DE NARVAEZ.

oH
' .
.
COMEDIA FAMOSA.
Pag.i
EL
DE H E R N A N ,CORl
CON PANFI LO
DE NARVAEZ.
D E/D O N JOSEPH DE C A Ñ I Z A R E S ,
H A B L A N E N E L L A L A S PER SO N A S S IG U IE N T E S /
E l Emperador Carlos V» Sarha» * * *
E l Siejf Felipe Segundo,
lítr n a n Cortèi , G alán,
M a r tin C orús , f u hijo,
P a n filt de N arvaex. , G alán,
R ui-G om tx. de S ilv a ^Galán»
Don J u a n , G alán,
E l ArKobifpo de Toledt,
P r, Ptdro de Seto,
Zarambeque , Graciofo,
Dcña Ju a n a , D a m a , * * *
D m a Ifa b é l, D a m a,
I n è t , Gracio/üt
Un Alcayde,
Unos Pages,
Unos Pohrts,
V na Som bra,
Aeom paüam ientt,
JORNADA PRIMERA.
Tocan t ñ x a t , / cla rin es, y falen porl Pa~
tio a cavallo el Emperador ^ f delate un
Trompeta con un E/iandarte , quatro cn un
P a lio ,y dos a cavallo acontpañandole : por
el Teatro el R ef Feiite Segundo^el Arx.dfpOy
y acompañamiento ; / baxando por a
efcalera irá a t t nf r el ejirtvo
al E m perador,
í / , T ) U e s e n m i fe i-v irte es le y ,
á m o ftra rlo n ie d i r i j o . _
Emp* A u n q u e lo p id e el fer h ijo ,
n o lo c o n fie m c el .fer R e y .
H o n r a d e cu
es d at
á raÍ! re v e re n te s la z o s ,
p a ra a fc c n d e r á tu s b ra z o s ,
lo s p ie s p o r d o n d e em pezar*
E m p , L le g a , F e lip e el S e g u n d o ,
á m i p e c h o ío la m e n te .
R e /, P a ra q u e c n él fe fu fte n tc
el m a v o r p o d e r d«l r a u n d o .
Suben al Teatro,
Arx.cb. V u e ftra M .ig'*ftad , f e ñ o r ,
felice lle g u e á T o le d o .
C a íd e n a l, co n v e r o s , p u ed o
h a c e r m i d ic h a m a y o r .
A rfx b , Y a T o le d o es la I m p e r ia l, ‘
A
pyci
El- Pleyto de Hernán C otth
p u e s ta n t o C e fa r h o fp e d a .
n o fa v o R z c a is íiti I t y / j h
'
Y a n o h a y v e n tu r a q u e ex ced a
q u e lo s fivvjres d e u n R i y
f o r tu n a ta n fin g u la r.
d eív an e ceiv al V a ífallo i
V e n ís b u e n o , g ra n f¿ ñ o r ?
Y
à v o s ^ F e lip e S e g u n d o ,
£m;>. B u e n o , si b ie n fa tig a d o .
ra m a d e ta l t u n c o , o y ,
K tj . C ó m o la fdlva h a ceffad o ?
c o m o o tr o L ic u r g o , o s d o y
vo cí/. V iv a p u e ftro E m p e ra d o r,
las ley es d e u n N u e v o M u n d o .
v iv a .
C axas ,jf tia r in ti,
R t/» E res m e je r O f ta v ia n o ,
' Sale Don J u a n d t camino»
y en C a to líc o i ^ t r é s ,
J ü a n » Q K ^ n fe ñ o r , tu s píes
la m a n o d e D io s , C o r té s ,
p u e s D io s v e n c ió p o r t u m a n o .
m e re z c a m i a m o r befar»
Arx.ob* S ois M o y s é s , q u e el M i r a b rió
p u e s ac a b o de lle g a r
^
p o r d o n d e g e n te s n in g u n a s ;
a o ra c o n H e r n á n C o rtes*
y H e r c u le s , q u e la s .C o lu m n a s
E m p , H e r n á n C o rté s ? q u é decís ?
al N u e v o M u n d o p a fs b .
H e rn á n C o rté s e n E fp a ñ a ?
E m p , L a tie r r a te d à re n o m b re s ,
A r x .o b ,H c tiiitt C o r té s ? d ic h a e ftra ñ a !
fie n d o t u q u ie n fo lo a rm a d o
J u a n ,* ^ s , g r a n f e ñ o r , lo q u e bis:
p re n d ifte is à u n R e y , g u a rd a d o
.
c o n él v e n g o , y h e lo g ra d o
d e q u a tr o c le n to s m il h o m b re j.
a d e la n ta r ra to b re v e
C u b r i o s , C p í t é s . Sientanfi los Re/es,
ia n o tic ia , à q u e m e m u e v e
Cortèi, N o es Ju fto ,
h a v e r fido fu c ria d o .
e n tre t u a t i N ía g e ftid ,
S í / . H o m b re , p íd e m e m e rced es
q u e fe c u b ra m i h u m ild a d .
p o r ¡a n u e v a q u e m e d a s.
M a? naageftad es m i g u fto :
E m p , E n o b lig a c ió n e d à s ,
? y p iies eftoy im p a c ie n te ,
y b ien p a g a rfe la p u e d e s.
p o r o ír d e v u e ftra g lo ria
X#,". Q u e à C á d iz h a v ia lle g a d o
-algo , c o n ta d v u e ftra h lfto rla .
fu p e , y sé, .v u eftro v a lo r ,
C pr/é;. E ftíu c h a im e a te n ta m e n te .
D o n Juan.*
H o n rá is , g r a n fc ñ o r,
¡ Y o f o y , en q u a n to à m i fa n g rc , .
a l d u e ñ o , h o n ra n d o a l c ria d o . C a x n ,
li^jo d? P a d re s H id a lg o s ;
Cubre/e,
A r K o b ,0 a q u e l ru m o r n o s e n g a ñ a ,
p o rq u ; m i Ü nage a n tig u o
© e n h o n o r d e C o rté s fu e n a .
tu v o v a lo r A f tu r la n o . •
Sw/>. A p la ú d a le en h o r a / b u e n a ;
M ir tf i C o rté s de M o n r o y ,
<)ue b ie n fe lo d eb e E fp a ñ a :
;
y C jh a lin a ^ I z a r r o ,
íi lg a m o s lc à re c ib ir,
veclios d e M ^ d e llin ,
a u n q u e io c fto rv e n la s le y e s,
fu e rn lo s q u e m e e n g e n d ra c o n .
q u e q u ie n v e n c ió , talíitos R e y e s
N u f a , a u n q u e p o b re m e v f,
c o n R e y e s h a d e v e n ir .
m e H cllnaba à o ficio s b a x o s,
T$ca» c a x a í , y dar'iaet , / fa le Hernán
q u 'C n fc r p o b re im a g in a b a
C o rtè i, Galán , d«<amino.
•
teiT el lu ftre m as a lto .
Cor/è/.’A e c h a r à tu s p la n ta s lazos
S tf b a y o , q u a n d o n iñ o ,
lleg a u n VaíTallo r e n d id o . ArrodUlafe,
q» a n d a b a e n Im p e rio s v a rio s:
E m p , A q u ie n ;m as q ú e R e y h a fid o ,
( f c o n q u if ta b a m il R e y n o s ,
q u é . R e y le ^ ic g a los b ra z o s ?
e ra n R e v i io s fo ñ a d o i.
L e v a n ta d , C o r t e s , d e l fucbo, ^
is ju e g o s e n n V a n d e ra s ,
q u e e n el fu e lo n o - h a de eftàc^*
i n z a s , E fp a < ? a s, C a v a llo s;
q u ie n de u n buelo' h iz o lle g a r >
' ta l fo rm a , «Jue h u v o d ía s ,
alnía?_^hafta .el C le l^ .
y
fo rm a n d o ' d e m u ch ^ círo s
C o r íf í.H u n iii4 f ^ á elfo s* p lcs m e haUt»!
un’
con JUnfilo de J^ a rva ez .
.fácil es'rerv ir à entram bos.
7
n u e v o C ie lo h e c o n v ju ifta d o .
Vafe , y [ale Zarambeque»
V e o c o n m ig o .
y a /e ,
Zaram h, S eñoc m ío ? h a fc ñ o r m ío ?
Z a r a m ^ 'E l n o v a e n s'i:
Ò E f p a ñ o la s , h a fta q u a n d o
eftás fp rd o ? A l o tr o lad o :
h a v e is d e fc r la la n g o fta
t e e le v a s ? M ira q u e fo y
d e lo s b o lfilio s I n d i a n o s !
Va/e,
Z a ra m b e q u e ca L a c a y o ,
SaLgn Dcña I/abél , y Panfilo de N a r v a f t ,
q u e m e q u e d é e n u n a H e rm ic a ,
tuerto , de cam ino.
q u a n d o e n tra íle s , à fa n tr a g o ,
Panfilo, T a \ d ic h a n o c re y e ra ,
c o n fa m ie n d o u n a d e -b o ta
fi à la n o t i c i a fo lo la d e b ie ra .
o fre n d a d e à fíete q u a rto s
I/a h el, V o s e n E fp añ a? fiem p re lo d u d a r a ,
y o , y el F la m e n c o , q u e q u e d a
fi o y e n d o v u e ftra s v o c e s n o o s m ira ra .
u n p o q u itiq u i b o rra c h o :
F a n fiL B ien p o d é is c o n o c e r d el a m o r fin o ,
n o m e oyes? C o r/è/.Q u è es e fto , C ielo s!
Dale à Zarambeque,
q u e o p u e fto à los rig o re s d el d e ftin o ,
o s a d o ro c o n fta n c e .
Zaram h, H a v e rm e d e te n c a ja d o
la s m u e la s. Cortèi, P u e s Z a ra m b e q u e?
/y i^ .S u fp e n d e d el a c e n to ,q u e y a a m a n te ,
N ar-vaez g e n e r o f o ,
Zaram b. F o lia s. Cortét, S abes £ a c a fo
n o o s n e c c f s ito . b a d a q u e p ia d o fo
fo y y o C o r té s ? Z a r a m b ,Y á n o e re s ,
p refteis a te n to o íd o '
n i C o r t é s , n i co rtcfan o »
al fuceíTo fa ta l, q u e m e h a tr a íd o .
fino es u n a p u ñ e a d o r.
•
Cortés, A y d e m i! q u e p o r d efc an fo
P tf « /P r o f e g u id ,q á m i fa n g re m a s le IJama
- q u e fu i n t e r é s , e l g u fto d e u n a D a n ia .
v in e à E fp a ñ a , v h a llo -ric íg o s !
//« ¿ è /i S cftor P a n filo N a r v a e z ,
A y Z a ra m b e q u e ! Z tr a m h .A y C a n a rio !
q u é h a fu c e d id o ? Cortèi, Y o h e v ifto *
c u y o ilu ftre n a c im ie n to
c o n firm a n v u e ílra s h a za ñ as:
u n a m u g e r::- Z aram b, Y y o q u a t r o .
Corre/. Q u e m e llev a e l c o ra z o n .
D o ñ a Ifa b é l de T o le d o
Zaram b, V id e s c o n p e n c a s e l c a r d o ,
fo y , à q u ie n p u fiftcis v o s
q u e fi le v ie ra s d e fn u d o
e n el p a ra g e tr e m e n d o
d e p e rd e r v id a , y h o n o r ;
e c h a ra s e l alm a d e a fe o , ò
C ortil, A y , q u e fo n e tn a s fu s o jo s !
p u e s c o n p a te n te s e x tre m o s
Zaram b. Y m as fi eftà.i c h o r r e a n d o ::ie fte ja fte is m i h e rm o fu ra
C o r/è ^ Q u é , picaro ? Z ür<ifií¿.N eétar p u r o ,
e n M e x i c o , al prOj>io tie m p o ,
q u e fo n d e los o jo s z a rc o s ,
q u e à D o n J u a n d e F lg u e to a
la s p u rirstm a s lé g a ñ a s.
a d m ití à m i g a la n te o ;
C ú fth . D eb es d e e fta r y a b o r r a c h o ,
y q u a n d o d e lo s tr a ta d o s
c o n él , y del c a fa m ie n to
c o m o fu e le s. Z a r a m b , fe ñ o r ,
a u n n o m e h e d c fa y iin a d o ;
e ra p u b lic o el c u id a d o ,
n eciam en te;^ d if c u rrie n d o ,
y a u n q u e tir é c o n lo,s d ie n te s
d e las c o ftu ra s d el ja r r o ,
q u e o s a le n ta b a e fo era n z a ,
•q u ed o a n o c h e fi;i e n fa n c h e s ,
q u e ja m á s o s d i fu e f(£ lo ,
y d e eíTo e fto y r e b e n ta n d o .
r e tir ó de. m i à D o n J u a n ,
CiTtéi, V e n , Z ira m b e q u e . Y o a fp iro af>,
d e j a n d o m i h o n o r e x p u e lio .
R e ti r a d o , e n fin , D o n ] u a n ,
à lo g ra r ü n b ie n ta n a lto ,
p o r m a n d a d o d e fu d u e ñ o
h a b la n d o al E m p e ra d o r;,
H e r n á n C o r t é s , p a fsó à E fp añ a
p u e s fi co n fig o la m a n o
dfe Di'-ña J u a n a , d ir é ,
à d a r à fu R e y cl f u d o .
“ q u e m is d ic h a s c o ü tittu a n d o ,
D o d o s im p u lfo s m o v id a ,
à fe g u irle m e rc f u c lv o ,
íi h e. g a n a d o u n N u e v o M a n d o ,
to -
8
"E l P .le y t O '^ e
to m e J o y a s , y v e ftiJ o s ,
d e ta n ta h a z a ñ a ; m as y a
y e m b a rc á n d o m e à eflièv.efefto,
q u e la m a y o r p arce o s n ie g o ,
lie g o d o n d e qs h a llo à v o s ,
o s c p n c c d c ^ Ia m e n o r,
q u e fo io p o r C a v a lle ro
q u e es q u e b u fq u e is u n p re te x to
d e b e is a m p a ra rm e , à v ifta
c o n q u e m i h o n o r p u e fto à fa lv o
d e q u e v o s foIo q u e rie n d o
» c o n fíg a y o o b e d e c e ro s;
*( fi e n c o n tra m o s à D o n J u a n )
y a f s l , n o . m e n e g a ré .
d e c ir la v e rd a d , ce n d re m o s,
Ifa b él, D e v u e ftra fa n g re lo e fp c to ,
v o s e l la u r o d e fer n o b le ,
y q u ie r a el C íe lo p ia d o f o
y y o d e fer f i n a , h a c ie n d o ,
h a lle i D o n J u a n , q u e te n ié n d o o s
c o n i n a a c c ió n v u e ftro n o m b re
d e m i p a rte , lo g r a r ju z g o
m a s ilu ftre , y m as e te r n o ,
m i d ic h a .
f^aft,
q u e c o n q u a n ta s o s a c la m a
P anfilo, N o es m a l in te n to ,
. la fa m a v a lie n te , y c u e rd o .
q u e c e d a y o lo q u e a d o ro :
P anfilo, M u c h o m e p e d í s , fe ñ o ra;
ta n d e o tr a fu e rte lo p ie n f o ::p u e s d efp u es d e íe r o b je to
p e ro el tie m p o lo d irà ;
d e v u e ftra s iras , q u e re ís
y y a q u e e n P a la c io e n tr o ,
q u e y o m e la b re m is z e lo s ,
v è r al P rin c ip e d lf c u rro .
è ín íir u m e n to d e la d ic h a
^
A l paño Rui-Gomex.»
d e u n e n e m ig o fo b e rv io ,
« R u i, M u c h o , C i c l o s , v a c re c ie n d o
p o r fer d e l v a n d o c o n tr a rio
la p riv a n z a d e C o rté s ;
íid ie y o c o n tr a m i m e fm o .
p e r o q u é m u c h o fi el C ie lo
B ien f a b e i s , q u e à H e r n á n 'C o r e e s
d e h a c e r ta n t o b ien à E fp a ñ a
v e n g o à p e r f e g u i r , p u es v e n g o
le e lig ió p o r in f tru m e n to ?
S ale,
c o n el d iñ a m e n d e q u a n co s
Panfilo, P e ro n o e s efte R u i- G o m e z ?
d e fus a c c io n e s te n e m o s
R a i. S e ñ o r N a r v a e z ? q u é es c fto ?
n o tic ia , à ii.fo rm a r al R e y
V o s ta n im p ro v ifa m e n te
d e fu s c ru e ld a d e s , y e x c e íío s,
e n E fp a ñ a ? ra ro e n c u e n tro I
y la p re fu m id a id è a
P a n fili, S e ñ o r R u l-G o m e z , à m u c h o s
d e a lz a rfe c o n el g ra n R e y n o
d e b e c a u fa r eíTo m efm o
M e x ic a n o ; p u es el d ia
aíT om bro , y m as fi fu p ie re n
q u 2 à fu c e d e rle lle g o ,
d e m i v e n id a el e fc é lo .
n o foio fe refiílió
R u i. C o m o ?
d e la A u d ie n c ia à lo s D e c re to s ,
Panfilo. C o m o à H e r n á n C o r té s
fin o es e n c ru e l b a ta lla ,
v e n g o à a c u fa r d e ta n feos
p e le a n d o c u e rp o à c u e rp o ,
d e lito s , q u e el d e tr a id o r
m e d io efta h e rid a e n u n o jo ,
es el m e n o r . R u i. C ó m o e s eflb ?
q u e d a n d o del c a m p o d u e ñ o ,
tr a id o r C o r té s ? Panfilo, Y o lo a firm o .
y m as re b e ld e q u e n u n c a ,
'Rut. A fé , q u e es a rd u o el e m p e ñ o .
fien d o D o n J u a n ( d e Ira m u e r o ! )
P anfilo, A l P rin c ip e v e n g o à h a b la r ,
A lfe re z d e efta jo rn a d a ; ií« /. E n tra d c o n m i g o , q u e a l tie m p o
p u e s c o m o p u e d e m i e sfu e rz o ,
q u e fe v ifta , le h a b lareis:
q u a n d o à to d o s lo s p e rfíg u e ,
m a s d e c id , c o n q u e c n e fe ílo
h a c e r feliz à u n o d e ello s ?
* c o n tr a H e r n á n C o r té s v e n ís ?
P a p e le s t- a lg o , q u e b a fta n
Panfilo, N o lo c fc u c h a is ?
à q u e e n ju f tic ia p o n ie n d o
R « /. M u c h o te m o ,
m i ra z ó n , c o n o z c a el C e far
q u e falg ais b ie n d e la em preíT a.
e n q u ie n e m p le a lo s p re m io s
P anfilo, A las p r o b a n z a s , y a l piem po
me
ton Panfilo dt N a rvafZ .
i
g
m e re m ito . R «í. E a , v e n id ;
q u e es e l q u a it o d el M a rq u é s .
p e ro à m u g h o s fu n d a m e n to s
Z a ra m b , A D i o s , y a ín e c o n o c ie ro n ; ap,
b a ila en C o rté s fcr c o rté s .
q u -j n o le p a 'y o e fp e ta rm e ,
E ífo f u e r a , n o fa b ie n d o ,
h a b la r p o c o , y a n d a r tieíTo (
q u e N a r v a e z es N a rv a e z .
J u a n a . E n tra c o n m ig o .
3
»•
R u i, V e re m o U o . Panfilo, Si v e re m o s.
Salen el R e / \ Panfilo d t Narvaex. y /
Vanfe , / /alen D oiíj J u a n a , è /« # /.
Rui-GomeK,i.
R ey. V e ré
Inés. A v e n ir p o r la refpuOifta
te re fu elv es ? J u a n a , T ^ n a te n to
lo q u e d e c ís ‘^*nljis q u é a d v ie r to ?
le h e e n c o n tr a d o { ta n h e rra o fo ap,
S eñ o ra? J u a n a .Y o n u n c a ::- quan d o ::-:
d ix e r a m e jo r ) q u e c rc o ,
R ey. C o b ra d , c o b ra d el a lie n to .
q u e fald ré b ien d e fp a c j^ d a .
J u a n a . B u feo d el M a rq u é s d el V alle
Inés, E llo , n o fo tra s ferefflo?,
el D e fp a c h o . R ey. Y á q u é e fe f to I
y él c e rn íc a lo d e fed a,
J u a n a . A. q u e *de u n a p re te n fío n ::n u e ftro s a g e n te s , q u e à elfo
R ey. D ííp e ja d . Va/e Panfilo, y R u i-G o m et,
eftá n e x p u e lla s m u g e re s
/« ¿ /.‘ M a lo v i e fto ,
ap,
folas , y d e efte p e rg e ñ o
J u a n a , M e d é rc fp u e fta ; y afsl,
n o d e fp reciab le.
e rr a n d o «1 ficio á q u e v e n g o ,
Dentro Zarambeque , y dos H om bre/, ■
d a d m e lic e n c ia , fe ñ o r.
Zara-nb, D e x a d m ? ,
R ey, Q u a n d o e n c o n trá is c o n el d u e ñ o ^
b rib o n e s , q u e b ra n ta hueíTos:
i r en b u fca d el c ria d o ,
J e fu s ! ta n t o p r e te n d ie n te .
n o m i r á i s , q u e es d e íb o n c i e r t o ?
Y o h a b la ré a l M a rq u é s , si c ie r to .
Juana,'^% q u e le d i el M e m o ria l::H om br, S e ñ o r::- Zaram b. E l R e y lo v e r á ,
R ey, Q u é im p o rta , íí e n los lu c ero s
íi e ftu v lc re p a ra e llo :
d e v u e ftro s o jo s g u a rd á is
b u e lv a n acá los v e rg a n te s .
el o rig in a l m as b e llo ,
I« é /. Y a fale a lli u n C av á U e ro .
d e q u ie n fe p u e d e n c o p ia r
J u a n a ,^ \ nos d irà d e l M a rq u é s ,
su p lic as , q u e fo n p re c e p to s ? .
q u a l es e l q u a r to . Sale Zarambeque,
Q u é p ed ís ? J u a n a , N a d a , fc ñ o r,
Zaram h, H u y cam ueífos
q u e y a íín m é rito s lle g o .
fem ejan tes ! J o « . U firia ::R ey. E fta n d o c o n h e rm o fu ra ,
Zaram b, Q u ié n es ?
n o p u e d e fc r. Ju a n a , P o r lo meÍBio
m as a y q u é b u e n g e tlo !
ap,
m is m c rito s fe a c a b a ro s ;
Inés, U s ía q u ie te d e c irm e
p u e s fíen d o lo s q u e p re fe n to
q u a l es el q u a r to , e n tre e fto s ,
lo s d e u n P a d re c o n h o n o r ,
d e l p riv a d o ? Z aram b, N iñ a m ía ,
p o r v u e ftro f é r v id o m u e rto
v u e íiro s o jo s c o n fid e rò ,
e n A filc a p e le a n d o ,
q u e io n los d e la p riv a d a .
n o d a is feñ as d e a te n d e rlo s ,
Q iié d ecís?
^
y a c u d ir a o tr o s m o tiv o s ,
Z a ra m b , Q n e fo n m u y b u e n o s ,
q u e n i y o e x p o n g o , n i a le g o ;
y m u y c u c o s , y m u y caco s,
c o n q u e fin m é rito s y a
p o r la d ro n c illo s d e a fc ¿ lo s .
d e la p re te n fio n m e a le x o .
In é i, R e f p o n d a m e c o n m as fo rm a .
Hace que fe v a ^ y t i Rey la detiene,
Z a ra m b , S i es v u e ftra c a ra a r g u m e n to ,
R f / . E f p e r a d , q u e n o m ere c e
la fo rm a es h a v e ro s v if to ,
ta n t o c a ftig o u n a c ie rto .
y la m a te ria ., q u e re r o s .
J u a n a , A c ie rto , fc ñ o r ? R í/, H a v l i
J u a n a , In é s , eíTe h o m b re es b u fa n ;
d e lla m a r , fe ñ o ra , y e rr o ,
d e x a l e , q u e éíle fo f p e c h o .
e l d e x a r U evarfe mn a lm a
B
¡id
|o
E l Pleyto de
d e in B u x o s d e to d o u n . C íe lo ?
Ju a n a , A f s i , fe ñ o r , lo c o n o z c o .
J u a n a , P e rm ic id ;:- Rey, Y a y o h e ceflado
Ccf/è/. T e n d ré is u n e fc la v o e te r n o ,
e n to d o lo q u e o fe n d e ro s
y c u m p liré m i p a la b ra ,
d e b i è r a , y p o r v u e ftro p a d re
p u e s o s o frecí a te n d e ro s ;
{ no y a po r vos ) os concedo
y no os p u ed o conceder
io q u e p e d ís. Ju a n a , V u e flra m a n o
m a s , q u e es à to d » y o m e fm o .
J u a n a , P e rd o n a d m e , q u e m i g o z o
m e dad.
S u c o n ta ¿ lo a c e p to .
Tóm ala la mano»
fe d isfrac e e n m i file n c io .
Zaram b, B o d a , y c e n a h a y , R e y n a mía?
J u a n a , Q u é hacéis*?
/ « f í. Q u é q u e re is ?
j R í / .Q u é h e d e h a c e r ? n o v e s,
Zaram b, N o e m b o d a re m o s ?
q u e fo n de n ie v e tu s d e d o s ?
Inés, A la te r c e r a J o r n a d a .
J u a n a , D e m a rm o l e n to d o c a fo ,
iírx o í'. M il e n h o ra b u e n a s d eb o
p o r ;:- Rey, B ien d i c e s , y p o r eflb
d a r o s , p u e s e n v u e ílra s d ichas
los to m o .
Salen al paño el Emperador , C o rth , y el
c o n g r a n c a u fa m e in te re ífo .
Cortés. Y a c u m p lí c o n v u e ftro e n c a rg o .
Arx.obifpo»
E m p , A c o m p a ñ a d , C a v a lle ro s,
G ra c ia s os d o y
à H e r n á n C o r t é s , y à fa efp o fa.
d e ta n t o b i e n : m a s q u é v e o ? a p ,
C o r /.F o r tu n a ,e n q u è a u g e m e h as puefto?
R f / . P a ra q u e te m p le la lla m a ::Todos, V e n id .
Bmp.'EX P rin c ip e e n u n cxceíTo
Cortèi , y J u a n a , V \ C e fa r lo m a n d a ,
fe m ejan te !
Sale el ArKobi/po,
y à o b e d e c e rle a te n d e m o s.
Arju/h, E l C e fa r lle g a .
Vanfe C ortés, y Doña J u a n a con los C aS í / . B ie n .
A lsi lo d e fv a n e z c o .
valleros,
Salen el Emperador , Cortèi , y acompaIn ej, Q u é es lo q u e in te n ta el b u fe te ?
ñam itnto,
Zaram b, Iro s de c h a p in firv ie n d o . Vanfe,
E m p . F ilip o ? R ey, Y o , fe ñ o r ;:- n u n c a ::B m p ,V o s n o v a i s , P r ín c ip e ? R í;» .Y o
J u a n a , A fu A lte z a a g ra d e c ie n d o
n o h o n r o c o n ta les e x tre m o s
e fta b a ::E íla o s d e eíTa íu e r te ,
à u n h o m b re , d e c u y a fam a
P rin c ip e , q u e la deis q u ie ro
efta el lu ftre p a d e c ie n d o .
la tn a n o fv g u n d a v e z ;
E m p , Q vié decís ? d e H e rn á n C o rté s
p u e s to d o s h o n r a r debam o s
n o p u e d e c a b e r d e fe fto
a H e r n á n C o rté s d e M o n r o y .
e n el h o n o r. Rey, A l S ol m lfm o
J u a n a , S .-ñor, p u es y o e n q u é à fer v e n g o
le e m p a ñ a eclip fe groíTero.
incereffada e n eftrañ as
E m p , Si h e c a fa d o à D o ñ a J u a n a
d ic h a s ? Cortèi, C o b rcfe n y p e c h o , ap,
c o n é l , es p o rq u e p e rd ie n d o
q u e e llo fu e c a fu a lid a d .
fu p a d re en f e r v id o m io ,
£ /r ;'.S o is I o en fab cr , q u e os c o n c e d o
c u y a s h a z añ as fe h ic ie ro n
a l M a rq u é s , q u e o s h a p e d id o ,
ta n t o lu g a r , q u ife h a c e rla
y à ta n ig u a l c a fa m íe n ro
feliz c o n ta n a lto e m p le o .
ferá el P rin c ip e el p a d rin o .
R í/ . P u e s ta n al re v é s o b ra fte is,
R ty , Q iic e f c u c h o , D iv in o s C ie lo s i ap»
q u e d e f d ic h a d a h av els h e c h o
S e ñ o r:;- y o ::la m as c a b a l h e rm o fu ra .
In éí, J e f u s , q u é bcrda
ap,
E m p ,C o n q u e es h e rm o fa ? y o c re o ,
ta n re p e n tin a ! es b u ñ u e lo ?
q u e en eíTo el re p a ro e ftriv a .
l¿mp. Q j é , n o os m erece el M arq u é s?
R ey, N o , f e ñ o r , n o e ftriv a en cffo;
l u c a lid a d , y fus h ech o s
y p o r a c la ra r la d u d a ,
io n g ra n d e s ; y à fé , q u e os d o y
tila , N a tv a e z .
lo m ejo c q u e h a y e n m i R e y n o .
Sale
eon 'Panfilo de H a r^a et.
Sale T a n fih de íJarvatK con unos pageles,
panfilo . A tie n d o
v u e ftra v o z . E m p .Q n c es lo q u e m iro !
P anfilo, A fp iro á lo s p ie s ex celfo s
d el a r b itr o d e d o s M u n d o s.A rro d illa /e,
£ m p « ''.N a rv a e z , p u es q u é h a y d e a u e r o ,
q u e o s tr a e a E fp a ñ a c o n ta n c a
p rifa , y c o n canco fecreco ?
Panfilo, E fto s ::- q u a n d o :;E m per, N o o s tu rb c is .
R ey, C o b r a o s , y h a b la d .
Panfilo,'E% q u e p le n fo ,
q u e fi m i v e rd a d fe d u d a ::E m per, Y o a o r a , n i d u d o , n i c re o .
Panfilo, N o fa ld rels de u n g ra v e e n g a ñ o .
E m p tr, L a le a lta d o s a g ra d e z c o ,
a u n q u e d e c ir d efen g añ o s
á u n M o n a rc a , tie n e rle fg o .
R ey, A c a b a d d e declararos»
Panfilo, S eñ o r , m e tu r b a e l refp eco .
E m per, D ecid*
Panfilo, C o n tra H e r n á n C o rté s
tr a i g o fo r m a d o proceíT o,
c o n iiifínicos te íllg o s ,
c o n q u e la tta ic io n le p in e b o
d e q u e re rfe c o n las In d ia s
a l z a r ; y p a ra efte efe¿lo
lo s tefo ro s e fc o n d id o s
. t i e n e , q u e q u ito fu e sfu e rz o
a l M o n a r c a M o n tc z u m a .
E fto s p a p e le s::- E m per, A v e rlo s ?
Panfilo, C o n firm a n e fta v e rd a d . Da/elou
F ilip o , q u ie n e s h u v ie r o n
m a s r a z ó n d e fe r c re íd o s,
las p a lab ras , 6 lo s h e c h o s ?
Rey, L as a c c io n e s a c re d ita n
m as q u e las v o c e s. Em per, M e h u e lg o ,
q u e lo c o n o z c á i s : las o b ra s
d e C o r t é s , y a las fa b e m o s;
las p a lab ras ig n o ra m o s
d e Ais c o n tr a r i o s , y á ellos
fe les d e b e p o r o íd o
d a r efte fo io d e fp re c io . R afga los papel,
P anfil.Siñoxv.~E m p,\áo% de m i p re fe n c ia ,
q u e fo la m e n te a te n d ie n d o
v u e ftro s ferv ic to s n o os h a g o
lle v a r á u n a T o r r e p re fo .
PiSM/.Sabe el C ie lo :- f f m /.Q u e es m e n tira
^^
q u a n c o s d ic e n H fonjeros
e m b id io fo s c o n tr a el q u e es
la c o lu m n a d e m i Im p e rio :
y v iv e D io s ::Vaje otifatido^t.
P anfilo, Ja m á s vi
la c a r a , f e ñ o r , a l m ie d o ,
fin o es o y . R e y , A y e fp e ra n z a , ap*
y a e re s aH iaja d e l v ie n to !
P u e s , N ^ á < f £ , n o .os ac o b a rd e
el v è r à tm . p a d re p u e fto
d e p arce de I^ e r a a n C o rté s .
Panfilo, C o n q u e fi p ro fig o e l P ie y to ,
fa v o re c e ré is m i 'c a u fa ?
R ey, SI es J u f tic ia p o d ré h a c e ilo .
P anfilo, Y fi el C e fa r o tr a v e z ::R # /.Q u é m e d ro fo foisíP<»nyí¿o.Sitiemblo,
es la d e id a d e n o ja d a ::R ey, P u e s o tr a o s o y e fin ceñ o ;
p ro fe g u íd .
P'afe,
Panfilo, A fsi lo h a ró ,
p a ra q u e ficva d e e x e m p lo
e l P le y to d e H e r n á n C o rté s
à lo s fig lo s v e n id e ro s .
JO R N A D A
SEG U N D A .
Salea Doña J u a n a , J n é i, y Doño
con m anto,
I/abel, N o q u ifie ra e m b a ra z a r.
In et, M ire n q u é m a ja d e ría ;
n o le d ix e ra n à u fte d ,
q tie e n t r a r a , h a v íe n d o v ifita .
Jfabel, S íñ o r a , fa g u n d a v e z
m e d é lo s p ies U firía ;
p u e s e llo s d e m is d efg racias
el p u e rto fo n . J u a n a , N o , q u e rid a ,
n o h a d e fer ; fe n ta o s c o n m ig o :
In é s ? In e t, S e ñ o ra ?
J u a n a , N o d ig a s
Sientanfe,
à las d e m á s , q iie c o n m ig o
h a y n a d ie ; y t u te re tir a .
In e j. Q u é d e m o n io s d e m ifte ria
tra e e fta c a rifru n c id a ,
re c a ta n d o fe ? m as q u e es
d e Z a ra m b e q u e la N in fa ,
q u e v ie n e à p e d i r l e , q u a n d o
es el m o z o co fa s m ta s ?
SI
E l Pleyto de
Si ta l f u e r a , y la e m p re n d ie ra
m i c o ra g e u ñ a s a rr ib a ,
b ie n sé y o ::- fu a n a .E n q iíé te d etien e?
/« í i .Y a m e v o y : h a y m a y o r prifa? Va/e,
ju< *ns. Q iie d a ftc is e n q u e á D o n J u a n ,
q u e d e v o s fu a m o r r e tir a ,
k b u fcafteis e n T o le d o ,
d o n d e co n fu a m p a ro os b rin d a
N a r v a e i . I/abé¡,U ¿{de ai p ro fig o .
C o n tr a id o r a alev o sía
m e h iz o N a r v a e z la o fe rta ;
y o v ie n d o m e p e rfe g u id a
d e u n e n g a ñ o fo , y d e x a d a
d e q u ie n íig u e n m is c a ric ia s ,
íin fc n d a , a m p a r o , n i n o rte ,
a c u d o á la p e re g rin a
p ie d a d v u e ftra , á q u e d e a m p a ro
v u e ftra d e m e n c ia m e fírv a ,
m ie n tr a s p a re c e D o n J u a n ;
fi lo g r o fer re c ib id a
e n tr e las c ria d a s v u e ftra s ,
te n d r é is e f d a v a q u e o s firv a .
N o h e d e a p a rta rm e , fe ñ o ra ,
d e v u e ftro s p i e s , q u e a u n q u e in d ig n a
d e to c a rlo s c o n m i la b io ,
e l fe r q u ie n fols m e con fia:
y m a s , fi á v ifta d e l P le y to
í h a v i e n d o e fta d o y o en I n d i a s )
a e N t r v a e z , c o n tr a el M a r q u é s ,
te f tig o h e fido d e v ifta
d e fu ceíT o s, q u e a lg o p u e d e n
c o n d u c ir a la J u ftic la
d e v u e ftro e f p o f o : y íl acafo
n a d a , fe ñ o ra , o s o b lig a ,
c o n fu fa , y d efe fp e ra d a ,
m e iré d o n d e tu m b a fr ía ,
e l 'M a r fe p u lte m i lla n to ,
c re c ie n d o e n lo q u e d eftlla
o tr o O -c e a n o e n q u e p u e d a n
a n e g a rfc m is defdichas«
J u a n a , B ie n d ic e n , D o ñ a Ifa b é l,
q u e n o h a y d c f g r á d a n in g u n a ,
q u e n o a liv ie o t r a f o r tu n a
m a s tira n a , y m as c ru e l;
c o n q u e q u a n d o o y fe e n c a d e n a
c o n m i d a ñ o , e l q u e c o n ta is ,
es fu e rz a m i m a l o ig a s ,
c o n fo la ré is v u e ftra pena*
Y a fab 2i s , q u e n o s c a ía m o s
el M i r q u é s , y y o , y a p en a s
fe c e le b ra ro n las b o d a s,
d e c la ro jo r n a d a el C e fa r
c o n tr a Á r g é l , y q u e m i e fp o fo
irle firv ie n d o fu e fu e rz a .
S e g u irle q u ife , g u ia d a
d e m i a m o r ( q u e n o h a y em pre{&
a rd u a p a ra q u ie n a d o r a )
y d e fp u e s q u e fu s rib e ra s
d iv i f a m o s , y las g e n te s
*
to m a r p re te n d ie r o n ti e r r a ,
a ira d o s lo s e le m e n to s ,
c o n ta n h o rr ib le to r m e n ta
e m b iftie ro n á la A rm a d a ,
q u e p e rd ie n d o o n c e G a le ra s
e l v a le ro fo A n d re a D o r ia ,
fe h u v ie r a a n e g a d o e n ellas
e l M a rq u é s , fi a b a n d o n a n d o
fus c a u d a l e s , y fu h a c ie n d a ,
n o fe arrojaíTe á las a g u a s,
a q u e y o le re c ib ie ra ,
q u e y a á tie rra h a v ia fa lld o ,
á c a u fa d e e ftár m u y c erca
d e l p a r to , e n q u e d i á lu z
e n M a r tin C o rté s , la p re n d a
q u e m a s a d o ra m i a lm a ,
p u e s es u n p e d a z o d e e lla ;
y en tre s lu ftro s q u e h a cu m p lid o «
d a de fu fa n g re h a rta s feñas«
S a lv ó fe el M a rq u é s p e rd ie n d o
q u a n ta a d q u ir id a riq u e z a
tr a jo d e A m e ric a , q u e
c o m o el a g u a fe la p re fta ,
la q u lfo c o b ra r e l a g u a
v e n g a tiv a , y a v a r ie n ta .
A c a b b fe la J o r n a d a ;
d im o s á M é x ic o b u e lta ,
q u e h a lla m o s p a ra C o rté s
tir a n a P a tr ia e ftra n g e ra .
E ra Ñ u ñ o d e G u z m in
P re fid e n te d e la A u d ie n c ia ,
a n te q u ie n p u fo N a rv a e z
el P le y to al M a r q u é s , c o n p ru e b a s
fallas , d e q u e h a v ía e n c u b ie rto
la In n u m e ra b le riq u e z a ,
q u e g a n o d e M o n te z u m a ,
c o n q u e e n p u b lic a a lm o n e d a
con Panfilo de N arvaez.
Te v e n d ie ro n , y a rre n d a ro n
fu s C a f a s , P u e b l o s , y R e n ta «
a u n u n a C a fa n o tu v o
p a ra a lv e rg a rfe (iq u ie ra ;
y h u r o d e v alerfe folo
d el S a g ra d o d e u n a Ig le d a .
D e fd e a l l í , c o n el c a u d a l
q u e re c o b ro d e u n as deu d as»
h iz o c a to rc e N a v io s
p a ra d efcu b ric m as tie rra s:
p e r o eftab a la fo r tu n a
d e c la ra d a p o r ad v e rfa ,
y e fta A rm a d a fe p e rd ió ,
c o n q u e el C ie lo n o s en fe ñ a ,
q u e to d o d eb e p e rd e rlo
q u ie n m u c h o n o le c o n te n ta *
C a n f a d o , e n f í n , d e fu frir
c a n to g e n e ro d e o fe n fa s,
b o lv io á E fp añ a , d o n d e (Igue
c o n tr a N a r v a e z en A u d ie n c ia
fus P l e y t o s ; p e ro F e lip e
( q u e p o r a u fe n c ia g o v le r n a
d el C e f a r , q u e en A le m a n ia
efta e m p le a d o e n las G u e r r a s )
n ! le a t i e n d e , n i le e fc u c h a ,
c o n q u e en d e f p r e c io , y m ife ria ,
q u ie n c o n q u iftó ta n to s R e y n o s ,
q u ie n g a n o tan cas D ia d e m a s,
fu fa ta l e ftra g o llo ra ,
y fu m a l p re m io la m e n ta .
Y a le o p rim e la v e je z ,
lo s c u id a d o s , y las p e n a s ,
y fu s v e n e ra b le s ca n a s
lo q u e es m u n d o m a n ifie fta n .
H a fta D o n 'Juan , q u e al M a r q u é
le h a d e b id o u n a E n c o m ie n d a ,
y u n A v ito d e S a n tia g o ,
q u e c o n el R e y le g ra n g e a ,
d e fu tr a to fe r e tir a ,
d e m i cafa fe d e fd e ñ i;
m a s q o é m u c h o , c o n tr a u n p o b re
lo s m as fieles fe re v e la n .
N o sé <í e ftará o lv id a d o
D o n J u a n d e v u e ftra b 2ll<*za:
fo lo sé , q u e a n d a b a an fio fo
p o r h a lla r o s ; y a u n q u e e n efta
fa ta lid a d to d o fa lta ,
n o d el M a rq u é s e n
ven»,
13
n i e n las m ias , fa lta r p u e d e
la fa n g re , q u e la s fo m e n ta .
E n m i c afa o s q u e d a r é is ,
d o n d e feréis c o m p a ñ e ra
m ia , en lu g a r de c ria d a ,
h a fta q u e lo s C ie lo ; q u ie r a n
a b r i r o s , p a ra el a liv io
d e fu c o m p a f s io n , las pu ertas*
IfabéL Q iié v o c e s c a b rá n e n rai^
p a ra d a r g ra c ia s a te n ta ,
p o r ta n t o b ie n ; p u es c o n te n ta ,
y h o n r a d a , lo g ra ré a q u i,
q u e v u e ftro efpofo en rig o r ,
q u ie n fo y ig n o re , y m e v e a ,
h a fta q u e . y o m ifm a fe a,
e n c o b ra n d o m i e x p le n d o r .
J u a n a , \ v u e ftro g u fto ferá,
q u a n d o ::- D ent, dot Pohrti , / Zaram be,
Pobre \ , V o T a m o r d e D Ío s::Z í r a m i . T e n g a íe el b rib ó n .
Pobre t . C o n d o s
h ijo s c ie g o s ::- Zaram b, A rre alia*
Jfah'el, Q u é es e fto ?
J u a n a , E l M a r q u é s , c o lijo ,
q u e e s , q u e p a ra q u e c o m p re n d a
lo q u e d e b e h a c e r , fu h a c ie n d a
m a n d a p a rtir à fu h ijo
c o n lo s p o b re s ::- I/abél, Q u é p iedad !
J u a n a . Y el c ria d o o b ra im p a c ie n te .
Salen Hernán Cortés , con barba cana^
M a r tin f u hijo , Ziram beque , y
dos Pobres, >
Z aram b, E fta in fa m ia fe coofiw'nte {
M a r t i n , T á n o tie n e s c a rid a d .
Cortés, M a r tin , d à lim o fn a à p o b re s,
d à q u a n to a d q u ir id o h a s;
p o rq u e io q u e a o ra d a s,
e n m e jo r lu g a r lo c o b re s.
N u a c a c o m o a v a ro o b re s ,
d à lim o fn a , y fu c o n fu e lo
fea t u m a y o r a n h e lo ;
q u e el q u e e n a m o ro fa c a lm a
d ie r e à lo s p o b re s el a lm a ,
ferá el m a s ric o d.;! C ie lo .
M a r tin . D a le s lim o fn a .
Zaram b.
es dar ?
q u e ui) q u a r to n o -me lia q u e d a d « ,
y o y u n b e lo n fe h a e m p e ñ a d o
por
14
PUyto de
p o r foio lim o fn e a r.
fc n o r ? Cortèi, L ie v a le à c o m e r,
y fie n ta te le à t u m efa:
M a rtin , M i c a p a h a v rà d e p a g a r
lo q u e d a rle s n o d ifp o n e s.
n o te d e fv a n e ic a Infiel
Z a ra m .P u e s m e he d e h a c e r y o doblones?
la p o m p a , q u e n o ce ap lic o ;
q u e a y e r e ra y o h a r to ric o ,
L a c a p a n o fe la d è s,
y y a fo y p o b re c o m o é l.
q u e y a te n g o q u e d à r , M a r tin .Q ^ t es?
M a rtin , Y a y o te o b e d e z c o fiel:
Zsram b."E n v e z d e c ap a , c a p o n e s .
ap,
Cortès^Don M a r tin , h jjo e n q u ie n fu n d o — A y h e rm o fu ra ! à v iv ir
e m p ie z o : m as n o , à m o rir
m i b ie n , eiTos p o b re s b ellos
d ir é m e jo r e n cu a6 rfm o .
a b ra z a , parce c o n ellos
C o rff/.N o vas? M a r tin S x fe ñ o rry o m ifm o
la c a p a , M a r tin fe g u n d o ;
al p o b re v o y à fe r v lr. Vafe con Z aram b,
p a ra q u e te alab e el m u n d o
Cortés, S e ñ o ra , à h a b la r a l R e y v o y
d ales la c a p a , íl m as
lu e g o ; y re p a ro e n m i,
n o tie n e s , qu e q u an d o edàs
q u e n o e fto y d ecen ce : en e ra d ,
d a n d o c o n fe v e rd a d e ra
m e a y u d a ré is à v e ílir .
t ú la ;:ap a coda e n c e ra ,
I f a b e l,Y o y f e ñ o r , lo h a r é , q u e c o m o
ftias q u e S an M a r tin harás*
o s e m p ie x o o y à fe rv ír,
M a r tin , T o m a d , h ijo s. Fobrt i . A m i.
e n m i es e fta o b lfg ac io n :
Pobre 1 , A m i.
m e q u ita r é el m an co ? / u j n j . SI.
M a r tin , P a ra los d o s e s. Pobres, A llá
Y o fin jo .
A l oído à Doña Ifabelt
p a rtire m o s .
Q u a n to v a ,
Ifa b el, y t m á . Cerré/, S e ñ o ra ,
q u e lo s re p a rto y o a q u i
lo s v ie jo s fe h a n de lu c ir;
v e in te coces ? Pobres» C ó m o ?
fo io io s p o n e g a la n e s
Zaram b, A fsi;
Dales,
q u ie n m o zo s lo s vio* Juana,'D iz\¿r.
d e x e n la capa* Aftirriu. Q u é in te n to s
can v ie jo , f . n o r , o s v eis ?
fo n los tu y o s? Z :ira m b ,L ia á o i cu en co s;
Cortés, E a , q u é q u e ré is d e c ir,
e ñ o es h acerles fa v o re s ,
q u e e fto s fo h crabajos fo lo s,
n o v és q u e p o r fa lte a d o re s
y n o c a n a s ? p u e s fea afsi;
Jes p u e d e n p e g a r d o fc ie n to ? ?
q u e e n v e rd a d , q u e q u a n d o el a lm a ,
V ayan.
Van/e ¡os Pobres con la capa,
b e lla D o ñ a J u a n a , o s d i,
Ifabél» A y p ie d a d m a y o r !
e ra y o m o z o , y g a la n ,
Cortés, S eñ o ra , a q u i ? p e rd o n a d ,
y afsi o b lig u é à u n Serafin;
q u e c o n p o b res , e n v e rd a d ,
p e ro q u in c e a ñ o s d e p e n a s,
q u e fe m e o lv id a o tr o am or»
q u ié n n o lo s c u e n ta p o r m il ?
J u a n » , C o n p e d iro s u n fa v o r
S u je té lo s ele m e n to s
o s lo p e rd o n o re n d id a :
e n fus d ifc o rd ia s ; re n d i
e fta m u g e r aflig id a ,
m a s d e tre s m illo n e s d e h o m b re s;
y p o b r e , h a lla íu in te ré s
p e ro la e m b id ia c iv il,
e n ferv irce. M a rtin , P o b re es ?
y la e d a d , a m o tin a d o s
J u a n a . SI. M a rtin . P u e s ya efta re c ib id a .
m e fu je ta ro n à mi*
Cer/ff/. M a r tin p o r m i rc fp o n d io ;
H a , fe ñ o ra « fo io i D io s
y p u es In c lin a d o a l b ien
es à q j í . ’n fe h a d e fe rv ir:
m e c o p l a , b ie n h a y a , a m e n ,
m u c h a s a lm a s le g a n é
la m a d re q u e te p a tio .
d e fu E v a n g e lio A d a lid ;
M a r tin , Q u ié n m as b ^ lla c a ra v io ? Ap»
c o m o él m e q u ie ra p re m ia r,
Cortés. O y e s , M a r tin , v e te a p rle fla ,
q u a n d o le lle g u e à p e d ir
y fi h a y a lg ú n p o b re e n clTa
m i f e t i c o r d u , q u é im p o r ta ,
a n te fa U ::Q u é he de h a c e r.
que
c o n P a n filo
q u e e l m u n d o m e tr a te afsi?
V a m o s , m i b ie n .
J u a n a , M i b ie n , vam os:
Ifa b é l » q u e d a re a q u í;
afsifte , fi acafo fuere
s ie n e A e r ^ à D o n M a rtin :
p e r d o n a d , q u e e d o es fin g id o » Vanf«,
l/abèl. S er« e n h a c e rlo feliz:
A y in g r a to D o n ] u a n , q u a n d o
m e v e n g a ra A m o r d e tWSaU D» M artin,
M a r tin , D e m i p a d re la p ie d a d
n o p u d e l o g r a r , q u e e n fin ,
n in g ú n p o b re ::- m as , fe ñ o ra ?
Ifabél, N o d eb eis tr a ta r m e a fsi,
q u e y o foy v u e ftra criada*
M a r tin , P u e s lle g a ré à p re fu m ir,
q u e p a ra fe rv irm e , e l Sol
fe d e fp re n d ió d e l C e ñ i r . D ,J u a n ,
J u a n . A re fp o n d e r al M a rq u é s
v e n g o , a u n q u e lo h a d e f e n tír,
c o m o el R e y n o q u ie re o irle :
m a s , C ie l o s , q u é es lo q u e vi?
es ilu fio n d e l d e íe o ,
Ò es la q u e c o n D o n M a r tin
a d v ic rc o , D o ñ a Ifa b é l?
Ifabél, Si la v o z n o re p rim ís,
e n d e x a r o s ::- Aí^r/»». E fp e ta d ;
p u e s folo h a fido m i fin
e x p lic a r o s , q u e e n el p u n to
q u e c e g u é , p u e fto q u e os v i,
d : l fol de ta n t a h e rm o fu ra
fo y id ó la tr a gentil*
J u a n , Q u é e fc u c h o , pefares m io s ?
O y q u e el p lacer c o n fe g u i
d e h a lla r à D o ñ a Ifa b é l,
h u v o de fcr ( a y d e m i ! )
p a ra q u e b o rre n m is z elo s
m i g o z o ! m as q u ie ro o ír .
Jdartin. V os m e h a v e ts d e re fp o n d e r.
Ifabél, C k l o s \ v a lg a m e u n a rd id ; ap,
p u es ru id o e n a q u ella p u e rta
f i e n t o , y fin d u d a es falir
e l M a rq u é s . M a rtin , Q u e d a fte is m u d a ?
Ifabél, R e fp o n d a à lo q u e d ecís,
q u ie n ::- p e ro , C ie lo s , q u é m ir o ?
Vé à Don J u a n ,
J a j « . C a ig a el C ie lo fo b re mi*
^ h é l . A n im a d a eftacua foj^.
sp.
de N arvaez,
ij
Aí¡»r/m. Q a ié ii p o d rá c o n tr a d e c ir ::J u a n . D e q u é te h as e la d o , in g r a ta ?
M a rti» , M i in te n to ? p u e s ::- Sale D .Juan,
J u a n . P r o le g u id ,
ra p á z in c o n fid e ra d o ,q u e fi o s o ig o , p o r c e ñ ir
m t r e f p e to d e e fta cafa
el v e n e ra d o c o n fín ,
lo d e b e is , y a g ra d e c e d
a l D u e ñ o q u e h a b ita aquí*
M a rtin ,V > i ra p a z m e h a v e is tr a ta d o ,
D o n J u a n , m as íín a d v e rtir ,
q u e c o n h o n r a c o m o v o s,
y c o n m as v a lo r n ací:
Y fi v o s te n e is m o tiv o
p a ra e n tr a r h a b la n d o afsi
e n cafa d o n d e d e b ie ra is
h a c e r p la n ta la c e rv iz ;
y o la te n g o , y te n g o b rio , K in en ,
q u e n o fe p a c o n fe n tir
ta n t o a tr e v im ie n to . JiiOft, E fto
es c a ftig a r , n o re ñ ir.
M u e r ta efto y !
Salen H ernán Cortèi , Dona J u a n a , « In i¡,
Coriéi, O la , q u é es efto ?
D o n J u a n , te n e d : h a M a r tin ?
A Í« rí/B .(^ iita ,fe ñ o r.C írr¿ /.H a m u c h a c h o ?
M a rtin , D e e n o jo p íe n lo m o r ir.
ap,
J u a n , R e fp e to m e d a ü fus canas* a p ,
J u a n a . Ifa b é l , q u é es e fto ? M a rtin , O íd .
C o rrí/. H a ra p a z ? p u e s tu has de h a b la r
e n m i p re fe n c la ? d e c id ,
D .J u a n ,p u e s q u é cauf<i::-AÍ<*r//«,Yo::Cortéi, D ig o , q u e c a l l e s , M a r tin .
M a r tin . H a ré p e d a zo s m i la b io ,
y a rro ja ré ( pefie à m i ! )
a c e ro , q u e n o m e dexas
c o n tr a u n c o b a rd e e fg rim lr.
Cortèi. H a v ifto ta l , q u é a rtifc a d o ap,
es el ra p a z ? p e ro fi
lo e ra y o q u a n d o m o z u e lo ,
c o m o le he d e re p rim ir?
/ » « « . R e c e l o s , e fto h a d e , fcr;
sp ,
fin o es fácil c o n fc g u ír
m i in te n to , c a lla r im p o rta .
A lo q u e y o v in e a q u í,
e i à d e c i r o s , q u e el R e y ,
n i os q u ie re e f c u c h a r , n i o ir;
p ues
B l . Pleyto de
p u es la A u d ie n c ia o s h a n e g a d o :
y os ju r o u n a v e i , y m il,
p o r la C r u z q u e tr a ig o al p e c h o ,
q u e n o q u e rie n d o a d m itir
e l m en fag e , m e fo r z a ro n
à tra é ro sle . Cortés, Y d e c id ,
facar la efp ad a e n m i c a fa ,
p o r q u é ra z ó n ? f a j o . D o n M a r tin
os puede in fo rm a r, q u e yo
n o te n g o m as q u e d e c ir.
Vafr,
A la r t m .'D i x i f f e ñ o r , fe g u ì'è fe .
Cortés, T il n o , m u c h a c h o . I/abél. In fe liz
fo y !
Hace A fartin que fe v á .
H ijo , te n te . C or/ÍJ. T e n e d le ,
q u e y o le v o y à feg u ir:
C ó m o q u é , el feñ o r C ru z a d o
ta n g ra v e ya ( h a fíglo v il ! )
ju r a n d o la C r u z d el p e c h o
( q u ie ro h a c e rm e d e re ír )
y a y e r m e eftab a firv ie n io ;
q u ié n cre e rà , q u e efto es afsi ?
M i r a , M a r tin , efto es m u n d o ,
à cfte h ic e tic o , y fe liz ,
a y e r era tu c ria d o ,
y o y h ace e fcariiio de ti:
V iv e D i o s , q u e fí m e a c u e rd o
d e q u ie n fo y ::- £.<>/j . N o has d e fa llr.
E fp o fo i:- Ifa b é U S iíio tv .Cortés, E a , v ay a;
p o r las tre s le d e x o ir ,
q u e (ino , al fe ñ o r D o n J u a n
y o le fu p ie ra a d v e r tir ,
q u e fí tie n e a l p e e h o C r u z ,
es p o rq u e y o fe U di;
y q u e es o y C o r té s a u n ,
y C o r té s fabe re ñ ir,
q u e a u n q u e v ie jo , e n ta le s cafos
fe re m o z a , y es u n C id ;
p e r o fi a p re n d e n d e u n R e y
a a g r a d e c e r , c o n 4 iu ir
el ro ftro à q u ie n le d io u n m u n d o ,
n o es m u c h o tr a ta rm e a fti.
V e n a c á . N iñ o . M a r tÍ n ,Y o N i ñ o ?
re p a ra d lo q u e decís.
C ò rrèi.O ig a n , é l ta m b ié n fe e n fa d a ;
p u e s G ig a n te e n c u e rp o r u i n ,
q u é h a fido efto ? A ía rtin , B ie n h a c é is
e n b u r l a r o s , q u a n d o fui
ta n in fa m e , q u e à u n v illa n o
le d e x é v iv o fa lir,
h a v ic n d o ::- p e ro la cau fa
n o la h a v e is d e d e fc u b r ir,
h a fta q u e y o q u e d e a lr o fo , .
q u e es lo q u e m e coca à m i. - ■ Va/e,
Cortés, E n v e r d a d , q u e é l o b ra b ie n ;
y o h ic ie ra lo p ro p io , y fu i
n e c io e n p r e g u n t a r , lo q u e
tu r b a d a v o s m e d ec is.
'
// i¿ é / .Y o , frñ o r? C o f/è /.V o sfo is h e rm o fa ,
y ello s fo n m o z o s , en fin.
J u a n a , EíTo , f t ñ o r , à m i fo lá
m e coca el h e c h o in q u i r i r .
Cortés. B ien d e c í s , à h a b la r al R e y
v o y , q u e e n e f e d o ha d e oic
m i ra z ó n , a u n q u e n o q u ie r a ;
y p u e s v o s os preferís
à fa c a rm e d e e fta d u d a ,
v u e ftra p a la b ra c u m p lid .
Vafe»
J u a n a . D o ñ a Ifab él , à in f o rm a r m e
v e n d ré is d e t o d o . Ifth é l, N a c í
fin e f t r e l la , y h a rto d ic e ,
q u ie n d ice q u e es in fe liz .
Vanfe , y fa len Panfilo de N arvaex. , y Z j ram heque , cada uno por f u lado,
P a n filo ,Y 3 i m e p a re c e q u e es h o ra
d e q u e el R e y falg a à la A u d ie n c ia .
Z aram b, P u e s el fe r b u fó n , es c ie n c ia ,
q u e cuca la v ita h o n o ra ;
al R e y p rec e n d o e fp e ra r,
q u e ai fin fi le h a g o re ír,
m u c h o m as h e de a d q u ir ir ,
q u e p o r f e r v i r , p o r b u fa r .
Panfilo, A ufence el E m p e ra d o r,
&1 p ro c e d o h e c o n d u c id o
n u e v a m e n te c o n c lu id o ,
e n q u e fe p ru e b a m e jo r:
m a s y a fale.
Salen el Rey , el Arx.'ibifpo , y Ruí-GomeK»
R ey. U íia , y m il veces
d a m e , R u l-G o m e z d e S ilv a ,
lo s b ra z o s p o r eíTa n u e v a .
R «f. G a n a r q u lfe las a lb ric ia s.
C a rlo s Q u in to m i fe ñ o r ,
o y lle g a rá e n to d o el d ia ,
à ¡a C o r te . Rey, E n h o ra b u e n a
m e re z c a y o ta n c a d ic h a .
A rM h ,
fí ''f
con P a n fi lo
E fpatía a l Im p e rio le h u r ta
e l Sol , q u e y a la ilu m in a .
G ra n fe ñ o r::- R í/ . A l C a rd e n a l.
A o ra e n c a jo y o la m ia .
ttf»
S e ñ o r , y o fo y Z a ra m b e q u e ,
h e rm a n o de las F o lia s ,
y m i p a d re D o n C a n a rio
m e e n g e n d ro J u n to à S ev illa
e n m i m a d re la P a b a n a :
la E fp a ñ o le ta es m í tía ,
e l P ie g ib a d o es m i p rim o .
M e a c o m o d é a llá e n las I n d i a s
c o n H e r n á n C o rté s . R f/, E f tr a ñ a
e s v u e ftra g e n e a lo g ía .
Zaram b, Si f e ñ o r , legia fue
ia q u e m e e c h ó en la c o c in a
m i m a d re a l ir à n a c e r.
R r/. C ó m o ?
Z aram h, Es q u e tr a ta b a e n trip a s ,
y y o n ací a m o rc o n a d o ,
c o n q u e fue eftrella p re c ita
fe rv ír a l a feo d e l m u n d o , ^
e l d e fp recio , y la d e fd ic h a .
Rty» A q u ié n ?
Zaram b, A l M a rq u é s d el V alle,
q u e y a es to d o u n a m o rriñ a ;
p u e s e fc u p íd o d e to d o s
es m a s q u e a m o , p o rq u e ría .
iírxoé, N a r v a e z , feñ o r in v ié lo ,
e n efte p id e ::- Fsnfilo, Y fupD ca
le v eáis. R e/. P u e s leed v®s,
to m a d , R u i- G o m e z d e S ilv a .
L t t R u i, S u p llcafe à V .M a ^ .m e d ia n te eftá r a p ro b a d a la a c u fa c io n c o n tr a el
M a rq u é s d el V a lle , fe p ro c e d a à fu
p rífio n , p o r q u a n to es n e c c íía rio p re ­
c e d a o rd e n d e V . M a g . q u e afsi p a re c e
al C o n fe jo .
R ty , Es efto afsi ? Arx.oh, Si feñor:
el C o n fe jo le c o n d e n a .
R ty , P u e s p re n d e d le e n h o ra b u en a«
F a n filo .Y o p ro b a ré q u e es tr a id o r ,
y q u e o c u ltó la g ra n fum a
d e a q u e l in m e n fo te f o ro ,
q u e en p ie d r a » , e n p l a t a , y o ro .
J u n to el C efar M o n te z u m a .
R ty . D i j n o es d e tr a ta r le afsi.
Á rx.th, S e ñ o r , n o o s c ie g u e efle a n h e lo .
d f N arvaez,
17
q u e afsi p a re z c a y o al C ie lo ,
c o m o él m e p a re c e à m i.
Z t r a m b . Y a q u e n o a te n d e ís la fam a
d e m i a m o , s q u í o s p a ra d ,
c ó m o h a d e d e c ir v e rd a d
e l q u e P an filo fe lla m a ?
N o m b re ta n e x tr a o rd in a rio ,
ta n fu c io , ta n a fq u e ro fo ,
q u e p u e d e fer m c n tiro fo ,
p u e s n o eftá e n el C a le n d a rlo :
y e n fin , f e ñ o r , c ó m o n o echa»
d e v é r , q u a n d o te lo a d v ie r to ,
q u e u n h o m b re P a n filo , y tu e r to ,
n o h a d e h a c e r co fa à d e re c h a s ?
c a p ite p rim o , q u im e ra ,
ira , q u e e n L a tín In g lé s ,
P a n filo , to r to r u m es,
to r ta g a n a d e to r te ra .
R ey, C il ía d ; y q u é d ice aÍ
del M ir q u é s el p u n d o n o r ?
R u i. L o q u e él a le g a , fe ñ o r: Sale Cortèi,
Cortèi, Y o fo io h a b la ré p o r m i.
R # /. Q u e n o m e hablaíTeis m a n d é .
Cortèi, A l M a rq u é s , fi lo re p ir a s ,
n o h a y d u d a q u e lo m a rid a ras,
à F e rn á n C o r t é s , n o sé.
R ty , Y o si. Conhu T e « n o jé ta n p re fto ?
y a c o n o z c o en tu s feñ ales,
q u e la eftrella d e m ís m ales
c n trífte fig n o fe h a p u e fto :
t u C a v a llc rlz o fo y ,
y c o m o à ta l m e h a s d e o ír ,
R ty , E fle p u e fto h a d e fe rv ir
fo io R u l- G o m e z defd e o y .
R u i, B efo tu s p ie s. Cortéu L o q u e es tu y o
re c ib e c o m o h o m b re fa b ío ,
q u e n u n c a el R e y h a c e a g ra v io
e n re c o b ra r lo q u e es fu y o :
à m i m e q u e d a h a r to h o n o r .
R ty , N o sé y o , q u e eíTo fg c ed a
c n ValTallo q u e fe q u e d a
c o n la n o ta de tr a id o r.
Cortèi. C ó m o tr a id o r ? pefie à m i ? L h r a ,
PaíTam e el p e c h o m il veces
p a ra a ja r m is a ltiv e c e s ,
y n o m e tra te s afsi.
R e y , EíTe lla n to n o es d ifc u lp a ;
y o sé fi h a y m o t i v o , ó n o .
C
A r M Í,
iS
_
E l Phyto ¿tí Hernán C o rth
ArKob. A fsi te n g o c u lp a y o ,
ap,
c o m o el M a rq u é s tie n e c u lp a .
T r a id o r él ? ( lle g ó U m í a )
m a s tr a id o r es ( lin d a co fa i )
Pai'ifílo , p o rq u e B atb o fa
lo tr a y en la P an filia.
Jíejf, R u i G ü in e i ? üa». G ra n f e ñ o r .
R e /. P rcfo
á la C á rc e l le lle v a d .
A rx.'ib tS .ñ o r::- R t / , E s e n v a n o .
^ r x o i .M I r a d : : K í / . B ie n e ftá. R »/. T rlf te fuceíTo ! a p .
S e ñ o r::- P í»B ^;.A m bicÍo n ,b Ien v a s.« /’.
R u i, A o b e d e c e rte m e o b lig o .
R f/» L le v a d le á la C á rc e l d ig o ,
y n o m e re p liq u é is m a s:
p a g u e a llí fus am b icio n e s:
q u ita d le lu e g o d e a i,
y a n te s q u e falga d e a q u í
p o n e d le grueíTas prlfio n e s.
ArKob, M ir a d ::- R e /, M í p a la b ra d a d a ,
c ó m o fe h a d e q u e b ra n ta r ?
c o m o le y fe h a d e g u a rd a r.
C$rtet. Si ; m as es ley e n o ja d a .
R e y e s g o v ie rn a n las ley es;
p e r o de m i p a rte h a llo ,
q u e es le y honi; 3 r á u n V aíTallo,
q u e d ió á fu R e y ta n to s R e y e s .
H u m ild e e fto y á tu s p ies;
b o r r a en tu e n o jo el c x c e lfo .
M a r q u é s , id o s a o ra p re fo ,
q u e y a m e h a b la ré is d e fp u e s . Vafe,
Cortet, D e fp u e s te v e ré la c a ra ?
p u e s q u a n d o fu i a c o n q u iíla r ,
n a d a p u d ie r a lo g ra r,
fi tu d efpues a g u a rd a r a .
N o tu v ie ra s can ta fu m a
d e R c y n o s , q u e te h e g a n a d o ,
fi h u v ie r a al d efp u es d e x a d o
la p rifio n de u n M o n te z u m a .
R « ;. T e n e d p a cie n cia , fe ñ o r.
A rK o b ,E d o es m u n d o , H e rn á n C o r té s .
Panfilo, Y e fto h a c e r u ltra g e es
á lo s h o m b re s d e v a lo r .
C tfríí/. V é n g a te , I n f a m e , de m i,
a u n q u e n o e fto y m u e r to , In g ra to ;
m a s SI e fto y , p u es n o ce m a to .
P^My^/.Agradece á e fta r a q u í::-. Em puñan,
Cortes, P u e s c ü ::Z a ra m b .'N o e m p u ñ e s la e íp a d a ,
d e x a m e , q u e fi á él m e v o y ,
v e rá s , q u e á P a n filo d o y
la m a y o r p a n firo la d a .
Panfilo, Q iié h a ces , v il ?
D adm e , M arq u és,
la e fp a d a , q u e el R e y lo o rd e n a :
o la , tra e d la cadena*
Cortes, J u f to o b e d ec e rle es:
c a d e n a s , g r i l l o s , p rlfio n es,
h a n d e a co rm e n c a r m is d ic h a s;
p o rq u e fiem p re la s d efd lc h a s
íe e n la z a n c o m o e slab o n es.
Sale un Criado ccn una cadena.
Criado, Y a eftá la c a d e n a a q u í.
R u i, E c h ad fe la v o s al p ie .
Criado, E íT o , íe ñ o r , n o lo h a ré ,
p o rq u e n o m e coca á m i.
R u i, P u e s v o s ::- Criado. M il o b lig a c io n e s
confícíTo a te n e o al M a r q u é s ,
é in g ra c ic u d g ra n d e es
p a g a rfela s c o n p rlfio n e s.
Vafit,
R u i, E c h a d la v o s. Z * ra m b , C o fa can
in d ig n a h a v ia d e h a c e r ?
f c ñ o r , y o n o h e d e p re n d e r
á q u ie n m e h a d a d o fu p a n . Va/e,
R u i. N o h a v rá q u ie n la p o n g a ?
P a n fi'o , SI,
q u e fe rv ir al R e y es le y ,
y efto lo h a m a n d a d o el K ey,P o n e/ela ,
Cortes, T il m e a p rtfio n a s á m i ?
m a s fi e re s d el R e y la m a n o ,
c e d o e n tu d le ftra á fu ley;
y e l q u e g rillo s e c h ó á u n R e y ,
lo s a d m ite d e u n tira n o .
F a v o r d a r c a d e n a es
d e u n R e y : ya m e p a g a en e llo ,
q u e y a q u e n o h a fid o al c u e llo ,
m e la h a c e e c h a r en lo s p ies.
4rK.ob, A D io s , q u e el v e ro s q u e x a r ,
d e m i p ro p io m e e n a g e n a .
Fa/e,
Cortes. M u c h o p e ía la c a d e n a .
R « í. Y o os la a y u d a ré á lle v a r.
Panfilo, C o n fieflo , q u e c ru e l fo y ; ap,
m as n o h e d e c e d e r jamas*
Cortes,\ i i r t o b ie n p re m ia d o vas,
H e rn á n C o r té s d e M o n to y * Van/e,
Al
y :> o
con 'Panfilo de Narvaez.,
A l son de ca xa t y y clarmet fa le n el Em~
ptrador Carlos V , Don J u a n , y Soldados
de acompañamiento,
E m p , A M a d rid b u e lv o u fa n o ,
tr iu n fa n te d el C a u d illo L u th e ra n o ;
y c ftra ñ o ,q u e ya el R e y n o m e re c ib a .
J u a n , Y i y f iñ o r , lleg a.
Dentro vccei,C 3 ix\o s Q u in to v iv a .
J u a a , L i fa lv a de la g e n te ,
q u e le a c o m p a ñ a , fuena*
E m p , E fp a ñ a c u e n te
d ic h a s ,q u a n d o el a m o r q u e la ptofeíTo
d u p lic a d o e n m i h Íjo :-m a s q u é e s eífo?
q u é triftc z a v e c in a C axat , / fordtnai,
n o s a n u n c ia la v o z d e eíTa fo rd in a?
J u a n , N o sé , f e ñ o r , fo lo sé,
q u e u n a n u m e ro fa efq u a d ra
d e g e n te v ie n e d e lu to ;
y d e ellos , llega á tu s p la n ta s
u n o , q u e es M a r tin C o rté s .
E m p , N o v e d a d es b ie n eftra ñ a:
q u é es e llo ? Sale Don M a rtin de luto»
M a r tin , E s b u fc a r , fe ñ o r,
cu c le m e n c ia fo b e ra n a ,
fe g u ld o d e m is p a rie n te s ,
p u e s es d e to d o s la c a u fa .
D e fd e q u e á E fp a ñ a tr o c a rte ,
g r a n f c ñ o r , p o r A le m a n ia ,
d e fa te n d id o m i p a d re ,
al R e y n o h a v lrto la c a ra ,
fin o es o y ; y a o ra h e fa b id o ,
q u a n d o á re c ib irte en m a rc h a
m e p o n g o , q u e á u n a p iifío n
p u b lic a m e n te llev ab an
al q u e te h a d a d o el Im p e rio
m a y o r , q u e h a v ifto M o n a r c a .
B ien p u d e í a l l r , fe ñ o r,
t lib ra rle á c u c h illa d a s ,
q u e te n g o de H e r n á n C o rté s
la fan g re , y eflb fo b rab a;
m as t u re fp e ro ::E l R e y lle g a ,
y á q u e fa tisfech o v ay a s
o s a g u a rd a d . D e n t.v o c e j.y iv z el C e fa r,
v iv a n n u e ftro s d o s M o n a rc a s.
Salen el K (y y el ArKobifpo y
y acompañamiento.
D a d m e , fcñ o r , v u e ftro s p ies.
N o e ra m u c h o o s lo s n e g a ra ,
q u a n d o e n m i a u fe n c ia n o ufat.s
d e m i p o d e r c o n te m p la n z a .
R ey, P u e s en q u é h e e rra d o , fc ñ o r ?
E m p , E n e fc u c h a r le n g u a s faifas.
E l M a rq u é s d e l V a lle p refo ?
p u e s la s N a c io n e s c o n tr a ria s ,
q u é d irá n d e m i , y d e v o s ?
A qu el , p o r cuyas hazañas
e l m u n d o d eb e lla m a rle
e l D é c im o de la F am a:
A q u e l , q u e os d io m a s d o m in io s»
q u e h e re d a re is d e m is can as,
e n u n a p u b lic a cárcel ?
R í / . S e ñ o r , fe h a v ifto fu c a u fa .
M a r tin , S i f e ñ o r , m as q u a n to s d ic e n
e n e l l a , fin o le e n ía lz a n ,
m ie n te n , y y o lo fu f te n to .
E m p , M a r tin , tie n e s fa n g re h id a lg a ,
h ijo eres m ío , C o rté s
q u e es cu p a d re , e n la s B a tallas
t e d io e l sé r , q u e p a ra m i,
y á m i re n o m b re c o n fa g ra .
R í / . Si vo s::*
P rin c ip e , á te n e t
o tr o R e y h o m b re d e ta n ta
re fo lu c io n , n o sé y o
ii c o ro n a n o s q u e d a ra .
A rz o b lfp o ? Arx.ob,Sen(>t, E m p , í á
á p re v e n ir e n la Sala
d e J u f tic la , q u e á la A u d ie n c ia
v á e n p e rfo n a fu M o n a rc a .
A d m ire el m u n d o efta accion.r*> /í.
E m p . Y o to le ra r eft» in fa m ia ?
R ey, S e ñ o r, fi e rré ::- £m ;>.A iidad, F ilip o ,
q u e fois m o z o , y o s e n g a ñ a n .
M a rtin , B aila eflb p a ra m i c riu u fo .
R u i, N o h e v ifto c o le ra can ta
ap»
en el C e fa r e n m i v id a .
R ey, V a m o s , p u es q u e tu lo m a n d a s .
E m p , A cfle h o m b re , q u e le a c u fa ,
a n te s q u e m u e rto fe c a ig a
de v e rm e , le a fle g u ra d .
R í / . V a m o s , y d ig a n las fa lv a s::T cí/'/z,V iv an C a r l o s , y F id p o . Vanfe,
Salen Hernán C ortes, / Ziram beque en ¡a
prifipn con cadena a l pie.
C o r« /, P o r tü g u fto m e a c o m p a ñ a s
en la p riílo n , Z a ra m b e q u e .
Zaram b. Si fe ñ o r , y la g u ita r r a .
C 2
Icj:
20
E l Pleoyt de Hernan C orth
fer p a ra c u m b é q u ifie ra ,
fo io p o rq u e te alegraras»
Cortés, A y , h ijo , c o m o h a lle v a d o
ta n g ra n g o lp e D o n a ] u i n a ?
Zaram b, S e ñ o r , c o m o lle v a r fuelc
u n p e rro tr a s si u n a m a z a :
m u e r ta e ftá.C » rrj/,A y p re n d a q u e rid a !
Y M i r t i n ? Z ir a m b .B o e h o lo c o a n d a ,
y aíTegura , q u e h a d e h ac e r
d e P an filo c o n la p a n z a
la B a ta lla d e P a n filia.
C o r /í/.H a n v ifto , q u é lib re h a b la ?
Zaram b, Q a é g a n a fe m e pafso
d e d a rle u n a gazn atad a»
c o n q u e le q u ita ra el n o ip b r e ?
P e r o , feñ í> r, fi fe ca fa ,
à u n P an filo le es p re c ifo
cafarfe c o n D o ñ a N a r r ia .
Corté), D e x a lo c u ra s . Z jr a m b , E l n o m b re
d e efte P an filo , m e enfada}
p o rq u e fe p ro n u n c ia , c o m o
q u a n d o u n g a rg a jo fe a rra n c a ;
c o m o h a d e h a c e r co fa b u e n a
el q u e P a n filo fe llam a ?
Salen el Alca 'tda , Doña Ju a n a y D iñ a Ifa b é l, i Inés,
J u a n a . L a m e rc e d os a g ra d e z c o .
A lcaide, N o m e m a n d a ro n n e g a ra
la e n tr a d a à n a d ie .
Vafe,
Cortés, S eñ o ra ?
v o s e n efta v il po(Tada ?
J u a n a . S e ñ o r y d o n d e vo s e fta ís ,
q u é m as fu n tu o fo A lc a z a r ?
c ó m o q u e re is q u e n o v e n g a ,
d o n d e te n g o p refa el a lm a ?
Cortés. Q u ié n v ie n e c o n vos ?
J /a b é l.Q ú ie n debe
fencir p o r b a ila n te s c au fas
v u e ftro d o lo r . I n é s ,Y q u ie n y a
c o n lla n to los p la to s la v a ,
d efd e q u e e n cafa n o e ftais.
Zíirarwfc. Q u e z a la m e ra b o rr a c h a 1
Inés. P ic a ro , te n g a re fp e to .
Cortés. A v e rig u a ftc is la c a u fa
d e a q u e l e n c u e n tro r Ju a n a . S e ñ o r,
n o íu e c o fa . D :n t, voces. P la z a , p la z a .
Salem Don Juan , j el Alcaide,
JfM ii« .S eñ o r, el E m p e ra d o r::-
C ortés.Q uh es lo q u e e fc u c h a n m is anfias!
e n A le m a n ia n o efta ?
Alcaide, S e ñ o r M a r q u é s , à efta S a la ,
q u e es la d e la A u d ie n c ia , e n d o n d e
m a n d a ro n o s p re p a ra ra
la p r i f i o n , el C e fa r e n tr a .
Cortes, I d o s , i d o s , D o ñ a ] u a n a .
X -a / 3 . S e ñ o r::- C o r té u ld o s : e fta d ic h a
n o es v e rd a d e ra , es (oñ id i-.V a n fe ¡as j*
e n E fp a ñ a el C e fa r ?
Salen el Em perador , e¡ R e/ , el Arx.obifpOy
Don M a rtin , Panfilo de Uarvaex.^
/ KuiK-Gomex.,
Em per, S i,
q u e y o e fto y d o n d e os a g r a v ia n ,
p a ra b o lv e r p o r lo s h o tn b re s ,
q u e fo n h o n ra de fu p a tr ia .
Cortés. S e ñ o r::-y o ::-fi::-q u a n d o ::-e l g o z o
n o e n c u e n tra c o n las p a la b ra s.
Zarab. A o ra el P a n filo v e rá
ap,
q u ie n fe llev a el g a to al agua»
K ey, M u c h o d eb eis à m i P a d re .
Cortés, H a m as tie m p o q u e m e tr a ta ,
q u e v o s : l o ^ o l d a d o s v iejo s
n o s e n te n d e m o s el habla»
E m per, O la , f i l i a s , y leed
efla c a u fa f u lm in a d a
c o n tr a H e r n á n C o rté s .
Sacan fi li a s , / fitn ta n fe los K tyts,
ArtLob. E l C ie lo
p re m ie p ie d a d ta n .h id alg a.
E m per. R u i-G o m e z , leed la v o s.
Panfilo, L e e d , q u e n o le a c o b a rd a
n a d a , al q u e d ic e v e rd a d .
Cortés, H a , fi , q u e n o m e a c o rd a b a
d e q u e fo v G ra n d e : P o rte ro s ,
o la , u n a fs ie n to q u e fa lta .
R ? /. P a ra q u ié n e s? C o r i« .P a ra raí;
p u e s q u é q u e re is , q u e d u d a r a ,
^ u e p u e d e en q u a lq u ie r C o n fe jo
fen tarfe u n G ra n d e de E fp a ñ a ?
Sacan un» filia , y fientafe Cortés,
Rey. Q u é o fid ia ! Bmper, Q u é v a lo r !
F ilíp o , h a te n id o g ra c ia :
Arxiob, C o r t é s , m ira d q u e fois R e o .
Cortés. E s v e rd a d ; m ie n tra s fe a c la ra
m i ju fticla e fta ré e n p ie , L eva n ta fe,
fin o es la le y e n d a larga»
ap.
H i-
con Panfilo de Narvaez,.
H i j o ? M a rtin , S e ñ o r ì a q u i e f t o y ,
y o , m i b ra z o , y c fta c fp a d a ,
Zaram b, A y , q u c e ch a c h u fa s el m o n o .
Cortèi, A o ra fe fu fre , y fe c a lla .
R u i, P rim e r c a r g o : Q u e e n c u b rió Lee»
las riq u e z a s a g re g a d a s
p o r M o tic e z u m a .
M a rtin , E s m e n t;:- Cortèi, L o c o ,
c a ll a , Ò vece d e la S ala.
R e /, E fte es g ra v e d e lito . E m per, A I q u e
u n g ra n ceforo (e h a lla ,
q u é to c a ? R u t, L a te rc ia p a rte .
E tnper, P u e s , F ÍH po , a u n q u e g u a rd á ra
m u c h o o ro , h em o s d e b o lv e tle
m u c h ifsim a a x o rb ic a n c ia :
n o d e fc u b rio to d o u n m u n d o ?
R e /.S i, g ra n fc ñ o r. Emper,Vae& d e ta n ta s
P ío v in c ia s , la cercer p a rte
es m e n e fte r re n u n c ia rla s ,
Ò c a ll a r ; p o rq u e c o n m e n o s ,
à fe q u e n o fe le p a g a .
R e f, C o n fíe ííb , q u e m e en fe ñ a ls.
R u i. S e g u n d o : Q iie la n z a , à la n z a Lee»
c o n P an filo d e N a rv a e z ,
q u e O rd e n e s R e a le s lle v a b a
d e fu c c e d e rte e n el c a r g o ,
p e le a n d o e n la c a m p a ñ a
le faco u n o jo . Zaram b, A fsi h u v ie r a
fa cad o le las e n tr a ñ a s .
ap»
Panfilo, E fta h e rid a , g ra n fe ñ o r,
lo p u b lic a , a u n n o v e n g a d a .
Mmper. SI le b u fcafteis d e g u e r r a ,
o s h a v e is de d a r d e c h a n z a ?
N o fe ñ o r , y o n o o s m a n d é
d e fp o jarle c o n las a rm a s;
y fí é l u n o jo o s fa c o ,
V eftdbades cara à cara;
h u v ie ra lsle r o s facad o
lo s d o s , y afsi o s d e fp ic a ra is.
A d clan ce. R «/. Q iie In ie n c ó
Lee»
la C o ro n a M e x ic a n a
c e ñ irfe . Cortèi, E(Te es u n b o c a d o ,
q u e m i p u n d o n o r n o p a ífa .
Panfilo. Y o lo p ro b a ré d e l m o d o
q u e g u f t e ls . A ídrfin. S ois u n c a n a lla ,
y à ta n In d ig n a p ro p u e fta ,
fe re fp o n d e à c u c h illa d a s . E m puñan,
Panfilo, N o h a d e fer a q u í.
.T e n e d .
2i
Vanfe Panfilo , y M a rtin .
R ey, E f p e r a d . J u a n . H a d e la g u a r d ia .
Cortèi, H i M í r t i n i l l o , h a m u c h a c h o :
J e f u s , y q u é ra p a z a d a !
Dentro M a rtin , E íp e ra .
Dentro Panfilo, T e he d e m a ta r.
Cortèi, H ijo m ío d e m i a lm a !
h a p ic a r o . B m p tr, O la p re n d e d le s.
C o ríí/.S I f e ñ o r , fi a c afo b aftan
q u a n c o s S o ld a d o s tra é is ,
q u e el m u c h a c h o es m u c h a a lh a ja .
Arfíob. P e ro d e la n te d el C c fa r ?
Cortés, El v io q u e à fu p a d re a g ra v ia n ,
y lo m ifm o h u v ie r a h e c h o ,
a u n q u e el C e fa r fu e ra el P a p a .
Z aram b, D e x a le q u e le Panfile
à P a n filo la g a rg a n ta .
R ey, S a lg a m o s , ít ñ o r. Emper» S alg am o í»
Cortés, Y c ó m o q u e d a m i C a u ía ?
E m p er.E {{o d e c ís ? ya eftals lib re ,
q u e y o os fío.
Vanfe todos , y queda Cortés,
Cortèi. P u e s a b a tiz i,
M a rc in lllo , a p rie ta b ie n
lo s p u ñ o s , y h a z c u e n ta te hallas
e n tr e las b a rb a ra s T ro p a s
d e lo s V a lles d e T U fc á la ;
q u e fi ce lla m a s C o rté s ,
n o b o lv e ra s à la b a in a
l a c fp a d a , fin la v ié to ria .
A y de m i , fi m e le m >uan !
n o ; e l efc a p a rá , y à fé ,
q u e fi y o le p illo e n ca fa ,
h e d e d a r l e :: - q u é h e d e d a rle ?
u n a b r a z o , y m u c h a s g ra c ia s .
J O R N A D A
T E R C E R A .
P a Jfj velozm ente una Sombra , con una
hacha encendida , dando buelta à ¡ot
pañot , y fa le figui-ndoia el Fmperador , y buelve à fa lir f lo.
C ú m p le le à D io« la p a la b ra ,
q u e e n v a n o fe g u ir In te n ta s
la p ro p ia fo m b ra , q u e pifas. Vafe,
fw /'f» '. E íl u c h a , d e t e n t e , eíj>era,
c o n d e n fa d o h o r r o r del a ire ,
d el
con Panfilo de N arvaez.
E m p . Q u c es efto ? l l o r á i s , C o rté s ?
v o s a o ra m o ftra ls flaq u eza ?
aqucíTe b ra z o , ín ftc u m e n to
d e la m u e rte , titu b e a ?
q u é es e f t o , v a lo r d el m u n d o ?
C o rttu S e ñ o r , q u e n o fo y de p ie d r* ,
q u e os au fen cais , y m e fa lta
m u ra lla , a m p a ro , y defcn fa:
m is p le y to s n o c o n c lu id o s ,
fall e n la fianza v u e ftra ;
y fi el fiad o r fe re tira
el p rin c ip a l lu e g o q u e d a .
Y o os d e b í , q u e peráonaíT eis
à M a r tin la in a d v e r te n c ia ,
q u e en v u e ftra p refen cia o b ro ;
p e ro N a rv a e z n o cefla
d e in fa m a rm e c o n fu v o z ;
y o tr o m o d o n o m e q u e d a
d e p ro b a rle fu m e n tir a ,
fin o e n Tacarle la le n g u a
e n p ú b lic o d efafio;
y à fe , q u e es a rd u a la em preíTa,
q u e es N a rv a e z C a v a lie re ,
y h a y v a lo r d o n d e h a y N o b le z a t
Y a le h e re ta d o , fe ñ o r,
y a él e l defafio a c e p ta ,
y ío lo p a ra el co m b a te
n o s falta v u e ftra licen cia :
q u ifie ra fuefleis te ftig o
d e v è r e n m i m a n o y e r ta ,
c ó m o fe b ia n d e la la n z a ,
c o m o fe a ju fta la rie n d a ,
c o m o fe a ju f ta el e ftriv o ,
c ó m o el e lc u d o fe e ftre c h a ,
y c ó m o al te rrib le c h o q u e
la tie rra , y el a ire tie m b la n ;
p o rq u e a u n q u e e fto y ta n c a n fa d o ,
fin b razo s cafi , y fin p ie rn a s,
e l c o ra z o n n o en v e je c e ,
y cíTe fuple p o r la fu e rz a .
C o m o se q u e folo vos
e m e n d e is efta m a te ria ,
o s q u ifie ra e n a m o ra r,
y sé q u e lo c o n fig u ie ra ;
p u e s efta n d o à v u e ftro s o jo s ,
m e b a ftára fu in flu en cia
p a ra n a c e r pafm os : y o sé,
q u e u n a b u e n a ta rd e o s d ie ta ;
^3
m a s fi m e f i l t a i s , fe ñ o r,
a u n q u e m a ra v illa s fep a
e x ec u ca r , n i ha d e h a v e r
q u ie n las c ele b re , n i e n tie n d a :
e fto llo ro ; m as C o rté s ,
t u eres in fe liz , p a c ie n c ia .
Llora,.
E m p , H e rn a n d o , y a n o fo y y o
q u ie n á C a rtilla g o v ie rn a ;
p e d id el c a m p o á F ilip o ,
fi fe a ju fta á fu c o n c ie n c ia
c o n p e rm itir eíTos d u elo s:
y a n o m a n d o y o , q u e él re y n a .
Cortes. P u e s y a m u r ió H e r n á n C o r té s .
Z a ra m b . D io s e n el C ie lo le te n g a .
Salea el R e / , el 4rx.ohifpo , D o n ju á n , Panfi'O de Narvaex. , y M artin.
R f/» S e ñ o r , q u é es efto ? E m p, F ilip o ,
es lo q u e es ju f to q u e fea;
o y á Y u fte m e r e tiro .
R f / . P u e s , fe ñ o r , c ó m o m e d e x a s
c o n el e x c e fsiv o pcfo
d e u n a c a rg a ta n In m e n fa ?
E m p . P a ra a y u d a rte á lle v a rla ,
v o y y o á p e d ir e n fu Ig lcfia
fu e rz a s á D io s. R e/. P a d re m ío ,
m i R e y , m i S eñ o r , m i C e fa r,
r e y n a n d o tíi fo y y o R e y ;
m ira q u e ta n ta s D ia d e m a s ,
fin A tla n te ta n ro b u f to ,
n o c ab en en m i ca b e z a ;
c o m p a d é z c a te m i a h o g o .
LUra»
E m p . FIÜ po , n o m e e n te rn e z c a s;
f a b s , q u e h e v ifto la im a g e n
d e m i m u e rte , y q u a n d o H eg i
la fo m b ra d e fu g u a d a ñ a ,
h a d e e rtár fu c u e rp o c e r c a .
Q i « h a g o y o c o n lo s D o m in io s ,
q u e en p o c o tie m p o fe d e x a n ,
fi a v e n tu r o lo s q u e d u r a n ,
fin q u e n u n c a d e fcaezcan ?
E l m a y o r S e ñ o r te d e x o
d e l M u n d o , d o el S o l d a b u e lta ,
y q u a n ta s re g io n e s d o r a ,
tu tr iu n f a n te p la n ta befan ;
g r a c ia s , F i l i p o , á Vafl’allos
c o m o cfte , ellos fo n las p re n d a s
d e l c o ra z o n , q u e te d e x o ;
c ratalo s c o n g r a n c le m e n c ia ,
p ar-
E l Pleyto de
del v ie n to q u a x a d a nIebla;E «#r4 / /ale»
p u e s y a a q u i;:- p e ro q u é es cfto ?
p o r d o n d e , p o r H geceza
n u n c a v ifta , a q u e lla S o m b ra ,
a q u e lla ilu n o n , a q u e lla
fa n c a f m a , á c u y a am e n a z a
la te el p e c h o , el alm a tie m b la ,
p a r a c o b ra rla el ab ifm o
fe la h a tr a g a d o la tie rra ?
E ftra ñ o p a v o r ! R u i- G o m e z ?
C a rd e n a l ? n o h a y ai fu e ra
q u ie n m e re fp o n d a ? l
Salen el Arx.ohi/p9 , Don Juan, y Rui-GomeK
por una puerta , y por ¡a otra Cortes^
y Zarambeque,
J u a n . S eñ o r ?
Arx.ob Q u é tienes? R u i, D e q u é te alteras?
Cortes, Q u é m a n d a s t
Zaram b, Q u é te fe ofrece ?
fe d iíp o n d rá la m a te ria .
T íí^ w .Q v ié es e f t o , g ra n f e ñ o r ?
Em p, N ada:
y b ie n d i g o ; p u es fi e ra
a p,
a q u e lla S o m b ra re tra to
d e la m u e rte , q u e fe a cerca;
n a d a e s , y m u c h o , el a v ifo
d e q u e y a el fer n a d a lle g a .
R u i- G o m c z , h aced lu e g o
m is c a rro z a s fe p re v e n g a n :
v e n id acá ; aq u ellas p o b re s
d cfp reciab les a lh a ju e la s ,
q u e m a n d é q u e fe llevaíTen
d e Y u fte á la n u e v a C e ld a ,
eftá n y a allá ? R u i, SI feñor«
E m p . E ftim o la d ilig e n c ia .
H a C o r t é s , a o ra v ere m o s
q u ie n m a y o r tr iu n f o g ra n g e a .
Cortes, S eñ o r , y a y o e n v e z d e g lo ria s ,
te m o q u e a lc a n c e m lfcrias.
£rw/>. V e n id a c á , h av eís e fta d o
e n la V eg a de P h fe n c ia ?
Cortes, SI fe ñ o r , y m u c h a s v eces.
E m p , M e d ic e n q u e es b ra v a cierra,
p a ra d a r u n a b a ta lla .
C o r/f/.S i f e ñ o r , es d e fc u b ie rta ,
m u y a b u n d a n te , y ñ u tid a ;
p e ro v o s h ab íais de v e ras ?
E m p . S i , C o r t é s » de u n a b a ta lla
la d e fe o h a c e r p a le ftra .
Cortes. P u e s , fe ñ o r , m a n d a d h a c e r
lo s e n e m ig o s d e c e ra ,
p u e s g ra c ia s à D io s , E fp añ a
o y eftá a p ac ib le , y q u ie ta ;
v e re is e n q u é b re v e tie m p o
v a ra o s h e n d ie n d o cab ezas.
Arg,ob. N o sé q u é d eb a in fe rir
ap,
d e las p a la b ras d el C e fa r.
Z<tram,Oo\\ la c h o c h é z , los d o s v ie jo s ap»
fe h a n b u e lto n iñ o s d e te t a .
E m p, D o n Ju an ? Juan, S eñor ?
E m p . A rz o b ifp o ?
Arx.ob, Q u é m a n d a is ?
E m p , Y a el cafo lle g a
d e d e fp e d irm e de to d o s ;
y afsi d e l p rim e ro fea
d e F ilíp o , i d , y d e c id le ,
q u e C a rlo s Q u in to le d e x a ,
q u e fu M a e ftro fe a p a r ta ,
y fu P a d re fe le a u fe n ta .
A y c o m p a fslo n , n o e n m i lla n to , ap,
fe d e fa ire m i e n te re z a !
Arx.ob.y J u a n . S e ñ o r::E m p . H a c e d lo q u e o s m a n d o :
d e c id l e , q u e fi defea
d a rm e u n a b ra z o , n o ta r d e ,
qu e puede f e r , que no pueda
d e f p u e s , p o rq u e y a e n el m u n d o
n o h a y co fa q u e m e d e te n g a .
/írxoí»,P ofsible e s , C e fa r A u g u fto ,
q u e q u e rá is q u e ta le s n u e v a s
le lle v e m o s ? J u a n , T a n a m a rg a s
n o tic ia s , y ta n fu n eftas
n o s e n c a rg a is ?
C ó m o es c fto ?
^ a m e em p e z á is la o b e d ie n c ia
a n e g a r ? H ijo s , m ira d ,
q u e v u e ftra le a lta d íe arriefga»
AriLob» S o lo ta n fu e rte c o n ju r o ,
o b e d e c e ro s m e h ic ie ra .
J u a n . V a m o s , p u e s v o s lo m a n d a is .
Vanfe el Arx.obifpo , y Don J u a n ,
R u i. Q u é re fo lu c lo n ta n c u e rd a 1
ap,
Zaram b, E[ C e fa r fe m e te F ra y le ? ap,
p u e s y o d e fd e o y b u feo h o r t e r a ,
y a lfo rja s , y d e x o el r a u n d o ,
q u e ta n m a l Z a ra m b e q u ea «
Llora Cortes,
E m p,
24
E l Pleyto de
p a rtic u la rm e n te a! p e b re ,
c o m o a c re e d o r d e tu h a c ie n d a ,
q u e eres p a d re u n lv c r fa l,
y n à fo c ü rre rle a n h e la s ,
n o h aces m as q u e a d e la n ta rle
u n a p o rc io n d e fu h e re n c ia .
H ijo , fi q u ie re s C o ro n a ,
te n g ra n re fp e to à la Ig le fia ,
m ira q u e es D io s m u y z e lo f« ,
y íle n d o fu e fp o fi e lla ,
fiente q u e fe la m a ltr a te n ,
y lu e g o a l p u n to la v e n g i.
E n la m ita d d e tu s triu n fo s ,
tu s g lo r ia s , y tu s g ra n d e z a s ,
p ie n fa q u e te has d e m o r ir ,
y q u e fo n p ereced era s;
q u e n o h a y m e jo r c o n feje ro ,
q u e el d e la p ro p ia c o n c ie n c ia ,
y e fto , y el te m o r d e D io s ,
to d a s las co fas a c ie rta n :
m a s te q u ifie ra d e c ir;
Llora,
p e ro el d o lo r n o m e d e x a ,
y el d e íé o d e falir
de u n a v e z d e a q u e íla rè g ia
v a n a p o m p a , q u e à lo s h o m b res
los h e c h iz a , y em belefa:
à D i o s , h ijo : las c a rr o z a s .
R í/ . P a d re ( a y de m i I ) y o q u ifie ra
a c o m p a ñ a ro s. Sm per, N o , h ijo ,
c o n q u e el A rz o b ifp o v e n g a ,
^ D o n J u a n , te n g o b a fta n te ;
a H e rn á n C o rté s te e n c o m ie n d a
m i a m o r ; m ira q u e m erece
q u e le h o n re s m u c h o , y le q u ieras#
Vanfe el Emperador , y Don fu a n ,
C tfr^ S rñ o r:-y o n o a c ie rto à hshXax.Llora,
Z -írj.H a fta á m i el m o c o m e cu e la .L /o r« .
ArKob. T ie rn o lan ce !
Llora,
R u i. Tluftre a c c ió n !
Llora.
M a r tin . P a d r e , n o afsi te e n ttifte z c a s .
Cortèi. A y , h ijo , n o fdbes líi,
q u é tra b a jo s n o s efp eran !
P anfile. El C e fa r y a re tira d o ,
ap,
la efp erar.za à v iv ir b u e lv a
d e c o n fe g u ir m i in te n c ió n .
^ í / . P a r tió m i p a d re ? R u i, Y a b u e la n
las c a rro z a s. R e /, P u es y a n o es
d e la M a g c fta d d ecen c ia
n io f tr a r q u e n a d a le in m u ta .
Cortés. O y q u e à v u e ftro c a rg o q u e d a
m ! a m p a r o ::- R í/ . Y a m e q u ereis
re c o n v e n ir c o n la o fe rta ,
q u e m i p a d re o s h iz o ? C ortèi.V o s
d e b e is a te n d e r à ella;
p u e s o s to c a m as q u e à m i.
R fy . N o h e m e n e fte r a d v e rte n c ia s .
Cortèi. V e s ^ h i j o , c o m o te d ig o
y o bier.? A íjr /m .Q u é efto fe c o n fie n ta !
Panfilo, L o q u e p e d irá C o rté s
es , q u e p u e fto q u e o)^ m e r e ta ,
el c a m p o n o s c o n c e d á is .
R*y» Y o lo v eré ; p e ro fea
p ro fig u ie n d o fe e n ju ftic ia
la c a u f a , h a fta la fe n te n c ia ;
p u e s a u n q u e e n la l i d , fu h o n o r
q u e d e lib re , à m i m e refta
q u e d a r fa tisfe c h o . V o s
R u i- G o m e z , fi la p aleftra
Ies c o n c e d o , h a r é is d e íe r
q u ie n c u id a r d e to d o deba
d e la f u n c ió n . M a rtin . V ed , fe ñ o r,
q u e c o n m ig o es la p e le a ,
q u e m i p a d re e fta y a v ie jo .
Zaram b, Y a el p u lg u illa s c o fq u ille a . ap.
Cortèi. Q u ié n o s m e te en eíTo à v o s ,
n iñ o ? p u e s e n m i p refen cia
h a v e is de h a b la r ? M a rtin . \*ot eíTo
h a b lo c o n ta n ta m o d c ftia ,
q u é fin o à u n in fa m e ::- Cortèi, T e n t e ,
M a r tin ; p u e s q u é d e fv e rg u e n z a ::Panftlo, D e x a d le h a b la r , q u e en ra p aces
to d o es g ra c ia . A fjrííu , Y a efta c e rc a
el tie m p o d e v è r la g ra c ia ,
c o n q u e o s q u ito la c a b ez a .
R í / . U n a rr o jo c o n fe n tid o
d i à ta n to y e rro lic e n c ia .
C o r t é s , re p rim id lo c u ra s
d e v u e ftro h ijo . Cortèi. S in o h a y fe n d a
d e re p o rta rle , fcñ o r ?
Panfi'o.Y.% q u e q u a n d o à m i fe a tr e v a ,
le fab ré y o c a ftig a r.
C ortèi. S e ñ o r N a rv a e z , c o n flem a:
c a ftig a tle ? fo y fu p a d re
y o , y m e h a ce a n d a r à la s b u e lta s .
Panfilo, $ \ v o s n o p o d e is ::M a rfin . N a rv a e z ,
m u-
/ J con Panfilo de K a rva ez,
m u c h o h a b ía i s , y n o q u iíie ra
q tie fe os fu cífc p o r la b o c a
c o n el e n o jo la fu e rz a .
R f / . P o n g a m o s el o m b r o a l p e fo , ap»
c u id a d o s , q u e es to d a n u e ftra
la c a rg a . H e r n á n C o r té s ,
h a fta q u e el codo fe n e z c a
d e la C a u fa , n o b o lv a is
á P a la c io .
Vafe»
Cortts, A fsi m e e ch a
v u e ftra M a g e fta d ? afsi
c u m p le el e n c a rg o del C e f ir ?
R u i, V u e ftra s cofas v an m u y m a l,
C o r c é s , fabe D io s m e p e fa .
Vafe,
C o fí.Q u é h em o s d e h acerP D io j lo quiere»
Fanfilo, O y p o d rá fer q u e fe v e a ,
q u e n o fiem pre la fo rc u n a
h a d e e ftá r de p atee v u e ftra . Vafe»
C o rte},Y a nos v e r e m o s , N a rv a e z .
M a rtin , V iv e D i o s , q u e q u ie n to le ra
canco , n i es m i p a d re , ni
tie n e fan g re d e m is v en as.
N o v a ld rá m as i r , y á efte
p e rro ::- Cortet. M a r tin illo , e fp e ra,
q u é cienes? M a rtin . Q iié he de cen er ?
d e x a q u e v a y a , y el e tn a
d e m i c o ra g e en cen iz a s
á u n m a l n a c id o re fu c lv a :
v iv e D io s::- Cortet. H a r r á f e v if to
la c o l e t i l l a , q u e m u e ftra
e l m o z u e lo ? n o fe cratan
d e eíTa fuerce eífas m acéelas.
Zaram b, T ie n e e l feor a rra n c a p in o s
m u c h a ra z ó n ; q u é fe acrev a
u n h o m b re fo lo á u n m il h o m b re s ?
es u n a g ra n d e in fo le n c la .
M a rtin , P ic a ro , p u e s fi m e irrlta s ::Z a r a m b .Y z n o c h lfto , fe o r p ateta»
Cortes. M a r tin , d e c la ra d a eftá
la fo rc u n a p o r a d v e rfa .
B á c u lo de m i v e jé z ,
efpejo d e m is p ro e z a s ,
a q u i d e la fan g re Ilu ftre
d e C o rté s , que n o nos v en zan
lo s p rfares , n o , h ijo m ío .
M artin» E ra fácil q u e eífo fu e ra ?
fo rtes. A rrím a te á m u M a rtin , S e ñ o r,
p o n d ré m i b « c a e n t u h u e lla ;
2j
m a s c o n ce d ern e u n f a v o r ,'
C or/<i, Q u a l ? A farf;«. S alir á la pele*»
Cortet, C a lla , n iñ o , n o feas te rc o ;
v é n , y á tu m a d re c o n fu e la ,
q u e eíTotro m e to c a à m i.
M a r tin , SI y o m a ta d o le h u v ie r a ,
n o a n d u v ié ra m o s e n efto»
Cortet. N o im a g in e s , q u e m e p efa
v e rte g u a p o ; p e ro , h ijo ,
n o h a y v a lo r , fin o h a y p ru d e n c ia .
Z a r j m i , S o b re q u « es u n e n tre m é s
v è r a l v ie jo b u e lto v ie ja
d a n d o c o n f e j o s , y al m o n o
a n d a r e c h a n d o p e n d e n cia s:
fi él fu ^ ra m ío , á a z o ta z o s
le q u ita r a la fo b e rv ia .
Vanfe»
Salen Doña Juana , k I n é s , jr Don Ju a tt
vefiido de camino,
J u a n , M u c h o d eb e v u e ftro e fp o fo ,
fe ñ o ra , a l E m p e ra d o r;
p u e s en m e d io d el fa v o r ,
c o n q u e c a m in a al rep o fo
d e Y u fte , m e h iz o v e n ir
a l fe ñ o r M a rq u é s á h a b la r
d e fu p a rte , ju a n a . Y * ta rd a r
n o p u e d e , y y o q u e d e c ir
m ie n tr a s ta n t o o s te n g o : In é s ?
I n t t, S e ñ o ra ? Juana, L la m a a l in fta n te
a D o ñ a Ifa b e l. J u a n , Q u é am a n e e
fu e ta n in f e lic e , p u e s
ap»
q u a n d o c o n fe rv a la lla m a
d e a m ^ r , fe a n e g a e n fu s z c lo s !
Sale D iñ a Ifabe!,
/ / j M . Q u é m e m a n d a ls > m as a y C ie lo s J
J u a n a , C o n o c é is à a q u e fta D a m a ?
Juo»> D a d m e p a ra re fp o n d e r
t i e m p o , p o rq u e a fle g u ra r
q u e la h e fa b id o e ftim a r,
n o es fib e rla c o n o c e r.
C o n fic f lú o s , q u e b ie n fab ia
e n N u e v a -E fp a ñ a q u ie n e ra ;
p e ro m u d a n d o d e e sfe ra ,
m u d o de fJfonomla»
D o s veces d e fu rig o r
n ie u ltra ja ro n lo s d c fv e lo s,
y e n tr e d o s n ieb las d e z-elof;
m a l fe d e íc u b re u n am or*
Y o vine à lo que fabeis:
O
I
36
E l Pleyt0 de fíem a n Cortés
Zaram b, S a c ú d e te de eíTa r o n c h a , ap,
fi o tr a p ia tic a m ezcláis,
J u a n , Ja m á s las o b lig a c io n e s ,
d a d m e licencia« J u a n s , C a lía is ^
q u e les afslílen , Igno'-an:
n o v e is q u e fe v á ? q u é h a cé is i
sé q u e fu l v u e ftro criado*
IfabiU A te n d e r fo io al re fp e to
Cor;#/. E íTo e ra a llá e n tr e m is p o m p a s,
v u e í l r o ; m a s h a v íe n d o ÍÍdo
m is t r i u n f o s , y m is g ra n d e z a s ;
TOS q u ie n m i a m p a ro h a a d m itid o ,
q u e y a es o tr o tie m p o a o ra ,
n o he de d e x a r e n c f e f to ::y u n C a v a lle ro C ru z a d o
/n ¿ / . B u e n a a lh a ja e n cafa havia* ap»
n o h a d e a ja r fu v a n a g lo ria .
Ifabil» M I c re d ito e n o p in io n e s .
M a rtin , E fte h o m b re d à en e n fa d a rm e ,
J u a n . O ja la e n c o n tré is ra z o n e s ,
y n o h a de facar la c o fta .
ap,
q u e d c fv a n e z c a n la m ía .
J u a n , E l E m p e ra d o r m e e m b la
J/abèì, N a rv a e z m e firv io tir a n o ,
d e fd e el c a m in o ::- Cortes, O la , o la ,
y o e n E fp a ñ a à C o rté s fíg o ;
u n a filia, fu a n . Q u é In te n tá is ?
lu e g o e ílá r c o n fu e n e m ig o ,
Saca Zarambeque una filia .
n o es q u e re r d a rle la m ano»
Cortes, Q íie u fté el fo m b re ro fe p o n g a ,
Jdcnás le p u d e f u f n r ,
y fe íic n te , y y o le efcu ch e
d e el lo p o d ré is e fc u c h a r,
e n p ie , y q u ita d a la g o r r a ,
q u e y o le fabré m a ta r,
q u e lo s m e n fjg e s de u n R e y
Ò f|p !o h a ré referir;
n o fe e fc u c h a n de o tr a form a*
q u e fo y m u g e r , v iv e D io s ,
J u a n , S e ñ o r:;q u e ío lo (i fe p e rd ie ra ,
Cortes, Q u é q u e r e i s , q u e Ig n o re
fiiera p o r fu h o n o r , y fu e ra ::c irc u iifta n c la s ta n fo rzo ía s ?
J tt/j» . P o r q u ie n , feñoca ?
Ja«»«. V a y a , p u e s v o s lo m a n d a is.
l/A b il, P o r v o s;
Sienta/e Don Juan , / f t cubre , y Cortés [*
p e ro fu era d á n d o o s m u erte*
eflá en pie
de/cubierto,
/» r /. N o e ñ a m u y m al el e m b o z o ,
Z aram b, E l v iejo to d o es c a n d o n g a s , ap,
y re b ie n ta p o r el m o z o .
J u a n .E l C e fa r d i c e , q u e fíen te
J u a n a . D e D e ñ a Ifa b é l la fu e r te ,
q u e h a n de le m alas v u e ftra s cofas;
à m i cafa la h a tr a íd o
q o e n o llev a o tr o d o lo r ,
b u C c a n d o o s, fín m as c u id a d o :
q u e el f a l ta r o s , q u a n d o o s fo b ra n
lo q u e e n ella h a y a pa{Tado
e n e m ig o s ; y q u e fi
^ p u e s y o sé q u e h a fu c e d id o
e l R e y , à lo q u e le to c a
c o n M a r tin n o sé q u é lan c e )
n o aeendle(íe , à é l a c u d a ls;
ra p a z a d a v in o à fer;
p u e s de q u a n to le p ro p o n g a n
y e n fln , y o à v u e ftra m u g ec
íe h a a p a rta d o , y fo io à v o s
o s la g u a rd o à to d o tra n c e .
fu a m o a r o , y o íd o o to r g a .
Z fié /.A lc a b u c tic a es m i a m a !
ap»
Ctfr/í/, N o d ic e m a s ? J« « « . N o f e ñ o r .
J u * n . N o sé q u é g ra c ia s , fe ñ o ra ,
Cortes, P u e s le v a n ta o s a o ra ,
ferán b a fta n te s ::q u e a o ra h a b lo y o , y n o h a y q u e
i a l t Zaram bequt , y lurgo Hernán C orth,
o b fc rv a r la c e re m o n ia .
y M artin,
Levantafe D en Juan , / fe fitn ta C ortés, /
Z aram b,'M ü a m o .
fe cubre,
C crttf, D a m e los b ra z o s , e fp o fa .
D ecl.lle a l Empe ra d o r,
J u a n a , M I b ie n , feas b ie n v e n id o .
q u e de ta n cre c id a s h o n ra s ,
Cortés» S eñ o r D o n J u a n , ta n ta h o n ra
n o c ab en las d ig n a s g ra c ia s,
c a . m i cafa ? à v é r v en ís
en la q u e es a g e n a b o ca ;
ta n d e fp reciab le p e rfo n a ?
y a f s i , à p o n e rla e n fu p la n ta
J u a n , S e ñ o r , h o m b re s c o m o yo::*
yo
iJO
con P&fifilo de N arvaez,
y o m irm o v o y . M a u i n , p o fta s.
J fa h è L \J n a e fc la v a
A C orW »
J u a n a y j M a rtin . Stnov.'.~
(o y v u e f t r a , q u c p o r v o s lo g ra
Cortèi, N o tie n e re m e d io :
m u c h a s d i c h a * , q u e o y c o n fíg u c .
q u a n d o el C e fa r roe r c m o ia
Cortés, E fto te n e m o s a o ra ?
c o n fu s fav o res , h a v ia
v e n id , y m e in fo rm a re is
d e f a lta r y o ? H üda h if to r la !
m ie n tra s m e c a lz o las b o ta s ,
a u n q u e m e c o ftára h a v e r
J n * n , Y o o s Icé à fe rv ir , fc ñ o r.
d e c o rre r coda la E u ro p a .
Cortés, Q u e u n C a v a lie re p ro p o n g a
J u a n a .y c á , q u e v u e ftra e d a d p e lig ra
c o n A v ito cfla In d e c e n c ia ?
c o n tal e x ceflb . Cortèi, S e ñ o ra ,
] e f u s , q u é a c c ió n ta n im p ro p ia !
a u n q u e efto y v ie jo , fo y m o z o
V a n jt H trnan C tr té s , D o n ju á n , / DoHd
p a ra Ío q u e à m i m e im p o rta .
lf»bel.
Z a ra m b e q u e , p o ftas d ig o .
M a r tin ,Q u é es e fto , m a d re ?
P o ftas ? y fi te fe a n to ja n
M a r tin ,
d e p e r d ig o n e s , y b alas,
q u e e fta D a m a la e n a m o ra
Vafe,
D o n J u a n , y q u e de M c x ic o
te tr a e ré c a to rc e a lfo rja s.
J u a n . V os m e h a v e is d e p e rd o n a r
le v in o b u fc a n d o a n fio fa ,
(i el o tr o d ía o c afio n a
p o rq u e N a r v a e z la q u e ria ::D o n M a r tin , q u e e n v u e ftra c a fa ::M a r tin . N o d ig a s m as , q u e m e fo b ra ,
C irr i/, Q u e n o h ab lem o s d e eíTas co fa s.
p a ra n o a c o rd a rm e d e ella:
J u a n a . S ab ed , q u e D o ñ a Ifa b é l
q u é e n e lla lo s o jo i p o n g a
es d e D o n J u a n d ig n a cfp o fa .
efte tr a id o r 1 d e lo q u e el
M a r tin , ( ^ é o ig o , p en as !
ap,
h a e ftim a d o , n i a u n la fo tn b ra . Vawfe^
Salen el Emperador Cario» ^ t n t 9 e<m im v ffiid » ik>
gro b u m ild t , y u n báculo, / f r a y Pedro
de Soto de Mor.ge Q trew m o,
E m p , P a d re F ra y P e d ro , e n q u a r t o m e h a c o n ta d o
'
F ra y F r a n c i lc o , n o a d v ie rte m i c u id a d o
c o fa q u e to c a r d eb a
a E m p e r a d o r , n i ia a te n c ió n m e lle v a
m a s q u e la v id a , q u e fe g u ir p ro m e to ,
q u e e n d ifcu rfo s d e C ^ ld a n o m e m e to .
V a ig a m e D io s ! Fr, Pedro, Q u é fíen te
v u e ftra C e fa re a M a g e fta d ? E m p, Q u e in te n te
à c a v a llo m o n ta r , íin refiftillo ,
y m e c a ig o d e u n p o b re ju m e n tillo :
o y q u e rie n d o ir en él h e d a d o e n tie rra .
F r, Pedro, P u e s à fe , q u e e n la g u e rra
n o h a re ñ id o c a v a llo m a s lig e ro .
E m p , N i p ifto la m e jo r d e C a v a lie re :
p e to , F ra y P e d ro , to d o al fin fe p a íía .
Tocan una cam pana,
A q u é to c a n ? Pr, Pedro, S eñ al h a c e n e n C a fa
à V ifperas ; p e ro eflb n o m e o b lig a ,
p u es m e m a n d a n , f e ñ o r , q u e à v o s o s figa^
S m p , H a r to y e rra n el m o d o ;
p u es i g n o r a n , q u e es D io s anees q u e to d o :
o ix d e c e d a q u e lla le n g u a m u d a ,
D a
puci
E l Pleyto de H ernM C o rth
p u es m a n d a D io s p o r e lla fe le acuda*
P r, Pedro, S e ñ o r , p u e s v o s ::f i w / í.N o r e p liq u é is , a m ig o ;
D io s o s e fp e ra , y D io s q u e d a c o n m ig o ;
n o te m á i s , q u e e n la fe , q u e n o s Ig u a la ,
á v o s , n i á m i fu c e d a co fa m a la .
F r , Pedro» A l C o r o v o y d e l T e m p lo .
Emp» I d e n p a z .
F r, Pedro, Q u é v ir tu d ¡ q u é a m o r! q u é e x e m p lo ! Vafe,
Sale H ernán Cortet con botar , / efpu ela t,
re c a d o s d efp u es d e m u e r to .
C úrtis, A fé , q u e h e c o r r id o b te n ;
Em p» B u e n o h a eftado*
sp ,
A q u e fta v o z ,
ap,
y m e d ir á n q u e fo y v ie jo ?
q u e y o la c o n o z c o c re o .
a u n te n g o b río . B jf c a n d o
el q u a r to d el C e fa r e n tr o
A m ig o , ííiio q u e re is
q u e to d o á r o d a r lo e c h e m o s
p o r lo s C la u ftro s ; p e ro all!
e n fa d á n d o m e , tr a ta d
u n h o m b re , q u e e n lo s a c ré o s
d e n o a p u ra rm e , d ic ie n d o
p o b re s d à d e fer a lg ú n
q u a l es fu P a la c io . E m p , A m ig o »
c ria d o i n d i c i o s , a d v ie r to :
P a la c io ? n o h a y n a d a d e e llo ,
p te g u n t a r é l e p o r él.
u n a C e ld a t i e n e , y eíTa
Q u ié n n o e m b id ia efte fo fsie g o !
le fo b ra lo m as d e l tie m p o .
h a S e ñ o t ! q u é h a y a p e rd id o
N o h a y a q u i ya E m p e ra d o r;
ta n t a e d a d (in c o n o c e rlo !
q u e v o s b u f c a i s , fe g u n p le n fo ,
C o r te t,m buen h o m b re?
á C a rlo s d e A u ftr la .
Suelve el Emperador , / cortoce à C vteSy
Cortes, E fte h o m b re
ap,
f recata el rofiro con un /ienx.o,
a p u ra m i fu frim ie n to :
E m p , Q u ie n :: - m as n o
ap,
q u é m as tie n e eflb , q u e eíTotro ?
es C o rté s ? c a lla r in te n to ,
Bttelve el rofíro el Emperador , y fe arro^
q u e fe g u n h a b l a , íín d u d a
d illa Cortes,
n o m e c o n o c ió . Cortes, H a e fc u d e ro ?
E m p . M u c h o , C o r t é s ; n o es lo m efm o
D¡r:>Ím ulando la v o z ,
ap,
m i p e rfo n a , q u e m i c a rg o .
y e m b o z a d o c o n el lie n z o
Cortes, S ¿ ñ o r , á eíTas p la n ta s p u e fto ,
el r o f tr o , le he d e te n e r
d e n o h a v e ro s c o n o c id o
p o r a lg ú n r a to fu fp en fo .
p e r d ó n o s p id o . E m p , Q u é b u e n o !
C trtes, D o l E m p e ra d o r el q u a r to
a n te s el n o c o n o c e rm e ,
d ó n d e eftá ?£ '« /» . N o lo sé c ie r to ,
es lo q u e y o o s a g ra d e z c o :
q u e el E m p e ra d o r n o tie n e
á d is fig u ra tm e a fp iro
n a d a p ro p io e n el C o n v e n to ,
d e a q u e llo q u e fu l p rim e ro ;
Cortes, P u e s h a b ita rá e n lo e ftca ñ o .
y m e lifo n jé a m as
T o d o p a ra él es a g e n o .
e l q n e m e c o n o c e m e n o s.
Cortes, C o n b u e n F ilo fo fo h e d a d o , ap.
Cortes, Si fe ñ o r , a fé q u e v ais
L o q u e y o , a m ig o , d e íe o ,
p o r el c a m in o d e re c h o .
es fab cr d o n d e eftá el Cefar«
E m p , A q u é v e n ís ?
A re n d iro s
E m p ,E a n in g u n a p a r te ., p u e fto ,
Lis g ra c ia s p o r io q u e os d e b o .
q u e y a m a r ió p a ra el m un d o «
E m p , P a ra q u é q u ie ro y o g ra c ia s ?
Cortes, T en o rile D io s en el C iclo :
Cortes, D¿c'is m u y b ie n : a q u é e fe é io
p e ro à te , q u e íí m u r ió ,
es d a r g ra c ia s a q u ie n v ie n e
es b u e n e n tre te n im ie n to
á h a rta tf e d e J u b ile o s ?
d iv erctrfe e n em blacm e
E m p,
con Panfilo de Narvaez.,
^
29
E m p . V u e ftra s co fas c ò rn o v à n ?
fo y fu b d ic o , y es p re cifo
C orri/. E n a q u e l In fla n te m e fm o ,
o b e d e c e r. C criès,E \ c o n fu e lo
q u e OS a u f c n ta f te is , el R e y
d e b e fa ro s lo s pies , n o
Tocan»
b o lv lò à fu eno)o p rim e ro :
m e n e g u c is .
d u d a c o n c c d e rm e el C a m p o ,
Em p, \ D Io s, no puedo
y m a n d a fe g u lr el P le y to .
d e te n e rm e ; à D I o s , à D Io s.
E m p , E fp erao s , a m ig o m ìo ,
AbraKiU , / vafe,
u n I n f l a n t e , q u e y a b u e lv o .
Vafe,
Cortèi, Sí en lag rim a s n o m e a n e g o .
Cortèi, V a lg a m e D io s ! u n M o n a rc a
de m a rm o l ío y : C e f ir m ío , Llora»
ta n p o d e ro ío , y ex c e lfo ,
m í fe ñ o r, m i R ey , mi dueño,
re d u c id o à e fta m lfe rla !
p ifa el m u n d o , q u e te h e d a d o ,
H e r n á n C o rté s , tu s d efp rec io s
p u e s tie n e s e n d o s Im p e rio s
c ftra ñ a s? à fè , q u e tie n e s
d o s O r b e s , q u e te o b e d e z c a n ,
p a ra v e rte b u e n e fp e jo .
M a s ay , q u e n o o y e m ís ecos !
Sale el Emperador con u n papel,
m u c h o h as d e x a d o p o r D io s ,
T o m a d , VaíTallo q u e rid o ,
n o te d e x a rá fin p re m io ,
d el q u e a lg ú n d ía fue v u e flro
V o y à m o n ta r à c a v a llo .
S eñ o r , efte ;c ille tic o ;
p u e s à D o n J u a n n o c o n fie n to
y e n v ie n d o d e m ala el c u e n to ,
tr a e r la re fp u c fta ; y v o y
dad fele a l R e y : y à D i o s , h ij o ,
r o ta el a l m a , h e rid o el p e c h o ,
Tocan una C am pana,
de u n fa n to e x e m p l a r , q u e a v íf a ,
q u e h a c e a fcñal à filen clo ;
q u e g lo ria m u n d a n a es v ie n to . V afe,
Tocan caxas , y clarines , y falen el Rey , el Arjícbifpo , Panfilo de NarvaeK , M a rtin , R ui-G om tx.,
y Zarambeque,
Fdw/íio. P u e s d e a q u e l p a rc h e , g ra n f e ñ o r , h e rid o
al d u r o e n c u e n tro lla m a t;M a rtin , P u e s e! c la rín , e l a ire q u e le In flam a ,
c o n m u e v e el c o ra z o n , h ie re el o id o ::Panfilo. V u e ftra lic e n c ia p id o ,
p a ra el re to , q u e te n g o y a a p la z a d o .
M a r tin , C o n d i i m i c u id a d o
la lid , q u e es c o n fc g u ir el v e n c im ie n to ,
q u e te n g o g a n a d e ía lir del c u e n to .
Panfilo, C o m o v o s e n p re fen c ia
d el R e y , o faís h a b la r c o n in d e c e n c ia ?
M a r tin . C o m o en q u a lq u ie ra p a rte e fto y y o , d o n d e
d e la fo rm a q u e fe h a b la fe re fp o n d e .
Panfilo, A g ra d e c e d al íitío . M ir tin , Al fitio m ir o ,
q u e fin o , d o n d e fu e ra is de u n fu fp lro ?
R í / . B afla , C o rté s . M a rtin , Y fo b ra;
p e ro n o m e relig áis c o n la z o z o b ra
d e lo m u c h o , f e ñ o r , q u e à ta r d a r y e rro
e n a fs iflir::- Panfilo, A d o n d e ?
M a r tin , Pi. v u e flro e n tie rr o .
A«». H a v e ís v iflo ra p a z m as a rro ja d o ?
4rx.ob. T a l fa n g re de lo s Tuyos h a h e re d a d o .
A R u i,
Zaramb» E l. d e m o n io del c h ic o es u n a a rd illa j a p.
30
E l Pleyto de
e l m a y o r L ic e n c ia d o a lm o n d ig u ilia
h :.b la d o r , q u e fV ba v ifto .
SáU Don J u a n , y b u lla con t i Rey apárte,
J u a n . Y a efta h e c h o
lo q u e m a n d a ftc ls.
Rejr, U n p ru d e n te p e c h o
d e to d o fii re c e la .
D o n ] u a n , v o p re te n d o c o n c a u te la
d e N a tv a e z In q u irir lo q u e le m u e v e
à m as paA io n q u e U q u e m o ftra r d e b e .
C o r t é s , N a r v a e z , e n g a ñ a d o s << «Wc/.
en p re fu m ir eftuviftci«:,
q u e eíTe cU rIn y y cíTa caxa»
à la b a ta lla o s incícen:
q u e d efpues q u e í \ p o ftte r d u e lo
e n V aH adolid p e rm ite
el E m p e ra d o r m i P a d re ,
ta n b a rb a ra ley p r o h b e ,
y efto m e ha re p re ft'n ta d o
m i C o n f .jo , en e fto iiififte;
y af>i , efte m ed io cefso ,
d e q u e el cafo fe a v e rlg n e .
f a n f i o, S e n o r;:iirsoÌ». Q iié C h r if tia n o R e y ,
c o ftu m b re s d e los G en tile *
h a de a u t o i i z i r ? Zaram b. M e aleg ro »
p a ra q u e chifgaravíCes
n o n o s m areen , m as foio
lo q u e a q u i d ?b e fe n tirfc ,
el q u e à P anfilo , n o h i y a
q u ie n el a lm a le P an file.
P u e s , feñ o r , y a q u e U s a rm a s
nos n ieg as , fe g u ir p e rm ite
ci ju ic io c o n tr a C o rté s .
M a r lin , Y o a y u d a ré à los q u e efcribeQ ;
q u e pues q u e te n g o en la c in ta
p lu m a , q u e e n fan g re fe tiñ e ,
y o d e x a ré al p rim e r ra ig o
m i h o n o r c la ro , p u r o , y firm e .
R ey. L a caufa p ro fe g u ira ,
m ie n tr a s l i s faW as p u b liq u e n ,
q u e à A n g ó n h a g o Jo rn ad a.
Sale un Criad»,
Criado. S fñ o r ?
» í / . Q u é h a y ? q u é tra e s ? p ro fig u e .
Criado. S obre u n lan ce c a fu a l,
c o n efc a n d a lo in d ecib le ,
d e N a r r a c i al S e c re ta rio
a< ra á ia c á rc e l re m ite n .
panfilo. Q u é e f c u c h o , C ie lo s !
ap.
R e /. C ^ c ex ce ífo I
c o n tr a q u ie n ta n b ien m e firv e ?
Criado, T a m b ié n lo s pap;;los lle v a n ,
q u a n c o s p o r si p ro p io s d ic e n ,
q u e fon d e N a r v a e i . P a n filo ,S :ñ o t:>
C ie lo s d iv in o s , p e rd lm e
ap,
>ara H em pre. Z a r a m b .O l^ in , q u é c a ra
u p u e fto d e p a rc e m iq u i í
R íy . C ^ ié es e f t o , N a r v a e z ?
Par.filo, S .ñ o r : :Turba/e,
y o : : - fi::- es v e rd a d q u a n c o d lx e ,
n o d u d é is ::- R # /. Q u é he de d u d ar?
P anfilo .Q u e a q u e llo s q u e m e p e rfig u e n :A í^rím , Q tíié n o s p erfig u e . N a r v a e z ?
q u a n d o fois v o s q u ie n n acifteis
á p e rfe g u lrlo s a to d o s ?
Panfilo, H a y fuceíTo m as te rrib le ! ap,
R er, N a rv a e z , m u c h o lo fie n to .
ArKob, O fab io M o n a rc a in fig n e !
S ilo m o n eres fc g u n d o .
Rw/. L a fam a afsI lo p u b liq u e .
R « / . I i o s k v u e ftra p o fa d a ,
y n o te m á is , q u e p elig re
v u e ftro S e c re ta rio . P a n filo .lr h m t ap,
d o n d e d e a f r e n t a d o , y tc ifte ,
m i c o n fu íio n m e fe p u lte ,
p u e s m i c o n c ie n c ia m e o p rim e . V a ft,
M a rtin , O id a n te s . R '/ . D ó i.d e v a is >
A/d'-ri«. T e n g o , f e ó j r , q u e d e c irle .
Rey. E ftao s q u e d o : m i jo r n a d a ,
A rz o b lfp o , fe p u b liq u e
p a ra m a ñ a n a .
Sale Hernán C orteu
C ortet. Q u é e f c u c h o !
el R e y íé v á fin o ir m e 1
ap.
R a í. S eñ o r , H e rn á n C o rté s e n tr a .
R e /, Q u é es e fto ? p u e s n o le d lx e ,
q u e n o m e v lcfle la c a ra ?
C o rtejtE s v e r d a d , m a s n o p e rm ite n
m is le a lta d e s , q u e p a d e z c a
el S o l , q u e a d o ra eflc e clip fe .
R í/. B ien e ftá . Cofre/. M ira d , fe ñ o r::f i f /. S o is n e c io . Cortet. S o y In fellc e .
Rf f , N o os h e d e o Í r . Arxob, A u n porfía!
Rm'. E s q u e la ra z ó n le af&ifte.
R e /.ld o s ,p u e s .C 0r r .Q u é e s,q u e m e vaya?
h a fta a q u i p u d ú fu frliíé
tan>
con Panfilo de N arvaez
ta n ta f i n r a z o n , y a el refto
c c h ò m i fu e rte , y q u e afp ire
à d e te n e ro s m e obliga*
Cogt al R e/ de la Itg a , f le detiene,
A r io b .Q u è h a Ììdo a q u e llo ? R u i, £ s adcle
d e la lig a , y d e te n e rle .
À fai-rm .F u e rte a r r o jo !
Zaram b. O v iejo in d g n e !
C eriti. V u eftra M a g e fta d , f íñ o r ,
a tie n d a à C o r t é s , y m ire ,
q u e c o n U c a p a q u e c u b re ,
y c o n la efp a d a q u e c iñ e ,
íe h a g a n a d o m a s Im p e rio s ,
q u e p o r si g o v íe rn a , y rig e .
N o m e b u e iv a las e fp ald a s,
a u n q u e c o n tr a m i fe ir r ite ,
q u e n u n c a las b o lv i y o
( c o n m as tra b a ja s q u e U U fes )
à m illares de c lq u a d ro n e s ,
q u e à u n m ifm o cit m p o m e c m b iftc n .
ju z g u e p ia d o fo m i c a u fa ,
d cm e C a m p o d o n d e lid ie ,
n o d é lu g a r à q u e d ig a n
a iitig u o ? a d a g io s trifte s::Manta una vox.. E n la C o tte a n d a C o rté s
del C a to lic o F e lip e ,
YÍcjo , y c a rg a d o d e P le y to s ,
q u e afsi m ed ra q u ie n b ie n íirve*
Arx.cb. E n o ja d o el R e y le m ira .
K«i. T e m o la v id a le p riv e .
Jfttdn, A o ra m an d a p re n d e rle .
R e /. P a d re , vos fo lo fupifteis
d e te n e r al Sol el c u tf o ,
p o rq u e à fu C ic lo o s fubiim e:
la m u c h a ra z ó n os hace
o b ra r r e c i o , y h a b U r lib re:
n o m e efp an to ; eftá n y a h ech o s
eíTos b razo s inveiiciblcs
à a p rifio n a r lo« M o n a rc a s,
y e c h a rm e gtíÜ os q u iíÍft is
de la g rim a s , q u e d e tie n e n ,
y de b ra z o s , q u e c o m p rim e n :
h a c e d lla m a r à los v u e ftro s,
q u e anees q u e el Sol ag o n ic e
fe h a v rá v ifto vu eftra c a u ía .
C trie t. D e v é r o y al C elar vin e;
él fu e de h a lla ro s piadofo
e l v a tic in io fe lic e .
R t / . P a d r e , á D io s , ñ a m e u n a b ra z o .
Corral, P o r v o s efte b la n c o C ifn c ,
F é n ix fsrá , q u e re iia zc a
d e la s c e n iz is q u e a b rig u e .
R u t. H a b la rle el R e y can t e m p la d o !
N o e n o ja ife el R e y d s o ír le !
ArfLoh.EX R e y ta n c ro ra d o ¡ R e /. V a m o s.
Todos. S eñ o r , q u é es e fto ? R e/, Si d ic e
e l c o ra z o n lo q u « n< nr«',
él fe a p a fs io n b , te m ile ;
y fo lo ta n g ra n v a ró n ,
al a n im o q u e m e iif;»ifte
p u d o a l t e r a r , q u e es e l ro ftro
d e la ra z ó n m u y te m ib le .
Vafe fl Rey, el 4rx.obifpo, R u i , y Don Juan,
Cortes, E i , M a r tin , y.i efto va
d e o tr a fuerce. M a 'tm , N o ce d ix e
y o , f tñ o r , q u e i.o ferv la
d e n a d a el fer u n o h u m ild e ?
C orttí. P u es v és ? a u n n o rae afte g u ro ;
m as pues el R e y lo p e rm ite ,
Z ir a m b e q u e , á D o ñ a J u a n a
v é á ll a m a r ; o y e s , y diles
m e v e n g a n a a im a r m is
E fc u d e ro s , q u e d e c irm e
el R e y , q u e o y fe v é m i c a u ía ,
es q u e q u ie re q u e o y fe lid ie .
B o la n d o v o y , y b o la n d o
v e n d rá n ello s.
Vafe,
M a r tin . Q iie a u n porfíes
e n q u i i e r la llr , fc ñ o r,
q u a n d o el C .tm .io , q u e fe p id e ,
e l R y á m i m e le n ie g a ?
C c r/íi. L u e g o tu a lg o le d lx ifte ?
M jr tin ,Y o ^ Ie ñ o r::- C o rre /,H ? b la d ,ra p a z .
A f jr ím . D Ix c lc ’:- C c r f í/ , N o ce re tire s.
M a rtin .
y o q u e ría p lea!::C o f/í;.V I vc D jü s:-3 /j» -//« .N o t í am oines«
C crr//.
n le v a n to el b a fto n ::M a rtin . H a rá s q u e y o m e a rro d ílU :
m as fin o fu eras mJ p a J r e ::C ortes.Q ¡ic h a v ia s d e h a c e r ?
M a rtin . R e d u c irte
á m a s p e d a z o s , q u e eftreÜ as
lie jie n lo s o n c e viriles;
q u e n o h a n a c id o e n la tie rra
h o m b re q u e v iv ir co n fie,
d típ u e s d e q u e m e a m e n a c e .
C orta.
Cortés, v è n acá : q u e b ie n h îcifte
e « q u e re r fa lv a r la v îd a
d e tu p a d re ^ p e ro à p iq u e
d e p e rd e r la tu y a tù ,
ta m b ié n cflb e ra m o rirm e :
a b r a ïa m e . M a r tin , P a ra q u è ,
fi m e a lh a g a s , y m e riñ e s ?
C fr/i/.V a m o s , n o feas fo b e rv îo . Abratiale,
Salen Doña J u a n a , D iñ a Ifabèl , I n è s , Z a ­
rambeque , / dos Criados con una fu en te ^
/ en ella unas A rm as,
/« á r« 4 . S eñ o r , q u é h a y q u e n o s a liv íe ,
q u e à lla m a rm e m e e m b la is ?
T e n e m o s n u e v a s felic e s?
In és, A m o m ío , h a y e n P a la c io
p re v e n id o a lg ú n c o m b íte ,
q u e à él n o s tr a e n ? Cortéf, S eñora::«
Tocan caxas , y clarines,
m a s q u é es a q u e llo ? C la rin e s ?
fin d u d a el d u e lo fcñ atan :
d a d m e las A r m a s , v e rtid m e .
M a r tin . Q u e fo n p a ra m i .
Vafe,
Sale Don J u a n , S e ñ o r,
a lb ric ia s v e n g o à p e d irte .
Cortéis Si es d e q u e ía lg o a l c o m b a te ,
ire ñ o fabré p re v e n irm e :
as A rm a s . J u a n , N o h a y p a ra q u é ,
q u e lo q u e efle v a n d o d ic e ,
es q u e p o r c a lle s , y p la z a s ,
m a n d a p re g o n a r F ellp e::Defcuhrefe el Rey en un jitia l , y falen el
Arx.obifpo , Rui-Gomex. , y M a rtin ,
R e y , Y o lo d i r é : q u e n o tu v o
R e y , en q u a n to el O rb e c iñ e ,
m e jo r VaíTallo , q u e v o s;
q u e eíla is y a d a d o p o r líb re
de la n o ta , q u e N a rv a e z
o s puTo , fien d o Tus fines
( Tcgun Tj \V o e n los p a p e le s,
y e n la conTcTsion , q u e h ic e
to m a r à fu S e c re ta rio )
d e ítr u ir el m a s in C g n e
C a m p e ó n , q u e tu v o E fp a n a ’,
y él p o rq u e n o le c a ftig u e ,
h u y e n d o v a , y p o r n o o ír
lo q u e eíTa la lv a p u b liq u e .
Tocan ca xa s , / c la rin es, y dicen d en trt.
Voces, V iv a , v iv a H e rn á n C o rté s ;
m u e ra n lo s q u e le p e rfig u e n .
R < /.Q u é q u e ré is m as ? C o n é i.Q n t p o rq u e
m a s e n cu o p in io n te afirm es,
h a g a s le e r efte v illc te
d e l C e fa r.
Dafele al Rey , y el Rey fe lo dà a lA r ^
íobifpó , y le lee,
árK»b. lee. P o r fi fe le e x im e
a lg ú n te ftíg o e n la C a u fa
d e C o rté s , d e n o d e c irte
la v e rd a d , y fi u n C efac es
b u e n te ftíg o q u e a c re d íte ;
H e r n á n C o r té s es le a l,
y b a fta q u e y o lo afírm e .
C a rlo s d e A u ftr ia . Ríy. A b ra z a d m e ,
H e d o r n u e v o . in v id io A q u lle s ,
V irr e y d é la N u e v f - E f p a ñ a .
C c f/í/,S i e s , f e ñ o r , p a ra fe r v irte ,
y o lo a c e p to . M a rtin , Q iie fe e fc a p e ,
fin q u e la v id a le q u ite ,
a q u e l tr a id o r
G ra n fe ñ o r,
e n d ía q u e es ta n fe lic e ,
à la m a n o d e efta D a m a
a n h e lo . Rey. Sí tu lo p id e s,
fo io fa lta e l q u e c o n c e d a .
/ y i t í / . T u y a fo y c o n fta n te , y firm e.
A cabaroüT e m ís p en as.
Z a ra m b , lu é s , eíTos alfin iq u e s.
/ « ¿ / . A l l á v à n cíTas a lc o rz a s.
R u i. y Arxjib, M íl n o ra b u e n a s re c ib e ,
H e r n á n C o rté s . Cortés, M ís tra b a jo s
d ie ro n Hn , fi es q u e c o n fig u e ::Todos. E l P le y to de H e rn á n C o rté s
p e rd o n é is a l q u e lo efcrlbe*
f
'
F
I
N
.
Con Licencia ; E n V a l e n c t a , en ia Imprenta de la Viuda de
Joíep h de O rga , C alle de la C ri;z N ueva , en donde f e hallará
efta , y oEras de diferentes T ítulos. A no 17 6 2 ,