotografía de Pere-Joan
Nogueroles
Fig. XXX.g. Ventana con epígrafe de Rebolledo de la Torre (Burgos). Fotografía de Pere-Joan Nogueroles
CCXLV
XXXI)
Claustro de la Catedral de Tarragona, capitel.
Fig. XXXI.a. Mapa de localización de la Catedral de Santa Tecla (Tarragona). Fuente del mapa: Google
maps
Fig. XXXI.b. Ubicación y plano de de la Catedral de Santa Tecla (Tarragona). Procedencia de la ortofoto:
Google Maps. Ubicación y plano. Procedencia del plano: Patton, 2004.
CCXLVI
Fig. XXXI.c. Planta del claustro de la Catedral de Santa Tecla (Tarragona). Procedencia del plano:
Camps i Sòria, 1988.
CCXLVII
Fig. XXXI.d. Capiteles de Abraham. Pilar de la galería meridional. Claustro de la Catedral de Santa
Tecla (Tarragona). Fotografía: Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XXXI.d. Capitel del sacrificio de Isaac. Pilar de la galería meridional. Claustro de la Catedral de
Santa Tecla (Tarragona). Fotografía: Pere-Joan Nogueroles
CCXLVIII
Fig. XXXI.e. Capitel del sacrificio de Isaac. Detalle. Pilar de la galería meridional. Claustro de la Catedral
de Santa Tecla (Tarragona). Fotografía: Pere-Joan Nogueroles
XXXII)
Musée de Cluny, capitel.
[Imagen no disponible]
Fig. XXXII.a. Sacrificio de Isaac. Capitel de Abraham. Musée de Cluny. Fotografía del servicio
fotográfico del Musée de Cluny.
[Imagen no disponible]
Fig. XXXII.b. Espera de los sirvientes con el asno. Capitel de Abraham. Musée de Cluny.
CCXLIX
XXXIII) Claustro de Santa María de Alquézar, capitel.
Fig. XXXIII.a. Mapa de localización de la Colegiata de Santa María de Alquézar (Huesca). Fuente del
mapa: Google maps
Fig. XXXIII.b. Ubicación y plano de la Colegiata de Santa María de Alquézar (Huesca). Procedencia de la
ortofoto: Google Maps. Ubicación y plano. Procedencia del plano: A. García Omedes,
http://www.romanicoaragones.com/1-Sobrarbe/99024-Alquezar01.htm
CCL
Fig. XXXIII.c. Vista del claustro de la Colegiata de Santa María de Alquézar (Huesca). Fotografía de
Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XXXIII.d. Capitel del sacrificio de Isaac. Claustro de la Colegiata de Santa María de Alquézar
(Huesca). Fotografía: Pere-Joan Nogueroles.
CCLI
Fig. XXXIII.e. Capitel del sacrificio de Isaac. Detalle lateral, Sara.Claustro de la Colegiata de Santa
María de Alquézar (Huesca). Fotografía: Pere-Joan Nogueroles.
Fig. XXXIII.f. Capitel del sacrificio de Isaac. Detalle lateral, los tres visitantes. Claustro de la Colegiata de
Santa María de Alquézar (Huesca). Fotografía: Pere-Joan Nogueroles
CCLII
Fotos adicionales
Fig. Ad. 1. New York, Colección del Dr. Lillian Malcove. Cerámica procedente de Túnez. Segunda mitad
del s. IV. Foto de Lucchesi-Palli, 1979a, p. 422
[Imagen no disponible]
Fig. Ad. 2. Túnez. Musée National du Bardo. Ladrillo procedente de Kasserine (Cillium) con escena del
sacrificio de Isaac (siglo V).
CCLIII
Fig. Ad. 3. Sta. Julita y San Quirce como santos intercesores en la capilla de Teodoto, Sta. Maria
Maggiore, Roma, s. VIII (fotografía extraída de Palumbo, 2006-2007, fig. 11) y en la catedral de Monreale,
Sicilia, fin. s. XII (fotografía extraída de Brodbeck, 2010).
CCLIV
Fig. Ad. 4. Orestes matando a Clitemnestra. Relieve frontal de sarcófago. Roma, mármol, c. 150 C.E. Nº
Inv. A 461. San Petersburgo, Museo del Hermitage. Fotografía: I. Sh. 2012,
http://ancientrome.ru/art/artworken/img.htm?id=4495
CCLV
Fig. Ad. 5. Pintura mural con el sacrificio de Isaac. Monasterio de Stavroniketas, Monte Athos (Grecia).
Fotografía extraída de http://poseidon.csd.auth.gr/athos/a_mural_lib.html.
CCLVI
Fig. Ad. 6. Placa de bronce con el sacrificio de Isaac. Puertas del Santuario de Monte Sant’Angelo
(Apulia, Italia), 1067. Foto extraída de Perla, 1974, p. 103.
CCLVII
Fig. Ad. 7.
Capitel con el sacrificio de Isaac procedente de Francia (c. 1150). Londres, Victoria &
Albert Museum, Nº. A.6-1968. Foto extraída de Capital . V&A Search the Collections,
http://collections.vam.ac.uk/item/O107429/capital-the-sacrafice-of-isaac-capital-unknown/
[Imagen no disponible]
Fig. Ad. 8. Leyden. Bibliotheek der Universiteit, Burm.Q3. Fol. 120r. Segundo cuarto del s. IX. Fotografía
extraída de la web de la Biblioteca https://socrates.leidenuniv.nl/
CCLVIII
Fig. Ad. 9. Bruselas. Bibliothèque Royale, 9987-91. Fol. 97r. S. X. Fotografía extraída de Stettiner, 1905.
[Imagen no disponible]
Fig. Ad. 10. Cruz de don Fernando I y doña Sancha, 1050-1060 (Mediados del S. XI). Madrid, Museo
Arqueológico Nacional, Nº. Inv. 52340. Foto extraída de Museo Arqueológico Nacional (Colección Tesoros del
MAN) http://ceres.mcu.es/pages/ResultSearch?Museo=MANT&txtSimpleSearch=Crucifijo&simpleSearch=0
&hipertextSearch=1&search=simple&MuseumsSearch=MANT%7C&MuseumsRolSearch=36&listaMuseos=
%5BMuseo%20Arqueol%F3gico%20Nacional%20(Colecci%F3n%20Tesoros%20del%20MAN)%5D
CCLIX
Fig. Ad. 11. Fresco perdido de San Paolo fuori le mura. Roma. Dibujo de Vat. Cod. Barb. 4406. Foto
extraída de Woerden, 1961.
Fig. Ad. 12. Sarcófago conel sacrificio de Isaac (s. IV). Iglesia de Saint-Vincent de Lucq-de-Béarn.
Fotografía de Pere-Joan Nogueroles.
CCLX
Fig. Ad. 14. Placa de bronce con el sacrificio de Isaac (s. XI). Iglesia de San Zeno de Verona. Fotografía de
Pere-Joan Nogueroles
CCLXI
Fig. Ad. 15.Jamba de la portada oeste con el sacrificio de Isaac (s. XII). Catedral de San Nicola Pellegrino
de Trani. Fotografía de Immaculada Lorés.
CCLXII
Fig. Ad. 16. Pintura mural con el sacrificio de Isaac (mediados s. XII). San Giacomo di Grissiano
(Trentino-Alto Adige, Italia). Fotografía de Pere-Joan Nogueroles.
[Imagen no disponible]
Fig. Ad. 17. Miniatura con el sacrificio de Isaac (989). Erevan, Matenadaran, Ms. 2374, f. 8. Fotografía
extraída del IAA Index of Armenian Art
http://armenianstudies.csufresno.edu/iaa_miniatures/manuscript.aspx?ms=M2374G.
[Imagen no disponible]
Fig. Ad. 18. Píxide con el sacrificio de Isaac (c. 400). Berlín, Staatliche Museum. Fotografía de Pere-Joan
Nogueroles.
CCLXIII
Descargar