Untitled - Deputación de Pontevedra

Anuncio
1
CONSELLEIRO DE CULTURA, EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA
Jesús Vázquez Abad
PRESIDENTE DA DEPUTACIÓN DE PONTEVEDRA
Rafael Louzán Abal
DEPUTADA DE CULTURA DA DEPUTACIÓN DE PONTEVEDRA
Ana Isabel Vázquez Reboredo
CATÁLOGO
TEXTOS
Fátima Cobo Rodríguez
COORDINACIÓN EDITORIAL
Gabinete de Difusión. Museo de Pontevedra
FOTOGRAFÍAS
Carlos Vieira González
TRADUCIÓN Ó GALEGO
Servizos Lingüísticos (Deputación de Pontevedra)
EDITA
Deputación de Pontevedra
DESEÑO E MAQUETACIÓN
Comunicación Institucional (Deputación de Pontevedra)
IMPRESIÓN
Imprenta Provincial (Deputación de Pontevedra)
DEPÓSITO LEGAL: PO 677-2014
EXPOSICIÓN
ÍNDICE
ÍNDICE
COMISARIA
INTRODUCIÓN
INTRODUCCIÓN
Fátima Cobo Rodríguez
AS PRIMEIRAS BÓLAS DE NADAL DE VIDRO
LAS PRIMERAS BOLAS DE NAVIDAD DE VIDRIO
FOTOGRAFÍA
A GRAN GUERRA
LA GRAN GUERRA
Arquivo Museum für Glaskunst Lauscha
A REVOLUCIÓN BOLXEVIQUE, AS ÁRBORES DE NADAL
PROHIBIDAS
LA REVOLUCIÓN BOLCHEVIQUE, LOS ÁRBOLES DE NAVIDAD
PROHIBIDOS
OS PRIMEIROS CRISTIÁNS NON CELEBRABAN O NADAL
LOS PRIMEROS CRISTIANOS NO CELEBRABAN LA NAVIDAD
A ORIXE DA ÁRBORE DE NADAL
El ORIGEN DEL ÁRBOL DE NAVIDAD
OS AGASALLOS E OS SEUS PORTADORES
LOS REGALOS Y SUS PORTADORES
Bibi Saint-Pol. Kunstareal, Múnich
Centre International d´Art Verrier.
Glassware Art Studio
Guy Rebmeister
Komozja Family
Krebs Glas Lauscha
Max Glass Ornaments
Miguel Vidal
Museo de Pontevedra
Nasjonalbiblioteket
Rautis
United States Library of Congress
DESEÑO DE MONTAXE
Alberto Acuña Peón
Carlos Calvo Abelleira
Fátima Cobo Rodríguez
José Manuel Castaño García
MONTAXE
Museo de Pontevedra
Os Reis Magos
Los Reyes Magos
De san Nicolás a Santa Claus
De san Nicolás a Santa Claus
Os anxos e o Neno Xesús
Los ángeles y el Niño Jesús
OUTROS SÍMBOLOS DO NADAL
OTROS SÍMBOLOS NAVIDEÑOS
Os bonecos de neve
Los muñecos de nieve
As Amanita muscaria e os gnomos
Las Amanita muscaria y los gnomos
Os contos, sempre un gran regalo
Los cuentos, siempre un gran regalo
As galletas de xenxibre
Las galletas de jengibre
ADOBÍOS DE NADAL DE TEMÁTICA MARIÑA
ADORNOS DE NAVIDAD DE TEMÁTICA MARINA
COLOFÓN
COLOFÓN
6
INTRODUCIÓN
INTRODUCCIÓN
A exposición Sopros de Nadal presentouse por primeira vez
no Nadal do pasado ano no Museo de Pontevedra. Integrada
por adobíos de cristal para árbore de Nadal, soprados e
pintados de xeito artesanal, chega agora ó Museo do Mar
de Galicia, en Vigo.
La exposición Soplos de Navidad se presentó por primera
vez en las pasadas Navidades en el Museo de Pontevedra.
Integrada por adornos de cristal para árbol de Navidad,
soplados y pintados de manera artesanal, llega ahora al
Museo do Mar de Galicia, en Vigo.
Mantén o espírito da edición pasada pero incluíndo novas
pezas que non puideron contemplarse naquela ocasión. Iso
non só obedece a que a colección privada á que pertencen
está viva e en crecemento senón tamén á temática específica
coa que está vinculada este museo.
Mantiene el espíritu de la edición pasada pero incluyendo
nuevas piezas que no pudieron contemplarse en aquella
ocasión. Eso no sólo obedece a que la colección privada a la
que pertenecen está viva y en crecimiento sino también a la
temática específica con la que está vinculada este museo.
Un percorrido pola exposición permitiranos coñecer cómo
naceu e evolucionou desde o s. XIX esta arte vidreira,
descubrindo ademais, a través de pezas creadas nos
mellores obradoiros que existen na actualidade, lendas e
historias que nos falan dos protagonistas e das tradicións
do Nadal.
Un recorrido por la exposición nos permitirá conocer
cómo nació y evolucionó desde el s. XIX este arte vidriero,
descubriendo además, a través de piezas creadas en los
mejores talleres que existen en la actualidad, leyendas
e historias que nos hablan de los protagonistas y de las
tradiciones navideñas.
AS PRIMEIRAS BÓLAS DE NADAL DE VIDRO
LAS PRIMERAS BOLAS DE NAVIDAD DE VIDRIO
Os primeiros adobíos de vidro de Nadal naceron a mediados
do s. XIX en territorios alemáns. Dous lugares disputan a súa
invención: Lauscha, localidade das montañas de Turinxia, e
Os Vosgos do Norte, territorio hoxe francés situado entre
Alsacia e Lorena.
Los primeros adornos de vidrio de Navidad nacieron a
mediados del s. XIX en territorios alemanes. Dos lugares se
disputan su invención: Lauscha, localidad de las montañas
de Turingia, y Los Vosgos del Norte, territorio hoy francés
situado entre Alsacia y Lorena.
Tres foron, e son, as técnicas para a súa fabricación: soprado
a boca de vidro fundido, a través dun tubo de metal, ó que
se lle dá forma coa axuda de diferentes ferramentas ou
moldes; soprado a boca partindo de tubos ocos de vidro que
se quentan sobre pequenas chamas e posteriormente tamén
se modelan ou moldean, e un terceiro método consistente
na creación de perlas de vidro que, desde finais do s. XIX,
se sopran e moldean coa axuda dunha primitiva máquina
coa que se obteñen tiras de contas que posteriormente son
cortadas e engarzadas con arame.
Tres han sido, y son, las técnicas para su fabricación: soplado a
boca de vidrio fundido, a través de un tubo de metal, al que se
le da forma con la ayuda de diferentes herramientas o moldes;
soplado a boca partiendo de tubos huecos de vidrio que se
calientan sobre pequeñas llamas y posteriormente también
se modelan o moldean, y un tercer método consistente en la
creación de perlas de vidrio que, desde finales del s. XIX, se
soplan y moldean con la ayuda de una primitiva máquina con
la que se obtienen tiras de cuentas que posteriormente son
cortadas y engarzadas con alambre.
Tras o soprado procédese ó prateado interior das pezas, que
lles achega un brillo de espello. Durante décadas utilizábase
neste proceso chumbo ou cinc, polo que resultaba moi
perigoso para os artesáns xa que aspiraban o metal disolto
en reactivos directamente coa boca, envelenándose
inevitablemente. Xa a finais do s. XIX estes metais foron
substituídos por nitrato de prata, metal co que se segue
prateando a día de hoxe. Unha vez feito isto as pezas
píntanse e son decoradas exteriormente.
Tras el soplado se procede al plateado interior de las piezas,
que les aporta un brillo de espejo. Durante décadas se
utilizaba en este proceso plomo o zinc, por lo que resultaba
muy peligroso para los artesanos ya que aspiraban el
metal disuelto en reactivos directamente con la boca,
envenenándose inevitablemente. Ya a finales del s. XIX estos
metales fueron sustituidos por nitrato de plata, metal con el
que se sigue plateando a día de hoy. Una vez hecho esto las
piezas se pintan y son decoradas exteriormente.
Procesos de fabricación dos adobíos: soprado a boca con tubo de metal e masa de vidro. Foto: CIAV, Francia; soprado a boca partindo de tubos
de vidro. Foto: Max Glass Ornaments, Polonia; soprado a máquina de tiras de contas de vidro
Mostra dos pasos necesarios para a elaboración dun adobío de vidro: soprado e moldeado, prateado, lacado, pintado, decorado con purpurina
ou similar e últimos detalles a pincel, cortado da vásteza e colocación do gancho metálico. Anano con cogomelo, Luxorna (Polonia)
7
A GRAN GUERRA
LA GRAN GUERRA
A principios do século XX Turinxia, Lorena, o norte de
Bohemia e Silesia, todos eles territorios alemáns e cunha
tradición vidreira que se remonta á Baixa Idade Media,
eran os principais lugares produtores e exportadores
destes adobíos que se repartían polo resto de Europa
e Norteamérica. Non obstante, o inicio da Gran Guerra
supoñerá un enorme parón nesta industria.
A principios del siglo XX Turingia, Lorena, el norte de
Bohemia y Silesia, todos ellos territorios alemanes y con
una tradición vidriera que se remonta a la Baja Edad Media,
eran los principales lugares productores y exportadores
de estos adornos que se repartían por el resto de Europa
y Norteamérica. No obstante, el inicio de la Gran Guerra
supondrá un enorme parón en esta industria.
Aínda así, paradoxalmente, a propia guerra foi motivo
de inspiración para a creación duns adornos que nunca
esperariamos encontrarnos nunha árbore de Nadal:
retratos do káiser Guillerme II vestido de militar, cascos
de soldado, bombas, cepelíns (inventados en 1900 polo
alemán Ferdinand von Zeppelin, foron empregados polos
alemáns na Gran Guerra para bombardear, por primeira vez
na historia, poboación civil inimiga) ou tanques (inventados
polos ingleses e utilizados por primeira vez na batalla do
Somme en 1916 contra os alemáns). Por suposto, esta
temática resultou algo anecdótico pero, de xeito residual,
mantívose no período de entreguerras.
Aun así, paradójicamente, la propia guerra fue motivo de
inspiración para la creación de unos adornos que nunca
esperaríamos encontrarnos en un árbol de Navidad: retratos
del káiser Guillermo II vestido de militar, cascos de soldado,
bombas, zepelines (inventados en 1900 por el alemán
Ferdinand von Zeppelin, fueron empleados por los alemanes
en la Gran Guerra para bombardear, por primera vez en la
historia, población civil enemiga) o tanques (inventados por
los ingleses y utilizados por primera vez en la batalla del
Somme en 1916 contra los alemanes). Por supuesto, esta
temática resultó algo anecdótico pero, de manera residual,
se mantuvo en el período de entreguerras.
Zépelin, Guillerme II e tanque. FLES-CBS UG, Lauscha (Alemaña). Vidro soprado a boca en moldes antigos
8
A REVOLUCIÓN BOLXEVIQUE, AS ÁRBORES DE NADAL
PROHIBIDAS
LA REVOLUCIÓN BOLCHEVIQUE, LOS ÁRBOLES DE NAVIDAD
PROHIBIDOS
Tras o triunfo da Revolución en Rusia en 1917 o Nadal foi
considerado neste país unha festa contrarrevolucionaria e
burguesa polo que finalmente en 1929 o goberno soviético
prohibirá a súa celebración e perseguirá o uso das árbores
de Nadal. A medida resultou tan impopular que en 1935 o
Estado impulsaría a Árbore de Aninovo.
Tras el triunfo de la Revolución en Rusia en 1917 la Navidad
fue considerada una fiesta contrarrevolucionaria y burguesa
por lo que finalmente en 1929 el gobierno soviético prohibirá
su celebración y perseguirá el uso de los árboles de Navidad.
La medida resultó tan impopular que en 1935 el Estado
impulsaría el Árbol de Año Nuevo.
As decoracións elixidas para esta nova árbore perdían
calquera connotación relixiosa, dándolles prioridade ás
que representaban os logros agrarios, industriais e técnicos
da Revolución. Os triunfos espaciais a partir de 1958
fixeron dos satélites e foguetes os adobíos máis populares,
acompañados, a partir de 1961, ano en que Yuri Gagarin se
converteu no primeiro home en saír ó espazo, das figuras de
cosmonautas.
Las decoraciones elegidas para este nuevo árbol perdían
cualquier connotación religiosa, dándoles prioridad a
las que representaban los logros agrarios, industriales y
técnicos de la Revolución. Los triunfos espaciales a partir
de 1958 hicieron de los satélites y cohetes los adornos más
populares, acompañados, a partir de 1961, año en que Yuri
Gagarin se convirtió en el primer hombre en salir al espacio,
de las figuras de cosmonautas.
Cosmonauta, foguete e Sputnik.
Pezas tradicionais soviéticas.
Década de 1960. Vidro soprado
e pintado
9
A II GUERRA MUNDIAL E A POSGUERRA
LA II GUERRA MUNDIAL Y LA POSGUERRA
Durante a II Guerra Mundial a produción de adornos
reduciuse drasticamente en Europa. Todos os esforzos foron
dirixidos á guerra e o metal para os pratear desapareceu do
mercado.
Durante la II Guerra Mundial la producción de adornos se
redujo drásticamente en Europa. Todos los esfuerzos fueron
dirigidos a la guerra y el metal para platearlos desapareció
del mercado.
Nos EUA, onde xa se comezaban a producir adornos de vidro
soprados a máquina, aconteceu o mesmo, e xa a comezos de
1940 era imposible conseguir prata ou os tapóns metálicos
dos que colgaban os adobíos. A solución será a aparición
de adornos sen pratear pintados de diferentes cores e con
tapóns de cartón, papel ou cortiza.
En los EUA, donde ya se comenzaban a producir adornos
de vidrio soplados a máquina, ocurrió lo mismo, y ya a
principios de 1940 era imposible conseguir plata o los
tapones metálicos de los que colgaban los adornos. La
solución será la aparición de adornos sin platear pintados de
diferentes colores y con tapones de cartón, papel o corcho.
En occidente proliferarán as fábricas de adobíos de cristal
feitos a máquina, e nos países daquela na esfera soviética,
como Checoslovaquia, Polonia ou a Alemaña do Leste
impoñeranse as cooperativas, nas que primará a cantidade
fronte á calidade, o deseño ou a innovación.
En occidente proliferarán las fábricas de adornos de cristal
hechos a máquina, y en los países que en aquel momento
estaban en la esfera soviética, como Checoslovaquia,
Polonia o Alemania del Este se impondrán las cooperativas,
en las que primará la cantidad frente a la calidad, el diseño
o la innovación.
Haberá que esperar á Perestroika, nos anos 80 do s. XX,
para que vidreiros da Alemaña Oriental, checos e polacos,
que aínda coñecían as antigas técnicas e gardaran os vellos
moldes, volvesen facer florecer o seu traballo.
Hoxe esta artesanía está plenamente recuperada e cada ano
pequenas xoias de vidro como as que poden contemplar
nesta exposición locen en árbores de todo o mundo.
Habrá que esperar a la Perestroika, en los años 80 del s. XX,
para que vidrieros de Alemania Oriental, checos y polacos,
que aún conocían las antiguas técnicas y habían guardado
los viejos moldes, volviesen a hacer florecer su trabajo.
Hoy esta artesanía está plenamente recuperada y cada año
pequeñas joyas de vidrio como las que pueden contemplar
en esta exposición lucen en árboles de todo el mundo.
Bóla de Nadal de vidro soprado con máquina. 1943-1945. EUA
10
11
OS PRIMEIROS CRISTIÁNS NON CELEBRABAN O NADAL
LOS PRIMEROS CRISTIANOS NO CELEBRABAN LA NAVIDAD
As primeiras comunidades cristiás, de tradición xudía, non
tiveron especial preocupación por conmemorar a data do
nacemento de Xesús. Pero cando o cristianismo chegou a
Grecia e Roma, onde era costume celebrar o aniversario dos
deuses, xurdiron de inmediato dúas preguntas: era Xesús
Deus desde o seu nacemento? E, de selo, que día nacera?
Las primeras comunidades cristianas, de tradición judía, no
tuvieron especial preocupación por conmemorar la fecha
del nacimiento de Jesús. Pero cuando el cristianismo llegó a
Grecia y Roma, donde era costumbre celebrar el aniversario
de los dioses, surgieron de inmediato dos preguntas: ¿era
Jesús Dios desde su nacimiento? Y, en caso de serlo, ¿qué
día había nacido?
Será no ano 325, no Concilio de Nicea, cando se responda
afirmativamente á primeira cuestión e, pouco despois, o
papa Xulio I proclamará o día 25 de decembro como o seu
natalicio.
A data tiña un gran poder simbólico, pois os pagáns
celebraban en torno a ese día festas e rituais na honra de
diferentes deuses, que no fondo conmemoraban o mesmo:
o solsticio de inverno, o momento no que a escuridade deixa
paso á luz e a natureza comeza a renacer. Resultaba lóxico
que Xesús, “luz do mundo”, nacese ese día.
Será en el año 325, en el Concilio de Nicea, cuando se
responda afirmativamente a la primera cuestión y, poco
después, el papa Julio I proclamará el día 25 de diciembre
como su natalicio.
La fecha tenía un gran poder simbólico, pues los paganos
celebraban en torno a ese día fiestas y rituales en honor de
diferentes dioses, que en el fondo conmemoraban lo mismo:
el solsticio de invierno, el momento en el que la oscuridad
deja paso a la luz y la naturaleza comienza a renacer.
Resultaba lógico que Jesús, “luz del mundo”, hubiese nacido
ese día.
Faro con xoguetes, tea de araña e home de neve esquimó. Luxorna (Polonia), Rautis (República Checa) e Krebs Glass Lauscha (Alemaña). Vidro
soprado a boca e molde, pintado a man
Neno Xesús. Luxorna (Polonia). Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
12
13
A ORIXE DA ÁRBORE DE NADAL
El ORIGEN DEL ÁRBOL DE NAVIDAD
Moi probablemente a súa orixe estea no sincretismo relixioso
creado entre o cristianismo e os rituais que, nos territorios
xermanos e escandinavos, se levaban a cabo en relación
co solsticio de inverno, consistentes no adorno, a xeito de
ofrenda, dunha árbore de folla perenne en representación
da Árbore do Universo ou Yggdrasil.
Muy probablemente su origen está en el sincretismo
religioso creado entre el cristianismo y los rituales que, en
los territorios germanos y escandinavos, se llevaban a cabo
en relación con el solsticio de invierno, consistentes en el
adorno, a manera de ofrenda, de un árbol de hoja perenne
en representación del Árbol del Universo o Yggdrasil.
Con este ritual pretendíase conxurar os deuses e a natureza
para que o ciclo non se rompese e a natureza volvese
renacer tras o inverno.
Con este ritual se pretendía conjurar a los dioses y a la
naturaleza para que el ciclo no se rompiese y la naturaleza
volviese a renacer tras el invierno.
Por esta razón as primeiras árbores de Nadal aparecen
referenciadas nos territorios xermanos. Adornábanse
con froitas, froitos e galletas (cereais), símbolos tanto do
renacemento da natureza coma da promesa de renacemento
que supoñía a chegada de Xesús.
Por esta razón los primeros árboles de Navidad aparecen
referenciados en los territorios germanos. Se adornaban
con frutas, frutos y galletas (cereales), símbolos tanto del
renacimiento de la naturaleza como de la promesa de
renacimiento que suponía la llegada de Jesús.
A partir de finais do s. XVII a estes alimentos engadiranse
luces e pequenos xoguetes, ós que se sumarán as bólas de
cristal a principios do s. XIX. Será precisamente neste século
cando o costume da árbore de Nadal se estenda por toda
Europa. 1863 será o ano en que, por primeira vez, atopemos
unha referencia á súa presenza en España. Sorprende o feito
de que non estaba dedicado ós nenos, posiblemente porque
o seu exotismo o facía merecedor de aparecer nunha cea de
gala.
A partir de finales del s. XVII a estos alimentos se añadirán
luces y pequeños juguetes, a los que se sumarán las bolas
de cristal a principios del s. XIX. Será precisamente en este
siglo cuando la costumbre del árbol de Navidad se extienda
por toda Europa. 1863 será el año en el que, por primera
vez, encontremos una referencia a su presencia en España.
Sorprende el hecho de que no estaba dedicado a los niños,
posiblemente porque su exotismo lo hacía merecedor de
aparecer en una cena de gala.
“Los duques de la Torre obsequiaron a sus amigos más
íntimos con una preciosa reunión de confianza la NocheBuena (...) a las once pasaron todos los concurrentes a
otra sala donde se hallaba preparado un lindo árbol de
Navidad, cargado de muchos y variados lotes, que fueron
adjudicados por suerte a las señoras”.
“Los duques de la Torre obsequiaron a sus amigos más
íntimos con una preciosa reunión de confianza la NocheBuena (...) a las once pasaron todos los concurrentes a
otra sala donde se hallaba preparado un lindo árbol de
Navidad, cargado de muchos y variados lotes, que fueron
adjudicados por suerte a las señoras”.
La España. Madrid, 27 de decembro de 1863
La España. Madrid, 27 de diciembre de 1863
Neno en zorra con árbore de Nadal. Krebs Lauschaer Glas (Alemaña). Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
14
15
Galletas, mazás, ananás, noces e landras. Galletas, Inge-Glas (Alemaña); ananás, Ornex. Jablonec nad Nisou (República Checa);
noces (Polonia); landras, Lauschaer Glas (Alemaña); mazás, Lauschaer Glaskunst. Lauschaer Glas (Alemaña)
OS AGASALLOS E OS SEUS PORTADORES
LOS REGALOS Y SUS PORTADORES
En Roma, durante as saturnais –coincidentes co actual
Nadal– era típico o intercambio de agasallos. O último día
destas festas celebrábase a Sigillaria, dedicada a facerlles
regalos ós nenos: xoguetes, moedas...
En Roma, durante las saturnales –coincidentes con la actual
Navidad– era típico el intercambio de regalos. El último día
de estas fiestas se celebraba la Sigillaria, dedicada a hacer
regarlos a los niños: juguetes, monedas...
Este costume mantivérono as primeiras comunidades
cristiás ata que, no Concilio Altisidoriense, a súa práctica foi
prohibida por considerala diabólica, nun claro intento de
erradicar o paganismo.
Esta costumbre la mantuvieron las primeras comunidades
cristianas hasta que, en el Concilio Altisidoriense, su práctica
fue prohibida por considerarla diabólica, en un claro intento
de erradicar el paganismo.
Pero aínda na Alta Idade Media era común, en diferentes
lugares de Europa, colocar ante as casas unha mesa con
alimentos e amuletos que calquera podía coller. Novamente,
a Igrexa condenou este costume, chamándolles a estes
regalos aguinaldos do demo.
Pero aún en el alta Edad Media era común, en diferentes
lugares de Europa, colocar ante las casas una mesa
con alimentos y amuletos que cualquiera podía coger.
Nuevamente, la Iglesia condenó esta costumbre, llamándoles
a estos regalos aguinaldos del demonio.
Pouco despois foi norma que, co inicio do ano, os señores,
laicos e relixiosos, recibisen presentes dos seus vasalos
obrigatoriamente en prata ou en especie.
Poco después fue norma que, con el inicio del año, los
señores, laicos y religiosos, recibieran presentes de sus
vasallos obligatoriamente en plata o en especie.
Xamón, pan e queixo con rato. Inge-Glas (Alemaña). Vidro soprado a
boca e molde, pintado a man
Árbore de Nadal en ovo Fabergé (pechado e aberto). Komozja Family. Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
16
17
Os Reis Magos
Los Reyes Magos
Unicamente o Evanxeo de Mateo fai referencia a estes
personaxes, sen determinar o seu número, nome, idade,
raza, status ou exacta procedencia xeográfica. De feito,
non será ata o s. III cando Oríxenes de Alexandría fixe por
primeira vez o seu número en tres, o que non quedará
referendado pola Igrexa Católica ata o século V e que aínda
hoxe non acepta a Igrexa Cristiá Armenia, que establece que
os Reis Magos son doce.
Únicamente el Evangelio de Mateo hace referencia a estos
personajes, sin determinar su número, nombre, edad, raza,
estatus o exacto origen geográfico. De hecho, no será hasta
el s. III cuando Orígenes de Alejandría fije por primera vez su
número en tres, lo que no quedará refrendado por la Iglesia
Católica hasta el siglo V y que aún hoy no acepta la Iglesia
Cristiana Armenia, que establece que los Reyes Magos son
doce.
Respecto ós seus nomes aparecerán escritos por primeira
vez no século VI, nun mosaico da basílica de San Apolinar
o Novo, en Rávena, Italia. En canto á súa idade e raza, con
anterioridade ó século XV son representados de raza branca
e de tres idades diferentes, simbolizando as idades do home:
un ancián –Gaspar–, outro de mediana idade –Baltasar– e o
terceiro un mozo –Melchor–.
Con respecto a sus nombres aparecerán escritos por
primera vez en el siglo VI, en un mosaico de la basílica de
San Apolinar el Nuevo, en Rávena, Italia. En cuanto a su
edad y raza, con anterioridad al siglo XV son representados
de raza blanca y de tres edades diferentes, simbolizando las
edades del hombre: un anciano –Gaspar–, otro de mediana
edad –Baltasar– y el tercero un chico –Melchor–.
Non obstante, co inicio da era dos descubrimentos no século
XV, pasarán a simbolizar os pobos do mundo coñecido.
Baltasar será negro, Melchor caucásico e Gaspar asiático.
No obstante, con el inicio de la era de los descubrimientos
en el siglo XV, pasarán a simbolizar los pueblos del mundo
conocido. Baltasar será negro, Melchor caucásico y Gaspar
asiático.
Árbore de Nadal con nena e tren. Glassware Art Studio (Polonia), Malgorzata Esse –deseñadora– (Polonia) e Rautis
(República Checa). Vidro soprado a boca (máquina-Rautis) e molde, pintado a man
18
Co paso do tempo a práctica inverteuse e fixéronse habituais
as críticas ó acoso ó que se vían sometidos algúns polos seus
respectivos serventes, carteiros, perruqueiros, etc.
Con el paso del tiempo la práctica se invirtió y se hicieron
habituales las críticas al acoso al que se veían sometidos algunos
por sus respectivos sirvientes, carteros, peluqueros, etc.
Nos fogares, novamente os nenos foron os principais
receptores de regalos, aínda que todos recibían algún
obsequio.
En los hogares, nuevamente los niños fueron los principales
receptores de regalos, aunque todos recibían algún
obsequio.
Pero, de onde saían estes regalos? Os máis habituais
responsables son e seguen sendo os Reis Magos, Papá
Noel e, en moitos países centroeuropeos de tradición
protestante, os anxiños que acompañan o Neno Xesús.
Pero, ¿de dónde salían estos regalos? Los responsables
más habituales han sido y siguen siendo los Reyes Magos,
Papá Noel y, en muchos países centroeuropeos de tradición
protestante, los angelitos que acompañan al Niño Jesús.
Reis Magos. Rautis (República Checa).
Vidro soprado a máquina, pintado a man
19
Reis Magos. Manufactura: Glassware Art Studio (Polonia). Vidro soprado a boca e molde, pintado e decorado a man con apliques de cristais
Swarovski e tea
20
De san Nicolás a Santa Claus
De san Nicolás a Santa Claus
San Nicolás foi un bispo que viviu no século IV na actual
Turquía e ó que se lle atribúen gran número de milagres. Ó
longo dos séculos a súa lenda sincretizouse con outras de
orixe precristiá que falaban de anciáns barbados, ataviados
con longos abrigos, que repartían regalos.
San Nicolás fue un obispo que vivió en el siglo IV en la actual
Turquía y al que se le atribuyen gran número de milagros.
A lo largo de los siglos su leyenda se sincretizó con otras
de origen precristiano que hablaban de ancianos barbados,
ataviados con largos abrigos, que repartían regalos.
En 1624, cando inmigrantes holandeses fundaron a cidade
de Nova Amsterdam, máis tarde Nova York, levaron consigo
a devoción ó seu patrón, Sinterklaas (san Nicolás), nome que
derivaría en Santa Claus. Un poema publicado anonimamente
en Nova York, en 1823, “Era a noite de Nadal”, deulle corpo
ó mito de Santa Claus. Nesta composición este personaxe era
pequeno coma un trasno, gordiño e rosado e vestía peles.
Entraba polas chemineas e viaxaba nunha zorra tirada por
renos. En 1849 o escritor americano James Rees escribe Unha
lenda de Nadal, onde por primeira vez se menciona á señora
Claus.
En 1624, cuando inmigrantes holandeses fundaron la ciudad
de Nueva Ámsterdam, más tarde Nueva York, llevaron
consigo la devoción a su patrón, Sinterklaas (san Nicolás),
nombre que derivaría en Santa Claus. Un poema publicado
anónimamente en Nueva York, en 1823, “Era la noche de
Navidad”, le dio cuerpo al mito de Santa Claus. En esta
composición este personaje era pequeño como un duende,
gordito y rosado y vestía pieles. Entraba por las chimeneas
y viajaba en un trineo tirado por renos. En 1849 el escritor
americano James Rees escribe Una leyenda de Navidad,
donde por primera vez se menciona a la señora Claus.
En 1862 o debuxante Thomas Nast, baseándose no poema
de 1823, e para facer máis levadeiras as festas dese ano, en
plena Guerra de Secesión, creou unha serie de ilustracións
que se publicaron no semanario Harper’s Weekly. Ano tras
ano foi pulindo e consolidando unha imaxe que se mantivo
vixente ata os anos 30 do século XX. Santa Claus agora era
máis alto e vivía no Polo Norte, onde un exército de trasnos
lle axudaban a fabricar os seus xoguetes. Alí revisaba as
cartas que lle enviaban os nenos e determinaba se foran
bos dabondo como para merecelos. En 1889 Katherine Lee
Bates, nun poema titulado “Goody Santa Claus”, dálle por
fin nome á señora Claus, Goody.
En 1862 el dibujante Thomas Nast, basándose en el poema
de 1823, y para hacer más llevaderas las fiestas de este año,
en plena Guerra de Secesión, creó una serie de ilustraciones
que se publicaron en el semanario Harper’s Weekly. Año
tras año fue puliendo y consolidando una imagen que se
mantuvo vigente hasta los años 30 del siglo XX. Santa Claus
ahora era más alto y vivía en el Polo Norte, donde un ejército
de duendes le ayudaban a fabricar sus juguetes. Allí revisaba
las cartas que le enviaban los niños y determinaba si habían
sido suficientemente buenos como para merecerlos. En
1889 Katherine Lee Bates, en un poema titulado “Goody
Santa Claus”, da por fin nombre a la señora Claus, Goody.
En 1931, unha vez máis nunha etapa difícil para os EUA, en
plena crise económica, será a empresa Coca-Cola, da man
do debuxante Haddon Sundblom, a que lle dea nova vida
gráfica a un Santa Claus aínda máis próximo, que triunfará
en todo o mundo.
En 1931, una vez más en una etapa difícil para los EUA, en
plena crisis económica, será la empresa Coca-Cola, de la
mano del dibujante Haddon Sundblom, la que le dé nueva
vida gráfica a un Santa Claus aún más próximo, que triunfará
en todo el mundo.
21
San Nicolás cun axudante e Papá Noel. Kathe Wohlfahrt –deseñador– (Alemaña) e Krebs Glas Lauscha (Alemaña). Vidro soprado a boca e molde,
pintado a man
22
Reclamación. Komozja Family (Polonia). Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
23
Os anxos e o Neno Xesús
Los ángeles y el Niño Jesús
A reforma protestante de Lutero, no século XVI, negaba o
papel dos santos como mediadores entre Deus e os homes.
Por iso, non parecía apropiado que fosen san Nicolás ou os
Santos Reis os que lles trouxeran ós nenos os seus regalos
de Nadal. Lutero iniciou a tradición de que fosen o Neno
Xesús e os anxos os esperados benfeitores.
La reforma protestante de Lutero, en el siglo XVI, negaba
el papel de los santos como mediadores entre Dios y los
hombres. Por eso, no parecía apropiado que hubiesen sido
san Nicolás o los Santos Reyes los que les habían traído a
los niños sus regalos de Navidad. Lutero inició la tradición
de que fuesen el Niño Jesús y los ángeles los esperados
bienhechores.
Santa e Goody Claus. Christopher Radko –deseñadores– (EUA). Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
Anxo. Malgorzata Esse –deseñadora– (Polonia). Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
24
25
OUTROS SÍMBOLOS DO NADAL
OTROS SÍMBOLOS NAVIDEÑOS
A Amanita muscaria e os gnomos
La Amanita muscaria y los gnomos
Os bonecos de neve
Los muñecos de nieve
Durante o século XIX, na época vitoriana, estes bonecos
popularízanse grazas a contos infantís como O home de
neve, de Hans Cristian Andersen. Fanse tamén protagonistas
habituais dun invento da época, as postais do Nadal, e
a súa figura emprégase para o deseño de colectores para
caramelos que se colgaban na árbore.
Durante el siglo XIX, en la época victoriana, estos muñecos
se popularizan gracias a cuentos infantiles como El hombre
de nieve, de Hans Cristian Andersen. Se hacen también
protagonistas habituales de un invento de la época, las
postales navideñas, y su figura se emplea para el diseño de
contenedores para caramelos que se colgaban en el árbol.
Nas sagas escandinavas cóntase que Sleipnir, o cabalo de
Odín, voando ó galope sobre o mundo, escumaba polo
esforzo. Esta escuma, mesturada co seu sangue ó caer sobre
a terra, transformouse en cogomelos vermellos con pintas
brancas, as Amanita muscaria. Por iso este cogomelo, que
crece en simbiose cos piñeiros, era coñecido entre os pobos
do norte como o fungo dos deuses.
En las sagas escandinavas se cuenta que Sleipnir, el caballo
de Odín, volando al galope sobre el mundo, espumaba por
el esfuerzo. Esta espuma, mezclada con su sangre al caer
sobre la tierra, se transformó en setas rojas con motas
blancas, las Amanita muscaria. Por eso esta seta, que crece
en simbiosis con los pinos, era conocida entre los pueblos
del norte como el hongo de los dioses.
Pero será en 1950, grazas á canción Frosty o home de neve,
cando se defina a súa iconografía máis popular: un boneco
con nariz de cenoria, ollos de carbón, unha mazaroca a xeito
de pipa, unha vasoira na man, unha bufanda e un sombreiro.
Pero será en 1950, gracias a la canción Frosty el hombre
de nieve, cuando se defina su iconografía más popular: un
muñeco con nariz de zanahoria, ojos de carbón, una mazorca
a modo de pipa, una escoba en la mano, una bufanda y un
sombrero.
Cogomelo, gnoma e anano con cogomelo. Inge Glas (Alemaña), Kathe Wohlfahrt –deseñador– (Alemaña) e
taller descoñecido (Polonia). Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
Nena con bóla de neve e boneco de neve con nenos, Inge Glas (Alemaña) e Glassware Art Studio (Polonia).
Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
26
Os chamáns de Laponia, para filtrar e controlar a letal carga
psicotrópica destes cogomelos, dábanllelos de comer ós
seus renos para posteriormente beber os seus ouriños. Os
renos que consumían os cogomelos e os homes bebendo
eses ouriños sufrían os mesmos efectos, entre os que
destacaba ter a sensación de voar. Outros efectos eran
entrar en contacto co mundo oculto e a divindade ou
sentirse moito máis grande ou pequeno.
Los chamanes de Laponia, para filtrar y controlar la letal
carga psicotrópica de estas setas, se las daban de comer a
sus renos para posteriormente beber su orina. Los renos
que consumían las setas y los hombres bebiendo esa orina
sufrían los mismos efectos, entre los que destacaba tener
la sensación de volar. Otros efectos eran entrar en contacto
con el mundo oculto y la divinidad o sentirse mucho más
grande o pequeño.
Os gnomos, seres inmortais, sempre estiveron asociados
con estes cogomelos. Son os gardiáns da natureza, coñecen
os seus segredos e os seus tesouros. Os seus gorros
permítenlles permanecer invisibles e ademais evitan que se
convertan en pedra á luz do sol.
Los gnomos, seres inmortales, siempre han estado asociados
con estas setas. Son los guardianes de la naturaleza,
conocen sus secretos y sus tesoros. Sus gorros les permiten
permanecer invisibles y, además, evitan que se conviertan
en piedra a la luz del sol.
27
Esquío, landras, folla de carballo e anano. Esquío, Inge Glas (Alemaña); landras e folla, Krebs glas Lauscha (Alemaña) e anano, Luxorna (Polonia).
Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
28
Os contos, sempre un gran agasallo
Los cuentos, siempre un gran regalo
Desde o século XVIII recoñecerase a infancia como unha
etapa para a educación onde o neno adquire coñecementos,
pero tamén valores. Neste contexto xorde o conto infantil,
cargado de maxia pero sempre con ensinanzas que
transmitir.
Desde el siglo XVIII se reconocerá la infancia como una etapa
para la educación donde el niño adquiere conocimientos,
pero también valores. En este contexto surge el cuento
infantil, cargado de magia pero siempre con enseñanzas que
transmitir.
No século XIX adaptaranse para nenos relatos populares
como A bela dormente, Carapuchiña vermella ou Cincenta,
pero tamén se escribirán novos contos orixinais como
Pinocho. Todos eles serán considerados un gran agasallo,
especialmente en Nadal.
En el siglo XIX se adaptarán para niños relatos populares
como La bella durmiente, Caperucita roja o Cenicienta,
pero también se escribirán nuevos cuentos originales como
Pinocho. Todos ellos serán considerados un gran regalo,
especialmente en Navidad.
“Velaquí toda unha biblioteca pendente dunha das ramas
da miña árbore de Nadal coa túa capa de la encarnada,
coa túa cesta debaixo do brazo para contarme a perfidia do
lobo, que despois de devorar a túa avoa te tragou tamén a
ti. Aquela deliciosa criatura foi o meu primeiro amor. Creo
que se tivese podido casar con ela, ninguén sería máis feliz
ca min.”
“He aquí toda una biblioteca pendiente de una de las ramas
de mi árbol de Navidad con tu capa de lana encarnada, con
tu cesta debajo del brazo para contarme la perfidia del
lobo, que después de devorar a tu abuela te tragó también
a ti. Aquella deliciosa criatura fue mi primer amor. Creo
que si hubiera podido casarme con ella, nadie habría sido
más feliz que yo”
Charles Dickens, A árbore de Nadal (extracto), 1850
Charles Dickens, El árbol de Navidad (extracto), 1850
Libros. Old World Christmas –deseñadores–
(EUA). Vidro soprado a boca e molde, pintado
a man
Carapuchiña vermella e Pinocho. Inge-Glas (Alemaña) e Komozja Family (Polonia). Vidro soprado
a boca e molde, pintado a man
29
As galletas de xenxibre
Las galletas de jengibre
Aínda recentes no Nadal español, as galletas de xenxibre
son os doces máis representados nos adornos de vidro.
Aún recientes en la Navidad española, las galletas de
jengibre son los dulces más representados en los adornos
de vidrio.
O gran poder conservante do xenxibre fixo no s. IX que os
Cruzados os trouxesen a Europa. Pronto, nos territorios
xermanos empregouse para facer pan e galletas e desde alí,
a través dos mosteiros, a receita estendeuse por Europa.
Desde un primeiro momento, a masa era cocida tras darlle
forma en moldes tallados, que a deixaban impresa con
motivos e formas diversas.
Será a partir dos séculos XVI-XVII cando comezan a
identificarse co Nadal, por unha razón paradoxal: é agora
cando os artesáns especializados neste tipo de doce obteñen
permiso para constituírse en gremio independente. Só eles
tiñan dereito a elaborar este doce, con dúas excepcións, o
Nadal e a Pascua, datas nas que calquera podía facelo.
A partir de principios do s. XIX un novo doce, que usará
como base o pan de xenxibre, poñerase de moda grazas a un
conto dos irmáns Grimm, A casiña de chocolate, publicado
no Nadal de 1812. Aparecen a partir de entón as casiñas de
doce.
El gran poder conservante del jengibre hizo en el s. IX que
los Cruzados los trajesen a Europa. Pronto, en los territorios
germanos se empleó para hacer pan y galletas y desde
allí, a través de los monasterios, la receta se extendió por
Europa. Desde un primer momento, la masa era cocida tras
darle forma en moldes tallados, que la dejaban impresa con
motivos y formas diversas.
Será a partir de los siglos XVI-XVII cuando comienzan a
identificarse con la Navidad, por una razón paradójica: es
ahora cuando los artesanos especializados en este tipo
de dulce obtienen permiso para constituirse en gremio
independiente. Sólo ellos tenían derecho a elaborar este
dulce, con dos excepciones, la Navidad y la Pascua, fechas
en las que cualquiera podía hacerlo.
A partir de principios del s. XIX un nuevo dulce, que usará
como base el pan de jengibre, se pondrá de moda gracias a
un cuento de los hermanos Grimm, La casita de chocolate,
publicado en la Navidad de 1812. Aparecen a partir de
entonces las casitas de dulce.
Galletas e casiña de doces. Christopher Radko –deseñadores– (Polonia) e
Glassware Art Studio (Polonia). Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
30
31
OS ADOBÍOS DE NADAL DE TEMÁTICA MARIÑA
LOS ADORNOS DE NAVIDAD DE TEMÁTICA MARINA
Son moitos os símbolos de temática mariña que o
cristianismo adoptou desde o comezo. Un gran número
deles tiveron, e seguen tendo, a súa correspondencia no
traballo dos sopradores de vidro de adornos de árbore de
Nadal.
Son muchos los símbolos de temática marina que el
cristianismo adoptó desde el principio. Un gran número de
ellos tuvieron, y siguen teniendo, su correspondencia en el
trabajo de los sopladores de vidrio de adornos de árbol de
Navidad.
Sen dúbida, o primeiro deles apareceu xa antes do
nacemento de Xesús: o barco. Símbolo da protección de
Deus, xa aparece na historia de Noé e a arca. Máis tarde,
co cristianismo, representará a Igrexa, igualmente como
lugar de salvación, protexendo os fieis de calquera perigo.
Nave, do latín navis –barco–, é o nome que recibe o lugar no
interior das igrexas onde se sitúan os fieis. Asimílase tamén
ó barco de Pedro, o apóstolo que de ser pescador no mar de
Galilea pasou a ser pescador de homes. En relación co barco
estará a áncora, alegoría da esperanza e a salvación.
O faro tamén será utilizado como elemento simbólico en
alusión a Xesús, como luz que ilumina, guía e promete
a salvación. Ademais, a súa resistencia ás tormentas
convertíao en símbolo perfecto de firmeza.
Pero sen dúbida o símbolo por excelencia de Xesús entre
os primeiros cristiáns será o peixe. En grego Ichthys, peixe,
servía como acróstico Iesous Christos Theou Yios Soter, é
dicir, Xesucristo, o Fillo de Deus, Salvador.
Outros animais mariños, como o delfín, representaron
tamén a Xesús, pois estes acompañaban nas súas travesías
os mariños.
Como símbolo do bautismo empregáronse as cunchas, en
especial as cunchas de vieira, que tamén aluden ó apóstolo
Santiago e á peregrinación. A estrela de mar é o símbolo de
María e da resurrección, pola súa capacidade de rexenerarse.
32
E xunto ós símbolos positivos tamén existían os negativos,
entre os que sen dúbida destacan as baleas e as sereas.
Y junto a los símbolos positivos también existían los negativos,
entre los que sin duda destacan las ballenas y las sirenas.
A balea era o símbolo do demo xa que se cría que quedaba
inmóbil para que os mariñeiros supuxesen que era unha illa.
Subidos a ela, arrastrábaos ó fondo do mar, coma o demo
arrastraba os pecadores ó inferno.
La ballena era el símbolo del demonio ya que se creía que
quedaba inmóvil para que los marineros supusieran que
era una isla. Subidos a ella, los arrastraba al fondo del mar,
como el diablo arrastraba a los pecadores al infierno.
Sin duda, el primero de ellos apareció ya antes del nacimiento
de Jesús: el barco. Símbolo de la protección de Dios, ya
aparece en la historia de Noé y el arca. Más tarde, con el
cristianismo, representará a la Iglesia, igualmente como
lugar de salvación, protegiendo a los fieles de cualquier
peligro. Nave, del latín navis –barco–, es el nombre que
recibe el lugar en el interior de las iglesias donde se sitúan los
fieles. Se asimila también al barco de Pedro, el apóstol que
de ser pescador en el mar de Galilea pasó a ser pescador de
hombres. En relación con el barco estará el ancla, alegoría
de la esperanza y la salvación.
As sereas simbolizaban a tentación e o engano, pois críase
que atraían cos seus cantos e a súa beleza os mariños.
Las sirenas simbolizaban la tentación y el engaño, pues se
creía que atraían con sus cantos y su belleza a los marinos.
COLOFÓN
COLOFÓN
Non hai dúbida de que hoxe moitas das pezas que deseñan
e sopran estes artesáns, e que podemos contemplar nesta
exposición, perderon o seu carácter relixioso ou tradicional;
aínda así, a súa temática afunde profundamente as súas
raíces nas diferentes historias que arredor do Nadal se foron
xerando ó longo dos séculos.
No cabe duda de que hoy muchas de las piezas que diseñan
y soplan estos artesanos, y que podemos contemplar en esta
exposición, perdieron su carácter religioso o tradicional;
aun así, su temática hunde profundamente sus raíces en las
diferentes historias que alrededor de la Navidad se han ido
generando a lo largo de los siglos.
El faro también será utilizado como elemento simbólico
en alusión a Jesús, como luz que ilumina, guía y promete
la salvación. Además, su resistencia a las tormentas lo
convertía en símbolo perfecto de firmeza.
Bo Nadal a todos!
¡Feliz Navidad a todos!
Pero sin duda el símbolo por excelencia de Jesús entre
los primeros cristianos será el pescado. En griego Ichthys,
pescado, servía como acróstico Iesous Christos Theou Yios
Soter, es decir, Jesucristo, el Hijo de Dios, Salvador.
Otros animales marinos, como el delfín, representaron
también a Jesús, pues estos acompañaban en sus travesías
a los marinos.
Como símbolo del bautismo se emplearon las conchas,
en especial las conchas de vieira, que también aluden al
apóstol Santiago y a la peregrinación. La estrella de mar es
el símbolo de María y de la resurrección, por su capacidad
de regenerarse.
33
Arca de Noé e mariñeiro. Manufacturas: Kathe Wohlfahrt –deseñador– (Alemaña) e obradoiro descoñecido
(Polonia). Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
Cabaliño de mar, peixe e estrela. Manufactura: Komozja Family (Polonia). Vidro soprado a boca e molde, pintado
a man e con aplicacións de cristais Swarovski
34
Faros. Luxorna (Polonia) e Rautis
(República Checa). Vidro soprado a
boca e molde, pintado a man
35
Golfiños e cabaliños de mar cun cangrexo. Luxorna (Polonia) e Old Word Christmas –deseñadores– (EUA).
Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
Balea. Impuls (Polonia). Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
Serea. Old World Christmas –deseñadores– (EUA). Vidro soprado a boca e molde, pintado a man
36
37
Faro e barco. Rautis (República Checa). Vidro soprado a máquina e molde, pintado a man
38
39
Descargar