Maquetación 1 - Páxina web persoal de: José Antonio Tarrío
Anuncio
OURENSE E A SÚA SOCIEDADE: UN SÉCULO DE HISTORIA INTERPRETADA DENDE AS COPLAS DOS MAIOS José Antonio Tarrío Fernández AUTOR TEXTO: JOSÉ ANTONIO TARRÍO FERNÁNDEZ FOTOGRAFÍAS: MUSEO ETNOGRÁFICO DE RIBADAVIA (FONDO PACHECO) FONDO BIBLIOTECA DE LA EXMA DIPUTACIÓN DE OURENSE EL OURENSE PERDURABLE.. Edit. LA REGIÓN -CAIXA OURENSE DE AUTORÍA PROPIA. PLANOS: INSTITUTO GEOGRÁFICO Y ESTADÍSTICO (REVISADOS POLO CONCELLO DE OURENSE Edit ALBERTO MARTÍN. BARCELONA TRADUCCIÓN A GALEGO NORMATIVO PROPIO AUTOR E UNIVERSIDADE DE VIGO SAÚDO DO PRESIDENTE As festas populares son a expresión do sentir dos pobos. No caso que nos ocupa, o dos Maios, trátase dunha expresión popular de ledicia polo inicio da primavera. É unha festa de olores e de colores, que se vén celebrando en moitas culturas desde tempo inmemorial. Aínda que na actualidade está perdida en moitos lugares, en Ourense perdura, pese a que pasou por etapas brillantes e outras que non o foron tanto. Pese a isto, en Ourense, tódolos anos os Maios saen á rúa expresando o sentir das súas xentes a través das coplas. E con elas podemos entender un pouco mellor a historia da nosa cidade, xa que as coplas dos Maios son co paso do tempo una boa fonte documental, pois nelas se reflicten moitos fitos da historia do noso país. Ademais serven para facer esa outra historia que moitas veces pasa desapercibida, que é a historia da vida cotiá e da sociedade de cada momento. En definitiva, proporciónannos pistas para poder coñece-lo desenvolvemento de Ourense nos últimos 90 anos desde unha perspectiva diferente á habitual. José Antonio Tarrío fai nesta publicación un estudo antropolóxico da propia festa e unha análise das coplas dos Maios que se gardan na biblioteca da Deputación Provincial desde 1917 ata hoxe, achegando así a un público máis amplo a posibilidade de coñece-la festa e a historia de Ourense a través dela, abrindo unha nova vía de estudo da historia local a tódolos ourensáns. José Luis BALTAR PUMAR Presidente da Deputación de Ourense 5 blanco DEDICATORIAS A mi querido hijo José Antonio (D.E.P.) Mientras estuviste entre nosotros, has sido capaz de transmitirnos, el verdadero sentido de la vida a través del amor. Con la fuerza de tu presencia y poniendo siempre tus cualidades de bondad y generosidad, al servicio de todos, has conseguido, que ahora que ya no estás físicamente, podamos vivir de otra manera y entender algunas cosas, en las que no habíamos reparado, pero que son muy importantes para encarar mucho mejor el día a día. Te has ido, pero sigues en mí, porque permanecerás en mi corazón eternamente, ya que tus obras y comportamientos, adornados siempre por esa sonrisa que me regalabas antes de decirme ¡HOLA PAPÁ!, al tiempo que sentía tu amoroso brazo sobre mis hombros, como un celestial peso, que ahora echo tanto de menos, pero que tendré siempre presentes. A la Doctora Rosa María Yáñez Baña Es de justicia que le dedique este libro, para que a través de los tiempos, quede constancia de mi agradecimiento a los desvelos, y a la profesionalidad y buen hacer, observados durante el tiempo que Vd atendió a Jose Antonio, luchando sola, contra una cruel y desconocida enfermedad, contra la incomprensión de muchos y contra circunstancias adversas de toda índole, que solamente las personas de mérito como Vd, saben valorar y superar. Con el deseo de que siga amando tanto su profesión, porque únicamente desde esa dimensión, se puede estar tan cerca del dolor y comprender a los que sufren. Seguramente, José habría firmado conmigo y de buen grado esta dedicatoria. José Antonio Tarrío Fernández 20 de Maio de 2008 7 ÍNDICE Presentación (I): Aspecto sociolóxico das coplas dos mayos 10 Presentación (II): A xeito de limiar 12 CAPÍTULO I ESTUDO HISTÓRICO-ANTROPOLÓXICO DA FESTA DOS MAIOS O mes de maio A árbore de maio O maio de Laza (Ourense) A cruz de maio O maio humano Maios do sur de Galicia O maio galego: Ourense Fotos Como se fai un maio típico Ornamentación do maio típico: Fotos Relación de maios e coplas participantes Estatística de participación Número de estrofas rexistradas 17 19 20 23 25 27 30 32 34 44 48 57 69 70 CAPÍTULO II: AS COPLAS DOS MAIOS Introdución Coplas rexeitadas pola censura Unha carta de interese As distintas partes dunha copla do maio Escolma de anuncios moi enxeñosos Antigüidade das coplas dos maios Categorías O Idioma e a música das coplas ou cantigas O xurado dos maios O nivel de participación: Personaxes famosos-rúas-prazas e outros, reflectidos polas Coplas Períodos de agrupamentoe gráficas de participación Estudo do contido das coplas: gráficos Referencias bibliográficas 8 71 74 78 80 83 85 86 87 90 91 93 108 114 123 CAPITULO III ANALISE DO CONTIDO REFLECTIDO NAS COPLAS (1917-2007) Introdución Unha mirada á historia de 90 anos de coplas Sucesos xerais reflectidos polas coplas dos maios Sucesos específicos de certa relevancia 3.1 A pésima consideración da muller 3.2 Os fielatos e os fielateiros 3.3 O estraperlo: As cartillas do racionamento 3.4 A evolución da cidade de Ourense segundo as Coplas 3.5 Escolma na que se reflicte a transformación da cidade CAPÍTULO IV: OS ROTEIROS PEDAGÓXICOS Roteiros de interese segundo as coplas Roteiro 1 Roteiro 2 Roteiro 3 Roteiro 4 Roteiro 5 Un roteiro de agradecemento 125 127 144 203 219 221 224 227 235 239 242 257 271 282 290 295 CAPÍTULO V: ESCOLMA DENDE 1928 A 2008 Táboa de contidos e gráfica de datos A gran escolma de 1928 ate2008 Bibliografía 299 302 808 ANEXO Relación de participantes Outras novas de interese, que non foron recollidas polas coplas dos Maios Datos complementarios dos roteiros 820 822 846 9 PRESENTACIÓN I ASPECTO SOCIOLÓGICO DE LAS COPLAS DE LOS MAYOS (Mantense a liguaxe empregada polo autor da presentación). El libro titulado "Ourense e a súa Sociedade..." que tiene por autor a José Antonio Tarrío Fernández abarca un siglo de historia de la ciudad de Ourense. Una historia que tiene como fuente exclusiva las coplas de los Mayos. Tarrío aplica en este estudio una metodología hasta ahora desconocida por los estudiosos de los Mayos. Él intenta hacer una evolución de la ciudad de Ourense a través de las coplas. Después de un limiar hace un estudio antropológico sobre la fiesta de los Mayos, reseña las coplas participantes desde 1928 al 2007. Pasa después a hacer un estudio detallado de las mismas: el idioma, la música, el canto,el jurado. Hace gráficas de participación por años. Estudia el contenido de las coplas y hace una selección por años en la que distingue: coplas de género (alusivas a hombres y mujeres), relacionadas con la política, con el local social, con las obras que se hacen en la ciudad, y con el contenido de las mismas para rematar con una amplia reseña de los sucesos recogidos en la prensa local año por año con motivo de la fiesta de los Mayos. Tarrío nos presenta la fiesta de los Mayos como una radiografía de la historia de nuestra ciudad. Se trata de un siglo de la historia de Ourense basada en acontecimientos recogidos por las coplas hasta el año 2007. El libro tiene como tema el estudio y la evolución social a través de un análisis detallado de las letras de las coplas dado que en ellas se recogen los sucesos que tuvieron mayor repercusión social en la ciudad de Ourense en los últimos años. Todo acontecimiento importante a modo de crítica o sátira queda en ellas reflejado. Sintetiza los hechos que a lo largo de los años impactaron la sociedad ourensana. En ellas quedaron reflejados los hechos relacionados con la Restauración, la guerra de Marruecos, la ditadura de Primo de Rivera, la II República, el Franquismo y la transición a la democracia. Las coplas son como una crítica constumbrista y localista de la sociedad y de la emigración que dejó desiertas de jóvenes nuestras aldeas e hizo que nuestras mujeres pasasen a ser viudas de vivos. A partir de la instauración de la democracia en España los temas políticos son los que predominan, junto con las promesas electorales, la libertad y la falta de ella. Critica a concejales y conselleiros, al presidente de la Xunta y al del gobierno Central. 10 Las coplas son como un anuario o como las crónicas de lo que se lleva hecho en la ciudad: homenajes, sindicatos agrícolas católicos, construción del ferrocarril Ourense-Zamora y de las casa baratas. En resumen podemos decir que recogen los hechos más importantes realizados en la ciudad de Ourense en los últimos años en el aspecto artístico, cultural, económico, político y social que hermosearon o degradaron la personalidad de nuestra ciudad.Relatan la creación de sociedades y de agrupaciones vecinales, inaguraciones de obras, huelgas, restauración de edificios de valor artístico, las modas en el vestir y en el peinado, las oposiciones de Magisterio, las corridas de toros, estraperlo, traída de agas,canalización del río Barbaña, Estación Empalme, bailes en el Posío Festival del Miño; inauguración de colegios e institutos, nombramientos, Biblioteca Municipal, casco viejo, sanidad. Aluden también a la situación de los barrios, a los atentados urbanísticos cometidos, al estado de nuestras calles, de las carreteras, de los parques y jardines. También recogen las promesas hechas por las políticas a los barrios, la problemática universitaria,la falta de espacios verdes, las actuaciones de nuestros políticos de turno como D. Manuel Fraga, Victorino Nuñez, José Luis Baltar Pumar y a Manuel Cabezas, alcalde que consiguió en la ciudad de Ourense tres mayorías absolutas. Se trata de un libro práctico, bien pensado, riguroso y metodológico. Gracias al esfuerzo y al trabajo de José Antonio Tarrío a lo largo de varios años, el contenido de las coplas de los Mayos desde hoy podrá usarse como fuente historiográfica y hasta se puede pensar en hacer un "roteiro" de la ciudad y de su entorno basándonos en la toponimia que figura en ellas. Enrique Bande Rodríguez Etnógrafo e Catedrático de Geografía e Historia Director da Biblioteca da Deputación de Ourense 11 PRESENTACIÓN (II): A XEITO DE LIMIAR En Galicia existen dous tipos de maios: humanos e figurados. Os primeiros, tamén coñecidos por "maios-mozos" ou "maios-nenos", non obstante que agora poden participar nenas, non son máis que nenos ou nenas cubertos con follas e pólas de xesta, hedras, etc, e adornados con toda clase de flores. A representación plástica máis coñecida é o cadro o "Maio de Ribadeo", debido ao pintor asturiano Dionisio Fierros Álvarez, que casou na devandita vila luguesa o 24 de novembro de 1873. Os segundos contan cunha figura de feitura tradicional (cónica ou piramidal) ou outra calquera, dende un monumento ata un animal ou unha escena típica, construída cun armazón de madeira cuberta con musgo ou fiúncho e adornada con flores, cascas de ovos, laranxas,carrabouxos,etc. As coplas ou cantares tamén son diferentes: os maios humanos repiten sempre os mesmos, sendo o seu tema principal o aguinaldo, polo que saían os fatos de nenos e mozos a percorrer as rúas das vilas e cidades, solicitando en particular maias ou maiolas (castañas secas do caínzo), pois era por estes días cando se comían as derradeiras: Tírenolas maias, señor caballero; tírenolas maias da hucha de ferro. (Lugo) Tire castañas, señora Manuela; tire castañas que as ten na mantela. (Vilafranca do Bierzo) Coplas semellantes referidas ás castañas, que ata o espallamento do cultivo da pataca foi un dos froitos básicos da mantenza tanto do home como dalgúns animais durante os meses de inverno, tamén as cantaban os maios das Nogais, Ribadeo, Vilalba, etc. Outra característica propia viña a ser a de oufanarse de valentes e atrevidos ladróns, entre os que sobresaían neste caso os composteláns, que deixaron de saír nas últimas décadas do século XIX: Pola contra, os cantares dos maios figurados, tanto de feitura tradicional como artística, son diferentes cada ano, referíndose principalmente a feitos locais, nacionais ou internacionais, así como tamén a persoeiros moi sobresaíntes. 12 O que sexan que ser distintos cada maio fai que haxa que redactalos de novo, encargándose de tal labor unha persoa maior relacionada co grupo ou algún "poeta", que mesmo pode redactar o de varios. Seguramente, na antiguedade todas as coplas eran semellantes ás primeiras, pero logo foron cambiando no devir dos anos, posiblemente a partir daquelas destinadas aos espectadores que non daban nada ou moi pouco, semellantes ás doutras celebracións, como as panxoliñas. Por exemplo, os maios das Nogais se o aguinaldo era bo, cantaban: Esta casa é de ferros aquí viven caballeros. Esta casa é de pedra. aquí vive xente "buena". Pero se lles parecía pouco ou ruín, entón chimpaban algunha estrofa como esta: Esta casa é de palla, aquí vive un canalla. Esta casa é de fentos, aquí viven os famentos. Nun caderniño manuscrito con coplas cantadas polos maios de Pontevedra entre os anos 1848 e 1853, que fica actualmente na biblioteca do Museo de Pontevedra, entre as estrofas dedicadas a agradecer o aguinaldo (varias xa destinadas a determinadas familias podentes, porque sabían por outros anos que se ían portar ben), hai algunhas de moi mal gusto referidas a persoas coñecidas na poboación, así como tamén a censurar o comportamento ou a vestimenta das mulleres, tema tópico en épocas de severa censura: A miña sogra xa non vos ten farrapo, por que vai á taberna con Xaquín o Carrapato. As tempadas de liberdade de prensa favoreceron a crítica dirixida a autoridades e partidos políticos, especialmente dende a lei de imprenta do 26 de xuño de 1883, empezando entón a tomar como modelos textos e, sobre todo, debuxos humorísticos publicados nos xornais. Un mostra senlleira polo que atinxe a este aspecto constitúea a primeira copla galega impresa en folla solta que se coñece ata agora, saída do prelo en Pontevedra o ano 1909, na que hai varias estrofas verbo das eleccións e contra os republicanos: Os republicanos / queren trunfar,/ ¡eses desgraciados/ que van a buscar! 13 Nos anos sucesivos é cada vez máis corrente a crítica política, sendo en casos os propios partidos os que aproveitan a permisividade de expresión outorgada aos maios, para cen surar o labor ou a actuación dos contrarios, principalmente se ostentan o poder. Unha época paradigmática neste aspecto fórono os anos correspondentes á II República e logo á Guerra Civil e posguerra, da que constitúen documentos de excepcional importancia socio-política moitas das coplas ourensás, unhas de "maios republicanos" e outras de "maios franquistas". Ao tempo que se censura ou se pon en tea de xuízo a actuación de persoeiros e institucións, tamén se aproveita para aludir a feitos desenvolvidos na poboación, como inauguracións, e tamén a carencias de todo tipo (estradas, parques, etc), demandadas polos veciños. A importancia destes textos é grande tendo en conta que se trata dun xeito totalmente diferente ao dos xornais e publicacións en xeral de ver a realidade cotiá, mesturando críticas e gabanzas cunha linguaxe popular (en galego, idioma rexeitado pola prensa), en termos doados de entender por todos, malia a que a maioría das composicións poéticas non sobresaian pola calidade literaria. Deixamos para o cabo un feito que repercutiu moi negativamente no contido das coplas: que dende a década dos anos sesenta do século pasado, sobre todo en Ourense,estendeuse a moda de asinalas, sabéndose así o autor. A idea non foi ben acollida por parte do público e ata rexeitada por algúns maios, sabedores de que a medida repercutía na liberdade que gozaban estas obras "de nenos" por parte dos censores. Os autores evitan prblemas ou inimizades coas autoridades ou persoas, en detrimento da característica máis sobranceira destes textos, que sempre foi a liberdade de expresión, aínda nas épocas de máis rigurosa censura. Ourense: Un século de historia interpretada dende as coplas dos Maios Xosé Antonio Tarrío Fernández fixo ao longo destes últimos anos un labor extraordinario: ler e clasificar os contidos de todas as coplas impresas dos maios de Ourense que se conservan na biblioteca da Deputación Provincial, procedentes na súa maioría do fondo Ben-Cho-Shey. Por certo, aínda agora cando vou aos maios de Pontevedra sempre me lembro de Don Xosé Ramón e Fernández-Oxea que todos os primeiros de maio se presentaba na capital do Lérez non máis que por escoitar como cantaban os nenos e tamén acadar as coplas dos grupos participantes para a súa xa cumprida colección. E o mesmo facía o día tres en Ourense. Grazas ao seu desinteresado e teimoso labor dispoñemos agora de centos de coplas: un tesouro bibliográfico de inestimable valor. O autor deste libro pasou moitas horas na devandita biblioteca examinando de vagar e con paciencia, cada unha dos varios centos de coplas ourensáns. Revisou nada menos que 37.000 estrofas de catro versos, sumando en total 148.000 versos, nos que se resume de xeito sinxelo a historia recente da cidade, dende 1917 ata 2007: os últimos 90 anos de Ourense vistos nos espellos deformadores, das letras dos maios, a semellanza dos esperpentos de Valle-Inclán, sen por eso perder o valor histórco e documental 14 Non falta tampouco estas coplas a pura e dura realidade cotiá, dende as cousas insignificantes (como as modas femininas), ata aquelas que se refiren ao pan de cada día, á carestía dos alimentos básicos sufrida ao longo dos anos da dura posguerra, cando, como dicía un maio de 1939, había cousas que aínda sendo certas non se podía falar delas: No maio doutros tempos falábase de máis; hai cousas que inda sendo non se deben lembrar. E tamén as pequenas melloras socias e económicas que, con moito traballo, se ían acadando de vagar, como a fin do racionamento, á que se refiren estas estrofas de 1952: Xa puxeron á venta libre o aceite e o pan e anque sea máis caro énos igual. Tamén din que van por o azúcar e o tabaco, así dentro de pouco quedará todo arreglado O conxunto das coplas é de calidade moi desigual, normal en toda obra popular feita ao longo de moitos anos, que tivo que salvar enormes obstáculos para chegar ata os nosos días, pero, como amosa este libro de Xosé Antonio Tarrío Fernández, de extraordinario valor documental para coñecer o desenvolvemento da cidade de Ourense nos últimos 90 anos: crítica local e social, de xénero, política, deportiva, etc Ourense: Un século de historia interpretada dende as coplas dos Maios, ademais de constituír unha excelente e curiosa achega histórica, tamén vén a ser a primeira publicación que sae do prelo baseada exclusivamente nos cantares ou coplas dos maios. Clodio González Pérez Etnógrafo e Mestre Museo do Pobo Galego 15 16 CAPÍTULO I ESTUDO HISTÓRICO-ANTROPOLÓXICO DA FESTA DOS MAIOS Quizais, nos principios da humanidade, cando todo era novo e dificilmente explicable, cando as nosas pequenas aldeas aínda non coñecían o desenvolvemento e o progreso tecnolóxico, comezaron os nosos devanceiros a estudar, para tentar comprender os segredos da natureza circundante e, pouco a pouco, foron desvelando, entre outros, algúns elementos descoñecidos como: A forza da lúa A orde do noso sistema solar Os camiños dos planetas A fecundidade da terra nutricia Tamén existiron outros, non menos misteriosos, naqueles primeiros momentos nos que aínda non se coñecían os progresos tecnolóxicos, que bastantes anos máis tarde desvelarían e desmitificarían moitas cuestións naqueles intres descoñecidas. Seguramente que o descoñecemento das explicacións científicas espertou o amor dos nosos devanceiros polo culto á primavera. Ese é o momento en que comezan os ritos de solemnización dos solsticios e dos equinocios baixo formas moi variadas. Do mesmo xeito que coa morte do meco en Galicia, consistente na queima dun boneco de palla, se simbolizou o repudio e condena do frío e das neves, o agradecemento á primavera atopou o seu reflexo nunha festa de ledicia e de liberdade, que é a Festa dos Maios. Este marabilloso rexurdir da natureza foi celebrado por todos os pobos dende tempos remotos, como afirman todos os etnógrafos sen excepción ningunha e como moi ben nos recorda o eminente etnógrafo e folclorista ourensán J. R. Fernández Oxea, coñecido polo pseudónimo de Ben-Cho-Shey, no seu libro sobre os maios. Cando se produce a eclosión primaveral e no mes de maio aparece un manto de cor esmeralda que recobre os campos, comezan a brotar, coma un milagre de rexuvenecemento, a vexetación e tamén as flores con toda a súa fermosura, e o estado anímico das xentes sofre un cambio importante en canto á positividade e á ledicia por tanta beleza que, unido ao bo tempo, predispón a celebrar a volta á vida tras a aparente morte invernal. O culto á natureza e ás árbores en concreto, fai referencia á súa identificación con certas divindades pagás, e sitúase nos comezos da humanidade. Segundo a teoría MANNHART, (1) a Festa dos Maios non representa a chegada do bo 17 tempo, senón que representa un rito de carácter agrario para asegurar boas colleitas, un bo desenvolvemento das plantas e tamén dos animais domésticos. Trataríase pois, dunha festa ou rito á fecundidade, coa fin de congraciarse co espírito vivo da vexetación e que ten a súa orixe nas primeiras xeracións que de forma sedentaria se dedicaron ao cultivo das terras e que estableceron un ritual animista naqueles momentos críticos da vida vexetal, como son a sementeira, o florecemento e a recolleita. Esta representación animista faríase con figuras humanas cubertas de flores e follas, con pólas de árbores ou incluso árbores enteiras. O home primitivo xa tiña conciencia da humanidade da árbore e tal vez por esa razón a divinizou, pois posuía a crenza de que as árbores estaban animadas por espíritos benéficos, unhas veces, e maléficos outras. Nalgunhas tribus de África e de América, practícanse certos ritos e pídeselle perdón ao xenio que habita na árbore antes de proceder a cortala. Na cultura de Sumeria, hai sete mil anos, xa se coñecía a árbore da vida. En España existe unha lenda que data do tempo dos Reis Católicos, (2) que relata tamén a crenza de que as árbores estaban animadas. Algúns investigadores aseguran que as Festas do Maio son unha supervivencia das celebradas polos pobos pagáns en honor á deusa Afrodita, á que algúns identifican coa deusa Milita dos babilonios, tamén con Istar dos asirios e coa deusa Astart dos fenicios. Remontándonos máis, a árbore do Paraíso é a máis antiga da que se ten referencia a través da "Xénese" e considérase como o berce da humanidade. Esta árbore do Paraíso rememórase coa árbore que se planta actualmente nas prazas das aldeas, que seguen conservando esa tradición. Na provincia de Ourense celébrase en Laza. As cerimonias arredor da árbore de maio foron sempre acompañadas de cancións, polo que se pode admitir que na Festa dos Maios se atopa a orixe da poesía lírica. O culto ás árbores ou a identificación destas co culto a divindades pagás data, como diciamos ao principio, dos comezos da humanidade e conservouse. Se o home divinizou a árbore, foi entre outras razóns, pola grande utilidade que lle prestou. Algunhas identificacións aínda se conservan na actualidade, sendo o caso da poliña de oliveira no pico dunha paloma, o símbolo da paz e tamén posúe as connotacións do Monte dos Olivos e, unha vez bendecida, para protexer a casa e as fincas contra a desgracia. 18 A oliveira: símbolo da paz consagrada a Minerva. A aciñeira: símbolo da forza consagrada a Xúpiter. O piñeiro: consagrado a Dionisos. A palmeira: consagrada á Lúa e a Venus. O loureiro: consagrado a Apolo. Concretamente a palmeira gozou de gran prestixio nos pobos do Mediterráneo e tamén en Europa central e oriental, e o loureiro ofrecíaselles na antigüidade aos heroes e aos vencedores, e aínda se mantén na actualidade. As pólas destas e doutras árbores xa figuraban na antigüidade clásica en cerimonias relixiosas e misterios e foron transmitíndose ata a modernidade, aínda que previamente modificadas e adaptadas pola Igrexa á súa liturxia. A Festa dos Maios celébrase en case todos os pobos de Europa e chegou ata nós, con catro modalidades diferentes: A árbore de maio A cruz de maio O maio humano O maio galego O MES DE MAIO Antes de entrar na descrición dos diferentes tipos de maios coido que non estaría de máis falar do mes de maio como o mes de esplendor da vexetación. e da época en que acontece esta festa, como unha combinación máxica de tres elementos: o rexurdir da natureza, o mes da festa e o mes do amor. Estas características especiais confírenlle grande abundancia de motivos poéticos. Sobre a fermosura do mes de maio e as festas dos maios e maias, cfr. Caro Baroja, J. (3) as seguintes referencias: O rei Afonso X o Sabio, ten unha cantiga das denominadas maias, nas que canta a fermosura, a riqueza e a ledicia do mes de maio, e na copla 2395, faise mención ás maias: “ Sedie el mes de mayo coronado de flores //feytando los campos de diversos colores rganeando mayas e cantando damores //espigando las mieses que sembran labradores”. Tirso de Molina canta nos seus versos a "Hermosura das rosas de maio". 19 Calderón, na comedia Mañanas de abril y de mayo, destaca o carácter amoroso deste mes. No poema "El cerco de Zamora" nárrase como o rei García, que era prisioneiro do seu irmán, sentía pena ao ver as mozas que recollían a auga para a súa cesta de maias ao tempo que os homes lles cantaban cancións oportunas ao momento. Lope de Vega, fala do mes de maio como bo para o amor. Este sentimento de amor ao mes de maio maniféstase en toda Europa como se manifestan nos cantos de Poliziano Tito Strozzl (1425-1505) e Sannazaro (1458-1530). Cfr. Tarrío Fernández, J. A. (1989). A ÁRBORE DE MAIO A especie de árbore destinada a maio, varía segundo a flora da rexión onde se celebra a Festa. Nuns lugares é un piñeiro, noutros un bidueiro, un chopo, un abeto, un carballo etc. A condición esencial é que esa árbore sexa alta e dereita. De aí o dito popular para describir a un home formado como "alto e dereito como un maio" ou "parece un maio". O chamado maio, protagonista da función cívico-campestre, consiste nun tronco moi alto, comunmente de bidueiro verde, vestido de flores, cintas, pólas e froitos, e en moitas partes panos de seda e outras prendas de vestir (4). Esta árbore escóllese entre as mellores dos arboredos próximos á vila e trasládase o día antes da Festa, ben pola tarde ou a media noite. Unha vez cortada, despóxase da ramaxe deixándolle tan só a copa, que se adorna con cintas, grilandas, flores e froitos. Logo plántase diante da igrexa ou na praza da vila, nun buraco fondo para que quede ben suxeita. Este costume provén de Inglaterra. Con todo, son moitos os que afirman que a súa orixe é romana e por tanto pagá. En 1668, Francisco Santos escribiu a obra No importa de España na que se fala da relación entre un galán ben vestido e un maio. En 1558, Felipe II viaxa a Zaragoza, Barcelona e Valencia e desa viaxe refírese a celebración en Hospitalet, e na obra de Henrique Colk (5) escrita en Madrid no 1876 aparece unha referencia moi concreta ás árbores de maio, colocadas nas aldeas e vilas. Sobre as datas e costumes na celebración das Festas dos Maios, nalgúns lugares españois, como: (6). En Peñaranda de Bracamonte (Salamanca), acostumábase a que foran os soldados os organizadores da festa, tradición que se estendeu a outras provincias. 20 En Aldeaseca (Salamanca), na fronteira con Portugal, celébrase a festa o día 15, e comezan os preparativos desta o día anterior. Acostuman a cortar a árbore o día da festa pola mañá. Ao atardecer reúnese a xente da vila coas autoridades e a banda de música. Mentres tanto, amontóanse os apeiros vellos de labranza desbotados durante o ano. Con eles faise a luminaria ou fogueira ao tempo que se baila ao son da banda. Unha vez extinguido o lume, os soldados traen a árbore de maio e plántana nun buraco, feito para tal fin. En Santander, no val de Iguña, sáese a antevéspera e, guiados polo rexedor, escóllese o maio exemplar. Unha vez na praza, prepárase un ramo de loureiro, oliveira ou freixo e átaselle na copa. Colócase un galo preto do gallardete, e úntase o tronco con sebo unha vez plantado. É entón cando comeza a competición para conseguir alcanzar o galo, que adoita estar entre os vinte e os vinte e seis metros de altura. En Ciudad Real, concretamente San Carlos Del Valle, preparan unha gran rama de aciñeira adornada con flores e froitos e o día 3 de maio, festividade de Santa Cruz, lévano acompañado pola música ata a praza e colócase no máis alto da fachada da igrexa, lugar en que permanece todo o ano. En Aragón e Cataluña tamén se celebran estas festas de forma parecida. Na provincia de Teruel, era costume a poxa da maia, tras o pago dunha cantidade. A moza mellor pagada sería maia. As papeletas das mozas non escollidas, e dos mozos que non tiñan maia, colocábanse en dous pucheiros, nos que se incluían as papeletas da Virxe María e do Neno Xesús. A rolda dirixíase á igrexa e diante desta, cantábanlle un maio á Virxe. Os dous primeiros versos cántaos un só, e os dous últimos cántanse a coro. Despois de saudar á Virxe, a aldea seguía cantando a cada unha das mozas elixidas. Pola mañá do día seguinte, o maio ía saudar a súa maia e cantáballe. Este tomaba unha copa de augardente cos homes da casa, e almorzaba con eles. Durante o mes de maio e ata San Xoán, os maios debían seguir as súas relacións coas maias, nos bailes organizados os días festivos; sendo preceptivo, que fose a maia a que comezase co seu maio. O maio tiña a obriga de darlle serenata á súa maia, unha vez por tempada polo menos. En Cuenca (Cañamartes), o 30 de abril pola noite reúnense os mozos á porta da Virxe. A continuación reúnense na casa dun deles, para comer ovos e poxar a maia. En Viruesa, (Serranía de Cuenca), adóitanse colocar piñeiros de ata 27 metros de altura. A árbore de maio celébrase preferentemente:Castela (Norte), Aragón, Cataluña e Navarra. En Cornualles, adornan portas e as fiestras con árbores ou con ramaxe verde de sicómoro. 21 No norte de Inglaterra, os mozos levántanse despois da media noite e acompañados por músicos e cómicos diríxense aos arboredos, onde cortan pólas que logo adornan con flores para colocar nas portas das súas casas. Na Saxonia, os mozos marchan en busca de árbores pequenas (unha por cabeza) e, ao mesmo tempo, traen a árbore de maio, que plantan no centro da praza. Na Alsacia un grupo de nenos porta a outro que vai encabezándoos e van pedindo polas casas. Adóitao encabezar unha nena chamada Rosiña de maio, vestida de branco e cunha pequena árbore na man Se tomamos como base a teoría exposta e defendida por algúns estudosos do tema, e que se refire á festa dos maios, como un rito á fecundidade da terra para preservar os froitos de males e tamén os animais, (7) pode ter cabida nesta o costume tan estendido por España e norte de Portugal, así como por case toda Europa, de plantar pólas de maio nas leiras que están sementadas. Na provincia de Palencia, acostumábase a bendicir os campos, salpicándolles auga bendita cun ramo de pólas de loureiro tamén bendito, para que o día de tormenta, a saraiba non destruíse as espigas. En Santiago de Compostela, tras a bendición dos ramos en Santa Clara (igrexa), sacábanselle pequenas pólas, para cravar nas leiras en produción. Tamén se acostuman a colocar esas pólas do ramo, nas casas o día 1 de maio en toda a zona norte de España e Portugal, onde lles chaman as maias. Normalmente son flores de xesta branca ou amarela (Vilariño de Funa Braga, Santa Comba (Paredes), San Tirso. (8) Filgueira Valverde, (9) tamén defende o rito da fecundidade agraria no feito de plantar ramas nas leiras. Se estas pólas son do arbusto que en Galicia denominamos codeso, revive unha usanza de orixe celta. A beizón dos ramos de San Pedro Mártir; o poder contra os tronos do loureiro bieito en Domingo de Ramos. Na provincia de Pontevedra esta colocación, ía acompañada do seguinte esconxuro: Cobras e sapos / bruxas e ratos / toupas e meigas / fóra das miñas veigas. ( 10) Hai bastante acordo entre os estudosos, que en Galicia tiveron gran influencia nestas tradicións, as prácticas naturalistas de los priscilianistas, procedentes de los celtas, que dalgunha maneira, viñan a representar a morte da estación invernal ao tempo que festexaban a chegada da primavera. 22 O MAIO DE LAZA (OURENSE) (11) A Festa do Maio de Laza celébrase o día primeiro do citado mes, pero leva aparellada outra festa denominada Festa do Tres de Maio. A súa celebración é organizada polos mordomos elixidos para tal fin. Estes, na noite do 30 de abril, organizan a busca da árbore ou árbores, que van adornar a praza da vila. Reúnense e espertan a aqueles veciños que consideran máis idóneos para iso. Diríxense ao monte, e rouban o máis alto da contorna.Con todo o alboroto e coa fin de espertar a veciñanza tráena á aldea e proceden á súa plantación na praza, tras a eliminación das pólas laterais e tras deixarlle só as da cima, as cales adornan. Normalmente colocábanse catro. Xunto ao maio principal chamado da Picota, hai un escenario de táboas no que se vai celebrar unha representación bíblica o día 3, (día da Santa Cruz), e que representa a cristianización por parte da Igrexa, dunha festa pagá. É por iso polo que os maios levan unha cruz na cima, como remate da súa estrutura. Referente a isto, dinos Cuevillas (12): “Pese á nítida filiación pagá, a Igrexa católica respectou estes costumes no primeiro lugar, porque non viu mal neles; en segundo porque, os encontrou fermosos, e, en terceiro, porque antes que a escola da historia das culturas, soubo atopar no seu fondo recordos da revelación primitiva, e así, limitouse a pór unha cruz no alto dos maios, a face-la aspersión dos campos con auga bendita e incorpora-la festividade súa as cerimonias dos días da xentilidade” Nesta representación interveñen: Adán, Eva, Abraham, Isaac, e o Anxo. Todos eles van acompañados por banda musical e por elementos da Igrexa como estandartes, imaxe da Virxe do Rosario, Cruz, sacerdote etc. ADÁN Para a representación de Adán no misterio escóllese a un home da aldea e de idade madura. Este vai vestido con túnica branca e adornada con follas de figueira, e leva boina de cor rosa rematada nunha borla. Na man e no ombreiro porta unha aixada. As follas da figueira, representan o vestido do primeiro home da creación, e a aixada representa un deus do campo. EVA É elixida entre as mozas máis atractivas e honorables da aldea. A elección mantense en segredo entre elas e os mordomos da festa que elixen. Leva un vestido branco e o cabelo caído polos ombreiros, e adornado ao igual que a súa fronte, con flores de azar. O vestido ten forma dunha túnica, e por riba leva un mandil da mesma tea, que lle chega aos pés. Sobre o ombreiro, leva un manto completo, e na man porta unha roca e unha estriga de 23 liño, que vai fiando. Na outra man, leva unha pequena cesta con laranxas. Agarda na casa a chegada de Adán. Unha vez alí, Adán intenta facela sorrir e ela procura o contrario. Así, cando Adán abre a boca para facerlle ou dicirlle grazas, ela mételle a laranxa nela e logo achégao á súa beira Acompáñanos en comitiva os chamados danzantes, que levan uniforme con pantalón branco e camisa da mesma cor por fóra do pantalón, cinguíndoa con faixa azul á que vai suxeito un pano. Leva a cabeza cuberta con chapeu ovalado de papel rosa adornado en azul. Os danzantes que van diante levan espada e castañolas; os demais só castañolas. Incorporados á procesión, esta fórmase así: Eva e Adán, un ao lado do outro, os danzantes en dúas filas e a continuación dous estandartes, o ramo do loureiro adornado con laranxas e do que pende unha gran rosca, que logo será repartida entre os danzantes, a Cruz parroquial, a Virxe do Rosario, un Cristo crucificado, os curas, Abraham levando a Isaac da man e o Anxo. Así, en procesión, dan unha volta polas rúas e chegan á praza da Picota, onde está plantada a árbore e, no escenario colocado para o efecto, lévase a cabo a correspondente representación do sacrificio de Isaac. Rematada a representación, reorganízase a procesión e encamíñase á igrexa, á que dan unha volta completa, indo os danzantes diante do Cristo e executando a súa danza, ao ritmo da banda contratada. Xa na igrexa púxanse as andas para que os que máis cartos ofrezan, poidan meter o Cristo. A continuación, os dous danzantes de diante, manteñen unha pequena representación, na que adoptan unha figura do moro e o outro do cristián e recitan uns versos alusivos a Xesús e a Mahoma. O que fai de moro convértese ao cristianismo no momento en que escoita as verbas: “Yo me levanto Señor, supuesto que lo habéis mandado, y que viva la cristiandad y Jesús sacramentado”. Celébrase a misa e con Adán e Eva, Abraham, Isaac, o Anxo e os danzantes colocados diante. Unha vez rematada, continúa a festa de forma normal. 24 A CRUZ DE MAIO Como xa se dixo ao referírmonos á árbore de maio, unha vez cortada, adórnase con todo tipo de elementos decorativos por ese afán do ser humano de dominar a natureza. Neste caso, é unha pretensión de facer máis fermoso, aquilo que a propia natureza xerou xa con beleza. A árbore de maio evolucionou cara á cruz de maio de maneira natural. Lembremos, que a árbore era desprovista das súas pólas naturais, e que se lle deixaba soamente un penacho na súa parte superior, para engadirlle pólas laterais ao tronco espido, e ir configurando unha cruz, e por iso a maior parte dos investigadores defenden, que representa a cristianización da festa. A cruz de maio (13) é característica da España meridional: Murcia, Andalucía, Estremadura e as Illas Canarias, onde se celebra esta festa con gran tradición e vistosidade. Son famosas as cruces de maio, en Sevilla e no resto de Andalucía. En Canarias a festa celébrase coas aparicións, que son unha especie de curtos autos sacramentais. As cruces fanas os veciños, que as forman e adornan incluso con xoias, prestadas para a ocasión polos seus propietarios. Estas cruces, péganse á parede dunha casa se non hai suficiente espazo, aínda que normalmente fanse sobre unha base de chanzos en que colocan gran variedade de flores. As aparicións son representacións sacras e para iso colócase sobre unha parede, ou pegado a esta, un monumento de follaxe verde, e faise un canto dialogado chamado loa. En determinado momento ábrese o monumento, e queda ao descuberto sobre a ramaxe verde, a cruz de maio. En Garrovillas (Cáceres), o día tres de maio adórnanse as rúas con grandes ramas plantadas na terra que simulan árbores. A ramaxe destas adórnase con cascas de ovo, con doces e con flores e cintas de cores moi vivas. Na parede e sobre unha colcha antiga, colócase unha cruz artística no alto, e o resto da tea cóbrese con estampas ou pequenos cadros da Virxe e de Santos. Ao pé, ponse unha mesiña cuberta cun mantel e sobre ela colócanse varios pratos con froitos e doces. En Sertadilla (Cáceres), as cruces de maio son de tres categorías segundo a súa importancia: de mantilla, de manto e de ceo (14). En Murcia adoitan facerse de follas e flores, e levántanse nas encrucilladas dos camiños (isto garda total correlación cos típicos cruceiros galegos). As nenas e os nenos, ao seu pé, adoitan pedirlles unha esmola para a Santa Cruz, aos que por alí pasan. 25 Na horta, na véspera do día 3 de maio, os noivos colocaban cruces de varas e ramos sobre as reixas ou os paus das ventás ás súas noivas e ao son do rimoie, da viola ou do violín cantaban a rolda. Tamén nos atrios das igrexas e ermidas, tal como nas casas de rango avoengo, facíanse verdadeiros altares con mesa, antepano e mantel, pondo como fondo bordados e mantóns de manila e ao pé da cruz unha bandeira petitorial ao redor do cal se colocaban as autoridades e as mozas máis fermosas e distinguidas da localidade. Nos barrios de Toledo a xuventude acostumaba facer as cruces de maio para xustificar o seu percorrido petitorio polas casas, e levaban nunha man un cepillo de roupa que lles pasaban polas costas aos transeúntes ao tempo que os obsequiaban cunha cantilena pedindo para a cruz de maio.Este tipo de peticións, foi moi criticado (15): Nesta procesión, botámonos á rúa, confiados en que non veriamos xa en cada rúa, e en cada esquina, aqueles altarciños improvisados erguidos por profanas sacerdotisas, nas que a mesa da cociña, adoita servir de ara, de dosel as cortinas dunha alcoba, e de adorno os panos do pescozo...” Deus criounas (referíndose ás maias) e ben criado en tódolos sensos e que se elas non deron xa ao mundo outras criaturas, non será por falta de idade nin de vocación senón polo que Deus e eles saiban, as cales cun pratiño na man, acometían a todos os transeúntes pedindo uns cartiños para a Santa Cruz, pregando, instando, machacando, importunando, detendo, e tomándose liberdades que nin están escritas en ningún códice, nin ninguén se atreveu a proclamar. 26 O MAIO HUMANO Constitúe un interesante e pintoresco aspecto da Festa do Maio a través de toda Europa. Nenos e nenas e ás veces persoas maiores, adórnanse con flores e con plantas para personificar o maio. Nos séculos XIII e XIV os reis, condes e grandes nobres acostumaban a vestir roupaxes de cor verde e ricamente adornados o día da Santa Cruz. Esta modalidade estase perdendo. O maio humano, cantaba a estrofa e os da comitiva respondían a coro ao tempo que levaban o compás cuns paus chamados "palitroques". A comitiva paraba nas rúas e nas prazas. A persoa, normalmente un neno, vestida de verde, representaba a árbore de maio, o ramo de maio ou o boneco de maio e era levado de porta en porta polos rapaces pedichóns. Todos representan o espírito benfeitor da vexetación e a súa visita ás casas era recompensada con diñeiro ou agasallos por parte dos donos das mesmas. MODALIDADES (16) En Alsacia, sae ás rúas unha rapaciña chamada Rosiña de maio vestida de branco que leva na man unha pequena árbore de maio adornada con cintas, mentres que os seus compañeiros recollen obsequios que a xente lles dá para recompensar os cantos. En Carintia (Austria) fan unha procesión coa árbore e como personaxe principal levan a Xan o Verde, que é un mozo vestido dos pés á cabeza con pólas de bidueiro. Durante a cerimonia Xanciño trata de poñerlle as pólas verdes a un boneco. Ao final da cerimonia, Xanciño e o boneco son botados á auga. En Inglaterra Jack the Green (Xanciño Verde) vai metido nunha armadura de cestaría recuberta de acibeira e hedra e leva unha coroa de flores e cintas. E vai acompañado por outros rapaces que bailan e piden. Este tipo de maio tivo en Galicia gran repercusión polo seu nexo coa tradición celta. En Hildesheim (Alemaña, Baixa Saxonia), un grupo de cinco rapaces van restalando látegos e recollendo ovos. O xefe da banda é o Rei Folla e vai tan recuberto de follas que soamente se lle ven os pés. A súa estrutura vese aumentada por un enorme cobrecabezas. Na súa man porta un gancho co que intenta coller os cans vagabundos e os nenos. No Delfinado (Francia), os mozos envolven en follas verdes a un compañeiro seu ao que a noiva deixara ou se casara con outro. E así engalanado tómbase no chan e faise o durmido. Entón achégaselle unha moza, espértao, levántao, ofrécelle o seu brazo e unha bandeira. A continuación van á taberna e dirixen o baile facendo unha serie de tantaruladas. Esta parella debe casar dentro do ano, pois se non o fan serán tratados de solteiróns. En Galicia existiu o maio humano (17) na figura dun neno vestido de flores. 27 Na provincia de Ourense (Leiro), aínda no ano 2007 participaron uns nenos moi ben recubertos dos materiais tradicionais e cantaron as súas coplas. Tamén existiu na provincia de León. Este tipo de maios celebráronse en Galicia ata finais do século XIX, foron famosos os maios humanos de Santiago, A Coruña, Viveiro, Ribadeo, Mondoñedo, Lugo, Monforte, O Carballiño, Castro Caldelas e Ribadavia entre outros. En Santiago de Compostela (18) o maio facíano os rapaces vestindo un compañeiro con saia longa e esclavina feitas con espadana, fiúncho e xunco enchiladas en cordas e adornadas con flores da tempada.O maio levaba na cabeza un ramo de fiúncho cos talos para arriba e rematados por tres coroas e unha flor de liño; e na man un bordón florido. O maio cantaba a estrofa, e os da comitiva respondían a coro, ao tempo que levaban o compás cuns paus chamados "palitroques".A comitiva paraba nas rúas e nas prazas. A persoa vestida de verde, normalmente un neno, representaba a árbore de maio, o ramo de maio ou o boneco de maio, e era levado de porta en porta polos rapaces pedichóns. Todos representan o espírito benfeitor da vexetación, a visita do cal ás casas, era recompensada con diñeiro ou agasallos. Nesta fotografía preséntase unha nena xunto a un maio típico, ataviada de raíña maia, con vestido de tea de saco e cinto de carrabouxos enfiados en cánabo. No vestido leva tamén ramiños de flores cosidos, que lle dá unha imaxe moi propia do simbolismo que porta e desexa transmitir, dende o seu sorriso, que pon de manifesto a ledicia que sente ao participar deste xeito nunha festa na que se mesturan en proporcións moi semellantes, a vitalidade da xuventude, a liberdade e o espírito lúdico participativo e vivencial que conleva todo o que representa esta fermosísima festa. Festa na que a frase “cómpreme unha copla” é como a letra dunha música de fondo, que anima aos participantes; uns para vender, outros para mercar e algúns só para mirar. Neste balbordo de nenos, nenas, e maiores vaise desenvolvendo a festa e son particularmente importantes, as figuras destes nenos ataviados de maios humanos ou de raíñas maias. UNHA RAÍÑA MAIA Esta fotografía data de 1985 e aínda que hai máis de 80 anos que non participan maios humanos, si é certo, que de maneira aillada algún ano si que foron vistos na cidade. 28 Na cabeza leva unha coroa de carrabouxos e unhos adornos feitos con flores e representa a primavera que está en apoxeo e con toda a súa beleza Xa remataron os tempos nos que se participaba sen a motivación económica e todo era máis sinxelo e espontáneo, como é realmente a xuventude. A institucionalización da festa co outorgamento de premios, seguramente que a salvou, do esquecemento e da morte, pero tamén aportou os problemas propios do interese económico, xa que en moitos casos vese con claridade, que o único que se busca é a subvención oficial por participar e o diñeiro que se acada pola venda das coplas. Ao ver os monumentos, deseguida nos decatamos - con algunhas excepcións - do desinterese, da desinformación e de certo desamor polo que é noso e que temos a obriga non só de conservar senón tamén de perpetuar e trasmitir aos nosos fillos, como foron capaces de deixárnolo a nós os nosos antergos, para os que tiña un verdadeiro significado cultural e relixioso. MARGARIDAS SILVESTRES AMARELAS, MOI PROPIAS PARA ADORNAR 29 MAIOS DO SUR DE GALICIA A este grupo pertencen os maios de Pontevedra, Vilagarcía, Caldas de Reis, Ourense, Leiro, O Barco, Verín e Allariz (21) e merecen ser destacados, ademais de pola súa vistosidade porque son os únicos que actualmente se están celebrando e esa é a causa de que se dea unha transferencia folclórica importante. Este é o caso de Santiago, que dende hai algúns anos, nun intento de resucitar esta festa, presentou uns maios que tanto na música como na súa forma son imitacións dos maios de Ourense e Pontevedra (22). En Pontevedra, nalgunhas vilas marítimas da provincia como Marín, existe o tipo de maiobarco (23), que, como indica o seu nome, representa un barco que se fai de cartón ou madeira e se tingue e adorna con flores. Transpórtase en andas, aínda que ás veces se lle acoplen unhas rodas. O maio máis representativo para Pontevedra e Ourense nuns casos ten forma piramidal e cónica noutros. Esta forma cónica ou piramidal é a que moitos estudosos do tema denominan forma tradicional, pero realmente non existe unha resposta clara, porque o maio dos últimos tempos orixinouse como unha evolución dos outros modelos ou maios xa descritos: árbore de maio, cruz de maio etc. A forma cónica do maio parece ser que representa un cumio, que á súa vez tamén denominan montículo Celta pola forma e pola situación dos castros ou asentamentos deste pobo na nosaGalicia. Outra teoría, pretende ver nestas formas cónicas e piramidais os típicos monumentos pagáns que adoraban supostamente os nosos antepasados. O que parece realmente acorde coa realidade é que estas formas representan a nosa orografía, e o recubrimento vexetal con mofos e flores representa precisamente a chegada da primavera con todo o seu esplendor e o triúnfo sobre o inverno. Representan pois, o senso de agradecemento que o home do campo manifesta ao colocar ramos de maio nas leiras de produción e o seu salpicado con auga bendita, non só para evitar os males, senón para pedir abundancia. Normalmente as ramiñas colocadas eran de loureiro e de oliveira sacadas do ramo, que era bendecido polo cura da parroquia, na misa do Domingo de Ramos Véxanse as seguintes coplas: Cobras e sapos // bruxas e ratos // toupas e meigas // fóra das miñas veigas // (24). Alumea pai // cada grao seu toledán // alumea o fillo // cada grao seu pan trigo // (25). Coplas deste estilo, son moi abundantes, na literatura acerca dos maios. Entre os etnógrafos que defenden que a forma cónica ou piramidal do maio representa a forma dos nosos montículos, atópase Xaquín Lorenzo Fernández. 30 Esta forma cónica ou tamén a piramidal considérase a máis pura, e recibe o nome de enxebre. Antigamente dentro da estrutura metíase un neno dos que portaban o maio e cantaba as súas coplas ao tempo que os seus compañeiros o secundaban a coro acompasados polo chasquido dos “ palitroques” que levaban nas mans.. MAIO TÍPICO DE PONTEVEDRA. FOTO PROPIA (ANO 1983) OS NENOS CANTAN ARREDOR DO MAIO E ACOMPASAN A SUAS CANTIGAS AO RITMO DOS PALITROQUES QUE LEVAN NAS MANS. AS FLORES AMARELAS DE TOXO, AS MARGARIDAS BRANCAS E AS RISTRAS DE OVOS E DE LARANXAS, DÁNLLE A ESTE MAIO DE PONTEVEDRA, MOITA VISTOSIDADE. 31 O MAIO GALEGO: OURENSE Aínda que en Galicia podemos ver, os tres tipos de maios xa descritos, o maio representativo desta rexión é o que ten forma piramidal ou tamén cónica, aínda que existen outros tipos de maios. Coa instauración de certames, patrocinados polas corporacións municipais, que para fomentar a Festa outorgan unha chea de premios, comezaron a presentarse fontes, pontes, fachadas de igrexas, cruceiros, alambiques e tamén avións. Son os chamados maios artísticos. A paisaxe galega determina que en Galicia a festa máis vistosa da primavera sexa a dos Maios. Esta festa non se celebra igual en todo o territorio galego, aínda que posúa o mesmo carácter de benvida á primavera, coa correspondente morte do inverno. Como xa se dixo, e aínda que perdeu o valor simbólico que tiña para os nosos devanceiros, na actualidade séguese mantendo. A participación dos maios como concurso, data de 1909, cando o director do semanario O Tío Marcos da Portela e Xavier Prado Lameiro, que era redactor do mesmo, deciden darlle pulo a unha festa, que estaba a piques de desaparecer, como o demostra o feito de que nos anos anteriores a esta data, nalgún caso, non se presentou ningún Maio. Dende o xornal, convocan o primeiro concurso e nel colaboran con participación económica a Marquesa de Atalaya Bermeja, o mesmo xornal e tamén o Orfeón, que sería o encargado de organizar a festa durante moitos anos. Neste pulo, tamén participou o Bispo As seguintes estrofas así o reflicten. A nosa festa dos maios xa quedara nos buracos e dalí sacou sin laios unha Marquesa con cartos O Tío Marcos da Portela diulle agora un empuxón que si non chega ás nubes non lle faltou intención Este ano com outros hai que darlle as grazas a sociedade do Orfeón por organizar este festón A MODO DE RESUME Podemos dicir, que non hai acordo entre os investigadores cando se quere precisar sobre a orixe dos maio, pero si que coincidimos todos, en que esta festa estivo sempre moi ligada ao medio agrícola, ao rexurdimento da natureza coa chegada da primavera e tamén coa compoñente do agradecemento das xentes do campo á terra nutricia, o que se pon tamén de manifesto na costume de colocar pólas bendecidas, nas leira adicadas a cultivo e tamén nas portas, parar alonxar da casa calquera meigallo. Teñen por tanto unha componente pagá moi salientable. Tendo en conta estas consideracións, podemos decir, que estas formas de agradecerlle á 32 natureza o seu froito, son tan antigas como as primeiras sociedades que empezaron a cultivar a terra, o que nos sitúa na etapa neolítica sen dúbida algunha. É por tanto unha festa de orixe prehistórico, que representa o trunfo da primavera como estación dulcificadota, sobre a dureza do inverno. Xa no século III a. C.se falaba na cultura sumeria “del árbol de la vida” e tamén na cultura grega se fala de Perséfone, que era filla de Demeter a deusa da fertilidade e dende ese mito preténdese explicar o cambio estacional xa comentado, ou sexa o trunfo da primavera sobre o inverno. Os suevos que poblaron Gallaecia practicaban o culto ás árbores que estaba emparellado co deus Thor ao que lle cosagraban aquelas árbores mais grosas e vellas do bosque. Coa conversión dos suevos ao cristianismo, tentase eliminar esta compoñente pagá e de iso encargarase San Martiño de Dumio no século VI. Mais como a Igrexa decatouse que o feito de prohibir non levaba a ningures, dulcificou a súa posición e será o Papa Gregorio Magno o que fai a seguinte recomendación: " Non suprimades os festíns que celebran aquelas xentes nos sacrificios que ofrecen ós seus deuses; transladalos ó día das festas dos santos mártires, coa fin de que, conservando algunhas groserias, alegrías da idolatría, se predispoñan máis doadamente a gostar das ledicias espirituais da fe cristiá." (Cfr. Clodio González, 1989) Asi foi como empezou o proceso de cristianización da festa dos maios e de tódalas festas estacionais de aí ven a cruz na que rematan e tamén o feito de facer coincidir esta festa pagá, coa festa da Santa Cruz. Existe certo vencellamento, entre a estación primaveral e o sentimento de ledicia que desperta o bo tempo e que coincide coa época da sementeira, coa importancia que iso ten para os nosos labregos. Isto xustifica,a celebración de rituais e festas de agradecemento e tamén para pedir bo tempo, para que a colleita sexa abundante. No libro de Alexandre, podemos ler: " Sedie el mes de Maio coronado de flores afeitando los campos de diversas colores, organeando las Maias e cantando d' amores espigando las mieses que siembran labradores”. O mes de Mayo, é un mes moi propicio para festexos e celebracións de carácter agrícola e tamén para a crianza dos animais domésticos de gran utilidade. E o mes da fertilidade, da ledicia e do agradecemento á terra xa que é, cando aquela nos amosa xa, se as colleitas e as froitas, van a ser abondosas (agás de treboadas), ou pola contra, vai a ser un ano malo para o labrego, porque como dín eles, “está todo moi atrasado” ou “ este ano, non hai nada”. 33 ALGUNHAS FOTOS DOS MAIOS DE OURENSE FOTO Nº 1. (FOTO PROPIA) MAIO TÍPICO: DETALLES DO ORNAMENTO 34 FOTO Nº 2. (FOTO PROPIA) MAIO TÍPICO: DETALLE ORNAMENTAL E MAXESTUOSIDADE NAS SÚAS PROPORCIÓNS 35 FOTO Nº 3. ( FOTO PROPIA) MAIO TÍPICO: ORNAMENTO CON FLORES DE BREIXO, DE CARQUEIXA, DE XESTA, DE MARGARIDAS E TAMÉN CON CARRABOUXOS 36 FOTO Nº 4. ( FOTO PROPIA) MAIO TÍPICO: DETALLE DO ORNAMENTO VEXETAL E CORES. ESTE MAIO PRESENTA UNHA BOA PROPORCIÓN ENTRE A BASE E A ALTURA..A COROA E A CRUZ BEN ELABORADAS, REPRESENTAN UN SEGUNDO MAIO 37 FOTO Nº 5. ( FOTO PROPIA) MAIO TÍPICO DE RABO DE GALO. MOI ELABORADO E BEN ADORNADO. 38 FOTO Nº 6. (FOTO PROPIA) DETALLE DAS FLORES EMPREGADAS E O SEU COLORIDO: BREIXO, XESTAS, CARQUEIXAS, LIQUENS, MARGARIDAS, ETC. PRESENTA CERTA DESPROPORCIÓN O QUE LLE RESTA BELEZA 39 FOTO Nº 7. (FOTO PROPIA). ANO 1980 NENOS DO COLEXIO DOS MARISTAS XUNTO AO SEU MAIO 40 FOTO Nº 8. O MUÍÑO FOTO Nº 9. O QUIXOTE E SANCHO PANZA (CEDIDAS POLA AA. VV. RABO DE GALO). DOUS MAIOS ARTÍSTICOS MOI ELABORADOS (*) (*) Poderíamos chamarlles, carrozas de primavera en vez de Maios. 41 FOTO Nº 1O. ( FOTO PROPIA). MAIO ARTÍSTICO: O CABACEIRO FOTO Nº 11. ( FOTO PROPIA 2007) A FESTA, COMO LUGAR DE COMUNICACIÓN 42 BOCETO DE MAIO TÍPICO OU ENXEBRE 43 CÓMO SE FAI UN MAIO TÍPICO Non pretendo outra cousa que aportar unhas humildes anotacións, adicadas sobre todo a aqueles Colexios, que poden necesitar certa axuda, nesta tarefa. O maio tradicional ou enxebre pode ter forma cónica ou forma piramidal. O armazón deste maio é de madeira natural. Esta vai recuberta con tea de saco ou arpilleira á que se cose o musgo e á que se lle engaden os adornos. É necesario en primeiro lugar dispor de dous ou tres aros de madeira, un dos cales, fará de base e os outros dous colocaranse ao longo do cono para manter ben a forma cónica da estrutura. Sobre estes aros, fíxanse unhas tiras de madeira a modo de xeneratrices do cono moi pretas unhas das outras para que tomen a súa forma totalmente curva e gardando unha perfecta simetría. Antigamente, empregábanse piñeiros moi delgados e altos ou tamén talos finos de chopo ou madeira similar, para conseguir pouco peso. Na actualidade é máis práctico e fácil, ademais de prestarse mellor, comprar "barrotes" en fábricas de madeira que xa se cortan á medida da altura que se lle queira dar ó maio e ademais, non presenta a dificultade de viren tortos, como ocorre cos talos das árbores por moito que se escollan. Unha vez fixado, o armazón toma a forma dunha gaiola cónica, sobre a que xa se procede ó seu recubrimento con tea de sacos vellos de esparto (hoxe cómprase arpilleira por metro cuadredo). Esta tea fíxase ao longo dunha xeneratriz e envólvese todo o armazón, de modo que quede moi tensa. Para iso vaise cosendo con fío de cáñamo á madeira con "atas" moi pertas unhas das outras. O feito de que quede ben tensada facilita a laboura do cosido do musgo á mesma. Unha arpilleira ben tensada e ben cosida, dá a seguridade de que o maio pode ser transportado sen problemas, e coa garantía de que o musgo non de desprenda durante o traslado ao lugar do concurso. No caso de que se queira facer unha pirámide, o procedemento é similar e soamente hai que decidir entre facela triangular ou cuadrangular, sen máis. O musgo ha de ser moi verde e en capas grandes para que a súa fixación sexa máis fácil. Tradicionalmente vénse cosendo con agulla de coser os sacos e con fío de cáñamo do que se usa para coser os chourizos, pero o máis doado é facelo cunha agulla artesanal feita para a ocasión. Esta será bastante longa e curvada para que poida entrar na capa de musgo, coller a arpillera por debaixo e saír por onde se estime necesario sen ter que estar premendo no musgo e desfacendo nel coas mans, xa que ó ser a agulla pequena e ríxida non se adapta á manipulación do cosido. O autor, despois de máis de vinte anos facendo maios, recomenda unha agulla que teña como mínimo trinta centímetros de longo e que sexa facilmente moldeable. Teremos en conta, que non pode quedar ó descuberto ningunha superficie que deixe ver a tea de saco. Unha vez cosido o musgo, o monumento tomou xa a forma dun montículo totalmente recu- 44 berto de verde. Temos pois a figura dos nosos outeiros. Agora hai que adornalo ben con flores do propio monte (*). Este é tal vez o momento máis importante da feitura do maio, porque pon de manifesto o coñecemento da natureza, o significado do monumento maio e, sen lugar a dúbidas, o gusto e a sensibilidade dos autores do monumento. ORNAMENTACIÓN Para darlle vistosidade, enfíanse en restra, o que en Galicia chamamos "carrabouxos" e que proceden dos carballos. Estas restras dispóñense ó longo do monumento e tamén en horizontal facendo ondas, liñas quebradas, debuxos, etc.Non existe unha disposición regulamentada para a súa colocación, aínda que é moi importante facer un debuxo das zonas a adornar e adaptar ben os adornos ao espazo do que dispoñemos. Non é moi recomendable o que se está a facer normalmente e que consiste en colocar a ornamentación de calquera maneira con tal de cubrir o espazo. Trátase de conseguir certa harmonía e vistosidade, xa que isto distingue en definitiva un maio feito con ilusión e mimo doutro dos que poderiamos chamar “feitos a toda présa”, os cales non transmiten sensación positiva ningunha. Unha vez adornados con estes elementos, procédese á colocación de flores silvestres, que lle darán a definitiva forma de montículo florido e de verdadeira representación do triúnfo da primavera sobre o inverno. Os elementos decorativos na súa forma, pertencen á creatividade dos maieiros. É por iso, que gustan tanto os mal chamados maios artísticos porque, se ben é certo que son moi elaborados e neles apreciase con claridade a man dos carpinteiros, somentes son representacións ou maquetas das cousas máis impensables e por tanto con pouco valor antropolóxico e cultural. Habería que darlle outro xiro a esta festa en canto á súa participación, pois son máis ben unhas carrozas recubertas de musgo. Fermosas pero carrozas. Non resulta estraño que a xente comente dos típicos, dunha maneira un tanto pexorativa, “todos son iguais" pero iso, é polo descoñecemento que existe acerca do verdadeiro significado antropolóxico e cultural desta festa. Nada máis lonxe da realidade pois cada maio é totalmente diferente ós demais, aínda que sexan todos de forma piramidal ou cónica. Nas proporcións ou medidas, (*) e na forma de adornalos, que non é máis ca unha maneira de ver a natureza, están as diferenzas e os matices que fan que un maio poida ser unha obra de arte, ou se converta nuns cantos madeiros cravados de calquera maneira co único fin de participar á busca duns cartiños da venda das coplas. Por último, procédese a fixación na parte máis elevada dunha cruz que significa a cristianización da festa, e é por iso polo que se celebra o día de Santa Cruz. Como substituto da cruz, pode levar unha campaíña e ás veces outra estrutura chamada coroa ( *), (ver fotografias), feitas con aros de madeira, flores e carrabouxos. 45 Hai estudosos que consideran que a "coroa" é outro maio superposto ó monumento cónico ou piramidal. Non son poucos os estudosos do maio, que consideran que a "coroa" é outro maio superposto ao monumento principal. O monumento leva tamén pólas de carpaza e xestas así como floriñas (**) de moitas cores, que é como se presenta o monte na primavera. Na provincia de Pontevedra, estes conos levan como adornos, varias restras de laranxas e tamén cascas de ovos. En Ourense non levan esta froita, porque non se cultiva polo extremado do clima do interior, nin tampouco as cascas de ovos. O monumento apoiase sobre unhas angas compactas ou asideiras, para ser transportado polos rapaces. É importante destacar que o auténtico maio tradicional ou enxebre faise con elementos naturais. Non admite elementos tales coma: cartón, papel, cola, cintas, plásticos, etc. Antigamente, os materiais utilizados na feitura dos maios eran roubados, e isto viña a ser unha tradición ceremonial, como nolo pon de manifesto esta copliña. Na actualidade non ocorre isto, e son os rapaces os que conseguen os materiais por medios máis normais. "Para facer este maio tivemos que ir roubar as laranxas e o fiuncho á horta do Ferradás." Os maios,que eran manifestacións puramente rurais, co desenvolvemento das cidades foron perdendo o seu primitivo significado ata case a súa total desaparición. Foi preciso que as institucións públicas tomasen as oportunas medidas convocando concursos con bos premios en metálico, coa fin de que volvesen a rexurdir. Perdeuse deste modo o verdadeiro senso que tiñan pero salvouse a tradición da festa, que era o que se buscaba. Moitos dos lugares que citamos neste libro, hai moitos anos que non presentan nin un só monumento nin celebran a festa, como é o caso de Xinzo de Limia,ou Viana do Bolo, por citar algúns. Noutros como Verín ou Monforte de Lemos, na provincia de Lugo, retomaron a celebración da festa nos últimos anos, aínda que sen a puxanza doutrora. Segundo testemuñas, as xentes desta xeración xa non acordaban esta festa nas devanditas poboacións. No referente ós citados concursos é necesario lembrar que foron as "Irmandades da Fala" as primeiras en crear "un certame" para potenciar a participación e recuperar unha festa que case morrera. Isto é debido a que nas cidades galegas, a finais do século XIX, xorde un alonxamento dunha cidade máis ruralizada, cara unha cidade máis industrial. (*) Non hai nada escrito sobre as medidas que debe ter a estrutura dun maio pero é de lóxica que a estrutura ha de ser ben proporcionada e de altura considerable. 46 O monumento representa os outeiros e polo tanto canto máis altos e proporcionados máis beleza posúen e mellor se recoñece a forza da natureza circundante. Tanto é así, que cando contemplamos a natureza, ante a maxestuosidade dos grandes riscos somos capaces de sentirnos abraiados e recoñecer a súa grandeza. Non en van as conquistas dos grandes cumios cobran cada ano o seu tributo en vidas humanas, pero iso non é suficiente para que cada día aumente o interese pola montaña e pola natureza en xeral. Como medidas axeitadas poderiamos falar dunha arista de 3,50 metros de lonxitude e dunha circunferencia de 1,10 metros de diámetro no caso dun cono. As medidas serán similares si se trata dunha pirámide. (**) En canto ás flores empregadas, han de ser propias do monte (Véxanse fotos), e polo tanto hai que descartar aquelas que proceden do xardín particular ou da floristería. No mes de maio temos unha grande cantide de flores silvestres de vistosidade e colorido que non poden ser igualadas polas chamadas "flores de laboratorio". As xestas, tanto de cor branca como de cor amarela, así como as carqueixas, os brezos e otras variedades como os codesos amarelos e tamén as margaridas, son suficientes para combinar con carrabouxos e darlle ó monumento un verdadeiro toque de beleza e orixinalidade, e por iso que aínda que tódolos maios tivesen forma piramidal ou cónica, ningún sería igual a outro. A INCOMPARABLE BELEZA DAS FLORES SILVESTRES ANUNCIAN A CHEGADA DA PRIMAVERA, TAMÉN CHAMADA ESTACIÓN DO AMOR. REMATOU O LETARGO INVERNAL E A NATUREZA XA ESTÁ DISPOSTA PARA OFRECERNOS OS SEUS FROITOS 47 AS DISTINTAS FASES DA FEITURA DUN MAIO TÍPICO OU TRADICIONAL MADEIRA DE POUCO PESO E MEDIDAS EXACTAS. A COMPROBACIÓN DAS MEDIDAS É IMPORTANTEPARA O EQUILIBRIO DA ESTRUCTURA 48 A NECESARIA E DELICADA PREPARACIÓN E DOS CARRABOUXOS. COSENDO E ADORNANDO CADA UNHA DAS CARAS POR SEPARADO 49 PRESENTACIÓN PROVISIONAL DOS ADORNOS SOBRE AS CARAS DA PIRAMIDE. A SENSACIÓN DE EQUILIBRIO E DE SERENIDADE DAS FORMAS CIRCULARES 50 CARRABOUXOS, MUSGOS E FLORES, COSIDOS CON RIOSTRAS DE XUNCO BLANCO FORMAS ELIPTICAS E CARRABOUXOS EN RAMAXE VERDE 51 COMBINACIÓN DE FLORES DE XESTAS, CARQUEIXAS, BREIXOS, CARRABOUXOS E LIQUENS DÚAS CARAS PREPARADAS E ATADAS POLA ARISTA Á ESPERA DUNHA TERCEIRA OU CARTA CARA 52 O MAIO XA ELABORADO E MEDIDAS DO MESMO = 3,50 m X 1,20 m VÉXASE O DETALLE DA BASE FEITO DE MADEIRA CON DÚAS FINALIDADES A.- PARA TAPAR AS ANDAS DE TRANSPORTE MANUAL B.- COMO CERRAMENTO DUNHA SUPERFICIE DE MUSGO E FLORES SEMELLANDO A TERRA, DA QUE EMERXE A VEXETACIÓN COA FORZA DA PRIMAVERA. 53 AS FLORES PROPIAS DO MAIO ENXEBRE OU MAIO TÍPICO DE OURENSE Como xa se dixo noutro punto do libro, o maio típico de Ourense debe levar flores silvestres das que recobren o monte de cor, beleza e vida coa chegada da primavera. Deixemos as outras flores, para adornar as carrozas de primavera, que moi ben podían substituír, ou polo menos acompañar, ás que desfilan polas rúas de Ourense nas festas do Corpus Dende estas páxinas, pido que se adique un día ás carrozas de primavera. O BREIXO EN FLOR, SEGURAMENTE SEXA O MÁIS REPRENTATIVO E TAMÉN O MÁIS VISTOSO DOS NOSOS OUTEIROS E TAMÉN DO MAIO 54 CODESO AMARELO EN FLOR XESTA BRANCA EN FLOR 55 A FLOR DO TOXO MARGARIDAS BRANCAS 56 RELACIÓN DE MAIOS E COPLAS PARTICIPANTES Nos primeiros anos, participaban case todos sen nome e cun número asinado pola organización, ao momento de inscribilo no concurso A partires de 1980, cada Maio participa con nome e número ANO 1950: 518 Estrofas COPLAS MAIOS COPLAS MAIOS . COPLAS MAIOS COPLAS MAIOS COPLAS MAIOS COPLAS MAIOS COPLAS MAIOS COPLAS MAIOS COPLAS MAIOS COPLAS O VILAR O MAIO ALDEÁN MAIO ENXEBRE MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 MAIO Nº 7 MAIO Nº 8 MAIO Nº 9 MAIO Nº 10 MAIO Nº 11 MAIO Nº 12 MAIO Nº 13 MAIO Nº 14 MAIO Nº 15 MAIO Nº 16 MAIO Nº 17 A FESTA DOS MAIOS O POTE DO PEPE CANTARES DO MAIO Nº 9 Nº 10 Nº 11 Nº 12 Nº 13 Nº 14 Nº 15 Nº 16 Nº 17 ANO 1953: 746 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 MAIO Nº 7 MAIO Nº 8 MAIO Nº 9 MAIO Nº 10 MAIO Nº 11 MAIO Nº 12 MAIO Nº 13 MAIO Nº 14 UN AFIADOR MAIO ENXEBRE 1 MAIO ENXEBRE 2 O QUE SOBRA E O QUE FALTA TERRA GALLEGA ROMANCE DAS LOBAS ASOC. OURENSÁ DE BOS AIRES ANO 1951: 328 Estrofas COPLAS MAIO Nº 1 COPLAS MAIO Nº 2 COPLAS MAIO Nº 3 COPLAS MAIO Nº 4 COPLAS MAIO Nº 5 COPLAS MAIO Nº 6 COPLAS MAIO Nº 7 COPLAS MAIO Nº 8 COPLAS MAIO Nº 9 COPLAS MAIO Nº 10 FESTA DOS MAIOS O POTE DO PEPE CANTARES DO MAIO MAIO DO 1951 A FONTE ANO 1954: 448 Estrofas MAIO MAIO MAIO MAIO MAIO MAIO MAIO MAIO MAIO MAIO MAIO MAIO ANO 1952: 522 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 7 COPLAS DOS MAIOS ESTAMPA DE OURENSE O MAIO DO SABIO 57 Nº 1 Nº 2 Nº 3 Nº 4 Nº 5 Nº 6 Nº 7 Nº 8 Nº 9 Nº 10 Nº 11 Nº 12 MAIOS Nº 13 MAIOS Nº 14 PROFECIA PRO ANA O CANTO DO MAIO ANO 1958: 376 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 MAIO Nº 7 MAIO Nº 8 MAIO Nº 9 O MAIO FORTE FONTE 1 CRUCEIRO FONTE 2 ANO 1955: 648 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 MAIO Nº 7 MAIO Nº 8 MAIO Nº 9 MAIO Nº 10 MAIO Nº 11 MAIO Nº 12 MAIO Nº 13 MAIO Nº 14 MAIO Nº 15 O DESAFIO FESTAS DO MAIO O ENXEBRE O MAIO ENXEBRE ANO 1959: 352 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 MAIO Nº 7 SANTUARIO DE FATIMA CIUDAD DE LOS MUCHACHOS ALAMBIQUE MAIO LABREGO COPLAS DO MAIO ANO 1956: 696 Estrofas. MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 MAIO Nº 7 MAIO Nº 8 MAIO Nº 9 MAIO Nº 10 MAIO Nº 11 MAIO Nº 12 MAIO Nº 13 MAIO Nº 14 MAIO Nº 15 MAIO Nº 16 MAIO Nº 17 MAIO Nº 18 SUSPIROS DUN MAIO UN AFIADOR MAIO ENXEBRE ANO 1960: 286 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 MAIO Nº 7 MAIO Nº 8 COPLAS MAIOS FESTA DOS MAIOS O POTE CANTARES DO MAIO MAIO DO 1960 A FONTE CRUCEIRO 1 CRUCEIRO 2 ANO1957: 178 Estrofas ANO1961: 286 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 CANTARES DO MAIO O ENXEBRE A FONTE MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 PIRAMIDE MAIO DO TÍOMARCOS A LAREIRA ESTAMPA GALEGA TRIPLE TIPICO 58 MAIO COUTO CRUCEIRO CRUCEIRO CRUCEIRO OS DE BREOGAN MAIO NOVO ANO 1966: 192 Estrofas MAIO TERRA DA CHISPA O LAR D’O LABREGO JAIME CONDE ANSIA J. CARLOS FERNANDEZ Ó XURADO Ó AXUNTAMENTO MAIO DA XUVENTUDE Ó BARBAÑA SOBRAL-GUSTEY MONTAÑEIROS TOVAR MAIOS 1966 ANO 1962: 386 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 MAIO TÍPICO ESCUELA DE PARADA FESTA DOS MAIOS 1962 MAIO TIPICO MAIO TÍPICO FESTAS DOS MAIOS ESCUDO E FONTE RABO.DE GALO CRUCEIRO MAIO O XANETAS MAIOS CRUCEIRO ANO 1967: 360 Estrofas O MAIO DO PARQUE MAIO Nº 1 POR J. CARLOS F. FERRO O GRAVO NO CORAZON CHOVE DOMINGO FRANC FERREIRA. ACADEMIA MAGISTER POR MANUEL RODRÍGUEZ MAIOS POR G. CID JUSTO POR JOSE MARTINEZ MONTAÑEIROS DE OURENSE AS PONTES ESTUDIANTES FUNGUEIRAZOS ANO1963: 132 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 MAIO Nº 7 MAIO Nº 8 MAIO “ MONTERREY” A TASCA ANO ANO 1968: 623 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 POR FERNANDO ÁLVAREZ FUNGUEIRAZOS CIVICO M. O AFILADOR NA LUNA FIXEMOS ISTE MAIO OS MONTAÑEIROS O“PENDELLO” ESCOLTEN SEÑORES O MAIO DO LABREGO POR J OUTEIRIÑO FERNÁNDEZO PORRIÑO CIUDADE DÓS NAIPELOS ESTAT. DE CONCEPCIÓN ARENAL PÚXOSE DE MODA.( S. BOBILLO) E PITAFIO ¡PROBE CONCEPCIÓN ESCUELA NORMAL MAGISTERIO CONCEPCIÓN ARENAL OS AMIGOS D´OS VELLIÑOS POR J. CARLOS F. FERRO POR DOMINGO FERREIRA GÓMEZ POR FERNANDO ÁLVAREZ AIQUÍ VOLVE O MAIO. POR J. M. JOSE ALONSO DO NOSO LUGAR 1964: 188 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 MAIO Nº 7 MAIO DA VENDIMIA MAIOS EN OURENSE ANO1965: 142 Estrofas MAIO MAIO MAIO MAIO MAIO MAIO PREU. DE Nº 1 Nº 2 Nº 3 Nº 4 Nº 5 Nº 6 CARMELITAS NO 1969: 731 Estrofas A MATANZA 59 JULIO ALVAREZ OU MAIO A PONTE O ALQUITAREIRO CLUB O CRUCEIRO POR EMILIO MANSO GALICIA MEIGA O MAIO DO COUTO CLUB RUTAS POR JOSE LUÍS REGO HORREO POR M. FEIJOO O MAIO SEDENTO POR LOPÉZ AMADO MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 POR JUCASILO POR PEÑA CRUCEIRO XOSE PENA MAIO DE CABEZA DE VACA A NOSA TERRA CRUCEIRO JULIO ÁLVAREZ GÓMEZ O MAIO MAÍÑO ANO 1972: 768 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 A NOSA TERRA CRUZ SANATORIO DE TOEN POR JUÁN GLEZ RODRIGUEZ POR LUÍS DE MONTEALEGRE POR JUÁN RODRÍGUEZ MAIOS DO EMIGRANTE O BURRO Y-OS CAMBEOS COLEXO MENOR POR MANUEL LÓPEZ AMADO A GRUA O CRUCEIRO POR LUIS RODRÍGUEZ JOSÉ MARTÍNEZ E CID FESTA D´OS MAIO TRILOXÍA GALEGA GALICIA TERRA DE HOMES ANO 1970: 765 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 LA SIEGA O CANASTRO POR LUÍS ÁLVAREZ POUSA CLUB “NOVA XENERACIÓN” POR NIVAGO ALICIA E XAVIER LOS CHISPAS LUIS JOSÉ MIGUEZ LEMBRANZAS DA NOSA GALICIA A PIRÁMIDE TRIANGULAR LA PIRÁMIDE CUADRANGULAR POR BASILIO DE FERREIRÚA PARROQUIA S.CORAZÓN GRUPO ESCOLAR DEL COUTO POR LÓPEZ AMADO POR JOSÉ MARTINEZ SAVITA COUSIÑAS DA NOSA TERRA O´ESPANTAYO MAIOS DA CAPITAL MAIOS DA PONTE O AFILADOR A LUA VEM MAIO ADOECIDO! COPLA DOS MONTAÑEIROS GERMÁN CID JUSTO ANO 1973: 420 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 MAIO Nº 7 OS QUE QUEDAN PARROQUIA. DE LA MILAGROSA MARISTAS DO COUTO BENPOSTA CANTO O EMIGRANTE MAIO A TELEVISIÓN ANO 1971: 1.096 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 O AFIADOR P.ARROQUIA DE LA ASUNCIÓN POR JESÚS ALVAREZ ALVAREZ POR DOMINGO FERREIRA O HOME D´AS MOCEDADE GALEGA A LAREIRA FOLKLORE POR M.FEIJOO ESCOLA DE MAESTRÍA INDUSTRIAL ANO 1974: 378 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 POR AUXILIA CLUB AALBRATOS IMOS TIRANDO SANTA MARÍA 60 A CHUVIA O MAIO MELENAS O MAIO NOVO O MAIO POR A. SANTORUM PARODIAS O MAIO NOVO O AFIADOR POR DOMINGO FERREIRA PÉREZ PONTE DO IAGO A LAREIRA RAMPA DE SAS A PONTE. MUNDO XOVEN OS VELLOS QUEDANSE SOIOS COLEGIO PADRE FEIJOO G. AMIGOS DE AVENIDA DE. PORTUGAL COLEGIO SAN FERNANDO COLEGIO CURROS ENRÍQUEZ MAIO PERIODISTA ANO 1975: 399 Estrofas MAIOS 1978: 823 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 MAIO Nº 4 MAIO Nº 5 MAIO Nº 6 COLEXIO UNIVERSITARIO POR TOÑO OUTEIRIÑO LAIO D´UN MAIO POR SINOS-MONTE MAIO POR A. VELOSO A. ORGANIZACIÓN JUV. ESPAÑOLA ANTOXIÑOS POR AVELINO GÓMEZ OSORNO COLEGIO HERMANOS VILLAR ALBATROS ANTOXIÑOS CUMPLEAÑOS MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 CLUBE ALBATROS DO COUTO CURROS ENRÍQUEZ, 8º OS DE OURENSE CRÍTICÓN. CURROS ENRIQUEZ JOSE M RODRÍGUEZ OS ESTUDIANTES CLUBE “MUNDO XOVEN” COLEGIO CURROSENRÍQUEZ COLEXIO SAN FERNANDO OS ANICETOS” DO PONTE ESTE MAIO VERDADEIRO ALUMNOS COLEGIO NTRA SRA. DEL PILAR COL NAC CALVO SOTELO LA VENDIMIA TELECLUB CORREDORES MOVEMENTO JUNIOR DA ASUNCIÓN MAIOS, AUTOR: O.M.G MAIOS, AUTOR: J.S OS PASOTAS DO COUTO POR M.FEIJOO ASOC XUVENIL. DO COUTO LEMBRANZA PEÑA AS BURGAS PIRÁMIDE DO COUTO GRUPO ESCOLAR DE MENDE OS COCHOS CA PORCA INSTITUTO MIXTO DA PONTE COLEXIO CALVO SOTELO PIRÁMIDE DO COUTO POR M.AG. SAPO MAIO AUTOR O.R.G FRENTE CULTURAL DA A.N.- P.G. ANO 1976: 659 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 POR PALANQUERA SUBELA E BUBELA HIRMAUS VILLAR ALUMNOS UNIVERSIDAD LABORAL COLEGIO NACIONAL LAS LAGUNAS NENOS DO GRUPO ESCOLAR “CURROS ENRÍQUEZ GRUPO ESCOUT “SANTA MARÍA” A SANTA CRUZ A VENDIMA LOS ALUMNOS COLEGIO NACIONAL POSÍO COUSAS DA NOS ATERRA POR SINOS-MONTE COLEXIO SAN FERNANDO FUNGUEIRAZOS M.FEIJOO MAIOS 1979: 417 Estrofas ANO 1977: 755 Estrofas PIRÁMIDE DO COUTO GRUPO ESCOLAR DE MENDE GRUPO ESCOLAR DE MENDE ALUMNOS COL. NAC. CALVO SOTELO INSTITUTO NACIONAL DA PONTE COLEXIO CALVO SOTELO 8ª A PIRÁMIDE DO COUTO COBASKY, T.F.N. M.CAG. (SAPO) COPLAS MAIOS AUTOR O.R.G MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 MAIO Nº 3 ASOCIACIÓN JUVENIL COUTO CLUB ALBATROS COUTO LOS DEL COUTO PARROQUIA ASUNCIÓN BREOGAN GRUPO ESCOLAR MENDE MAIO DE ERVEDELO XUVENTUDE DO SETENTA E SETE 61 FRENTE CULT. DA A.N.- P.G OS DE SEMPRE COLEGIO CURROS ENRIQUEZ MAIOS FONTE E PIRÂMIDE MARISTA SANTA MARIA GRUPO MIDADEN XOVENES. PARROQUIA DA ASUNCIÓN TRAS UN MUNDO NOVO ALUMNOS DE B.U.P DE SALESIANOS O MILLORÉ. ENXAME RIXOBO OS MUNDIAIS DO MEU POBO CHEDEIRO MAIO A GUILLADA FRENTE CULTURAL INSTITUTO FORMACIÓN PROFESIONAL A FARIXA OS CATIVIÑOS INSTITUTO POLITÉCNICA DE F.P. A CARBALLEIRA. ALUMNOS INSTITUTO DEL PUENTE COLEXIO NACIONAL “M LUIS ACUÑA” INSTITUTO DEL PUENTE G.RUPO GALISTREIRO MAIOS 1980: Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 AUXILIA CENTRO SOCIAL DE MARIÑAMANSA MAIOS XUVENTUDE DO SAGRADO CORAZÓN PIRÁMIDE MAIO DA AGUILLADA ALBOR TELECLUBE CORREDORES COLEXIO VISTA HERMOSA COLEXIO CURROS ENRÍQUEZ OS TRAPALLEIROS INSTITUTO DAS LAGOAS INS MIXTO DA PONTE C.P. DE MARIÑAMANSA MOVEMENTO XUVENIL A ASUNCIÓN MAIO OCHENTÓN A MOCIDADE DE SAN XÉS CLUB XUVENIL SOLPOR COLEXIO SAN FERNANDO MAIOS 1983: 638 Estrofas ALUMNOS COLEXIO CARDENAL CISNEROS MAIO DA VENDIMIA INSTITUTO E. BLANCO AMOR MAIO ARTÍSTICO OS DE SEMPRE OS TRAPEIROS COLEXIO CARDENAL CISNEROS 2º A I.N.B. AS LAGOAS ALUMNOS DE 3º B.U.P. INSTITUTO DEL PUENTE MOVEMENTO XUVENIL, PARROQUIA ASUNCIÓN MOVEMENTO JUNIOR DO SAGRADO CORAZÓN MAIO TÍPICO MARISTAS MAIO LABREGOS MARISTAS ALUMNOS 3º DE AS LAGOAS GRUPO VAGALUME RESIDE NCIA A CARBALLEIRA INSTITUTO E. BLANCO AMOR MAIO TÍPICO GRUPO GALISTREIRO TRAS UN MUNDO NOVO JUNIOR COLEXIO NACIONAL M LUIS ACUÑA SALESIANOS COU SOC. NOSO LAR DE SANTA.TERESITA CHEDEIRO ARTÍSTICO CHEDEIRO TÍPICO INSTITUTO POLITÉCNICO FP 2 CITANIA 4 COLEXIO HERMANOS VILLAR CAMPANARIO (M.J.A) CRUCEIRO (M.X.) MAIO AGUILLADA COLEXIO CURROS ENRIQUEZ E.R.G..A MAIO.- GRUPO LEDICIA MAIOS 1981: 794 Estrofas MAIO DA AGUILLADA, CLUBE SOLPOR,XUVENIL CLUBE SOLPOR INFANTIL MAIO DE AUXILIA COUSAS DE OURENSE VOLVE A LIBERTADE MAIO DE 1981 DE X. POZO MAIO DO COUTO TEODORO CAMBESES BLANCO HABITANTES DE ESPANA MAIOS DA A.N.P.G. OS MOZOS DO “PUENTE MOVEMENTO JUNIOR SAGRADO CORAZÓN CARROLEIRO NAIDE OS DE SEMPRE MAIO TRAS UN MUNDO NOVO COLERXIO CURROS ENRÍQUEZ INSTITUTO DA PONTE XOVENES DA ASUNCIÓN CASTELO GRUPO “CHEDEIRO” MAIO DAS BURGAS INSTITUTO DEL PUENTE MAIOS 1982: 928 Estrofas MOVIMIENTO J. DEL SAGRADO CORAZON OS D´O VINTEUN OS DRUIDAS E MEIGAS COLEGIO CURROS ENRIQUEZ INSTITUTO M. OTERO PEDRAIO OS CUCOS DE SEÑORIN CLUBE LETÍCIA COLEGIO CARDENAL CISNEROS MAIOS 1984: 899 Estrofas COLEXIO SAN FERNANDO OS BRUXOS DA RABAZA 62 GRUPO O MILLOR COLEXIO SAN FERNANDO MAIO ``MARISTAS´ COLEXIO CURROS ENRIQUEZ MAIO ``SANTA MARÍA´´ GRUPO ``LOS REBOLEIROS´ OS DE SEMPRE OS DISCORDANTES ASOCIACIÓN C.P. LUIS ACUÑA MAIO DE M. FEIJOO OS TRAPEIROS MAIO SANTA MARÍA BUP COLEXIO MANUEL SUEIRO COLEXIO MARISTAS E.G.B. COLEXIO LAGOAS 1 CRUCEIRO ESCUELA UNIVERSITARIA O MAIO PROTESTÓN MOV.ENTO XUVENILES PARROQUIA ASUNCIÓN GRUPO MILLEIRO MAIO 1984 LUCENTO MAIO GALISTEIRO COLEXIO LUIS VIVES I. F. P. DE BANDE OS DE SEMPRE MAIOS AUTOMOCIÓN MAIOS 1984 1 MAIOS 1984 2 MAIOS 1984 3 MAIOS 1984 4 MAIO DE SANTA MARIA COMPARSA B N G GRUPO MILLEIRO M. FEIJOO A.P.A C.P. A CARBALLEIRA MAIOS 1987: 545 Estrofas CINASCO F.P. 12 DE OCTUBRE ALUMNOS COLEXIO CURROS ENRIQUEZ ALUMNOS VALLE INCLÁN INSTITUTO BACHILLERATO O COUTO ESCOLA UNIVERSITARIA DE E.X.B BARRIO DE SAN FRANCISCO OS MAGNÍFICOS MAIO O MELLOR O CASTRO MAIO DA AGUILLADA COLEXIOUNIVER DE OURENSE A.A.V.V. DE SAN BREIXO AS NOSAS TRANGALLADAS COLEXIO SAN FERNANDO MOVIM JUNIORORENSE. MAIOS 1987 1 MAIOS 1987 2 MAIOS 1987 3 O PINO MAIOS 1985: 611 Estrofas COLEXIOUNIVERSITARIO AGUILLON VERDESCENTE F.P.2 – 12 OUTUBRO COL. SAN FERNANDO CARLASKA GRUPO FIADEIRO, O MAIO CRITICÓN OS TRAPEIROS MAIO BALBUCINANTE OS DISCORDANTES XOV. PARR DO SDO CORAZÓN A.P.A. COLEXIO LAGOAS OS CARRABOUXOS DE TARRIO CHEDEIRO PEÑA A RODA MAIO DA LABAREDA COLECTIVO MENCER MOV. JUNIOR OURENSE MAIO AGUILLADA OS GARGALLÁNS E.R.G.A POR UN MUNDO NOVO MAIOS 1988: 586 Estrofas MAIO Nº 1 COLEXIO CURROS ENRIQUEZ MAIO CARLASCA ARRANXAR CRUZ VERMELLA XUVENTUDE MAIO COLEXIO “LAGOAS 1” ALUMNOS DE F.P. 12 DE OCTUBRE, ALUMNOS 3º OS DE FORA GRUPO DE LEMBRANZAS ASPANAS AGRUPACIÓN FOLCLÓRICA FIADEIRO COLEXIO GUILLELME BROWN CENTRO EDUC MONTEALEGRE A CARBALLEIRA MOVIMIENTO JUNIOR A.C. 5º CURSO E.G.B. MM. JOSEFINAS. ESCOLA UNIT VILAR DO PINTO. O MAIO TEIMUDO. SAN BREIXO. MAIOS 1986: 433 Estrofas MAIOS 1989: 555 Estrofas MAIO Nº 1 MAIO Nº 2 INSTITUTO DE F.P. 12 DE OCTUBRE COLEXIO PUBLICO E.G.B. CÍRCULO CULTURAL CINASCO CONCELLO DE COLES MAIO DA LABAREDA MAIO ASOC CASTRELOS MAIO ESPERANZADO COLEXIO SAN FERNANDO ASOCRÍTICAXUVENIL “OS BUXOS” MANUEL FERNÁNDEZ MAIOS 1989 CRUZ VERMELLA XUVENTUDE GARABELLADAS C. P. CARTELLE 63 GRUPO XUVENIL “ A CAROCHA ” CRUZ VERMELLA XUVENTUDE OS BUXOS MAIOS DO 91 MAIOS 1991 CURROS ENRIQUEZ E.G.B YANKIFOBIA COPLA XERAL ASOCIACIÓN XUVENIL AGARIMO, PARROQUIA DA MILAGROSA COLEGIO “ PADRE FEIJÓO ” OS BERRONS ASOC JUVENIL “LIMIAR”. CUDEIRO OS GAITEIROS DA PONTEVELLA BARRIO DAS CAMELIAS A CAPELA A PIRÁMIDE LAXAS DE SEIXO. DO COLEXIO “AS LAGOAS 1” MEENDINHO. GRUPO REINTEGRACIONISTA GUILLELME BROWN. A.S.P.A.N.A.S. I.R.O.P. MAIOS 1989 LABOR. ANTROPOLOXÍA SOCIAL COLEXIO LAGOAS COLEXIO PÚBLICO DE PRÁCTICAS COLEXIO CURROS ENRIQUEZ A.S.P.A.N.A.S. INSTITUTO F.P. 12 OUTUBRO COLEXIO GUILLELME BROWN MAIOS 1989 MAIOS 1989 MAIO DE RABODEGALO A.A.V.V. DE RABODEGALO MAIOS 1990: 596 Estrofas GRUP ANTIOCARBALLEIRA CENTRO SAN PABLO ASOC XUVENIL ALCANTRE AL 3º F.P. 12 DE OCTUBRE MAIOS 1990 1 MAIOS 1990 2 COLEXIO GUILLELME BROWN COLEXIO UNIVERSITARIO OS DE SEMPRE COLEXIO PÚBLICO LAGOAS AS TRASNADAS D´OS MAIOS MAIOS 1990 (O MUNDO) CRUZ VERMELLA O MAIO TEIMUDO O MAIO OBSERVADOR COLEXIO PÚBLICO “SAN MARCOS” GRUPO MEENDINHO A RODA DE AFIAR ASOC. XUVENIL “OS BUXOS” ASOC. XUVENIL CUDEIRO OS ESTUDIANTES A.A.V.V. SAN BREIXO MAIO AGUILLADA ANO 1992: 1159 Estrofas ASOCIACIÓN “ NOSO LAR “ O VINTEUN MAIO AS TRASNADAS GRUPO LAGOAS G. MUNDO NOVO SAGRADO CORAZÓN FANZINE ESTUDIANTIL INDEPEN. DO LICEU DO COUTO COLEXIO GUILLELME BROWN OS DISCORDANTES A.A.V.V. SAN BREIXO “ TEIMUDO ” A.A.V.V. SAN BREIXO “ DO LECER ” COLEXIO GUILLELME BROWN A ESMORGA CRUZ VERMELLA XUVENTUDE G. SEN FRONTEI. SDO. CORAZÓN. PEÑA “ OS TROUSADOS ” AUTOMOCIÓN PEÑA “ OS FESTEIROS ” OS INTRÉPIDOS ASOC. XUVENIL “A MILAGROSA ” OS TRANGALLÁNS A.A.V.V.. “ O POLVORÍN ” ASOC. XUVENIL A CMAR COLEXIO MANUEL LUIS ACUÑA ESCOLA DE MAXISTERIO O BROTE ECOLOGISTA OS MEIGALLOS OUTEIROS 12 DE OCTUBRE COLEXIO GALICIA PEÑA ANTI-EMBRIAGADA ASOC. MOUCHIÑOS GRUPO “O MEIGALLO” COLEXIO PADRE FEIJOO A.A.V.V. DE RABODEGALO O MAIO A.A.V.V. DE RABODEGALO MAIOS 1991: 892 Estrofas TEIMUDO SAN BREIXO MAIOS 91 OS CALVOS SOUTELOS GRUPO “A ESMORGA” MAIOS 1991 ASOC.XUVENIL A DE MAR A.A.V.V. “A FOLLATEIRA” MAIOS ´91. COLEXIO MANUEL LUIS ACUÑA MAIO TÍPICO MOUCHIÑOS DO PAÍS OS COLEGAS OPTIMISTAS POMBIÑA NA PAZ. COLEXIO DIVINO MAESTRO CARTELLE. C.P. SAN MARCOS COLEXIO SAN FERNANDO PEÑA “OS FESTEIROS” INSTITUTO F.P. “12 DE OCTUBRE”. CENTRO E. MONTEALEGRE 64 LAXAS DE SEIXO INSTITUTO DO COUTO ASOCIACIÓN XUVENIL LIMIAR A.A.V.V. RABODEGALO CRUCEIRO A.A.V.V. RABODEGALO A FEIRA A.A.V.V. RABODEGALO PIRÁMIDE CRUZ VERMELLA XUVENTUDE PEÑA OS MUSGUEIROS MAIO POLOS RIOS A GENTE DA BARREIRA O CANTO DO GRILO A.S.P.G. P. OS LACAZÁNS OS INFORMÁTICOS MAIOS DO 94 COLEXIO CARDENAL CISNEROS GRUPO XOVEN MAIO DO CAMPUS A.A.V.V. A FOLLATEIRA COLEXIO SAN FERNANDO A.A.V.V. DE RABODEGALO ASOC. AMIGOS DO GALEGO G XUNTOS P. TRINIDADE COLEXIOSAN FERNANDO LAXAS DE SEIXO I. F. P. “ 12 DE OCTUBRE ” MAIO 1992 COLEXIO “ LAGOAS 1 ” AGRUP CARRABOUXOS MAIO PONTE PELAMIOS PANT DE CARRABOUXO ANO 1993: 1012 Estrofas OS SOCHANTRES ASOC. CULTURAL FROUMA OS DO POLVORÍN OS VETERANOS A.A.V.V. A FOLLATEIRA COLSAN FERNANDO GRUPO MEENDINHO COL M. LUIS ACUÑA-1A.A.V.V. O POLVORÍN OS TRANGALLANS GRUPO XUNTOS ASPANAS COL M. LUIS ACUÑA -2COLEXIO PADRE FEIJOO OS TROVADORES I. DE F.P. 12 DE OCTUBRE A.A.V.V. SAN BREIXO A VALENZANA A PONTE VELLA A RODA COLEXIO GUILLELME -I COLEXIO GUILLELME -2 ASOCIACIÓN A FARANGULLA ASOC CULTURAL NOSO LAR AGRUPACIÓN AURIENSE LAXAS DE SEIXO INSTITUTO DO COUTO ASOC XUVENIL LIMIAR MAIO DA GADANHA MAIO ACADEMIA POSTAL SAN ESTEBAN DE UNTES A.A.V.V. RABODEGALO-1A.A.V.V. RABODEGALO-2A.A.V.V. RABODEGALO-3PELUQ YESTÉT 12 OCTUBRE A.CUL GAITEIROS PONTEVELLA OS MAIOS DO CURROS ANO 1995: 742 Estrofas LUDOTECA ASPGA PEÑA “ OS FEIRANTES ” AGRUPACION CULTURAL “ AURIENSE ” LAXAS DE SEIXO C.P. MANUEL LUIS ACUÑA EQUIPO DE NTRA SRA JÓVENES MEENDINHO ASOC XUVENIL CULT. VIMBIO C. P. DE MENDE COLEXIO SAN FERNANDO ASOC XUVENIL ESCAQUES SOCIEDADE DEP. RIVELA A.A.V.V. DO PIÑOR ASOC. CULTURAL FROUMA A.A.V.V. DO POLVORÍN INSTITUTO F. P “ 12 DE OCTUBRE ” A.A.V.V. PONTE CANEDO MOCIDADE INTERDEPEN. CRIST SIN FRONTERAS COLEXIO GUILLELME BROWN COLEXIO PADRE FEIJOO A.A.V.V. STA. TERESITA OS CHANCAS INSTITUTO DO COUTO ASOC XUVENIL ANTÓN TOVAR A GENTE DE BARREIRA CLUB. JUBIL. CAIXA GALICIA OS TRANGALLÁNS A.A.V.V. RABODEGALO I A.A.V.V. RABODEGALO II CASA DA XUVENTUDE ANO 1994: 862 Estrofa GRUPO MEENDINHO A.A.V.V. O POLVORÍN OS TRANGALLANS COLEXIO PADRE FEIJOO MAIOS 1994 COSAL COL GUILLELME BROWN MAIOS 1994 AGRUPACIÓN AURIENSE ANO 1996: 954 Estrofas ASOC. XUVENIL O MORGULLO AA. VV. “ AS VEIGAS DE REZA ” A.A.V.V. DE RABODEGALO A.A.V.V. DE RABODEGALO (2) A GENTE DA BARREIRA ESTUDIANTES INTERDEPENDENTISTAS. 65 PEÑA “ OS FEIRANTES ” ASOCIACIÓN JUVENIL LIMIAR SOCIEDAD DEPORTIVA RIVEL LUDOTECA DA A.S.P.G.A. COLEXIO GUILLELME BROWN PELIQUÍN AGRUPACIÓN CULTURAL “ AURIENSE ” LAXAS DE SEIXO-SEIXALBO OS TRANGALLÁNS COLEXIO SAN FERNANDO EQUIPOS DE NUESTAR SEÑORA COLEXIO CARDENAL CISNEROS COLEXIO PÚBLICO FEIJOO-ZORELLE ASOCIACIÓN ANTÓN TOVAR C.P. MANUEL LUIS ACUÑA MAIO 1996 1 MAIO 1996 2 SOC. XUVENIL SCOPULUS-X SAN EUSEBIO MAIO “ DUN CONCURSANTE ” ASOC. XUVENIL “ NOSO LAR ” MEENDINHO. PEÑA “ OS FEIRANTES ” VILLAR. FINCA FIERRO. ASOC. A.TOVAR. ANO 1999: 750 Estrofas COLECTIVO OURIÇO DA A.S.P.G.P. OTERO PEDRAYO. ASOCIACIÓN OU RENSÁ AMIGOS DE VENEZUELA. RESIDENCIA SANTA MARÍA. COLEXIO LA PURÍSIMA COLEXIO GUILLELME BROWN 12 DE OCTUBRO ESTUDIANTES INDEPENDENTISTAS:. A.C. AURIENSE. MOVIMIENTO C. XANDOQUE:. A ESMORGA AS EIRAS CLUBE JUVENIL ERVEDO PEÑA “ OS FEIRANTES ” ASOCIACIÓN PAO DE BUXO. CLUB DE JUBILADOS COLEXIO PADRE FEIJOO-ZORELLE. ALUMNOS F.P. DO I.E.S. 12 DE OUTUBRO. CRUZ ROJA ESPAÑOLA ANO 1997: 614 Estrofas EQUIPOS DE NOSA. SEÑORA. ASOC. FAMILIA IGLESIAS BELLO ASOC. PAO DE BUXO. O. SOLO. G. ETNOGRÁFICO “ FOULA ” C.P. IRMÁS VILLAR. ESCOLA DE MAXISTERIO ASOCIACIÓN O TORRON DE. CARBALLIÑO. LUDOTECA DA A.S.P.G.P. MEENDIÑO RABO DE GALO I RABO DE GALO II COLEXIO SAN FERNANDO ASOC. CULTURAL AURIENSE ASOC. XUVENIL DO COUTO TOLAS NORDICAS OS TRANGALLANS ANO 2000: 382 Estrofas ASOC. LUCHA CONTRA ENFERMEDADES RENALES SANTA MARTA DE VELLE RESIDENCIA SANTA MARÍA LUDOTECA DA A.S.P.G.P. A VOZ DA CONCIENCIA RABO DE GALO IRMÁNS VILLAR ASOCIACIÓN CULTURAL AURIENSE ASOCIACIÓN CONTRA EL CANCER COLEXIO PADRE FEIJO- ZORELLE. A CARBALLEIRA. OS TRANGALLÁNS. COLEXIO CARDENAL CISNEROS A.A.V.V. RÚA DO VINTEÚN A.A.V.V.AS EIROAS. CLUBE JUVENIL “ERVEDO” DA ASPGP ANO 1998: 761 Estrofas COLEXIO 12 DE OCTUBRE. TOLAS NORDICAS. PENA “ OS PASANTES ” COLEXIO PUBLICO “ MANUEL L UIS ACUÑA ” A.A.V.V. AS VEIGAS DE REZA. ASOCIACION PAO DE BUXO. CRUZ VERMELLA. RESIDENCIA SANTA MARIA. A.C. AURIENSE. COLECTIVO ECOLOXISTA OURICO “A.S.P.G.P”. LUDOTECA DA “A.S.P.G.P” CLUBE JUVENIL “ERVEDO” ASOC. FOLC. TRAD. OURENSE. ALUMNOS “ 12 DE OUTUBRO ” ASOC. XUVENIL EXP.COUTO ASOC. OURENSANA AMIGOS DE VENEZUELA. OS TRANGALLÁNS COLEXIO PADRE FEIJOO CLUB DE JUVILADOS. ANO 2001: 465 Estrofas MAIOS Nº 1 RABO DE GALO (ROMERÍA) RABO DE GALO (O GALIÑEIRO) CLUBE XIMNASIA PAVILLÓN RESIDENCIA SANTA MARÍA COLEXIO GUILLELME BROWN ASOCIACIÓN JUVENIL MAIO DO COUTO IES. O COUTO O MEIGALLO A.L.C.E.R. CENTRO DE MAIORES DE OURENSE PARROQUIA SANTA MARTA DE VELLE COL. PÚBLICO IRMÁNS VILLAR 66 COLEXIO CONCEPCIÓN ARENAL ASOCIACIÓN CULT. SAN PÍO X ANPA DO IRMÁNS VILLAR POR RUBÉN LÓPEZ. RABO DE GALO (O FUMEIRO) AGROMAR A.A.V.V. RUA DO 21 (ART) A.A.V.V. RUA DO 21 (ENX) COLEXIO GUILLELME BRONW A.X. PARROQUIA DE VELLE (ART) A.X. PARROQUIA DE VELLE (ENX) A.A.V.V. AS EIROAS AMANDO IGLESIAS A.L.C.E.R. A.X. OS GALOS A.M.I. A. X. SANTA CRUZ DE ARRABALDO A.A.V.V. LAXAS DURAS ASOCIACIÓN XUVENIL S. PÍO X ASOCIACIÓN XUVENIL ANTÓN TOVAR ASOCIACIÓN CULTURAL COMPARSA AS MASCARADAS A.A.V.V. RÚA DO VINTEÚN LUDOTECA DA A.S.P.G.P. COLEXIO PADRE FEIJOO-ZORELLE EL PARABRISAS.MAIOS A.G.I.R. ASOCIACIÓN C. AMIGOS DE VENEZUELA ANO 2002: 445 Estrofas COLEXIO PÚBLICO IRMÁNS VILLAR ASOCIACIÓN CULTURAL. SAN PÍO X RABO DE GALO (A SEITURA) RABO DE GALO (ESTANQUE) GUILLELME BROWN A LUMIÑO DE VELLE ALCER POR JULIO E SONIA O ESPANTALLO CENTRO DE MAIORES DE OURENSE COLEXIO PADRE FEIJOO-ZORELLE AMI-AGIR RESIDENCIA SANTA MARÍA S. D. C. “ ARRABALDO ” BANDA DE GAITAS CASTELO. MAIO 2002 COPLA DOS MAIOS ASOC. ESTUDANTES INDEPENDENTISTAS ANO 2005: 355 Estrofas A.A.V.V. RABO DE GALO ( ART) A.A.V.V. SANTA ANA DO PINO A.A.V.V. RABO DE GALO (ENX)) A. C. SAN PIO X A ESMORGA ALOUMIÑO DE VELLE (I) ALOUMIÑO DE VELLE (II) ANPA CEIP IRMÁNS VILLAR COLEXIO GUILLELME BROWN COLEXIO PADRE FEIJOO-ZORELLE AMI A.X. OS GALOS COLEXIO CONCEPCIÓN ARENAL MAIO DO OCTOXENARIO (AMANDO IGLESIAS) AMPA OTERO PEDRAYO ASOC XUVENIL MILENIUM SOC. DEP. SANTA CRUZ DE ARRABALDO CEIP DE MASIDE I CEIP MASIDE (CRUCEIRO) CEIP MASIDE (A IGREXA) A.X. MILENIUM XXI S.D. ARRABALDO ANO 2003: 333 Estrofas COLEXIO PADRE FEIJOO AMPA IRMANS VILLAR (ART) AMPA IRMANS VILLAR (ENX) BORJA RODRIGUEZ FDZ A.A.V.V. AS EIROAS A.L.C.E.R. SOCIEDAD DEPORTIVA. SANTA CRUZ IES OTERO PEDRAYO (ART) IES OTERO PEDRAYO (ENX) ASOCIACIÓN CULTURAL SAN PÍO X AMANDO IGLESIAS CLUB DE XUBILADOS COLEXIO CONCEPCION ARENAL (ART) COLEXIO CONCEPCION ARENAL (ENX) ALUMIÑO DE VELLE A.A.V.V. RABO DE GALO COLEXIO GUILLELME BROWN ANTON LOPEZ VALEIRAS RESIDENCIA SANTA MARÍA AGROMAR ANO 2006: 114 Estrofas PARROQ. SANTA MARTA DE VELLE (MAIORES) PARROQ. SANTA MARTA DE VELLE (NENOS) A.M.P.A. OTERO PEDRAYO A.M.I. A.A.V.V. DE SANTA ANA DO PINO A.A.X.X. OS GALOS MAIO DE RABO DE GALO I MAIO DE RABO DE GALO AMANDO IGLESIAS MOURE ASOC. DEP. CULT. ARRABALDO A.A.V.V. AS EIROÁS COLEXIO PADRE FEIJOO-ZORELLE ASOCIACIÓN XOVEN RABO DE GALO.. ANO 2004: 437 Estrofas ASOCIACIÓN XUVENIL MILENIUM RESIDENCIA OS GOZOS. RESIDENCIA SANTA MARÍA A.A.V.V. SAN BERNARDO DE TIBIÁS ASOCÇOM JUVENIL FAISCA COL PADRE FEIJOO-ZORELLE ANPA DO IES OTERO PEDRAYO ANO 2007: 420 Estrofas A.A.V.V. RABO DE GALO (TERMAS) 67 O CARRABOUXO.PERSONAXE MAIO DA RUA DO 21. PIRÁMIDE ASOC. PONTE PELAMIOS CRUCEIRO PARROQUIA. SAN PIO X. PIRÂMIDE FOGAR DO MAIOR PIRÁMIDE CABACEIRO LOUMIÑO 1-VELLE PIRÂMIDE.4 MULLERES DA TERRA COLEXIO PADRE FEIJOO PIRÂMIDE MAIO DO CENTRO COMERCIAL COLEXIO CONCEPCIÓN ARENAL-PIRÁMIDE QUEIXUMES PINOS- PIRÁMIDE PIRÂMIDE (S.N). MAIO DO OCTOGENARIO ALOUMIÑO 2 - PIRÂMIDE. COLEXIO OTERO PEDRAYO. ANO 2008: 320 Estrofas I.E.S OTERO PEDRAIO A.A.VV. RABO DE GALO MAIO DE RABO DE GALO AMI A.M.I. A ESMORGA ANIMACIÓN PARROQUIA SAN PÍO X COLEXIO CONCEPCIÓN ARENAL COPLAS DOS MAIOS DO OCTOXENARIO SOLITARIO OS MAIOS-SEIXALVO 2008 MAIO DO FOGAR DO MAIOR COLEXIO PADRE FEIJOO MAIO COLECTIVO ( * ). Nalgúns anos, non coincide o número de maios presentados ao concurso, co número de Coplas arquivadas, xa que era normal que participasen maios sen coplas e tamén soi coplas. Para salvar dalgún xeito esta irregularidade, tomaremos como moi aproximados á realidade os datos amosados, cunha marxe de error de máis menos 2. Outra dificultade para acadar a total exactitude dos mesmos, é a escasa referencia da prensa local, en canto ao número exacto de maios presentados. Case sempre se fai referencia a unha cifra aproximada e nalgúns caso nin iso. VILAS E POBOS DA PROVINCIA PARTICIPANTES NA FESTA BANDE (1984) CARBALLIÑO CARTELLE (1989) COLES (1987) CUDEIRO MASIDE REZA SANTA CRUZ DE ARRABALDO TIBIÁS VELLE VILAR DO PINTO VIGO É un dato moi negativo para a evolución da Festa dos Maios, que as vilas relacionadas, tiveran unha aparición moi fugaz, xa que nalgús casos somente participaron un ano e non volveron a facelo e noutros, con tres anos de participación abandonaron a mesma. Isto, é o reflexo da falla de sensibilidade por parte das institucións, que nin potencian adecuadamente a festa dende o eido económico, nin coidan dos detalles e atencións necesarios para que a xente se sinta cómoda e arroupada na celebración da mesma e tamén dos Colexios, que non son capaces de transmitir adecuadamente o verdadeiro valor da mesma. 68 ESTADÍSTICA DE PARTICIPACIÓN ANUAL NÚMERO DE MAIOS PARTICIPANTES (*) ANO 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 Nº 2 2 3 4 4 5 7 10 10 0 0 11 ¿*? 13 13 15 16 16 17 18 19 17 20 15 20 21 17 19 21 08 ANO 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 Nº 13 12 17 15 17 10 09 07 09 13 25 19 27 21 21 14 18 17 18 21 36 14 20 25 29 24 28 22 18 20 ANO 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Nº 18 20 24 11 47 37 29 31 27 17 25 20 16 24 17 20 24 22 13 17 14 TOTAL 1524 TOTAL DE MAIOS PARTICIPANTES: 1524 MEDIA ANUAL PARTICIPANTE: 19 (+,-2) 69 NÚMERO DE ESTROFAS REXISTRADAS. ANO Nº Estr. ANO Nº Estr. ANO Nº Estr. ANO Nº Estr. 1928 17 1951 328 1974 378 1997 614 1929 19 1952 522 1975 399 1998 761 1930 60 1953 746 1976 659 1999 750 1931 68 1954 448 1977 755 2000 382 1932 54 1955 643 1978 823 2001 465 1933 72 1956 695 1979 417 2002 445 1934 112 1957 173 1980 476 2003 333 1935 268 1958 375 1981 794 2004 437 1936 212 1959 352 1982 928 2005 355 1937 *** 1960 373 1983 638 2006 114 1938 *** 1961 285 1984 859 2007 420 1939 192 1962 385 1985 611 1940 *** 1963 132 1986 423 1941 222 1964 188 1987 545 1942 296 1965 242 1988 586 1943 218 1966 292 1989 555 1944 276 1967 360 1990 596 1945 288 1968 623 1991 852 1946 402 1969 731 1992 1159 1947 546 1970 765 1993 1312 1948 626 1971 1096 1994 862 1949 428 1972 763 1995 742 1950 518 1973 420 1996 954 TOTAL: 37.254 NÚMERO TOTAL DE ESTROFAS: 37254 MEDIA DE ESTROFAS POR ANO: 490 70 CAPÍTULO II AS COPLAS DOS MAIOS: INTRODUCIÓN Considerando que este libro ten como base o estudo e a evolución social de Ourense a través da análise das coplas dos maios, creo conveniente dedicarlles unhas páxinas a estas fermosas cantigas que foron, son e serán sempre as portadoras das inquedanzas, ansias e denuncias que o noso pobo quixo facer publicamente, para o coñecemento da sociedade, nun día que, a pesar da censura á que tiveron que someterse, sempre foron testemuñas dos avatares sociais. Dende que a censura deixou de exercer presión sobre os maieiros, as coplas acadaron a liberdade suficiente para seren notarios da situación a todos os niveis, e por iso teñen un valor incalculable. As coplas dos maios foron case sempre de corte satírico, aínda que esta temática foi moi censurada nalgúns casos por persoeiros da cultura popular galega, como demostra unha carta que lle escribe Manuel Torres a Xosé Ramón Fernández Oxea (Ben-Cho-Shey), o día 3 de maio de 1956, referíndose á festa celebrada en Marín e na que, entre outras cousas lle di textualmente: “Querido Xosé Ramón: (…) Pois saberás, que fixemos a festa dos maios como de costume organizada pol-a C. Santa Cecilia. Foi unha grande festa, pero inda que se pubricaron bases ben craras para acabar coa costume de facer copras satíricas, non houbo maneira de evitar que o mal gusto nos colara algun has.(…) Pero eu non penso morrer denantes de limpar a festa dos maios de todo o que non sexa a pureza infantil". Nestas composicións critícanse os vicios e os sucesos que ao longo do ano tiveron maior repercusión social. É frecuente que esta crítica se centre en problemas locais e tamén nacionais, tanto de carácter político como costumista, ou sobre a vida na localidade. Ano tras ano, os concellos e as institucións son axuizadas no desempeño das súas funcións. É moi difícil, case imposible, que un feito que non gustase a un sector da poboación, ou que tivese certa repercusión no seo da sociedade, non sexa cantado polos copleiros nese mesmo ano, e en non poucos casos séguese recordando ao ano seguinte. Debemos ter en conta a súa importancia. Xa que logo, estas composicións son máis antigas ca os xornais, e constitúen dese xeito unha especie de crónica de todo o que acontecía. Por iso poden considerarse como auténticas crónicas locais, nacionais ou internacionais, así como as mellores fontes de información sobre as formas de vida dos nosos devanceiros, dende hai case 100 anos, xa que as primeiras coplas aparecen en Ourense no ano 1917, sen que iso queira dicir que non houbese algunha máis antiga, pero dende logo, que desa data é a que está catalogada. 71 Parece que en Pontevedra foron recollidas algúns anos antes que en Ourense, xa que na única en que se pode seguir o devir histórico durante estes máis de cen anos é Pontevedra, grazas a varios amantes da festa que foron gardando as follas tódolos anos. Posteriormente,entregaríanllas, eles ou os seus descendentes, ao Museo Provincial, que é onde se poden consultar agora estes interesantes e á vez sinxelos documentos, moitos de cativo valor literario, pero todos eles de grande interese histórico-antropolóxico. (Cfr. Clodio González, 1989). Coa incorporación á festa por parte dos colexios (*) e outras asociacións culturais, as coplas acadaron un maior nivel non só en canto á linguaxe empregada para relatar o seu contido, senón tamén en canto á métrica e á rima, dándolles a estas unha maior musicalidade e beleza. Segundo afirma Fernández Oxea, nos primeiros tempos facíanse soamente dous exemplares manuscritos das coplas: un para a censura e outro para o cantar.(Cfr. Tarrío Fernández, J. A. 1988). No estudo da evolución destas cantigas ou coplas teremos en conta que entre elas, aínda que case todas de carácter satírico, presentan diferenzas en función do maio que representan. Así que, deste xeito, poderiamos distinguir basicamente catro tipos de coplas, entre as que destacamos: Coplas do maio humano Coplas do maio figurado Coplas da raíña maia Coplase do ramo de maio. O desenvolvemento da temática destas cantigas estivo sometido á propia evolución da sociedade galega, pois íase pasando dunha sociedade moi rural, que foi a orixe dos maios, a unha sociedade en que a pequena burguesía comezaba a facerse un oco, co conseguinte desprezo por todo o que tiña un compoñente puramente galego, tanto na lingua utilizada, coma na crítica e na retranca tan propias da nosa terra. Nalgunhas cidades mesmo chegou a desaparecer ou transformarse durante varios anos o seu contido, xa que os mesmos maios tamén foron experimentando cambios na súa estrutura e apareceron deste xeito uns maios chamados artísticos, de figuras insospeitadas e pouco representativas coa identidade do pobo rural e, polo tanto, moi diferentes aos tradicionais de forma cónica ou tamén piramidal, en recordo dos nosos cumios. Como antes dixen, trocáronse tamén aquelas coplas de corte tradicional por outras máis satíricas e de máis acollida polo público en xeral. Estaban máis castelanizadas e nalgúns casos foron feitas integramente en castelán ou alternando estrofas en castelán e galego. Dito isto, podemos clasificar as coplas ou cantigas dos Maios, en dous grandes bloques: Coplas Tradicionais Coplas Anuais 72 COPLAS TRADICIONAIS Estas coplas, como xa se dixo, eran moi propias dos maios humanos e presentaban poucas variantes, xa que a súa temática xiraba arredor dos saúdos e as peticións que o neno vestido de maio con roupa de fiúncho e flores pedía polas rúas a vontade dos veciños e polo tanto non podía ser moi ácido se desexaba que lle deran a esmola. Na actualidade esta modalidade está xa case desaparecida das nosas cidades galegas. As máis antigas datan do ano 1840 e aparecen recollidas en Pontevedra. Estas coplas íanse transmitindo de xeración en xeración e chegaban a ser coñecidas por toda a comunidade. Perpetuáronse durante moitos anos aínda que na actualidade xa foron esquecidas e soamente se poden ter noticias delas pola súa existencia en coleccións privadas e institucionais. Estas composicións posuían carácter de ritual agrario, como así o defendeu no seu momento D. Vicente Risco, e a súa fonte de inspiración era a manifestación de agradecemento do pobo para a terra nutricia, que nos dá os froitos necesarios para vivir. COPLAS ANUAIS Son aquelas que se cantan unha vez ao ano e polo tanto son diferentes todos os anos, porque cada maio presenta as súas.Tanto as coplas como a información varia sobre o tema foi recollida de arquivos particulares e da Biblioteca Provincial, así como da Biblioteca da Excma. Deputación, que posúe as primeiras dende o ano 1928 e que foron doadas á devandita institución por Ben-Cho-Shey. Foron estudadas unha a unha para poder facer unha análise exhaustiva do seu contido, descartando como é lóxico a súa parte primeira, que vén a ser un saúdo á Festa e unha presentación do maio. Así mesmo, tamén foi excluída a parte final destas, que constitúe a despedida do maio despois da consabida petición ao xurado para que lle conceda o desexado premio. Quedaron pois como contidos para analizar as partes centrais das coplas, que son as verdadeiras portadoras de significado, e que,coas súas limitacións, quedarán para a posteridade como unhas sinxelas pero valiosísimas hemerotecas de fácil consulta.Esta é a idea con que nace este libro, ademais de facer a recompilación de todas as coplas que na actualidade coñecemos na historia dos maios de Ourense. Trátase, pois, de estudar, como xa se dixo, a evolución da sociedade en Ourense nos case cen derradeiros anos. As coplas, nos primeiros anos que recollemos, tiñan moi pouca calidade literaria, aínda que cumprían sobradamente a súa función de exaltación da primavera e agradecemento á terra e ao mesmo tempo para facer a correspondente crítica social. A medida que foron transcorrendo os anos,- como é lóxico-o nivel de calidade foi aumentando ata atoparnos nos últimos tempos con algunhas de certo valor poético (ano 1956) e moita imaxinación 73 As coplas dos maios, durante moitos anos, sobre todo na época da ditadura, foron sometidas a censura, tanto política, como relixiosamente. Durante varios anos tiveron que pasar pola autorización do xefe da Garda Municipal, non en van, participaba no xurado unha persoa nomeada polo bispo da Diócese, pois como xa se dixo, esta festa ten unha orixe pagá aínda que foi cristianizada pola Igrexa facéndoa coincidir coa celebración da Festa da Santa Cruz. Esa é a razón pola que os monumentos ao maio rematan cunha cruz colocada no cumio. Como consecuencia da censura, non foron poucas as coplas secuestradas pola autoridade, no mesmo lugar de celebración da Festa, como lles sucedeu no ano 1956, ás presentadas co título “Suspiros d`un maio”, retiradas,por orde gobernativa, no propio recinto en que se estaba a celebrar a Festa. O seu contido é o seguinte COPLAS REXEITADAS POLA CENSURA: “SUSPIROS E CANTIGAS D'UN AIO" (1956) Ficando coa vida do pobre infeliz, pra rezar de morto polá i-alma d'il. Da testa toliños a-alguns puxeron o ver os recibos que da luz trouxeron. Nin callos nas maus nin chancos nos pes nin sachos nin rodos nin doblar a res. Algunhas raposas de vello axeitadas, solteiras, viudas, do tempo rilladas. Aquil cos entenda sabio tem que ser, xa que do contrario ingresa em Toen. Un fillo será abogado outro procurador e dos versos do mayo o outro será censor. Farolas de moños, con medias retortas, cachean nas vidas e cheiran nas portas. Tan soio queremos facerlle mención, de que-o barrio sur e da población. Temblade poetas dos versos dos mayos si falades de arado partebos un rayo. E co Auntamento inda non pegaron, sorte que tiveronos que xa marcharon. Fumigan as tellas, xá cheira a vitela os pratos relocen enriba da mesa. Por dios non faledes do sacho de agallas nin sede fungueiros de facer as mayas. Outras raparigas pra sair d'apuros, ofrecen nas ruas tabacos e puros. Acordate mayo que tes qu'ir xantar, i-a naide lle debes isto perturbar. Tendredes que falar da lengua latina da filosofia ou da medicina. Em canto'os recibos da-electicidade, da cachola tran a toda ciudade. Levantate pois tranquio-é sereo quecando falaches eché a voz do ceo Que vello me fas Justicia do mundo Que torpe camiñas Sendeiro sen rumbo 74 As flores me can O ver tanto inxerto De gromos de vagos De cencia valeiro Cal cobras lambidas Da traizon escravos, Mantefiense outantes A sombra deitados. Co freno puxera Os mayos do cego A cencia supina E xogo de nenos Facendo da vida Inmenso BABEL De tanto gastar en tinta e papel I-asi vai o mayo Pro dentro fervendo Da vida turra correndo i-o paso morrendo. I-o mundo cantaran Os biles enrredos Murallas diarias Com máis aparello Ahora ladreiros De leis sen xeito Esgazan os homes o sono de leito Vivimos o tempo Dos alumiados Dos santos pequenos Dos dioses de barro. Que negan os homes O don que lle diu O dios que os fixo Que a nadie pediu Facendo d' entroidos E testas valeiras abortos carnales E bestas de feira Estamos no sigro Das adulacións Da pouca vergoña E gaita sem fol. Que outro pensar Oque um quixera Que outro pagara Oque il non debera Mostralos fogosos De coiros mui duros Sacoden as pallas nos grandes apuros Famentas cobizas Enxendran o día os homes honrados Conturban a vida. Máis eu coido que-il No seu pedestal Sem fala tesiño De pasmo a estar Cal vernos fozando Em allea facenda, Lostregan medrando Sin que os entendan. Parentes sin selos. Os eixos do mundo Estanse gastando, Cangados do vicio O ver as ringleiras De irmans peregriños Que polos camiños Do mundo xa van Pitoxos ouriales de mals formigueirosEnrredan os homes Pa encher o pandeiro. Que a tarra fixeron Inxenio de trampas Extrañanse hoxe A Padre Feixoo Com reixo adornan O duro destiño E a sua ansiedá Inxentes colmeas Caciques sin gola De tortas angueiras espremen e xunguen Com falsas promesas. Que poñan o dedo Nas faltas de dios. Ca pruma brandiran Cal rexos fungueiros De brazos fornidos Que em terras alleas Toparon abrigo Lebantan facendas Tunantes mendigos de grorias fiados nin teñen afleio Nin fé no traballo Que de luz e verdad Foran semilleiros Que as suas palabras Cal ronco tronar Espallando o vento A sua morriña O seu sentimento A súa grande dor 75 Anacos de terra Que lonxe emigrados Xurai niste día Que tanto lembrades Lamendo a fartura dos dias de festa estreitos apertos das datas que restan I-agún xa esconde debaixo do sayo a testarascando pensando no maio Levar na cabeza Aquelas chamadas Do padre Feixoo Co espritu curaban As trampas do mundo por dentro roendo Tunantes falsias De lonxe esquecendo. Entre andrumadas de froita e turro apaxen de amores d-unha indixestión Ofrendai os mociños As suas ringleiras E froitos e flores Dil secan sementeira De homes maduros honores engolados, de vellos cazurros de dioses pintados I-as moi condanadas Mansiñas sin hoso os homes lle poñen a soga o pescozo Trochado sin medo Cas pifias de fume Farúme de entroidos Coidados do lume I-excraman a xente o verme pasar campante e fornido cas gaitas por tras. Mais cando dersperta o probe coitado caindo da burra non pasa bocado Bestias espidas sin tino axeitado, mezclando sospiros com cantos alados ¡Que fermoso ven! de vir estallando cantares o vento. sen medo a ninguén D’abondo sabidas que teñen contrato, diezmos e primicias impoñen co trato Por fora poñendo forido roupaxe galante ofrecendo honors e linaxes Para porlles o nome, facerlles a cesarea, o son dos pandeiros en rúas e prazas I-a suaves melosas mansiñas sin hoso resultan mais duras e bravas que toxos 76 Transcribo textualmente a J.Noguerol, no artígo que se referencia e que dí o seguinte acerca da censura das coplas, e tamén da importancia das mesmas, non soi polo contido, senón tamén polos persoeiros que nalgúns casos as facían. “Afortunadamente, Ourense rescata sus tradiciones más enxebres. Ayer la ciudad era una inmensa fiesta callejera, un brujuleo; el Paseo lleno de «maios» y de cantares que con voz cavernosa entonaban sus versos sobre el asfalto mojado. Si una ciudad pierde su memoria, su pasado, el oráculo, queda en encefalograma plano, Ayer hubo esplendor. Cierto, más en la estética algunas figuras, algunas verdaderas obras artísticas, que en los versos. Recordemos. En décadas pasadas, poetas, escritores y artistas como Ben Cho Sei, López Cid, Otero Pedrayo o Blanco Amor, se reunían a finales de abril en el «Royalti» al anochecer, entre el ir y venir de las coristas, jarras de vino y la lucidez de la tertulia. Allí escribían coplas afiladas como navajas de afeitar que después cedían a anónimos maios Tiempos de dictadura. Entonces, un joven de paso rápido, el periódico bajo el brazo, corría al atardecer hasta los ojos policiales del censor. Pero los maios no. Espontáneos, clandestinos, libres como un animal que corre por el bosque. En ellos se le sacaban los colores al Concello,al poder y al clero....”(Foro dos maios de Ourense 2004, páxina 139). Actualmente, deben ser entregados tres orixinais por maio varios días antes no Concello e tamén na Consellería da Presidencia, para o seu depósito legal, o que se acredita co correspondente cuño na parte superior de cada exemplar. Non é difícil atopar nas coplas un vocabulario ás veces procaz e no que abondan os tacos e as frases de mal gusto, sobre todo cando se fai referencia ás mulleres. Pero todo iso, que en ningún caso se xustifica, pertence a ese máxico mundo dos maios no que, como no Entroido, case todo se permite. Tendo en conta que en tempos de represión era o único día en que se podía criticar dalgún xeito as poderes públicos sen exceder, como é lóxico, uns límites marcados pola censura. O denominador común destas composicións foi a crítica á muller. Non obstante resulta moi curioso que a pesar de seren as propias mulleres as que facían o traballo máis pesado na elaboración do monumento, como é o cosido do mofo que ademais de moi laborioso resulta cansado, permitisen de bo grao unhas críticas tan desmesuradas. Esta crítica exacerbada e irrespectuosa coas mulleres deixounos constancia para a posteridade das formas de pensar dunhas etapas históricas, marcadas pola escasa consideración da muller na vida social, faceta esta que dificilmente se atopa nos xornais. É por iso polo que reclamamos a importancia destas composicións como verdadeiro reflexo da forma de pensar doutras épocas, nas que se pon de manifesto con moita claridade que a muller foi mal considerada a case todos os niveis. Pasa dende unha cazadora de homes para casar ata ser criticada con moita forza a súa forma de vestir e de se pintar, non sen antes ser acusada de folgazana, cando na realidade do rural a muller foi sempre a que soportou o peso da familia ao ter que traballar no campo en tarefas agrícolas e ao mesmo 77 tempo facer as cousas da casa. E isto é máis acentuado en Galicia, pois é terra de emigrantes e de oficios ambulantes de todo tipo (afiadores, paraugueiros, quincalleiros, feirantes, capadores e outros) nos que se botaba gran parte do ano fóra da súa casa e isto obrigaba á muller a traballar arreo, polo que non é fácil de entender, o trato que se lles daba e a pouca consideración que en tempos pasados se lles tiña. As coplas que se compoñen na actualidade son bastante diferentes en canto ao contido, coas que se facían polos anos 1928 ate 1935, xa que os mundos cambiaron e xa non son festas de marcado carácter rural como entón, senón que se converteron en festas urbanas e polo tanto agora xa non existe aquela conciencia de dependencia da terra e dos seus froitos e, por conseguinte, os contidos destas son moi diferentes. Nótase unha gran diferenza en que desaparece case por completo a crítica á muller, pola distinta consideración social acadada, como froito da igualdade e da incorporación ao mundo laboral e universitario, no que xa alcanzan cotas de participación nalgunhas carreiras superiores ás dos homes. Como veremos máis adiante e máis polo miúdo, nestas composicións distínguense tres partes claramente diferenciadas: Un comezo da copla que se caracteriza pola súa brevidade e que vén a ser a presentación do maio, indica quen o fixo e o presenta a concurso, de onde procede, así como certa referencia aos materiais empregados:carrabouxos, fiuncho, flores, xestas etc. Unha parte central, que é a verdadeira copla, tanto polo seu contido como pola súa extensión. Nesta parte faise crítica de todo aquilo que aconteceu ao longo do ano e normalmente diríxese contra as institucións, contra os políticos, contra aquelas situacións ou sucesos que tiveron certa sona ou impacto na sociedade, tanto local como nacional e internacional. De aí que estas cantigas veñan a ser como unha crónica da cidade e da nación tamén naqueles actos de relevancia. O carácter satírico destas coplas deu lugar á súa prohibición durante os anos 1937 e 1938 que durou a guerra civil española. Tampouco temos referencias do ano 1940. E como remate, unha parte que normalmente é moi breve,-entre unha e tres estrofas - na que se lle pide ao xurado o outorgamento do premio. En relación coa crítica, houbo ao longo dos últimos 50 anos certa polémica entre os etnógrafos ou estudosos do tema. Había unha opinión maioritaria de que o contido satírico en exceso, desvirtuaba o senso e significado da Festa, como puxeron de manifesto as cartas manuscritas que os devanditos personaxes se cruzaron nesa boa relación, - neste caso epistolar - que mantiñan entre eles.. 78 UNHA CARTA DE INTERESE Véxase esta carta, que Manolo Torres de Marín lle escribe a Ben-Cho-Sey en 1973. Marin 1º de maio do 1973 "Querido amigo Bem Cho Shei: Sentín moito que non poideras vir niste primeiro de maio (sinto sobor de todo a causa) pra que poideras ser testigo da manifesta deodaencia, por non decir fenecimento, dos maios nesta vila... e non diria mentira si tamén conto al outras. Eu estou convencido de que os maios xá fai anos morreron, e inda que em Vilagarcía e Redondela naceron fai pouco, é um nacimento de cousa que nace co mal no corpo. Pra min morreron de todo. Resuciteinos um dia com toda a ilusión, e os primeiros anos forons espranzadores, pero agora, estou arrepentido de habelos resucitado. Na nosa infancia sentíamos o gusto de facel-os maios inda que non se ganase pra os gastos. Hoxe, con roscas e miles de pesetas de premios, non se desperta nos nenos cobiza ningunha. Os nenos dagora non teñen ilusións de ningunha crase. Por isso iste ano em Santa Cecília apuntáronse tres maios, contando com un que véu da illa de Ons porque elí está de escolante um rapaz de Marin. Pra mostra basta um botón, e por isso eu merquei somentes a copra que che mando, que eu non mercaria nunca porque xá por adiantado se titula "Os crítcós de Laxe, cousa que nos prohibimos sempre, a crítica, por entender que non é por ahí por onde se educa aos nenos." Recollemos unhas coplas do ano 1956, que constitúen un verdadeiro canto á primavera, como lles gustaba ós persoeiros da Cultura Popular: O mayo belido de corpo de moza aleiprés de vida que canta e non chora. Pola primaveira de verde vestida que iste e o traxe vello da vella Galiza. Nos peitos bariles brota a primaveira e o sangue no que naufragan as nenas. O mayo a quen fixo tolo a primaveira o mayo dos contos e das brincadeiras. A veira do mayo espeto o meu berro a veira da herba da xesta e do fento. As nenas de corpo saudoso e lixeiro as nenas que bican con bicos do tempo. Pola primaveira chamamolo mayo labrego agasallo. O mayo e un peito Eiquí está o mayo de verde cor que o mayo vestido de verde está feito somentes de amor. o mayo que brinca Pola primaveira o mayo labrego brinca que te brinca baila o torreiro. Sangre rexo e xoven brinca nas suas veas é o sangue dos toxos que enche a nosa terra. 79 Eiquí está o mayo arbore de ilusión eiquí está o mayo o meu corazón AS DISTINTAS PARTES DUNHA COPLA DO MAIO A: Estrofas de presentación: Lugar de procedencia do maio Como xa se dixo en páxinas anteriores, as coplas teñen unha primeira parte na que se fai unha especie de presentación, onde se ven a explicar a procedencia do maio, que ben pode ser un barrio, unha rúa, un colexio, unha asociación ou un particular. Como mostra, amosamos unhas cantas coplas que nos serven para decatarnos que o que hoxe chamamos "casco vello" da cidade, xa daquela presentaba un deterioro nas súas rúas, como se reflectía nas coplas dos maios. Vexamos algúns exemplos. A: Presentación: Eiqui está o mayo d'a Fundición que pras mozas todas trae un perdigón Eiqui ven o Mayo mais criticón que se conoceo na. Rúa da Unión O día tres de maio con moita ilusión presentámo-lo noso maio representando un avión Eiquí está o Mayo Da rúa Libertade como anos anteriores de xestas e de flores. En verdad lle digo que poñan atención que ehiquí ben o mayo da calle de Colón. Eiquí ven o maio de Calvo Sotelo pequeno e seguro non o leva o vento. Eiquí chega o Mayo d'a calle d'o Baño cuberto de musgo e paus de castaño. Eiquí está o maio de xunto-a Vista Alegre cuberto con musgo d-alá d'o Monte Alegre. Amigos e Amigas, voltamos de novo á festa dos Maios a troular un pouco. Eiqui ven o mayo que foy moldeado, po-los caraduras de Rabodegalo Eiquí está o Mayo do barrio do Couto feito de musgo e de carrabouxos Aquí esta o maio amigo e cantareiro contando as historias do ano derradeiro. Rapaces das Burgas calade un pouquiño escoitando as copras do noso mayíño. Eiquí ven o Mayo d´a calle de Villar que como todos os anos ten moito que contar. Señores do Xurado preparanse a ver un maio florido que vai a se-lo rei. Eiquí ven o Mayo d-a Reina Victoria cuberto de musgo de flores e follas. Xá chegou o maio Da calle da Barreira Que trae a alegria E pona de monteira Voltan os Maios dende a Rabaza, veñen con forza para gañar a plaza. 80 B: Desenvolvemento do contido da Copla Constitúe, como xa se dixo tamén, a parte principal da Copla e nela póñense de manifesto tódalas inquedanzas, críticas, denuncias etc C: Peticións e despedida Pídese o premio con calquera excusa e tamén as disculpas ao ao Xurado Escoiten señores con moita atención as coplas do mayo millor da población Levántate Mayo e marcha confiado porco´o primeiriño premio consedérao xa ganado. Eiquí ven o mayo dos monaguillos que según dicen somos os mais pillos. Levantate Mayo e vaite contento porque os do xurado son do Ayuntamiento. Escoiten señores e poñan atención que o que dice o mayo todo e con razón. Eiqui termina a historia de este noso mayo que trae cousas distintas as do ano pasado. Levantate mayo y-e humíllate o xurado pra que che dea un premio polo teu alumbrado. Levantate Mayo e ponte aun lado bai o Ayuntamiento que o premio xo tes ganado. Levántate Mayo ponte o ombreiro que si quere o Xurado tu eres o primeiro. Levántate maio que hai que ir correndo haber si este ano sacas o primeiro premio Nos non vimos buscar o primeiro premio y-a ver o que fan os señores do gremio. Señores d´o Xurado: presten moita atención pois si non nos dan o premio vainos dar un sofocon Levántate mayo e vamonos deiquí haber si noutro lado ganamos más qu-eiquí. Levántate Mayo non seas pesado que van vir por e-i os de Rabo de Galo. Despois d´estas verdades que s´acaban de cantar o mayiño solo pide moitas coplas lle comprar. Eiquí ven o maio d'o ano pasado si este leva o premio e que está ben ganado. Acudan señores mira pro xurado si da o premio o tes ben ganado. Volvete a levantar e non seas forrón pideye o premio a esta Comisión Erguete Maio non critiques máis o Calvo Sotelo e todolo demáis. Imos rematar todos xa mais ledos, xa nos despedidos ata ano vindeiro!! Xa nos despedimos pero fica algo a ilusión en Leticia dos nenos de Seixalvo. 81 D: Agradecemento aos colaboradores Ben se sabe que para edita-las coplas fan falla bastantes cartos, o que se consegue publicitando nas mesmas, aqueles establecementos que aportan voluntariamente uns cartos para o pago parcial ou total da impresión. Como contrapartida e agradecemento, os maieiros permiten a colocación da publicidade e ademais adícanlle algunha estrofa, na que se gaba a citada industria. É precisamente a través destes anuncios, como podemos saber cales eran os establecementos importantes que había na cidade naquel tempo, así como a rúa e o número no que estaban situados. Resulta curioso saber,que no lugar que ocupaba unha pequena panadería, por exemplo na Avda da Habana (O Cartao), hoxe hai un gran edificio, case enfrente nun solar que se amosa nas fotos, edificaron a chamada Torre de Ourense de 17 pisos. Tamén se pode segui-la pista a profesións e actividades, que hoxe están desaparecidas e para moita xente, totalmente ignoradas (aparcamento das cabalerías, ferrería para as mesmas, lugares de abrevamento etc.) Sirvan como exemplo as seguintes. Non si quen dixo que para xantar ben había que ir "O IRIXO" pois deso fama ten. "SAN MIGUEL" de nome ten este restaurante; tenvos moita sona e é mi elegante. Esta Mercería non ten rival e a que mellor vende de tod´a a Capital. Alí nun recanto, queda "O RECUNCHO" que prepara unhas tapas ás que eu tamén canto. Seica haina no "GALO" boa cervexería e para comprobalo ¡bebe-la eu quería! Lana e fios e medias de Cristal mercería GENE e a pricipal. Despois ven "O QUEIXO" no que xogan ao tute e o viño que bebemos e bo e non de matute. Seguimo-lo roteiro, imos cara arriba e do "CARROLEIRO" ¿qué queres que che diga? Se os puntos das medias Se rompen e corren na MERCERÍA 68 hay duas mozas cos collen. Reabriron "A COVA" quedóu moi riquiña e alí están Bieito e maila Carmiña. E xa para rematar e para que esto diltate imos "Ó CANDIDO" a tomarchurros con chocolate. En San Miguel un hai o BAR VIVEIRO que en viños e tapas tamén e o primeiro. Entramos de seguido en "MARIA ANDREA" e tra come-lo cocido a barriga queda chea. Tamen si o seu fillo fai a primeira comunión mercería Gene ten traxes de ocasión. Produce un rebúmbio como medicina a cogorda Kámbuche ou Teomicina. 82 ESCOLMA DE ANUNCIOS MOI ENXEÑOSOS A través dos anuncios, que aparecen nas coplas dos maios, podemos decatarnos de cousas tan curiosas como as chamadas paradas cabalares ou os prezos dunha quiniela, dunha permanente ou tamén da venda de xaropes, nos mesmos establecementos nos que se vendían licores.Tamén podemos observar, a agudeza e o enxeño na forma de anunciar, recurrindo ás veces en forma de verso como se de coplas de maio se tratase. Interesante é saber que no ano 1944, aparece un anuncio cun número de teléfono de tres cifras. Trátase de Almacenes el Barato: Teléfono nº 466. Hai moi poucos establecementos na cidade que posúan teléfono nestas datas. É a partires de 1952, cando aparecen teléfonos de catro díxitos. Anos máis tarde pasaron a seis e agora, estamos xa nos nove díxitos. A partires do ano 1967 ( *), desaparece o encanto e a graza que amosaban os anuncios de anos anteriores, para dar paso a unha publicidade máis estudada, dende as técnicas da psicoloxía, máis agresiva e carente de encanto suficiente para facer rir, aínda que máis adaptada á sociedade de consumo na que estamos. (Véxase o derradeiro anuncio da páxina seguinte, que tivo e segue a ter moito “gancho” na publicidade actual.) ANUNCIOS NO PERIÓDICO LOCAL“ LA REGIÓN “ PARA COMER PULPO TEDES QUE IR O BAR METRO, DANCHE BÓ VIÑO E UN COMPLETO (MAIO DE 1950) ESTA SEMANA PUEDE VD SER MILLONARIO, EN LAS QUINIELAS POR TRE PESETAS JUEGUE UN BOLETO. (MAIO DE 1952) CALZADOS EL CICLÓN EN TODO TIEMPO Y DESPUÉS SEÑORA.... SEÑORITA EL CICLÓN QUEDA A SUS PIÉS. (MAIO DE 1952) BAR SAN MIGUEL CONFORTABLE MARISCOS Y VINOS DESINFECTADO CON CRUZ VERDE (MAIO DE 1952) EI CARBALLEIRA, SI QUEREDES AFORRAR NO “DERROCHE” TENDES QUE MERCAR (MAIO DE 1953) SI ERES CHICO MODERNO Y PRESUMES DE ELEGANTE VÍSTETE CON RAFAEL Y SIEMPRE SALDRÁS TRIUNFANTE. (MAIO DE 1953) GUSTAME O VIÑO Y-OS CALLOS CON ESPANTO POR ESO VOU TODOS OS DÍAS O BAR LEPANTO VIÑOS E COSTILLA DO PAIS C/ LEPANTO 13,OURENSE (MAIO DE 1954) 83 MEJOR PARADA CABALLAR- ASNAL GARAÑONES SIN COMPETECIA EN LEBOREIRO MONTEDERRAMO (MAIO DA PRISIÓN 1949) CAFÉ PEÑA ANTIGUO CAFÉ DE LOS DISTINGUIDOS ES PREFERIDO POR SU SELEC TO CAFÉ PLAZA DEL HIERRO 3, (ORENSE) GARAGE AMERICANO, AGENCIA OFICIAL DODGE BRTERS, PIEZAS LEGÍTIMAS MOPAR TALLER DE REPARACIONES ( MAIO DE 1950) ES VD. SONÁMBULO? DUERMA CON ZAPATILLAS TERRA GALLEGA PAZA MAYOR, 4. ORENSE (MAIO DE 1953) ZAPATERÍA RAMÓN CONDE CALZADOS A LA MEDIDA Y FABRICACIÓN DE ZUECOS (MAIO DE 1950) SI QUIERES CONSERVARTE FUERTE Y SANO COME JAMÓN DEL ASTURIANO CAPITÁN ELOY 10, ORENSE MAIO DE 1954 MARMOLES GUERRA ARTE FUNERARIO Y DECORATIVO TELÉFONO 2254 (MAIO DE 1954) Ten fama mundial a ESPIGA DE OURO que fabrica o pan millor c'o biscoito ÁBRICA DE LICORES GASEOSAS-REFRESCOS Y JARABES ALAMCENES DOMÍNGUEZ PUENTE ORENS . Hoxe que a roupiña vale un diñeiral déixalla tinguida e nova A IMPERIAL AL QUE MADRUGA SANTA LUCÍA LE AYUDA SUSCRIBA UNA PÓLIZA AVENIDA DE FRANCIA 3 OURENSE (MAIO DE 1950 ¿ MAIO DO ANO 1967 PELUQUERÍA CID, ANTIGUA MADRILEÑA PERMANENTES DESDE 15 PESETAS AL ACEITE Y A LA CREMA Y ESPECIALES NATURALES NO CONFUNDIRSE LAMAS CARVAJAL 6-1º (MAIO DE 1950) ? ZAPATERÍA LAS TÁPIAS ESTÁ INSTALADA E UN PORTAL DE MAXIMINO QUINTELA (MAIO DE 1952) NOTA: RESPETOUSE A TIPOGRAFÍA DO ANUNCIO SEGÚNDO VIÑA NA COPLA. 84 ANTIGÜIDADE DAS COPLAS DOS MAIOS As máis antigas que posuímos son uns versos pontevedreses de mediados do século XIX (1840), aos que lles seguen 46 estrofas de 1848-53 xuntadas por X. López de Soto, e que actualmente se achan no museo de Pontevedra. Entre elas 33 son galegas, oito bilingües e cinco castelás (cfr.: Clodio González, 1989). Segundo unha nota manuscrita do médico e folclorista pontevedrés Xosé Casal e Lois (1845-1912) que obra no Museo Provincial da devandita cidade, a moda de imprentar as coplas comezou nesta poboación en 1869, ao mesmo tempo que minguaba a presenza das figuras clásicas e xurdían no seu lugar "arcos de triunfo", "castillos", "fragatas" etc. Tamén foi por estes anos cando empezaron a cambiar o galego polo castelán, quizais por supoñelo pouco apto para tratar temas patrióticos de tanta relevancia. No fondo eran obra dunha incipiente burguesía que vía con malos ollos o que facían os aldeáns -pois a maioría dos maios procedían dos barrios-, pero aos que tampouco lles gustaba deixar o costume, pero si modernizalo facéndoo máis fino.O verde do fiúncho e da xesta foi trocado por papeis de cores, as flores por bandeiriñas etc. A moda de imprentar as coplas foi introducíndose paseniñamente, pois por exemplo en Pontevedra dende 1869 a 1887 só hai constancia de catorce. As primeiras estrofas galegas impresas en follas independentes son parte de duas coplas de Pontevedra de 1903 e 1909. O noso idioma volveu a ser o único dos maios (agás casos illados e pouco significativos cuantitativamente), e non hai dúbida que a isto axudou o feito de que dende os primeiros concursos (como o de Pontevedra) houbera algún premio para o que cantase as mellores coplas escritas en galego. Así figura na convocatoria da festa dos maios do ano 1888, en que o importe deste foi de dez pesetas, e que foi concedido pola prensa local. No de 1904, tamén da mesma contía, o premio levouno o maio de Gabriel Rodríguez de Santa Clara. No ano 1940 houbo un premio de igual importe que o primeiro (50 pesetas), que foi para a mellor copla en lingua galega. En Ourense as coplas máis antigas datan (dous exemplares) do ano 1917. Dende 1917 a 1927 transcorren 10 anos de escuridade na Festa dos Maios, pois non está recollida nin catalogada nin unha soa copla. Por esa razón e para cubrir un pouco esa década, incorpóranse ao libro algúns feitos que foron noticia na prensa local, e que seguramente serían tratados nas coplas dos maios deses anos, dos que non sabemos nada sobre a devandita festa. Tampouco se fai referencia a esta na prensa local. Sempre houbo nas vilas compositores de letras para os maios, que acadaron certa especialización e que cobraban por facer as coplas, e que algunhas veces as facían para maios diferentes. Temos constancia de que estas coplas,ás veces, eran copiadas en gran parte por outros maios, pasados dous ou tres anos. Algúns destes compositores profesionais posuían certa cultura, segundo afirma Gregorio Fernández. (Cfr: Tarrío Fernández J. A. 1988). 85 CATEGORÍAS En Ourense establécense dúas categorías A.- Coplas de maiores B.- Coplas de nenos COPLAS DE NENOS En canto á participación infantil, na historia dos Maios en Ourense recollemos os seguintes datos: Ano 1949: preséntase ao concurso, por primeira vez, un maio feito polos nenos do Orfanato da Barreira. Ano 1953: concédeselle un premio a outro maio feito polos nenos, sen que se especificase a que colexio pertencían. Ano 1958: novamente os nenos do Orfanato da Barreira volven participar e conseguen un terceiro premio. Ano 1960: aparecen tres maios moi significativos na participación infantil: o Maio da Cidade dos Muchachos (Bemposta), o Maio da Rúa Colón e o Maio do Barrio do Couto. Nos tres casos, os nenos son os auténticos protagonistas, tanto na elaboración do maio e das coplas, como na venda e cántico destas. En 1963: comezan a participar os colexios da cidade e tamén algunha escola da provincia, o que lle achega á Festa un considerable número de monumentos e coplas. Ano 1970: pódese considerar como unha data clave para a participación dos escolares na festa, xa que o Concello crea a categoría de maios escolares coa fin de potenciar a festa entre os mozos. Neste ano 1970, son os colexios públicos os que dan unha resposta maioritaria no relativo á participación, e apréciase ao mesmo tempo un enorme desinterese polo tema nos colexios privados, xa que soamente dous concorren con certa asiduidade ao certame, tal vez movidos máis pola ilusión dalgún profesor que pola importancia que dende os propios centros se lles deu a estas celebracións. Esta tendencia foi cambiando e algo mellorou en canto á participación, pero aínda queda moito camiño por recorrer ata que se entenda o verdadeiro significado desta festa pagá, reconvertida en cristiá, que representa o triunfo da primavera sobre o inverno e ao mesmo tempo o agradecemento do pobo á terra nutricia que nos dá os froitos para vivir. 86 Xa nos anos seguintes e ata hoxe, a participación dos colexios na Festa dos Maios é moi importante, tanto na calidade das coplas coma no número de maios presentados ao concurso. Isto débese fundamentalmente á dotación económica dos premios que se outorgan, tanto para o monumento, como para as coplas, e tamén a que os estudantes cursan a materia de galego, o que se nota á hora de elaborar as coplas. O IDIOMA E A MÚSICA DAS COPLAS OU CANTIGAS Se botamos unha ollada en conxunto, nótanse altos e baixos na calidade do galego empregado, e hai casos en que non é máis que unha mala mestura idiomática de galego e castelán. En Ourense as coplas dos maios sempre se fixeron en galego e incluso en anos tan pouco propicios como os da posguerra, seguírono empregando case todos os grupos. Non obstante, mesmo en Pontevedra e noutras poboacións de Galicia houbo anos en que se fixeron tamén en castelán, como por exemplo en Redondela en 1966, cando se presentaron tres grupos coas letras en castelán, entre outras cousas, porque nas bases aprobadas polo Concello para ese en concreto, se autorizaba expresamente o uso do castelán. En Marín tamén pasou o mesmo varios anos. Ás veces, en particular nas coplas tradicionais que son comúns a varias poboacións, pode darse o caso que nunha sexa en castelán e outra en galego, coma nas vilas de Carnota e Muros. As primeiras que cambiaron o idioma deberon ser as de carácter relixioso. Pódese asegurar que, no ámbito da mesma localidade, a música das coplas ou cantigas é sempre a mesma, ou cunhas modificacións case imperceptibles ao longo dos tempos. Con todo, estas músicas son distintas das doutras localidades. Cada localidade posúe a súa música para as coplas. Antigamente o canto das coplas, acompañábase polo son duns anacos de madeira seca, que portaban os cantores de cada maio, ao tempo que danzaban arredor deste. A estes anacos de madeira chamóuselles “palitroque”. Co paso do tempo foise perdendo o uso dos palitroques ata desaparecer por completo en Ourense, e deuse paso a outros instrumentos como a pandeireta e a gaita de fol. Temos que dicir que, por desgraza para esta fermosísima festa, nos derradeiros anos, non se lles prestou a debida atención nin á elaboración das coplas nin ao canto destas, coa excepción de casos moi illados e que polo tanto merecen ser destacados. Case poderiamos afirmar o mesmo en canto á elaboración do monumento do maio, como se pon de manifesto cando os que realmente amamos e queremos esta festa miramos o monumento con moito interese e notamos certo descoido nos detalles e nos elementos, por exemplo nos decorativos, o que pon de manifesto o descoñecemento do que representa tal monumento. Este debe ser feito con moito agarimo e débese presentar respectando, non só os aspectos estruturais, senón tamén a súa ornamentación e coidando moito o motivo representado. 87 Isto mesmo reflíctese tamén no descoidado uso do galego empregado, así como no escasísimo ou nulo valor literario das coplas, xa que en contadísimas ocasións non respectan nin medida, nin ritmo, nin rima, pois como cuartetas deberían rimar primeira con terceira e segunda con cuarta, o que supón tamén un problema engadido á hora de cantalas diante do xurado, aínda que non debía ser así, xa que a música das coplas é moi especial e pegadiza. O canto destas é de sinxela execución, pero sempre que se lle adique o adestramento e o agarimo axeitado e que merecen. A música tradicional das coplas foi recollida por Risco, Cuevillas, Xaquín Lorenzo (Xocas) e por Torres nas bisbarras de Marín e Pontevedra. Hai recollidas moitas cantigas de maios, coa súa música incorporada, e que se corresponden con distintas localidades de Galicia. Destacamos: Castrelo do Val, Celanova, A Coruña, Pontevedra, Lugo, Monforte de Lemos, Pontedeume, Portomarín, Ribadeo, Carril, Viveiro, Marín, Vilalba etc, que foron recollidas e publicadas. Cfr.: Clodio González (1989), páxs. 137 e sgs. Cfr.: Tarrío Fernández (1988) páxs. 133. UNHA PARTITURA MOI FAMOSA EN GALICIA 88 MAIEIROS DO FOGAR, CANTANDO AS COPLAS PARA O XURADO ( ANO 2007) 89 O XURADO DOS MAIOS Consideramos de importancia falar do xurado cualificador dos maios, e polo tanto das coplas, co fin de resaltar a importancia da festa, tanto institucional como culturalmente, así como a escala de control e censura sobre esta polas autoridades políticas e relixiosas. Nos primeiros anos que rexistramos e cando a festa era organizada por unha sociedade cultural e recreativa da cidade, a denominada Orfeón Unión Orensana, as institucións estaban moi representadas nos xurados cualificadores. No período comprendido entre 1940 e 1945 inclusive, chegou a figurar na presidencia do xurado de 1940 o Excmo. Sr. Gobernador Civil da Provincia, acompañado polo Excmo. Sr. Gobernador Militar, e tamén un representante da Diócese, o M. I. Sr. Bugallo. Tamén estaba nos xurados o representante en Ourense do Consulado de Portugal. Nesta primeira etapa ata 1946, data en que se fixo cargo da Festa o Excmo. Concello a través da Comisión de Cultura e a Comisión de Festas, o xurado estaba presidido polo alcalde e formado por concelleiros e algún delegado do Goberno Civil da Provincia, sen que por iso faltaran algún dos destacados personaxes da cultura local, como o catedrático Sr. Lorenzo, os profesores Sr. Xesta e Sr. Martínez Doval (fundador do colexio Concepción Arenal) e poetas como Nóvoa, entre outros. A partir do ano 1960, incorpóranse tamén ao xurado ilustres persoeiros do eido da cultura coma D. Vicente Risco, o Sr. Ferro Couselo, o Sr. Rumbao, o Sr. Taboada Bonastre etc. Deste xeito manteríase esa liña de selección de homes eminentes da cultura galega, pois inténtase potenciar ao máximo a tradicional festa e mantéñense as representacións institucionais. No ano 1964 inclúense no xurado escritores de prestixio como Tobar e escultores como Conde Corbal, baixo a presidencia do tenente de alcalde. En 1965 a representación institucional alcanza elevadas cotas e constitúese o xurado co Excmo. Sr. Alcalde como presidente, o delegado de Información e Turismo, o delegado de Sindicatos, o delegado de Xuventudes, o director do Museo Arqueolóxico, un representante do mundo da arte e outro do mundo das letras, así como o presidente da Comisión de Festas, todos eles membros con voto. En 1960 mantense case idéntica tónica coa incorporación de J. R. Fernández Oxea (BenCho-Shey), que sería nomeado anos despois membro vitalicio do xurado, polo seu enorme coñecemento da festa e polos valiosos estudos publicados sobre a mesma. En 1985 inclúese no xurado a D. Joaquín Lorenzo Fernández (61) e en 1986 a D. Julio Francisco Ogando Vázquez. A categoría das personalidades dos xurados cualificadores e dos maios, significa moito para o pobo ourensán, que sempre sentiu manifesta representatividade institucional. 90 En anos posteriores, os xurados xa non estiveron formados por persoeiros tan relevantes, aínda que de cando en vez se prestaba algún representante da cultura popular, como no xa citado Ben-Cho-Shey e o famoso e benquerido D. Joaquín Lorenzo Fernández (Xocas), do que podemos dicir que tal vez sexa, con Risco, o home que máis sabía sobre a Festa dos Maios en Galicia. O NIVEL DE PARTICIPACIÓN Para a elaboración deste traballo recolléronse todas as coplas que na actualidade están a disposición de seren consultadas e fotocopiadas na Biblioteca Provincial e tamén na Biblioteca da Deputación, aínda que nestas dependencias non permitiron que se fotocopiasen os exemplares e houbo que copialos a man na mesma sala de lectura. Dos primeiros anos hai poucas coplas recollidas, e as que existen, pertencen aos fondos de Ben-Cho-Shey, na xa citada Biblioteca da Deputación. Destes primeiros anos, tampouco hai notas de todas elas na prensa local, xa que foron consultados un a un todos os exemplares de La Región, e poucas referencias se fan á Festa dos Maios e ao número de maios participantes. Houbo que recorrer a algúns particulares que tamén facilitaron material impreso recollido, e con todos os datos foi posible unha elaboración moi precisa dos cadros e gráficas de participación. Aínda que temos recollidas as coplas dende o ano 1928 ata o ano 2007, como xa se dixo, no período que vai de 1931 a 1952 non aparece na prensa nin nos arquivos reflectido con exactitude o número de maios participantes, aínda que é importante o cotexo doutras referencias, como cartas entre entusiastas da Festa (Filgueira Valverde, Xaquín Lorenzo (Xocas), Manuel Torres de Marín, Fernández Oxea (Ben-Cho-Shey). Estes tiñan o bo costume de falar sobre como transcorrera a festa nas súas localidades e facíano por cartas, que hoxe obran nos fondos de bibliotecas e algunhas delas no meu poder, por regalo persoal deles. Tamén a partir de apuntamentos e coplas non arquivados, que me foron facilitados por persoas interesadas nesta fermosa festa, podemos saber, cun erro de máis/menos 2, o número de monumentos participantes cada ano destes, que poderiamos chamar anos escuros. É a partir de 1952 cando xa dispomos dos datos máis precisos de cara á elaboración das correspondentes gráficas. En xeral, aínda que sería desexable unha maior participación no ámbito escolar, pode dicirse que a festa está nos límites de normalidade neste aspecto, malia que sería importante que os mestres lle deran á Festa dos Maios o auténtico valor educativo que ten, e deste xeito se potenciase moito máis no ámbito escolar. É preciso decir, en primeiro lugar, que entre 1928 e 1951 non existe referencia sobre o número exacto de participación, xa que nese período non era obrigatorio facer o depósito das coplas no Concello e tampouco existen referencias escritas, a excepción dos anos seguintes, que si aparece documentada a participación no xornal La Región. A única fonte de consulta para estes primeiros anos, como xa se dixo, foron os fondos da biblioteca de 91 Ben-Cho-Shey, custodiados na Excma. Deputación Provincial de Ourense. “Pra non ser unha exceución no triste panorama de Galicia abandoada polos emigrantes, tamén a nosa enxebre festa tivo que chorar a ausencia dos mozos de Cabeza de Vaca, de Piñor, de Parada, e dos feligreses da parroquia da Trinidade, veciños das rúas da Libertade, da Porta da Aira, e da Praza do Vilar" que antano viñan cos maios corpulentos e que hoxe estou seguro añorarán no seu vountario desterro da emigración”. Vaian a iles as nosas lembranzas (...), de que volten aixiña para renovala festa e que non esmoreza por culpa da emigración”. (Ben-Cho-Shey, 1985,(Op.Cit, páx130). A festa pasou por momentos críticos, e tamén por momentos de moita participación. OS ANOS CRÍTICOS 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1940 1957 1964 1965 2 maios 2 maios 3 maios 14 maios 24 maios 5 maios 7 maios 10 maios.. 12 maios 0 maios (Guerra Civil) 0 maios. (Guerra Civil) 0 maios. Non hai referencias 8 maios 9 maios 7 maios ANOS DE ELEVADO NIVEL DE PARTICIPACIÓN 1970 1978 1982 1983 1985 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1998 2001 27 maios 36 maios 29 maios 34 maios 24 maios 44 maios 47 maios 37 maios 29 maios 32 maios 27 maios 25 maios 24 maios 92 NOMES DEPERSONAXES FAMOSOS-RÚAS-PRAZAS E OUTROS NOMES DE INTERESE SEGUNDO APARECEN REFLECTIDOS NAS COPLAS TOTAL 3.506 ANO 1928 Barrio da Ponte “O liberal” Goya Italia Marqués de Estella Marrocos Otero Pedrayo San Francisco San Lázaro Severino Aznar Sevilla U. X.T. Vigo Xardín do Posío Xuntas Provinciais de Abastos ANO 1931 A II República Española Alcalá Zamora Barbaña Barcelona Berenguer Calvo Sotelo Cuba Franco Galán ANO 1929 Goberno da República Catalana Ventura Soto Guadalhorce Indalecio Prieto Madrid Bombeiros La Cierva Municipales Largo Caballero Artillería en Ourense Monarquía Garçon Mussolini O Rey O Posío. Oseira Vicente. ANO 1932 Cataluña Barbaña. Caixa de Aforros Formiga Lei de Vagos Partido Socialista Praza de Abastos Pita Plaza das Mercedes Risco Sr. Azaña Sr. Gil Robles Sr. Lerroux Sr. Zamora ANO 1934 ANO 1939 Alameda do Cruceiro O Laso O Sobelas Praza de Abastos. Rúa da Reina Victoria Xardín do Posío Gral Franco Gral Yagüe Negrín Queipo de Llano. ANO 1935: A Praza de Abastos Casa Correos. Maio de Rabo de Galo O Barbaña ANO 1941 Calle S. Miguel Gerardo Nemesio d´o Bellao. ANO 1942 calle Colón Cardenal Cisneros Maceo. ANO 1936 ANO 1944: Alfonso XIII. Compañía de Xesús Calvo Sotelo Cuba Cine Losada Estatuto Catalán Galicia. O Barbaña DeputaciónProvincial Oseira Marqués de Estella Partido Galeguista O xardín Franciscano Praza de Abastos Paulino Uzcudún Primo de Rivera Praza de Abastos Santa Comba de Primo de Rivera Bande Sindetikon ANO 1933 Terceira Sala do T. Supremo Autonomía de ANO 1930 Aníbal Bóveda Bugallal Bugallo Calle de Santo Domingo Lamas Manoliño Martínez de Velasco Miguel Maura O AñeL O Felipe Olmedos Otero Pedrayo 93 Calle Villar Tio NemesioRey de Arabia. Pepino Roque Rúa do Progreso Rúa da Libertade Rua de Cervantes Servando Villarda Xan d´Outeiro Paseo d´as Palmeras Deputación Fielatos Garsón Indalecio Prieto Largo Caballero Miss Escapulario Miss Pemento Miss Polvorín Teatro Principal Xardín do Posío Portugal Praza de Abastos San Pedro de Poulo Curros Enríquez C. Galego de Larache Campo dos Remedios Calvo Sotelo Argentina ANO 1945: Prelado Sr. Obispo Tarugin Magin ANO 1946: Anselmo Fernando Paseo Central Rúa de Colón Rúa do Villar Verdellón. ANO 1947 Calle d´o Baño Callejo Coello Dr. Castorina ElenaMaría Ervedelo Hernán. Cortés Manjarín Oura Pescadilla Ramona. Reza Romero Ruiz Simon Tío Polainas Xan de Ribela Pisco Plaza do Corregidor Ramona Tío Canuto Tío Ranao ANO 1951 O Paseo. Cabido Calle Calle Calle das Tendas 0 Vigués Calle de Villar Alekhine Carabaña Calle Colón Castellanos Calle da Libertades Corrales Calle de Ervedelo Gastón Calle de Xulio Prieto Lara Calle do Paseo Madriles Calle Dos de Mayo Mantido Calle Hernán Cortés María a Golondrina Calle Pelayo Miuza Calleja O Progreso Coello Remigio Dn. Juan Román Stalin ANO 1949 Toniño Truman Armando Calle de Lepanto ANO 1952 Calle de Villar Calle do Baño Bernardino Calle do Paseo Bretaña Capitán Eloy Calderón Magín Calle Colón Manolo Calle de Pelayo Matulo Calle do Villar O Cebola Calle Libertade Plaza do Corregidor. Calle Sto. Domingo Carlitos ANO 1950 Carriega Diéguez Calle d´o Baño. Doña Lola Calle de Colón Dorinda O Barbeiro Enrique Baricela O Paseo Ernesto ANO 1948 94 Gallart Isidoro Guede José Luis López Luis González Luis Grande Mantido Mazos O 21 O Eladio O Manxarín O Outeiriño Ortiz Pardiñas Pejerto Raimúndez Ramón Risky Robla Rubio S. Miguel Solé Sr. Prelado Sr. Valencia Tía Luisa Varela Vicente Xan. Xaquín Lorenzo ANO 1953. Alberto Avd. de Portugal Calle d´a Barreira Calle d´o Progreso Calle da Libertade Calle de Bailén Calle de Colón Calle de Lamas Carvajal Calle de Pelayo ANO 1954 Antonio Bienvenida Familia Cascorro. O Paseo Plaza de Toros Plaza Mayor ANO 1955 Beinzobas Benedicto Calle das Burgas Calle Villar Calleda Primavera Carlos Corpas César Girón Gallart. Juanito Madriles Malet Pedrés Plaza Mayor Sr. Areal Sr. Manzano Xanciño ANO 1956 Celestino D. Valentín Filomena Lilí Pedropéres Pepe da Encarnación Toniño ANO 1957 Calle Colón Calle da R. Victoria Calle do Paseo Varela ANO 1959 Curros Enríquez Calle de Pereira Calle do Paseo. Colón Coutiño Adán Eva Torre d´Orense Sr. Aguirre. Sr. López ANO 1971 A Burga Alameda Plaza do Ferro Alemania Calle Diagonal Aristóteles Auriense ANO 1960 Barbadás ANO 1968 Calle de Ourense Ponte “Pedriña Calliña de Lugo ”Fabiola” Xan Mata Coruña Pantoja Xan Lira Derrasa Calle Luís Espada Farruco Galiza Diagonal Eva Inglaterra Ervedelo Calle Xosé Antonio. Irixo Karina ANO 1970 ANO 1962 Liceo Madrid Cima da Costa Arieta Manzaneda Alameda do Cruceiro Avd. de Portugal Numancia Praya do Miño Chitas O Ateneo Concepción Arenal Ourense ANO 1965 D Xesús Pousa Portugal D. Florencio Posio Eva D. Román Región Adán Doña Concepción Ría de Arousa Calle Dr. Fleming Franqueira Ribeiro Yago Franqueira Sainza Xeixadelo. Godoy San Ciprián Jardín Trevinca ANO 1966 Kubala Valdeorras Manolo Sas Xan Pedro Sr. Barreiros Marcelo Macías Deportivo Orense Sr. García Martín Esperanza Plaza de Salamanca Praza Maior Morrosco ANO 1972 D. Juan Plaza de Galicia Mari Pepa. Plaza do Ferro Senén A Rexión ANO 1967 Sr. Joaquín Alemania Tío Luis Apolo Praza Maior Torre As Burgas Curros Urtain Babel Concha Uteco Barbaña Ervedelo Xardín do Posío Barrio de Lebrona D.Eduardo Barreiros Xinzo da Limia Breogán ANO 1960 95 Cabañas Couto Cruña Deportivo Ourense Eva Galicia Irlanda Jaime Morey Machado O Couto Ontamento Ourense Parque de San Lázaro Picasso Plaza de Salamanca. Rabodegalo Rúa Ervedelo Seixalvo Suiza Usa Valentín Lamas Carvajal Vietnam Vigo Vistahermosa Zurbarán Ourense Pele R. Madrid San Martín Sil Ateneo Auriense Bobadela Cataluña Chinchón ClementeManolo ANO 1974 Cruce Ervedelo Cuba Allariz Don Ramón Atenas Don Valentín Ateneo Doutor La Fuente Avenida da Habana Edgar Poe Barça Eladio C.D. Ourense España Cruz Roxa Eva Docabo Extremadura España Ferrer Manzaneda Fraga O Opus Francia Peret Galicia Ponte Vella Isabeliña Rúa Bedoya Kiko San Ciprián Lonia Lúa ANO 1975 Madrid Manoel Barbaña Manolo Barsa Manuel ANO 1973 Cruif Manuela España Maria Alameda Festival Mundo Celta Mayo Amancio Galiza Miño Arzobispo Iñigo Oira Barbaña Madrid Ourense Barcelona. Manzaneda Palmar de Troya Compostela Miño Posío Farruco Ourense Rabaza Galicia Rodríguez de la Renfe Kissinger Fuente Ribeiro Lago Santiago Rúa d’Habana Luxemburgo Vizcaya Rúa do Cuartel Marlon Brando Salto do can Miño ANO 1976 Santa Faz Nixon Sofía Loren Nogueira de Ramuín Alameda Suiza 96 Suiza Toén USA Vasconia Vila de Caminha Vilar Dastrés Villar Mir Xardín Xexús ANO 1977 Arias BBC CelanovaCelta Coruña Fraga Galiza Miño Miño. O Milenario de San Rosendo Praza de Abastos Ribeiro Terra de Valdeorras ANO 1978 A Toxa A.P. Argentina Avenida de Portugal Barcelona Benítez Carballeira Celanova Celso Monteiro Constitución Couto Curros Don Camilo José Cela Ervedelo España Felipe Fraga Franqueira Galicia Galiza González Gulias José Cela Kubala Losada Madrid Mallorca Marcelo Macías Marco Margarita Mary Miño Os Cregos de Ourense Ourense P.C P.S.O.E Pacto da Moncloa Pires Plaza de San Martiño Pórtico da Gloria Rairiz da Veiga Rosana Margarita Rosón Santa Mariña Santiago Señor Eladio Sr. Blanco Sr. Monteiro Sr. París Sr. Trillo Suárez González Suiza Toén U.C.D Xesteira Xinzo ANO 1979 Barbaña Fraga ETA Felipe González Suárez Carrillo As Burgas Ribeiro ANO 1980 Afganistán Afiador Aurora Ayatolá Carrillo Carter Catalunya Celta Crady Escobar España ETA Felipe González Fraga Galicia Irán Jomeini Jose María Lugo. Milenario de San Rosendo Madrid Mayo Galego Mercedes Moscú Nicaragua Ourense P.S.O.E Pais Vasco Palhevi Pepito Pink Floid Praza de Abastos Praza Mayor Rabodegalo Ribeiro Rúa do Cuartel Rúa Ervedelo Salto do can Santa Faz Seixalvo Sofía Loren Somoza Suiza Suiza Suiza Suiza Teatro Principal Tequila Terra de Valedoras Toén U.C.D USA Valentín Lamas Carvajal Vasconia Vietnam Vigo Vila de Caminha Vilar Dastrés Villar Mir Vistahermosa Xardín Xesús Xexús Yankees Zurbarán ANO 1981 Afganistán Alameda Andalucía Blas Piñar Breznef Calvo Sotelo Carrillo Casablanca Castela Chicho Outeiriño 97 Coplas dos Maios Don Alfredo Don Vitorino Don Xan Carlos de Borbón El Salvador España Estados Unidos FENOSA Fraga Francia Franqueira Galicia García Sabel Iglesia romana J.María García Jomeini Madrid Miguel Bosé Milans Miño O Cabeza O Couto O Paseo Ourense P.C.E P.S.O.E Patagonia Pereira do Santos Piñeiro Polonia Portugal Praza de Abastos da Ponte Reagan Reverter Rusia San Lázaro San Lázaro Suárez Suiza Teixeiro Tejero U.C.D USA Vila Xosé ANO 1982 A Alameda Alemania Argentina Barbaña Boskof Calle Calvo Sotelo Calle Paseo Cavaleiro España ETA Felipe Fraga Galiza Gwandal Julio Iglesias Madrid Malvinas Manoliño Miño O Posío OTAN Ourense Parque de San Lázaro Pontevedra Rúa de Santo Domingo Rúa dos Viños San Martín Santamaría Sevilla ANO 1983 A Ponte Vella A.P Aladino Alameda Andalucía Antonio Rodríguez Aquiles Aragón As Burgas Avilés Barbaña Barça Barcelona Bilbao Boyer C.D.O Cabanillas Calvo Sotelo Canales Carnaval Carrillo Club D. Ourense Cumial D. Ramón España Felipe Felipe Filipiño Fraga Fraga Gurriarán Landelino Manoliño Manolo Tirantes Maradona Marta Miño Muñoz O Barco O Couto O Couto O Parque de San Lazaro O Paseo ONU OTAN Ourense P.C.E P.G País Vasco Peñón Pereiro Petín Poncio Reagan RENFE Rumasa Santamaría Santo Cristo Sr. Vispo Suárez U.C.D Veciños da Ponte Velle Victorino Núñez Villalba Xaime Tejada Nieto O Barco O Botafumeiro O Lalín O Lugo O Peliquín Outeiro Pelusa Pontevella Reagan Rúa dos Viños Ruiz Mateos Schuster Támeses Xavier Clemente ANO 1985 ANO 1984 Bailén Ballesteros Bande Bande Bar Roxo Barcelona Cádiz Canadá Chernienko E.X.B España España ETA Risco Europa F.P Francia Gran Bretaña Londres Lozano Madrid Malta Maradona Marta Bobo Martiña Montevideo 98 A praza do Santo A Rexión Abella Adolfo Albor Amancio Anacleto Aquiles Armando As de Troia Axuntamento Axuntamento Bande Barbaña Barcelon Braga Camelias Carrillo Catedral Celanova Chernienko Cine Avenida Coaga Cruz Roxa Deus Diputación EE.UU España ETA Etiopía Europa Felipe Fonseca Franco Galeguista Galicia Galiza Gorbachov Gran Tribunal Guerra Hospital India Insalud L.O.A.P.A. La dama de hierro Lalín Madrid Maria Marx Mendo Miño Morán Moro Muiños. O Alcalde de Ourense O Ambulatorio O Conselleiro O cura de Velle O goberno de Felipe O gran Boyer O Serra Os de Celanova Os Sufridores OTAN Otán Ourense Palazón Papa Clemente Paquirri Paris Pepe “o fontaneiro” Portugal Progreso e Paseo Real Madrid Rias Baixas Ronald Reagan Rúa do Paseo Ruiz Gallardón Rumasa San Roque Santiago Señor Palazón Sevilla Solchaga Sr Cura Sudán Txiqui Benegas U.C.D URSS URSS USA Vigo Xunta Felipiño Franco Franqueira Gadafi Gonzàlez Israel Julito Madrid Maraval MarcosRuiz Mariano Pech Maruja Mateos Mercado Común Moncloa Monforte. Monterrey Nato O bispo O Concello O Iglesias O Pino ANO 1986 O Pixo O Ribeiro Os Albores Os Carrabuxos do A Excelencia Tarrío Alameda do concello Os da Piña Alexandrino Os Guerra Alexandro Os Rosmóns Alianza Pepe Alianza Atlantica Roma Almeda Solchaga As Lagunas Sotelo As Suizas Suárez Botha Sur´d Africa Calviño Tabarés Carvalho U.C.D Cea Velle CIA Victorino Coagas Villalbino Cuco Vitorino Don Manuel Duvalier ANO 1987 Facenda Felipe Sexto A Diputación 99 A Suiza ACarballeira Alameda Albor Alfonso Guerra Almeria Alzaga Antón Tabarés Ardanza Argentina As Burgas Barbaña Barcelona Barreiro Bazán Bélxica Boyer Boyer Brasil Butragueño Calviño Camacho Carlos Romero Carrillo Castromil Ceuta Chile CIA Colombia Cuba Cuba D.Barreiro David DeusManolo de Villalba Dinamarca Dubcek Dudú España Estados ETA Europa Europa Felipe FelipiñoO Serra Fidel Finca Sevilla Finca Sevilla Fraga FragaD.Manolo Francia Galicia Garaikoetchea Gibraltar Giralda Goliat Hassuan Hernández Mancha Holanda Hugo Sánchez Insalud Lugo Madre Madrid Manolo Manolo Escobar Maraval Marela Melilla Michael Miño Miró Molotov Montoto Morán Morón O GobernoS O Hospital novo O Mancha O Miñón O Peñon OTAN Ourense Paris Penouta Peña Trevinca Peñon de Gibraltar Pilar Miró Pinochet Pousada Preysler Mancha Rambo Reagan Reagan RENFE Reza RíoBarbaña Rioxa Roca Rocki Rota Rusia Santo Domingo Sanz Pech Segurado Seixalbo Señor Calviño Señor Maravall Shuster Sr. Solchaga Tabares Tacher Toño Rivas Torrejón Torrexón Unidos Xerez Xunta Yankees ANO 1988 A catedral A Delegación A Faraona A praza do Corregidor A rúa Santo Domingo A universidade de Ourense Albor Amsterdan As Burgas Ascon Astano Avilés Balbino Balbiño Barbaña Barbaña Barcelona Bermello Bermello Deus Don Manuel Don Ramón Don Tenorio España Felipe Felipe Felipe González FENOSA Ferrol Fisterra Fonte das Burgas Fraga Galiza Greco Guillerme Brown Ibense Iglesias Laxe Lola Flores London Loña Madrid Mancha Maradona Maradona Maravall Marta Miño Nápoles O campo do Couto O Campus O Concello O cruceiro de Hio O Escorial O Goberno 100 O Iglesias O Pino O PosioEiroás O rey O río Miño OTAN Ourense Ourense O Ruíz Pajares Pepino Pombo da Veiga Portugal Privata Reagan Rosa Rosalía Santiago Señor Señor Chaves Señor Guerra Señor Suárez Sidegasa Sonia Abellás Presidente da Xunta Txiqui Benegas Vigo Vitorino Xinzo Xulgado Xunta de Galiza ANO 1989 A faraona A zona do Couto Alá Rushdie Alberto Alcoce Alberto Cortina Alicia As Burgas As fragas de Lugo Balaidos Balbino. Bermello Borrel Carballiño Cartelle Castadón Catastro Centro de Ourense Chantada Cristo Don Ramon Estrasburgo Europa Facenda Facenda Publica Fazouro Felipe Felipongo Fraga Galicia Gillerme Brown Irak Iram Islam Italia Jerusalén Lanzada Laxe Laxe Lola de España Loliña Mancha Manolo Manzaneda Mario Conde Martiña Martiña Miño Miño Miño Mondelo Monte Calvario MOPU Nicolas Redondo O alcalde de Cartelle O alcalde de Vigo O Caudillo O concello O concello de Cartelle O río Barbaña Otero Pedraio Palestina Parque Tecnolóxico Paulino Pedro Ruiz Rabodegalo Ría de Arousa Río Loña Ruiz Mateos Rumasa San Marcial Santa de Belén Santo Tomás Señor alcaldeSanto Tomé Señor Balvino Sr. Fraga Sr. Luque Sr. Mateos Sr. Victorino Nuñez Tacher Xunta Xunta de Galicia ANO 1990 Adolfo Domínguez Alambra Alcalde Lois Pena Alfonso Allariz Anguita Ardí Grey As Burgas Axuntamento Aznar Balbino Banco Pastor Barbaña Barcelona Beiras Berlín Boyer Bruselas Calviño Cangas Carballiño Carrillo Ce Xota CEE Cela Cela Chamorro Chauchesco Cibeles Concello Conchita Condesa Cuba Deputación Doctora Elena Ochoa Don Camilo Don Manuel Epi España Facenda Felipe Felipiño Fidel Finca Sevilla Fito Arribas Fraga Galicia García de Loza Gorby Gorbachov Guerra Isabel Krenlim Larry Berd Laxe Macario Madrid Manuel Luque Marina Mariñas Mario Conde Marselhesa 101 Moscú Nacho Caixa Naseiro Nicolae Nogueiras O Caixa O Señor Gil Odesa Ortega Os Gardas Ourense Ourense Pastor Pazo dos Deportes Peña Perestroika Pombo Presley Raxoi Real Madrid Redondela Ronaldo Roquefeler Rumanía Rumanos Rusia San Pedro Santiago Santo Cristo Señor Manolo Señor Mendoza Sito Pons Sr Baltar Sr Romero Sr. Mondelo Sr.Romay Sr.Veiga Stalín Tutto Pavarotti URSS USA Veiga Victorino Xan Guerra Xoán Guerra Xunta de Galicia ANO 1991 A Consellería Adolfo Guerra Álvaro Pino Anguita As Palmas Bacariza Barcelona Bermello Busch Colombia Concello Couto Cristo Cuartel de San Francisco Cunqueiro Deputación Diego Don Balbino Don Camilo Don Cela Don Manuel ETA Felipe Felipe González Galicia Garda Republicana Guerra Santa Huseín Juan Guerra Kuwait López Iglesias Madrid Manzaneda Maradona Martín Váquez Mediterráneo Melias. Miguel Ángel Pérez Mine Gabinete Mondelo Mosquera O Barbaña O Caixa O Carballiño O Chef Victorino O Golfo Pérsico O Pobo de Ourense O Xil Mendoza Otero Pedraio Ourense Picasso Ponte Romana Ribeiro Sadan Saddam Santa Igrexa Señores da Xunta Serra Superman Universidade Veiga Pombo Victorino ANO 1992 A Coruña A Ponte Vella Adro San Roque Alcalde de Luintra Alcampo Alcampo Alejandro Sanz Alfonso Guerra Anguita Antonio Angles Apóstol Aragones Balneario Baltar Banesto Barbaña Barbaña Barça Barcelona Barcelona C.D.Ourense Camariñas Campus de Ourense Carballeira Citröen Clemente Condal Corunha Coruña Couto Cromagnon Cuba Cuba Cuiña Dr. Fleming Eiroas Emilio Aragón Ence Endesa Equipo Coren Escocia España ETA Europa Exeo Expo Sevilla Felipe Felipe González Filesa Fraga Fraga Galicia Galicia Habana Ibercop JulioGaliza Limia Madrid Madrid Manoliño Maradona Marbella Milan Miño Mozart 102 MuíñoSila Naseiro ONU Ourense Ourense Palop Papá Fraga Pereiro Peri Piñor Polvorín Ponte das Burgas Praza do Ferro Ramón Repsol Roda Rúa SadanHussein San Lázaro Sanchos Santiago Schuster Sevilla Shiffer Songoku Sr Cuco Sr. Aznar Universidade de Vigo Victorino Xilbraltar Xoan Guerra Xulio Iglesias Xunqueira ANO 1993 Banesto Condal Galicia Madrid Barcelona Coruña Shiffer Ourense Felipe Carballeira Pereiro España Barça Habana Eiroas Sr Cuco Ponte das Burgas Barbaña Polvorín MuíñoSila Miño Fraga Julio Galiza Endesa Ence Corunha Repsol Ence Autopista Apóstol Balneario A Rúa Xunqueira A Coruña Exeo Unirsidade de Vigo Santiago Alcampo Piñor Escocia Camariñas Ibercop Filesa Xoan Guerra Palop Naseiro Sanchos Cuiña Marbella Xibraltar Antonio Anglés Cuba Baltar Alcande de Luintra Dr. Fleming Couto Limia Sevilla Sadan Hussein A Ponte Vella Manoliño Victorino Anguita Alfonso Guerra Peri Adro San Roque Citröen Campus de Ourense Felipe González Sr. Aznar Milan Clemente Aragones Schuster ANO 1994 Alameda Aniceto Aznar Beiras Castelao Cenza César Conde Conde Don Balbino Duque de Feria España Europa Felipe Gónzalez Fraga Fraga Gago Galicia Gilletes Lopez Cid Ludoteca de A. Puga Mario Conde Márquez Núñez Piñeiro O Arenteiro O Barbantiño O campusVigo O parque da Alameda O parque tecnológico O poligono O Presas O principe de Belair Os de Linares Os nenos do Sueiro Ourense Permuy Quintas Rio Barbatinho Roldan Rúa da Prata Rúa Pardo Bazan Rubio Sabucedo Salvador Santa Bárbara Santana Motor Señor Anguita Señor Roca Sr González. Veiga Vicente Viqueira. Vilar Ponte Xunta ANO 1995 A Alameda A Coba A Diputación Agroman Alxeria Amedo Amedo 103 Amparo Andalucia Anguita Arnoia Arnoia As Burgas Atieza Auriense Aznar Balbino Baltar Baltasar Garzon Barata Barbaña Belloch. Benchoshey Bosnia Botella Boyer Bruselas Cabeza de Vaca Cabezas Canada Capitan do Exeo Carroleiro Carvalho Calero Castelao Catalunya Chechenia Concello de Barbadas Concello de Ourense Congreso Cuevillas De la concha De la Rosa Domínguez Don Ramon Donosita Duques de Lugo España Europa Europa Felipe Ferro Fisterra Fletan Fraga Gal Galeote Galicia Galo Gema Gibraltar Gonzalez Iglesias Infanta de España Lamas Lamas Laos Leticia Luis Roldan M.Rubio Madrid Manolo Maria Andrea Marichalar Mario Conde Masesa Mercedes Monserrat Montes da Rabaza O Queixa O afiador O campus O Corral O coto de Doñana O Irixo O Ministerio do interior O Papa de Roma O paragüeiro O recuncho O rei Melchor ORei Ourense Parque Miño Piñor Plaza de Castilla Portugal Presley Puga Puyol Rio Barbaña Rio Miño Risco Rodrígo Rato Rodríguez Roldan Roldan Romani Rua Rubio Salanueva Salgueiro San Miguel Señor Chiquito Salgueiro Sevilla Soto Suiza Terranova Tomas Veiga Vera Xinzo Xirona ANO 1996 Adolf Hitler Alameda Alberto Aldaia Anguita. Antoniño Antonio Banderas Antonio David Arnoia Arsenio Aznar. Baltar Barbaña Barreiro Bebeto Belinda Belloch Bermello Botella. Bruxo de Arteixo Burga de Arriba. Cachaldora Camacho Caneda Carlos. Chapis. Chiquito Chirac Cuiña De la Rosa Diana. Don Jordi Dora e Pura. Elena. Felipe Ferro Couselo Fidalgo Figueroa Fraga Fran Rivera Gil Guerra Gurruchaga Indurain Isabel II Jesulín Jurado Lendoiro Manolito Rois Manolo Cabezas Maragall Mariano Rubio Marichalar Mario Conde Maxi Melanie Griffith Mike Tyson Miño Navarro O Paseo 104 Odilo Massid Palmés. Pantoja Pardo Bazán. Peliquín Pepelu Pepita Bravo Pinochet Polvorín Porto Praza do Concello. Praza do Couto Praza dos Zapatos. Presas. ANO 1997 A Ponte Abel Caballero Abel Matutes Alameda Álvarez Cascos Anglés Anguita Aramís Arzallus Avenida Camelias Aznar Baltar Barbaña Batrovic Beccaría Beiras Belén Girón Belindiña Bill Clinton Cabezas Cacholas Caínzos Capello CarmenSevilla Casco Vello Chapis Couto Cristina Cuiña Curros Enríquez Danielín Ducrent Dell´Ate Diz Guedes Doutor Lechón Elena Eliseu Emerson Esperanza Aguirre Estefanía Felipe Figo Fraga Francis Lorenzo Garzón Gil González Isabel Gemio Isabel Sartorius Lequio Leticia Lobatón López Besteiro Loyola de Palacio Luis Enrique Madonna Mar Flores Marichalar Mariñamansa Mario Conde Marquinhos Michael Jacson MiñoReza Modesto Nando Navarro Noemi Campbell O Paseo O Rei Obregón Ortega Os Remedios Padre Apeles Pantic Pepe Navarro Pepita Bravo Pichi Piñeiro Pizza Pujol Rajoy Ramón Rappel Rodolfo Rois Roldán Ronaldiño Ronaldo Ruiz Mateos Sofía Mazagatos Sueiro Suker Supergarcía Tápias Tarrio Tocino Trillo Urdangarín Veiga Pombo Xardín do Posío Xesulín de Ubrique Xesulina Xoaquín Cortés Casco Vello Cascos Cristina Diana Diz Guedes Edu Elena Enrique Iglesias Esperanza Aguirre Federico Trillo Felipe Felipe Fidel Finca Fierro Fraga Iñaki. Ladi Di Loyola de Palacio Mario Conde Mónica Naranjo O Papa O Rei Ortega Lara Reza Ricky Martín Roldán Sadam Xurxo Bermello ANO 1999 ANO 1998 A Farixa Almunia As Burgas Aznar Baltar Barbaña Beccaría Beiras Bill Clinton Borrel Cabezas Cacharro Casco Antigo Abdalá Arteche Augusto Pinochet Aznar Baltar Bill Clinton Blair Bogarde Cabezas Cascos Cocu Esperanza Aguirre Fraga Franquinho 105 Garzón Hesp Isable Touciño Loyola Michael Jordan Milósevic Minho. Mónica Lewinski Noor de Jordania O Papa Reixiger Ribeira Sadam Solana Tchatcher Zenden Puente Pujol Rabodegalo Rebique Reza Rociíto Roldán Rosario Sabih Stalin Super Tosca Veiga Pombo Victorino Núñez Xesús Vázquez Xosé Barrionuevo ANO 2000 Almunia Aznar Baltar Beiras Bemposta Besteiro Búfalo Hill Cabezas Castor Gago Elisa Nogueira Felipe Fraga Frutos Jesús Gil Leían Matutes O Paseo Padre Silva Pedro Pinochet Rei Juan Carlos Ribeira Minho Seixalvo. Touciño Troitiño Manuel Cabezas Marina Miño Mohamed Neira Norma Duval Rabo de Galo Rosa de España San Francisco Santa Eufemia Sara Montiel ANO 2001 Alexandre AnaBotella Aznar Baltar Bin Laden Blair Cabezas Cascos Cuiña Don Francisco Don Manuel Don Pachi George Bush Hussein Mariano Núñez Parque das Mercedes. Sadam Salgueiro Sharon Tizón Touriño Xosé María Zapatero Aznar Bemposta BushAl Cañete Don Manuel Gore Lian San Lázaro Seminario Valdeolmillo ANO 2002 As Burgas As Mercedes Baltar Barbantiño Bisbal Bustamante Calpurnia Carmina Ordoñez Chenoa Cruise Cruz Domínguez Don Camilo Doña Cayetana Fraga Fraga ANO 2003 ANO 2004 A Ponte A Raíña As Burgas Aznar Baltar BempostaEiroás Bin Laden Blair Busch Cabezas Casco Vello Cuiña Dona Leticia Eva Sartorius Fraga Irmáns Villar Julián Muñoz O Rei Pai Silva Pantoja Papa Praza do San Martiño Príncipe Felipe Reza Rovira Rúa dos Chaos Sadam Husseín San Francisco Señorita Ortiz Victoria Vila. Chavasqueira DelaVega Diana Don Xán Carlos Ernesto de Hannover Fernando Alonso Fraga Irmáns Villar Llamazares Magic Jonson Moratinos O Couto Otero Pedrayo Palomares Pantoja Quintana Rato Ratzinger Rei Marrocos Rei Mohamed Reza Ronaldo San Francisco Raúl Touriño Xoán Pablo II Xulián Muñoz Zapatero ANO 2006 ANO 2005 A Cuña Amenábar As Burgas Aurelio Aznar Baltar Barbaña Barrio do Carmel Benedicto XVI Busch. Cabezas Calpurnia Camila Carbona Cervantes 106 As Burgas Cabezas De la Vega Elena Salgado Evo Morales Fraga O Pino Os Remedios Outariz Paco Vázquez Quintana Rovira Señor Florentino Tinteiro Tourinho Xosé Bono Zapatero ANO 2007 Acebes Alberto Gallardón As Burgas AVE Bush Cabezas Chavasqueira Cruz vermella Gaia Jose Blanco Luis Mariano Mariñamansa Monforte O parque Outariz Pepiño Blanco Polanco Poli Quintana Quiroga Reza Rodrígue Rubalcaba Sadam Santiago Suárez Canal Tinteiro Touriño Trives Zapatero ANO2008 Ave Aznar Barbaña Benigno Moure Burgas Carla Bruni Cataluña Chavez China Chi-qui-chi-qui Curros Enriquez Esmorga ETA Etelvino Eurovisión Finca Santa Mariña Flager Galicia bilingue Gallardón Juan Carlos Julián Muñoz Mandianes Pantoja Rafa Nadal Raxoy Tenencia Tenencia Tibet Vale do Regueiro Zapatero //ZP Como é lóxico, moitos nomes repítense; pero si facemos unha búsqueda ao longo dos sucedidos anuais ou ben das coplas, veremos, que por unha ou por outra razón, son nomeados (exemplo Zapatero // ZP) ou Fraga//Don Manuel) desa maneira. 107 PERÍODOS DE AGRUPAMENTO PARA O ESTUDO E GRÁFICAS DE PARTICIPACIÓN: NÚMERO DE MAIOS Período: 1928- 1938 = 06,6 maios/ ano Período: 1939- 1948 =13,8 maios/ ano Período: 1949- 1959 =16,6 maios/ ano Período: 1960- 1969 =12,0 maios/ ano Período: 1970- 1979 =20,0 maios/ ano Período: 1980- 1990 =23,4 maios/ ano Período: 1990- 2007 =25,3 maios/ ano PRIMEIRO PERÍODO: 1928 - 1938 Ano 28 29 30 31 32 33 34 35 35 36 37 38 Nºmaios 2 2 3 4 4 5 7 17 10 12 0 0 Aínda que nesta primeira década os datos que temos poden admitir certa variación, podemos afirmar que a participación é escasa e acada unha media de 6,6 maios/ano. Nos anos 1937 e 1938 non se celebrou a festa por estar a vivir España a Guerra Civil. GRÁFICA I: Nº DE MAIOS ENTRE 1928 -1938 (*) Guerra Civil ( 1937 - 1939) 108 SEGUNDO PERÍODO: 1939 -1948 Ano 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 Nºmaios 11 0 13 13 15 16 16 17 18 19 GRÁFICA II: Nº DE MAIOS ENTRE 1939 -1948. Neste período (1939-1948) a supremacía correspóndelles aos chamados maios artísticos sobre os tradicionais (conos, pirámides, cruceiros). Esta especie de transformación do maio nunha especie de falla cuberta de mofo non foi ben acollida en ningún momento polos persoeiros entendidos da Festa, xa que non se axustaba ao verdadeiro senso desta. No ano 2007 puiden comprobar, persoalmente e con gran satisfacción, a decadencia dos citados maios artísticos, xa que soamente se presentaron ao concurso dous, mentres o número de pirámides era de quince. Na década de 1940 a participación media foi de 13,8 maios/ano, o que supón un considerable incremento en relación coa década anterior. Do ano 1940 non temos referencia ningunha sobre esta festa, e aínda que nalgún escrito aparece o dato de quince maios participantes, non está totalmente confirmado que a Festa se chegase a celebrar. 109 TERCEIRO PERÍODO Ano 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 Nºmaios 17 20 15 20 21 17 19 21 8 13 12 Nesta década do 1950, a participación media é de 16,6 maios/ano, e acada a maior participación entre os anos 1950 e 1957. Neste período, ademáis de manter unha boa media de participación, tamén hai que facer mención á calidade dos Maios presentados. A década dos cincuenta, foi moi importante para a festa, tanto en cantidade como en calidade, como xa se dixo. GRÁFICA III: Nº DE MAIOS ENTRE 1939 - 1959 110 CUARTO PERÍODO Ano 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 Nºmaios 17 15 17 10 9 7 9 13 25 19 No que respecta á participación nesta década (1970-1979,) é de case vinte maios/ano, debido, en primeiro lugar, a que no ano 1975 se crea a categoría de maios escolares, aínda que xa participan algúns colexios, sobre todo da cidade de Ourense. No ano 1970 acádase, como reflicte a gráfica, a cifra de vinte e nove maios participantes, que é unha das mellores en toda a historia dos Maios de Ourense. Pódese comprobar o incremento experimentado dende 1976,ano que se creas a categoría de escolares. QUINTO PERÍODO: 1970 - 1979 GRÁFICA IV: Nº DE MAIOS ENTRE 1960 -1980 111 SEXTO PERÍODO Na década de 1980, acádanse 23,4 maios / ano, e mantense certa constante en canto á participación. Ano 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 Nºmaios 27 21 21 14 18 17 18 21 36 14 Ano 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 Nºmaios 20 25 29 34 28 22 18 20 18 20 SÉTIMO PERÍODO: 1990-1999 Entre os anos 1900 e 1999 a media de participación sobe a 30,6 maios/ano, e conséguese soamente nos anos 1991, 1992, 1993 e 1994, unha media de 46 maios/ano. Ano 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 Nºmaios 24 44 47 37 29 31 27 17 25 20 GRÁFICA V: Nº DE MAIOS ENTRE 1980 - 1999 112 OITAVO PERÍODO: 2000 - 2007 Nesta última década descende un pouco o nivel de participación, malia que hai que facer constar que o nivel conseguido na elaboración do monumento do maio e tamén das coplas superou o de anos anteriores. Considero importante destacar que, dos dezasete maios presentados, unicamente tres pertencían á categoría de artísticos, os que, como xa veño defendendo dende hai moito anos, non son os verdadeiros maios desta localidade. Presentáronse catorce pirámides e tres carrozas ou artísticos. A media sitúase en dezanove maios/ano. Ano 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Nºmaios 16 24 17 20 24 22 13 17 GRÁFICA VI: Nº DE MAIOS ENTRE 2000 - 2008 113 ESTUDO DO CONTIDO DAS COPLAS: GRÁFICAS Está fóra de toda dúbida que a misión primordial das coplas é pór de manifesto todo aquilo que sexa susceptible de crítica, e de aí que sexa este aspecto o que maior porcentaxe acumule nos temas do seu contido total cun 70 % entre crítica local, nacional e de costumes. Pódese ampliar máis esta porcentaxe de englobarmos o concepto "varios", xa que, aínda que non se pode catalogar como crítica nacional nin local, ben é certo que, dende este apartado, tamén se abordan e critican temas sociais de todo tipo. Por todo iso, concluímos que, aproximadamente, o 94 % do contido das coplas é pura crítica contra o socialmente establecido. Deste xeito, poderiamos establecer seis períodos de estudo na evolución destas composicións literarias que son as coplas dos maios, xa que nelas atopamos o testemuño dunha sociedade que se aproveita desa certa permisividade para manifestar publicamente a súa forma de pensar e de vivir. PRIMEIRO PERÍODO: 1928-1946 Poderiamos subdividir este período en dúas partes. Unha primeira etapa vai de 1928 a 1936, ano en que comeza a Guerra Civil, e unha segunda fase vai dende o remate desta en 1939 ata 1946. Caracterízase fundamentalmente esta primeira fase por certo equilibrio entre os tres tipos de crítica que establecemos a continuación: crítica local, crítica nacional e costumista, malia que aparece en 1931 unha tendencia alcista no apartado de crítica nacional moi negativa cara á monarquía e tamén en certa medida cara ao goberno da República. O equilibrio antes citado pódese estender tamén ao apartado de Varios que engloba cuestións de crítica xeral de difícil encadramento. 114 TÁBOAS E GRÁFICA DOS DOUS PERÍODOS 1928 a 1937 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 CRIT. LOC-SOCIAL 13 9 7 24 28 70 14 39 24 0 CRÍTICA XÉNERO 22 47 28 76 9 64 35 81 30 0 CRÍTICA POLÍTICA 0 0 0 33 8 31 3 42 40 0 38 39 40 41 42 43 44 45 46 CRIT. LOC-SOCIAL 0 8 0 37 80 36 54 76 96 CRÍTICA DE XÉNERO 0 5 0 6 77 50 28 99 82 CRÍTICA POLÍTICA 0 7 0 0 0 0 0 6 0 1938 a 1946 GRÁFICA I A gráfica mostranos con gran claridade os valores tristemente acadados pola crítica á muller sobre todo nos quinquenios (1931-1935) e (1942-1946). A tabla reflicte a ausencis de crítica política, dende 1937 ata a década dos setenta. Son os anos oscuros da nosa sociedade, por mor da Dictadura franquista. 115 Na segunda fase, rematada a Guerra Civil e despois de tres anos sen celebración, a festa dos maios volve ser organizada pola Sociedade Recreativa Orfeón Unión Orensana, que o faría ata 1946, data a partir da cal, volvería a ser o Concello o organizador. Ata a chegada da República patrocinan a festa a Asociación da Prensa, a iniciativa particular da marquesa de Atalaya Bermeja e co apoio económico do Concello (que anos máis tarde as municipalizaría) e a Deputación. Durante o período de goberno da República a Festa é organizada pola Irmandade Galeguista que tanto contribuíu á conservación e potenciación da cultura galega. Este período caracterízase pola aparición no xurado de representantes do estamento militar, do Goberno Civil e do Bispado, ademais das xa tradicionais representacións do Concello, Deputación e de persoeiros entendidos no tema. É de salientar que en 1944 non se convocou concurso, aínda que iso non foi impedimento para que algúns maios (quince segundo certas referencias) pasearan igualmente polas rúas da cidade. Neste período, segundo as fontes do periódico local, a calidade dos monumentos deixou moito que desexar, aínda que timidamente, aparece certa tendencia a modificar as estruturas e formas tradicionais dos maios para se semellaren máis aos monumentos de Fallas. Como é lóxico, esta tendencia foi moi criticada e non tivo éxito, malia que é certo que aparecen os maios chamados artísticos, que, aínda que tamén foron moi criticados, como á xente lle gustaban, na actualidade teñen seguramente máis aceptación que os enxebres, e isto débese fundamentalmente a certo descoñecemento das raíces antropolóxicas e culturais desta fermosa festa. SEGUNDO PERÍODO: 1947-1958 Este segundo período caracterízase fundamentalmente por un incremento moi significativo da crítica á muller, que chega a ser nalgúns casos totalmente desapiadada e de moi mal gusto. Resulta fácil atopar fascículos de coplas completas co mesmo tema de crítica á muller e ás súas modas, e tamén na crítica de ámbito local, en que aparecen as de carácter deportivo, unicamente de fútbol. Neste período a cantidade repartida en premios ascendeu a 14.350 ptas., o que representa a do primeiro período multiplicada por doce. Isto parécenos normal por dous motivos fun damentais: Anque non é un dato relevante a cantidade repartida en premios, si que nos da unha idea da importancia que cada ano se ía dando a esta festa, por parte das institucións. 116 49 50 51 53 54 55 56 57 58 CRIT. LOC-SOCIAL 177 141 100 62 103 294 292 29 190 49 53 30 CRÍTICA XÉNERO 172 144 54 83 33 92 135 50 82 103 7 0 1947 a 1958 47 48 52 CRÍTICA POLÍTIC 4 9 12 3 3 8 10 11 21 12 13 0 CRÍTICA DEPORT. 43 42 16 0 48 70 4 0 45 5 0 0 GRÁFICA II a) A propia evolución da sociedade. b) A tendencia inflacionista durante o Goberno da Ditadura. Se comparamos esta cantidade coas que se reparten hoxe en día, podemos decatarnos da evolución do prezo das cousas en só cincuenta anos. A crítica de carácter político é case nula debido á situación ditatorial instaurada en España. Como o contido literario vén a ser sempre dunha media de dúas follas, está moi claro, que a falla de crítica política e relixiosa se suple co incremento excesivo da crítica de xénero, como xa se dixo. Isto tamén pon de manifesto o machismo imperante na época, e, por outra banda, unha dose de submisión fóra do común por parte da muller, xa que eran elas as que afrontaban a tarefa máis dura, que era a de coser o mofo, e, aínda por riba, aguantaban de bo grao e asimilaban verdadeiros insultos e menosprezos nas citadas coplas (véxanse as escolmas). 117 TERCEIRO PERÍODO: 1959 -1971 Neste período todo aparece máis equilibrado e isto ten que ver co equilibrio que se acada non só política e socialmente, senón tamén economicamente. Chega con botarlles unha ollada ás gráficas de contido para observar como as coplas de crítica á muller descenden case un 50 %. Ese espazo, que vén a ser un 47 % do total, é ocupado de maneira repartida por certo incremento doutros ámbitos de crítica Deste xeito, a mesma crítica política, aínda que cos receos propios da censura existente, experimenta certo aumento, como tamén o fan a costumista e local. A través das coplas vemos como a sociedade se vai acomodando a unha situación á que xa está afeita e que asume. Resulta interesante ler detidamente as coplas para decatármonos do fondo social e tamén da resignación. Deste xeito, a mesma crítica política, aínda que cos receos propios da censura existente, experimenta certo aumento, como tamén o fan a costumista e local. A través das coplas vemos como a sociedade se vai acomodando a unha situación á que xa está afeita e que asume. Resulta interesante ler detidamente as coplas para decatármonos do fondo social e tamén da resignación. A crítica deportiva é unha das que tamén ocupa un considerable espazo neste período dentro desa porcentaxe do 47 % xa comentada. 1959 a 1971 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 23 58 104 228 75 60 54 57 185 260 42 290 178 CRÍT. POLÍTICA 8 14 16 15 18 20 7 12 75 10 35 9 CRÍT. XÉNERO 11 54 77 128 85 70 15 16 56 66 45 38 47 CRÍT. DEPORTIVA 0 0 25 14 16 10 22 30 29 66 32 CRIT LOC-AL SOC 18 20 18 GRÁFICA III 118 CUARTO PERÍODO: 1972 - 1979 72 73 74 75 76 77 78 79 80 50 60 56 140 56 162 83 6 4 0 0 42 6 146 123 CRÍTICA DE XÉNERO 24 6 12 5 38 5 20 2 CRÍTICA DEPORTIVA 3 11 9 9 3 5 29 3 1972 a 1979 CRÍT. LOCAL - SOCIAL CRÍTICA POLÍTICA GRÁFICA IV A análise deste período resulta un tanto sorprendente porque non aparece crítica política ningunha durante seis anos. Dá a impresión de que algo está a ocorrer na sociedade ourensá, que parece inmobilizada de cara á crítica, tanto local, como nacionalmente. Hai que formularse dúas alternativas: Ou ben a desmoralización é tanta que xa nin se mencionan certos temas susceptibles de mellorar, ou ben todo parece funcionar perfectamente ata o punto de non atopar practicamente nada salientable que non sexa falar da emigración e doutros temas sen relevancia. En concreto, nos anos 1974 e 1975 nin unha soa copla se preocupa dos temas da política nacional nin local. Trátase de algo incrible se non se constatase coa consulta das coplas. Neste período aparece un claro retroceso na crítica á muller, que tanto se viña prodigando ao longo dos anos comprendidos entre 1927 e 1970. Temos que situarnos no ano 1976 para atopar unha cantidade de estrofas que se ocupen dos problemas reais da sociedade. Así mesmo, o descenso da crítica deportiva é claro. A partir de 1977, ano en que se instaura a democracia no país, nótase un cambio no cotidos das coplas dos maios. 119 Establécese por vez primeira un significativo equilibrio entre crítica local, crítica nacional e varios, e quedan reducidos ao mínimo os apartados de costumes e deportes, o que nos dá unha idea bastante clara de que a democracia é símbolo da liberdade e de que, cando o home é libre, se preocupa fundamentalmente por temas políticos e sociais. Este equilibrio porase de manifesto con certa claridade no seguinte período. QUINTO PERÍODO: 1980-1990 Desaparece case por completo a crítica de xénero, o que xa representa un cambio na maneira de pensar da sociedade e do prestixio, que a muller empeza a ter e a serlle recoñecido. A crítica de carácter político acada cotas moi importantes, como tamén o fai a de carácter local e social. Unha ollada atenta ás gráficas amósanos unha sociedade tranquila, con certa estabilidade e, sobre todo, que fai uso pleno da liberdade acadada coa democracia e coa Constitución. O equilibrio entre a crítica política, a local e a de carácter social pon de manifesto o equilibrio que está a vivir a sociedade e no que parecen estar afortunadamente desterradas certas tendencias e tamén certas pantasmas e medos propios dun pasado non moi afastado. 1980 a 1990 LOC-SOCIAL C.XÉNERO C.POLÍTICA C.DEPORTIVA 80 90 10 127 5 81 18 3 12 1 82 114 17 11 33 83 78 8 150 26 84 147 17 13 27 GRÁFICA V 120 85 157 11 116 13 86 83 6 152 9 87 109 0 185 19 88 164 0 42 5 89 166 6 32 7 90 178 0 95 15 SEXTO PERÍODO: 1991-2000 Este período, sobre todo dende o ano 1995 ata o ano 2005, amósanos un grande equilibrio entre as preocupacións de carácter político tanto local como nacionalmente, así como unha preocupación importante polos temas da administración local da cidade. Temos que dicir que estes anos non amosan calidade nas coplas e resulta bastante difícil facer unha escolma, como se pode comprobar no apartado correspondente. Neste derradeiro período, xa non se contabiliza ningunha copla de crítica á muller, o que se corresponde coa liña do anterior, polo que xa se pode afirmar, que a concienciación sobre a consideración social da muller, afortunadamente é un feito. Segundo a gráfica, vese con claridade que dende 1991 a 1997 a crítica en xeral sofre un incremento constante, pero a partir de 1997 diminúe na mesma proporción, e presenta unha distribución case simétrica a ambos os dous lados deste. Preséntase, pois, esta data como un punto de inflexión que debemos ter en conta. 1991 a 2000 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 CRÍT. LOC-SOCIAL 44 45 114 128 232 257 289 157 86 38 CRÍT. DE XÉNERO 0 5 2 0 0 0 0 5 0 0 CRÍT. POLÍTICA 95 82 95 112 39 122 55 38 95 68 CRÍT. DEPORTIVA 18 11 9 21 42 41 43 16 21 1 GRÁFICA VI 121 SÉTIMO PERÍODO: 2001-2007 Neste último período xa non se contabiliza ningunha copla de crítica á muller, o que se corresponde coa liña do anterior, polo que xa se pode afirmar que a concienciación sobre a consideración social da muller, afortunadamente, é un feito. No referente aos datos relativos á crítica social, local e tamén política, apréciase un certo repuntamento nas coplas do ano 2002, para presentar ao ano seguinte unha tendencia a menos, do mesmo xeito que o fai a crítica política. Aínda que non se reflicte nas gráficas, este espazo que xa non ocupa a crítica vén sendo utilizado por outras estrofas que agrupamos baixo o título de "Sen clasificar", debido á variedade de temas que abordan. Tamén ocupa ese espazo un apartado que se lles dedica ás "obras na cidade", e que consideramos moi importante con vistas ao estudo da evolución da capital ourensá nese senso. 01 02 03 04 05 06 07 65 150 14 107 118 50 166 0 0 0 0 0 0 0 CRÍTICA POLÍTICA 18 19 140 120 57 36 98 CRÍTICA DEPORTIVA 16 4 24 20 0 0 17 2001 a 2007 CRIT. LOC-SOCIAL CRÍTICA DE XÉNERO GRÁFICA VII 122 REFERENCIAS BIBLIOGRAFICAS I A.A. V.V, Levántate Maio. Foro dos maios de Ourense. Concello de Ourense Coordinación do Volume, Javier Paz. Ourense 2004 (1) MANNHART, Baum-und Feldkultus.2ªEdic. Berlín, páx 649, 1904,Vol.1,páx 160. (2) FERNÁNDEZ OXEA, J. R.:"Conferencia na casa de Guadalajara en Madrid, "Documento multicopiado. (Biblioteca da Diputación de Ourense.Donación. Ben-Cho-Sei (3) CARO BAROJA, J. A Estación do amor. Edit. Taurus, Madrid, páx 20-23 (4) SEBASTIÁN DE CASTELLANOS, B.. "Costumes españolas da fermosa Maia". Museo das familias.Tomo V, páx. 89. (5) CARO BAROJA, J. Op citada, páx 31 (6) Cfr: FERNÁNDEZ OXEA, J. R.: Op. Cit. páx 3 e 35. (7) BOUZA BREY - GASPAR CASAS, E." A festa dos maios" Revista de Etnografía, páx 649 (8) VEIGA DE OLIVEIRA, E. Festividades cíclicas en Portugal, Publicaciopnes Don Quijote. LISBOA.1984, páx 1959 e ss. (9) FILGUEIRA VALVERDE, J: " A festa dos maios". Arquivos do seminario de estudos gale gos. Tomo I. Santiago de Compostela, páx 139-203. (10) FILGUEIRA VALVERDE, J: Op. Cit. Páx 651 (11) RISCO. V. - LORENZO FERNÁNDEZ, X." A festa de Maio en Laza."Boletín da Real Academia Galega" A Coruña, 1945, páx. 234-264 (12) CUEVILLAS, F.: " A festa dos maios".Cfr TARRIO FERNANDEZ, J.A:. Cultura Educación. Tradiciós Populares em Galicia, EdiCRÍTICA Do Castro. Seminario de Sargadelos, nº 0, A Coruña - Sada- 1988, páx.95 (13) Cfr. FERNÁNDEZ OXEA, J. R.e CARO BAROJA, J. Op.cit. (14) SÁNCHEZ RODRIGO, A:" Un ano de vida Serradillas". Cfr.CARO BAROJA.J. Op cit. (15 Fr. G, Teatro social do século XX. Tomo II, Madrid,1846, páx 13 (16) FERNÁNDEZ OXEA, J. R.: Op. cit. ( 17). NICOLAS TENORIO: A aldea galega, Cádiz 1914. (18) BOUZA BREY E GASPAR CASAS, E.: Op. Cit, páx 652 (19)GONZÁLEZ PÉREZ, C. Voz: MAIOS: Gran Enciclop. Galega,1983 Tomo XX, páx 56 (20)FILGUEIRA VALVERDE, J.: Op Cit, páx 150 (21)GREGORIO FERNÁNDEZ, E. R.: Op. cit.páx. 18 (22)GONZÁLEZ PÉREZ, C:.Op.cit páx 57 (23)MAIOS-BARCO: Definidos por Filgueira Valverde como un tipo de barco engalanado e feito de cartón, que pola festividade de Corpus percorría as rías de Pontevedra e que recordaba as proezas navais ou a sentenza pola cal o Rei Sancho IV, mandou que unha galera quedase na rúa ata que pudrise.Existen multitude de coplas que fan referencia a estes maios. Vexamos esta: "Hoy salimos por las calles // Recordando a nuestro pueblo // Con el barco Isla deTambo// Y sus bravos mari neros" (24)GREGORIO FERNÁNDEZ, Op cit. páx 9 (25)CARO BAROJA, J:.Op Ct páx 49 123 124 CAPÍTULO III ANÁLISE DO CONTIDO DOS SUCESOS REFLECTIDOS NAS COPLAS DENDE 1928 A 2007 INTRODUCIÓN Resulta moi difícil realizar unha análise de tantos datos coma os recollidos nas coplas dos maios, os cales conteñen case un século da historia de Ourense. Tamén recollen algunhas novas de España e de relevancia a nivel mundial, ademais daquelas que foron recollidas por estas composicións na honra da natureza e da terra nutricia como fonte de vida e á que o pobo galego dende tempos moi remotos quixo agradecer e dar testemuña con manifestacións de carácter agrario, ó coñeceren a importancia da terra como fonte xeradora dos froitos que nos dá e sen os cales non tería sido posible a vida. Coma xa se dixo, estas composicións teñen un marcado carácter satírico e de crítica a todo aquilo que o pobo considera que se fixo mal ao longo do ano, e de aí que se poidan considerar estas composicións como un anuario ou crónica da cidade no ámbito máis próximo, pero tamén no nacional e ata internacional. Desta selección soamente se suprimiron as dúas ou tres estrofas da entrada de cada maio, por seren irrelevantes e non achegaren nada importante a ter en conta, xa que constitúen a presentación do monumento ó maio e, xa que logo só nos achegan os datos dos autores deste ou a procedencia destes, xa sexan particulares, asociacións, colexios etc Tamén se suprimiron as dúas ou tres estrofas do final das coplas chamadas de despedida e cuxa única función é despedirse e pedir o premio, á vez que poden suscitar algún desexo para o ano seguinte. O resto das estrofas incluíronse absolutamente todas, sen excepción, ata completar a mencionada cifra, correspondentes aos monumentos presentados dende o ano 1928 ata os nosos días, incluindo as referencias ós presentados en 1917. Como é lóxico, non se puido facer os tres anos que non se celebrou a Festa, aínda que deses anos se seleccionaron aqueles sucesos que a prensa local foi destacando ao longo do ano. Á vista de tal cantidade de versos, resulta bastante difícil facer unha selección a gusto de todos os lectores deste libro, pero é precisamente esa a razón pola que se incluíron todas e cada unha das coplas cuxos orixinais están na actualidade nos arquivos da Biblioteca Provincial de Ourense, nos fondos de Ben-Cho-Shey, custodiados na Biblioteca da Excma. Deputación Provincial desta cidade. Outros orixinais pertencen a algúns particulares que amablemente me facilitaron algúns exemplares dos que non se sabía da súa existencia e que completaron esta colección que agora, debidamente organizada, obra no meu poder e poño a disposición de calquera estudoso dun tema tan apaixonante como este Trátase, pois, de que cada lector escudriñe no contido destas e poida extraer aqueles datos que considere importantes ou, cando menos, capaces de espertar o seu interese. 125 Resulta moi curioso, por exemplo, saber cales eran os puntos de reunión dos mozos da cidade na década de 1930, coñecer as modas no vestido e no peiteado ó longo destes case 100 anos, a data exacta en que se construíron o Edificio de Correos, a Praza de Abastos,a ponte Viaducto que cruza o río Miño ou por exemplo, cando se inaugurou a traída de augas ao barrio da Ponte, ou como evolucionaron as constantes queixas sobre o río Barbaña. Así mesmo, pódense ver as obras que se foron facendo co fin de solucionar o tema dos malos cheiros e a contaminación e que a día de hoxe, no ano 2007, aínda están sen resolver de xeito satisfactorio, como se pode comprobar non só a través da inspección ocular, senón tamén polos debates que se están a suscitar na prensa e nunha televisión local. É tal a cantidade de achegas que nos ofrecen estas composicións que sería interminable a relación de temas que abordan dende a crítica, case sempre. Dende esta consideración e para evitar no posible que esta obra fose demasiado voluminosa, agrupáronse as cuestións abordadas dende uns resumos das máis relevantes. É precisamente a partir do que denominamos último resumo, dende o que se intenta reflectir o máis relevante, ó noso modo de ver, pero que segundo as preferencias de cada lector poderá ter outra consideración. Ese lector poderá atopar outros contidos do seu interese: ou ben o contido xeral das coplas, ou ben en resumos máis amplos e, xa que logo previos ó resumo final. (*) INCLÚESE UNHA DE 1917. ATE O ANO 1928, NON SE ATOPAN MÁIS COPLAS. 126 UNHA MIRADA Á HISTORIA DE 90 ANOS DE COPLAS No ano 1917, fálase dunhas lendas e de temas referentes á agricultura, o que nos indica o compoñente rural moi acentuado da Festa, característica que se irá perdendo ao longo dos anos, como ben se pode comprobar, xa que desaparecen as lendas e fanse menos referencias á dependencia dos froitos da terra. Tamén se fala da primeira guerra mundial, da emigración a Cuba e do cine Apolo, que era o único que había na cidade de Ourense. O dato da primeira guerra mundial está ó alcance de calquera, pero os outros cecais non. Do ano 1927, chama a atención coñecer o prezo do transporte dende a cidade ó barrio da Ponte, así como que o lugar de reunións preferido pola xuventude pasa das inmediacións do cine Apolo para o campo dos Remedios. Do ano 1928, é curioso saber que nese ano estase reconstruíndo o templo de San Francisco e a residencia dos Franciscanos e tamén que se inaugura a traída de augas ao barrio da Ponte, ou que xa a xente protestaba polas elevadas tarifas telefónicas. Do ano 1929, sabemos que falece a nai do rei de España, que comeza a restauración do mosteiro de Oseira, ou do uso de papeis para pintar os beizos as mulleres, así como da moda do pelo ó estilo garçon e do uso de fariña moi fina para empoarse o rostro, porque se consideraba coma un signo de beleza ter a cute moi branca. Do ano 1930, sabemos que xa existen uns novos lugares preferidos pola xuventude para reunirse e pasear: trátase das inmediacións do cine Losada e do xardín do Posío. Fálase dun tremendo escándalo nas oposicións de Maxisterio e tamén da posibilidade de que se constrúa a praza de Abastos. A nivel nacional hai que destacar a firma polo Rei do Decreto polo cal se restablece a sala terceira do Tribunal Supremo, que fora anulada. No ano 1931, comézase a falar do río Barbaña e será un tema que aparecerá todos os anos ata hoxe na historia das coplas dos maios. Trátase do tema estrela, sen dúbida, porque é a materia pendente desta cidade e os maieiros así o constataron ano tras ano. Algo similar ocorre coa crítica á muller, que estivo presente sempre e ás veces de xeito descarnado e ata vexatorio, ata hai ben pouco. Unha das características fundamentais das coplas dos maios foi sempre o seu machismo e un desconsiderado trato á muller. As coplas fan referencias de todo tipo ós políticos da Segunda República. Fálase tamén dos afiadores ourensáns que emigraron a Cuba. Non é menos importante resaltar que nestas composicións fálase por vez primeira da declaración xurada dos soldos, e tamén de que este ano, se porá en marcha o funcionamento do tribunal de xurado. No ano 1932, fálase do exilio do Rei de España Alfonso XIII, así como da disolución da 127 Compañía de Xesús, e das obras que se están realizando na praza de Abastos. Así mesmo, neste ano remata a redacción do Estatuto catalán e así o recollen as Coplas. No ano 1933, comézase a falar da posibilidade de construción do ferrocarril en Ourense e tamén da posible creación da Caixa de Aforros Provincial. Pídese tamén por primeira vez e de forma seria a Autonomía para Galicia, comparándoa coa de Cataluña. Aplícase a Lei de vagos e tamén se fala do Teatro Principal como lugar de actos políticos. No ámbito local tamén hai que destacar o asfaltado de todas as estradas de entrada á cidade de Ourense. Como curiosidade, relátase a moda do peiteado permanente nas mulleres, así como o prezo do lapis de ollos, que era de 10 céntimos de peseta. Segundo o que reflicten as coplas deste ano, parece que había en Ourense unha persoa adiñeirada que fixera “as américas” en Cuba e comprara moitas propiedades na Avenida da Habana; de aí o nome que aínda hoxe se mantén para esta céntrica rúa. O que chama a atención dos maieiros é que tal vez construíu algunha casa sen manter o aliñamento coas demais, e que lla fixeron derrubar. Como se pode ver, este problema aínda o temos na actualidade, debido ó afán especulador e á picaresca que sempre houbo.Vexamos esta copla: Conseguiron qu’o Añel retirase atrás a casa que atrancando a carretera fixo na calle d’Habana. No ano 1934, a rúa da Reina Victoria é denominada rúa dos Zapateiros e tamén se fala da utilización da praza de Abastos polos vagabundos de noite. Parece que está de moda levar a saia curta e pintar lunares na cara. No ano 1935, aparece por primeira vez na historia dos maios unha crítica ós homes, abordada polo maio de Rabo de Galo. Este ano proxéctase a construción da Casa de Correos. Así mesmo, coméntase a posibilidade de que a Segunda República faga a Lei do divorcio. Como curiosidade, faise referencia á estrea de uniformes por parte dos gardas municipais e tamén do uso que fan as mulleres da auga osixenada para clarear o pelo. Por esta data, o paseo de domingos e festivos para o lucimento persoal e o alterne, sobre todo da xuventude, centrábase arredor da rúa Paz Nóvoa. Vexamos esta copla: No paseo diario da rua de Paz Novoa hay que ver o luxo que por alí roda. 128 Tamén cabe destacar que, aínda que é un caso raro, aparecen algunhas coplas que critican a vestimenta e o aseo do xénero masculino. E é un caso excepcional, xa que han de pasar moitas décadas para que as coplas deixen de amosar un machismo absoluto e desmedido. Tamén hoxe os homes pasan entr-a xente co pelo ondulado estilo permanente No ano 1936, preséntanse unhas coplas de bastante calidade en que se menciona a Azaña, a Segunda República, a Gil Robles, a Maura e a unha serie de políticos do momento. Tamén se comenta o asfaltado da rúa de Santo Domingo e da rúa da Habana, así como a construción dunha rúa dende a Barreira á praza de Abastos. Sinálase tamén que comeza a actividade nesta. Cando lemos con atención estas coplas, decatámonos de que as obras e remodelacións na cidade facíanas sectores moi concretos segundo o ano. Deste xeito, e como xa dixemos, asfáltase a rúa de Santo Domingo e faise tamén unha corta, que se critica, nos seus arredores, como é a praza das Mercedes. Na praza das Mercedes talaron a arboleda e ahora quedou que da noxo vela. Sinálase tamén, que comeza a actividade na praza de Abastos. A praza de Abastos por fin xa traballa; certo que produce ¡pero hay que pagala! Nos anos 1937 e 1938, non se celebrou a Festa dos Maios pero si se recolleron sucesos no xornal local: intento de fuxida de Indalecio Prieto, conquístase Asturias; en Cataluña, Tarradellas é encargado de formar goberno; falecen don Alfonso de Borbón e o xeneral Mola. Por último, inaugúrase a emisora nacional. No ano 1938, fálase da difícil situación de España en Europa debido ó golpe de estado. Péchase a fronteira francesa e varios países piden sancións para o Goberno español. A cidade de Ferrol pasa a chamarse Ferrol do Caudillo. Franco glorifica a José Antonio Primo de Rivera. Recóllese tamén o falecemento do tenor Miguel Fleta. No ano 1939, morre o papa Pío XI e é coroado o seu sucesor Pío XII. Créase o Ministerio 129 de Educación Nacional e proxéctase a construción da famosa basílica do Val dos Caídos. Por unha orde de goberno liquídase o plan de estudos de maxisterio de 1914. Restablécese o orzamento para a sustentación do clero. Coméntase a felicitación de Hitler ó xeneralísimo Franco polo seu triúnfo. Do ano 1940, destacariamos: Londres é bombardeada polos alemáns, como tamén o son Amsterdam e A Haia. Roosevelt é reelixido presidente dos EEUU e no ámbito local urxe a realización de obras na praza de San Martiño. No ano 1941, constrúese o coliseo Xesteira e tamén a ponte da Vila Valencia. Tamén se fai o paseo das Palmeiras e planifícanse obras sobre o río Barbaña. En Vigo inaugúrase a primeira emisora. A partir do ano 1941 comezan a ser criticados moi duramente certos colectivos, coma: taberneiros, carniceiros, leiteiras e sobre todo panadeiros, que, xuntamente cos anteriores, saen moi mal parados, ano tras ano. Hai que supoñer que tanto o leite, coma o pan son facilmente adulterables e que na situación do país, recentemente acabada a guerra civil No ano 1942, toda crítica é de ámbito local e moi centrada na muller, como xa viña sendo costume: minisaia, saia tubo, zapatos de berbequíetc. Tamén se fai referencia á actividade de prostitución na rúa do Vilar. Resulta moi curioso como desta actividade de lenocinio, así como das rúas nas que se exerce, non se volve falar ó longo destes noventa anos de historia da Festa dos Maios. Outra referencia é a construción do campo de fútbol chamado Cardeal Cisneros e tamén a un novo baile chamado Garrotín e á implantación do racionamento. Chama a atención a posta en marcha do novo reloxo da Catedral, de gran utilidade para a poboación da cidade. Primeiro falaremos por a causa principal do novo rel que ten a Catedral Para o ano 1943, as coplas falan da inauguración no mes de abril do ferrocarril SantiagoA Coruña polo xeneral Franco. Tamén se comenta a deterioración da Ponte Vella, así como a clausura do Congreso Nacional da Sección Feminina. Ponse tamén en funcionamento o reloxo do instituto (Xardín do Posío). O reloj d-o Instituto causou tal alegria, que a xente non se cansa de oílo noite e día. Tamén se coloca no Parque Norte unha estatua na honra de Prado Lameiro. 130 E no Parque Norte, tan agasalleiro, vamos ter o busto de Prado “Lameiro No ano1944, constrúese en Ourense unha praza de touros portátil. Menciónase o éxito en Lugo do coro de Ruada. En Valladolid fusiónanse Falange e JONS. Refórmase o código penal. Chegan a Madrid as primeiras ampolas de penicilina. Franco inaugura o ferrocarril eléctrico en Madrid. Neste ano España ten 26 millóns de habitantes. Os británicos atacan Berlín. No ano 1945, fálase da creación dunha leprosería en Toén. Tamén se fala da finalización das obras do sanatorio de Piñor. Ábrese o mercado no barrio do Polvorín. Blanco Nájera chega a Ourense como bispo. Aplícase en Ourense a penicilina por primeira vez. Morre o presidente Roosevelt. Este ano comeza a moda de facer os maios artísticos e preséntase a maqueta dun avión. Este feito causou verdadeiro estupor e foi moi criticado polos entendidos da Festa dos Maios, e ademais con razón. Pero velaí como pouco a pouco se foi impondo esta modalidade que hoxe en día está considerada como unha categoría máis dos Maios, feito que non defendo, porque non responden ó verdadeiro senso da Festa, dende o plano antropolóxico, como xa veño defendendo dende hai moitos anos noutros libros sobre este tema (Cfr.: Tarrío Fernández, 1979). No ano 1946, e no ámbito local hai que destacar a mellora das rúas que desembocan na Praza Maior. Nova York é elixida como sé das Nacións Unidas. Perón gaña as eleccións en Arxentina. En Francia entra en vigor unha nova constitución. Rusia e México planean agresións contra España. É roubado o cadáver de Mussolini. Créase o colectivo de gardas de arbitrios e tamén a figura do laceiro municipal. Tendán guardias de arbitrios e guardias municipais, e tamén tendrán laceros pra coller os cás. No ano 1947, mellóranse as rúas que estaban en obras. Ponse moi de moda o estraperlo. É moi famoso o xarope do doutor Castorina. Fálase da mala situación económica polo encarecemento da carne e o peixe. Critícase moito o vicio dos homes e séguese atacando a taberneiros e leiteiras. 131 No ano 1948 séguese a falar do estraperlo. Preténdese inaugurar o novo concello. Arránxanse as seguintes rúas: Liberdade, Hernán Cortés, Xulio Prieto e Pelayo. Proxéctase a construción de evacuatorios no parque de San Lázaro. Inaugúrase o estadio de fútbol da Unión Orensana e tamén se fala do café Roma como centro social.No mes de maio fálase de que vai ser inaugurado un novo concello. Tamén se conta coa aprobación en Madrid, do novo plan de ordenación. No ano 1949, séguese criticando moito, como en anos anteriores, á muller. Ponse de moda o famoso plexiglás e os zapatos modelo Gilda. Fálase do prezo dun bo pano da cabeza, que era de noventa pesetas. Axardínase o parque de San Lázaro, instálanse surtidores de auga na Alameda e inaugúrase a traída de augas no barrio do Polvorín. Debémoslle a este alcalde/ moi grandes favores / e foi un deles / montar urtidores Puxos na Alameda /e máis nos xardíns /e súrtense todos eles/ da auga do Polvorín No ano 1950, fálase moito das obras do ferrocarril Ourense-Zamora e aparece no mercado un concentrado de Cruz Verde contra as pragas do campo; tamén se constrúe un lavadoiro no parque do río Barbaña. Pídeselle ó alcalde que non se cambie o Pazo de Xustiza para a Alameda do Cruceiro, que é onde se atopa hoxe. No ano 1951, séguese falando do estraperlo. Tamén se comenta a picaresca das leiteiras e os tendeiros. Constrúese o seminario de Ourense e ponse de moda o uso do chapeu. Morren os xenerais Queipo de Llano e Varela, famosos durante a guerra civil. No ano 1952, constrúese o Pazo de Xustiza. O barrio da Ponte e a estación Empalme experimentan unha grande expansión e fálase moito da cartilla de racionamento. Tamén se comenta un incidente no café Roma entre os integrantes de varios grupos. Remátanse as novas estacións de Baños de Molgas e do Carballiño. A posta en funcionamento do teléfono automático é un feito salientable para a cidade e polo tanto así o reflicten as coplas dos maios. No ano 1953, ponse empedrado en case todas as rúas de Ourense. Critícanse as taxas elevadas dos taxistas e o seguro de enfermidade. En Ourense entra un novo bispo. Pídese o ingreso de España na ONU. En Ourense toca o segundo premio da lotería nacional. Refórmase o ensino secundario. Este ano vólvese criticar moito a situación dos xa citados colectivos, porque a situación económica segue sendo mala e os abusos aumentan. 132 O tema do río Barbaña comeza a facerse presente ano tras ano nestas coplas. É suficiente con ler os sucesos destes noventa anos para decatarse de que o Barbaña e os seus malos cheiros é un tema que ano tras ano se repite nas coplas dos maios, como denuncia do seu lamentable estado. Se durante tantos anos non fomos quen de solucionar este tema de saneamento do río, xa dubido moito de que algún día se lle atope solución. Coplas deste tipo podemos atopalas ao longo deste libro, preto dun cento, repartidas e repetidas como xa se dixo ó longo de case un século. O río Barbaña canalizarase e iremos moi lonxe de xeito elegante. Tamén se fala por primeira vez de certas marcas de insecticida, que aínda hoxe están no mercado e que nos revelan que o tema das pragas xa vén de moi antigo. E tamèn nos asentos as pulgas xa se ven habendo unha Cruz Verde non has debia haber. Alerta ganadeiro alerta agricultor si o Boy ten glosopeda mercarle o Glosoform. No ano 1954, séguese criticando moito as mulleres porque fuman. Créase o novo goberno militar en Ourense. Por primeira vez urxe a necesidade de reformar o casco antigo. Suscítase un plan de unificación en Alemaña. No ano 1955, fálase moito da Estación da Ponte e de novo da construción da praza de touros ambulante, e está de moda a emigración ó Brasil e Venezuela. Están de moda os bailes Bayón, Mambo e Carioca. Estanse rematando as obras dos talleres de Renfe en Peliquín e as vivendas sociais da caixa de aforros. No ano 1956, rexístranse unhas coplas de moi pobre contido en xeral. Con todo, é de xustiza destacar as presentadas por un maio que as titula: “Suspiros e cantigas dun maio”, que destacan pola súa beleza, sensibilidade, medida e rima e que merecen ser incluídas neste apartado. Foron mecanografadas artesanalmente polo autor e segundo as crónicas de prensa estas coplas foron rexeitadas pola censura. No ano 1957, Estanse a rematarse as vivendas sociais no Polvorínos Tamén os talleres da Renfe en Peliquín.(Véxase a seguinte copla) 133 Terminarán as casas /de xunto o polvorín/os talleres de renfe/que están en Pelequín. No ano 1962, Séguese criticando moito ás leiteiras. O descontento é xeral. Vamos falar un pouco das leiteiras que para ter mais leite remexen nas caldeiras Hay unha leiteira que mungue na marelae para ter mais leite mexa na caldeira Esta leiteira xa non anda ca leite pois puxose rica a conta da senté Un tema moi tratado nas coplas ó longo dos anos foi o da ponte Vella ou Ponte Romana. Do noso Puente temos que falar co pobre de vello ahino que inyetar Estase agrietando e a vista está que si non lle valemos baise derrumbar No ano 1965. Séguese coa teima das leiteiras. Tamén das leiteiras temos que falar que queren presumir vindo pra capital. E hay moitas leiteiras que queren presumir yos domingos van polo paseo de moito postín 134 Tamén coa canalización do río Barbaña e coa construción da chamada ponte Ribeiriño e das piscinas do pavillón. As obras no Barbaña parece que tronaron, xa que a canalización fai tempo que a pararon Palacio de Justicia sigue a ritmo acelerado, e calcúlase que pra o ano pensan telo inaugurado. O ponte sobre o Miño que están facendo, xa o estou vendo. ha quedar moy bonitiño Piscinas farán no campo dos Remedios, e te podrás bañar por moi poucas perras. No ano 1967, Realízanse magníficas obras na cidade: O Instituto Nacional de Previsión, na rúa do Concello. O Novo edificio da Residencia Sanitaria. A piscina en Oira. Tamén empezaron obras colosales as de Previsión Son fenomenales. O Ambulatorio vai ser maravilloso y’a nova Residencia algo portentoso. No ano 1968, Este ano houbo unha gran mobilización social polo traslado da estatua de Concepción Arenal e colocouse publicidade de Non ó traslado en todos os lugares da cidade e tamén nas vidros traseiros dos coches. Así o recollían as coplas dos maios: C`a dexen tranquila//no seu pedestal//c`asta fecha nadie//ye fixo algún mal. 135 Aqueles dous vellos miraron p`ra Estatua A Corporación c`o non ao traslado termine a cuestión. Outro tema do que se falou moito foi a expropiación das vivendas e leiras do barrio das Lagoas para facer unha nova urbanización na zona anexa á Universidade. Como está ocurrindo/no barrio da Laguna/que deixan a xente/o claro da luna . Tamén tiveron bastante sona nesta data a celebración da misa en galego, o triúnfo do Lala-la en Eurovisión, a desfeita urbanística que se aveciñaba e se consumou na zona de Montealegre e, como non podía ser doutra maneira, nunhas composicións tan machistas, a moda da minisaia. O xogo da chave a Misa en galego son cousas que alegran o labrego. Levántate Mayo e ven a enxergar como o Montalegre desfacendo están, Chegou a Ourense a minifalda, andan as mociñas locindo as nalgas. No ano 1969, A crítica ás leiteiras é cada ano máis forte: Elas traen o leite ben destilada medio litro leite e outro medio auga Chegan as casas coa sua caldeira e o medir co litro nunca lle chega A moda nos homes comeza a ser un tema de coplas: 136 Tamen hai hippies Con grandes melenas Bigote e patillas Para gustar as nenas Cos pantalons acampanadosa cos guedellos asta os pes Paseanse pola calle Xose Antonio esos que lles chaman llelles No ano 1970, Abren a Residencia Sanitaria, Inaugúrase a ponte do Ribeiriño Abriron a Residencia ¡que difícil e entrar! berran os labregos ¿Nosa Virxen do Cristal? O ponte novo do Ribeiriño moitos anos facelo levou mais mereceu a pena pol feitiño que quedou. No ano 1971, Levan de Ourense a empresa Barreiros e gábase a Orenver polo emprego que crea. Unha medeciña // non o deixou morrer // foi a “vitamiña” // chamada “Ourenver” No ano 1974, Prolifera considerablemente a instalación de granxas pola empresa Uteco, Meisa potencia a Estación Invernal de Manzaneda e instala os telef Pero dende que UTECO montóu tantas granxas xa os porcos almorzan uvas con naranxas. No monte de Manzaneda moito traballo é ahora pra subir a “Cabeza” xa se pode subir sentado MEISA fixo No ano 1976, Fálase moito do Palmar de Troya. Pasaron no Palmar- Moítos misterios da vida- no nos descubre nin “Kojak”no Palmar 137 No ano 1977, Seis anos despois amplíase a Residencia Sanitaria. A Residência- tiveron que ampliar-pois do contrario-non se podia enfermar No ano 1978, é o ano da preautonomía. Pechan dúas empresas no Polígono. Déronnos a Preautonomia q u’era o que se pedía pero agora non fan todo o que debían Pechou Cradytor botando uhos cantos ao paro e está en crise Pereira dos Santos. No ano 1984, Critícase moito o intento de cambio do nome das rúas da cidade. O río Barbaña segue dando moito que falar. O río Barbaña//seica mellorou//en el unha troita//din que se pescou As obras do Barbaña queremos gabar según os veciños deixou de cheirar O querido Barbaña xa ten colector dentro duns anos cheirará millor No ano 1985, comeza a moda de poñelos homes,o pendente nas orellas. Tamén os mozos nos fan rinchar o dente pois agora tamén poñen na orella un pendente No ano 1986, inaugúranse as instalacións deportivas de Monterrei. Xeneralízase o uso do galego na Televisión de Galiza. Monterrey sin rematar Inaugurárono pras eleccións 138 Pero ainda lle faltan Moitas instalacións. Xa funciona a T.V.G. Na que se fala galego Cun acento tan estrano E doblaxes que dan medo. No ano 1987, os temas máis frecuentes son a sida e o IVE, vólvese sobre o río Barbaña. Viñeron os europeos a traerno-lo seu IVA, logo os americáns a contaxiarno-lo SIDA. Mira unha mancha será unha berruga eso e Sida ti non tes cultura. Parados na Penouta A merda do Barbaña E por se fora pouco as señais da cida vella O río Barbaña xa empeza a cheirar vindo as eleccións farano limpar. No ano 1988, fálase da remodelación das Burgas e do afundimento do Casón, O leite envasado en botellas e cartóns brick substitúe ás leiteiras. Non creo no que dís. de festa que e o mellor, así non se ve Fisterre por culpa do Casón. Leiteiriña, leiteiriña, qué pasou coa caldereta, dende que te fuches, só bebo leite de (Brik) 139 Despois de moito tempo/e moito traballar/conseguiron ás Burgas/chegar a remodelar. No ano 1989, coméntanse moito os problemas da expropiación de Rumasa. Tamén os problemas de Lola Flores e Pedro Ruíz con Facenda. Quíxollos sacar /cunha certa mañá/ó Pedro Ruíz e á Lola de España. Quen saiu fodido// foi o Ruíz Mateos// pois de potentado// pasou a ser reo. No ano 1990, Fraga é investido presidente da Xunta. Cantar vamos todos a investidura de Fraga com os tres mil gaiteiros bailando a lambrada. No ano 1992, remodélase o Teatro Principal. Arranxaron o Principal parece un galiñeiro: deixade fora sombreiro que nin cabe o persoal No ano 1995, Cabezas é presentado para alcalde polo PP. O Partido Popular presenta ó señor Cabezas que promete solucionar todolos nosos problemas. No ano 1998, coméntase moito o tema da familia real. A familia Real non gaña para sorpresas agora, por exemplo, o embarazo de Elena. Tamén está Cristina co seu gran deportista que ata no altar tiña preto periodistas. 140 Felipe non casa, non encontra moza, a ver si se aclara e dun bo fogar goza. Xa están as nosas infantas cada unha no seu fogar a ver se casamos o príncipe cunha muller de fiar. O príncipe está farto de que o queiran casar pois el cando queira pasará poo altar. A Infanta Cristina casouse en España cun bo xogador que case sempre gaña. Moi elegante e moi fina ía Dona Cristina cando se casou No ano 2004, os problemas coa depuradora de Reza. O compromiso do Príncipe con Letizia é moi comentado nas coplas A depuradora de Reza queren ampliar, porque así din que non ha cheirar Tratase de Leticia Con ela ira casar Deixou o telediario E oposto de raiña ira ocupar No ano 2005, fálase moito do novo Auditorio, do caso Marbella, do encontro do Rei Xan Carlos co Rei de Marrocos e do Papa e tamén da boa relación Aznar- Busch Neste Auditorio tan apañadiño, teriamos que entrar todos e non precisar padriño. 141 Pasean por Marbella bandidos arrogantes, corbatas de seda e delitos infames. No mes de abril morreu Xoan Pablo segundo, e dicen que contento marchou para outro mundo. Abrace, Don Xán Carlos, ó Rei de Marrocos. Seus bicos son dardos, veleno enganoso Sonche moi amigos Bush e mais Aznar no tempo dos figos coma vellos cans N o ano 2006, fálase moito do Alcalde Cabezas, do Estatuto de Cataluña e tamén do novo Goberno da Xunta de Galicia. O noso alcalde Cabezas e un pouco loubán, as vías públicas desfeitas e a súa casa xenial. Terra Catalana patria de Rovira, nazón soberana olla ¡que manía Soños de Rovira para Cataluña: ruina de Palmira, desgracia segura Xa deixou o Fraga con solemnidade a Galiza soñada ¡qué gran orfandade! 142 Bloque e socialistas lindo matrimonio unha autopista para o manicomio No ano 2007, fálase moito, das termas da chavasqueira, dos políticos da Xunta,e tamén da negociación do goberno de Zapatero, con ETA Para chegar as Termas, Puxeron un tren, Para que toda a xente As poida ver. Anxo Quintana, Mister simpatía Estrela alaricana, Perdóenos a vida Tratos con ETA Negocio ruinoso Ten como meta Fundirse no foso. A continuación e para non facer demasiado extenso o contido deste libro, agrúpase ano a ano o contido que reflicten as coplas, sen recollelas neste capítulo, pois xa o están no apartado de ESCOLMA, en que se recollen 37. 254 estrofas. 143 OS SUCESOS REFLECTIDOS POLAS COPLAS DOS MAIOS: ESCOLMA INTRODUCIÓN Pódese afirmar,sen lugar á dubidas, que foi a parte mais complexa e laboriosa deste libro debido a necesidade de seleccionar as novas que nas 37.245estrofas, aparecen ao longo de case 100 anos de historia de Ourensee como ocorre cós xornais, as novas son presentadas con distinta interpretación política, segundo a ideoloxía ou o descontento que nese momento teña o grupo que as fai para o correspondente maio. É necesario filtrar algo as mesmas, para que presenten a realidade da maneira máis obxetiva posible que en realidade é do que se trata, anque como xa se dixo, basta comprobar a mesma nova nas coplas do mesmo ano pero de distintos colexios, asociacións ou mesmo particulares, para saber o seu pensamento político ou a súa insatisfacción persoalcóas institucións ou mesmo coa sociedade na que vive. A través destos sucesos, poderemos saber cousas que doutro xeito sería case imposible e servan os seguintes exemplos entre os miles deles, que se expoñen: Saber como vivían as xentes fai 70, 80ou mesmo 90 anos. Saber cales eran as súas carencias ou como e onde se divertía a xuventude dos anos 40 por exemplo. Saber cando se empregou en Ourense a Penicilina por vez primeira ou saber cando e por parte de quen se puxo na cidade o primeiro Raios X. Non é menos interesante, a evolución da cidade e como os arredores da mesma, se foron convertendo en grandes urbanizacións. Saber cando se instalou a luz eléctrica na Catedral, cando se puxo a traída de auga para o barrio da Ponte ou mesmamente cando se construíu a ponte do Viaducto sobre o Río Miño para a vía do tren. Podería facer unha lista interminable de sucesos, pero nas páxinas seguintes xa se recollen aqueles, que foron nomeados nas coplas. No anexo, recóllense outras novas, que non foron recollidas polas coplas dos Maios, pero que son de importancia, de cara ao coñecemento da sociedade. Dende 1910 ata 1917, que se racollen as primeira coplas, utilizase como fonte de información, o xornal La Región, que empeza a editarse, nese ano (1910). Deste xeito, pretendo que estas novas sexan o complemento desexado para acadar esa pretendida visión de un século de historia da cidade de Ourense e das súas xentes. 144 ESCOLMA 1917-2008 COUSAS QUE PASARON NO ANO 1917 A economía baseada na terra ( os prezos das colleitas) A Primeira Guerra Mundial Crenza de pórlle unha vela a Santo Antón para atopar mozo. Crítica á forma de arranxarse as rapazas (maquillaxe, peiteado. Crítica ó comportamento das rapazas da época Fálase da emigración a Cuba Localización do lugar de concurrencia social na época.(frente do Cine Apolo) AS COPLAS DO ANO 1928 Trascriboa ao pé da letra a información que aparece na convocatoria que se publicou este ano. “Pol-a Pola mañan cedo, unha gaita e o seu tamboril somentes, sairá pol-as rúas acompañando ó ramo e tocando a alborada. As oito, n-a na eirexa d´a da Virxen d´os dos Remedios, dirase unha misa o xeito d´a da terra. Alá pol-as nove atoparanse n-a na Lameda d´o Cruceiro cantos mayos desexen outar optar ós prémeos e istes serán os seguintes: Un primeiro, de douscentos corenta reás pro o mayo maio qu´o xuicio d´o do Xurado o mereza pol-a sua súa millor feitura e adorno. Outro, segundo, de cento vinte reás pr´o que lle siga en méreto. Y- un terceiro, de sesenta reás. Os mayos han ter todos a feitura típica d´os dos antigos; os que se persenten d´outro tro quedarán desde logo fora d´o do concurso. Si dous ou mais mayos maios estivesen á mesma altura, o Xurado terá en onta pr´a calificación o mas máis volumento d´as copras qu´iles que eles conten, ben entendido que se estimarán mais aquelas que teñan pr´o o Xurado sinales de haber sido ser feitas pol-os mesmos mayeiros. Antes de escomenzal-o Concurso,os dereutores d´os mayos entregarán ó presidente d´o do Xurado unha còpea d´as copras, crara, si poidera puidera ser; limpia. As tales copras han estar estarán feitas n-a nosa fala, en gallego percisamente “. (*) Como se pretende unha certa escolma dos sucedidos nos últimos 100 anos, incorporanse no ANEXO uns datos recollidos dende 1910 polo periódico local La Región e que non figuran na escolma, por non estar catalogadas ata 1928. NOTA: O suliñado é meu. 145 COUSAS QUE PASARON NO ANO 1928 A construción das casas baratas. Un novo proxecto. A guerra declarada ilegal. Autobuses dende a cidade ao barrio da Ponte a precio de un real. Estrea traxe da banda municipal. Chega o Rei á asemblea pedagóxica Crítica á forma de actuar das rapazas da época (máis desvergoñadas.) Crítica á forma de arranxarse as rapazas (maquillaxe, peiteado) Elevadas tarifas telefónicas. Excursión norteamericana e o paquebote France, en Vigo. Felicitacións a Calvo Sotelo. Homenaxe a Curros Enríquez por Otero Pedrayo. Inauguración da traída de augas ó barrio da Ponte Localización do lugar onde acudía a mocidade: o campo dos Remedios. Mapa de Marrocos que fai honra a España.. Novo Centro Galego da Zona de Larache. Obra meritoria para mozas españolas emigradas a Arxentina Outra vez folga da España industrial. Homenaxe a Goya. Partido entre España e Italia. Petición dos mestres asambleístas. Problemas municipais: a mendicidade. Proxecto do código penal Reconstrución do templo de San Francisco. Residencia de Franciscanos de San Lázaro. Severino Aznar e as dereitas ante a enquisa do xornal “O liberal”. Doazón de tres mil pesetas para o Libro de Ouro da exposición de Sevilla. U. X.T. presenta un escrito ó Goberno pedindo exención do tributo. Uniforme estudantil obrigatorio Viaxe do marqués de Estella a Galicia. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1929. (As primeiras firmadas por tal Ventura Soto) A dor de emigrar. A nai do Rei, morre en Madrid. Concurso de tiro de pichón. Crítica á forma de arranxarse as rapazas Crítica ó Corpo de Bombeiros Municipal. Crítica ó servizo de autobuses locais. Elección da representante de España a miss mundo. O Ferrocarril Zamora- Ourense-A Coruña Homenaxe a Goya. Idea de corrupción das administracións locais. A disolución da arma de Artillería en Ourense. 146 Lévase a moda da trincheira nos homes. Moda do pelo o Garçon. O despido en teléfonos. O Rei conta a Estella os sucesos destes días. Outra vez folga da España industrial. O xogo e as mulleres. Petición dos mestres asambleístas. Restauración do mosteiro de Oseira. Suba dos prezos dos alimentos. Un banquete a Vicente Risco. Usan papeis vermellos para pinta-los labios. Utilizan fariña en lugar de pos para tinguir o rostro Viaxe do marqués de Estella a Galicia. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1930 A morte de Primo de Rivera e a prensa metropolitana. Calvo Sotelo recaba para a ditadura a responsabilidade do goberno. Crítica á forma de arranxarse das rapazas ( peiteado, roupa...) Debe tremerse ás débedas co Estado, nos gastos suntuarios. O xardín Franciscano. Escándalo nas oposicións de maxisterio. Fálase da construción da Praza de Abastos. Fálase do boxeador Paulino Uzcudún. Fálase por primeira vez da cola de pegar, chamada Sindetikon. Frecuentan moito o cine Losada. Frecuentan moito o Xardín do Posío para estar co noivo. Novo gobernador civil de Ourense O primeiro de Marzo cesarán todos os xuíces e fiscais municipais. O problema dos nosos viños. O rei firma Decreto restablecendo a Terceira Sala do T. Supremo Obras do ministerio de Fomento. Os estranxeiros insisten en poñer cerco a España Os sindicatos agrícolas católicos ante as eleccións Pidenlle ao Ministro o restablecemento dos xulgados de instrución Pídense novos postos no consello superior de Pesca e Caza Renovación da Deputación Provincial Sanidade sinala os graves perigos do contacto cun loro Suprímense as Xuntas provinciais de Abastos COUSAS QUE PASARON NO ANO 1931 A Emigración a Cuba: os afiadores ourensáns en Cuba. A II República Española. A primeiros de ano comezará a funcionar o tribunal de xurado. 147 A rebaixa dos prezos dos apartados de correos. Acusacións socialistas contra os sindicatos obreiros católicos. Alusións a Largo Caballero ( axuda aos obreiros). As declaracións xuradas de soldos e xornais. Berenguer impedirá toda clase de ditaduras. Cierva está preparando o labor para dar gran impulso ás obras públicas Coméntase o envío de carne a Madrid. Contitúese en Barcelona o Goberno da República Catalana. Creación de interventores nos partidos xudiciais. Critica a Alcalá Zamora, a Indalecio Prieto, a Monarquía e ós curas. Crítica a Guadalhorce e Sotelo que fuxiron a Portugal.. Crítica ós políticos e militares:(Berenguer, F.Galán, Franco, C Sotelo) Crítica ás rapazas da época que prefiren bailes estranxeiros. Faise referencia a Mussolini. Fálase dos recheos que poñen nos peitos para darlle máis volume. Inauguración dun gran retablo en San Pedro de Poulo. Na embaixada de España, na Habana, explotou onte unha bomba Obras na Praza de Abastos. Os valores industriais rexistraron fortes pérdidas na bolsa en Madrid Posesión do novo canónico na catedral. Proxecto de crédito agrícola. Referencias a obras de mellora da cidade que non rematan ou se dubida da súa realización (canal do Barbaña, estación no Posío) Referencias a persoas da cidade con ideal republicano Referencias ó alcalde da época monárquica. Séguese a falar da fariña no rostro COUSAS QUE PASARON NO ANO 1932 A comisión parlamentaria rematou xa a redacción do Estatuto Catalán A emigración a Cuba Actitude do Partido Galeguista Aniversario da morte de Primo de Rivera As conclusións da Asemblea de labradores Continúan as obras na Praza de Abastos Crítica ós políticos locais da época De Maxisterio:” Xa temos un avance dun almanaque escolar” Están rematando as obras no Barbaña Foi disolta a compañía de Xesús Melloras na cidade (canalización de auga, xardíns e tranvías novos, limpeza nas rúas) O arquitecto restaurador de Oseira e de Santa Comba de Bande O cambio de mentalidade dalgunha xente (de monárquico a republicano) O exilio do rei Alfonso XIII. O prezo alto da gasolina 148 Problema da orde pública. Créase unha policía para persecucións Referencias ás obras sen rematar.( transporte, limpeza das rúas., o Barbaña,...) COUSAS QUE PASARON NO ANO 1933 Aparecen por segunda vez Coplas firmadas por A.M. Formiga Crítica ás persoas de ideais monárquicos que traballan na administración republicana Créanse comedores para pobres na cidade. Asfáltanse neste ano tódalas estradas de entrada á cidade Críticas ós políticos do Partido Socialista da época. Ensalzamento do alcalde da cidade polos logros na cidade Está de moda o peiteado á permanente Estado penoso da Praza de Abastos Faise referencia por primeira vez ó gremio das criadas Fálase da aplicación da Lei de Vagos Fálase da posibilidade de crear a Caixa de Aforros de Ourense. Fálase da posibilidade de que o ferrocarril sexa unha realidade Fálase do Teatro Principal tamén coma un lugar de mitins políticos Fálase do uso da combinación por baixo do vestido Fálase dos Fielatos e dos fielateiros. Fálase por primeira vez da posibilidade de que se constrúa o ferrocarril e unha estación no Xardín do Posío Fálase por primeria vez do lapis pintaollos que custaba un can (dez ctms) Localización das rapazas da cidade por barrios Miss Escapulario de Rabo de Galo e Miss barrio do Polvorín Novamente se critica a Indalecio Prieto e a Largo Caballero O cambio de ideais en persoeiros locais Pídese a Autonomía para Galiza e compárase con Cataluña (dereito a plebiscitar un Estatuto de Autonomía) Ponse de moda o Corte de pelo ó estilo garsón Por primeiro ano hai concurso de guapas: Miss Pemento de Seixalbo Por primeria vez fálase da Deputación coma centro empregador Referencia a obras feitas na cidade nas rúas do Barbaña e da Praza de Abastos Referencia ás obras do ferrocarril a Ourense Séguese a criticar ferozmente ás rapazas: maquillaxe, peiteado, etc Séguese falando da fariña para o rostro Van a poñerse papeleiras nas rúas. Estado penoso da Praza de Abastos COUSAS QUE PASARON NO ANO 1934 Fálase da moda de pintar lunares no rostro, levar a saia curta etc Fálase do aumento dos prezos Fálase dun tal Sobelas como personaxe popular da cidade 149 Menciónase un referente gastronómico para ir xantar, “O Laso”. Noméase a rúa da Reina Victoria como a rúa dos zapateiros. Os lugares frecuentados son: Alameda do Cruceiro e o Xardín do Posío. Os vagabundos fan uso da Praza de Abastos para durmir pola noite Séguese criticando moito ás mulleres. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1935 Crítica á forma de arranxarse e comportarse das rapazas da época Crítica á infraestructura do hospital Crítica ós políticos locais Crítica ás mulleres que van ensinando a barriga. Critícase que se gastaron os cartos e non se rematou a Praza de Abastos... Fai referencia a personaxes da época como “Chuco”, ou “Pepiño”.... Fálase da II República española.e da Lei do divorcio Fálase do matadoiro que é un orgullo para Ourense. Formación dun Goberno para salvar a nación e colocar ós amigos. Inauguración do ferrocarril no mes de Abril. Inundacións no barrio da Chona pola crecida do Barbaña. Localización de lugares de sociedade na cidade Localización de rapazas en lugares da cidade Obras na Praza de Abastos Obras do ferrocarril a Ourense Obras feitas na cidade que resolveron o problema do traballo. Por primeria vez na historia dos Maios faise unha crítica ós homes Por primeria vez, preséntase o Maio de Rabo de Galo Presentáronse coplas de bastante calidade. Proxéctase a construción da Casa Correos. Referencia ás cidades de Galiza que participan na festa dos maios. Rematan os traballos na Praza de Abastos Uniforme dos gardas municipais.. Crítica á promiscuidade dos homes. Crítica ás mulleres que queren ir de señoras cando son fregadoras.... Empregan auga osixenada para clarear o pelo As modas son: as cores rosa e morado, tamén os rizos e permanentes e uñas pintadas Recoméndase ás mozas que desconfíen dos homes que non teñen nin diñeiro nin terras Aconséllase ás mulleres que sexan máis amigas da cociña e máis recatadas. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1936. Asfaltado da rúa Sto. Domingo. A chegada da carne conxelada paraliza a saída dos becerros da estación Construción dunha rúa central dende a Barreirra á Praza de Abastos. Crítica á actuación dos partidos de dereitas Crítica a Don Miguel Maura, que reclamaba nos seus artigos periodísticos a instauración 150 dunha “ditadura republicana” como medida para saír da caótica situación político-social reinante dende a chegada ó poder do frente Popular. Crítica política ó diputado Espada a Bugalloa Pita e a Aníbal Lamas. Críticas a Gil Robles, despois da vitoria do Frente Popular nas eleccións de febreiro do ano 1936 converteuse no xefe da oposición parlamentaria. Críticas a Lerroux por traidor, que ocupou a presidencia do goberno, durante un breve período na Segunda República española. Críticas a política de enchufados no Concello e na Deputación. Críticas ó alcalde don Manuel polos traballos no Barbaña Críticas o alcalde socialista, denominado como “extremista”. Críticas ó mal funcionamento do servizo de autobuses Exaltación da República e do Frente Popular. Fálase da chegada do ferrocarril a “Regueirofozado”. Fálase tamén do estraperlo, tema moi recurrido nas coplas destes anos. Incorpórase o Parque dos Remedios os xa mencionados como lugar de visita pola noite Mellora da situación dos obreiros e a xente desempregada. Mención á alegría dos galeguistas coa chegada do Estatuto. Mención á Cataluña impaciente, pola aprobación do Estatuto Galego Menciónase a Manuel Azaña e á República Obras na rúa da Habana. Principio da actividade na Praza de Abastos. Tala das árbores na praza das Mercedes. Triúnfo da CEDA e malestar por parte do Añel que voltou rico de Cuba. Triúnfo da CEDA en Ourense. PRENSA DO ANO 1937 (NON SE CELEBROU A FESTA DOS MAIOS) Acción Española incorpórase ó movemento de Falange. Apertura da porta Santa en Santiago de Compostela. Aumento de persoas que pasan as nosas filas. Troco de billetes de 500 e 1000 pesetas. Conquista total de Asturias. Decreto sobre a solución do paro. Desconcerto ante o plan táctico do xeneral Aranda. Discurso do Xeneralísimo Franco. Falece o xeneral Mola. Falecemento de Don Alfonso de Borbón Falece o pai de Calvo Sotelo. Fronte Madrid: inimigo derrotado. Función gratuíta no teatro Losada. Hitler pronuncia discurso. Inauguración da emisora nacional Madrid: batallóns néganse a marchar á fronte. Medidas para impedir o desenvolvemento de epidemias Ocupación de tropas en Madrid, As Rozas o Cerro da Aguia. 151 Prieto intenta fuxir Reapertura Colexio Sagrado Corazón en Celanova Reparto de tabaco en hospitais Suspensión das festas do Entroido Tarradellas encargado de formar goberno. Título Hitler de Gran Cabaleiro ó Duce. Vitoriosas operacións das tropas sobre Bilbao. PRENSA DO ANO 1938 (NON HOUBO FESTA DOS MAIOS) Aprazado o acto de inauguración do monumento ao Xeneral Mola. Cartaxena: fusilamento de numerosos milicianos. Cruz de Mehdania para Don Nicolás Franco. Declaracións do Bispo de Toledo sobre a Guerra de España. Decreto de fixación do prezo do algodón. Descubrimento da lápida que dá o nome do Capitán Eloy a unha das nosas rúas. Falece o tenor Miguel Fleta. Ferrol chamarase:O Ferrol do Caudillo. Fronteira francesa pechada. Goberno de Barcelona oponse a ser designado porto neutral. Goberno Nacional suprime o seu representante en Viena. Gravísima e difícil situación en Europa. O cambio de 100 pesetas nacionais valen 140 no mercado. O Caudillo ante o Apóstolo de Santiago. O Caudillo glorifica a José Antonio. Prieto destitúe ó cuartel xeral vermello de Exército do Leste. PRENSA DO ANO 1939 A censura e o cine A circulación nas rúas de Madrid foi prohibida A dor de Madrid ante o paso dos restos de Jose Antonio. A ocupación solemne de Varsovia farase o luns. A súa santidade o Papa, fala ós españois Acordouse o restablecemento do orzamento do clero Anúnciase unha gran ofensiva alemana O enterro da súa santidade Pío XI En norteamérica causou gran sensación o discurso de Hitler Felicitación de Hitler ó Xeneralísimo Franco. Foi coroado a súa santidade PIO XII Foron descubertos os autores do atentado de Munich. Non existe xa a zona vermella O enterro da súa santidade PIO XI O ferrocarril Zamora - A Coruña O goberno inglés decreta a mobilización naval 152 Os milicianos refuxiados piden ser entregados á España nacional Os nomes gremiais nas rúas Primeira Orde liquidando o plan de estudos do maxisterio de 1914 Protestas en Francia polo maltrato que se dá ós refuxiados Quedou instalado en Madrid o Ministerio de Educación Nacional Referencias á “Trouppe de Negrín”. Roosvelt acusado en público de querer desencadear a guerra en Europa Seguen as críticas á muller. Vai a contruírse unha monumental basílica no Cerro dos Anxos. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1940 A Garda Civil renderá unha homenaxe á virxe do Alicerce. Como se conmemorou en Ourense o día da vitoria Francia rompe as súas relacións diplomáticas con Inglaterra Franco reúne ó Consello da Guerra Amsterdam foi ocupada onte polos alemáns Inglaterra non acepta a invitación de Hitler de capitular Non houbo festa dos maios Os alemáns entraron onte en Amiens París áchase disposto a ser ocupado polos alemáns Por primeira vez foi bombardeado Londres Roosvelt outra vez presidente de EEUU Son declarados de urxencia as obras da praza de San Martiño. COUSAS QUE PASARON NOANO 1941 A estancia do ministro de Mariña en Galiza A tradicional festa dos Maios: poucos e non moi bos Acondicionamento do Xardín das Burgas. Avións alemáns bombardearon onte eficazmente Inglaterra. Celébrase por primeira vez o día do Papa. Comentarios da prensa italiana á entrevista Franco-Mussolini. Construción do “Paseo das Palmeras”. Construción dun coliseo na cidade chamado “Xesteira” Construción dun muro de contención na Alameda. Construción dunha ponte ata Villa Valencia Construirase en Lugo o Hospital Central Militar da Oitava Rexión. Festas de Corpus: participación do “Orfeón” Foron inhumados os restos mortais do doutor Cerviño. Franco reúne ó Consello da Guerra Homenaxe á memoria dos irmáns Quintero. Inaugúrase en Vigo a primeira emisora. Mención á Ponte Vella. O famoso Bar Don Gerardo situado na esquina de “San Miguel”. 153 Planificación da ponte sobre o Barbaña. Subida do prezo do pan e enriquecemento dos panadeiros. Unha conferencia sobre Falla, e música española en Lisboa. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1942 Alusión a lugares de importancia gastronómica coma a “casa do Servando”. Aparición de modas novas nos peiteados: Beben nas tabernas, fuman, incluso se critica pola súa forma de coidarse Cambio do reloxo e da campá na Catedral. Celebración das festas de Corpus coa programación de distintas actividades. Celebración de festas no Campo da Feira, flirteo entre mozas e mozos. Construción do Campo de Fútbol chamado “Cardenal Cisneros”. Crítica a actividade dos xastres e o prezo que teñen. Crítica a actividade na rúa do Vilar. Crítica á muller casada, que frecuentan distintos sitios coma a Alameda. Crítica a situación de moitos matrimonios con problemas. Crítica as rapazas que andan con homes maiores por interés económico. Críticas á muller, moi liberal. Críticas ás multas que pon o Concello Critícase a súa forma de vestir, con minisaia, zapatos de berbequí, Critícase tamén a actitude dos homes: non levan sombreiro. Depilan a cellas, levan uns peiteados moi modernos. Desequilibrio entre os prezos dos produtos e os soldos dos traballadores. É moda o “tacón de berbequí”. Faise referencia ó baile: o “garrotín”. Enriquecemento dos carniceiros e pescadeiros aproveitándose do “mal da poboación ” Exaltación da figura de Franco e da patria (España). Fálase do estraperlo. Fanse alusións á depilación, fan a manicura, maquíllanse Implantación da“ración”. Innovación do calzado na muller:“de Alta fantasía”. Levan o bigote moi ben recortado, gastan chaqueta de “quiquiriquí...”. Subida de prezos na Praza de Abastos. Tema moi repetido nestas coplas é o interés das mozas por aparentar. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1943 Bo comportamento das mulleres de Rabo de Galo: non presumen nin andan de noite Caudillo inaugura un dos maiores viaductos do mundo sobre o Esla. Clausura do VII Consello Nacional da Sección Feminina. Copenhague bombardeado. Décimo aniversario da subida ó poder de Adolfo Hítler. Deterioro da Ponte Vella Ferrocarril Santiago - A Coruña inaugurado polo Caudillo en Abril. 154 Funerais polos Reis en España no Escorial (asistiu Franco e o Goberno en pleno). Gandhi está moi grave. Lenda do gato con alas de Curuxeiras, O Caudillo inaugurou unha parte da barriada municipal, Xeneral Moscardó O relo do Instituto do Padre Feijoo e no Parque Norte. O vestir elegante, e a excesiva maquillaxe das mulleres ourensás Pérdidas dos vermellos nos arredores de Stalingrado. Pilar Primo de Rivera chega a Madrid. Proxecto de construción dun estadio de fútbol COUSAS QUE PASARON NO ANO 1944 A Escola de Guerra Naval é inaugurada solemnemente. As primeiras doses de Penicilina chegan a Madrid. Avións aliados en oleadas incesantes cruzan a canle da Mancha. O Caudillo na inauguración do ferrocarril eléctrico de Madrid. Critícase moito ós panadeirose aos carniceiros Delegación Provincial de Abastecementos e Transportes. O racionamiento na capital. En Valladolid celébrase a fusión da Falange española e as JONS. España escoita as palabras do Pontífice. España ten 26 millóns de habitantes. Madrid conmemorou o V aniversario da súa liberación. Na Abadía de Monte Casino non había soldados alemáns. Na catedral de Santiago foi pechada a porta santa. Nova indumentaria para os gardas de arbitrios Nova praza de touros en Ourense. O ministro de Xustiza inaugura un Sanatorio antituberculoso de mulleres. O monumento ó Pai Feijoo en Samos. O noso dereito a que se trate a España como país neutral. Obras en toda a cidade. O barrio da Fundición Poderosas formacións británicas realizan un ataque contra Berlín. Reforma na rúa do Vilar Reformarase o Código Penal. Representación do Maio artístico Triúnfo en Lugo do coro da Ruada COUSAS QUE PASARON NO ANO 1945 Apertura do mercado do Polvorín Aplícase por primeira vez a penicilina en Ourense. Chegada do Bispo a Ourense Construción da ponte por onde pasará o tren ( O chamado viaduto) Crítica das rapazas da Lonia polo seu empeño en conseguir mozo Excesivo uso da maquillaxe por parte das mozas 155 Futura creación en Toén dunha leprosería Goberno español rompe as súas relacións diplomáticas con Xapón. Impresión e sentimento en todo o mundo pola morte de Roosevelt. Manila conquistada polos norteamericanos Caudillo aclamado en Madrid trala vitoria. O Goberno Polaco de Londres non recoñece os acordos de Yalta. Recibimento ó novo prelado ourensán Remate da construción do Sanatorio de Piñor Reunión do Consello Provincial de Falange Española e Tradicionalista. Vicios das mulleres ourensás: beben fuman e van ós bares COUSAS QUE PASARON NO ANO 1946 Aniversario da entrada do Doutor Blanco Nájera en Ourense A victoria de Perón é segura. Continúan as actividades terroristas en Palestina e Indonesia Coroación dun bispo en Valladolid Crise no mercado do Polvorín pola suba de prezos EEUU proponse chegar a un tratado militar con Arxentina España acusa ó goberno francés de perturbar as súas relacións pacíficas. Españoles exiliados en México, piden unha acción enérxica contra o goberno Exaltación da figura de Franco e da patria (España). Extínguese a guerra civil en Manchuria. Máis adhesións ó Caudillo Holanda, EEUU, Gran Bretaña, Brasil, Australia e China en contra da proposición polaca sobre España Mellora das rúas que dan á Praza Maior Mulleres que pasan fame por andar á moda Mulleres que só pensan en casar e despois non atenden ós maridos Nova York elixida como sede das Nacións Unidas O discurso de Churchill causa unha enorme expectación no mundo O perigo de Indonesia ameaza a paz mundial Obras para a construción do estadio de fútbol Os soviéticos recean de que sexa revisada a carta das Nacións Unidas Perón con máis da metade dos postos do Senado, firme candidato á presidencia da República Posibilidade de quitar as Burgas, e os lavadeiros Posible construción dunha praza de touros na Valenzá Rusia acusa ós Estados Unidos de violar as decisións de Moscú Rusia planea actos de agresión contra España Proclámase a República do Icursdistán Tódolos actos de violencia están rematando na India Unha manifestación patriótica recorre as rúas de Ourense Roubado o cadaver de Mussolini Nova Constitución en Francia 156 Italia vai acceder ás pretensións austríacas sobre Tirol COUSAS QUE PASARON NO ANO 1947 As mulleres van ó cine, usan moita maquillaxe As mulleres vístense luxosamente, aínda que pasen fame Crítica ó concello por non dar máis axudas ó fútbol Destacan a beleza da Torre da Catedral, as Burgas e a Ponte Nova Inauguración no Corpus do novo estadio de fútbol Mala calidade dos xogadores ourensáns Mala situación económica debido ó encarecemento da carne e do peixe Mellora das rúas que estaban en obras Movemento masivo de xente do campo cara á cidade O estraperlo dos comerciantes O xarope do Castoriña xa posúe fama mundial Posible construción da praza de touros co modelo extremeño Vicios dos homes COUSAS QUE PASARON NO ANO 1948 Arránxase a rúa da Libertad, logo serán de Xulio Prieto e H.Cortés e Pelayo Chegada do novo plan de urbanización de Ourense a Madrid Contan facer para o ano, uns evacuatorios no Parque San Lázaro Critícase moito o mal funcionamento do Seguro de Enfermidade É famoso o muíño do Piñeiral Ensálzase ao famoso Doutor Castorina Inauguración do estadio da Unión Ourensana Mal estado dun muro do estadio do Couto Mellora das rúas que estaban en obras No famoso Café Roma, reúnense a diario os máis famosos persoeiros da cidade. Morais, Bretaña, Vicente, Marcial, O traballo dos fielateiros, e as multas de 5 pesetas Polas festas haberá Certame de Bandas e de Acordeóns Probable inauguración do Concello Quéixanse os labregos, da falla de sulfato para os viñedos. Saben de todo menos traballar Segue a existir o negocio do estraperlo COUSAS QUE PASARON NO ANO 1949 Gábase moito o traballo do Alcalde Ascenso da Unión Deportiva Orensana Axardínase o Parque de San Lázaro Critícase o sistema de peso na Praza de Abastos Denúnciase certo amiguismo á hora de conceder as vivendas sociais Faise a traída de augas para o barrio do Polvorín 157 Faise o xardín da Praza do Correxidor Faise referencia á utilización da folla de pataca, para substituír ó tabaco Faise unha clara referencia ós malos tratos Fálase da peste Aviar en Ourense Fálase dun tal Tarugo, coma toureiro de sona Fálase moito do uso da fariña como pos para o rostro Fálase tamén dos famosos chuvasqueiros de plexiglás. Foi moi famoso un masaxista do equipo chamado Magín Haberá concurso de Orfeóns a nivel Nacional. Medias de cristal con moitísimo aumento. Moita bebida e malos tratos para as mulleres Móntanse surtidores de auga na Alameda, O prezo dun pano era de noventa pesetas Pintan as cellas co carbón da cociña e danse pós no rostro Polas Festas do Corpus haberá Tiro ó prato e Tiro de Pichón Póñense de moda os zapatos modelo Gilda Presentou un maio a Prisión Provincial Proxéctase poñer tranvías á Estación e tamén trolebuses ó extrarradio Refórmase o Xardín do Posío ó estilo Veneciano Séguese a criticar moi duramente ás leiteiras e panadeiros Séguese a facer unha crítica terrible contra as mulleres Séguese falando da praza de touros. Unha cristaleira moi antiga A Belga. Utilízáse a romana para pesar. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1950 Afán de conquistar mulleres a través dun comportamento dócil Aparición do concentrado Cruz Verde Celébranse conferencias da Falanxe e as JONS Contrución en Vigo dunha gran basílica Continúa o uso excesivo de maquillaxe por parte das mulleres España colabora no pacto Atlántico España estará incluída no sistema Occidental EstadosUnidos crea tres armas máis potentes que a bomba atómica Implantación dun lavadeiro no Barbaña Mal comportamento dos homes casados coas súas mulleres O Caudillo declara a súa opinión sobre a guerra nos periódicos estranxeiros Obras do ferrocarril Ourense–Zamora Subida dos prezos Terrible explotación en Xibraltar COUSAS QUE PASARON NO ANO 1951 Búsqueda da paz na Guerra Fría Búsqueda de modas novas 158 Celébranse conferencias da Falanxe e as JONS Complot comunista en España. Construción dun novo seminario en Ourense Continúan as probas atómicas en Nevada Almacéns Progreso: experto en traxes de calidade Ábrese unha sucursal en Ourense do banco Hispano Desastre da Liga Ourensana Soben os alquileres Epidemias de gripe en Santiago Epidemias de gripe moi benigna en España Estraperlo dos carniceiros, tendeiros e panadeiros Folga das leiteiras para vender o leite na Barreira Gromyko insulta a Churchill Homenaxe da organización sindical a S.S ó Papa Inminente perigo de outra guerra mundial Integración de España á Unión Internacional de Telecomunicación Intento de folgas en Barcelona Merceria Consuelito: experta en rebecas de punto e medias de cristal A fama da xastrería Campio Destitución de Mac Arthur Agresión francesa en Marrocos condenada polo parlamento sirio Moda dos sombreiros Morte do tenente xeneral Varela Morte do xeneral Queipo de Llano O Caudillo recibe ó bispo de Ourense O estraperlo e as leiteiras Picaresca das leiteiras e pescadeiros Pídese a inclusión de España no Pacto Pacífico Solicitude dun campo de fútbol ó Concello XVI aniversario da fundación da Falanxe galega COUSAS QUE PASARON NO ANO 1952 A baixada da Ourensana a terceira División A carestía da vida e o negocio do estraperlo A cartilla de racionamento da posguerra civil A construción do Pazo de Xustiza A costureira que non sabe coser A dubidosa honra das leiteiras A estación Empalme no Barrio da Ponte A expansión do Barrio da Ponte A nova Estación, Baños de Molgas-Carballiño A subida dos prezos A substitución da operadora polo teléfono automático Alteración do rol masculino na casa Alusión ó Bazar Nieto 159 As estafas dos tendeiros ourensáns As reformas urbanas do Sr. Valencia Crítica aos escritores e personalidades da época Crítica ós deficientes planos de urbanismo Crítica ós panadeiros e ós carniceiros España ingresa na Organización Agrícola Europea Incidente no Café Roma: (Retiráronse os da Peña da Construción) Lenda moura do pobo de Aceboso O arranxo das rúas ourensás O aumento de soldo dos gardas municipais O baixo rendemento dos xogadores da Ourensana Os cambios na moda da época Petición dun novo campo de fútbol para os rapaces Publicidade da reloxería “O Regulador” Publicidade de varios negocios ourensáns Reformas urbanísticas Valencia arrebátalle o premio a Manolo Outeiriño en fallo amañado COUSAS QUE PASARON NO ANO 1953 A comisión de educación nacional reforma o ensino secundario A corrida de touros A emigración do campo á cidade A estación Empalme A recollida organizada do lixo A venta libre do tabaco As festas dos maios As leiteiras engaden auga ó leite As novas tarifas da electricidade As taxas elevadas dos taxistas Barcelona celebra o aniversario da súa liberación China invadida polos nacionalistas Churchill regresa a Gran Bretaña Clausura do Primeiro Congreso nacional de estudantes en Ourense Diverxencias entre Gran Bretaña e Estados Unidos Exipto declara a guerra a Inglaterra Emigración en masa da Alemania oriental Entra en Ourense o novo prelado Folga dos obreiros españois en Xibraltar Folga xeral comunista en Italia Gran temporal nas Illas Canarias Homenaxe a Salazar en Portugal Mellora S.S o Papa Morre a raíña nai de Inglaterra Morre Don Antonio Goicoechea 160 Nova proposta de paz en Corea O“Seguro de Enfermidade” O caudillo coñece ó novo bispo de Ourense O comunismo francés perde influencia O esforzo das mulleres por ir á moda O novo empedrado de Ourense Créase un patronato nacional para a educación dos nenos anormales (Así era como se reflectía incluso a nivel Institucional) Os enganos dos comerciantes co fin do estraperlo Pídese o ingreso de España na ONU Churchill viaxa a Nova York Produtos caros e de mala calidade na Praza de Abastos Próxima visita do príncipe herdeiro de Xapón Reformas na cidade e rúas sen arranxar Apróbase o ditame sobre a ordenación do ensino medio Afúndese o Princesa Vitoria Sen o estraperlo, os tendeiros e os panadeiros non teñen ganancia Stalin está gravemente doente Toca o segundo premio da lotería nacional en Ourense Visita de Perón a España COUSAS QUE PASARON NO ANO 1954 A agresión de Israel contra Siria ameaza a paz en Oriente A necesidade de reformas no Casco Antigo da cidade A Terceira Guerra Mundial pode empezar no próximo ano Agradecemento do pobo marroquí a España Apertura do Ano Santo en Santiago de Compostela As costureiras teñen boa profesión As mulleres exipcias piden o voto Ás rapazas gústalles aparentar para atopar mozo Asinación de acordos entre España e Uruguai Cesan as guerras indias Condenada ó fracaso a Conferencia de Berlín Coroación de Pío X Destituído Marc Arthur España establece relacións diplomáticas con Ceilán España segue fiel ós tratados e leal ós marroquís Estados Unidos vese envolto nunha guerra en Indonesia Extensión das folgas en Francia Forte Contraofensiva en Indonesia Francia disposta a negociar un alto ó fogo en Indonesia Franco recibe ó bispo de Ourense India rexeita a axuda ofrecida por Estados Unidos Mofa dos esforzos das mulleres por enganchar marido 161 Novo embaixador filipino en España Novo embaixador en Chile de España Novo goberno militar en Ourense O barrio da Ponte medra sen parar O ferrocarril Zamora Ourense-A Coruña funcionará todo a finais de 1955 O novo Alcalde de Ourense O Seguro Médico O TAF de Galicia circula pola vía Avila-Salamanca-Zamora-Astorga Os comunistas chineses desprazan soldados cara o Sur. Os touros no Corpus Postos en liberdade os prisioneiros de Corea Primeira conferencia de paz para Corea Primeiro envío de material militar de Estados Unidos a España Reconquista de Seúl por forzas aliadas unidas. Suscítase un plan de unificación de Alemania Estarán os toureiros Bienvenida e Litri Xeneralízase o uso do tabaco nas mulleres COUSAS QUE PASARON NO ANO 1955 A“crise” do fútbol en Ourense A construción da praza de touros A emigración a Brasil e a Venezuela A estación a Ponte A nova forma de vestir das mozas. Só pensan en atopar mozo Cesa o Alcalde Sr Areal e é substituído polo Sr Manzano. É frecuente o uso do bañador con saia incorporada. Está de moda - bailar o Bayón, o Mambo e tamén a Carioca. Estanse a rematar as obras dos talleres de Renfe en Peliquín. Estanse a rematar as vivendas sociais que fai a Caixa de Aforros. O aumento de prezo en produtos como o leite O entrenador Bienzobas substitúe a Gallart. O locutor novo da radio O negocio das leiteiras O papel do equipo ourensán na liga Os baixos ingresos dos comerciantes Os homes gastan os cartos en viño Os novos concelleiros Os novos inventos Os progresos de cidade cos proxectos do Concello Os xogadores do Ourense que máis sonan son o Madriles e Malet Séguese a falar da antiga estación do barrio da Ponte Tamén se instala na Ponte unha sucursal do Banco Hispano Americano. Teñen moita aceptación as prendas do famoso “ plexiglás” 162 COUSAS QUE PASARON NO ANO 1956 Tal vez sexa este o ano máis pobre en contido, a pesar diso recollemos unas coplas do maio” suspiros e cantigas dun maio” que destacan pola súa beleza e sensibilidade e tamén pola súa medida, e pola rima. Segundo as crónicas e as anotacións mecanografadas artesanalmente polo autor, foron rexeitadas pola censura. A “man dura” do Gobernador A emigración da muller A moda da pesca Ameazan con ir á Maxistratura de Traballo. As leiteiras rebaixan o leite con auga As rapazas presumen diante dos mozos Ascenso da Ourensana á serie A de Segunda División Cantigas ós maios ourensáns. Contrúense as vivendas sociais da Caixa de Aforros.Chamadas “ as casas baratas” Está de moda o peitedo“ cola de cabalo” Está de moda o uso da moto Vespa. Fálase do Sanatorio Psiquiátrico de Toén. O“último berro” nas modas femininas Queda disolta a Banda de Música, por problemas económicos. Tamén está de moda que as mozas tomen o pepermint. Un ano máis, pídese a limpeza do Barbaña. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1957 A disolución da Banda de Ourense xa é un feito. A emigración a Arxentina e a Brasil. A localización das festas do Corpus A subida da carne e do pescado Colócase pedra como selado nas Burgas e critícase a decisión. Edifícase moito no Polvorín e Mariñamansa, no que eran prados e piñeiros. O alto prezo da luz e a proliferación dos encoros Pídese o arranxo da planicie da Estación Proxéctase a Praia fluvial do Miño. Seica hai Concelleiros na Comisión que xulga os maios deste ano. Sobe a vida pero non os salarios Tamén se bota en falla, que certas zonas da cidade, teñan pouca iluminación. Xeneralízase o famoso leite en pó de orixe americano. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1958 Case nada se pode rescatar como importante, nas coplas deste ano, xa que soamente tratan da crítica á muller e ás leiteiras e demais profesións. Parece que houbo noticias acerca da inclusión de varios Concelleiros no Xurado, e segu- 163 ramente, se buscará máis acadar o premio, que facer a crítica, que podería supoñer quedar sen posibilidades de premio. Critícase a homosexualidade Critícase certa forma de vestir da época Fálase do negocio dos vendedores ambulantes Critícase ós que traballan moito e malgastan o diñeiro Coma sempre, as mulleres son o branco de tódalas críticas Critícase moito a carestía da vida. Morre Juan Ramón Jiménez Seica queren eliminar a porra da indumentaria da Policía Municipal COUSAS QUE PASARON NO ANO 1959 A vestimenta e a maquillaxe. A suba dos prezos dos alimentos (sobre todo o aceite) Aproveitar que en Ourense temos as Burgas ( facer promoción da cidade) As formas de camiñar. As mulleres buscan marido capitalista por tódolos medios. As novas modas: cómo ser un Gentleman. O cheiro do Barbaña. O derroche do Concello do diñeiro dos ourensáns en cousas pouco necesarias. O enriquecemento dos comerciantes O reclamo dun Estadio e unha piscina. Os peiteados de moda. A afluencia de xente a certas horas na rúa do Paseo COUSAS QUE PASARON NO ANO 1960 A emigración a Venezuela A vida en Ourense Abrigos apretados Abriron un supermercado e G. Franco. Algúns propietarios non queren pagar a cota que lles pide o Concello As beirarrúas da rúa Diagonal (Hoxe Juan XXIII) en moi mal estado As gabardinas lévanse moi curtas As gorras portuguesas Poñen pantalóns e blusas de flanela Crítica ás melloras na cidade Crítica ás rapazas casadeiras: Non saben cociñar Derrúbase o Hotel Roma que foi un símbolo para esta cidade de Ourense Modernización do casco vello de Ourense O peiteado estilo Yul-Briner, rapando a cabeza Os novos ricos: albaneis, panadeiros,pintores, zapateiros Pídese que se arranxe a Ponte Vella, inxectándolle cemento. 164 Retirada dun palco que había na Praza do Ferro COUSAS QUE PASARON NO ANO 1961 (Resulta curioso, que se tardasen case 40 anos en que se fixera realidade ste proxecto coa recente construción da Ponte do Milenio) A emigración galega a Suiza. A moto Vespa segue a ter moita aceptación e luxo. As popularidades das Burgas e da Rúa Diagonal, como orgullo da cidade. Apertura do primeiro SPAR en Ourense As festas do Corpus: As verbenas no Xardín para poder cobrar a entrada. Crítica á moda masculina. Crítica ás leiteiras Crítica ás mulleres casadeiras da capital Crítica ós homes presumidos. Crítica ós pescadeiros polos prezos do pescado. Está de moda pasar a tarde na Sala de Festas Auria. Están rematando as obras da Praia do Miño Están de moda os zapatos de ante con tacón moi alto. Fálase da idea de construír unha ponte dende o Couto ó Ribeiriño. O Club Deportivo Ourense xa viaxa en autocar da súa propiedade. O Estilo Marlon Brando nos homes e o estilo Fabiola, nas mulleres. O gran refresco “Iris” Os supermercados CIOSA Seguen sen rematar as obras no Barbaña. Voo dun avión sobre Ourense COUSAS QUE PASARON NO ANO 1962 A emigración a Suiza e Alemania. A nova diagonal de Ourense A Ponte Vella séguese gretando. Actuación do Dúo Dinámico na sala de festas Auria. Crítica ás mulleres casadas Crítica ás rapazas casadeiras e moita ás leiteiras. Falta de aparcamentos. Falta de hoteis na cidade Falta de iluminación nas rúas Os vecinos opóñense á construción dunha Urbanización Posible nova ponte en Ourense Posible novo parque en Ourense Púxose de moda o baile do cha-cha-cha, do Twist e do Roc Remátase a Praia do Miño. 165 Retirada dos fielatos Rúas sen limpar COUSAS QUE PASARON NO ANO 1963 A despoboación de Galiza A inserción da muller no mundo laboral. A riqueza dos deportistas. Algunhas rúas seguen en mal estado As contas non saen: hai máis perdas ca ganancias. As festas de Ourense só as disfrutan os ricos. As mulleres pasan a “levar os pantalóns”. Fálase de que para gañar as Oposiciós hai que ter un bo tipo. Fálase por vez primeira da especulación na venda de solares na calle Diagonal. Mofa cara a muller que ocupa postos importantes na sociedade ou a política. Os cambios do novo alcalde para mellorar o estado da cidade. O fútbol máis importante cá cultura ou a arte. O peche de moitos comercios pola falta de diñeiro da xente. O que ten cartos pode chegar a ser algúen importante ainda que non teña cultura. Os da comisión de festas traen toureiros coñecidos. Xúlgase o caso do Alcohol Metílico que causou mortes en Ourense. Os poucos cartos destinados para as festas de Ourense. Os timos nas rifas para o sorteo dun coche..: Proxéctase un Parque na Alameda do Cruceiro. Segue a crítica das leiteiras. Xa non chegan cartos da emigración. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1964 (Ano de coplas de pouca calidade.) Critícase a moda de levar as saias por riba do xeonllo Critícase o estado en que quedan os campos por mor da emigración Este ano haberá un Trofeo Corpus, con equipos de Galiza Faise moita referencia ó día da Santa Cruz e á chegada da primavera Felicítase á Comisión por teren pensado poñer atraccións de balde Gábase a baixada do Miño en piragua O viño do Ribeiro, como reclamo de calidade Peitéanse ó estilo garsón para conquistar Tense a crenza de que virán bos toureiros polas Festas do Corpus Unha representación de tasca de feira COUSAS QUE PASARON NO ANO 1965 A crise nos fogares polos salarios baixos. A nova praia do Miño A nova torre de Ourense coma orgullo da cidade 166 A pesar do famoso eslogan que tanto prolifera na cidade:“batalla de prezos ” A subida do prezo da carne Crecemento da rúa Dr. Fleming É moi famoso un tal Sr Seixadelo, polas súas parodias en Radio Ourense Estanse a colocar as gindastres xiratorias nas obras de Ourense. Fálase da Refineria da Coruña. Fálase de que se farán por fin as Piscinas nos Remedios. Non se rematou aínda a Ponte do Polvorín. Novas papeleiras en Ourense Novas piscinas nos Remedios. Novos carteis en Ourense da empresa Publibia O Cine Yago segue pechado. O Pazo de Xustiza a punto da inauguración Os novos cafés cantantes Parón nas obras do Barbaña. Séguese a falar dunha nova ponte sobre o río Miño. Tardanza no remate das obras do Barbaña. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1966 A calidade do equipo ourensán A chegada das factorías do Barreiros A emigración dos mozos/as A ponte da estrada e Celanova A Ponte Nova A sucidade do Barbaña A vestimenta dos mozos/as leva a confusión As choivas non paran As obras do Concello: As penurias dos que emigran a Alemania As trampas das leiteiras e dos comerciantes Lugares típicos de Ourense Monarquía: a sucesión Nas festas de Ourense actuará Raphael O abandono do campo O barrio do “Pozo do Inferno” O Club Deportivo Ourense O prezo das patacas Os bancos e o capitalismo COUSAS QUE PASARON NO ANO 1967 A chegada de Barreiros á cidade A chegada do home á Lúa A construción dos edificios de Previsión, o Ambulatorio e a Residencia 167 A desvergoña da xente A emigración A escasa industria da cidade A guerra de Vietnam A necesidade de parques infantís A Ponte Vella A praia de Oira As confusións entre mulleres e homes As desigualdades económicas As festas populares:Sn Martiño e Sn Lázaro As minisaias As modernidades: emisoras de radio, o novo manicomio, os costumes da xuventude As mozas que buscan marido As novas modas no vestir As obras no Barbaña As trampas das leiteiras, dos panadeiros, carniceiros, pescadeiros, e comerciantes. Machismo no fùtbol: mulleres nos estadios O galego que falan algúns O fútbol na televisións O racismo coa xente“de cor” O relevo da Corporación Municipal O traballo que fai o Concello Os afiadores Os costumes escandalosos da xuventude Os homes que levan melenas Soben os prezos da vivenda COUSAS QUE PASARON NO ANO 1968 A conxelación dos salarios A emigración A emigración feminina a Europa A expropiación de terreos nas Lagoas A extensión do galego A falla de semáforos na cidade A guerra do Vietnam A moda de estar delgada A moda de veranear na praia A pílula anticonceptiva A Ponte Romana A suba dos prezos As leiteirase a súa actividade. Os fiadores e paraugueiros As moda das minisaias As mulleres que non queren traballar 168 As mulleres tamén fuman e beben As obras do Pavillón dos Deportes Críticas a personaxes de distintos barrios da cidade Massiel gaña Eurovisión O enchufismo nas oposicións O equipo de fútbol de Ourense O proxecto da cuarta ponte Racismo: matan a Luther King O traslado da estatua de Concepción. Arenal Os asuntos do Concello Os cambios coas novas xeracións Os cambios na cidade A s modas no vestir e nos peiteados Visita dos empresarios da Pepsi-Cola a Ourense Xibraltar español COUSAS QUE PASARON NO ANO 1969 A emigración A declaración da renda A diferenza entre ricos e pobres A falla de educación A fronteira siberiana A guerra de Vietnam A mala educación no campo A morte de De Gaulle A rivalidade entre americanos e rusos A siderúrxia ubícase en Sagunto As belas de Ourense As leiteiras de Ourense As mulleres andan atrás dos homes As mulleres levan lentes de sol As mulleres tamén fuman As quinielas Berros no fútbol Crítica á minisaia e ó escote Crítica á roupa en exceso Crítica ás mulleres que saen, que se pintan e que toman café nas cafeterías Críticas ós Carlistas Enriquecemento dos directivos Nixon é presidente O castrapo O movemento hippie O negocio das Burgas O Ourense está en terceira división 169 O Ourense prometía ascender á segunda división O viño do Ribeiro Os ye-yés Os matrimonios sepáranse Os métodos anticonceptivos Os problemas entre xudíos e árabes Salomé gaña Eurovisión Un campeón de boxeo COUSAS QUE PASARON NO ANO 1970 A corrupción leva os cartos A estación de esquí de Manzaneda A forma de vestir das mulleres A importancia da relixión A misa en galego A auga das Burgas vai para o Pavillón A minisaia segue de moda A moda da barba A morriña dos emigrantes A muller quere a igualdade de dereitos A poboación de Ourense é vella A Seguridade Social A suba dos prezos e dos impostos A sucidade do Barbaña A vida e o regreso dos emigrantes Ábrese a Residencia Virxe do Cristal Abrigos de pel As cooperativas do viño non pagan As leiteiras bótanlle auga ao leite As mozas maquíllanse As mulleres preparan oposicións As mulleres saen, fuman e beben As patillas están de moda As rúas fanse de lastros Conflitos en Palestina Cortan as vías na estación de S. Francisco Crítica ós cregos Críticas ós ye-yés Dificultades para vivir Escasa venda das patacas de Xinzo Escaseza de asentos nos trens Fálase de crise Falla de alumeado nalgunhas rúas Festival de Eurovisión 170 Hai drogadictos Iberporto en Galiza Inaugúrase a Ponte do Ribeiriño Julio Iglesias ven a Ourense Levan a estatua da Praza de Galiza Mala situación da poboación Non hai lavadeiro nas Burgas O Atlético lidera a liga O Club Deportivo Ourense baixará á 2ªdivisión. O desenvolvemento de Ourense O diñeiro dos emigrantes O Festival do Miño O Iberporto non estará en Galicia O novo alcalde e concelleiros O Pavillón está listo O periódico,La Región O Señor Xoaquín Obras no Xardín do Posío Os artistas non fan capital. Os barbeiros deben cortarlle o pelo ós hippies Os bos panadeiros de Ourense Os emigrantes de Avión Os favores políticos Os hippies non traballan Os impostos Os labregos traballan e non cobran Partes de Ourense sen arranxar Poñen a iluminación na estación de S.Francisco Raphael, Ton Jones e Palito Soben os prezos Urtain é campión de Europa Vagancia das mulleres funcionarias Volven os emigrantes COUSAS QUE PASARON NO ANO 1971 A afición das mulleres polo fútbol A bebida fai que os homes caian en desgraza A chegada do home á Lúa A decadencia da cultura A emigración de novo A empresa Orenver A falla de semáforos A Festa do Pemento en Seixalbo A minisaia outra vez 171 A precariedade dos labregos A primeira concelleira de Ourense A represión na Universidade (non hai liberdade de expresión) A riqueza galega aprovéitana os de fóra A suba dos prezos Advertencia ás mulleres contra os homes As desigualdades sociais As empresas de Coren–Uteco As festas de Ourense As festas populares organizadas por M. Rego As leiteiras xa non tran o leite, ven envasado As mozas que buscan marido por todos os medios As mulleres casadas non queren traballar As trampas na selección de persoal para o Concello Cambios nos costumes: xa non se leva o velo á igrexa e as mulleres alternan nos bares. En Galiza non hai Iberporto. O equipo de fútbol de Ourense Equipo feminino de fútbol O Ateneo Auriense O equipo “Educación” paga por entrenar O equipo de baloncesto O mal estado das rúas O mal servizo de autobuses O Polígono de San Cibrao O prezo da vivenda O progreso da cidade e as obras feitas O proxecto da Autopista ata Ourense O superávit da Deputación Os asuntos do Concello Os cambios das modas Os concursantes de Eurovisión Os presumidos que non teñen un peso Os problemas do Liceo COUSAS QUE PASARON NO ANO 1972 A guerra do Vietnam non remata. A súa silueta é moi delgada. Aparición de zonas azuis Aparición dos homosexuais As rapazas levan minisaia. Aumento de emigrantes. Aumento de guerras e folgas. Báilase o can-can. Canalización do Barbaña. 172 Chegada do home a lúa Cómpre facer aparcamentos baixo terra. Construción dunha ponte e incorporación de semáforos Contaminación do Barbaña Crítica á Caixa de Aforros.. Crítica a UTECO.. Crítica sobre o alto consumo de drogas De moda entre as mozas o can-can. Desaparición das leiteiras Desprestixio do galego Desprezo dos políticos contra o pobo Día das Letras Galegas adicado a Lamas Carvajal Ensálzase a figura do afiador. Inauguración do Cultural Auriense. Jaime Morey en Eurovisión. Melloras no periódico “La Región” Non remata a construción do Polígono de San Cibrao. O Concello propón postos para municipais. Os contratistas explotan ós portugueses. Os mozos levan longas guedellas. Poucos gastos na Lei de Educación. Progresos coa ponte do Barbaña. Promoción do galego. Promóvese a emigración Remodelación das Burgas Revoltas estudantís Triunfo de“Love Story” COUSAS QUE PASARON NO ANO 1973 A cervexa San Martín A emigración provoca soidade nos pobos. A peseta está en alza, mentras que o valor do dólar baixa.. Ambigüidade nos cortes de pelo As fábricas de gaitas. As Letras Galegas lembran ó Arzobispo Lago. Ascenso do C.D Ourense. Aumento de soldo ós mestres. Canalización do Barbaña. Comeza a “liberación” das mulleres. Comezo con éxito o concurso da televisión: Un, Dos, Tres. Crisis nas tómbolas da Alameda Descaro nas mozas e nas súas vestimentas. Dise que os mestres cobran moito. O Fútbol Club Barcelona gaña a liga. 173 Emigración dos galegos ó estranxeiro. Emigración dos pobos cara á cidade Saias moi curtiñas. Inacabadas obras nas rúas Luces no Estadio de fútbol. Mocedades quedou segunda en Eurovisión. Monumento ó afiador en Nogueira de Ramuín. Nixon e Kissinger decepcionados pola guerra Aumenta o número de municipais. O afiador polo mundo Os prezos soben e o salario é pequeno. Oscar para Marlon Brando. Pequena remontada do noso equipo Prohíbese fumar nos coches. Regulación dos semáforos. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1974 Empedran a Praza Maior Aparece a selectividade. A emigración e as consecuencias As Academias preparan oposicións. As leiteiras: vítimas de Sanidade. As nenas de agora fuman e beben. Atentados de ETA. Aumenta o prezo dos carritos. Aumento das folgas. Aumento de prezo do gasóleo e do butano Complexo da praia de Oira está parado. Construción do Polígono de San Cibrao.. Crítica á Caixa de Aforros, que é moi clasista. Crítica ó periódico“La Región” Descenso a segunda do Ourense. Dimisión dun Alcalde. España manda a Lúa un foguete. Estatua na praza do Frade Feijoo. Festa do Pemento en Seixalbo. Festival da Canción no Pavillón. Gañamos o festival de Eurovisión. Malloretes e Teatro de Guiñois Massiel en Eurovisión. MEISA constrúe teleféricos en Manzaneda. Misa en galego na catedral. Morre o xeneral De Gaulle. Negocios de Docabo. 174 Non se fala galego nas escolas. Novamente destaca a figura do afiador. Novo Alcalde. O afiador, o noso artista. O Ateneo. O Colexio das Lagoas inaugúrase. Os semáforos. Paviméntase a Avenida da Habana. Polígono de San Cibrao, contaminante. Progreso en Allariz. Retroceso do galego nas escolas. Sube o soldo dos curas. Tendencia de fumar crece nas mulleres. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1975 A Avda da Habana segue sen estar pavimentada. Ábrese o pórtico da catedral para poder entrar por el. Aínda non se fixo o parque na Alameda. Ano de protestas estudiantís e labregas Avellentamento da poboación no entorno rural Cambios da muller, empeoran a linguaxe, buscan a igualdade Pechan o cine Principal. Construción de vivendas en Ourense de pouca calidade e alto prezo Contaminación do Barbaña. Creación de piscinas olímpicas no Pavillón e Oira. Críticas á Universidade de Ourense Critícase que se silenciase o nome dun abusador de nenos. Emigración por falta de traballo en Ourense Empeora a linguaxe da muller. Falouse dos lobos que atacaban á xente. Festa de muiñeira Grandes avances nas computadoras. Lentitude dos progresos do plan de acceso a Galiza Lévanse os vaqueiros gastados. Novo Alcalde. Aumentan os impostos de tráfico. O Barsa está en decaída O Pavillón e máis frecuentado por xente da terceira idade que pola xuventude. Os mozos deixan o pelo longo O Pavillón está en pleno uso Pistas de esquí para ricos en Ourense Preparación do referéndum. Profesión de afiador hoxe case desaparecida Promesa de contrucción de dúas piscinas 175 Retirada de Cruiff Rexéitase a posibilidade da instalación da Celulosa en Ourense Sobe o prezo do autobús. Morre o Festival da Canción do Mundo Celta COUSAS QUE PASARON NO ANO 1976 A falla de vixilancia nos barrios de Ourense. As folgas dos profesores. Chega o destape da muller. Crítica á mala situación das estradas ourensás. Denúnciase o mal estado do colexio da Carballeira. Época de libertade e democracia. Lévanse os vaqueiros gastados. Moitos roubos na cidade. Falla de lugares onde poidan xogar os nenos. Manifestacións dos estudantes. Novo alcalde en Ourense O final do Festival do Miño. Preparación do referéndum. Problemas de aparcamentos. Proposta de implantación do galego na escola. Queixas pola contaminación do río Miño Queixas pola subida dos prezos. Queren remodelar oXardín do Posio. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1977 A imparable suba do prezo da gasolina. A canción “Enséñame a cantar” en Eurovisión.. A voltas coa emigración e cos cartos que mandan para os Bancos. Ampliación da Residencia Sanitaria.. As rúas da cidade están cheas de buratos. As Encobras expropiadas por catro cadelas. Celso Montero, cura Socialista. Critícase a carestía da vida. Critícase a Concentración dos escolares en grandes centros coa conseguinte eliminación masiva de escolas unitarias nos pobos. Critícase a homosexualidade. Critícase moito que as rapazas estean tanto tempo nas cafeterías. Critícase que non se convoquen Oposicións para Maxisterio. Cúmprese e celébrase o Milenario de San Rosendo. Ellacuriaga, Manolo Rey, Enrique Reza,Pepe Platero na Voz de Galicia, Carracedo e Vara como periodistas máis famosos da cidade. En Valdeorras morren doce nenos nun autocar escolar. 176 Faise un canto á liberdade que se está a vivir coa democracia. Fálase do Referéndum e das eleccións. Fálase da famosa“ Ruperta” da televisión. Fálase da vaga de incendios en Galiza no ano 1976. Fálase do destape nas revistas. Fálase dos novos accesos e de que aínda non pagaron as expropiacións. Fálase por primeira vez do Consello Regulador do viño do Ribeiro. Fernández Sobrino, cronista deportivo para Ourense Kubala adestra a Selección Española de Fútbol. Maribel Outeiriño e Sánchez Izquierdo, no periódico La Región. Moita pornografía ó alcance de todos. O Celta está mal clasificado na Primeira e pode bixar a Segunda. O cronista deportivo“ Arquero”, deixa a crónica deportiva pola cidade. O río Barbaña apesta á cidade. Os lobos atacan a un neno en San Cibrao das Viñas. Pídese a Cooficialidade do galego e case tódolos maios empregan a verba “ Galiza”. Pídese paciencia coa implantación da EXB, nos estudos Ponse de moda o uso da roupa militar pola xuventude. Por primeira vez na historia dos maios, faise moito uso do refraneiro popular. Proxéctase a colocación de semáforos no barrio da Ponte. Renfe solta ò Río Miño os vertidos dos seus talleres de Peliquín e os peixes cheiran e saben a gasòleo. Riestra Paris é o Alcalde de Ourense.. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1978 Sobe o prezo dos xornais. A maior parte da xente foxe ás cidades. As amas de casa non poden aforrar As festas de Ourense trasládanse ó Pavillón. As oposicións restrinxidas.Límite de prazas. Aumento dos asasinatos e do terrorismo. Auxe da televisión. Baixa a peseta. Boa temporada do equipo Ourense. Celebración do campionato de Fútbol Mundial. Concesión da Preautonomía. Cooficialidade do noso idioma. Medra o paro. Crítica ós Mestres de Escola pola súa ignorancia. D. Celso Montero, defensor do obreiro e do labrego. Despenalización do adulterio. Dise que han de gardar a línea. Drogan as rapazas e aprovéitanse. Eleccións para Alcalde. 177 Estado non aporta material para colexios. Faise a ponte de Ervedelo. Liberación da muller. Non se arranxa a Avenida de Portugal Os mozos gastan os aforros en porros. Os nosos xogadores só queren encher o peto Pacto da Moncloa. Polémica pola revista Interviu. Pouca preocupación pola ecoloxía Preocupación polas drogas e as violacións. Reformas na Educación. Retraso das eleccións municipais. Revistas de boas mozas con roupa lixeira Vaise inaugurar a Praza San Martiño. Sobre o control da natalidade. Sobe a cotización á Seguridade Social. Unha empresa non paga ós obreiros. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1979 A emigración ou o paro como saída a falla do traballo As rúas en moi mal estado Aumento da paga ós da beneficiencia por parte do goberno. Crítica á facilidade para ser cantante. Crítica á falta de xente obreira en política. Crítica a Felipe González. Crítica á selectividade. Crítica á subida de prezos. Crítica ó aumento do consumo de droga. Crítica ó gran poder do bispo e do cacique. Crítica ós politicos que só traballan na época de eleccións. Crítica ós terroristas de ETA. Crítica ás persoas por esixir dereitos e rexeitar obrigacións. Critícase a propaganda dos partidos políticos. Diversidade de opinións sobre política. Faise a autoestrada Faise unha limpeza das Burgas Folga de futbolistas Gaña Suárez, perde Fraga, e Carrillo e Felipe quedan como estaban. Necesidade de novas leis. Necesidade de traballos extras a causa dos pequenos soldos. O terrorismo etarra Obras do río Barbaña Pídense máis garderías infantís e residencias para maiores Queixas ante a inseguridade cidadá 178 Queixas da falla de saída para os universitarios Queixas dos estudantes sobre a selectividade Súarez novo Presidente de Goberno Todos os partidos queren resolver-lo paro pero non saben que facer. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1980 Fálase moito sobre a educación Fálase da emigración A Seguridade Social As estradas en Ourense As pensións e o paro Carrillo e Felipe González Crítica a poñer multas por parte dos gardas. Crítica a falta de liberdade. Crítica á Igrexa. Crítica á moda das rapazas de vestir con pantalón. Crítica á relixión e os curas que nos queren meter as súas ideas. Crítica á universidade, que leva a cuestionarse a validez de estudar Critícase o caro que resulta separarse Drogas e xuventude Facilidade para chegar a ser ministro. Falta de respeto nos colexios e nas universidades. Incremento das folgas dos estudantes. O analfabetismo O terrorismo de ETA Os problemas da educación Os problemas do aparcamento Pouco interés dos médicos cara os seus pacientes. Poucos sitios para facer deporte Sociedade e marxinación COUSAS QUE PASARON NO ANO 1981 Crítica á Constitución e a Fraga Crítica á Garda Civil de Celanova Crítica a Reagan Crítica á Seguridade Social Crítica á xuventude que consome alcohol e drogas Crítica ó Alcalde de Celanova Crítica ó Alcalde de Ourense Crítica ó Estatuto de Autonomía Crítica ó propietario do Auto Industrial Crítica ós colexios privados Crítica ós concelleiros 179 Critícase a educación e a economía Critícase que os divorcios sexan moi caros e lentos Droga en Celanova Axardínase a rúa do Paseo Fala da Guerrilla de O Salvador que segue loitando Fala da nova forma da bailar Fálase moito da posición do bispo en contra do divorcio Fala da soidade dos vellos Fala da sucidade do Barbaña Fálase de Tejero Fala do enfado do alcalde ante a crítica dun maio Fala do comunicado do Rei o día do Golpe Fala do terrorismo e dos asasinatos Fala dos taxistas do Couto e da chegada da depuradora Fálase da empresa Fenosa e do Parque San Lázaro Fálase do novo Presidente O golpe de Estado Os inventos tecnolóxicos Ponse de moda a pílula Proliferan as revistas do corazón COUSAS QUE PASARON NO ANO 1982 A rúaCalvo Sotelo A educación A emigración A manipulación dos medios de comunicación A OTAN A rúa do Paseo Os sumidoiros e o río Barbaña As subvencións Cambios no Concello de Ourense Fraga no poder Parlamento de Galiza O problema do aparcamento O terrorismo de ETA Obras nas rúas e nos barrios da cidade Os incendios forestais Os problemas da sociedade Os timos nas vivendas COUSAS QUE PASARON NO ANO 1983 A Autonomía A rúa do Paseo 180 A circulación en Ourense A emigración A explotación de Rumasa A Lei do Aborto A limpeza en Ourense Os novos partidos políticos A voltas coa Seguridade Social A voltas coas eleccións Sobre os partidos políticos Concello e Deputación de Ourense Desenvolvemento tecnolóxico Enfado dos funcionarios Estatua na Alameda O Alcalde do Pereiro e o Río Loña Acerca da Educación Os impostos e o paro obreiro Os problemas da droga A Ponte Vella Superministro Boyer Vertidos na Costa Galega Vicepresidente Guerra COUSAS QUE PASARON NO ANO 1984 Altercados 14 F. Barça e Madrid fóra da copa de Europa Conflito pesqueiro con Francia Crise económica. Inflacción e desemprego España-Malta en fútbol Expropiación de Rumasa O GAL-ETA Goberno socialista Homenaxe póstumo a Vicente Risco Lei do Aborto Maradona no Barsa Novo alcalde en Bande Novo instituto de F.P. Problemática da droga Residuos ingleses Saneamento do Barbaña Triúnfos de Ballesteros,Marta Bobo e Nieto COUSAS QUE PASARON NO ANO 1985 Ambulatorio novo 181 Biblioteca Municipal Campaña da Xunta “Fálalle Galego” Campus Universitario Conflito pesqueiro - agrícola Contaminación do Barbaña Desemprego e droga en Ourense A Reconversión. Desmantelamento de Astilleiros Especulación inmobiliaria ETA e Gal Funcionamento da Sanidade Gorvachov presidente A morte de Paquirri Museo inacabado Obras e mal estado das rúas Pacto Albor-Goberno Plan Xeral. Pre-campaña electoral Problemática dos aparcamentos Referendo da OTAN Subida do Dólar Subida dos prezos do autobús Sucidade e deixadez Visita de Txiqui Benegas a Ourense COUSAS QUE PASARON NO ANO 1986 Os Culebróns na TV. A Deputación destina 120 millóns para axudas ó campo. A maior urxencia que tivo este hospital e o director non estaba. A neve incomunicou vial e telefonicamente amplas zonas da provincia. A policía protexe día e noite a un presunto violador no Couto. A UGT propón ós mestres que non atendan os comedores escolares. Adolfo Domínguez abre hoxe a participación da moda galega en París. Albor reelixido Carreño Maribona farase cargo hoxe da Consellería de Economía da Xunta. Carreño Maribona podería dimitir como presidente de A.P. de Ourense. Os COAGAS O complexo de Monterrei inaugurado. Conflito Libia- EE.UU Corrupción Desemprego Dimite Boyer. Entra Solchaga A emigración En marzo elixirase o novo director do Colexio Universitario. 182 Entrada na OTAN Fálase moito do terrorismo de ETA O Concello liquidou totalmente a subvención ó Conservatorio. O Concello sobe o prezo do auga dende primeiros de ano. O Hospital Materno Infantil atravesa unha difícil situación O IVE podería incrementar as tarifas da auga un 12 %. O museo municipal de Ourense custará 13 millóns máis do previsto. O tramo de Penalva- Ourense estará rematado o próximo ano O vindeiro luns comezará a negociación do Estatuto do profesorado. Os médicos do Materno Infantil acusan a Massó de irse de fin de semana. Ourense na cola da renda nacional Victorino Núñez renuncia ó Parlamento Responsables da residencia sanitaria xustifican as súas sobresaturacións pola gripe. O Xardín do Posío permanecerá pechado ó público para poder continuar as obras. COUSAS QUE PASARON NOANO 1987 A folga de estudantes, consegue que Maravall, se sente a negociar. A cota láctea O guindastre e os cepos son moi activos. Alianza Popular plantexa unha moción de censura ó goberno de Felipe Ano de moitas manifestacións de obreiros, estudantes.. Aumenta o paro e bótanlle a culpa a Solchaga Barreiro intenta desbancar a Albor en Galiza Boyer e Presley xa viven xuntos Chile pide a democracia a Pinochet Compárase a situación política de Chile coa de Cuba. Crítica ó labor de Tabarés ao frente da alcaldía. Non cumpriu o“ Todo marcha”. Critícanse: a uva que traen de Castela, a T.V. en castelán, a queima dos montes Critícanse os cambios de siglas e persoas nos partidos:UCD,COAGAS.... Critícanse aos que agora van de galeguistas para aproveitarse. Critícanse á yet social coma grandes defraudadores Critícase o gasto excesivo e o despilfarro. A Casa da Xuventude moi politizada Dimiten os ministros Maravall e Morán En Francia envorcan os nosos camións con froita España perde con Brasil e con Bélxica e de pouco valeu gañarlle a Dinamarca. Fálase da droga coma unha ruína para a vida Fálase da Universidade como unha fábrica de parados. Fraga deixa o liderazgo do PP a Hernández Mancha. Herrero de Miñón e Hernández Mancha, loitan polo posto deixado en AP por Fraga Moita suciedade no Barbaña Na Alameda fixeron Xardíns Infantís. Na rúa de Peña Trevinca púxose un Belén en Nadal. No Hospital vello estase a facer a Universidade. 183 O presidente Reagan, non está pola labor. O Real Madrid, quere fichar a Shuster Os estudantes defenden a música Tecno e o Rock. Os labregos galegos teñen que vender vacas. Os semáforos estrean son de paxaro, para os cegos. Parados na mina de Penouta Pídense máis Becas e novos programas e partidas presupostarias para a educación. Pídese acabar con ETA dunha vez. Pídese que se marchen os americanos das bases de España, Pídese que se rematen as obras da Estación de Autobuses. Pilar Miró releva a Calviño na dirección de Televisión Española. Proliferan os bares de viños e pubs, no Casco Vello da cidade. Protesta pola entrada masiva de leite que impón a Comunidade Europea Protéstase pola pista que están a facer pola ribeira do río Miño. Proxéctase arranxar as Burgas. Reclámanse os 800.000 postos de traballo que prometeu Felipe González. Recórdase a foto do Butragueño ensinando os seus atributos Represión policial contra os estudantes que se manifestaron en Madrid Triúnfo do PSOE, apeando ó PP de Fraga. Valórase moito a figura de Hugo Sanchez e de Míchel como xogadores. O Bispo Temiño non quere o uso dos preservativos. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1988 A teta de Sabrina Accidentes autobuses escolares Alfonso Guerra e o avión Almodóvar candidato ós Oscar Banda dos Encarapuchados Campus de Vigo A Celulosa Centro Agarimo Contaminación do Miño Demolicións de edificios antigos Desemprego España clasificada para o mundial de Italia Folgas de estudantes e profesores Grupo Escolar Guerra en Palestina Homenaxe a Otero Pedrayo Leite en brick Nova Estación de Autobuses Novo alcalde Ourense Novo Colexio Guillelme Brown Novos autobuses urbanos 184 O buque Casón Obras nas Burgas Precariedade laboral ORA Precariedade sanitaria Remate das obras nas Burgas Subida de impostos Subida de impostos Xuízos a famosos por fraude fiscal COUSAS QUE PASARON NO ANO 1989 A selección de Fútbol, clasifícase para xogar o Mundial de Italia. Agora todos queren ser como Mario Conde. ASPANAS, pídelle axudas o presidente da Deputación Sr Victorino. O Colexio Universitario protesta polo cheiro das súas instalacións. Condénase a política belicista dos EEUU. Despois dun ano celébranlle o Centenario a Otero Pedrayo. Empezan as obras de remodelación das Burgas. Fálase ben do Concelleiro de Cultura Sr Balbino. Fálase de Amedo e de ETA Fálase de cambiar os autobuses. Fálase moito da masacre de Chantada. Fraga promociónase en Galiza, para o asalto á Xunta. Hai descontento pola costrución da Estación de Autobuses no Barrio do Pino. Hernández Mancha repite en AP. Mala entrada en Europa, temos problemas coa Augardente galega Nicolás Redondo e Felipe teñen mala relación. O caso Ruiz Mateos e Rumasa está de moda. O Presidente Laxe di que na Xunta todo marcha. O río Barbaña segue sendo unha fonte de contaminación para o Miño. Os Albertos, e as súas donas, manexan a economía do país. Os políticos prometeron e non cumpren con Rabo de Galo. Pedro Ruíz e Lola Flores acosados por Facenda, por defraudadores. Pídese o saneamento do Barbaña. Pídeselle ó Goberno Central a construción de Autovías. Píntan as rúas no casco urbano para facilitar a circulación. Preguntas para o Alcalde Sr Bermello. Reclámase a depuradora para o Miño. Seguen as Guerras en Xerusalén, Palestina, Irán e Irak. Suba da Contribución en Ourense, por mor do novo Catastro. Thacher segue gobernando con man dura. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1990 A Asociación contra a droga devolve tres millóns á deputación. 185 A construción dun híper en Ourense está en mans da Xunta. A morte de Paz Sotelo conmociona a vida política e deportiva ourensana. A policía detivo a dous presuntos membros do Grapo en Betanzos. A reforma de correos privatizará en Ourense a case catrocentos funcionarios. A UNESCO concederá o premio Europa Nostra a Oseira. A Universidade presentou ó decano da Facultade de Dereito de Ourense. A Xunta acabará o Teatro Principal de Ourense A Xunta pedirá a reposición de trens entre OurenseVigo. Adxudicado o último tramo da estrada Ourense -Monforte. A Perestroika. Aznar presidente do P.P Baltar na Deputación Baltar Pumar releva a Victorino Núñez á fronte da deputación Caixa Ourense entrega un millón de ptas a unha usuaria da tarxeta 6 000. Camilo José Cela exaltou o viño como pregoeiro en Quiroga. Caso Guerra Caso Naseiro Cela, Premio Nóbel Celanova terá un centro de Saúde. Comeza a embotellarse en Ourense o primeiro cava galego. Compra-venda de castañas xa ten un contrato homologado. Desfalco de 400 millóns na Recaudación Municipal Doan a Celanova dous poemas inéditos de Celso Emilio Ferreiro. Encerro de alumnos na escola de Maxisterio. Enrique Teixeiro xurou o cargo como novo Gobernador Civil de Ourense. Felipe González reelexido Fraga inagurou a bodega que elabora o primeiro cava galego. Fraga presidente Funcionaria de Correos ferida por unha carta bomba Hoxe campionato de España de Hockey nosRemedios Hoxe será estreada en Ourense a película Sempre Xonxa Luís Cid“ Carriega” substitúe a Tomé como adestrador do Ourense. O maior escándalo económico na historia de Ourense, estala no concello. Moción a Veiga Pombo Novo alcalde Novo alumado da Ponte Romana. Novo Pazo dos Deportes O BNG perdeu o seu escano por Ourense de forma definitiva. O BNG recorre ao Constitucional para recuperar o escano Ourensán. O Concello precinta catro pubs polos ruídos. O domingo será entregada a medalla da provincia á comunidade de Oseira. O Hospital Provincial, saturado polo exceso de número de pacientes. O novo comisario xefe de Vigo é o ourensán Luís García Mañá. O Parlamento Galego rexeitou a proposta de autodeterminación. O Tribunal Superior de Galiza devolve ó PSOE o escano do BNG en Ourense. 186 Ourense a televisión por cable, preocupación no centro urbano. Ourense contará con segundos ciclos universitarios. Ourense segue sen trens con Vigo. Os monxes de Oseira reciben a medalla de ouro provincial. Os ourensáns gastan en agasallos de Reis dez mil pesetas por fillo. Os Reis acudirán a Oseira á entrega do premio Europa Nostra. Os veciños de Queirugás boicotean o vertedoiro. Os veciños manteñen pechada a liña férrea que une Ourense e Vigo. Os viaxeiros non utilizan a estación de autobuses. Pérez Vidal, con ampla vantaxe, novo presidente do PP ourensán. Piden titulacións técnicas de grao superior para o campus ourensán. RENFE só suprimirá os trens menos utilizados da liña Ourense-Vigo. Seis estraños partos con fetos mortos na Residencia de Ourense Veiga Pombo ameaza con “tirar da manta” no asunto da recaudación. Veiga responsabiliza ó banco do buraco na recaudación. Vitoria ourensá no campionato de España de Hockey. Volven as camas ós corredores da Residencia. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1991 A voda de Cela A Deputación e Baltar Alfonso Guerra dimite Ano de Cunqueiro Aumenta o paro Bacariza perde os poderes Balbino cambia-chaquetas Bono Bus para nenos e vellos Bush intervén na guerra de Irak Caso Juan Guerra Compraventa de droga a plena luz do día. Construción do Auditorío Desgaste na Ponte Romana Entra Veiga Pombo Fálase do Vitorino Fan falla máis parques Felipe González Presidente do Goberno Fraga no Goberno Guerra en Irak Incendios en Galiza O Parque tecnolóxico Moita sucidade no Barbaña Novas autovías O Alcalde Mondelo O campo do Couto sen luz 187 O Congreso deu un sí a Maastricht e González admitiu a súa culpa na crise Pouca agua no Barrio do Perdigón Problemas de Victorino Núñez co PP Soben os prezos do aparcamento Soldados españoles á guerra Soben as tarifas da telefónica Tentan sacar a Fonte da Rabaza Unicar absorbe a una empresa de Vilagarcía COUSAS QUE PASARON NO ANO 1992 A serie Dragon Ball, ten moito éxito para os nenos A sucidade do Río Barbaña A Xunta compra un pequeno pazo en Madrid. A Lei Corcuera As Olimpiadas en Barcelona Asínase o Tratado do Eixo Atlántico Caso Juan Guerra A Expo en Sevilla A desmembración en bloques da URSS Día das Letras Galegas para Fermín Bouza Eleccións moi politizadas na Casa da Xuventude Emilio Aragón, Talía, Alejandro Sanz, no camiño do éxito. Fraga visita a Habana de Fidel Golpe a ETA e apreixamento de Artapalo, Chelis e Fitipaldi Morre en accidente Juanito Nova lei para o paro O Caso Ibercorp O Caso Mariano Rubio O embalse de Lindoso (anegaron o pobo) O tren AVE O Xuíz Garzón e o caso Nécora Oubiña, Charlin, Miñanco e Portabales,implicados na distribución da droga en Galiza Peixes para a fonte do Parque de San Lázaro Ramiro Lamas, presidente do Ourense Retírase a fonte da Praza do Ferro Santifican ó fundador do Opus Dei Magic Johnson declara padecer a Sida Subas considerables no recibo do teléfono Veiga Pombo volve á alcaldía de Ourense COUSAS QUE PASARON NO ANO 1993 Maxisterio: 140 mestres por oposición poden perder as súas prazas. A autovía Ourense - Porriño será adxudicada este ano, e o tramo de Benavente en 1994 188 A Coruña e Vigo quedan unidas pola autoestrada. A COTOP achegará Trives e Castro Calcelas por estrada. A Gudiña: a quinta moción de censura en Ourense en 17 meses. O peche de Unicar axiganta as crises económicas e dispara o conflito que vive Ourense. A Residencia acumula residuos pese a funcionar o incinerador. A universidade sur inicia ó curso con dous mil alumnos máis. A Xunta conxela o número de funcionarios ata1995. A Xunta declara Paque Natural a Serra do Xurés Arranque oficial para o Parque Tecnolóxico. As autovías galegas valerán mil millóns por quilómetro. As gravacións a avogados de ETA poñen alerta ós cárceres españois As mortes case dobran ós nacementos en Ourense. As nenas de Alcácer foron torturadas, violadas e tiroteadas Baltar acepta o traspaso do Hospital ó Sergas. Cada familia ourensá gasta 1,5 millóns de pesetas ó ano. Caixa Ourense: 1.300 millóns de beneficios. Clinton actuará con Iraq segundo se comporte Sadam Husein Clinton promete un novo amencer e chama a EE.UU. á unidade nacional. Decenas de nenos de Bosnia, chegaron ó Carballiño fuxindo da guerra. EE.UU e Rusia acordan reducir o arsenal nuclear. En 1995 será posible ir de Vigo a Madrid en cinco horas. En Ourense un de cada catro mozos é bebedor habitual Eroski terá luz verde en Ourense en poucas datas. ETA asasina por segunda vez en só 48 horas ETA volve asasinar, o día que xulgan en París aos seus máximos xefes Felipe González defende o seu labor no cumio de Edimburgo. Fraga implica no futuro de Galiza ós empresarios galegos no exterior. Galicia necesita reducir 200.000 empregos agrarios. Berros de pena de morte nos funerais de Alcácer Husein volve a desafiar ó poder do mundo occidental Irak retira os mísiles pero lanza un novo desafio á ONU Irak, ó borde da guerra José María Aznar obtén o 98% dos votos no seu reelección como presidente do PP Juan Guerra ocultou 41 millóns a Facenda. A marcha do ferro non conmoveu ó Goberno. Máis dunha cuarta parte de parados ourensáns teñen menos de 25 anos. Manuel Cabezas, candidato a presidir a CEO Manuel Fraga inaugurará hoxe o Parque tecnolóxico. Marcís Serra admite que combater o paro é agora o gran obxectivo do PSOE. Mil millóns para o tramo Ourense-A Derrasa. Miles de americanos aclamaron ó novo presidente, Bill Clinton Narcís Serra augura un gran esplendor para o Xacobeo 93. Nova lei de alugueres na próxima primavera. O Campus ten carreiras con nove alumnos. O Conde de Barcelona recibirá honores de Rei e será soterrado no Escorial 189 O consumo medio por persoa achega a Ourense ós límites da pobreza O gran obxectivo educativo do 93 inculcar o uso do galego. O Grapo volve con tres bombas en Madrid O Grapo,Silva Sande foxe e perde o botín O guindastre custará 7.500 pesetas dentro de Ourense. O Hospital Provincial xa é propiedade do Sergas O idioma galego entrou por primeira vez no Vaticano, con Fraga. O persoal de Unicar rexeita o traslado a Villagarcía. O Sergas pide á Deputación 500 millóns anuais polo hospital. Ourense compra 2 camións de uva foránea ó día. Ourense contará con gas natural nos primeiros meses de ano 1995. Ourense perdeu nun ano 8 escolas rurais e 13 aulas por falta de nenos. Ourense vende viño a Rusia e compra madeira en Siberia. Os residuos da Residencia sanitaria, apilados. Os ríos ourensáns soportan toneladas de vertidos Os traballadores de Forxas de Galicia piden a entrada de Forjanor. Os universitarios galegos falan pouco en galego Ourense inicia unha lenta reacción para combater a crise económica. Setenta avións bombardean Iraq á luz do día para rematar o traballo pendente Un comandante pagou con droga as súas confidentes. Unicar absorve a unha empresa de Villagarcía. Unicar consegue un contrato de mil millóns con México Unicar está a un paso da pechadura definitiva da súa factoría en Ourense. Unicar revisará a proposta dos traballadores. Veiga Pombo suprime ata 130 mil pesetas o mes a dez altos cargos. Vistahermosa e Ervedelo: unidas en poucos meses Xiro espectacular: Alcampo será substituído pola firma vasca Eroski. COUSAS QUE PASARON NO ANO 1994 A cidade de Ourense está olvidada polos gobernantes. A contaminación do Barbaña. A feira do libro unha soa vez o ano non chega A neve illou a doce aldeas en Ourense no mes de Febreiro. A pouca cultura e coñecemento da xente. A programación na televisión. A Xunta só enlazará Santiago e Ourense se é cunha vía de peaxe Allariz inaugura o primeiro museo do xoguete en Galiza. As autovías son caras según os políticos As gaitas de Ourense na Banda Real. Barbadás pensa acoller a primeira gran área comercial de Ourense Non se quere o vertedoiro que proxecta Ourense O emprego en Ourense só se produce con traballos temporais. O que fora recaudador no Concello, Salgado Lloves, ingresa de novo na prisión O mal estado do Campus. 190 O moito que traballa o galego. O novo reitor renuncia a loitar pola Química e a Bioloxía en Ourense. O polígono é un deserto. O temporal de neve incomunica á metade da provincia de Ourense Ourense terá a súa propia unidade da Policía Autónoma Os circos ensucian a Alameda. Os de Vigo cobran moi caros os alugueres. Os fiscais piden un Centro de Menores en Ourense.. Os políticos sempre queren levar o mérito. A xuventude ten que irse a Vigo para estudar.. Ourense non ten futuro sen a xuventude. Sanidade deu o visto bo ó cemiterio de Santa Mariña. Seiscentos funcionarios ourensáns fan uns 200 quilómetros cada día. SUCEDIDOS DO ANO 1995 A banda de Xosé Luís Foxo A flota Galega menosprezada por Europa A infanta Elena casou con Marichalar Alcalde Veiga Aznar quere gobernar Banqueiro Mario Conde no Cárcere Chiquito na televisión Construción do parque Barbaña Contratos lixo Disminución do valor da peseta Felipe presidente do goberno Mal estado das autovías Hipermercado de Barbadás Implantación de superficies comerciais O Inserso O barco petroleiro Exeo O xuíz Baltasar Garzón Os pescadores galegos contra Canadá O PP propón ó Sr. Cabezas para a alcaldía Roldan arrestado Séguese a falar moito da ETA Sucidade do Barbaña COUSAS QUE PASARON NO ANO 1996 Arranxar o parque Suciedade no Barbaña Apertura de Continente Cabezas Alcalde 191 Escaseza de luz nas prazas Nova liña na estación de autobuses Mal estado do Casco Vello Redución das prazas do Campus e titulacións Contrución dun parque no Barbaña Limitación da circulación na PonteVella Mal cheiro da nova depuradora Tardanza na apertura da autovía Festival de cine Os Etarras A LOGSE O caso Arni Probas nucleares en Mururoa Terremotos en Galiza Jesús Gil Comezo da ISO Sen solución o asunto Roldán Lentitude de Urxencias Subida dos impostos As vacas tolas Aznar presidente Loita entre o PP e PSOE Voda de Rociíto e Antonio David Divorcio do príncipe Carlos e Diana COUSAS QUE PASARON NO ANO 1997 Crítica á depuradora Pouca saída das patacas Mellora do Barbaña Estanque para o Posío Subvencións ós colexios privados Tala de árbores en Curros Enríquez Operación de Baltar Crítica a López Besteiro Crítica a Cabezas Crítica ó guindastre Consumo de leite francés Crítica a González, a Loyola de Palacio, a Angüita Control da T.V. polo goberno Crítica a Esperanza Aguirre, a Aznar... Duelo Fraga/Caballero Implantación da ESO Bombas en Euskadi Chegada do AVE 192 Crítica a SOGAMA Capello volve ó Milán. Fichaxe de Ronaldo polo Barça Crítica a Jesús Gil Relación Súker-Obregón Voda Isabel Gemio Mar Flores e Sofía Mazagatos na prensa rosa Nacemento dos sextillizos de Huelva Romance Naomi-Cortés Boom Spice Girls Voda Urdangarín-Cristina Os cornos de Estefanía Voda Isabel Sartorius Moda da silicona Nacemento do fillo de Mickel Jackson Madonna participa e “Evita” Escaso presuposto para autoestradas Buratos na capa de ozono Roubo de Mario Conde O galego como terceira língua COUSAS QUE PASARON NO ANO 1998 O escándalo de Bill Clinton A firma da paz na Úlster Sadam e a OTAM A venta de órganos humanos en China Visita do Papa a Cuba A construción do novo aparcadoiro en Xoán XXIII O enchufe nos postos de traballo da deputación A remodelación do Xardín de Posío, do Parque Infantil. A remodelación da rúa Cardenal Quiroga antes coñecida como Rúa de Alba Chegada do gaseoducto Construción de bós xardíns na Universidade e malas inversións. Comeza a competitividade nas oposicións Queixas do PSOE e o BLOQUE polo repato de postos da Deputación Disputas polo terreo de Continente entre Barbadás e Ourense Aceptación fomal do “u” en Ourense A Real Banda de Gaitas viaxa a Chicago A ETA segue a azoutar o país Solidariedade có caso de Ortega Lara O xuízo de Mario Conde A incerteza de quen será o sucesor do príncipe Felipe Recaudación da O.R.A. Aprobación da nova planta de SOGAMA 193 Anuncio da próxima supresión do servicio militar obrigatorio Desastre ecolóxico de Doñana: Reelección de Manuel Fraga na Xunta de Galicia Eleccións primarias no PSOE. O Barça gañou a liga O Madrid está na final contra o Borusia Os fillos dos políticos que xa teñen un posto fixo Creación do centro comercial que non fai máis que escangallar Os exames amañados da Deputación: A princesa Estefanía, embarazada A moda da silicona na muller A infanta Elena que vai ter un fillo Ricky Martin deu un concerto na cidade Enrique Iglesias e o seu xeito de vestir As Spice Girls, decaen Mónica Naranjo e os seus berros no éxito Recordo á morte de Diana de Gales Teresa de Calcuta morre na India Titanic arrasa nos Óscars O día das letras galegas recorda a Meendinho, entre outros A televisión “basura” COUSAS QUE PASARON NO ANO 1999 Moitos aparcadoiro Crítica a Cabezas Autoestrada en Ourense Malos olores en Reza Dimisión de 23 directores Chegada do Gas Cidade Baixada do paro e dos nacementos Aumento de gaivotas Reforma do Parque Posío Centro Comercial novo Mal acceso ó colexio Venta de Leyma Crítica a Cascos, a Aznar, a Esperanza Aguirre, a Blair, a Clinton Consumo do leite francés Pedro Duque no espacio Autoestradas con demasiadas curvas Sucidade en Doñana: Xuizo a Pinochet Milosevick e a guerra A OTAN Vuivez de Noor de Jordania 194 Chegada do euro Fusión das caixas de Pontevedra, Vigo e Ourense Ano Xacobeo Mal estado do edificio de maxisterio A clonación Nacemento de Froilán A infanta Cristina embarazada Poucas aulas no instituto Retírase Magic Jhonson Dimisión de Clemente COUSAS QUE PASARON NO ANO 2000 Xuízo a Pinochet en Londres Paso do Furacán Mitch por América. Sonda espacial mandada pola NASA. Conflito Cuba-EE.UU. polo caso Elián. Eleccións Xerais en España. Conflito racista en El Ejido. Óscar a Pedro Almodóvar. Detención de Jesús Gil por corrupción. Morte da nai do Rei. A entrada en vigor do Euro Orde de desaloxo de Bemposta. Crítica a Conselleira López Besteiro. Creación da Ecoplanta no Polígono de San Cibrao das Viñas. Venta da empresa láctea Celta.. Crítica a Educación e a Universidade Obras da Ponte do Milenio. Peche o tráfico da Ponte Romana. Comezo das obras de UCOSA. Agresión a estatua da Leiteira na rúa do Paseo. Bono-bús de balde para os pensionistas. Protestas pola subida de impostos locais. Xardineiras do Paseo. Orde de desaloxo de Bemposta. Estatua do Vixiante onde a Ponte Vella. O Teatro Losada. Pídese a construción dun Colexio en San Francisco Suposta corrupción do alcalde O soldo do Presidente da Deputación A Gaita Eléctrica de Hevia. Oscar a Pedro Almodóvar. Eliminatoria da Copa do Rei entre C.D.Ourense e F.C.Barcelona. 195 COUSAS QUE PASARON NO ANO 2001 Protocolo de Kioto. Eleccións en EE.UU. Caso Pinochet. Submarino Tireless. Descubrimento do xenoma humano. Lei de Estranxeiría. Negociación de Pesca con Marrocos. Febre aftosa. Mal das vacas tolas. Plan Hidrolóxico Nacional. Emigración ilegal: as pateras. Javier Bardem candidato ó Óscar. O submarino Tireless Terrorismo de ETA. Fin do Servicio Militar obrigatorio. O Euro. Eleccións a Xunta de Galicia. Desaloxo de Bemposta. Creación da Ecoplanta no Polígono de San Cibrao das Viñas. Creación de Minicentrais eléctricas. Proxecto de chegada do AVE a Galiza. Bilingüismo oficial en Galiza. Cota láctea Obras da Ponte do Milenio. Obras nas rúas para R, gas e cable. Polémica de Bemposta. Riadas e inundacións de UCOSA. Aparcadoiro baixo o Parque de San Lázaro. Aparcadoiro baixo a Alameda. Precariedade laboral. Estatua da Castañeira. Finca Santamarina. Traslado o Campus de Maxisterio. Peche do Xesteira. Descenso del COB á liga LEB COUSAS QUE PASARON NO ANO 2002 Educación.: O Colexio IrmánsVillar Obras públicas: rúas, pontes, prazas, parques Prestige, traxedía ecolóxica O bispo Osoro abandona Ourense Asociación contra o cancro, ALCER 196 O euro, todos coa calculadora. Botellón na cidade Critícase moito a Fraga As eleccións posibilitan que se fagan obras Descontos na Xunta Plan urbanístico: Rabo de Galo ten moito que arranxar Obras públicas: Praza das Mercedes chea de pedra Fraga no poder, segue vivo. Volveu gañar. Seguridade Social Manuel Cabezas, máis zonas peatonais,venda da finca da deputación Fanse máis prazas de aparcamentos. Máis obras: Ponte do Milenio, finca da Deputación, o centro comercial. Obras públicas: queren o AVE Avance tecnolóxico. A televisión Certamen de beleza en España Política: guerra, tempos de barbaridade Obras públicas: Ponte do Milenio Sociedade: O mundo do famoseo O tema do paro Educación: L.O.U. Cotización da bolsa Fondos de pensión, Gescartera Botaron ó alcalde de Marbella. Vaise Aznar do partido. Novo inquilino para a Moncloa Irak, bótanlle toda a culpa a Aznar Chávez presidente de Venezuela. Non queren outra revolución coma a de Simón Bolíva Imitar a Fidel Castro. Bin Laden. Conflito de Afganistán. Remata e comeza en Irak. Crise en Arxentina. En Jenin e Gaza deixan que viva unha rapaza. COUSAS QUE PASARON NO ANO 2003 Plan urbano de construción de vivendas, pasarelas, parking… Crítica ao alcalde Cabezas e o seu plan urbano Desaparición do diñeiro do pavillón Fraga de caza mentres se sofre polo Prestixe Touriño faise o bo para atopar un posto PXOM plan para a costrución de edificios Volve Cuíña e iso molesta ós demais políticos. Nova pasarela Ponte Vella A Guerra de Irak 197 O desastre do Prestige Aznar presidente responsable da desfeita do Prestige Bush e Aznar moi unidos Supostas armas escondidas por Sadam Armas deseñadas por Bin Laden? Bush quere o petróleo de Irak Rusia, Francia e Alemania din non á guerra Desaparecen Sadam y Bin Laden Aos EE.UU. ninguén lle di que non, nin as Nacións Unidas Zapatero e o partido socialista crense gañadores Ateigan os nosos montes cos Centros Eólicos Neumonía Asiática Novo programa na T.V.Hotel Glamour Plan Urbano de Cabezas de construír trinta mil vivendas Deportivo cae na Copa de Europa Madrid e Barça tras a copa Club Deportivo de Ourense na súa racha non gaña COB segue sen gañar COUSAS QUE PASARON NO ANO 2004 Exceso de cola para o bonobús dos xubilados Novo Auditorio en Ourense Beleza do Casco Vello Colocación de bolardos na cidade Mal estado da estación de San Francisco Boa actuación policial Conservación dos Maios Patio e ximnasio no CEIP Irmáns Villar Chistes do Carrabouxo Construción do campo de fútbol nos terreos de Silva Crítica a Cabezas Crítica a Baltar Restauración no castelo da Peroxa A situación do Carballo en Galiza Xardín do Posío para pasear Peche de empresas Buratos nas rúas Parkings privados Construción da Ponte do Milenium Creación do Centro Comercial en Ourense O Euro Atentados do 11-M Desastre do Prestige 198 Cambio de goberno Aznar e a guerra Regreso das tropas españolas de Irak Expropiación de terreos pola chegada do AVE En contra do Plan de Urbanismo Explotación do Xacobeo Mala actuación de Bush Autoestradas de pago Carballo en Galiza Crítica Gescartera Caso BBV Declaración da renda Crítica Pilar del Castillo Atentado 11-S Crítica Sharon Zaragoza gaña a Copa do Rei Mala clasificación do Celta O Barça na Champions España na Eurocopa Olimpiadas de verán Promoción do Ourense Mundial Corea-Xapón Localización de Sadam As discusións entre fachas e galeguistas A guerra polo petróleo A guerra de Irak A emigración dos galegos Dimisión de Aznar e crítica do seu físico Desaparición de Bin Ladem Crítica a Cuíña,Vila e Baltar Crítica Zapatero Violencia doméstica Voda do Príncipe de Asturias Desaparición de Bin Ladem Limpeza e creación de xardíns e paseos Embruxo no Castelo na Peroxa Infidelidade de Beckam Programas de corazón na televisión A relación entre Pantoja e Julián Muñoz Concurso de Miss España amañado Museo de Doña Cayetana Sara Montiel e os seus amoríos Rosa en Eurovisión 199 COUSAS QUE PASARON NO ANO 2005 O termalismo como fonte financieira Baltar e as súas rifas con Fraga A sucidade do matadoiro As consecuencias da escasa iluminación de Reza vella O Auditorio como lugar de reunión gratuíto O equipo de fútbol que segue a estar en terceira división A destrución dos tres iconos do turismo ourensán A destrución das Burgas debido á construción do hotel Despidos de Valeo. As novas pasarelas que non se paran de construír por riba do río A tardanza das obras do AVE Chegada dun novo presidente de goberno e as súas proposicións Crítica a outros políticos:Aznar, Rajoy, Rubalcaba... A perversidade das ministras políticas: De La Vega... A elevada idade de Manuel Fraga A mafia marbellí. A falta de existencia do Plan Galiza A ignorancia ó Protocolo de Kioto Madrid candidato ás Olimpiadas 2012 O “si” á Constitución A falla de equipación e a pérdida da copa Ascenso do Celta a Primeira división Fernando Alonso coma un dos grandes Cambio de presidente do Club Ourense O equipo local de basket, igual que sempre A destrución dos montes para aproveitamento de enerxía O pobo que pide a dimisión dos mandamais A falta de cartos provoca baixa natalidade Fraga e a súa negación do uso de anticonceptivos A enfermidade e a morte do Papa e o seu predecesor Cuarto centenario do Quixote Hernesto de Hannover e a súa afición ó alcohol Mar Adentro como gañadora dos Óscars COUSAS QUE PASARON NO ANO 2006 Colectores e luces no barrio do Pino Marcha de Paco Vázquez Conservación das Burgas Retirada de Fraga Chegada do AVE Chegada de inmigrantes 200 Caso Malaya. O Matrimonio homosexual Machismo e fascismo Negociacións con ETA Atentados 11-M Lei antitabaco Lei da Educación Gripe aviar Subida de soldo de Touriño e Quintana O Estatuto Novo presidente en Bolivia Negociacións de ZP con ETA Matrimonio homosexual dos concelleiros Lei Antibotellón Extrema delgadeza nas modelos Nacemento de Leonor Lei antitabaco Vandalismo nas saídas nocturnas Florentino merca Endesa Creación de postos de traballo SUCEDIDOS ANO 2007 Algúns maios presentan un canto á Natureza moi interesante Faise tamén un canto de esperanza á Terra e ó mundo agrícola e á aldea. No maio dos maiores recóllense moitas protestas Coméntase que algunhas rúas da cidade están sempre en obras Coméntase que a nova filla do Príncipe e de Dona Letícia naceu hai poucos días. Fálase das obras do AVE Coméntase a guerra de Irak e a actitude de Bush Tamén se fala do aforcamento de Sadam Hussein Internet, como un vicio para a xente, e en especial para a xuventude. Faise unha gran crítica ó Goberno por negociar con ETA Critícase o caso de Dejuana Chaos Fálase moito do tema Otegui Critícase tamén a Rajoy e ó P.P. Critícase moito a Touriño e a Quintana Ponse en dúbida a medida do carné por puntos, xa que non parece ser efectivo á vista dos accidentes con resultado de morte. Un tema moi abordado, é o das Termas de Outariz Moito se fala tamén das fallidas obras nas Burgas para un hotel O caso da Pantoja declarando tamén se comenta en relación coa operación Malaya Tamén se volve sobre Julián Muñoz e as súas estafas 201 COUSAS QUE PASARON NO ANO 2008 (XANEIRO -ABRIL) Eloxios á visita sorpresa do rei a Afganistán Ano horrible para Alonso Chegan a España as cooperantes de Médicos sin Fronteiras liberadas en Somalia Aumenta a violencia doméstica Pau Gasol trunfador. Gasol ficha por Lakers O aborto aumenta en España O Goberno estuda aprobar máis axudas ó aluguer Torres elexido o mellor xugador joven do Liverpool A ameaza terrorista acaba co Paris-Dakar España repatría a "92 de cada 100" inmigrantes sin papeis. Menos hipotecas pero cada vez máis caras A Policía de España e Francia formarán grupos estables para perseguir a ETA España repite como tercer país da OCDE con máis paro O Solitario en España para declarar polo asasinato de dous gardia civis A volta a España do embaxador de Marrocos cerra a crise entre ambolos dous países Aparece morta a nena Mary Luz Javier Bardem, gaña o Oscar polo seu papel en “No es país para viejos” Desarticulada unha das maiores redes de distribución de pornografía infantiJulián Muñoz, condeado a seis meses de cadea por outro delito urbanístico ETA destroza o xuzgado de Vergara no seu primiro atentado do 2008 O AVE chega a Barcelona ETA asasiña a tiros a un ex concellal do PSOE en Mondragón A Fiscalía pide tres anos de prisión para o xuiz involucrado no 'caso Malaya' Julián Muñoz disfruta do primeiro permiso carcelario O AVE a Sevilla cumple 16 anos con cerca de 45 millóns de pasaxeiros. Liberados os 26 tripulantes do pesqueiro español apresado en Somalia Auga para Barcelona dende Aragón A folga dos médicos polo complemento As revoltas no Tibet O caso de Benigno Moure, condeado pola xustiza O Rei chámalle a atención a Hugo Chavez O trunfo de Zapatero sobre Rajoi As liortas entre Esperanza Aguirre e Gallardón O Real Madrid gaña a liga e o Manchester gaña a Copa de Europa 202 SUCEDIDOS ESPECÍFICOS DE RELEVANCIA A. A PÉSIMA CONSIDERACION SOCIAL DA MULLER O tema da pintura na cara, da maneira de arreglarse e tamén de vestirse, son criticados dunha maneira moi burda e agresiva. Vincúlase esta forma de arreglarse e vestirse ao traballo de cada día. Fálase das mulleres empregadas do fogar como das "criadas" en tono moi despectivo Insúltanse gravemente chamándolles "porcas" pax. (1935). Atácase a súa dignidade persoal ó vincular o seu éxito laboral e feito de aproba-las oposicións pola súa beleza física e a predisposición a certos "favores". Os insultos “son unhas sinvergonzas" e "unhas zorras", tamén se repiten frecuentemente (1970 e 1972). Citase a Sala de Festas Auria - moi famosa nos anos 60 - como unha "zona de pesca" de homes, por parte das mulleres. A modo de resumen véxanse as seguintes coplas ANO 1928 Porqu'el ben cho sabe que á vosa cariña sóbralle pintura, cremas e fariña. As mulleres casadas bótanse o Garsón pra si van picando outros mandilós. Danse moito pisto Ya inda que non coman de can un cadelo pra arreglar o pelo. Cuando ben a moda de traer o pelo roxo hay moitas que pintan pero velas da noxo Centos de rapazas por non ter que facer andaban de paseo y a casa sin barre O mayo viu Ourense e quedóuse pasmado mirando pras rapazas cos labios pintados. E despois nos dixo nunca outra vos vin, a cara con fariña y-os labios con carmín De esas leva o premio a que a leve pola rodilla que o andar enseñe os muslos y o color das ligas Énchense de polvos e mais de pintura e salen a calle como lavaduras. Deitan a noite cheas de golfear e pola mañá non hay quen as faga levantar Agora as rapazas andan con chaquetas ha de chegar un día que se lle vexan as tetas ANO 1929 E hay unhos papeles que son encarnados y úntanos ben as mozas pra pintar os labios ANO 1932 Unha nun balcón//estaba escarranchada//tiña unhas barbas//que medían unha vara// 203 ANO 1933 Escoiten señores o que di o Mayo, de tod-alas mozas que pintan os labios.... Hay entre estas mozas certas mocosiñas que a falta de polvos bótase fariña. Que si cortan o pelo que si, tal como van, enseñan mais da conta ou deixan de enseñar. Ahora falaremos das mozas solteiras que se meten monxas despois de ser leiteiras. As rapazas de Ourense están muy contrariadas pol-a gran competencia que lle fan as criadas. Hay unha morena n-a rua d´os Fornos que puxo de peinado unha rede de cornos... Andan cos fuciños muy repintulados y-a barriga famenta desde fai sete anos Algunhas rapazas solo por agradar, empeñan as camisas pra botar polvos... Fixeime nunha de elas e tiña na cara mais de media libra de fariña lateada. Tamen hay viudas de morros pintados, de sayas tan curtas qu'enseñan os taparrabos As faldiñas curtas os labios pintados os cabelos d'ouro moi oxigenados. Tamen tiña os ollos negros como un carbón comame unca o demo parecia un salchichón. Por pintar dalles agora a boca, cexas e uñas, pro que teñen que pasare o día enteiro en ayunas. Como ela o sabe, dícelle ás demáis, que o chourizo sempre mantén máis. E fixeime nunha que estaba cun sargento e tiña nos fociños mais de un kilo de pegamento ANO 1935: Aparece nas coplas a primeira crítica contra os homes Rizan as pestañas pidan os cabelos y-ademais as cexas déixanas sin pelos. Dalles por se pintar morros, cesas e uñas ya si lles anda a barriga mais da semana en ayunas. Tamén as da aldea teñen que rascar porque xa se pintan como as da ciudá. Si maestras non oubese por andaren muy buscadas, ollade si quedan ricas, e dos cincuenta pasadas. C'as que se pintan os ollos c'oise carbón da cociña e por esta i-outras causas comen a comida fria. Estábanlle decindo as porcas das fulanas que por duas pesetas lle tocaran nas nalgas. Pero nunca vos casedes Con as que pelan as cexas, e que traen unhas maus cal si fosen mandongueiras, De algunha e hoxe o día non se pode explicar de donde saen as sedas que leva a pasear Tamén oxe os homes pasan antr-a xente c'o pelo ondulado a la permanente. 204 E van tan bonitos e tan "postineros" que pol-as señales son "peliculeros". E de outro rapaciño non bos quero falar porque parece bo muchacho e tamén suele engañar E mismo dan ganas con moita finura de romperlle a marcha pol-a soldadura Hai unhas rapazas no Polvorín que son mais feas que un porco - espín. Presumen moito de fuciño pintado e un pouco que teñen está casi gastado. Eu seia dunha rapaza que vai ondularse, e chega a sua casa e non ten que mudarse. Son as mais presumidas de todo rededor e buscan un parvo que lles faga o amor. Veñen o paseo mui ven arregladas pero as mais de elas están estrangalladas. Rizan os cabelos, tamén as pestañas, van po-la calle cheas de langañas. As rapaciñas de ahora pequenas e barrigudas van por a calle feitas todas unhas burras. Pintan o pelo, pintas os colores e van o losada a ver si lles fan favores. Dos mozos e das mozas de baile e de futbol; o noso mayo a todos alles meter un gool… As mozas d´ahora son muy modernas xa pouco lles falta pra enseñar as pernas. Sei que hay algunhas que son muy sencillas que se gastan a saya por riba da rodilla. Non é de extrañar que como son modernas hasta hay algunhas que afeitan as pernas. Tamén as mulleres casadas as que non teñen que facer, pasan o tempo n´a calle mormurando de calquer. As que van ó café e que son moi modernas pronto as veremos a beber por as tabernas. Gastan os cartos en frascos e pinturas y´a hora de comer apretan a cintura. Ahora hay algunhas que andan muy pintadas e si lles sacan a pintura non se lles conoce a cara. ANO 1936 ANO 1939 Ela é unha fulana moi ben estornudada en cambio o novio esperáballe a cria ANO 1941 Algunhas poñen rulos e gastan carmesí: ¡ Parez que van dicendo Pepino estach´eiqui! ANO 1942 205 ANO 1943 Estan de día e noite metidas no portal, pois queren aprender a falar catalán As miras nos partidos, no campo do Fubol, oirás que berran todas ¡meternos eiquí un gol¡ Alguns po la moda e por figurar non comen mais que nabos e patatas sin sal Con cexas depiladas e morros pimentón y-as roupas de debaixo mais negras que un carbón As de reza señores e pueblos colindantes parecen todas elas droguerías ambulantes. Hoxe están de moda con rizos permanentes e cas uñas pintadas as roxas e as moradas Vay pol-a calle con moita fantasia, e debe nas patatas e na panadería De catorce anos xa van de paseo pa ver si encontran quen lle ondule o pelo E pásalle as de Rairo y-astr`as de Peliquín o choyo e ter un home anque sea un piligrín As rapazas d´o Puente teñen moito cuento desde que xuntaron os dous Ayuntamientos. Non facervos ilusiós que vades perder o tino pois valedes moito menos c´as d´iste lado d´o río. Usan moitos coloretes e moitos pelos rizos solo lles falta que lle chamen ourizos. Vestimos elegantes pintámonos a granel os fociños i-as uñas d-as maus e d-os pés. Outras pra xuntar pra depilación andan o estraperlo d´un cacho de xabón Andan no paseo que se poden ver yo millor teñen na casa as cousas si facer. A conta das legumbres que traen a población as recondenadas vístense cañón Tanto ringo rango e tanta pintara, están nos jardinillas sentadas as oscuras Os traxes que ela gasta son de alta fantasía i-o pai elle un ferreiro que non gana prodía Tamén unha criada que che viste muy ben anda con un casado que a trae a todo tren Cos fociños pintados e as faldas cortiñas corretean no paseo igual c´as anduriñas ANO1944 E andan pintadas ás que son modernas e deben gustarlles enseñar as pernas. ANO 1945 206 Estan moito n-os bares, n-os cines e cafes, y-a mayoría d´elas non saben nin coser E mentras elas fuman c-as pernas cruzadas os maridos van buscar as compras á Plaza Repintan a cara como mascaritas para que a senté pense que son señoritas E vímola a outra noite beber, muy sonriente, na "barra" d´o Pingallo dez chatos ´aguardiente Pensan que están mais guapas c-os vestidos cortos, como elas os fan, enseñan.........el demonio Os domingos a tarde, gastan un diñeiral no Bouzo, nas Cabañas e mais no Rosedal ANO 1946: (CRÍTICA AO HOME) Coa moda do pelo muy encaracolado andaballe a barriga vacía todo o ano. Co estraperlo no pelo e nos labios carmín parecen as florecidas que temos no xardín. Gastan os cartos en pinturas e vestir ya hora de comer bótanse a dormir. Andan polo paseo por si cazan pardillos e algunha ten as pernas que parecen palillos. Outra modistita, por causa da pintura volveuse media tola ya pobre non ten cura. Son unhos mozos muy estirados vestidos de colores o mismo cos paxaros. Andan muy peinadas pa diante e pa tras sin outro pensamento mais que no casar. N-on saben coser nin saben fregar; n-in facer o caldo q´ue moito falar… Andan sempre xuntos collidos da man e van polas oscuras facendo de parados. E despois de casarse sole suceder que non barren a casa nin vos fan de comer. Pintan os labios depilan as cexas e andan por a calle que parecen vampiresas. Un amigo noso dixo que na casa todos eles viven dentro dunha xaula. O mismo a marmota como a leiteira, andan servindo e levan monteira. Hasta as criadas y-as que no son todas se bambean baidando o danzón. Sivas a paseo e as ves pasar preguntas extrañado donde lle saldrá. Emplean pinturas de Bárbar Ward y´o mellor na casa non teñen pra xantar. Pasemos a falar algo das meniñas que están feitas unhas zorriñas. Os traxes e abrigos que gasta algun-ha nena sabendo que seus pais a pasan morena. ANO 1947 207 Emplean pinturas de Bárbar Ward y´o mellor na casa non teñen pra xantar. Nas uñas fan tomates na cabeza arman casa y-os labios parécenlle o traseiro dunha vaca. Hasta as criadas y-as que no son todas se bambean baidando o danzón. Papas de fariña teñen pra cenar e comen un caldiño o desayunar. Traen n-o pelo a alta monteira, como si fosen a vaca leiteira. Compro-un vestido de seda tisú mais quen llo regala adiviñao tú. Gasta boas medias e zapato caro e come caldiño sin fabas e raro. Os peinados de ahora son fáciles de facer pois todo o arreglan cun kilo de crepé. Van a butaca e comen pastel e léveme o demo si ganan pra el. Gasta unha monteira rellena de peto d´unha amiga morta en Ervedelo. Cando acorda a noi non ten lana na casa e teñen que durmir en colchón de tablas. Peinadas pra riba c-oa alta monteira parecen no prado a vaca leiteira. Teñen moita presunción e son tan altaneras que pasan sin comer por andar ostineras. Moito relleno levan no peinado para que lle diga o rostro estirado. Conozco unha rapaza que é do barrio Chino que sempre trae as berzas do caldo no fuciño. Paranse nos escaparates de tiendas e dulcerías pois algunha leva a fame de catro días. Alternan en terrazas e outras diversións e teñen os stómagos como acordeós. Y tamén conozco outra que vive no Barbaña que casi siempre trae unha telaraña. Con polvos de colores yo pelo rellenado parecen estrapelistas cargadas de bacalao. Vaivos pol-a calle con moita admiración y-a cabeza d-ela parece in cebolón. E unha muller de moito postín que para pode repintar as cexas vai o pedir ó xardín. Empecemos a falar das mozas d-ahora das que pasan fame e andan a moda Pintan as cexas co carbón da cociña e danse polvos na cara con un pouco de fariña ANO 1948 ANO 1949 Conozco unha rapaza que marchou de viaxe volveu os catro días e troixo un par de traxes 208 Tamén unha criada que viste muy ben e anda con un casado que a trae a todo tren Despois de casadas non hay que falar, ela veña presumir os "pardillos" traballa C-o lujo que gastan y-a pintura artificial van por o paseo correndo o carnaval Teñen os vestidos abertos por detrás porque son muy cómodos pros poder sacar As moza de ahora todo gastan en pintura y-a hora de comer apretan a cintura E dice un refrán y-e unha verdad que si non teñen cartos d' algún sitio saldrá. O pasar on d-elas haise que retirar que cheiran ó aufre en moita cantidad Hay algunhas mozas que parecen princesas que en vestidos gastan máis que marquesas Traen a cara toda pintada e non se dan conta que moito que pinten non a dan arranxado Andan no paseo gastando moitos cartos e secadra na casa non teñen pra pemento Pinta as uñas e tamén a cara e por si fose pouco tamén as pestañas Tamén no pelo saben meter un kilo de estropajo pra facer tupé Ya mayoría delas por ir pasear deixan a casa sin barrer e sin fregar Sei d-unha rapaza que de tanto pintarse quedáronlle as pestañas como espinas de rapantes Hay unha leiteira que é de por alá c-os cartos que gana son pra se pintar Non saben que facer co seu peinado poís xa queren poñer a cola dun cabalo. Hay duas rapazas nas Casas Baratas que che van o cine en alparagatas. Hainas que lle dan hasta o pelo brillo preparando as redes que cacen o pardillo. Moito relleno levan no peinado para que lles diga o rostro estirado. Despois desesperadas e con rautos de locura queren pillar a un trenco oara levalo xunt-o cura. E cando se casan téñenvos por gala as uñas de tigre d´ises de Bengala. Van pol-o verau sempre as verbenas a papar de valde merendas e cenas. Vamos a falar un pouco das marmotas que andan po las calles que parecen loucas. Baixaron os escotes pero tan abaixo anque algu-has enseñan por il o refaixo. ANO 1950 ANO 1951 ANO 1952 209 ANO 1953 Pra que se fixe n-elas comenzan a falar meneándose mais c-unha caña de pescar. Non sei si a conoces chámanlle Manuela e pasa mais fame con maestro de escuela. Po-la permanente i-o pelo a lo "garçon", bótanse a colonia que hay nun garafón. Si él non se entera d-o cebo empleado bótanlle miradas como para tragalo. E flaca de cara ye ollos moi feos da boca parécelle un buzon de correos. Casi todas elas son d-esas marmotas que deixan o pais por vir fregar as potas. Falemos ahora de unha tal rapaza que gasta moito cuento e mais vende na plaza. Pintan moito as uñas e rizan as guedellas, faltandolle tan sólo que pinten as orellas. Veñen d-a aldea de domar o ganado e pensan c-un home e tan facil d-engañalo. De todas las formas axeitan saber, pintar os fuciños sin chegar a lér. Mónstranse fermosas ledas, insinuantes seméllanse as rosas co-as puas, puantes. E d-esta maneira salen tempraniño pra buscar o merlo que caiga de primo. As rapazas d'agora lucen as pantorrillas e non enseñan o sucias que levan as costillas. Traen un cheiro tan mareante que o pasar xunt-elas caes pra diante. Van desesperadas por non comer fora tan acostumbradas a papar de gorra. ANO 1954 As mullers todas//con moito vagar//tan soio son boas//co - iste tratar. De lonxe, miralas//de cerca, esquecelas//de novo, pisalas//de vello, querelas ANO 1955 Teñen moita presunción e son tan altaneiras que pasan sin comer por andar postineiras. Estoume acordando de un´ha que conozco por non lavar o pescozo gasta cuello subido. Con cremas e pastas botadas con xeito algunhas, xa vellas, son nenas sen peito. A que non se pinta eche muy coqueta e quítalle o mozo hasta a última peseta. Agora cortaron de tal xeito o pelo que moitas parecen que o tifus tiveron. E van o cine Mary e parecen que son algo y-a noite van a casa solo pra comer caldo. 210 ANO 1956 Tapando o couquizo na cima da cachola levan un sombreiro que parece unha cebola Andan co pelo atado como unha rastra de allos e din es el peinado de cola de caballos. Melindrosas nenas de beizos untados, espantan sentadas sonos trasnoitados. Fano con estambre i-encheno de engrudo ademais de sombreiro sírvelle pra embudo. Levan us pendientes que válgame Dios en vez de pendientes parecen narigós. Non hay quen as queira porque son marrás, pos mexan no leite todas as mañás. Pintan os fociños con barras permanentes pero non s'acordan de lavar os dentes. Hay unha fulana que nos mete nun apuro pois dice que quere casarse cun viudo. Vai mais peripuesta cheirando o perfume y-o chega-1a casa o que come e lume. Pinta as orellas con moito carbón e vay por o paseo chamando a atención. E cando se descoidan aínda moi nenas sufren as consecuencias do cine e das verbenas Algunha se lle pesan a roupa que levan podrían comprala a catro cadelas. Tamén os mociños estan muy preciosos cos pelos que levan imitan os osos. Mesmo da gusto Velos pasear ca gracia dunha nena acabada de casar. Tapan as arrugas pra parecer polas y-en canto se lavan parecen cotorras. Hizados no frente y-on pouco parné mociños bonitos do tempo de "cupié". Cuatro calderillas que levan no bolsillo o propio pegaso non fai tanto ruido. Para farolear dice con escuela "es piel de visón cruzado de bubela." Teñen unhas modas que e unha risión en vez de gastar salla poñen pantalón. ANO 1957 Hay moitas rapazas que fan a permanente e cando chegan a casa solo comen pan e aceite. ANO 1958 AN0 1960 Sabemos que son falsas nos non somos bobos sabemos que se inflan como si foran globos. 211 Ahora das rapazas vamos a falar entenden de todo menos de guisar. Vanvos o cine con doble intención de cazar coas ligas algún gorrión. O dos homes e outro caso extraordinario pois xa moitos se pasan o bando contrario. Vamos a falar algo dos mociños que tamén os hay que pintan os fuciños Tanto presumir con alto tacón i-andan os papeles pra non gastar carbón. Moy ben vestidos moy ben arreglados e parecen burros que van o mercado Por moitos barruntos c'a cara lle den sin ter a moneda solteiras se ven. Da pena miralas metidas no Alaska no cine ou no Auria ou en cualquer tasca Non se lavan nin peinan non saben fregar a casa e por non coser a roupa andan con ela rachada Andan moceando todas cheas de razón presumen de moitos cartos e non teñen patacón Andan de baile en baile que parecen anduriñas enganchadas nos rapaces como o gato nas sardinas Eu sei dunha muller que despois de casada púxose a faguer o caldo e tiña o pote sin auga De solteiras todas son muy cariñosas e limpias mais despois de casadas sombos unhas cochinas E cuando pica algún no Auria ou no paseo parecelles que acaban de ganar un trofeo Outra fixo unha tortilla ya sartén estaba afumada e cando foi a comer o que comeu foi borralla Non saben lavar platos nin fregar unha cociña solo aprenden a pintarse e andan debaixo pra'riba Os cartiños do home tiñan que ser de goma para chegar donde quere algunha tragona Sei dunha rapaza desas da pintura que pra embarruntarse vendia levadura E pras Oposición levarán a plaza aquelas que de tipo teñan mellor traza. Da maneira que pensan estan equivocadas a nos non nos engañan con esas trapalladas. ANO 1961 ANO 1962 ANO 1963 Con tanta competencia recurren a pintura e vese cara a cara que unha basura ANO 1964: ( NADA SALIENTABLE NIN DIFERENTE ÁS DOUTROS ANOS.) 212 ANO 1965. Unhas traenas limpias outras mal lavadas outras en vez de traer leite traen unha caldaraxada. Por que hay un refrán que antes lles diría que un home e un home e non unha María. Llos pobres dos homes teñen que aguantar aturar as mulleres sin poder rechistar. E hay moitas leiteiras que queren presumir yos domingos van polo paseo de moito postín. Andan muy chulas en busca dun rapaz pra levalo pa aldea e aprendelo a sachar. Porque si rechistan ou queren protestar entre a filla ya sogra sabenos calmar. Por moito que queiras non podes saber si topas c'un home ou c'unha muller. Cantas veces topas con un Mari. pepa, que coidas rapaza e i-é un volvoreta! ANO 1966. Pois tal trocamento ¡ténvos os seus veres...! mulleres en homes, homes en mulleres, ANO 1967 ( Certo cambio na maneira de entende-la forma de vestir nas mulleres) D'as minifaldistas Xa ninguén protesta, Solo algunha bella Que cecáis apesta. Vense minifaldas tan cortas, tan cortas que nas mais das veces danlle por as gorxas. E cas canillas que teñen algunhas parecen conservas de latas da'agullas. Eu quedo encantado das vellas rapaciñas, co pelo incrispado llas faldas cortiñas. Das boas rapazas que hay na capital que cas miñas minifaldas queren pasear. Non saben barrer nin saben planchar e dentro de un pouco non saben fregar. Cas faldas cortiñas e as medias sin costura, vénselle as rodillas Como o género estalle muy caro compran medio metro Andaban desnudas de escote i-espalda e pr-acabar d-espirse As saias das mozas por mais cas estiran o sentarse enseñan case que a barriga. Chegou a Ourense a minifalda, andan as mociñas locindo as nalgas. ANO 1968 As rapazas a falda déronlle en acortar pra aforrar género e unirse a austeridad 213 Pois aínas que teñen un-as "canibelas" afellas bos digo que da noxo velas Homes e mulleres vístenvos igual, os que son maricas i as que son tal cual. Unha fábrica de minifaldas podría ser o tal pois levan pouca tela e véndense igual. Hasta fuman"Celtas" e andan nos bares pero e por consumir productos nacionales Home con guedellas non poide ser bo, tan pouco muller que pon pantalós. Co a moda do pelo que hoxe se leva non se sabe as veces si e el ou ela. Non salen do Auria e do guisqie club Cortas e pintadas ¡Hay que xubentu! Dentro duns anos O tempo será testigo Si lle siguen subindo Traerana o ras do embigo Dentro dun-os anos o paso que leva a moda andarán igual que "Eva" pero sin folla E as da mini falda ¿dónde van a parar xa que apenas lle queda nada que ensinar As nenas da aceptación son as que andan a moda Escote asta o cinturon e Ata ali a falda corta. Andan c-unhas "gafas" do mais orixinal élas créen qu-é sempre martes de carnaval Igualdad de dereitos pro non de deberes pra esto si que queren seguir sendo mulleres. Das nosas rapazas vamos a tratar as que levan maxi non poden andar. Fuman e beben como carreteiros e se ai quen lles pague tamén tomán chanqueiros Nenas neniñas que ben vestides pernas o aire parecen vides. Ahora non teñen nin poden casar fumar e beber a todo tascar. No cine e nos bares danse moitos biquiños e ó salir donde iles limpan os fuciños As mozas de ahora non saben que facer pa que os homes as queiran todo deixan ver. Agora xa nacen moi espabiladas inda non saben ler e xa andan agarradas Andan as oscuras e nos rincós pra que non as bexan dar os apretós Maricas salvaxes de porcas guedellas, payasos insulsos con modas de nena De todos os ye-yes os mais afortunados son os que levan pantalós acampanados. Agora os homes con tanta patilla parecelles a cara a piel dunha ardilla ANO 1969 ANO 1970. (CRÍT.HOMES) 214 ANO 1971 Agora na Eirexa xa non levan velo. Unhas que non queren Outras por non telo En canto están solteiras son como santas do Ceo limpas e cariñosas traballadoras de medo. Mentras que os homes traballlan elas estan na cociña comendo boas talladas xarra de viño e tortillla. O pai que ten moitas fillas gracias a Dios pode dar que mentras estén solteiras disgustos non lles han faltar. Logo que se casan xa non queren traballar dicen que teñen un burro pra que lles ganen o pan. Andan por as romerias tan frescas é preparadas que moitas van enseñando a plaza de Salamanca. Unha pídelle un vestido e si non o pode comprar hay que traelo fiado sin el non pode quedar. Son cochinas e lambonas gustanlles os caramelos en ves de fregar a casa falan de Xan e de Pedro. Abertiños por diante abertiños por atrás xa miña nai me decía mirame ben o que fas Moito gusta ver nenas con can-can, e canto máis curto máis baratas san. Hay unha rapaza que é miña veciña, que armou unha mini dun trapo de cociña… Andan por as romerias tan frescas é preparadasque motas van enseñando plaza de Salamanca. Por eso as rapazas que van cuasi espidas, din que elas proceden asegún a Biblia. Rapaces co pelo todo alborotado, con barbas de chivos e perillas de nabo Os mozos o ver tal cousa póñense mal da cabeza elas póñense o xeito pra que lle fagan a festa. E pintan de negro os ollos e pestañas que dan a impresión van cheas de carrañas Todas fuman rubio e van as discotecas e as mais sinvergonzas viven da mangueta. Andan por as romerias tan frescas é preparadas que motas van enseñando a plaza de Salamanca. Teñen moita lengua van medio espidas en vez de rapazas asemellan galiñas. Parece que e certo y-eu non cho minto que moitas pra andar a moda teñen que apretar o cinto ANO 1972 ANO 1973 Y-as muleres de d´agora andan cas suas leises de deixar a casa sola pa vivir com´os homes. 215 ANO 1974 Metense nas cafeterias fumando casi mais ca nos,parecendo carreteirasna busca dos mulos. Ensinan o cú as nenas, ensinan o cú, e as pernas; ensinan o que queren, claro, todo é delas. Dun tempo pra acá esibense espidos homes e mulleres todos igualiños Coas zancas a o aire andan as mociñas, e os vellos que as ven cailles a babilla. Agora desnudas moitas d´elas andan ia todos os que as ollan fanos reloucar. As modas de ahora son moi modernas e con eso do "Streaking" xa non solo se ven as pernas ANO 1975 Usan o lenguaxe,mais conde- Dos mociños tamén Deixan pelo largo e parecen nado e fuman e beben, hay que falar pois os barbei- un felpudo, pero devian lavae botan pecados. ros pretenden arruinar lo un pouco mais a menudo ANO 1976 Tamén as mulleres dalles por marchar todo mundo fuxe de ter que cavar Cando regresou viña "acompañada" cousa que o seo home non lle gustou nada Por moitas perlas que leve e vista sempre de gala ca elegancia hai que mamala As mais son honradas outras van pro vicio, hainas que se emplean pra todo servicio Falemos da nova rica que dormía sin colchón e vai cargada d'alaxas con abrigo de visón. A'o pobre do home casi de repente saíronlle "dous bultos" a os lados da frente Xuntou moitos cartos en pouquiño tempo sin usar o talento Véselle o plumeiro en canto abre a boca e nótase que é unha badoca Temos outro tipo que non ten enmenda, son as "señoritas do caldo a merenda" Hai moitos enfermos que non buscan nenas compran as revistas que as fan mais feitas Homes pelo largo mulleres pelo corto eiste maio pensa que iso ponse torto ANO 1977 Tén barbas de chivos e pelo de pirica, i-é bén criticado pois din que é "marica" Non solo as mulleres Mozas de pintureiras saben destaparse tamen de moitas maneiras o homelle da por desnudarse manexan os homes pena 216 E outros queren imitar porque o conto é vivir sin traballar As discotecas non se quedan mudas e tan espectáculos de mulleres desnudas Pubricar revistas con bonitas femias vacías de alma con roupa lixeira Pra tod-o que sea asunto de salla non vos ai home que teña nugalla Liberación da muller Non coidar os fillos escapar da cociña estar fora da casiña Na calles dos viños tiradas tod-o día bebendo e fumando van sacar boa cría Verás que as rapazas,soltan cada taco,e son carreteiros fumando tabaco. "No te enrolles" din "yo paso” e todos sabemos que lle dan ben o porro ANO 1978 Aora as mulleres a línea an de gardar seguindo o plan trazado da Austeridad ANO 1980 Andan as mociñas cos seus pantalós ¿Son mozas ou mozos?, soio o sabe Dios. ANO 1981 Pintanse todas / e andan coma xitanas / andan coma entroidos / as moi churrascadas Falanche da "Píldora"/para non quedar preñadas/ e a volta dunhos meses/ vereite no altar ANO 1982 Sobre todo agora que andan como loucas e que das formales van quedando poucas. Botan palabrotas de tódalas marcas elas son modernas os demais son carcas. Oxe, non se casan e dalles igoal, din que a súa "unión" é sentimental. Non somos "carrozas" que vaian a porra, a que así se "une" chamámoslle zorra ANO 1983 Elas pasan de todo todo lles da igual soio andan con xeito o martes de Carnaval. As meniñas ¡va por Dios! sácanche cada modelo vestidos feitos de trapo e estropallo nos cabelos. 217 Agora ricas e as pobres poderán por igual Abortar da pobre Farán un pandeiro ANO 1984 Sen ser o antroi- Antes eran femeninas do parecen uns felos pero as moi listas con esa moda ahora sempre din de pintaren os pelos que son ``feministas´´ Solo fan pedir dereitos a montós do que nunca falan é de obligaciós ANO 1985 Pintan a cara e os pelos tamén seméllalle a cara unha sartén. Levan a minifalda moi colocada e algunha era mellor que fose sen nada. Tamén os mozos nos fan rinchar o dente pois agora tamén poñen na orella un pendente As mozas en vestir Gastan unha animalada Se lle quitas a roupa Non valen para nada.. Coas suas coletas Sólo pensan no porrete e en darlle ó morrete. Mais a Martiña con faldas moi "longas", chúpalle a pasta e fai de pendona. A muller que anda a buscar sempre pode topar, pero coidado co refaixo co patrón se lle levanta ANO 1986 Cantar nenas Cantar moi contentas Si non os rapaces Tocarámbos as tetas. ANO 1989 As mozas de Ourense andan moi ben postas son moi liberadas porque está de moda O ANO 1993: MARCA UN ANTES E UN DESPOIS, NAS COPLAS DOS MAIOS EN OURENSE XA QUE DESAPARECE PRACTICAMENTE A CRÍTICA DE XÉNERO 218 B. OS FIELATOS E OS FIELATEIROS Moito falan as Coplas deste sistema de recaudación de impostos e seguramente para a xente xove nada significan estes termos, e por iso considero de importancia o retomalo dende este libro, non só como achega cultural do noso pasado aínda próximo, senón tamén, para que non se perdan nin os termos nin o seu significado, co paso do tempo. Fíxoselle a pregunta ¿Sabes o que era un fielateiro?, a 100 persoas xoves entre 16 e 30 anos e nin unha soa soubo de que se lle falaba. A mesma pregunta, fíxoselle a 50 personas entre 30 e 50 anos e soamente dúas sabían, aínda que sen moito acerto, do que se trataba. Os fielateiros eran uns gardas que controlaban os produtos que entraban na praza de Abastos pola mañá para serlle vendidos ao público e polos cales os seus donos tiñan que pagar un imposto para os poderen vender. O seu labor desenvolvíase na rúa, e no propio mercado ou praza. Tamén se situaban nos chamados "fielatos", que eran unhas pequenas oficinas situadas á entrada da cidade, dende onde vixiaban as persoas, normalmente mulleres ás que lles chamaban "rianxeiras" e aos produtos que traían para á venda chamábaselles "rianxo". Os de máis sona e importancia eran os que había na confluencia da rúa do Cardenal Quevedo con Celso Emilio Ferreiro,- falamos sempre do nome que teñen as rúa na actualidade- que controlaban as vendedoras que dende Velle viñan a pé ata a cidade portando as súas cestas de produtos, sobre todo hortícolas e tamén o da Ponte Vella (Véxase fotografía), así como o do barrio da Fundición (Couto) e tamén o que estaba situado á entrada da Estrada de Celanova (hoxe Marcelo Macías, no solar que ocupa o edificio da Telefónica Había tres case en liña situados así: Un cruzamento de Curros Enriquez con Saenz Diez, outro na entrada da Lonia por C.Quevedo e outro a mesma altura na Avda de B. Aires Tan pronto como entramos//por a Fundición//chegou o fialateiro//parecía un tabeirón 219 Outro que tamén tiña certa sona, era o que se atopaba á saída da Ponte Romana en dirección á cidade e fronte ao Colexio dos Salesianos. De aí que se quixesen recordar coa figura que alí colocaron en aceiro e que por iso lle chaman O vixía, dado que o "fielateiro" exercía como vixía na súa garita.Tamén había fielato na zona do Posío e na zona do Couto para controlar a entrada dos produtos que traían dende Seixalbo e de Rabo de Galo e Cabeza de Vaca. Este garda controlaba as entradas que procedían da zona de Reza, que foi sempre, xunto coas xa mencionadas Velle e Seixalbo, as bisbarras que realmente abastecían a cidade de Ourense.Tamén o había en Mariñamansa para controlar a entrada da zona de Seixalbo.Había outro na Praza de San Cosme, que recaudaba os arbitrios do rianxo, que entraba pola estrada da Santa Mariña Quero entón, dende aquí, renderlles un recoñecemento a esas mulleres que percorrían a pé aproximadamente cinco quilómetros dende Velle e a plena carga, coa única axuda das súas propias forzas e sen se renderen ás inclemencias do tempo, non só para facer o percorrido, senón para aguantar ata remataren a venda, ben pasado o mediodía, moitas veces molladas e de pé toda a mañá, para, ao rematar, volver facer o mesmo traxecto e preparárense para o seguinte día repetir todo isto. Esa era unha vida realmente dura que é necesario recordarlles ás xeracións novas, que descoñecen estas cousas e que, se realmente fosen conscientes de tanto sacrificio para acadar tan pouco, seguramente saberían valorar doutro xeito as comodidades de que podemos gozar na actualidade. Reitero a miña admiración por esas mulleres de tesón e forza, capaces de tanto sacrificio para axudar a sostert a familia en épocas de penuria económica e de moitas privacións. 220 AS CARTILLAS DE RACIONAMENTO OS CUPÓNS E O ESTRAPERLO Probablemente a xente nova, non coñeza a existencia da cartilla de racionamento nin actividade do estraperlo, que se desenvolveu en España unha vez rematada a Guerra Civil entre os anos 1936 e 1939. Pódese entender, que a tres anos de loita fratricida e nula produtividade, a carestía de alimentos e doutros produtos de primeira necesidade como roupa e medicamentos, era a realidade coa que ó longo de bastantes anos houbo que convivir. Dende esa situación de carestía,o goberno instaurou a chamada "Cartilla de Racionamento" mediante a cal se lle asinaba a cada familia " a ración" de alimentos en función do número de membros que intregraban a unidade familiar. Esta ración sempre resultou insuficiente e xenerouse así un comercio clandestino, que empezou por alimentos de primeira necesidade e rematou, con artículos de todo tipo, como poderíamos citar ata motores para coches. A cartilla de racionamento compoñíase dunha chea de cupóns cos que se podían conseguir determinadas racións de certos alimentos nos establecementos que controlou a Administración, durante un período e tempo fixado. Demasiados condicionantes para facer calar os estómagos vacíos de una poboación azoutada pola fame. Todo dependía das existencias. A escaseza promoveu a economía do troco e do estraperlo. Case todo funcionaba mediante o intercambio de produtos, podían facer negocio fácil. Aquelas persoas, que tiñan máis poder adquisitivo e máis amizades, podían abastecerse de máis alimentos e artículos necesarios para a vida diaria. Pasouse por un período moi crítico, que se chegaron a coñecer como " os anos da fame". Os Cupóns de racionamiento que amosamos, repartíronse durante os anos da post-guerra Servían para poder mercar, racións de: pan, arroz, lentellas, garavanzos, tabaco, patacas, azucre, fabas...etc. Ían numerados e cada un levaba impreso o produto, a semana, o mes e o ano ademais doutras lendas oficiais. Este tráfego de produtos sempre a prezos abusivos, pasaba polas dependencias daquelas persoas, que coñecían o comercio e as necesidades da xente, como eran os carniceiros, os panadeiros, que, dende a máis absoluta pobreza, amasaron en poucos anos, verdadeiras fortunas, os tendeiros e tamén algún outro, que a partir duns cartos, empezou co negocio do contrabando, como medio de vida e de enriquecemento, na maioría dos casos,. Mentras tanto, o resto da poboación ou o pasaba moi mal, ou se endeudaba para o resto da súa vida. Como disto, non falan os libros, nin tampouco os mestres e profesores nas escola, paréceme de utilidade, que se coñeza a nosa historia máis próxima, para a partires de aí, poder entender mellor certas situacións, que en España tivemos que vivir e que deixou feridas moi fondas ao longo de moitos anos. A partires dos anos cincoenta, xa foi quedando en desuso esta práctica e así o reflicten as Coplas do ano 1956. (Véxase escolma). 221 PORTADA DUNHA CARTILLA E CUPÓNS VARIOS DE RACIONAMENTO FOLLA DE CUPÓNS DO PAN 222 FOLLAS DE CUPÓNS DE AZUCRE, ACEITE E VARIOS 223 D. A EVOLUCIÓN DA CIDADE DE OURENSE SEGUNDO AS COPLAS ANO LOCALIZACIÓN DAS OBRAS NA CIDADE 1931 Comeza a canalización do Barbaña 1932 Contan rematar as obras de Barbaña 1933 Fálase do ferrocarril Ourense-Zamora Fálase da creación na cidade dunha caixa de aforros 1935 Fálase da Praza de Abastos Fálase da costrución da casa Correos 1936 Asfáltase a rúa Santo Domingo. Chega a construción da vía do ferrocarril a Regeiro Fozado 1940 Canedo anexionase a Ourense 1941 Constrúese o muro de contención da Alameda. Constrúese o Paseo das Palmeiras. 1943 Estase a facer a nova estación. Fíxose o furado do túnel que unirá a estación Empalme coa de San Francisco 1945 Rematándose sanatorio de Piñor. Estase a remata-la ponte Viaducto sobre o río Miño. 1946 Faise o edificio de Correos na Alameda. Estase rematando o salto de Fenosa. Faise um xardín na rúa Cervantes. Proxéctase unha praia no Miño. Proxéctase a urbanización da zona Lagoas, frente ao hospital. 1947 Proxéctase unha praza de touros que asemelle a unha de Estremadura. 1948 Proxéctanse os evacuatorios no parque de San Lázaro. 1949 Axardínase o parque de San Lázaro. Remodélase o xardín do Posío. Axardínase a praza do Correxidor. Proxéctase que os trolebuses saian fóra da cidade. 224 1950 Remodélase o edificio do Concello. 1952 A punto de funcionar a nova estación. Faise o empedrado da rampa da Burga. Faise o empedrado de Parada Xustel. Proxéctase face-lo tamén na rúa Colón Proxéctase o Pazo de Xustiza para a Alameda. Progresa moito a edificación de vivendas no barrio da Ponte. 1954 Estase a construír a igrexa dos Salesianos. Constrúese unha praza de touros portátil no campo dos Remedios. Arránxase a rúa de Lamas Carbajal. Pídese arranxar o Casco Antigo da cidade. 1955 O establecemento da caixa de aforros vai ser unha realidade. Quérense remodelar as Burgas. 1957 Paviméntase a rúa Reina Victoria. Acométese novamente a canalización do Barbaña. Proxéctase a ponte da Villa Valencia. 1960 Arránxase a rúa de frente a Previsión. (hoxe – Rúa Concello) Inaugúrase a Residencia Sanitaria Nosa Sra do Cristal 1961 Cóntase que rematarán as obras da praia do Miño. 1965 Deséñase o Pazo de Xustiza. Constrúese anos máis tarde 1966 Comenzan as obras do pavillón de deportes nos Remedios. Proxéctase a ponte sobre o Barbaña. Seguen a paso lento as obras da Torre de Ourense. 1967 Comezan as obras para construír unha piscina en Oira. Proxéctase inaugurar-lo novo matadeiro. Seguen as obras do pavillón. 1968 Están detidas as obras de canalización de Barbaña. Arránxase a Ponte Romana. Traslado da estatua de Concepción Arenal dende a Alameda ao Pazo Xustiza. Inaugúrase o Edificio da Torre cun custo de 37.713.298 Comeza a urbanización da zona das Lagoas. Ábrese a primeira discoteca en Ourense. 225 1970 Faise outra ponte sobre o Barbaña. Faise un túnel por debaixo da vía no barrio de San Francisco. Comeza a edificación de Barrocás. 1972 Remátase a Praza de San Martiño 1973 Continúan as obras da canalización do Barbaña. 1974 Constrúese o Polígono de San Cibrao. Constrúese a Universidade Laboral Proxéctanse piscinas olímpicas no pavillón de Oira. Arránxase a avenida da Habana. 1976 Estase construíndo o novo hospital. Estase construíndo unha pequena praza frente á Catedral. 1977 Proxéctase un malecón pola marxe do Miño. 1979 Inaugúrase o Hospital Provincial Sta María Nai Constrúese o Centro de Aspanas en Velle Comézanse as obras da rúa do Paseo (convértese en zona para peóns), coa oposición dos comerciantes da zona, que non a querían. Arránxase o parque de San Lázaro. Renfe inaugura a depuradora para os seus vertidos. 1983 Rematan as obras da rúa do Paseo. Rematan as obras do parque infantil. 1987 Estanse facendo as obras pra converte-lo vello Hospital na futura Universidade. 1990 Remodelouse o parque das Burgas de abaixo. 1996 Inaugúrase o Polígono de San Cibrao 1998 Estase a facer o aparcamento subterráneo de Xoán XXIII 2001 Estase rematando a ponte sobre o Miño. (Milenio) Remátase a nova Ponte do Milenio. 2002 Remátase o Centro Comercial. Fanse os paseos arredor do Miño. Remodélase o Casco Antigo. 2005 Remátase o Auditorio en San Francisco e fanse sondeos ilegais nas Burgas. 226 COMO REFLICTEN AS COPLAS, AS OBRAS DE TRANSFORMACIÓN DA CIDADE DE OURENSE: ESCOLMA ANO 1931 Y-o canal d´o Barbaña tamén se acabará cando chovan pesetas ou teña pelo a ra. Din que no Xardín farán unha estación... cando nomen oubispos o "Mona" y-o "Antón". ANO 1932 A praza de abastos será das reformadas pra q'os graxos Ourense non lle tiren pedradas. Tamén rematarán as obras do Barbaña, liberando Ourensanos d-unha peste de raña ANO 1933 Os nosos políticos empéñanse en decir que a nosa estación xamais han construir. Do ferro-carril non se preocupan nada e merecian todos romperll´as ventanas. A plaza d'abastos vay a continuar yo canalizado do Barbaña logo funcionará. E tiñan intención na esquina do Xardín, facer unha estación de cachos d'adoquín. ¿Qué pasará en Ourense pra haber tanta alegría? ¿Aprobaría o Goberno a nosa Ferrovía? O ferrocarril deseado que vai d'Ourense a Zamora, gracias estes diputados vaise rematar agora. Vamos empezar por-o ferro-carril, xa non-o veremos nin con un candil. Din que van facer no Parque dos Bombeiros barriadas de casas pra darlles os obreiros. Comedores pr'os probes, aumento de xardís, xusticia a todo mundo, pavimento baril. Temos moitos homes muy interesados pra que este asunto se levase a cabo. Orense como é rico e non anda en engorras, muy pronto vay ter unha Caixa de Aforros. Ensancháronse pontes e púxose ademaís asfalto as carreteras que chegan a ciudá 227 ANO 1935 A ver se vai pasar como plaza Abastos que nunca se terminaba porque gastaron os cartos. Quedéiche pasmado vindo d-Alameda ahora a plaza d-abastos dache gusto vela. Ahora o que lle pido que non nos deixen de mau a ver si pro ano novo se ve o edificio levantau. Farán no Xardín unha gran estación y-on apeadeiro na calle de Colón. Teñen pensado ahora en arreglar as calles é outra cousa boa que fai o señor Alcalde. Ahora falaremos do ferrocarril, que xa está funcionando desde o mes de Abril. Tamén o Barbaña desaparecerá por ca van cubrir cun túnel de cristal. Teñen feito que foron a Madrid pol-a casa de Correos. Non-nos molesto máis, Ahora en Ourense estamos muy ben ca plaza D´abastos y´a via do tren. A calle de Sto Domingo quérena asfaltar pero os veciños nos se queren sonar. Dicen que van facer as obras do goberno, pero este noso Mayo dice que será pro inverno. Do Ferro-carril escusamos falar a Regueirofozado acaba de chegar. ANO 1941 ANO 1942 ANO 1943 Estamos mui contentos Pois xa fixo n'Alameda Un muro de contención Da nova corporación Tamén ten en estudio A nova corporación O puente sobre o Barbaña e tranvias a estación Están a facer nova estación con sete canteirose e un peón O tunel xa furaron y o tren logo a pasar pa Sn Francisco Tamén pensan facer, pero eso alá pron día, no pueblo de Toén unha leprosería Vai medrando tanto a nosa capital que o novo ferrocarril non podía faltar. Sin ferrocarril un tren por os aires si queremos nos leva hasta Buenos Aires Pois están terminando un sanatorio en Piñor pois o ven que queda e vos un primor. Que puente n-o Miño están construindo para pasar o tren pitando e correndo E un puente grande e moi colosal e unha gran obra para esta capital ANO 1936 ANO 1945 228 ANO 1946 Encambio na alameda fixeron unha burrada con o edificio de correos estropearon a explanada. Tamén sabemos unha novedá, que a Plaza de Touros fora na Valenzá. Cuando pase o tren dicen que vai ser o asombro dos nacidos e dos por nacer. Tamén do Ayuntamiento había moito que contar empezaron as calles e quedaron sin terminar. Na calle de Cervantes barrio de postín fixeron fai pouco un bello xardín. E no río Miño seica van facer unha playa igual a de Santander. Pois co fútbol e cos toros ya nova carretera seravos Orense capital de primera. E no Polvorín xeica van facer un barrio de casas a todo meter. Un lindo jardín tendrá cada casa e os alquileres o precio de tasa. Tendremos un bo puente e estación en Peliquin yun apeadero o lado do xardin O Puente Pelamios vanno fabricar de forma que abra e volva cerrar. Tamén nas Lagunas, frente o Hospital, van facer un barrio algo colosal. Pronto terminarán esa fermosa obra, a estación das caldas yo salto da Fenosa. Din co Puente Novo quedara achicado con ese outro Puente que lle fan o lado. Duchas de auga fría baños de auga quente e un lindo xardín pra pasear a xente. Pasemos a outro asunto de máis categoría: o puente sobre o Miño que crece cada día. Un puente moi grande pro ferrocarril un puente que vale o menos por mil. No xardín do Posío no paseo central pondrán un aparato de sombra artificial. Pois foi copiada a sua arquitectura por un-ha que había en Extremadura . E farán unha ponte de pedra e cemento p-ra ver si así o río está máis contento. O que fixo a obra a que fago mención meree aplauso con forte ovación. N-o parque de S Lázaro pro este ano que vem outra obra así facerán tamén. ANO 1947 No barrio chino, barrio muy formal, pensan facer un puente algo colosal. ANO 1948 Entre as moitas obras d-esa exposición fixeron un evacuatorio que vale un millón. 229 ANO 1949 No San Lázaro frente o Goberno civíl este ano que corre han colocado uns xardíns. Córrese o rumor por tod´a población que van poñer tranvías pra ir a estación. Tamén é importante o proyecto que fan de alargar a Alameda hast´a o Salto d´o Can. Parecen pías de porco pola feitura que levan sería moito millor que fixeran sólo a acera. Tamen se comenta nsan instalar unos trolebuses pra ir fora dá ciudad. Si esto sigue así o dái menos pensado teremos en Ourense un Metropolitano. O Xardín do Posío tamen o estropearon pois ahora puxérono o estilo veneciano. A plaza de Touros que pensan construir vai ser tan importante qu´a que hay en Madrid Na Plaza do Correxidor fixeron un xardín con todo postín.ganas da de nel bailar o garrin E outra das cousas que temos que anotar a plaza de touros que van a levantar O malo d´esta obra e-o tempo que leva pois desde fai dous anos levan posto unha pedra. Tamén van facer un transformador i-as luces de Ourense alumbrarán millor. ANO 1950 // Pois está ahora / que é un portento /o novo edificio /que fixo oConcello. ANO 1952 Para dendro d-unhos meses estará funcionando a nova Estación que estaban preparando Alá pol´os finales d´a calle Colón el arregla que t´a regla mellorando a población. Din que o van facer alá xunt-a Alameda y eso a nos parécenos qu-é moi boa idea. A rampa p´ra Burga que hay desd´o Román empedrouná de novo p´ra podela transitar. Son as nosas calles típicas de veras polo gran surtido que ofrecen as aceras. Con estos edificios vai a protestar levando á Alameda o salto d-o Can. E vai facelo mismo c´a de Parada Xustel. p´ro arreglo de calles non hay outro com´el Tamén van a facer n-a nosa población o Palacio de Xusticia que chamar á atención. E hay que ver señores como o Puente medra con tantos edificios será de ourense os mellores 230 ANO 1954 Logo Orense vay progresando c'a Plaza de Toros que están acabando Tamen vos fixeron unha praza de touros donde torea o "Litri" y'a familia Cascorros Despois de disputas é moito falar arreglan a calle de Lamas Carbajal. Este e a miniatura da iglesia Salesiana que non tardando moito vay ser inaugurada. N-o campo d´os Remedios ou campo d´o toural fixeron unha a plaza que é algo colosal. En canto a cen calles que hay sin arreglar d-o Ourense antiguo débense olvidar A nosa ciudáde está progresando con novos edificios que están edificando. Esas tantas obras que teñen pensado xardín nas Lagunas e no Couto un mercado. Tamén quedará instalado ese ano unha sucursal do Hispano Amaricano. Fixeron un´as cousas alá no Polvorín a base de terrazas e de moito postín. Tamén a Alameda pensana mirar e cubrir as burgas de pedra artificial. E por si fora pouco pra evitar os corros tamén van poñer a Caixa de aforros. Ahora a Alameda parece un solar pois por todas partes póñense a edificar. Tamén poden faguer entre o puente ya plaza o rás da carretera unha gran terraza. O noso Ayuntamiento ten proyectado facer un´a plaza de cemento armado. Con este novo adianto que fai o Ayuntamiento esperamos que no Posío fagan un convento. Dicen instalar no Puente Mayor unha susursal do Banco Pastor. Xa estás facendo a plaza d´os touros pois eiquí no-nos hay desde o tempo d-os moiuros Tamén pensar facer a playa artificial parecida a de Lugo que dará pracer Habrá moitos xardís para recreo da xente y arreglan a esplanada na estación do Puente. ANO 1955 ANO 1957 O Ayuntamiento xa esta faguendo historia arreglando a calle Reina Victoria. Sacaron as farolas da calle Desde o campo da feira do paseo para hermosear ó farán malecón ya carretera parque e que sirva de recreo. nova que sale da estación. 231 Van a canalizar río Barbaña y acabarán con todos os peixes da raña. ANO 1960 Fanse moitos arreglos /o diga si non / calle que hai / diante de Previsión. Atención esta calle /préstaselle con creces /en pouco tempo /arreglouse catro veces. fixeron un tunel // pr´as mociñas enredar. Con pontes e pontes // o Barbaña van tapando// pra qu'os turistas // cheiros siga dando. ANO 1961 Da ca a pouco tempo din que van faguer un gran paseo de moito ver. Un gran parque nos van a faguer alá por devaixo de "Vilar das Tres" Será muy grande con moitos miradores para poder mirar os alrededores. O ponte "Pedriña" teñen que aumentar si esta gran obra queren arrancar. A playa do Miño tamen terminarán pra que iste ano poidamos veranear. Algún arregliño tendrán que terminar si pra diante a queren levar. ANO 1966: Pabellón de Deportes / xa está empezado/ e para o ano / o han de rematar ANO 1967 O ponte que han facer sobre o barbaña, aben seguro a ser o millor de España, Y'o pabellón que están facendo han ser muy bos pero co tempo. Tamén a piscina d'Oira qu-empezaron a faguer ¡¿pénsan-a ter terminada?! pr'este ano si Dios quer. Sígueno reparando o ponte vello, e poñen moito empeño por ser muy vello. O que verán terminado (pero eso ós nosos netos) o Pabellón dos Deportes qu-empezaron nos Remedios Podia que a-ia meigallo ou algo de "chanchulliño" en todo c-anto se fai as veiras do rio Miño. Temos obras muy adiantadas ya torre do Ourense muy atrasada. I-o vello puente romano que tanto s-olvidan d'il xa o tendrán arreglado á la pro ano dous mil Van inagurar novo matadeiro gran obra por fora veremos por dentro O ponte Romano por fin arreglouse i un vello motivo de troula acabouse A obra de urbanización do río d`as Lagunas da nosa población causará envidias algunhas ANO 1968 Pabellón de deportes sigue sin terminar i-o río Barbaña sin canalizar. 232 ANO 1973 E quen pode olvidar // a canalización do Barbaña // que o estan poñendo ven // en pouco tempo e con maña. ANO 1974 Fixeron un Polígono / a´la en San Ciprián / e mentras os mozos /o extraxeiro se van Fixeron un Polígono // a´la en San Ciprián // e mentras os mozos/ /o extraxeiro se van ANO 1976 Perece que van facer pescinas olimpicas no pabellón e Oira con aguas ben limpas Agora con Cuba pronto imos ter fala que están arreglando a rúa d'Habana. Proieutos hai moitos, uns ben, outras mal Polo menos faise o novo Hospital ANO 1977 1.-Tamén queren acometer//con gran ilusión // po-la marxen do Miño // faguer malecón 2.-Seica van cambear // a Praza de Abastos // mais iso xo din // dende hai moitos nos. ANO 1982 Moita urbanización moita trapallada o parque do paseo quedase na estanca. As obras van lentas poiden afirmar cecais xa nonnqueiran ter o bulevar. O arreglo do Parque foi de maravilla, casi é tan bonito coma o de Sevilla. Non fardamos tanto cos baches da calzada a obra do aparcamento deixouna "escarallada" Acabouse hai pouco o parque infantil, e os nenos non hai quen os saque de ali ANO 1983 O Axuntamento arreglou o Paseo, agora ningún can pode bota-lo mexo. ANO 1987 Queremos dar gracias // o axuntasmento//no vello hospital estan facendo// a Universidad 233 O Axuntamento gastou moitos cartos en facelo parque das Burgas de abaixo Arranxaron o Paseo e xa temos autobuses, pero seguimos sen Campus e co Barbaña insaluble. ANO 1991 ANO 1998 ANO 1999 Van facer un gran auditorio co inaguraran repertorio creo que hai mais necesidades que darán estabilidades. Un novo aparcamento xa se esta a facer ainda que en Xoan XXIII teñen medo de caer. O das autovías quase terminadas e con tantas curvas som muito cansadas. O conto do Escorial son en Ourense as obras, non rematan unhas e xa empezan outras. Ai Ourense ¡Ourense! Terra de sempre obrar que si parkings, ou aceras e os buratos do gas Fixeron outro ponte preto do Ponte Vello e para actualizar chámanlle do Milenio. Tamén temos agora un gran Centro Comercial, o que compre son cartos para i-los gastar. Remozou o casco antigo, rúas xardíns e aceras, fixo parkins-catacumbas pra encerrar ali as feras: Pasará por Ourense aposto que non erro un gran AVE que voa por railes de ferro. A beira dos ríos fixéronnos paseos, para soazarnos grandes e pequenos. Temos unha ponte nova Todos estamos moi ledos Cruzamos o río con ela E subimos ós ceos ANO 2001 A nova ponte está a rematar, pronto veremos avións por riba dela voar anque non podan aterrizar. ANO 2002 234 CAPÍTULO IV: OS ROTEIROS PEDAGÓXICOS A MODO DE INTRODUCIÓN HISTÓRICO-XEOGRÁFICA Este apartado do libro, non pretende en ningún momento, ser un estudo puramente xeográfico, pois o único que se busca é situar ó lector na cidade de Ourense, co medio físico e (humano) dos primeiros anos de 1900, que é o punto de partida do estudo que se presenta, xa que as primeiras coplas das que temos referencia escrita son do ano 1917. Aínda que de maneira esporádica se presenta a concurso algún Maio procedente dalgunha Vila da provincia, podemos asegurar que os maios fixéronse sempre na cidade e nos arredores da mesma, como son os casos de Rabodegalo, Seixalbo, Mariñamansa, A Ponte, Canedo, Velle, etc. Así pois, considero importante que dende o balcón da historia e consultando os moitos e moi ben documentados estudos sobre o tema, que cando esteamos a ler o que as coplas dos maios de determinado ano e de determinado lugar da cidade ou barrio, nos queiran transmitir sobre a sociedade e as súas inquedanzas e maneira de vivir dese intre puntual, poidamos entendelo mellor sen ter que imaxinar como sería a cidade naqueles anos, xa que iso marca as formas de vida dos seus habitantes. Dito isto, e dende unha sinxela exposición de cómo era e cómo se foi desenvolvendo a cidade, inténtase achegar ao lector a todos aqueles datos que aparezan nas Coplas dende 1917 ao 2008. Así que, cando se fale do Maio da Rúa Reina Victoria, ou de cando se pavimentou por primeira vez determinada rúa ou praza, saibamos situarnos, xa que é moi probable, que na actualidade nin teñan o mesmo nome, nin se parezan en nada a aquela rúa de 1928 por exemplo da que fala o Maio. O mesmo poderiamos dicir daqueles lugares ou centros de reunión e de paseo da xuventude e tamén dos maiores, así como dos espectáculos que había, e dos costumes da época e moitas máis cousas, como iremos vendo ao longo do libro. Como exemplo, tamén poderiamos escoller a utilidade de saber a data de construción da Ponte Viaduto, da Estación do Ferrocarril, da Casa de Correos da Alameda ou saber os distintos nomes da mesma ó longo da historia, asi como coñecer que había, xustamente no solar que hoxe ocupa o citado edificio de Correos. Non menos importante será conseguir, que o lector saiba porqué se fala nas Coplas da Cartilla de Racionamento ou dos Fielatos así como do lugar no que se atopaban. Dende esta consideración e despois dunha breve exposición sobre como evolucionou a cidade, e os seus arredores, aportarei información de todo aquilo que reflictan as Coplas ou Cantigas.Tendo en conta que é case un século, imponse certa brevidade: rúas de procedencia, oficios, diversións, etc. A cidade de Ourense creceu cara ao río Miño, xa que o Barbaña dalgún xeito facía de 235 barreira natural e freaba o desenvolvemento cara esa parte. O crecemento cara ao río Miño era moi favorable pola topografía do terreo e tamén pola situación da estrada Vigo-Madrid. Esta expansión urbana exténdese ao barrio da Ponte e como consecuencia se fusionen o Municipio de Ourense co Municipio de Canedo, como se reflicte nas Coplas. A expansión da cidade consolídase,coa chegada do ferrocarril Ourense-Zamora e ca construción da Estación e da Ponte Nova entre (1910 e 1918. Véxase foto), xa que soamente se podían comunicar as dúas marxes do Miño a través da Ponte Vella. Naquelas datas o barrio da Ponte segundo Risco tiña 20 rúas e a cidade 67, así que somente a triplicaba, e xa empezaba a ter un bo desenvolvemento comercial, e algo de industria relacionada coa madeira. A estación do Ferrocarril, aínda que era moi pequena e logo foi cambiada para o lugar que ocupa na actualidade, deulle moita vida á zona, o que posibilitou a chegada de comerciantes de Castela. Como consecuencia de tal desenvolvemento, celebrábase todos os meses no chamado Campo do Vellao, zona da que tamén se ocupan as coplas. Esta feira chegou a ser máis importante cá da cidade. Do exposto, xa nos decatamos do crecemento lineal da cidade, xa que nas outras saídas (Vigo, Santiago, e Monforte) apenas se construía. Pola estrada de Trives alternaban as construcións novas con casas rurais, leiras e solares, abundando os pequenos establecementos. A saída para Monforte, chamada estrada da Lonia, comezaba no do Campo de S. Lázaro, pasaba polo campo da feira, polo Campo Lonia que foi o primeiro campo de fútbol da cidade e chegaba ao Hospital Provincial (Véxanse fotos). Pola saída de Ervedelo que cruza o río Barbaña, pronto se albiscou que chegaría a ser o popular barrio que é na actualidade. Naquelas datas, xa funcionaban dúas fábricas de fundición, chamadas “Fundiciones Malingre”. No barrio do Couto; constrúe a Caixa de aforros as primeiras vivendas sociais chamadas "casas baratas". Esta zona tivo moita sona e foi moi tratada polas coplas dos maios, tanto polas mozas que por alí vivían como por un baile que alí se facía todolos domingos e que lle chamaban o da zona de "As Cabañas". A saída por Mariñamansa cara a Celanova era unha zona moi rural e con escasas edificacións, pois existía moito desnivel no terreo e tamén había que contar, coa barreira do Barbaña. A cidade de Ourense, na primeira década de 1900, era moi pequena aínda que contaba cos servizos propios da época e dunha cidade dun kilómetro de punta a punta e situada ó longo dunha estrada, que a comunicaba coa meseta e co litoral. Así pois, de corte rural, xa que, os terreos adicados á agricultura estaban practicamernte integrados na zona urbana. Basta decir, que na praza da Horta, no que hoxe ocupa o Pazo Episcopal, atopábase unha ampla zona adicada ao cultivo do viño, de hortalizas e de árbores frutais de toda clase. O contacto coa xente do rural era case diario xa que viñan á cidade para vender os produtos de consumo e abastecerse de produtos de necesidade:calzados, roupa, medicinas etc. Segundo Risco "a cidade convive co rural, polo contacto directo coa periferia agrícola e porque todos os días, os campesiños baixan á cidade; a vender polas mañás".. E engade 236 noutra parte "se durante a primeira metade do século pasado (o XIX) predominaban en Ourense, social e aínda politicamente, os fidalgos e os artesáns, (…….), no noso século dominan os comerciantes exclusivamente".(…….) "Había dous pequenos e pouco coidados teatros", cafés; e cafés-cantante ou de variedades, ao parecer de gran éxito e concorrencia, un casino e sociedades de recreo; dous hoteis (o Roma e o Barcelona)], debido ao efecto inducido pola nova estrada, un Ateneo cultural, "o xornal La Región, diario católico, o máis antigo e difundido máis outros dous de menor importancia."(Risco,V.1928 páxs 232 e 236). Os cafés cantantes eran O Victoria, o Café Unión o Café Iberia e o Café Regio situados na Rúa de Pereira, (hoxe Avda de Pontevedra). Había outro moi importante na Rúa de Paz Nóvoa (hoxe Rúa do Paseo). Véxanse fotografías. Podemos dicir, que a cidade empezaba na Praza Maior e remataba no Campo de San Lázaro ou Campo da Feira. "Outro eixo importante, en sentido transversal ao anterior era o formado: pola estrada de Trives (actual rúa do Capitán Eloy); paralelo a el a chamada estrada de Circunvalación ascendía desde o Cruceiro cara o Campo de S. Lázaro e seguía; cara a parte alta. (….)" Precedo Ledo, A: 1991. Páxs, 79 e sgs.), e outra moi importante, foi a que comunicaba a saída da Ponte Vella, coa zona de Mariñamansa e que segundo o mesmo autor "as súas primeiras edificacións iniciáronse nos anos corenta do século pasado, pero a partir de entón foi adquirindo unha relevancia funcional cada vez maior. Aí estaban o Banco de España, o pazo Provincial o Seminario, a Escola Normal, o Cárcere, a Alameda, o hotel de Roma e “as oficinas, os almacéns, os escritorios, os bancos e a saída e entrada dos numerosos automóbiles á cidade”. Isto foi determinante, para que o centro da cidade deixase de ser a Praza Maior, para trasladarse á Rúa do Progreso. Aínda que como xa se dixo, a cidade remataba no Campo de San Lázaro, pero por confluír nel as rúas xa mencionadas, e aínda que xa deixara de celebrarse nel a feira, que pasaría ó Campo dos Remedios, xa se estaba a converter nun punto importante de conexión coa Ponte Nova e polo tanto, co Barrio da Ponte (Canedo) e coa nova Estación No Centro histórico seguiron existindo lugares que conservaban as funcións de tempos pasados, como a Praza do Ferro, na que dende a Idade Media, se vendían nela os apeiros de labranza e outros útiles tamén de ferro. Así mesmo estaban a Praza do Trigo, a Praza da Leña, a Praza do Sal etc, o que facía que esta parte antiga, - da que se fala nas Coplas dos Maios e que amosamos en fotos- mantivera o seu carácter rural, aínda que xa se estaba formando outro tipo de cidade de corte máis urbano e unha clase media en desenvolvemento 237 O xardín Posío, fíxose á vez que se abría a estrada xa mencionada e foi un lugar de paseo onde se celebraban concertos os domingos. Anos máis tarde o lugar preferido para o paseo trasladouse a Alameda do Concello, que tamén se construíu aproveitando os materiais de cascallo das obras da mesma estrada e que ían sendo almacenados cara a ribeira do Barbaña, e polo que houbo que facer un muro de contención, do que tamén se fala nas coplas. Tamén hai que mencionar a Alameda do Cruceiro, e o Campo dos Remedios, que foi tamén Campo da feira de gando. De todo isto fálase nas coplas e por tanto incorpóranse as correspondentes fotos. Pola cara Norte do Campo de San Lázaro, conectaba a estrada de Monforte. 238 ROTEIROS DE INTERESE SEGUNDO AS COPLAS DOS MAIOS As fotografías proceden do fondo de Pacheco e facilitadas polo Museo Etnográfico de Ribadavia, do fondo da Biblioteca da Deputación Provincial de Ourense e do (coleccionable". El Ourense perdurable" de Anselmo López Morais. (Edit. Caixa Ourense-La Región). Tendo en conta o lugar de procedencia dos maios participantes, así como os lugares, as personaxes e en xeral, os sucesos que viñeron reflectindo ao longo destes noventa anos de historia documentada, o que non quere dicir que antes de 1928 non houbese maios, estruturamos este valioso contido en 5 roteiros, que veñen a cubrir a cidade e arredores. Como xa se dixo, a descrición dos lugares que se reflicten non pretende en absoluto cumprir unha función de análise do patrimonio monumental nin tampouco xeográfico, xa que nin teño a formación axeitada nese ámbito de traballo, nin é o que se pretende. Temos moitos e moi bos estudos, feitos por especialistas no Patrimonio Monumental, que cito na Biliografía e que me serviron de guía e de moi valiosa orientación. Só se pretende render homenaxe aos esforzos e á ilusión daquelas persoas que grazas a súa colaboración esta festa dos Maios puido sobrevivir ata o día de hoxe. Non se nomean aqueles lugares ou edificios, dos que non se fala nas coplas dos maios, aínda que posúan gran valor histórico-monumental. PLANO DOS CINCO ROTEIROS 239 A MODO DE REFLEXIÓN Cando empecei a pensar sobre ou contido deste libro, unha dás cousas que sempre tiven na cabeza foi a de imaxinarme a aquelas xentes; dende nenos a maiores, pasando pola vitalidade da xuventude, empurrando no maio, xa que nos tempos pasados era así como se facía chegar o monumento dende o lugar onde fora feito, ata ou lugar onde se expoñían para ou público asistente á festa. Na actualidade, case todos son transportados en camións ou en plataformas do máis variado. Así foi como naceu a idea dos roteiros, aos que lle engadín o cualificativo de pedagóxicos, porque ao percorrer esas rúas que eles percorreron, é preciso lembrar e admirar a riqueza monumental da nosa cidade de Ourense, e aprender da historia, que o paso do tempo, non foi quen de facer esquecer, xa que nas fermosas pedras dous monumentos e nas rúas, ainda que modificadas polo progreso, quedou reflexada moita historia, que pertence ao noso acervo cultural e polo tanto, estamos na obriga de conservar e transmitir nas mellares condicións aos nosos descendentes. Non podemos amar a nosa aterra, se non coñecemos a súa historia, as súas costumes, as súas formas de vivir e sentir, e todo aquilo, que sexa un elemento propio e diferenciador da cultura de cada país, anque neste caso, falamos da nosa cidade e arredores. Mentras escribo estas liñas, penso na queles nenos, que seguramente lerían malamente ou tal vez nin iso, pero eran capaces de aprender de memoria as coplas para cantalas e ao tempo que se divertían, eran agasallados co recoñecemento público e popdíoan sentirse autores da súa propia obra. Percorrer agora eses seis roteiros, sigñifica meterse de cheo, nas vivencias daquelas xentes e ao pasar ao carón do Pazo do bispo Cesáreo ou dá Cárcere da Coroa por citar algunha das rutas, é ter a seguridade que algún maio nalgún ano riscou naquelas pedras ao pasar e se fósemos capaces de interpretar algún deses riscos nas mesmas, deseguida pensariamos non maio dá rúa dá Reina Vitoria ou non maio dá rúa de Colón. Vexamos esta copla do ano 1953 Da Reina Victoria//sacamos iste mayo//que traballo costounos//o dalo terminado. E unha cuestion imaxinativa pero certa porque cando se transporta un maio, entre a algarabía propia da festa, cos apuros e as ganas por chegar, xunguidos á incomodidade do transporte, pódese dicir, que non hai maio, que chegue ao lugar dá festa, sen que tivera que sofrer algún contratempo, anque case sempre de pouca importancia. Son moitos e vos os recordos que pasan pola miña cabeza, de cando empecei a facer maios, haberá seguramente 35 anos, pero iso non é nada comparado coas peripecias que vivirían outros rapaces de tempos moito máis remotos, cando non había nin os medios nin as posibilidades que temos agora. 240 Sempre me puxen ao lado dos que defenderon, que o propio maio de Ourense, é o que ten forma cónica ou tamén piramidal, porque é a maneira máis sinxela de representar o monte. (Véxase páxina 145). Os maios sempre tiveron unhas medidas importantes, xa que os cumios canto máis altos, máis fermosos son, pois mellor transmíten a forza da naturaza. É por iso, que me imaxino un maio de case catro metros de alto e de metro e medio de base, sendo transportado á brazo; dende a Praza das Mercedes pola Porta da Pía, a rúa do Páxaro, a Cruz do Ferro, a rúa dos Zapateiros para chegar a Alameda, pola zona de Arcedianos, penso que sería, toda unha aventura dado o estreito das rúas e as condicións do firme dás mesmas. Escribe Espino Domarco “ Cando era un rapaciño centraba os meus xogos na Praza da Madalenae os seus arredores. Lembro con ledicia aquelas mañanciñas de ceo limpo, cruzado vertixinosamente polas anduriñas (.....) “Escoitábase una algarabía de rapaces e mocetes que ía medrando ata que, de súperto, aparecían pola Praza Maior ou pola Madalena levando no aire o seu «maio»; ían axiña, case correndo.Viñan da Fonte Nova, da Libertad, de San Pedro, Barreira, Burgas ou de máis lonxe: Rabodegalo, Salto do Can, Mariñamansa, Seixalbo". (Foro dos maios de Ourense 2004, páxina 138). Os roteiros pedagóxiocos, serían o eixo ou centro de interese dunha unidade didáctica, que partindo da motivación que desperta esta festa de carácter cíclico, serve para articular o desenrolo doutras disciplinas do Currículo escolar. O Aproveitamento destas Festas Populares Tradicionais na escola, ainda non se está levando a cabo dunha maneira eficaz, entre outras cousas, porque se coñece pouco ou verdadeiro significado da festa, quedándose case sempre nunha celebración máis de carácter folclórico, que na verdadeira dimensión en canto ao contido socio-cultural, antropolóxico e educativo que posúe e que deberiamos inculcar para asimilar e transmitir como legado ás xeraciós do futuro. Como educador, non teño dúbida, que aproveitando ese elemento fundamental que en todo proceso é a motivación, e partindo dun feito tan concreto como é a celebración da festa dos «maios», e que os nenos a vivencian plenamente cos maiores, poda servir para unha utilización global en todalas asignaturas do curriculum: Naturais, Xeografía, Historia, Sociais, etc. De feito, cando saíron os Programas Renovados para Galicia,- fai máis de vinte anos- xa se contemplan na área de Sociais, as festas tradicionais, como tema de estudo. Sería moi importante que se valorasen doutro xeito estas festas, e que se profundice no eido cultural e socio -educativo das mesmas. Teremos en conta, que cando un grupo de rapaces se reúne para facer un «maio» ou un «magosta», o elemento primordial é a participación, que é altamente educativo, xa que se sinte creador desa obra e seguramente o único intre no que se sinte autor e creador de algo. De feito están publicadas algunhas Unidades Didácticas, moi axeitadas para ser consultadas e postas en práctica polos docentes, nos Centros educativos. 241 ROTEIRO 1 MARIÑAMANSA-OPOLVORÍN-OPOSÍO - A HORTA DO CONCELLO - A RÚA DO PROGRESO A ALAMEDA DO CRUCEIRO - OS REMEDIOS - ENTRADA Á PONTE VELLA ESTACIÓN EMPALME- ESTACIÓN DE AUTOBUSES Para o estudo destes roteiros polo Ourense de fai mais de 75 anos, faise unha viaxe no sentido lonxitudinal da cidade de un extremo ao outro, seguindo as cinco rúas case paralelas, que naqueles tempos configuraban a nosa cidade A liña en negro, entre o río Barbaña e a cidade marca o roteiro 1, dende Mariñamansa ao barrio do Pino, xa que o Barbaña condicionaba o crecemento da cidade facendo de barreira natural durante moitos anos. Cando se abre a Avda de Portugal e se urbaniza toda a zona entre a citada rúa e o río, a cidade comeza a medrar en sentido transversal, xa que se extende para o outro lado da nomeada rúa para enlazar con Rabo de Galo e coa zona de Cabeza de Vaca e. O Barbaña e tamén a ubicación do cárcere, condicionaron moito o crecemento da cidade hacia esa zona, e facilitando que aquel fora no sentido lonxitudinal. 242 PROXECTO DA PRAZA DE TOUROS DE MARIÑAMANSA En 1906 realízase o proxecto para una praza de touros en Mariñamansa. O proxecto é de Vázquez Gulías por encargo de Alfonso Junquera. Amosamos a fotocopia do mesmo, que foi amablemente facilitado pola Biblioteca da Deputación de Ourense. PLANTA XERAL 243 FACHADA DA PRAZA, ANEL E DEPENDENCIAS En Ourense inaugurouse no ano 1906 unha praza de touros en Mariñamansa proxectada por Vázquez Gulías, por encargo de Alfonso Junquera. Era portátil e de madeira. Anos máis tarde instalouse outra cerca do Campo dos Remedios, que tamén era portátil e por suposto de madeira As corridas celebráronse de maneira intermitente desde 1906 ata 1962, aínda que houbo algunha nos anos 70. Non hai dúbida, de que en Ourense houbo bastante afición e algún toureiro recoñecido como o Celita e o Tarugo. O proxecto que tamén había para facer unha praza estable de ladrillo, cemento e ferro, nunca se fixo realidade e pouco a pouco, foise perdendo ese interés xa comentado pola citada festa, de feito hoxe case ninguén fala de touros en Ourense: Tamen vos van faguer unha plaza de touros donde torea"Litri" y'a familia Cascorro. Dicen que ven o Antonio Bienvenida disposto a faguer unha boa corrida. Tamén virán Chiquelo 2º//e César Girón//actuarán tamén//na inauguración. 244 UNHA TARDE DE TOUROS EN OURENSE A fotografía, amósanos que en Ourense había moita afición aos touros e por iso, se fala tanto das corridas que se celebraban nas festas do Corpus. Resulta, cando menos, curioso ver como a xente se vestía adecuadamente para a ocasión Tamén se fala de toureiros de Ourense, como se recolle nas coplas da escolma. Fálase nas coplas de Antonio Biernvenida, toureando na praza de Ourense no ano 1955. e tamén falan as Coplas do gran maestro do toureo Antoñete. Moito se fala nas Coplas, das corridas de touros que se celebraban en Ourense polas festas do Corpus e tamén dalgún toureiro local. (Tarugo, Celita etc). (Véxase escolma) Entre outras cousas//que nos vai traer//evos os toreros//Corpas e Pedrés Da corrida de toros//tamen vamos a falar//para que a xente non diga//que calamos a verdá. Empezamos polos prezos//ainos de catrocentos reas//e oxe neste pueblo//non se poden pagar. Ya entrada mais barata//e de doucentos sesenta reas//comen boa cena//e lapan o bó xantar. Yo que ir os touros//da nosa categoría//ten que pasar a semana//sin encher a barriga. 245 O BARRIO DO POLVORÍN O Barrio do Polvorín,así chamado polo depósito de pólvora que alí tiña o exército. Un río Barbaña ainda limpo e con muíños para moer, e no que facía un importante mercado de grao e de fariña, tivo moita sona na provincia. Alí seica estivo a famosa forca, sendo o ultimo axusticiado, un tal Folgoso. Estamos orgullosos con un gozo sin fin do novo mercado que hay no Polvorín O FAMOSO CRUCEIRO OU PICOTA Temos un mercado alá n-o Polvorín pois veñen a vender os vecinos de Verín. PONTE MEDIEVAL (XA DESAPARECIDA) Uns 100 metros río abaixo atopábase a moi famosa molinera da que se fala nas coplas e que foi reconvertida en fábrica de pastas.Véxase na foto, o estado ruinoso da mesma. 246 O QUE QUEDA DA ANTIGA MOLINERA O POSÍO: PASEO DAS PALMEIRAS Durante moitos anos celebráronse neste recinto as verbenas do Corpus, e para pasar había que pagar a correspondente entrada. Isto foi moi criticado nas Coplas dos maios, que nunca viron de bo grao, que houbese que pór para bailar. Foi famoso tamén pola celebración do Festival do Miño e pola actuación de cantantes moi acreditados, como é o caso de Julio Iglesias, nos seus comezos como cantante. Así o recollen as Coplas. Pódese ver o traxe e a famosa gorra de prato da que tamén se fala, como uniforme dos municipais da cidade. Moitas referencias atopamos do Xardín do Posío e do Paseo das Palmeiras, nas Coplas dos Maios, relacionados cos bailes de domingo, co xogo do Hockey e tamén cos aloumiños das parellas pola noite. 247 A GAIOLA RENACENTISTA A famosa paxareira, atópase moi preto do Paseo das Palmeiras. Esta paxareira xa está moi modificada e fóronlle colocados algúns "detalles" tanto no exterior como no interior, que lle fixeron perder o encanto modernista que tiña. Na actualidade, (ano 200), esta gaiola, atópase nun estado de deterioro permanente pola falta de atención á mesma, xa que somente mal viven nela tres páxaros, en moi malas condicións de hixiene. A RÚA DO PROGRESO No ano 1856, a estrada que se fixo para a entrada dende Castela, formou ao seu paso po la cidade, a rúa do Progreso, que empezaba no Xardín do Posío e remataba na entrada da Ponte Vella e marcaba o límite da ciudade polo Oeste. Nesta rúa foronse instalando servicios de carruaxes, fondas e outras dependencias, propias dunha cidade que empezaba a desenrolarse- dahí o nome da rúa-. Esta rúa apenas tivo edificacións nesta primeira década do século XX, xa que a primeira construcción data de 1848 e máis tarde ainda, constrúense dúas fábricas, unha de botóns no que hoxe ocupa a Deputación e outra de curtidos, no lugar que actualmente ocupa o Colexio da Josefinas. 248 A ESCOLA DE MAXISTERIO E A PONTE DAS BURGAS. (FOTO DE 1950) Moi preto ao Xardín do Posío estaba a Casa do Pobo e uns metros máis adiante a Escola de Maxisterio. Na fotografía, apreciase o mastro da bandeira e o cárcere ao fondo. Vista da famosa casa de Baños do Outeiro - agora convertido no solar da discordia polo hotel que nel ían costruir -. Moi preto atopábanse lavadeiro público e o Matadoiro. O camiño que se ve entre as edificacións conducía ao ponte sobre o río Barbaña, o cal foi arrastrado por unha chea do citado río. Agora hai outro, que comunica coa Villa Valencia 249 A continuación da Ponte das Burgas, chegamos á Alameda. Antiga Horta do Concello. No ano 1903 é deseñada por Vázquez Gulías con estilo modernista e chámaselle a Alameda de Ourense. Nela había un templo do século XIX, imitando o estilo árabe, que foi queimado durante a guerra civil e que se ve na fotografía. Tamén se ve a estatua de Concepción Arenal que sería trasladada O edificio de Correos constrúese na primeira metade do século XX) e substitúe ao famoso Hospital de San Roque que é o edificio que se ve na fotografía. A fermosa porta do citado hospital, foi conservada e trasladada ao adro da Igrexa da Trinidade A estrada de Villacastín - Vigo (hoxe Rúa do Progreso) divídea en dúas partes. A ALAMEDA. ANTIGA HORTA DO CONCELLO Á esquerda e ó carón do templiño, está a Rúa de Pereira (hoxe chamada Avda de Pontevedra), que vemos na seguinte foto e que se comunicaba coa Praza Maior. Esta zona, foi famosa polos seus cafés-cantantes: Victoria, Orfeón, Unión, Regio, Moderno,e tamén polo hotel Barcelona, de fermosa arquitectura. Resulta curioso saber, que a escasos cincoenta metros atopábase o Seminario onde se formaban os futuros curas da Diócese. Seminario e Cabaréts; e unha cercanía cando menos un tanto inoportuna, para aqueles tempos. 250 HOTEL BARCELONA E CAFÉS CANTANTES: VICTORIA, UNIÓN... Todos estes cafés foron citados nas Coplas por uns ou por outros motivos. En concreto o Orfeón foi o organizador da festa dos maios durante moitos anos, dato que se recolle neste libro. Curiosamente o seminario estaba no outro lado da praza, onde hoxe está o Pazo Episcopal. Unha vez rebasada a Alameda, aproximadamente no tramo central da Rúa do Progreso, atopábase o tan famoso Hotel Roma do que tamén se fan tantas referencias nas Coplas, polos faladoiros e xuntanzas que nel tiñan lugar. Ay dous académicos//sabios profesores//abogados cantantes//todos bos fumadores. O GRAN HOTEL ROMA 251 Proxectado por Vázquez Gulías, constrúese en 1915, constaba de tres plantas e remate en cúpula. Foi considerada como unha grande obra arquitectónica do modernismo e foi derrubado na segunda metade do século XX. Os propietarios foron os señores de Feijoo, con casa señorial na Rúa de Santo Domingo e con pazo de blasón en Baamorto, no concello de Monforte de Lemos. (Lugo) FERMOSA ESCALEIRA MODERNISTA Foi un dos lugares máis frecuentados polas peñas da sociedade ourensá e tivo fama a nivel nacional. Os intereses especulativos deron conta del, como doutros moitos edificios emblemáticos e de gran beleza e interés arquitectónico da nosa cidade. Niste café do Roma//hay homes especiales//desde ganaderos//hasta intelectuales. Y está o diplomático//Cónsul portugués//que non saca o chapeo//nin para tomar café. Rebasado este magnífico e señorial edificio, aparecen á saída para a praza das Mercedes, chamada Rúa de Trives, á dereita e á esquerda da estrada que conduce ao outro lado do Barbaña pola ponte de Ervedelo e por cerca da fundición de Malingre ata o Couto, tamén moi nomeado nas Coplas, polas súas mozas e polos bailes que se facían os domingos naquela zona e seguindo pola zona das Cabañas logo atoparemos a aldea de Rabodegalo, situada perto do tamén moi nomeado Salto do Can. 252 En Rabodegalo sempre se fixo maio. É por iso, que temos que agradecerlles moito ás xentes deste lugar, que non se conformaron coa presentación dun maio, senón que case sempre presentan dous monumentos, normalmente de tipo artístico, senón que nalgún ano chegaron a presentar tres, coas correspondentes Coplas. A ALAMEDA DO CRUCEIRO Moito se ocuparon as Coplas dos Maios, deste fermoso lugar, que a modo de miradoiro, ocupaba o que hoxe vén a ser o Parque Infantil, o aparcamento e outras edificacións tales como o Pazo de Xustiza do que tamén tanto se falou. Parece ser, que antigamente era o lugar onde se colgaban os cadáveres das persoas axustizadas, para exemplaridade dos cidadáns, por cometer algún delito, anque iste dato non debe ser moi fiable xa que persoas maiores co sabían por boca dos seus abós, din que onde se facía esta práctica era no Polvorín. O cruceiro que alí estaba, data do ano 1718. Seguindo a Rúa do Progreso logo nos atopamos coa Ponte Vella que comunica co Barrio da Ponte e co fielato (primeira edificación moi pequena, que se ve á dereita da fotografía -entre tres postes da electricidade- en espazo retranqueado. (Foto na páxina seguinte). 253 A SAÍDA DA PONTE VELLA. O FIELATO Á DEREITA. (FOTO DE 1960.) CAMPO DOS REMEDIOS (ANTIGO CAMPO DEL DUELO) Antes de pasar a Ponte está o famoso Campo do Remedios do que tanto se falou nas Coplas por ser un lugar moi frecuentado pola xuventude de certa época e tamén pola súa Romaría con novenario á Virxe dos Remedios, e por ser o lugar onde se celebraban as feiras e tamén as corridas de touros N-o campo d-a feira//está instalada//unha grande plaza//pra unha becerrada Unha plaza de touros//d-esas de quita e pon//igual ca chaqueta//igual que unha livita. Nesta foto da páxina seguinte, podemos ver, como a ponte segue a ser colonizada pola vexetación e a sucidade, por iso, ano tras ano as coplas pidan que se arranxe. Vemos o Seminario e unhas poucas edificacións na estrada de Reza, da que tamén se fala nas coplas. A ruralidade era manifesta. 254 A PONTE VELLA OU PONTE ROMANO. Subindo pola Avda das Caldas e deixando á dereita o edificio da Praza de Abastos e moi preto o famoso Cine Yago, situado na parte alta da rúa Ramón y Cajal moi preto xa da rúa Vicente Risco; deseguida nos atopamos coa nova Estación Empalme. O día 1 de xullo de 1957, tivo lugar en Ourense o acto oficial de inauguración da nova estación do Ferrocarril. Foi construída na zona Quintián do barrio da Ponte. O emprazamento desta Estación causou moitos conflitos entre o Concello da Capital e o Concello de Canedo. Moito se fala tamén nas coplas, deste conflito. Comunica coa Estación de San Francisco a través do Viaduto do que con tanto orgullo se falou como obra grandiosa para a cidade de Ourense. A ESTACIÓN OURENSE-EMPALME 255 A ESTACIÓN DE AUTOBUSES DO BARRIO DO PINO Chegamos ao final deste longo roteiro e facémolo na Estación de Autobuses do Pino. A construción desta estación na zona do Pino foi moi cuestionada e discutida no seo da sociedade ourensá e diso fixéronse eco as Coplas. Pouco antes atopámonos co novo matadoiro do que tamén se fala, moi cerca, a antiga Casa de Baños das Caldas e as famosas "charcas" do Tinteiro (hoxe convertidas en modernas instalacións). Na outra beira do río Miño, e fronte a esta zona de augas quentes está a estrada e o lugar de Reza tan famoso polas súas mozas, e polas súas cereixas e hortalizas, segundo as coplas. Moi perto desta zona, atópanse o barrio de Santa Ana. o Casrdomato, e os muelles da estación do ferrocarril, que nalgúns anos participaron na festa cos seus maios. Hai referencis sobre o feito de coincidir estes maieiros, cós que viñan da zona do Vinteún e tamén do Bellao. Seguramente serían uns intres cheos de ledicia e algarabía propia de xente xoven con gañas de celebrar a festa xa dende a saída do maio, por eles porteado en andas, ata chegar á cidade. 256 ROTEIRO 2. (POLA SAÍDA A) SALTO DO CAN - OS PELAMIOS - AS BURGAS (2) - A BARREIRA - A PRAZA MAIOR - RÚA LAMAS CARVAJAL-OS XARDINILLOS DO PADRE FEIXOÓ - (RÚAS DO PASEO E CALVO SOTELO) - SAN LÁZARO - A PONTE DE FERRO - ESTACIÓN VELLA -ENTRADA Á AVDA DE SANTIAGO - O BELLAO. PLANO DO ROTEIRO O SALTO DO CAN 257 O verdadeiro nome é O Santo do Can, na honra a San Roque, ao que se lle celebraban as festas patronais na zona, e que ademais deu nome ao Hospital que había na Horta do Concello.Co paso dos anos foille quedando o nome de Salto do Can, que posúe na actualidade. Cruzando o río Barbaña polo Fervedoiro atopariamos as primeiras casas construídas na zona chamada Villa Valencia e máis enriba ao cruzar o que hox é a Avda de Portugal chegariamos ao famoso Salto do Can, coa Fonte do Bispo e a finca de de Sas. Camiñando Barbaña arriba, logo nos atopamos na Ponte dos Pelamios e con varios muiños para moer a fariña do pouco grao que se colleitaba na zona e tamén o que se mercaba no moi nomeado mercado que se celebraba no barrio do Polvorín. O Proxecto de urbanización de Ponte Pelamios apróbase en 1966 para edificar pero é modificado no ano 1970. Para a mesma zona, apróbase a urbanización de Portocarreiro en 1977. A PONTE DOS PELAMIOS A seu carón, as mulleres lavan a roupa, nas ainda limpas augas do río Barbaña 258 O FAMOSO LABADOIRO PUBLICO CON AUGA QUENTE DAS BURGAS Unha vez que deixamos atrás a Praza Maior, a través da rúa da Burga - onde houbo unha porta de entrada á cidade - chégase aos chorros de auga quente das Burgas. O edificio da dereita, preto do labadoiro, é o antigo matadoiro municipal, do que tamén se fala nas Coplas. A esquerda atopábase a porta da Burga e á dereita unha famosa fábrica de curtido de peles. Ao fondo e na parte alta, vense os montes xa pertos ao Montealegre, do que tanto se fala nas Coplas dos Maios e que mesmo o representan, coas súas formas cónicas ou piramidais según o defendeu D. Xaquín Lorenzo (Xocas) 259 Una vez rebasada a zona que ocupa a actual Praza de Abastos, cerca da cal se atopaban o lavadoiro e antigo Matadoiro que amosa a fotografía, chegamos a zona dos chorros de auga quente tamén amosados na fotografía, e rebasados os mesmos, pola rúa da Burga e pasando polo que antigamente foi unha das portas da cidade, chegamos á rúa da Barreira e nela atopamos o Pazo do Marqués de Leis, para cruzar a Praza Maior e meternos na rua Nova, tamén chamada rúa do Instituto e na actualidade rúa de Lamas Carvajal, da que nos ocupamos, nas seguintes páxinas. PAZO D0 MARQUES DE LEIS. (Foi Colexio de Nenas Horfas) Este fermoso pazo posuía unha propiedade que ao longo do que hoxe é a rúa Dr Marañón, chegaba ate a Ponte da Burga. Rexentado polas monxas, fixo unha gran laboura, na atención e educación de nenas horfas. Segundo os datos do Arquivo, foi o primeiro Colexio que participou na Festa dos Maios en 1.949 Posuía Capela propia, como acredita a auta de casamento de María de la O Castro y Garcés con Isauro Pardo y Pardo. Marqués de Leis, Notario de Villamarín e Senador electo pola provincia de Ourense, na lexislatura(1921-1922). 260 AUTA DE MATRIMONIO DO MARQUÉS DE LEISNA CAPELA DO PAZO (RÚA DA BARREIRA Nº 8) A PRAZA MAIOR CO EDIFICIO DO CONCELLO E O ACCESO A PRAZA DA MAGDALENA AO FONDO Tamén se chamou Praza do Campo, praza da Constitución e Praza da República Federal. A vestimenta da época: Cabaleiros con sombreiro e nenos con boina. 261 Xa na rúa de Lamas Carvajal, (antigamente chamada a rúa Nova e tamén a rúa do Instituto), atoparemos o Pazo de Oca e Valladares (na actualidade o Liceo), e tamén o antigo Seminario E Instituto, (na actualidade, casa de sacerdotes), e adosada ao mesmo, a fermosísima igrexa de Santa Eufemia do Centro, que acolle un magnífico retablo. PAZO DE OCA VALLADARES O ANTIGO INSTITUTO ESTE MAGNÍFICO TEMPLO ATÓPASE SITUADO NO MEDIO DO COMPLEXO ARQUITECTÓNICO 262 OS FAMOSOS XARDÍNILLOS DO PADRE FEIXOÓ Neles remataba a rúa Calvo Sotelo e a continuación, empezaba a Rúa do Instituto (hoxe Lamas Carvajal), así chamada polo Instituto de Ensino que nela había e do que xa se falou. Foi un lugar de reunión da xuventude xa que nel remataba a zona de paseo dominical, que ían dende o Campo de San Lázaro ata estes xardíns e volta para atrás para empezar de novo, que era a moda do momento. A escasos dez metros, atópase a Fonte do Rei e tamén a entrada posterior do Pazo da Deputación, que é un magnífico edificio, construído a principios de século para fabrica de botóns. Xustamente nese lugar estivo ate fai poucos anos o famoso Café A Coruñesa, que consta como un dos máis antigos da cidade. Antigamente foi café cantante. ESCUDO DA A FONTE DO REI 263 Vemos o solar onde estivo o cine Apolo no ano 1928.Nas coplas, fálase moito deste cineteatro. O famoso Teatro Apolo, ocupaba a esquina da rúa do Paseo (nome actual), coa rúa Cardenal Quiroga (antes rúa de Alba). Moi preto estaba o Café Royalty, no edificio que hasta fai pouco ocuparon as Galerías Tobaris, tamén moi famosas na cidade. Esta rúa foi sempre moi importante para a cidade de Ourense. (Así o reflicten as Coplas). A continuación do Hotel Miño, atopamos un gran edificio (farmacia Cobián), chamado casa Añel porque foi construído para a súa vivenda (2º piso), polo citado ricachón, do que tanto se fala nas coplas, que seica tiña moito poder na cidade. RÚAS DE CALVO SOTELO E DE PAZ NOVOA. (FOTOS DE 1927) 264 RÚA DE PAZ NÓVOA-1927. (CALVO SOTELO EN 1981) Famosísimo lugar de paseo, xuntanza e lucimento dominical. Á dereita vemos en primeiro plano o magnífico edificio chamado “ dos populares” e hoxe adicado a Caixa de Aforros. A continuación o hotel Miño, coa súa fermosa cúpula, que ainda se mantén restaurada na actualidade. O HOTEL MIÑO. Magnífico edificio que daba entrada ao segundo tramo da Rúa do Paseo. A rúa do Paseo que tivo diferentes nomes: Travesía Vicente Pérez-rúa Fermín Galán-rúa José Antonio e na actualidade do Paseo 265 Un día fun tomar café o "Bilbaína" vín a ama da fonda e salin por estampía. UNHA ZONA DE PASEO DOMINICAL MOI NOMEADA NAS COPLAS. Este café-cantante “La Bilbaína” foi bastante famoso e situado fóra da zona da Alameda, que era onde estaban case todos. Na outra beirarrúa e case enfrente, construíuse nos anos setenta a sala de festas Auria, que durante máis de unha década foi o lugar de diversión da xuventude de Ourense. Nas coplas recóllense as actuacións de cantantes e grupos moi famosos, como “O dúo dinámico” entre outros moitos. ANTIGO COLEXIO DOS MARISTAS E RESIDENCIA DAS SIERVAS. FOTO DE 1928. Hoxe adicado a Gobertno Militar 266 A.-CHEGADA DENDE O SALTO DO CAN - OS PELAMIOS - AS BURGAS -A BARREIRA -PRAZA MAIOR - LAMAS CARVAJAL-XARDINILLOS P. FEIXOÓ - PAZ NÓVOA (HOXE RÚA DO PASEO) B.- SAÍDA PARA O VINTEÚN E O BELLAO POR CURROS ENRÍQUEZ-A PONTE DE FERRO-A ESTACIÓN VELLA -VICENTE RISCO - AVDA DAS CALDAS. FOTO MOI ANTIGA DO CAMPO DE SAN LÁZARO (CAMPO DA FEIRA) O edificio blanco que se ve ao fondo, con dúas plantas e ático chamouse a casa do Chicharrón, por vivir nela un articulista que firmaba co seudónimo de Chis-A-Roni. A situación exacta da mesma, e a esquina do camiño chamado da Alameda do Cruceiro (hoxe rúa Concejo), e as edificacións de planta baixa, son as que ocupan na actualidade o tramo entre esa esquina e a Avenida da Habana. Ogoberno civil, construíriase entre esas edificacións e o terreo baldío que chegaba ao mesmo Campo (Tamén se chamou o Campo da feira). A esquerda dos nenos a rúa do Parque, que enlaza coa actual rúa de Bedoya A capela que se ve á dereita, foi trasladada ao Barrio de Peliquín. Nas seguintes fotos, pódense comprobar os cambios e transformacións da cidade en non moito tempo. 267 O GOBERNO CIVIL EN CONSTRUCIÓN. O PARQUE DE SAN LÁZARO En primeiro plano vemos o edificio do goberno civil xa construído e a continuación, un solar con portón escuro, (*) que foi o lugar onde se construíu a torre de Ourense. Ao fondo vemos unha plantación de árbores (tamén nomeadas nas Coplas), que ao longo de 400 metros sombreaban as dúas beirarrúas ata a entrada da Ponte de Ferro sobre o Miño e que comunicaría coa Estación vella do Ferrocarril en Ponte Canedo, da que tanto se ocuparon os maieiros. Entre este solar e a casa seguinte empeza a Avenida da Habana, tamén famosa nas coplas polas construcións do célebre Sr. Añel. A PONTE DE FERRO (A PONTE NOVA) Comezaron as obras o 13-3-1911, e foi inaugurada no ano 1918 268 A ESTACIÓN VELLA A estación Vella ocupaba tamén os terreos das edificacións que se ven á dereita (hoxe praciña e Centro de F.P. 12 de Octubre), que tamén foi asiduo participante na festa dos maios. Moi cerca desta praciña que se ve á dereita da rotonda da foto, estaba o Cine Yago do que tamén se fala nas Coplas. Foi inaugurada o día 18 de Xuño de 1881 coa chegada dun tren que saíra de Vigo 10 horas antes. Ocupaba os terreos situados no triángulo que hoxe forman a Rúa de Vicente Risco (Edificio de Maxisterio), coa Avda de Santiago e con R. Castelao. (Véxase foto seguinte) Coplas de 1955. A estación vella//quedou abandonada//xa non fai servicio//nin sirve pra nada E ten muy boas vistas//ten moita utilidá//pra eso das conquistas// da nosa moced ARRANQUE DA AVENIDA DE SANTIAGO PARA O VINTEÚN Moi preto desta praciña que se ve á dereita da rotonda da foto, estaba o Cine Yago do que tamén se fala nas Coplas. 269 C.-- A SAÍDA DENDE SAN LÁZARO PARA O COUTO- AS CABAÑAS E RABO DE GALO POLA DIAGONAL, CRUZANDO O PROGRESO E O BARBAÑA A descarada especulación que tivo lugar nesta rúa, foi o tema de moda en moitas das coplas dos maios. No ano 1960, complétase o proxecto de apertura e urbanización desta rúa, a que se lle chamou a rúa da aristocracia polos ricachóns, que nela comezaron a facer as súas casas. 270 ROTEIRO 3 O POSIO - RÚA DO INSTITUTO - RÚA COLON (PRAZA DA IMPRENTA E PRAZA DOS COIROS) RÚA DA COROA - PRAZA MAIOR - RÚA DAS TENDAS RUA DA PAZ (R. ZAPATEIROS) - PRAZA DO FERRO - RÚA DA CORREDOIRA (SANTO DOMINGO) -PARQUE DE SAN LÁZARO - CARRETERA DA LONIA - O HOSPITAL VELLO - AS LAGUNAS. PLANO XERAL E ROTEIRO 3 O XARDÍN DO POSÍO Vista do paseo central do Posío. Lugar de celebración de bailes e festivais dos que tanto se fala nas Coplas. Véxase tamén o uniforme dos municipais, tamén nomeado nas Coplas. O ano pasado //vimos no xardín // os coros de Valencia // bailando o garrotín 271 O CENTRO PROVINCIAL DE INSTRUCIÓN.(HOXE INSTITUTO OTERO PEDRAYO) Na década dos sesenta era o único Instituto de Ensino Secundario de Ourense. As Coplas falan dos alumnos que alí estudaban e do Xardín do Posío. Este edificio data de 1897, posúe unha de fachada clasicista. Este Instituto leva o nome de Don Ramón Otero Pedrayo, no que impartiu docencia. Está preto da entrada do Posío. Ten un campo de deportes cerrado chamado "O pompeo", e que foi moi famoso. Do reloxo deste edificio fálase moito nas Coplas A continución atopámonos coa magnífica Igrexa da Trinidade, que ten saída posterior polo adro á Praza da Trinidade, na que aínda loce a famosa porta do que foi o Hospital que había na Alameda no solar que hoxe ocupa o edificio de Correos. ENTRADA DO ANTIGO HOSPITAL SAN ROQUE 272 PRAZA DA DA IMPRENTA. (1960) Situada entre a rúa de Colón e a rúa Liberdade (antiga Reina Victoria). De fronte o antigo Colexio do Sueiro (fálase del nas Coplas do Maio da rúa Liberdade e da Reina Victoria,que foi cárcere.antes de que se costruíra a da rúa do progreso, da que tamén se amosa unha fotografía. Na foto nº 2 pola rúa da Libertade vemos a fachada principal e o escudo. Fachada principal,da antiga cárcel,á rúa da Liberdade, nº 28 (2008) Frente a este edificio (hoxe en estado ruinoso), atópase a rúa do Turco, que é un estreitísimo calexón que comunica coa Praza Vixia e coa saída para San Cosme e tamén para a Porta da Aira, pola rúa de Hernán Cortés. 273 A PRAZA DE SAN MARCIAL (ANTIGA FONTE DOS COIROS) Na foto, non se ve nin o pilón que nela había para meter o material dos curtidos, nin a fonte de fundición que tiña. Está situada ao final da rúa da Liberdade. Pola parte de arriba áchase a Rúa de Hernán Cortés para a saída pola Porta da Aira. Nesta praza, e facendo esquina coa rúa Primavera e rúa Bailén.atópase a famosa banca Romero, na actualidade en proceso de remodelación. Baixando pola rúa Bailén, chegamos a Praza da Herba e á rúa Obispo Carrascosa e nela a Carcere da Coroa, con portada barroca e escudo na fachada. O CÁRCERE DA COROA..DATA DE CONSTRUCIÓN, 1718 Actualmente adicada a dependencias municipais. 274 ESCUDO DA FACHADA DO CÁRCERE DA COROA COA DATA DE CONSTRUCIÓN Ao frente, vemos o antigo Pazo.do Bispo, construído no ano 1727. Despois pasou a ser o Museo Arqueolóxico Provincial. Nel morreu o Bispo Francisco Blanco Nájera. O Bispo fray Muñoz de la Cueva, mandou facer unha chea de obras e reformas no pazo episcopal, que configuran o aspecto exterior do mesmo na actualidade. FACHADA DO PAZO DO BISPO E SAÍDA DA RUA DA COROA.. (Hoxe Rúa do Bispo Carrascosa) A fermosa fachada con gran escudo e balcón volado, danlle moita maxestuosidade 275 FOTO ACTUAL DO PAZO EPISCOPAL E ESCALEIRA DE ACCESO A PRAZA DA MAGDALENA A PRAZA MAIOR Esta visita de Alcalá Zamora, tamén é recollida nas Coplas dos Maios.(Véxase escolma). 276 PRAZA DO FERRO, CENTRO NEURÁLXICO DA CIDADE ANTIGA. Na Rúa da Paz, atópase o Teatro Principal, famoso nas Coplas polos mitins políticos que nel se celebraban. Nesta rúa viviron grandes persoeiros da Cultura galega como Otero Pedrayo, Risco e Xaquín Lorenzo. Este último foi un grande especialista da festa dos maios. Foi un defensor acérrimo da identificación da forma do maio típico sexa cono ou sexa pirámide, co Monte Alegre. RÚA DA CORREDOIRA (HOXE SANTO DOMINGO) A Rúa da Corredoira, (hoxe rúa de Santo Domingo),sempre foi moi comercial. Nela atópase a famosa a casa de Angelita Varela (Marquesa de Atalaya Bermeja), hoxe residencia de estudantes. Remata no Campo de San Lázaro 277 A CONEXIÓN CAMPO DE SAN LAZARO COA ESTRADA DE MONFORTE Aínda que a cidade remataba no Campo de San Lázaro, o feito de confluír nel as rúas importantes, xa mencionadas, e aínda que xa deixara de celebrarse nel a feira, que pasaría ó Campo dos Remedios, xa se estaba a converter nun punto de referencia e de conexión coa Ponte Nova e polo tanto, co Barrio de Ponte Canedo e coa nova Estación. Pola cara Norte do Campo de San Lázaro, conecta coa antiga estrada de Monforte CAMPO DE SAN LÁZARO Como xa se dixo, o Campo de San Lázaro estaba situado ao Norte do Casco histórico, co que se comunicaba pola Rúa da Corredoira e tamén coa pequena aldea da Lonia, pasando polo Campo de fútbol chamado Campo Lonia e polo famoso Parque Bouzo situado no que hoxe ocupa o barrio das Lagoas, sen olvidar o Hospital Provincial no que se atopaba tamén o Hospicio Provincial, e que ámbolos dous eran sufragados pola Deputación Provincial de Ourense. O famoso Campo Lonia, ocupaba os terreos nos que anos máis tarde se construirían as vivendad para os militares do Reximento Zamora nº 8, e que foron coñecidas como os pavillóns militares Frente aos citados pavillóns, no mesmo cruce, atopábase o fielato central, dun conxunto de tres case alineados, o primeiro dos cales atopábase no cruzamento do que hoxe é a rúa Curros Enriquez, coa rúa de Saenz Diez (antiga rúa da Circunvalación), moi perto do nomeado Cine Avenida. Neste mesmo cruzaneto estivo o sanatoriodo primeiro ciruxán que tivo Ourense, e que 278 foi o de Pol Piñeiro, no que se instalou o primeiro aparrello de Rayos X da provincia. Se saímos dende ese cruzamento, en dirección á Lonia pola estrda que se se chamou estrada da Lonia, a douscentros metros érguese o antigo recinto hospitalario hxe Campus Universitario. O terceiro fielato, atopábase case en liña cos outros dous, na actual Avda Buenos Airesna entrada á Praza Xoan de Novoa, daquela inexistente, xa que ainda non se urbanizaran os terreos adicados a hortas e baldío, tendo como extrema un muro de cerramento, que bordeaba a zona dende a esquina mencionada ate aproximadamente a saída da citada Paz Novoa e enlace coa actual rúa Pardo Bazán. Este fielato controlaba as mercadorías que procedían da zona da Rabaza, do Barrio do Cuco e de Ceboliño. ENTRADA E FACHADA PRINCIPAL DO ANTIGO HOSPITAL PROVINCIAL. Nas Lagoas a Deputación e o Concello deciden levantar un novo Hospital Provincial para sustituir ao que había na Praza de Perez Serantes. Comezan as obras no ano 1910, Estos edificios, están adicados na actualidade a laboratorios, oficinas e despachos.. Este recinto posuía un cerramento perimetral moi fermoso feito con perpiaño e coroado 279 cunha verxa de ferro feita artesanalmente, máis foi derrubado para sustituílo por outro, que representa a antítese da beleza e a sin razón, destruíndo desta maneira un recinto cheo de historia para os ourensáns que dende nenos o coñecemos A ANTIGA CENTRAL ELECTRICA DE FENOSA NAS LAGUNAS A foto amósanos a zona das Lagoas na que se levantou a urbanización que leva o mesmo nome e que chega ata as ribeiras do río Miño. No ano 1971 sortéanse as parcelas e no ano 1973 levántanse os primeiros edificios. Tamén nas Lagunas//frente ao hospital //van facer un barrio// algo impresdionante Nestes terreos, na zona na que se edificaron os pavillóns militares, atopábanse campo de fútbol, chamado campo Lonia, o famoso Parque Bouzo e a Antiga Central Eléctrica de Ourense (Foto da mesma). Os domingos a tarde//gastan un diñeiral// no Bouzo, nas Cabañas //e mais no Rosedal Do Parque Bouzo, falose moito nas coplas e tamén o primeiro taller que D. Eduardo Barreiros tivo en Ourense e que sería o xérmen do que logo se había de converter nunha gra factoría en Madrid (Villaverde), onde se fabricaron os motores Barreiros Diesel. Este pequeno taller atopábase xusto enfrente ao segundo pavillón, que amosamos na foto da páxina anterior. Unha vez rebasada esta zona en dirección a Monforte de Lemos, e a un quilómetro aproximadamente, áchase o pobo da Lonia moi famosa nas coplas, polas mozas, polas rianxeiras e tamén por unha pequena central hidroeléctrica, que fixo o Malingre da Fundición do Couto, no cauce do río Loña, que era onde vivía, na chamada “casa dio muiño”, situada a 200 metros augas arriba, da ponte que amosamos, e que foi importante porque por ela pasaba unha vía romana e ademáis, era o único punto polo que se podía cruzar o río Lonia para comunica coa cidade, posto que a estrada de Monforte e a ponte, ainda non existía. 280 A estrada Lonia, da que tamén se fala dabondo polo tema das mozas e tamén dos fielatos. tivo moita sona, empezaba no cruzamento coa chamada rúa da Circunvalación e precisamente, nese cruzamento houbo un fielato, que controlaba o rianxo que procedía da Lonia, de Mende, de Velle, de Vilariño e de Melias. (Foto: Ourense Antiguo. H.M. de Internet) Dende a aldea da Lonia, pódese chegar ao asentamento celta do Castro de Santomé, pola estrada de Tibiás - que tamén participou na festa dos Maios -para cruzar novamente o río Loña e para saír a Castadón. Deixando á dereita o famoso Pazo dos Capelas - hoxe en ruínas- podemos cruzar a estrada de Ponferrada, visitar o Barrio do Cuco, a Rabaza e a zona de Cruz Alta e dende ahí subir ao Montealegre ou ben entrar no recinto de San Francisco, para pasar ao Casco Vello, dende a Praza do Anxo, seguindo pola Praza do Correxidor, Praza das Flores, Praza do Trigo, Praza das Damas e rematando na Praza Maior. Este sería un roteiro moi longo e que acadaría certo sacrificio, pero sen dúbida moi interesante tanto pola cantidade de información, coma pola súa beleza paisaxística 281 ROTEIRO 4 CAMIÑO DE BONHOME – PORTA DA AIRA- RAIÑA VICTORIA – PRAZA VIXÍA - SAN COSME PRAZA DO TRIGO - PRAZA DO CORREXIDOR – RÚA PIZARRO – RÚA DA LAXIÑA – A PORTA DA PÍA - PRAZA DAS MERCEDES - PRAZA DE PÉREZ SERANTES. O QUE NOS QUEDOU DA FERMOSÍSIMA PORTA DA AIRA. (FOTO PROPIA) Vemos o solar que está verxado polo constructor e preparado para levantar nel unha nova edificación. O patrimonio cultural, non parece contar ante a especulación. 282 RÚA DA PORTA DA AIRA (Hoxe rúa de J. Prieto Nespereira) A primeira edificación da esquerda, foi derrubada e polo lateral da mesma, aínda se ven media ducia de sillares. Na seguinte foto vemos o solar xa preparado para ser edificado e os sillares con máis detalle e coa inscrición. Entrando na cidade antiga pola Porta da Aira, na rúa da Rina Victoria (hoxe rúa de Julio Prieto Nespereira), reseguida atopamos a Capela de San Cosme e Damián e a seu carón, un nobre edificio, no que estiveron os Guardias Carabineros de Ourense, antes de ser trasladados ao Parque das Mercedes. CAPELA DE SAN COSME E DAMIÁN. (FOTO DO ANO 1945) Baile en San Cosme//ena explanada//premio ó que coma//mais pronto unha empanada 283 CASA BLASONADA CHAMADA DAS DE MORENO Seguindo na mesma dirección xa pola rúa Hernán Cortés (antiga Torre dos Brancos), atopámonos a dereita con dúas casas moi fermosas, a Casa Gótica e a Casa das Morenas, e mesmo enfrente, pola márxen esquerda da rúa, está a Praza de Pena Vixía, que se comunica, coa rúa da Libertade por un calexón moi estreito e pendente chamado a rua do Turco, mesmo frente ao Edificio da antiga Cárcere. A CASA GÓTICA 284 A PRAZA DO TRIGO: FOTO ANTIGA E FOTO ACTUAL Tamén chamada das Praterías ou da Fonte Nova, pola fonte que houbo nela hasta 1928 que foi trasladada ao Campo dos Remedios, dende onde foi trasladada novamente á praza. Debido a tantos traslados, chámaselle a fonte viaxeira. Na parte alta e facendo esquina coa praza das flores, atópase a famosa casa Temes.Na parte inferior da Praza, e na zona de soportais, xa na zona da praza das Damas, está a casa Pazo dos Valencia ESCUDO DOS VALENCIA 285 Dende a Praza do Trigo, e antes de dirixirnos á Praza do Ferro pola rúa Pizarro, podemos visitar dada a súa cercanía a Praza do Correxidor, que data do reinado dos Reis Católicos. Nela viviu o Correxidor da cidade. Tamén foi convento dos Franciscanos. Conserva dous escudos nobres na fachada. Tamén a Praza da Madalena pola súa proximidade. Esta fermosa Praza foi a antiga praza do pescado, e ten saída á Praza Maior polas escaleiras de entrada a Santa María Madre. PRAZA DO CORREXIDOR A PRAZA DA MADALENA 286 Unha vez na Praza do Correxidor e seguindo pola rúa Pizarro (antigo Barrio de mala sona polas casas de lenocinio que nel había, xa podemos dirixirnos á porta da Pia da casca ou ben á Praza do Ferro, e neste segundo caso. dirixirnos ao Eirociño dos Cabaleiros e visitala casa María Andrea para sair á Praza Maior, ou ben seguir pola rúa Corredoira (na actualidade rúa de Santo Domingo, para chegar ao Parque de San Lázaro. A RÚA PIZARRO (ANTIGO BARRIO DE LENOCINIO) RÚA DA LAXIÑA. (Hoxe rúa do Páxaro). É a saída á Praza das Mercedes e Pérez Serantes, pola porta da Pía da Casca 287 A NOMEADÍSIMA E IMPORTANTE PRAZA DO FERRO Está situada nun cruce de camiños (Cruz dos Ferreiros), logo chamouse a Praza da Ferrería. Nela atópase a casa blasonada dos Boán. Dalle saída á rúa da Paz, na que se atopaba a casa dos Deza, con tres plantas, balcón corrido, górgolas e remate en frontón curvo e tamén a San Miguel para entrar no Eironciño dos Cabaleiros por xunto á Casa de María Andrea. A esquerda, os soportais adicados a ferreterías, e ao frente a Rúa da Corredoira. (Hoxe Rúa de Santo Domingo). A CASA DE MARÍA ANDREA NO EIROCIÑO DOS CABALEIROS 288 A PRAZA DO FERRO É A SAÍDA NATURAL Para a Estrada de Trives: Pola Rúa da Laxiña, porta da Pía da casca e praza das Mercedes Para San Francisco e a famosa estrada da Santa Mariña. Dende as Mercedes pola praza de Pérez Serantes, para entrar na Rúa Picasso e seguir ata a Praza do Correxidor Para a Porta Norte da Catedral Pola Rúa da Obra (hoxe Rúa de Lepanto), con dúas casas blasonadas: os Baamonde e os Méndez Montoto. Para a Praza Mayor Pola Rúa da Paz e Rúa das Tendas Para San Lázaro Polo camiño da Corredoira (hoxe Rúa de Santo Domingo) A PRAZA DE PÉREZ SERANTES Á dereita vese o Colexio Menor Calvo Sotelo, que foi o antigo hospital e tamén a Escola de Artes e Oficios. Pola parte superior, vese a estrada de San Francisco e a zona chamada de Vista Alegre. Foi coñecida pola “rompe cús”, debido a que ao ser tan empinada, presentaba moita dificultade para subir por ela os mortos ao cemiterio. Leva o nome dun Xuiz Municipal desta cidade de Ourense e dela, fálase nas Coplas. 289 ROTEIRO 5 RAIRO - REGUEIRO FOZADO – ESTACIÓN DE SAN FRANCISCO -CONXUNTO MONUMENTAL DE SAN FRANCISCO O MONTE ALEGRE - RÚA DE TRIVES - VDA BUENOS AIRES - O VIADUCTO - A RABAZA -O BARRIO DO CUCO - A LONIA - PRADO LONIA PLANO XERAL ESTACIÓN DE S. FRANCISCO / 1956 ESTACIÓN DE S. FRANCISCO / 1960 290 A Estación de San Francisco, comunícase coa outra estación (Empalme) a través do túnel que cruza soterrado a Avda Buenos Aires, pola zona xa nomeada onde se atopaba o fielato e o antigo Cuartel da Garda Civil e cruza o Miño polo Viaduto. As Coplas fixéronse eco, do uso desta estación e tamén do Viaduto, por ser un lugar moi frecuentado polas parellas. SAN FRANCISCO: CONXUNTO MONUMENTAL. (O Lugar de Vista Alegre). Convento de San Francisco e a Igrexa acaroada ao mesmo. No ano 1843, é abandonado polos Franciscanos, e recupérase para Cuartel do Exército. A Igrexa que se ve acaroada, foi trasladada no ano 1929 para o Campo de San Lázaro, onde permanece. As coplas fanse eco do traslado. O MONTE ALEGRE 291 De Monte Alegre//trouxemos os paus//pero a obra foi feita//polas nosas maus. É o símbolo da cidade, para a festa dos maios e tamén do magosto. Nas Coplas moito se fala das construcións, que nel se estaban a facer. Xa daquela, se barruntaba o desorde urbanístico que agora está a padecer a zona. Moito se fala nas coplas da madeira, do musgo e dos carrabouxos, que dende alí se traían para facer o maio. O barrio do Cuco, do que tamén se fala nas Coplas, atópase á esquerda, no senso da ascensión e nas estribacións deste couto. Xa deixando o Barrio do Cuco, e cruzando a Estrada de Trives ao rebasar o Barrio da Rabaza-de boas mozas segundo os maios- xa nos adentramos en Mende e Prado Lonia, onde vivíu e fixo unha Central Eléctrica no río o Sr. Malingre, que tiña tamén uns talleres de Fundición no Barrio do Couto (hoxe esquina de Avda de Portugal con Ervedelo). Foron moi nomeados nas Coplas. PRAZA DAS MERCEDES E RÚA DE TRIVES. (Hoxe Avda de Buenos Aires) No ano 1876 abrese a estrada de Ponferrada, que recorre transversalmente o Norte da ciudade e prolóngase pola Avenida de Buenos Aires ou carretera de Trives. Na praza das Mercedes//talaron a arboleda//e ahora quedou //que da noxo vela. O que se chamaba antigo Campo das Mercedes, estaba fóra do casco urbano da cidade coa que se comunicaba a través da Porta da Pía da Casca. Nesta Praza houbo un Hospicio (Nenos Expósitos), e tamén un Hospital. 292 AVENIDA DE BOS AIRES (1960) Fálase bastante nas coplas deste tal Añel e por iso se incorpora esta foto, que mostra o seu seu chalé. Aquí atopábase tamén o famoso chalé Villa Argentina, no cruzamento coa Avenida da Habana, así chamada na honra dos moitos emigrantes a Cuba, e tamén por ser algún destes como o caso de Añel o primeiro, que empezou a construír nesa rúa. Pola parte de abaixo desta edificación (hoxe Camiño Caneiro), estaba o famoso Rosedal do que falan as coplas. Nese recinto facíase baile os domingos e festivos pola tarde. Dende Camiño Caneiro, podemos pasar polo Viaduto e contemplar o curso do Miño dende a Batundeira, Presa de Velle, a Lonia de Arriba, as Lagunas, Potovello, desembacadura do Barbaña ata preto de Reza, para unha vez cruzado, chegar ao famoso Barrio de Peliquín. Ou tamén encamiñarnos á saida da cidade, para chegar ao barrio da Rabaza, que fixo maio entre os anos trinta e e trintaeseis e que lle encargaba a feitura das coplas, a un enpregado da Deputación chamado Carlos Pulido. Se dende Camiño Caneiro, nos diriximos ao centro da cidade,chegarermos á Praza de Trives, - hoxe Praza das Mercedes -que se comunica coa xa nomeada de Perez Serantes. 293 FOTO 1: O VIADUCTO EN OBRAS FOTO 2: O VIADUCTO XA REMATADO No ano 1943 o enxeñeiro Tovar Bisal, proxecta o viaduto do ferrocarril sobre o río Miño, Naquel momento foi a obra de enxexeiría civil máis importante en Ourense, e polo tanto un orgullo para a cidade, e así o reflicten as coplas. Inaugúrase no ano 1957 Cuando pase o tren// dicen que vai ser// o asombro dos nacidos/ e dos que van nacer Un puente moi grande//pro ferrocarril//un puente que vale//o menos por mil. 294 UN SEXTO ROTEIRO: UN ROTEIRO DE AGRADEMENTO Un sexto Roteiro, poderiamolo facer, visitando aqueles Colexios Públicos e Privados, que ao longo da historia, participaron con certa frecuencia na Festa dos Maios. Se nos fixamos na relación de maios participantes (páxinas 57- 68), veremos, que están recollidos os nomes de todos, máis para non ter que nomealos novamente, poderiamos falar en especial, de Colexios como: Padre Feixoó -Zorelle, Instituto da Ponte, Instituto 12 de Outubro, Colexio Maristas, Colexio Guillelme Brown e outros, que sempre puxeron as notas de ilusión propias da xente xove e tamén bastante sensibilidade tanto na elaboración do monumento, como na composición das Coplas. En canto ás asociacións veciñais, quixera facer unha mención moi especial, e de agradecemento unha vez máis, aos veciños de Rabo de Galo, dos que podemos decir sen lugar a dúbidas, que ao longo da historia, foron os máis entusiastas e tamén os mellores. Como xa se dixo, son moitos os barrios e as rúas que ao longo destes 90 anos, participaron na Festa dos Maios, como se pode comprobar nas relacións de maios participantes 8 (paxinas 57- 68). Quixen rescatar esta ducia de maieiros, porque considero de grande importancia situar no plano da cidade os lugares con tradición na festa 295 Deste xeito podemos comprobar visualmente como o 75% manteñen certa cercanía, que obviamente se corresponden, coas rúas da parte máis antiga da cidade, situada entre a Praza Maior e o Xardín do Posío. O envellecemento da poboación e a emigración nesa zona determina que rúas como Villar, Cervantes, Libertad, Baño etc, xa non participen dende hai moitos anos Resulta cando menos interesante establecer a relación comparativa e comprobar como aquelas rúas que hai 50 anos estaban ateigadas de xente xoven, agora atópanse nalgúns casos nun estado verdadeiramente ruinoso e deshabitadas e na maioría dos casos habitadas por persoas moi maiores, razón pola que agora xa non participan nos maios. PARA REFLEXIONAR: O BARBAÑA EN TEMPOS PASADOS, (POR ISO TANTO FALAN DEL AS COPLAS DOS MAIOS) Adico un recordo especial ao río Barbaña, do que tanto se falou nas coplas, para que sexa unha chamada de concienciación para todos, e podamos recuperar as cousas que fomos estragando, pois basta ver as seguintes fotografías e comprobar a súa limpeza. Nel podíase lavar a roupa e tamén pescar troitas, como se reflicte nas coplas, e tamén buscar o agarimo e frescor que prestaban as súas ribeiras para o descanso. Habrá grandes premios // no río Barbaña // pros pescadores // que pesquen ca caña. (1934) Habrá un concurso // pr-os pescadores que c-a caña // pesquen a millor troita // n-o río Barbaña. (1948) Anos máis tarde convertiríase nunha auténtica cloaca; anque agora parece, que xa se están a tomar medidas e ao menos, xa volve a ter algo de fauna e estar mais controlado en canto aos verquidos O río Barbaña // seica mellorou // en el unha troita // din que se pescou 296 PODÍASE LAVAR A ROUPA NAS SÚAS AUGAS AO PASO POLA ZONA DOS PELAMIOS TAMÉN SE PODÍA UTILIZAR PARA DESCANSAR NAS SÚAS RIBEIRAS AS MULLERES LAVANDO NA DESEMBOCADURA ACHÉGANOS Á IDEA DA SÚA LIMPEZA 297 CAPÍTULO V: ESCOLMA 1928-2007 TÁBOA DE ESTROFAS E CONTIDOS DA ESCOLMA: 1928-2007 ANO 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 C.XENERO LOC–SOC 17 28 22 1 10 47 36 109 39 0 0 4 0 0 94 42 16 85 95 164 130 54 81 32 88 170 51 102 106 7 0 21 55 77 32 14 0 0 4 53 64 91 9 0 2 29 7 0 25 22 0 0 0 0 23 133 35 12 29 69 173 114 98 66 101 293 303 29 184 49 53 31 32 73 111 57 46 0 87 70 172 255 S/CLASIF 52 0 0 0 0 7 0 0 8 0 0 0 0 0 44 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 57 27 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 C.POLITICA C.DEPORT 0 0 0 36 11 36 0 18 62 0 0 9 0 0 0 0 0 0 0 6 11 12 2 3 0 0 11 21 0 0 0 0 0 0 0 0 56 0 5 12 39 299 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 21 40 15 0 46 70 0 0 47 5 0 0 0 0 25 5 0 0 0 9 20 29 OBRAS 0 0 0 2 2 14 0 10 6 0 0 0 0 5 0 0 0 7 18 4 5 17 1 0 10 3 7 10 0 9 0 1 2 9 0 0 0 0 2 11 4 ANO C.XENERO LOC–SOC S/CLASIF C.POLITICA C.DEPORT OBRAS 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 17 28 22 1 10 47 36 109 39 0 0 4 0 0 94 42 16 85 95 164 130 54 81 32 88 170 51 102 106 7 0 21 55 77 32 14 0 0 4 53 64 91 9 0 2 29 7 0 25 22 0 0 0 0 23 133 35 12 29 69 173 114 98 66 101 293 303 29 184 49 53 31 32 73 111 57 46 0 87 70 172 255 52 0 0 0 0 7 0 0 8 0 0 0 0 0 44 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 57 27 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 36 11 36 0 18 62 0 0 9 0 0 0 0 0 0 0 6 11 12 2 3 0 0 11 21 0 0 0 0 0 0 0 0 56 0 5 12 39 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 21 40 15 0 46 70 0 0 47 5 0 0 0 0 25 5 0 0 0 9 20 29 0 0 0 2 2 14 0 10 6 0 0 0 0 5 0 0 0 7 18 4 5 17 1 0 10 3 7 10 0 9 0 1 2 9 0 0 0 0 2 11 4 TOTAL ESTROFAS DA ESCOLMA: 13.592 300 REPRESENTACIÓN GRÁFICA DOS DATOS QUE FIGURAN NAS TÁBOAS As Coplas da escolma, transcríbense tal e como se reflicten nos papeis archivados, de ahí, que nos atopemos con verbas e con expresións, que a día de hoxe, resultan cando menos curiosas, pero que posúen o valor de poder ver, a evolución tanto na maneira de pensar, como de decir, asi mesmo, a evolución cultural do pobo, que pouco a pouco, vai pasando de vivir nun mundo rural a unha situación máis urban. 301 A GRAN ESCOLMA ESCOLMA DO ANO1928 CRÍTICA XÉNERO MULLER Mociñas garridas vai falar o mayo e tende contiña con algún desmayo Dend e altas montañas a veiriña sa do mar ouvimos as pedras moito que contar Andan de moito traxe e moito presumir pero a barriguiña no na poden resistir Porqu'el ben cho sabe que á vosa cariña sóbralle pintura cremas e fariña Oestar bailando andan de moitas coñas despois van quedar pra vestir monas. Eso de presumir ustedes xa comprenden o quitar pros traxes e o que máis pretenden As mozas d'ahora son feitas de encarga teñen pelo curto ya lengua muy larga. Danse moito pisto Ya inda que non coman non lle faltan cartos pra arreglar o pelo. Buscando un sitio que sea pistonudo vánse arrimando pron sitio oscuro Teñen por gran cousa ir moi repintadas co-a camisa sucia y-as tripas furadas. Hay entre estas mozas certas mocosiñas que a falta de polvos bótase fariña. Nos que somos obreros no nos queren falar e o ter trinta anos véñense arrimar Sempre van o baile cun'ha hora anticipada dan un'ha pintura e van muy coloradas. Eiqui estamos pero non de coñas falamos das rapazas que parecen monas. Por que hay algun'ha guapa pero os de trichera búscanas de pasta. DE SENTIMENTO De moi lonxe viñemos abrindo os caminos con bagoas nos ollos e corazón ferido De tristes recordos de tempos pasados vestínme pra festa nos maios froridos 302 Os mouchos xa viven pola noie escura e os homes non ven naa luz da cultura ESCOLMA DO ANO 1929 CRÍTICA LOCAL - SOCIAL Y-a xunta d'abastos debe meter man que si así seguimos vai subil-o pan. Pois por un real desde alí o xardín veñen de Caredo oir o chin-chin. Cando sale a bomba de color tan roxo parece un cangrexo e mesmo da noxo. Temos en Ourense bombas con escalas, bombeiros con cascos, machadas e palas. O malo de todo no dos autobuses e que estos carritos son auto-abuses. Con estos bombeiros si e que arden casas hay San Lorenciño libranos das brasas Levan uniforme sin corte no embregue e si hay un incendio non hay quen o apague Pois si tes ti presa por collel-o carro esperas tres horas e vas pol-o barro. A cousa mais útil que ten oxe a xente son os autobuses que van car-o puente CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Entran as rapazas con moito rumbo vai chegar un día que van entrar por turno E si ven o home falar coa moza póñenlle unha cara coma dunha raposa Cuando ben a moda de traer o pelo roxo hay moitas que pintan pero velas da noxo Dispois van a farmacia pra comprar os polvos quedamos debendo si non sablean o noivo Salen as noites pra ir a pasear solteiras y os homes van a castigar Elas por xuntar pra unha trinchera polo ano adiante pásana muy negra Hoxe o que se casa cunha rapaza destas cómprenlle polo menos unhas cen mil pesetas Cuando van a casa encontran a cena feita póñense a comer enseguida se deitan Ahora non queremos que se poñan lelas que si se cabrean no nos dán cadelas Pra fregar a louza queren unha criada que si non os trastes póñense avalorados E hay unhos papeles que son encarnados y úntanos ben as mozas pra pintar os labios As cousas que sey ahora as voy decir falando das rapazas do modo de vestir. Énchense de polvos e mais de pintura e salen a calle como lavaduras. Marcheime de alí e fun o xardín santa Catalina o que eu alí vin O mais importante que habrá este ano será o concurso dos lavios pintados 303 Deixemonos de esto he bamos a falar de algo das rapazas de mais necesidad Centos de rapazas por non ter que facer andaban de paseo y a casa sin barrer Vamos a falar algo das mulleres pra prender o moño métenlle alfileres Deitan a noite cheas de golfear e pola mañá non hay quen as faga levantar Tamén a de haber na exposición pra a da saya corta que enseñan o pantalón Vamos a falar algo das rapazas con vestido corto e con alpargatas Levantese as dez y o primeiro que fan e meteren a barriga un cacho de pan De esas leva o premio a que a leve pola rodilla que o andar enseñe os muslos y o color das ligas Salen a calle con moito presumir e chegan a casa non fan mais que dormir OS NOSOS MAIORES CANTAN CON MOITA LEDICIA 304 ESCOLMA DO ANO1930 Autor: Ventura Soto Rodríguez (Orense 3-3-1930) CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Elas o que queren e ir o teatro con moito desimulo hacia alí o van levando Os ollos d´algunha cheos de carbón parecen nacidos despois d´un bofetón. Salen as noites despois de facer a cena van a pasear e pérdense n´alameda As mozas de agora levan pol´a cara moita porcaría e pintura rara E por tal motivo xa me dixo algún que andan entrenando o Paulino Uzcudún. Van a casa os homes encontran a cena feita póñense a comela y enseguida deitanse Si se casa algunha con un albañil sin cal no caldeiro vai quedarse il Entran as rapazas con tod´o rumbo vai chegar un dia que entren por turno Cos coloretes na cara yo pelo ondulado, co-as faldas muy cortas yos labios pintados Roxos cal cereixas levan os fuciños moi requepintados moi coloradiños As rapazas d´agora son moi presumidas miraslle pra cara e todas se pintan Co-as sayas muy cortas yo pelo o garson o sentarse enseñan hastr-o pantalón E parece algunha bruxa d´un chamizo cos labios tan roxos que merendou chourizo Pra fregar a louza queren unha criada e si nona tratan ben pónse incomodada O vestido claro ya barriga flaca van o Losada sentanse en butacas Dispois van a botica pra comprar os polvos quédanos debendo si non sablean o novio Pra se lavar non necesitan auga que teñen moito frío e solo van empolvadas Él qu´e un granuja destes de tacón levántase sudando que parece un león Hoxe o que se casa c´unha rapaza de estas cómprenlle p´lo menos unhas cen mil pesetas Elas por xuntar pra unha trincheira polo ano adiante pásana muy negra Os rapaces d-agora teñen pouca compasión y-os poucos momentos suben o pantalón Si ven o home falar c´unha destas mozas póñenlle unha cara coma dunha raposa Ahora non queremos que se poñan lelas que si se cabrean non nos dan cadelas. Todo o que lles digo non se deben de extrañar c-as rapazas d-agora son muy boas de engañar. 305 ESCOLMA DO ANO1931 CRÍTICA POLITICA Eiquí estamos como os outros anos falando da República e tamén dos maios. Morreron con honor estos dous capitás defendendo a España hasta no poder mais. En Madri dixeron que Franco e mal nacido y-eses señores tiralos o Miño. Viva o tres de Maio y-o catorce d´Abril que entrou a República tempo sea por fin. España debía facer monumento pra eses dous héroes de gran talento. Tiralos o Miño que non haiga perdón porque eles mismos arruinaron a nación. Berenguer vos é un dos grandes homes que non se emborracha si non cando pode. Estátuas nas plazas lápidas na calle merece Galán e García Hernández. Calvo Sotelo coa súa barriga está tan groso que parece un borrego. Condenado a morte matou o noso hirmao a García Hernández y-a Fermín Galán. Vamos con Franco que ben o merece por eso España a él moito lle debe. Calvo Sotelo foi xamoneiro arruinou a nación por amor o diñeiro. Catro disgraciados quitáronos de diante a Fermín Galán y García Hernández. Por España anduvo Franco arrastrado pero chegou o día que hay que pagarlle. Vamos c´un home chamado Alfonsito que cuando marchou choraba como un bendito Y-o señor Berenguer solo lle pedimos metelo na cárcel hasta podrilo. Estas son noticias d´o gran.republicano que tén na Alameda un almacen de pano. O bo do noso cacique facéndose home de ley choraba como un miniño cando se marchou o rey Levántate Maio que ven ahí a vía que viva a República e morra a monarquía. O catorce de Abril do ano trinta e un, tuvo un día bo España como non tuvo ningún. Alí se venderá todo, o incrédulo ou devoto, os anteojos que usaba, nas elencios o Sr. Soto. Din que de Francia mandaron a estación un "maniquí" de palla c´oa cara do Borbón Por todo o mundo inteiro non se fala doutra cousa, yen Italia Musoline dín que vai perdendo Todo venderán barato para remediar males, necesitando diñeiro se desfán dos concexales. Falamos de cousas// que non entendemos,// pero que escoitamos,//e tamén que lemos 306 E tamén mandaron un vaso de cristal as vágoas d´o coitado conde do Bugallal. O xefe do noso país, tanto listo como honrado non hay máis que pedir. Non abandonen os seus, eso non era de ley, o Sr. Carballo os manda para acompañar o rey. O señor La Cierva din que ó van mandar pra que adorne "Modelo" e a porta d´o seu bar. Non cantes máis Mayo con tanta energía, preferimos morrer a que volva a monarquía. Tomás, Camilo e José, que tamén deron o voto, faránlle guardia de honor, o excalde Sr. Soto. Tamén é pertigueiro" d´a nosa catedral ascenderán a Mola despois de xeneral. Eiquí ven o mayo con moito rumbo e aureola pra conmemorar o triunfo de repúbrica española. Eso xa acabou rapaces, xa entra o sol pol-a ventana, os Tabeirós xa morreron España e Republicana Estamos no maio chegamos por sorte cantando cantando antes que chegue a morte Eles aconsellanos que estemos calados pensan que papamos o caldo a tazas Nin soldos nin nada nin case que comer ue leven en cascada o que haxa que lamber Ninguèn se extrañe que todos o saiban e si a alaguen lle escoce que rasque si quere. Dín que è moi sano pra nos amolar mais xa non queremos nin ouvir falar Venche xa de vello de esa canalla nada lles importa por quen traballa Estamos seguros que esto é así que cànto decimos pòdelle mancar Sempre nos toca Toda a borralla bilar ca mais fea, de todo o lugare Levántate maio vaite rapidiño e si ven o municipal faite o louquiño Temos a basura ben recollida limpiño o o rio e por iso cantamos Pois todo o que fan podese concretare en cambio de formas e nada mudar Os electricístas cobran máis que fan cando pasan factura fan temblar ao can Tèmosche un alcalde moi faragulleiro pro vàiselle a forza dentro do caldeiro. Pra què cambear dìnnos eses vampiros se nos vai tan ben pra os nosos fuciños As rúas da cidade estan ben barridas unha bez ao mes pásanlle escobillas. Tentaron o Golpe tan ben os trataron que siguen pensando volver intentalo. Non digades nada que todo se sabe chupade do bote e non digades nada Se buscas traballo dánche un volante, pra ir pola cidade de venta ambulante. 307 ESCOLMA DO ANO 1932 CRÍTICA LOCAL - SOCIAL Temos oxe a Ourense feito un gran señor coas calles moi límpas a cada cual millor. Os dias do paro valéronme a vida, ganei pr'on vestido y-enchin a barriga. Vamos a acabar de cantar coplas e vamos a empezar, ca sesión das mozas Polo cual se pode oxe codear con Paris ou Londres ou Galapagar. Nadie traballaba pero eu traballei, levando maletas e n-iso ganei. Ese dice que Galicia é unha miserable si non fora a nosa carne morrían de fame. Temos unha praza oxe en construción que pra si quixera o gran Washingtón. Ahora, señores, fáltannos zapatos e pol'o que din hainos muy baratos. Cheos de becerros van moitos vagós e pra que coman eses bribós. Tubos donde corre a agua con prisa que lle dan envexa os tubos da risa. Gobernei paraguas y antes afilador, ya hora,señores, son un gran tenor. Todiños a pe vamos ter que andar porque a gasolina nadie pode pagar Uns xardis preciosos cercados de reixas en donde se arrulan centos de parexas Agora estilan moitos como gran novedá, ser home d'ideas dende un ano pr-acá. O precio que ten anda por as nubes hay que ver esa xente como ten moitos fumes. Os noivos cay n´iles dan a sensación de que están pegados con "sindetikón" Mais como o noso Mayo conoce o caciquismo, non quere disa xente nin a fe do bautismo. Seguro que a resposta: a teñamos un dia, e sen estudarmos na socioloxia. Trenvías branquiños de rodaxe d´aire que van cara o puente lucindo o donaire Nantronte,o vir pra vila, díxolle o "charramango" que agora tiña il a sartén pol-o mango. Mentras tanto imos a seguir andando coas nosas coplas sempre critiçando_ Acérquense todos que o mayo vai falar e os dias do paro moito trai que contar. Tamén lle dix-o "Mona" con xenio de claveiro que o nombraro alcalde do campo do Cruceiro. íNon lle ten arreglo esta terra nosa, hai moito lambón que nada o farta Non temos noticias //de cousas sagradas // pra quen traballa / /non hai larpeiradas 308 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER O mayo viu Ourense e quedóuse pasmado mirando pras rapazas cos labios pintados. E despois nos dixo nunca outra vos vin, a cara con fariña y-os labios con carmín. Agora falaremos de canta moza hay que viste de princesa sin ganarllo seu pay. Conoce o Mayo a tantas que quere señalar, pra que non teñen mozo e queden sin casar. Este noso Mayo, como inda está solteiro anda a ver si topa un "choyo" con diñeiro. Agora as rapazas andan con chaquetas ha de chegar un día que se lle vexan as tetas. Algunha rapaza que viste de seda, temos que preguntarlle qén fora qen lla dera. Non quere rapazas con morros pintados, nin vellas con polvos, de pescozos pelados. Yas que non nas teñen poñen almohadillas pra que digan os homes que boas neniñas CRÍTICA POLÍTICA Agora lles voy falar algo en castegani, que lo aprendín en Cuba cuando era cubano. Hay quen dí orgulloso, sunríndose ufano, qu tod-a vida foy un gran republicano. Así d-esta maneira, dichosos e ufanos, ¿Quén non se sinte alegre entre republicanos. Yo alí traballaba de afilador y miren lo qu'es,señores, que ascendí a Gobernador. Alguhos d-os que o din gastaron mil "caretas" servindo de "lacayos" e de "tira-chaquetas". Metéuselle na cabeza noso paisano mentra esté no poder estaremos sin traballo Señores e señoras traemos eiquí colgado Alfonso de Borbón que vai ser aforcado. Ese noso paisano ten un bó amigo Indalecio Prieto que é noso enemigo. Agora señores ustedes xa o están vendo o que este goberno de nós está facendo. Eiqui ven o mayo e ven moi criticón, contaralles cousas dcon moita razón Porque no axuntamento quérenos moito polo tempo enxoito e polo mollado nin pouco nin moito Puxeron no Couto unhas tuberias que non valen nada mais ca pa averías imos a falarlles de cousas ben tristes sonche problemas que non teñen chiste Conseguiremos cas ruas arranxen algo senon andaremos cos pes sobre o barro Calemos rapaces que vai vir o alcalde correndo corendo coma un calamidade 309 ESCOLMA DO ANO 1933. (A. M. FORMIGA) Por isto ven a Ourense na data diste día, en busca de pesetas e d'Autonomía.... Agora proyectan certos concexales, poñer papeleras pol'as bocacalles.... E debían de facelo esto,e sin tratas, preso cada mes ganan mil pesetas. Galicia ten dereito igual que Cataluña, de gobernarse sola sin tutela ningun-ha. E de pega sellos as portas dos estancos pensan emprear a todos os monarcos... Nosoutros non creemos que os nosos.Diputados esquezan a Galicia..... por estar enchufados. Onte no Xardín dicía un retirado, que o noso país era afortunado... De mozos de consumos serán enchufados todos os canónigos qu'estén retirados... Nosoutros tamén fumos d-os novos enchufados.... nas obras do Ensanche e nas dos asfaltados. Hastra os monárquicos están empregados, na Diputación e noutros negociados. O señor ministro Cando veu eiquí falou n´Alameda ogallá que non viñera De capataz estaban o "Coello" yo "Mora" que son republicanos aos da última hora. Conoce o Mayo a moitos conspiradores, ca conta da República comen nos comedores.... Indalecio Prieto ten muy boa mao, e todo o que pode mándao pra Bilbao. Agora co Socialísmo alegrase algunha xente pero o plan que leban a nos non nos convence. Hay algún cacique dentro do Ayuntamento, que debía de estar pasando tormento. Largo Caballero é muy educado, pero pra ministro non vale un carallo Porque esos siñores Andan de danza en danza pero na mais pensan que en hencher a panza. Parecía un tonel de obscuro que estaba probe indivíduo y-esto dicéo Mayo Pos fai como Prieto: é muy aproveitado, e busca pra Madrí hasta o último centavo. O que nos combén e o mais principal que debemos votar pro partido Radical. E si prestan atención enterados o momento quedarán de moitas cousas feitas pol'a Ayuntamento Vámoslle a falar d'unha bella persona que fai cincuenta anos debía estar na chirona. Pois sigún dixo el nas Cortes certo día que d'esa maneira cambias deseguida. Un monte frondoso //de robles e pinos //caraveis moi roxos// alegranme o día 310 Os eleutores d'Ourense pra premiar a súa labor pensan volvelos votar mais será por un balcón. Como todos sabemos no Teatro Principal esta bella persona fartouse de falar. Tamén vos hai outro, na misma pandilla, no cambio das chaquetas parecen da familia. I-o goberno da nación tendo en conta seu traballo pensan tamén metelos n'esa nova ley de vagos. Dixo que Azaña tiña a cara dura, pero tamén él tena com'un cura. Tén Ourense un alcalde cal poucos haberá, pois sin ter nin cadela trasformounos a ciudá. CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Escoiten señores o que di o Mayo, de tod-alas mozas que pintan os labios.... Hay unha rapaza cerca do Polvorín que foi elexida "Miss" Escardín. As mociñas de antes non son as de ahora, que votan a perderse por andaren a moda. Coñece o Mayo un-ha filla dun xornaleiro que tray nos fuciños un grande letreiro Unha morena que hay no Polvorín, pintase de noite para ir durmir. Algunhas rapazas solo por agradar, empeñan as camisas pra ter polvos que dar Outra rapaza da Rua do Villar, píntase os morros hasta pra xantar. Un-ha moza en Seixalvo pasou moitos tormentos, pra que o nombraran a "Mis" dos Pementos. Andan cos fuciños muy repintulados y-a barriga famenta desde fai sete anos. Tamen hay viudas de morros pintados, de sayas tan curtas qu'enseñan os taparrabos. Outra de Rairo tamen foy proclamada, a "Mis" das cebolas e das ensaladas. Escoiten señores, que o mayo vai falar das "misses" máis guapas que temos na ciudad. Algun-ha leva un corno na frente dibuxado, e leva a saya rota y-anda sin taparrabo. Algun-ha querer ser muller dun señorito, e queda pra vestir o San Benito. Cuidado, mociños, con estas trangalleiras non miredes pr'elas pra que morran lteiras. Escoiten señores que vamos empezar a criticar as mozas d-aldea e da ciudá. Ahora falaremos das mozas solteiras que se meten monxas despois de ser leiteiras. Sonche moi porcas xiquera se lavan nin lavan a roupa nin fan o xantar Facede o caldo// nenas presumidas// deixade de tanto// pintar nas meixelas Non vos queda tempo// para traballar// con soi pintarbos// para ir bailar. 311 Youtra rapaza de Rabo de Galo, foy elexida "Miss" Escapulario.... Pra xuntar pra se ondularen conocemos nós algunhas que con pan mollado van as probes a costura. As faldiñas curtas os labios pintados os cabelos d'ouro moi oxigenados. Conoce o Mayo Unha filla dun barrendeiro que pra facer o caldo ponse de sombreiro. Andan de demandadeiras as probes das nais si cadra mentras derrochan as fillas en pinturas o que ganan. Hay entre estas mozas certas mocosiñas que a falta de polvos bótase fariña. As rapazas de Ourense están muy contrariadas pol-a gran competencia que lle fan as criadas. Rapaciñas presumidas que de famiña pasades mantíñades tres familias coa comida qu'aforrades. E pra rapaciñas habrá vos pintores non gastarán cadela en mercar colores. Hay cuestión de pouco Donde Padre Feijóo Estaba unha rapaza Que parece un reló. Mozos no vos namoredes da que xa foi namorada, por que pode darse o caso que xa estea rexistrada. Como todo será de balde os barbeiros tendrán xente todas nenas podrán lucir a Permanente. Estaba outro fulano Sentado xunto d-ela E de tanto bombeo Saltoulle na esfera. Das rapazas de Ourense pouco temos que falar, pois xa todos sabemos o leite que han de dar. Estarán as rapazas como o peixe na auga os homes terán que sostener a vava. Y agora menos mal Co pelo o Garsón Lavan o pescozo Pero sin xabón. Sabemos de todas que gastan carmín desde a Rabaza hasta ó Jardín. O mais interesante que habrá este ano será a presentación de "Miss Rabodegalo". E podia que teñan moita razón, a mayoria delas están na edá xamón. Andan pol-a calle con moita ilusión, pero por dentro vaille a procesión. Por pintar dalles agora a boca, cexas e uñas, pro que teñen que pasare o día enteiro en ayunas. Píntanvos os hoyos con moito afán, e tan solo compran un lápiz de can. E non sei qué rayo lle botan ás uñas, pois ningunha pode matar ben as pulgas. Habían especiales tocando bastillas, e deixan todo por facer tortillas. Tamén con fociños e vos unha broma, e hainos que parecen un chourizo de cebola. E teñen empeño salir de costureiras pra aprender moi pronto todas a cociñeiras. E hai unha d'elas, sabémolo de fixo, que aburre ós güevos e agárrase ôs chourizos. 312 OBRAS NA CIDADE Os nosos políticos empéñanse en dicir, que a nosa ferrovía xamais han construir. Do ferro-carril non se preocupan nada e merecian todos romperll´as ventanas. A plaza d'abastos vay a continuar yo canalizado do Barbaña logo funcionará. E tiñan intención na esquina do Xardín, facer unha estación de cachos d'adoquín. ¿Qué pasará en Ourense pra haber tanta alegría? ¿Aprobaría o Goberno a nosa Ferrovía? O ferrocarril vay a continuar entonces Orense será unha gran ciudá. Vamos empezar por-o ferro-carril, que xa non-o veremos nin con un candil. Din que van facer no Parque dos Bombeiros barriadas de casas pra darlles os obreiros. O Ferro-carril farase nun vuelo e disfrutaremos de sueldos millores. Temos moitos homes muy interesados pra que este asunto se levase a cabo. Orense como é rico e non anda en engorras, muy pronto vay ter unha Caixa de Aforros. O ferrocarril deseado que vai d'Ourense a Zamora, gracias estes diputados vaise rematar agora. CRÍTICA LOCAL - SOCIAL Onte o vir d'aldea viu o noso Mayo vestidiñas de novo as Guardias Urbanas. Xunto un Fialato o Mayo viu tamén ó "Barrabás" y-ó "Frade "de Mozos de Retén... A nova Praza d'Abastos gracias estes concexaies é depósito qu'o pobo ten pras materias fecais. SIN CLASIFICAR Viva o noso Mayo frorido e festeiro que xa ten ganado moito diñeiro. Habrá unha tourada no palco da bamda e un concurso libre de queixos d'Holanda. Nas festas de Ourense poderemos bailar anque pra Oira seica as queren levar. Está xa funcionando unha comisión pra as festas de Corpus darlle un empuxón. Habrá grandes premios no río Barbaña pros pescadores que pesquen ca caña. Este ano eiquí para o ano que ven iran para alá Deus meu xa non saben que mais inventar É nós que sabemos que van ter gran fama vamos a decirlles Coplas que piquen algo sin ferir a ningén aprauso ó que o mereza y-o que nos, o revés. Do alumeado e millor non falar, pois as rapaciñas teñen que escapar 313 ESCOLMA DO ANO 1934 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Como ela o sabe, dícelle ás demáis, que o chourizo sempre mantén máis. Ós coidamos que cando elas o fan así é porque con facelo milloran o porvir. As raparigas de agora con tanta decoración o maio olvidase de las con toque de acordeon. E dentro de pouco, estas rapaciñas, tendrán que emplearse todas en cociñas. Si cantos as critican ó miraleas pasar lle torceran a cara, acabábase xá. Maio malliño non cantes mentiras e dille alguhas cousas a estas raparigas. Entre as señoritas de moita etiqueta tamén vol-as hai que cambian a chaqueta. Mais como iles o ve las se derréten de amor, elas turran pra baixo pol-a combinación. Se viran o queu vin na Alameda do Cruceiro unha muller casada con un mozo solteiro. Hai unhas metrolas n'esta capital, que vos fan o demo en certo portal. Escoiten, señores, que vamos empezar a meternos co-as mozas d´esta capital. Eu estaba lonxe e funme acercando pra proder oir o que estaban falando. Si algunha das rapazas se atopa presente que non se poña rubia pra que non llo note a xente. Hay unha morena n-a rua d´os Fornos que puxo de peinado unha rede de cornos... Decialle por Dios meu Jacobo se que tanto me queres dareiche un biquiño solo. E costume n-os mayores das rapazas falar, máis nós coidamos que eso es´tavos por demais. E n-a Ferrería, cerca d´a Modelo, hay unha rubia levada d´o demo... Xuntaronselle as vocas e naquel momento tanto resonou "Miss Bandalleiro"... Que si cortan o pelo que si, tal como van, enseñan mais da conta ou deixan de enseñar. Moitas presumidas andan disgustadas, porque non foron d´as "Misses"proclamadas. N-as festas do Corpus serán proclamadas a "Miss Toribia" y a "Miss Chicharra" E pro ano que ven estánse preparando a Teresa borracha y o charramango. Tamen tiña os ollos negros como un carbón comame unca o demo parecia un salchichón. Nas mismas calles hay duas ou tres que ós solteiros fanllo ó revés. 314 Viñénme de alí e fun o xardín santa Catalina o que ali vin. Pero non asusten solo de estas calles que lle vamos decir outras interesantes. Doulles a saber as nenas pra empolvarse o chulería ai que falar co Demonio na sua carbonería. Fixeime nunha de elas e tiña na cara mais de media libra de fariña lateada. Na Plazuela de Sal hay duas rapazas que non lle pregunten donde teñen a casa. Empezemos na Barreira terminemos en Villar, e veredes despois que vai a resultar. E fixeime nunha que estaba cun sargento e tiña nos fociños mais de un kilo de pegamento. E d'esta rapaza temos que decir que o porta-lamparas a vicou n'o plovorín. Parece mentira haxa mozos agudos pois pra conquistalas teñen que ser viudos. O caso é que as duas con moi bó acierto aprenden o oficio no Carreiro Vello. Temos outras cuantas en Santo Domingo de moito postín os jueves e domingos. Pero teñan en conta todol-os clientes que ós que non paguen rompémolles os dentes. Elí hay unha casa non sabemos de quén, solo podemos decir que fai o coxo moi bén. Si algunha persoa se quere enterar, abrimos o despacho agora ó terminar. Xa que así o queren estas sinverguenzas que pintan luares y en señan as pernas. CARRABOUXOS NO CARBALLO. UNHA VEZ ENRISTRADOS SERÁN INDISPENSABLES NO ORNAMENTO DO MAIO 315 ESCOLMA DO ANO1935 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Rizan as pestañas pidan os cabelos y-ademais as cexas déixanas sin pelos. Xa se sabe qu'o que casa cunha maestra d'escola deixa de ser caballero pra faguerse espuma olas. C'as que se pintan os ollos c'oise carbón da cociña e por esta i-outras causas comen a comida fria. Cando van andando van faguendo yesca con un balanceo de barco de pesca. Porqu'o seu oficio é, ter coidado da cazola, barrer e faguer as camas o neno arrobar, si chora. C'oesas que cando se deitan non se esquecen do pijama, demostrando que se visten cando se meten na cama. Cos labios pintados d'un color roxizo parece que comen somente chourizo. Si maestras non oubese por andaren muy buscadas, ollade si quedan ricas, e dos cincuenta pasadas. Coa quela que vai o cine o teatro ou le novelas, porque saben mais que Lepe e non hai quen poda c'oelas. Inda que hay algun-a con cara de bola que si usa chourizo é d'os de cebola. Pero nunca vos casedes Con as que pelan as cexas, e que traen unhas maus cal si fosen mandongueiras, Ahora vamos as mulleres tamen uns consellos dar, pra que pol'os mozos d'hoxe non se deixen engañar. Hoxe a muller que convén, e sen dúbida a mestra, e millor da catro mil tendo en propiedad a escola. Dalles por se pintar morros, cesas e uñas ya si lles anda a barriga mais da semana en ayunas. E do mozo que non teña oficio, terra ou diñeiro recomendamosvos mozas non lle diandes gran creto. Vivirendes como reises tendo a vaca asegurada chova, neve, faga sol os lindos pesos nos marran. Coas que na cabeza botan pouca manzanilla auga que tomamos nos cando nos doi a barriga. Cunden no café por ver as cupletistas rapazas que lamentan como elas non ser vistas. No paseo diario da rua de Paz Novoa hay que ver o luxo que por alí roda. Pretenden as coitadas casarse con marqueses e pasan por engaños e miles de reveses. Rapaces d'Ourense ter moito cuidado por si vos casandes non salir burlados. De algunha e hoxe o día non se pode explicar de donde saen as sedas que leva a pasear Unha pretendeu non baile de moda casarse con un cacique de Celanova. Que hoxe as rapazas son nugallás e pol-as modas fan barbaridás. Cando o vaile van// moi requepintadas// deixanche os remendos// alá no desván 316 Xa non vale divorcio nin leis republicanas cargar con unha moza e botarse canas. Do Primeiro empezaremos Po-las mozas pintadas que porque non se casan andan disgustadas. Outra rapaza do barrio da Estación quixo casarse co dono dun millón. Si non fora o presumir yo bailotear ahora que xa votan ¡que ven iban a estar! Hainas que són simpres fregadoras e pasan pol-as ruas con aire de señoras. Levouna a Monforte e deixouna prantada y-agora a probiña tópase "preñada". Collan de este Mayo o consello aixiña ser mais recatadas e amigas da cociña. Algunhas non conocen a fartura do pan y-aspiran a casarse cun bravo capitán. Algunhas pol'a moda e por figurar non comen mais que nabos e patacas sin sal. Hoxe están de moda as roxas y-as moradas con rizos, permanentes e cas uñas pintadas. Yas coitadiñas esquecen a receta qu´en vez de capitán saliulles un corneta. E diste xeito e desta forma todas as mozas son unhas porcas. Haynas que estan lisas por diante e por detrás según a última moda que veu de Barbadás. O mais chocante das mozas d´Ourense e ca mayoría solteiriñas vénse. Tamén as da aldea teñen que rascar porque xa se pintan como as da ciudá. Hay unha rapaza xunt-o xardín que ten as narices como un cornetín. Non saben barrer nin facer a cama parecen muy agudas e son un-ha camama. Algunhas rapazas de Rabodegalo queren ser bonitas e son o refugallo. Outra rapaza da Rua do Villar tiñiu os fuciños y-a parte d'a tras. Hainas pintadas de varios colores com´as bervenas con moitos faroles. Unha pretendía ser a " Miss Pemento" e resultou a pobre enferma por dentro. Teñen a cintura en forma d´estralante e están lisiñas as probes por adiante. Quíxenlle ver a cara os dous fulanos e cuando lla vín quedéime pasmado. As mozas de Reza y-as d´Ervedelo pintan os ollos e pintan o cabelo. Vinvos n-Alameda a duas rapazas que pol-o paseo dánse por honradas Contaremos das mozas d´aldea e da ciudá, das modas qu´elas gastan e dos polvos.que dán. Algunhas de Ourense de moito lunar, por andar luxosas pasan sin cenar. 317 Estábanlle decindo as porcas das fulanas que por duas pesetas lle tocaran nas nalgas. As mozas de ahora son como as veletas, abultadas por tras e por didiante tesas. Así deste xeito e desta condición son as d´aldea y-as da población. Quedeime pasmado co que alí vín e fúnme correndo meter no Xardín. Dende que inventaran o pintar os pés andan ca cabeza de medio revés. Figámonos mais adiante nun bulto que se movía era outra tirada no suelo sabe Dios o que faguía. Metínme no Xardín a ventilar a cabeza porque viña atontado de que-eu vira n-Alameda. Algunhas rapazas do Polvorín rellenan o corpo con polvos de serrín. Figámonos en eles non os pudemos conocer pero os dous ben agarrados movíanse mais co tren. Quíxenme sentar n-un banco do Xardín cuando unha parexa pasou por xunto a min. Tamén conoce o mayo algunhas coquetas qu´en vez de gastar bragas gastan calzonetas. E unhas cuantas rapaciñas que presumen do seu tipo de tanto que nos rimos a todos nos pega o hipo. Ela moi pintada y-el un caballero empezaron a falar que aquello metía medo. Outra rapaza da Trinidá ondúlase o cabelo antes de cenar. Hay algunha co seu tipo parece un camión quixo a comprar o Cadavid pra carretar o carbón. Déuse conta ela de que a estaba vendo, e a tía fulana metéuse máis adentro. As de Seixalvo gastan "escarparís" y-as de Rabo de Galo unhos calcetís... E o que debía faguer estas cousas olvidar e mirar polas suas casas que as teñen sin arreglar. Pol-a maneira de bicar os labios d-aquel fulano parecían de cerdo e non de cristiano. As mozas dos Ponxos y-as de Papón untan os fuciños con bermellón. Este Mayo equivocouse pois coidou que poucas eran as mulleres de 30 anos que cortaron a melena. Pero ainda non contamos o que temos que contar que agora as rapaciñas todas se deixan bicar. Pero ela chorando pedíalle por Dios que non llas fixera que lle pegaba a tós. Todal-as rapazas sospiran por él... por quén él sospira non-o sabe ninguén. Así pasa un home honrado de noite polo Posío o mirar pra unha parexa dalle un escalofrío. Pero íl era un fulano d-ises dos mais randas andáballe dando palmadiñas na espalda. Este é o mayo mais lampantín castiga as rapazas do Puente o Polvorín. 318 A veira do Instituto a eso das once está o Chatarra coa rapaza que fai o que pode. Trae consigo moitos cheirumes porque este e o mes o mes dos perfumes. Despois levantáronse e fóronse deprisa pero moi canalla levantáball-a camisa. Un pouco mais abaixo un que ten cara de inocente arrímalle estopa e dispois anda muy quente. Hay unhas mociñas das que-n conozo que por presumir empeñan ó mozo. Tamén vimos o outro día no xardín unha rapaza que e do Polvorín. Ahora señores, deixémonos de política e vamos a falar algo das señoritas. O probe é ferreiro non ten que comer as lobas das rapazas devorano a él. Ela choráballe e pedíalle por Dios porque il lle quería quitar os pantalóns. Hai modistillas en Rabodegalo que non fan mais que ir o Parque Orensano. Sey d-unha rapaza que estaba no balcón y-o mirar pr´arriba víase a función. Tamén conocemos unha de Peliquín que vai todo-los dias co mozo o Polvorín. O outro día fumos os catro a pasear e no campo de San Lázaro tivemos que parar. Unhas ligas negras o pantalón azul y-os sostés que tiña parecían un baul. O noso mayo e unha gran capilla donde confesamos todal-as rapaciñas. Chegamos os jardís as duas da maña vimos unha parexa alí na oscuridá. Este mayo tén unha rapaza que é a mais fea que hay na Rabaza. Escoiten c-o mayo vai a falar das misses mais guapas que vamos a nombrar. Ela estaba media dormida y-o moi granuja facíalle cosquillas. Ten unhos fuciños tan empimentaos que mesmo parecen os dos marraos. Vimos unha rapaza moi repintada metida n-un portal toda escangallada. CRÍTICA AOS HOMES Hoxe os homes pasan antr-a xente c'o pelo ondulado a la permanente. Cando teñen novia van tan arrimados que os "quintos" parecen "soldados". Este pillo, pillo e medio que hoxe bos está eiquí anda sempre co Viruta son dous fletes de postín. E van tan bonitos e tan "postineros" que pol-as señales son "peliculeros". novas de Ourense cuidado con este pillo figo o mismo en Barcelona e deixou alá un fillo. E mismo dan ganas con moita finura de romperlle a marcha pol-a soldadura. 319 CRÍTICA LOCAL - SOCIAL Chamamos a mis Barbaña pra botadura e mandounos madriña a sobriña do cura. O Moure de Paderme queria unha carteira pero non lla demos pra que non se perda. Os nosos diputados son traballadores e de política moi concedores. Cuando foi a crecida o capitán non soupo e no barrio da Chona ubémonos afogar. E nos, bós galegos, queremos imitalos pra que non se morra o dos antepasados. A ver se vai a pasar como ca plaza de Abastos que nunca se terminaba porque gastaron os cartos. Temos un alcalde que e muy bo señor que desde que entrou puxo esto millor. E unha pirámide casi invencibre sino da raza e da nosa estirpe. Van a reformar as Ruas ourensanas d-esta vez, e certo non son promesas vanas... Chegamos oxe a Ourense encontramos cousa despanto os municipales gastan puño blanco. Do matadeiro non falaremos por estar tocado de todo-los demos. Farán no Xardín unha gran estación y-on apeadeiro na calle de Colón. Este señor si que a acertou sinón tiñamos mais choques de coches dentro da población. A nova Corporación do Ayuntamiento felicita o noso mayo pol-o bó acierto. Tamén o Barbaña desaparecerá por ca van cubrir cun túnel de cristal. Sopla o Roquiño e sopla o Vigués, sopla o Losada ¡Dios mio que tres! N-il foy o mayo hastra Zamora, e ganou a volta en media hora. Quedéiche pasmado vindo d-Alameda ahora a plaza d-abastos dache gusto vela. Con tantos que soplan meteume nun brete, que ande o Bragado buscando un clarinete. Con estas obras de rebimba o mallo, Ourense resolveu o problema do traballo. Ahora falaremos do ferrocarril, que xa está funcionando desde o mes de Abril. E si clarinete a Banda non ten busquen o Cabaza que sopla mais con tren. Pro de Agricultura hemos de mandar e calquer cacique que sepa cavar. Ahora en Ourense estamos muy ben ca plaza D´abastos a via do tren. Hai tantos chanchullos // dinse tantas cousas // estamos abraiados// non chesomos tontos. 320 Gracias a iste señor que a vay a terminar porque non quere que vayan alí a enredar. A praza de abastos é digna de atención porque os carniceiros regalan o xamón. Trinta sacos por segundo xa o temos aprobado que salirán de fariña, pros obreiros sin traballo. Sopla a Teresiña de moito sandiós, sopla o Barrachina yo señor Quindós. Tamén o matadeiro é digno de atención por ser o orgullo a nosa población. Y-entón as leiteiras non queren carretera por virse lucindo nos coches de primera Coa festa dos Mayos honramos á Terra por ser unha festa tradicional de éla. Ahora Ourense está de moda cos novos guardias que puxeron da porra. De Monte Alegre trouxemos os paus pero a obra foi feita polas nosas maus. CRÍTICA POLÍTICA Unha pro S. Payo Xordo do que non hai abogado pra que o oido lle devolva os gallegos diputados. Será presidente un albardeiro que e concexal y-é espavilado. Do ministro da Facenda vay o Astray Caneda que é home de inxenio en cuestións da moneda. Pra qu'as nosas peticiós nos escoite desde agora, como son darno traballo i-o ferrocarril Zamora. Ramón Carniceiro tamén é ministrable e en Gobernación vai estar admirable. En Comunicaciós tíñamos pensado enchufar o Vilanova é o pobre está "parado". O Goberno que formemos será de coalición vai durar sete anos pra salvar a nación. A carteira do Insino témoslla gardada pro noso "don Leuter" que non sabe nada. Do ministro da Facenda vay o Astray Caneda que é home de inxenio en cuestións da moneda. Temos un programa moi definido colocar os parantes e mais os amigos. En Comunicaciós tíñamos pensado enchufar o Vilanova é o pobre está "parado". Pro de Agricultura hemos de mandar e calquer cacique que sepa cavar. Contamos con xente pra gobernar ahí vay unha lista que vos ha gustar. Gracia e Xusticia o López (Don Eladio) que sabe de leyes mais non e letrado. Pol-o de Obras Públicas foi forte a pelea posto que eran moitos que querian esa breva. Vos sondes bos gallegos //prestade moita atención // un bo camiñante // falou con razón 321 ESCOLMA DO ANO1936 CANTO PRIMAVERAL Ei ven o mayo galán e frolido pol-a lua chea naceu pequeniño. Silba en flauta fina festeiro cantar o cantar do mayo pra todos brincar. E para cantarlle salenlle o camiño coros de paxaros con albas no pico. Ei ven o mayo frolido e galán todal-as rapazas amores lle dan. Din que trai as herbas para namorar i-o carabel roxo da veira do mar. Ven cheo de froles ven verde e lonzal nos campos frolidos botouse a rolar. CRÍTICA LOCAL - SOCIAL Veñan ver o Mayo que foi moldeado polos "caras duras" Rabodegalo. Están os veciños cheos de coraxe por si algún edil comeo do follaxe. O servicio de autobuses e unha indecencia nunca topas un a pesar da competencia. Quen tales marcas fixo mala intención tiña puxo a mais de catro con carne de galiña. A praza de Abastos por fin xa traballa; certo que produce ¡pero hay que pagala! Ca banda da República foron condecorados en Orense unhos señores muy aproveitados. Porque alí está alta e moy erguida a casa do Añel muy fora da linea. Os veciños de Ourense van ter que aguantar pagar renta perpetua sin a amortizar. E por mor da Banda chámanlle bandidos, ahora que algún d´eles xa eran conocidos. O Añel na Habana ganou experiencia il púxose rico e a mal ca conciencia. De administrador, o Felipe un xenro logrou colocar a estilo estraperlo. Empezamos a decir de este Ayuntamiento que ten gobernadores que non valen un pimento. Regresou de Cuba e non perdeu o tempo foi dono da calle e do Ayuntamento. Entraron co estraperlo e muy caladiño ahora non os bota nin o Manoliño. A carne conxelada ós galegos fastidiou i-as nosas becerras non saen de Estación. Na praza das Mercedes talaron a arboleda e ahora quedou que da noxo vela. O que teña prisa pra ir a estación non tendrá autobús e irá de peatón. He pra os obreiros de todas as crases pedimos traballo baixo sanas bases. 322 CRITICA POLÍTICA O señor Azaña e bó republicano por iso ha de cumplir o programa pactado. As Autas de Ourense e mais de Granada son pros caciques gran pucheirada. Cando Bugallal alá na Monarquía nunca se desfixo canto aquí se facía. O señor Azaña fixo o que debía botar do Gobierno todos da monarquía. Vai ser elexido novo Presidente e nos preguntamos si sirve un do Puente. Triunfou eiquí a Ceda con éxito rotundo está o señor Añel con un dolor profundo. Agora as direitas moi pronto van ver como todos obreiros teñen que comer. Pra faguer o mesmo c´o señor Zamora sirve un mismo guardia d-ises da porra. A salvación da Ceda está no Villarino. "O Pájaro Negro" vay ser un torbellino. Estaban sin traballo cheos de miseria mentras engordaban todos de caverna. O noso alcalde e socialista e ós da caverna chamanlle extremista. Dos da mayoría, saliu como centrista Taboada, antes agrario como foi fiscal O señor Lerroux foi falso e cruel mentras gobernou ven o diu a ver. Pois hasta agora foi todo un folión soulo houbo un que non foi ladrón. O pobre de Espada non sei que vai pintar de diputado ahora si está pra o xubilar. O señor Gil Robles vive no atraso e por iso mesmo xa foi o fracaso. Orense pucheirazo foi lei eleutoral pero o de Madrid ¡foi fenomenal! O Bugallo Pita e tipo pro estudiar sobre todo de noite vestido de seglar. A su influencia nadie desbarata empeza nos curas e sigue coas beatas. Ahora que os caciques xa perden a paciencia porque alá en Madrid fanlle a competencia. Entonces pra Galicia acabóuselle o desprecio con que a miran os nosos compañeiros. Dalabor do Anibal Lamas millor e que non falemos nin el pudo ir a mais nin a República a menos. Tamen señores qué dicen da Plaza d´Abastos ¡o que figueron ahí pra tantos cartos! A nosa irmán Cataluña estavos impaciente por ver poder gritar: "Viva Galicia Ceibe". Buscabaremos nesta terr //o zume que un día // estragou a envexa // con feridas fondas 323 Están os galeguistas a mar de contentos, pois leva o Estatuto na popa do vento. Con tanto buchincho que alí figueron: non figueron mais porque non puderon. Ahora daránlle conta da súa trangallada pois non manda Lerroux que manda o señor Azaña. Alcaldes, secretarios curas e usureiros repartirán o mando cos novos conselleiros. Esto si que está mal e non se debe consistir que hay buchinches de peso e non se pode un revulir. No palacio das Cortes do noso Parlamento o señor Gil Robles anda muy contento. Alcalde Manoliño a ver si te d´as maña e logras dar traballo no tubo do Barbaña. Triunfaron os nosos con moita valentía e caro nos costou barrer esa porquería. Dice que Azaña e unha gra figura e cuando él falaba non tiña candidatura. Inda que xa e vella a idea ista ahora eso dos tubos foi moda Socialista. Estas palomiñas que traemos nós no Mayo fixéronse separatistas o ano pasado. O ex presidente non sei que lle deu que de un golpe solo non se sostuvo e caeo. Si de alinear as casas se fai ley republicana non se hay que olvidar da calle da Habana. E saben vostedes porqué se fixeron vendo os atropellos que con Galicia cometeron. Don Miguel Maura figura eminente republicano conservador mui competente. Continuan enchufados na Diputación unhos señoritos que non son de situación. Ahora están muy contentos e muy caladiñas porque dentro de pouco van a ser regionalistas. Nas outras cortes fixo muitas tretas e nas eleuciós foise cas dereitas. Agora que chegan as eleucions municipales xa veremos a ver quen salen concejales. Logo vamos a ver o Bóveda Otero Pedrayo e Risco gobernando a nosa Terra como Ministros. Pois fai como o zorro con mañas entrañas que perde o rabo pero non as mañas. Martinez de Velasco xa non ten que ver pois hasta Gil Robles non-o pode ver. Alégrate Galiza qu´o Mayo asi cho envía co Goberno que temos terán a autonomía. Votaron os vivos votaron os mortos y-hastra por votar votaron os porcos. O señor Azaña mui bo gobernante o Frente Popular sempre o ten por diante. Acábase o cacique que nos desgobernaba Galiza co Estatuto deixa de ser escrava. Da fe o notario de que era legal, e pra ir o copo votou hastra o can. 324 Vivan os republicanos berra o mayo sin cesar e pra xuntalos a todos viva o Frente Popular. Dainos pr´acá un premio qu´o Mayo xo-amargou ¡viva Galiza ceibe! e ronco se quedou... E tamén votaron todos os ausentes mais inda con esa ganoulles o Frente. O noso Mayo que nos da esta crítica non quer que se fale nada da política. Hay certos caciques que é xente formal y-en cuestión de votos nada lles sabe mal. Levántate mayo e vótate a andar cun sonoro viva o Frente Popular. OBRAS NA CIDADADE A calle de Santo Domingo quérena asfaltar pero os veciños nos se queren sonar. Dicen que van facer as obras do goberno, pero este noso Mayo dice que será pro inverno Que van facer unha calle central que desde a Barreira a Plaza de Abastos vai. CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Falaremos das rapazas d-o arrabal e terminaremos pol-as da capital. Hai unhas mozas que son da Farixa e a xente o velas pégalle a risa. Gastan un chisme como dous vitillos como d´un becerro que ten dous fuciños. En Rabodegalo hai boas rapaciñas que van o paseo moi arregladiñas. Non se pintan moito nin son presumidas nin tampouco d-isas que apretan a barriga. Pois xunto o ponte novo fumos a descansar, topamos unha mozque acababa de mexar. Teñen unhos mozos pinta de granuja por eso lle miraron si tiñan a barruga. Hai unha en Reza que quere ter a don e ten un mozo que pasa de pasmón. Hai unhas mozas mais pra-lo do Puente que fai unhos meses andan mal do vientre. Hai unhas rapazas no Polvorín que son mais feas que un porcoespín. Todas elas queren empleados do Estado pero vai a ser mui caro bocado. Debeunas de picar un bicho pezoñoso que o parecer debía estar rabioso. Visten mui ben o pelo mal peinado e a mais de nombre chamase Renabo. Veñen o paseo mui ven arregladas pero as mais de elas están estrangalladas. Cando van andando van facendo yesca, que parecen herbas que se chaman xestas 325 Si algunha con esto lle dan amarguras que no faga caso son os "Caras duras". Yo subir as enaguas podémoslle apreciar unhas cousas coloradas, que empezaban a cheirar. E si encontra sitio muy malo vai a ser votalo do burato sin podelo reprender. Son as mais presumidas de todo rededor e buscan un parvo que lles faga o amor. Unhas medias negras, as ligas coloradas, yo pantalón que tiña parecía unha empanada. Chegan o paseo fala que te fala esperando o domingo pra poñerse de gala. Presumen moito de fuciño pintado e un pouco que teñen está casi gastado. O Mayo ven disposto con moita razón, a mermurar d´as mozas de esta población. Unhas van pretas e cheas de ferrancho levando tres vallestas, duas rodas e Gancho. Vamos a falar algo das rapazas que se parezcan as cucarachas. Esta rapaza por presumir, vai po-la calle feita un maniquí. Estando no paseo eu o outro día arrimeime a unha decíndolle que quería. Acérquense mozas sin preocupación non vaya ser o diantre que veñan sin pantalón. Porque hay un grilo que anda buscando por donde haxa herbas pra irse deitando. Deume dous tortazos de soberanía, esí que me tirou creín que me comía. Eiquí ven o maio moi desenfadado pra falar con todos sin porlle un candado E choran as merlas enriba das polas suas doces bágoas son trinos de vida. As treitoiras cantan Con moito cariño: ¡robeillas a un vidu do seu cuturiño! Omayo empezou xermola a vexetación i as vellas empezan a sentar no sillon Teñen as cerdeiras as froles moi brancas e todo parece vivir o froito da esparanza. Xa non queremos pensar na aldea pasamolo mal e habera que irse dela Vístese de colores os nosos montiños i o campo arrecende a moitos olores . As vacas ainda dan leite con nata cargado de calcio, moi sano pos nenos O noso labrego de novo ao traballo namentras pensando nas penas do ano. Chorade mociñas que logo marcharemos gañar os cartiños que aiqwuí non temos Un forte ruxir do carro o chideiro de pau de carballo aguantando enteiro Cando regresemos faremos moitas contas e xuntos viviremos amores e contos 326 ESCOLMA DO ANO 1939 CRÍTICA POLÍTICA Acabóuse a guerra ven a primavera, porque os roxos levaron unha panadera. Por todas estas calles oxe fai tres anos pasaron os salvases cos puños levantados. Rusia está de luto, Inglaterra escamada, porque Alemania vaille dar a estocada. Oxe estou contento, porque conseguín, ver lexos de España a troupe de Negrín. Que cousa mais rara, que prisa leva, quere acreditar que é camisa vella. Viva a General Yagüe, viva o General Franco, viva a nosa Burga, e Queipo de Llano. Dicen que Negrín marchóu o extranxeiro levando pegado todo o diñeiro. Dicen de Inglaterra, y-é ven notorio, que fai poucos días hay servicio obligatorio. Camiña Mayo novo dispoixas de berrar: ¡Franco, Franco, Franquito y arriba España xa Ela é unha fulana moi ben estornudada en cambio o novio esperáballe a cria As rapaciñas de ahora pequenas e barrigudas van por a calle feitas unhas burras. Pintan o pelo, pintas os colores e van o losada a ver si lles fan favores. Subihon as cousas //sin,explicación //os.que teñan fame// morrerán sin compasión Ias amas de casa /somentes fan chorar // non teñen azúcre // pra os nenos lle dar As cousa van mal// poden ir a pior// Deus n¡os libre doutra//e o faga mellor Como non podería ser doutro xeito, a guera empezaria a notarse na temática das coplas, por suposto a nivel político, que desaparece das mesmas, pero tamén no que sempre fora o tema central das mesmas: a crítica á muller. Unha queixa nas coplas quixemos poñer pra quen-as oigan e tamen as poidan ler Son as fadas negras do meu camiñar coma raios que me cegan ate facerme chorar As cousas pasan ou poden pasar temos nos a culpa non a ten naide mais As cousas pasan ou poden pasar temos nos a culpa non a ten naide mais Unha queixa nas coplas quixemos poñer pra quen-as oigan e tamen as poidan ler Son as fadas negras do meu camiñar coma raios que me cegan ate facerme chorar 327 ESCOLMA DO ANO1941 CRÍTICA LOCAL - SOCIAL Este mayo típico trae a Ponte Vella, que en toda Galicia non na ai coma ela. Pois non hai razón a tanta careza, que valga en Orense o kilo duas pesetas Votáronlle unha multa de sete mil de nada pero eso non lle importa pois ganas na semana Ten as cepas torcidas redondas e ochavadas ten-nas de esquina a medias ovaladas Eu dos carniceiros non quero falar, pois a todos iles habia que fusilar Cerrou un taberneiro o despacho do viño hasta que se poña a seis reas o cuartillo A festa de Corpus vai estar mui animada porque vai cantar o Orfeón "Unión Orensan" Un gran Coliseo temos en Orense chámanlle Xesteira donde vai mui boa xente. Son desaprensivos e moi mala xente, pois iles mismo dicen que son os amos de Orense Dos tempos pasados debemos recordar: cantaba "Ausencias e Anhelos" I-a "Voz d'o Mar" O xardín da Burga e unha preciosidad pero os cartos que costou foi unha barbaridad Pero todo isto vaiselle acabar; o fiscal de Tasas vainos alinear Ai outras duas obras de partitura genial: "O regreso a Patria" i-o "Carnaval" Isto esta a altura das grandes capitales pois temos en Orense hasta Pavos Reales Si fora eu quen mandase en esta ocasión mandaba a todos iles o presidio de Mahón Tén viño tinto e blanco que non-o ai como el, chámase Gerardo na esquina de San Miguel. Pol-os panadeiros vamos a empezar pois a todos iles habia que deportar. O mismo as panadeiras xa teñén o solar, i-os cartiños xuntos pra poder obrar. Tamén os patateiros teñen moito que rascar, e vai chega-lo día que o van ter que lamentar Casi ningún tiña un real, que se anden con cuidao, e si non que llo pregunten o Nemesio d'o Bellao Andabanse chorando que non ganaban nada, i-a que mais i-a que menos OBRAS NA CIDADE Estamos mui contentos Pois xa fixo n'Alameda Un muro de contención Da nova corporación Do paseo d'as Palmeras Todo o mundo contento pois fixéronlle os asientos ó estilo Renacimiento 328 O xardín da Burga e unha preciosidad pero os cartos que costou foi unha barbaridad ESCOLMA DO ANO 1942 SIN CLASIFICAR Con este maquinismo que o vento fan andar as coplas dos mayos nos deben comprar. É vos secretario de esta Comisión un bo orfeonista que traballa na "Región" Non seguimos contando, sinon vanse a marchar, porque dicen que contamos que non é verdá. Santa Cruz bendita fará un milagro que nos dén un premio os señores d´o Xurado Si nos dan o premio queda convidado no "Camajuaní" on cabrito asado. Traemos unha cabaza con algún viño por si temos sed beber no camiño. A auga de esta fonte non se pode beber que deste de "muermo" se pode coller. Levántate Mayo non digas máis verdades, non sea que te prendan os municipales. Señores e señoras afloxen os ochavos pra ver si siquera xuntamos unhos clavos. Con esta maquinaria que o aire fai andar traemos o mayo porque quere pasear. Escoiten señores si queren escoitar as coplas deste mayo que as vamos a cantar. Ahora Mayiño vamos seguir o camiño que aquí xa acabamos e inda nos queda algún viño. Bendita Santa Cruz, vai facer un milagro que o primeiro premio nos dé o Xurado O musgo veu da Corciña a madeira de Pontevedra as flores de Lugo yo autor desta terra. Ahora, señores, poñan atención porque lle vamos dar unha gran satisfacción Escoiten señores si queren escoitar e poñan atención o que vamos a cantar. O Mayo foi feito alá onde o Puente, e foi moito o traballo o traelo a Orense. Aquí ven o mayo disposto a cantar, d´os festexos do Corpus vamos empezar. A festa dos Mayos e de tradición por eso a organizaron os rapaces d´o Orfeón. Este noso Mayo deunos moito traballo pra coller os pinos ya madeira de Carballo. Dispénsennos todos os que lle hemos faltado e dénnos o premio que ven o amargamos. Si nos dan o premio xa temos proyectado unha boa merenda a base de polo asado Hoxe vistiase de cabaceiro pra ver si gana o premio primeiro. O mayo corría moitos non gasta "gabardina" leva roupa de froles d-unha cheirume fina. Pra que vivamos // cando sexamos maiores// e que nada nos falte //sin penas nin dores. 329 Levántate mayo e despídete ben que por aquí non volves hasta o ano que vén. Por guantes leva toxos, e por zapatos paus, e canta as copras ledas d-os seus curmáns. Escoiten señores si queren escoitar yo que non escoite pódese marchar. Velo ahí ven o Mayo por Ourense adiante pra tempo de guerra venvos ben campante. Copras do mayo benditas, decídelle os do xurado que ben merecemos premio por o que temos cantado. Tuvimos que sudar pra facer o Mayo pois madeira e puntas oxe está muy caro. Velo ahí ven o Mayo chegoulle o seu tempo, non é estraperlista e mais ven contento. Levántate mayo e para de cantar, ¡busca aver si topas quén te leve a xantar! As flores yo musgo quixémolo comprar non tiñamos cartos e fúmolo roubar. Velo ahí ven o Mayo deixádelo vir que non ven por mal, vense divertir. Aiqui ven o mayo vestido de flores pra cantarlle a ustedes as coplas millores. Vamos saludar os da Comisión si nos dan o premio cantamos no espolón. Levántate Mayo deixa de falar que de tanta leria pouco vas gañar. Non te levantes mayo, e sigue dando a lata, a ver si algen che tira un saco de patatas. Escoiten, señores, e poñan atención, que o mayo ven disposto a armar revolución… Escoiten, señores e poñan atención que é o que di o Mayo en todo ten razón. As copras d´iste mayo son a pura verdá d´o que pasa en Ourense e fora da ciudá. Levántate Mayo e dille os do Xurado que calquer dos premios tes ven amargado. Vamos empezar a decir verdades anque nos diseñan os municipales. É un orensano da calle Colón traballa de mozo na misma estación. Yo número de festas máis sensacional que non toque nada a Banda Municipal. Chámanlle ó Stadium Cardenal Cisneros debíanlle chamar o campo fulero. Un número bonito e de moita duración que canten na Lameda os rapaces do Orfeón. Pero todo esto pódese arreglar, que pidan unha ley pra poderse descasar. Das festas do Corpus vamos falar algo pois pensan facer carreiras de galgos. Pois si está bo día avédelo de ver solo en anuncialo empeza a chover. Tamén do Orfeón algo vou falar pois o que ocurre aino que contar. 330 Pasemos a outra cousa de máis envergadura e demos unha volta por a plaza da verdura O mellor d´os números que pensan traer o final d´as festas é a cena que van ter. E pra ser persona n´hai mais que falar, collen cen mil pesos, mercan un solar. E un bo rapaz e de corazón pois no santo d´él combidou no Orfeón. Tamén pensar facer os d´a comisió un coro n´o xardín y-a feira d´o mantón. Falando da guerra todos saben moito ha acabar axiña polo tempo enxoito. Forón directivos a cenar a o Puente, e estaba muy contento porque foy o presidente Eso esá muy visto e resúltalles barato, pero éles o que queren, é que a xente pase o rato. Santa Cruz de Mayo día d´alegría s´eu tivera cartos xa ch´o eu diría. Deixemos a artista que baile o garrotín yo Ayuntamiento que termine o xardín. Tamén pensan facer algo sensacional. inaugurar pr´as festas o Estadium Municipal. Vamos a faguer un pouco de historia de tod´o que pasa nesta ciudad nosa. Non lles falaremos máis das curiosidades porque nos van prender as autoridades. Andan de cabeza co a suba do recibo, e non hay outra comerota prá algún directivo. Primeiro falaremos por a causa principal do novo reloj que ten a Catedral. Ahora señores vamos falar de alegría, porque en todo este mes hoxe é o millor día Deixamos o Orfeón que se escomande o Roque, as rapazas de agora vámoslle dar un toque. Os cortos de vista están d´enhorabuena pois os números vense casi desde Ribela. Según nos enteraron e foy es´outro día esta comisión anda con picardía. Ven por ver as cousas que baralla a xente que din que anda tola no tempo presente. Y´os xordos tamén poden estar contentos, pois a campana sona millor que en ningún tempo. Pois seguramente y eso está aprobado, que a comisión é a d´o ano pasado. Din que o pan e pouco, que non andan fartos e non saben onde han meter os cartos. Agora, señores, vamos a deixar eso e vamos a falar un pouco <estraperlo>. Algún d´a comisión anda muy contento porque se reunen n´o Ayuntamiento. Y-os mozos d´agora van tan de parranderos que parecen todos unhos caballeros. Sabemos d´algunhos que a forza de roubar están facendo casas no millor da ciudad 331 Tamén as panadeiras antes non comían mais que un-ha sardiña y-andaban o emprestado Si esto sigue así con tanta careza veremos os rapaces que nacen sin cabeza. Multaron un veciño por facer augas na calle anda protestando, elle millor que cale. Deixemos estas cousas pra ley do novo Estado, ¡O que sin tasa xa botará o bocado! Deixemos a artista que baile o garrotín yo Ayuntamiento que termine o xardín. Pois non hay dereito, e muy natural que paguen tres pesetas por ser da capital Xa teñen contratado cinco ou seis rexionales n´a Lameda d´o Cruceiro tocarán os timbales Das festas do Corpus non quero falar porque pro que valen e millor calar. Xa fai tres meses nombraron comisión e pensan exhibir o amigo Verdellón. Temos un Stadium pra xogar ó fútbol que nin é Stadium nin cousa que o fundou. Todo se che volve tíosvivos e barracas, pero sin embargo non vaixan as patacas. Tamén pensan poñer no medio da Plaza un rapaz de Ourense que come corbatas. E non hay dereito que en esta capital non axa un Stadium chamado municipal. Xigantes cabezudos eso xa está visto ya Banda na Lameda dándose moito pisto. Come as corbatas e tamén sombreiros número bonito pra atraer os forasteiros. Oito ou dez pesetas vale un repoliño vale máis comer pulpo e cacheliños. Deixémonos de festas e de fogo volador e que suban os xornais pra estar de bon humor. Pois pode ocurrir seguro unha pelea pos casi todos eles con músicos da aldea. Yos traballadores co xornal que ganan non podrán comer máis que ensaladas. Do Ayuntamiento algo bou falar e so da censura o deixa pasar. N´as festas do Corpus tendrán ocasión de saber cuantos forman esa comisión. Oxe os guisantitos yas patatas novas solo os comerán as revendedoras. Temos un Alcalde non pode ser millor ya Corporación algo superior. Cuatro bandas de música e gueiteiro pra tocar n´o fondo d´a Lameda pr´as criadas ir bailar. A todas as verduras puxéronlle taxa yos primeiros días a plaza estaba escasa. Pensan nos facer milloras en Orense e multas as personas aunque sean do Puete Y-as cucañas n´a barronca non´as pensan poñer, pois o ano pasado naide as foi ver. 332 Yo día d´as Misiós será sensacional pois pensa o Orfeón cantar n´a Catedral. Y´os xordos tamén poden estar contentos, pois a campana sona millor que en ningún tempo. Temos en Orense cousas nunca vistas e pra ter de todo temos hasta artistas. Xa andan avisando os orfeonistas, pero non vai naide, van solo os solistas. E qu´os taberneiros como un padriño pra facer diñeiro bautizan o viño. Debutou en Orense unha artista de fama pero como artista non vos vale nada. Pero o Orfeón como é de postín ten de manda mais o amigo Narcisín. E d´os panadeiros tamén hay que falar que cada panadeiro se compre un solar. Esta nova artista e das do mentón e como é delgada pesa un cuarterón Sólo lle faltaba a toda esa xente que mande n´o Orfeón un pequeno d´o Puente. Hay estraperlistas nos tempos d´ahora que queren ser ricos en unha hora. Foron catro amigos a pescar a caña yo que che pescaron foy a gran tallada. Forón directivos a cenar a o Puente, e estaba muy contento porque foy o presidente. Puxeron un Conserje seica interinamente pero resultouche que quedou pra sempre. Yo día siguiente estuveron pensando si comer as merluzas na casa do Servando. Andan de cabeza co a suba do r´o recibo, e non hay outra comerota prá algún directivo. Ya ahora resulta por casualidá que ven sendo amo de toda a sociedá. Están oganizando outra gran cazata pero que resulte algo máis barata. Deixamos o Orfeón que se escomande o Roque, as rapazas de agora vámoslle dar un toque. Cuando as elección fixeron a patota e xugaron cos socios igual que unha pelota. Pois solo no viño dixo o taberneiro deixaron temblando un bocoy enteiro. Primeiro falaremos por a causa principal do novo reloj que ten a Catedral. Resulta que nombraron médico pro sociedá con un sueldo fixo que é unha barbaridá. Falemos de cousas de máis sensació, que pasan cos tendeiros desta población. Os cortos de vista están d´enhorabuena pois os números vense que e maravilla Porque lles deu a gana subiron a cuota, pero xa saben eles que van a bancarrota. Si non fora o medo da Fiscalía puñanse ricos coa venta dun día. 333 Chegaron a vender un taco de xabón por o que valía un kilo de xabón. Ante tales cousas o noso cabeceiro arrenega o Demo e márchase lixeiro. A culpa destas cousas non é do novo Estado, algún que outro bandido debía ter fusilado. As velas de sebo chearon a derretir vendéndoas por montera o precio que quixer. Ya ahora vou falar algo do estraperlo porque o que pasa davos pena velo. Si non mirade ben pra certos panadeiros, que mercaron oas casas e gastan bos sombreiros. Hastra nas conservas oube estraperlar, vendíanas por pulpo vera calamar. A palabra estraperlo ai que suprimir, pero mentras vivan avos de existir. Hasta os pescavilís medraron como mar vendendo a doble precio e-o novo "estrapelar". Oubo algún tendeiro do barrio da Estación que coas "viguesas" fixo un fortunón. E un-a vergoña o que pasa en Orense, pois pol-o "galarucho" vive moita xente. Venden por merluza o peixe sapo, e por calamares astiras d-un farrapo. Tamén cos xastres se hay que meter, vale máis vestir con roupa de muller. Pra poder vivir esa xente toda como non hay nada comerán cebola Tamén as d-aldea venden o leite por o precio que costa un litro de aceite. Dous mil reás cobran por unha chaqueta e cincuenta pesos por unha bragueta. Dende que as patatas puxeron a ración, o mayo xa non pode sostér o pantalón. Unhas zapatillas costan cinco pesos y-o cabo de dous días botan pra fora os presos. Por negarse o pago dun mal pantalón fixeron un embargo cerca da Estación. Pásalle o mismo co-a fariña e co leite; a vica non-a vé nin tampouco o aceite. Tamén os carniceiros o Agosto fan n´un día burlando a vigilancia que impón a Fiscalía. Mil pesetas costa hoxe un mal gabán ¿qué non costaría si fose de "astracán"? Carne non a proba, de porco nin de vaca, y-o coitado non fuma porque non ten petaca. Y-os d´os comercios co-as roupas de vestir pagan moitas multas pra volver delinquir. Vale máis meterse dentro de unha choza, yo votar pra calle salir con caroza. Así d-ista maneira tópase o coitadito, coa barriga valeira e sin probar o viño. Non teñen enmenda, pan duro hay que dar, ¡na nosa España grande moito hay que renovar! 334 Acabóuse a guerra ven a primavera, porque os roxos levaron unha panadera. Que cousa mais rara, que prisa leva, quere acreditar que é camisa vella. Camiña Mayo novo Xa lles falta pouco pra cexas non ter pero de pintura Oxe estou contento, porque conseguín, ver lexos de España a troupe de Negrín. Dicen de Inglaterra, y-é ven notorio, que fai poucos días hay servicio obligatorio. En tempos as mozas cortaban o pelo e ahora non saben como han de traelo. Dicen que Negrín marchóu o extranxeiro levando pegado todo o diñeiro. Rusia está de luto, Inglaterra escamada, porque Alemania vaille dar a estocada. Fan un poupizo com´as galiñas e van coleándose com´as sardiñas. Por todas estas calles oxe fai tres anos pasaron os salvases cos puños levantados. Viva a General Yagüe, viva o General Franco, viva a nosa Burga, e Queipo de Llano. Andan no paseo que se poden ver hay pozas que a casa deixan de barrer. CRÍTICA XÉNERO: MULLER Compran <bocadillos> de queixo e de sardiña, e dícenlle os veciños ¡Qué rica vid´a miña! O mayo ven disposto como vella costume, falar das rapazas e do seu cheirume… As que van ó café e que son moi modernaspronto as veremos a beber por as tabernas. Son os que engordan co mal da población millor era mandalos formar un batallón Deixemos, por ahora, en paz a ises bocazas e vamos a falar un pouco das rapazas.. Pronto as veremos por as calles fumando un puro habano seguirán chupando. Algunhas poñen rulos e gastan carmesí: ¡Parez que van dicendo Pepino estach´eiqui! As mozas d´ahora son muy modernas xa pouco lles falta pra enseñar as pernas. Non é de extrañar que como son modernas hasta hay algunhas que afeitan as pernas. Ter coidado mozos si vos enamorades non facelo de nadie que ande en oscuridades. É que hay algunhas que son muy sencillas que se gastan a saya por riba da rodilla. Arrancan as uñas pra conquistar e pelo a pelo tratan d´arrincar. Poñen esas medias para presumir//Din que son de cristal/ pero a elas dalles igoal Polvos para a cara// e moito colorete// paracen mascaritas // enriba dun cubete. 335 Gastan zapato de moda lixeira que parecen zocos que venden n´a feira. Algún que se casou fixo dúas semanas tuveron a gran bronca e non ocurriu nada. Van as señoritas d´eiqui para alí c´unhos sombreiriños de quiquiriquí. Gastan os cartos en frascos e pinturas y´a hora de comer apretan a cintura. Un recién casado díxollle a muller como eres algo tola non te quero ver. Onte no paseo viu o noso Mayo a mais de catro mozas vestidas de "payo". Conozco unha viuda que se quere casar e todo canto gana é pra se pintar. Entonces a muller díxolle o marido devólveme os cartiños que gastei contigo. Levan us vestidos de nova fantasía y-abríanselle as bocas frente unha dulcería. Algunhas señoritas andan muy animadas parecen muy bonitas por estar pintadas. Dinche mil pesetas pra unha luna de miel e solo me levaches uha vez en carrousel. Falaban de darse un gran atracón de pan con cebola o non haber Xamón. Na alameda, as veces, hay mozas de olé pois o ver un mozo ¡olé! ¿ou como é? Tamen unha viuda que non fixo un ano andaba vestida de moito colorado. Outras decían, frente ó escaparate "¡Eu por un vestido fago un disparate!". Na calle d´o Villar unha moza "payola" dixo que alí había moita "cebola". Pois o colorado chama a atención e podía ver millor o amigo no balcón. Por unhos zapatos de "birbiriquí" ay moza que fas o papel de Mariquí. O tío Xan d´Outeiro non sabía que faer xa non tiña diñeiro para pintar á muller. Ahora algunhas andan repintadase e si non se pintan non lles conoces a cara. Outras por xuntar pra depilación van buscar virutas ó pé da Estación. Das rapazas solteiras non queremos falar, pero das casadas hay moito que contar. As rapazas de ahora xa cazan con liga, pois o canario flauta ten boa salida. Ay unha rapaza cerca do Xardín que por ir ó cine baila o "garrotín". Non sei que lle pasa a algúns matrimonios pois andan moitos de esfeitos dous emonios. Vimos es´outro día, con gran admiración unha moza cazando con sostén e pantalón. Cando vai co noivo parece unha estaca e no teatro séntase en butaca. 336 O malo das mozas e ser mintireiras hoxa e un milagro topalas enteiras. Gastan un calzado que noxo da mirar, parecen todas coxas cando van pasear. Qu´en vez de sombreiro e medias modernas, teña bo coidado de gardar as pernas. O faltarlle os encantos propios da xuventú, elas dícenlle o noivo oes, "¡casémonos, tu!" Levan un tacón de "birbiriquí" parece que van dicindo ¡Quítese usté de ahí! E si non encontrades unha moza de ise xeito evos preferible o quedar solteiro Vamos empezar por as rapaciñas que e un-a vergonza como andan vestiditas. Co-as uñas e c-os mismos cheos de pimentón apestan os que bailan nos bailes d´o "Orfeón". Andan coma tolas Na busca dun home E como non o atopa Quedaranse solas Sei de un-a rapaza de esta capital que anda elegante sin costarlle un can. Algunhas pra vestir teñen qu´empeñar a roupa da cama y-o pan d´o xantar. Casouse unha rapaza coa moda de <Repente> pra que non lle chamaran un <mueble> con dentes Anda ven calzada e vai o café anda con un vello que baila no té No cine e no paseo parecen condesas a nas súas casas pásanas tesas. Outra mociña de xunto o Polvorín casouse y-os dous días volveuse un cornetín. Fai muy pouco tempo andaba de criada y ahora esta rapaza anda ven calzada. Si o largo do vestido lle siguen acortando verémolas a todas pronto en traxe de baño. Na calle Villar hay un-ha rapaza que empeña a o seu marido comendo o pan da tasca. Non direi quen e aver si-o acertades, estuvo servindo xunto os soportales. Hay unha rapaza, e non decimos quen, que ten unha nariz com´a máquina do tren Outra solteiriña que vive en San Francisco por andar a moda armoulle o novio nun cisco. Hasta co-as rapazas hay que impoñer a tasa do vestido si noivo queres ter. Vay muy elegante usa medias das millores e lévavos a cara chea de colores. Moitas que o paseo yo Parque van bailar por causa das pinturas pasan sen xantar. Dicen que inventaron unha ondulación con rizos coma churros que causa admiración. E vímola o outro día und´o <Salto do Can> decíndolle <te quero> a un quinto catalán. Esto xa é muy vello que a fantasía e vivir a moda pra pasar do día. 337 Así se topan moitas que por ven parecer non saben fregar pratos nin a escoba coller. Agora co calzado de <Alta fantasía> parécenlle as pernas ramos de chirivías. Sonche moi burras e moi presumidas parecen tolas Pensan que están guapas CRÍTICA XÉNERO: HOMES Non levan sombreiro os mozos d´ahora hasta son muy poucos os que gastan gorra. Gastan chaqueta de "quiquiriquí" yas mozas discuten "aquel é pra min" Os mozos tamén teñen os seus lunares que exiben nos banquetes de chigres e bares Andan descubertos e non teñen medo que os sombreiros lles tomen o pelo. E van ás tabernas a tomar un vasiño e pagan a auga que beben con viño. Gastan gabardina e guantes no verao, e no rigor do inverno véselles o birinbao. Algunhos que gastan bigote recortado de moitas maneiras o traen afeitado. Hay moitos mozos que veñen d´aldea que por unha cadela dan unha pela. Esperen un momento si queren escoitar, d´as mozas ahora mismo lles vamos a falar DÚAS PARTITURAS MOI FRECUENTES 338 ESCOLMA DO ANO 1943 CRÍTICA LOCAL-SOCIAL Do orfeón algúns directivos forman a comisión, para que me dean premio non lles dou xabón. E tan bonitiño e de tal precisión qescoitandolle as horas desde xunto a Estaci´on E por o aumento da auga que lle bota vay diario o cine c`a famili toda Pois fai muy poucos dias tuveron un encuentro, os do bar Pingallo e Peña Cuento De esfera luminosa e con música nos ven, cando il chegan a paza as luteiras de Toén E non para eiquí co que rouba a masa xa fixo seis traxes e unha boa casa. E un número bonito que costa poucos cartos, un baile pras criadas na praza de Abastos. Hasta os carritos que van a Estación, levan os "gasógenos" de marca Acordeón Dixemos continua por os estanqueiros que fan tamén negocio con eso do estraperlo Alá nas cruxeiras foi donde apareceu e según dixeran parecese o Maceo Cargan-os de leña E ponse a fumegar coma un pote de pulpo que foran cociñar Pra dar a ración armámonos un taco e pro estraperlo sóbralles tabaco. Empezaaron a decir que era antedeluviano, resulta que e un gato catado no verano Fan os recorridos con tal precisión que cando marcha otren chegan a Estación Yo Puente Vellodecían que estaba moi seguro pero o outro día caíulle un gran cacho de muro. Dicen que che tiña alas para voar eso foi o dono para podelo explotar Agora xa é certo qu-o Estadio van facer xesús o ser de Ourense, afe vos é un placer. Tamén dos carniceiros lle vamos a falar nunca nos dan a carne por la estraperlar. Algún que foi a velo marchou en bicicleta, e por ver un gato paagou unha peseta. Aquello d-ir as prayas no agosto a bromear pouquiño a pouco váise, e tense que acabar. A vida foise pondo de unha forma tal, que algus sin ter nada teñen ahora un diñeiral O reloj d-o Instituto causou tal alegria, que a xente non se cansa de oílo noite e día. Hay un forneiro de todos conocido que da opan crudo en vez de cocido E noutro xardín, alegre e coquetón témola estatua do Padre Feijoó. 339 E no Parque Norte, tan agasalleiro, vamos ter o busto de Prado "Lameiro" Hay moza que cheira como as ceboletas, y-autras a reseda das nenas coquetas Quedan no paso de moita gabardina, chegan a casa e fáltalle a comida. E ó rio Miño y-o da Barbaña van ús pescadores a pescar a caña Unha mosca-morta de xunto a Carballeira puxo a un rapaciño toliño por ela Acercaivos todas mociñas, a oir as cousas que o Mayo vos vay a decir Y- eu pesco peixes con menos traballo pesco-os no plato no Bar Zarampallo E unha vellorra que pode ser abuela e fixolle creer que aínda é unha nena Primeiro falaremos d-as nosas señoritas que si non foran feas serían muy bonitas Un gato con alas ala nas Cruxeiras cazaban de día e noites enteiras. Están as d´a Lonia como pra tirase a un pozo co´as ganas que teñen de conseguir un mozo Estan moito n-os bares, n-os cines e cafes, y-a mayoría d´elas non saben nin coser Que bicho con alas, que razòn de gatos, que hasta no aire se cazan os ratos. Algunhas xa foron perdendo as esperanzas pois de tanto esperar calquera non se cansa Sabemos de una que presume de fina e tén todol-os dedos cheos de nicotina Y-as recondenadas decían con razón, c-o leite ven aguado vestimos n-ós cañón. Tamén teñen niste barrio tantas ganas de novio que pode decirse están tolas de todo E no matrimonio si algunha vez se casan teñen que ser os homes os que arreglan a casa Veñen c-o Rianxo desde Barbadás c-un cheiro do demo que tumba pra tras... Outras pra xuntar pra depilación andan o estraperlo d´un cacho de xabón E mentras elas fuman c-as pernas cruzadas os maridos van buscar as compras á Plaza E pr-a repintarse érguense muy cedo, y-o botar pra calle son cousas de medo. O malo d-estas mozas que gastan esta moda, vánse por medias tolas si se guían pol´as modas Tamén traemos algo pras mozas costureiras e para ise afán que teñen de ser mozas modernas Mullertes presumidas que non valen nada somentes pra pintarse e non facer nada querovos un conto como non casedes cun parvo de cartos pois nada sabedes Colocade ben os peitos para mellor camelar pois os homes bobos soio queren onde agarrar 340 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Estan de día e noite metidas no portal, pois queren aprender a falar catalán E sempre estádicindo mañan voume casar e pasa un ano y-outro sin marido encontrar Non andan de noite nin son presumidas confésanse os domingos na nosa capilla Pero cando licencien a eses militares van ter que dedicarse a comprar retales. Si as miras nos partidos, no campo do Fubol, oirás que berran todas ¡meternos eiquí un gol¡ Vinde eiquí mociñas a confesar como elas que vos impondremos pouquiña penitencia Non sey como farán c-os mozos de hoxe poñense mais cheiro que un-ha perfumería Aunque o das rapazas e tema moy gastado falaremos d'elas porque sempre hai algo. E si certas costumbres non podendes olvidar dirémoslle os pais que non vos compren un collar. Con cexas depiladas e morros pimentón y-as roupas de debaixo mais negras que un carbón As de reza señores e pueblos colindantes parecen todas elas droguerías ambulantes. De catorce anos xa van de paseo pa ver si encontran quen lle ondule o pelo Na rúa da Libertá hay un-ha mociña que fay o pelo fixo con pasta de fariña Para facer traballar as rapazas da Lonia construiron os veciños gran cantidad de norias. Alguns po la moda e por figurar non comen mais que nabos e patatas sin sal Vay pol-a calle con moita fantasia, e debe nas patatas e na panadería Por eso non sorprenden as constumbres baturras pois dan voltas a noria sustituindo as burras. Coas rapaciñas do Puente pois como ahora son do pueblo non queren mais que os de Orense. Vistir viste elegante, con rumbo de princesa, y-o pay and-as colillas, o probe pasa tesa. Tamén na Barreira e na calle de Cervantes sujetan as faldas con un par de tirantes Hoxe están de moda con rizos permanentes e cas uñas pintadas as roxas e as moradas Tamén na de Colón hay un-ha rapaza que no paseo, as noites. Con todos mete baza Pra terminar con esto e falando claro pra rapazas boas en Rabo de Galo Conozco outra tamén Que ten moito salero, E vai po-la calle Enseñando o plumero. Chrade neniñas // que ben vos ira // teremos choreira // deica maña Chorade e chorade moito //e tede seguro // que ainda poriba // daranvos biscoito 341 Eiquí está o Mayo amigo das rapazas escóitenlle as suas copras que traen Os traxes que ela gasta son de alta fantasía i-o pai elle un ferreiro que non gana prodía Sei de outra casada d´o pelo ondulado anda po-las feiras y-o marido enchufado Ben saben as mozas que o Mayo quéreas moito, y- este cariño é po-lo tempo enxoito Vestimos elegantes pintámonos a granel os fociños i-as uñas d-as maus e d-os pés Deixemos as solteiras y-as casadas tamén y-as dúas viudiñas que viaxan moito en tren Un-ha pretendía casarse c-un soldado, porque bailaba o quinto o tango de costado. Venden As Cebolas as berzas i-os tomates a precios tan crecidos que son un disparate En Orense as rapazas non teñen gana de broma desde que o Regimiento marchou pra Barcelona Y-o ver que co-a mociña xa non podía bailar, deixouna apenadita e con ganas de casar A conta das legumbres que traen a población as recondenadas vístense cañón As que tiñan novio que era militar pasan todo o día rezando non altar Inda o outro día xunt-o Polvorín porque non bailou doulle un patatín Despachan o leite co-as uñas pintadas e traen as guedellas todas despeinadas Coas ganas que teñen de volvelos a ver farían unha revolución pra obligalos a volver Tamèn hai unhas mozas de xunto San Francisco, por causa d´un-hos novios, armaron un gran cisco Das rapazas de Orense non quero nin falar pero hai certas cousas que non podo calar Sin distinción algunha son todas tan audaces que en moi pouco tempo enganchan os rapaces. Tiráronse dos pelos, puxéronse a pelar, y-os novios que miraban puxéronse a cantar Conozco unha rapaza que marchou de viaxe volveu os catro dias trouxo un par de traxes ¡Ay, canto che quero! ¡Eu sin ti non vivo! Fan igual c´as grilas si lles gusta o grilo Outra rapaciña de xunto a Fundición porque a deixou o mozo matouse c-un porrón Tamén unha criada que che viste muy ben anda con un casado que a trae a todo tren O puente-Pelamios e no Polvorín traen todas os morros cheos de carmín No cine e no paseo, na Burga o ir lavar, non oyes mais onversas de que se queren casar E unha casada que vive no xardín e ándache o marido feito un pelingrín Pero son tan malas as pintoras e demais trastos cos novio besar píntanos payasos 342 Sabemos as cousas destas rapaciñas como elas os fan, enseñan el demonio E o que deben facer estas cousas olvidar e mirar pol-as suas casas sin arreglar E van pol-as calles todas peripuestas, e logo, pol-a noite déitanse sincera Repintan a cara como mascaritas para que a senté pense que son señoritas Tamén as mulleres un consello vamos dar que pol-os homes dóxe non se deixen engañar Por eso as pobriñas non deben chorar que xa o sabemos ben saben acariñar E sendo casadas esas angelitas logo se poñen choras como fan as pitas As rapazas solteiras vamos a deixar e algo das casadas vamos a falar Iste ano o Mayo trae a lengua moy larga e solo vay falar de cousas de rapazas O mozo que casa con unh-a morena a noite xa sabe que lle da a cena Un recién casado díxolle a muller: como eres algo tola xa non te podo ver Pintanse e repintanse parecen mascaritas por moito co fagan non son máis bonitas Por ist´o noso Mayo ríndelles preitesía, que ó fín son as mulleres á nosa regalìa Que non sei que pasa que van de paseo sin limpiar a casa nin fregar o suelo Y-autra da Rabaza alcóntrase muy mala por seu novio. que está na Habana Para de criticar, é dispacha isas copras que che van a mercar. E andan pintadas Deixemos as mozas e vamos falar de homes que teñen algo que rascar. Pero iste noso Mayo pídelles preitesía, que ó fín e o cabo sonche mulleres As que son modernas e deben gustarlles enseñar as pernas. Hasta hay algunhas Hay un- ha rapaza cerca de Seixalvo, que se enamorou d-un músico calvo. A nosa regalìa para de criticar, é dispacha isas copras que che van a mercar Vive unha no Puente mais sucia que un trapo que nadie lle gana en botar o lazo Pra que vamos a decir como son os da Rabaza si sabe todo o mundo que son unhas cabazas Hay outra, rubia ela con voz de carreteiro, que causa sensación n-os bailes d´o liceo Para ser elegantes as mulleres de hoxe dín que teñen que faguer a misma vida que os homes Antes de acabar estas nosas coplas, temos que falar algo das marmotas E vímola a outra noite beber, muy sonriente, na "barra" d´o Pingallo dez chatos aguardiente 343 Os domingos a tarde, gastan un diñeiral no Bouzo, nas Cabañas e mais no Rosedal A muller para ser boa duas cousas tén que ter: moitas ganas po traballoe poucas para comer Hay un-has abellas que os licores Viso bailan nas Cabañas e beben no Cortijo Si siguen o camiño que todas ahora levan... van a estar muy bonitas os santos das irexas Y-o cabo do mes, yo cobral-o sueldo teñen que deixalo ond-o zapateiro Cos fociños pintados e as faldas cortiñas corretean no paseo igual c´as anduriñas Por iso lles decimos, se nos escoita algunha, que se deixen de troulas e pensen mai n-agulla Mociñas, mociñas si queredes casar tedes que saber algo mais que bailar Y´os domingos na misa de doce fan o cuento con caras compunxidas e gol que vai pa dentro Os rapaces xogan con moita ilusión: sin campos de fútbol e sin atención Alá pola aldea todo marcha ben: temos catro perras pra gastar no tren. Esta sociedade é un carnaval: pon varias caretas mais todo e igual. Todo vai á ruina na nosa rexión agora non temos nin a emigración. Nos non somos tontos nin nos cremos nada destes lacazans que son reventos Traballa o obrero mentras hai luz do sol o alcalde calza zapato de charol. O maio esperaba con bágoas nos ollos cando viu chegar os nosos fracasos Vimos de uniforme para impresionar e que naide pense que non imos gañas Se esto é xusticia outras cousas son contos: mentras unhos teñen cartos todolos demais son tontos. Somos rapaciños bastante modernos: ven polo noso barrio cando queiras vernos. Escóitanos, maio, o que imos decir; se sentes tristura tamen pódes sorrir: Un rico e un demo andiveron o trato: paparon un coello, e deixaron un gato. OBRAS NA CIDADE Tamén están facendo a moderna estación, con vinte e seis anteiros y-a axada d`un peón O reloj d-o Instituto causou tal alegria, que a xente non se cansa de oílo noite e día. E no Parque Norte, tan agasalleiro, vamos ter o busto de Prado "Lameiro" Durante moitos anos, fíxose referencia a este reloxo com o despertador daquela zona. 344 ESCOLMA DO ANO 1944 CRÍTICA SOCIAL - LOCAL En troques il repara na vida que se pasa o Tio Namesio de Cabeza de Vaca. Chegan as biteiras pora mañá temprano contándonas según dicen o que lle está pasando. Eu dos carniceiros non quero falar pois a todos eles había que fusilar. Il dí que e prima dil ¡ Ten boa gana!e tan primo coma eu do Rey de Arabia. Ee pequena e redonda como unha maza parece un rebolo pra fager o pan Todo está en reforma na nosa Capital, o reloj d´o Instituto y-a calle de villar. Non pensen o velo que é unha caseta pois o que fixemos é o palco d´Alameda. Dicen que non hay fariña pois aiquí traemos unha muestra do que hai na nosa viña. Hasta os de Arbitrios foron reformados con gorriñas de prato andan muy ufanos. Como en iste tema hay tanto estraperlo falaremos por barrios pra non perdelo tempo. Deisémos este asunto dos ricos panadeiro se vamos a falar algo dos carniceiros. Sei dun panadeiro Que é un ladron había que levalo fronte o paredón CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER. E andan pintadas ás que son modernas e deben gustarlles enseñar as pernas. Erguese á mediodía vai a villa ou a caza e si chove xoga o tute cuntra que ten na casa. Débense pensar c´os homes somos parvos, usan redecilla pra poder pescalos. Hasta hay algunhas que non sei que pasa que van de paseo sin limpiar a casa As rapazas d´o Puente teñen moito cuento desde que xuntaron os dous Ayuntamientos. Aunque sin criticar temos que decir que todo cuanto ganan gástano en lucir. Deixemos as mozas e vamos falar de homes que teñen algo que rascar. Non facervos ilusiós que vades perder o tino pois valedes moito menos c´as d´iste lado d´o río. Como d´estas nenas xa falamos moito vámonos ahora pro barrio d´o Couto Hay un- ha rapaza cerca de Seixalvo, que se enamorou d-un músico calvo. Tamén d´as d´a Lonia hay algo que decir, están medio aparvadas de tanto presumir. Desd´o Progreso hasta a Fundición andan por as noites todas en montón. 345 ESCOLMA DO ANO 1945 CRÍTICA LOCAL - SOCIAL Vamos falar algo d´o noso Prelado, pois o pueblo de Orense está encantado. Non é un V-1 tampouco un -2 é un Spitfaire modelo 32. A primeira cousa por ser de tradición e a festa típica que facía o Orfeón Tivemos moita suerte tmén o merecemos pois o señor Obispo todos o queremos O ano pasado vimos no xardín os coros de Valencia bailando o garrotín Pero estos señores téñen-a olvidado e non hay señores que se metan n-o fregado Todas as personas que o viron chegar andaban medias tolas sen parar de rezar Fumos ver o fuego xunto os xardinillos e estaban as parexas bailando o garrotin Si fora un-ha festa que dera moitos cartos non morrería nunca e quedaban todos fartos Estamos orgullosos con un gozo sin fin do novo mercado que hay no Polvorín Dentro de pouco van a construir unha praza de touros pra lucirse o Tarugín Vamos a deixar os rapaces do Orfeón e sigamos c-a festa por ser de tradición Hay sacos de pan farelos e maíz, e fariña blanca que ven de Allariz. De banderilleiro metemos o Magín, que non as banderillas de moito postín. Temos un mercado alá n-o Polvorín pois veñen a vender os vecinos de Verín. Eiquí están os rapaces de Rabodegalo pra festexar o día tradicional dos Mayos E non hay dereito que en esta capital non haxa un estadium municipal. Con esto os panadeiros non che ganan nada xa se vai notando que lles baixou a tallada Pra conmemorar a festa diste ano aterrizou en Orense un gran aeroplano O entrar na población todos os forasteiros quédanse pasmados ca torre dos ombeiros. Estamos orgullosos todol-os orensanos pois temos de España o millor Prelado. Como non se acabou esta revolución metéusenos na idea facer un avión Un día foi tomar café o "Bilbaína" vía a ama da fonda e saliu por estampía E mozos e mozas podedes bailar que poucas cadelas habedes gastar Este local foi moi concurrido e viñan a él dende as vilas; incluso da provincia de Lugo 346 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER As rapazas de ahora que se queiran casar non teñen mais remedio que ir vivir a Barbadás. Os traxes que ela gasta son de alta fantasía i-o pai elle un ferreiro que non gana prodía Sei dunha casada que vive no xardín e ándache o marido feito un pelingrín Usan moitos coloretes e moitos pelos rizos solo lles falta que lle chamen ourizos. Vestimos elegantes pintámonos a granel os fociños i-as uñas d-as maus e d-os pés. Sei de outra casada d´o pelo ondulado anda po-las feiras y-o marido enchufado Nunha certa calle hai unha rapaza, anda media tola por ver si se casa. Venden As Cebolas as berzas i-os tomates a precios tan crecidos que son un disparate Deixemos as solteiras y-as casadas tamén y-as dúas viudiñas que viaxan moito en tren. Todos os días vai o paseo por ver si encontra un titiriteiro. A conta das legumbres que traen a población as recondenadas vístense cañón En Orense as rapazas non teñen gana de broma desde que o Regimiento marchou pra Barcelona Halgo das rapazas lles vamos a falar solo van o paseo pra un noivo conquistar. Despachan o leite co-as uñas pintadas e traen as guedellas todas despeinadas As que tiñan novio que era militar pasan todo o día rezando non altar. Andan no paseo que se poden ver yo millor teñen na casa as cousas si facer. Das rapazas de Orense non quero nin falar pero hai certas cousas que non podo calar Coas ganas que teñen de volvelos a ver farían unha revolución pra obligalos a volver. Sabe mil segredos d-as mozas namoradas e das que non están por certas trapalladas Conozco unha rapaza que marchou de viaxe volveu os catro dias trouxo un par de traxes Sin distinción algunha son todas tan audaces que en moi pouco tempo enganchan os rapaces. Sin ir inda muy lexos cerquiña da estación hay un-ha rapaza que causa sensación Tamén unha criada que che viste muy ben anda con un casado que a trae a todo tren No puente-Pelamios e no Polvorín traen todas os morros cheos de carmín As coplas dos maios, non soio critican ás mozas da cidade senon tamén as do barrio próximos á capital. Ás veces tamén destacan o boas mozas que son. 347 Pero son tan malas as pintoras e demais que o besar os novios píntanos payasos Pras rapazas do Couto colleu muy boa fama un camiño que alí hay que vai hacia Barbaña O malo d-estas mozas que gastan esta moda, vánse por medias tolas si se guían pol´as modas Unha mosca-morta de xunto a Carballeira puxo a un rapaciño toliño por ela Están moi intranquilas e teñen moito medo a quedarse solteiras as do Puente-Caredo. Quedan no paso de moita gabardina, chegan a casa e fáltalle a comida. E unha vellorra que pode ser abuela e fixolle creer que aínda é unha nena Das mozas falaremos por propia inspiración poñendo o descuberto a súa mala atención Vive unha no Puente mais sucia que un trapo que nadie lle gana en botar o lazo Están as d´a Lonia como pra tirase a un pozo co´as ganas que teñen de conseguir un mozo Onte, no paseo viu o noso mayo a mais de cuatro mozas vestidas de saio De tal forma fai tan ben os canela que é mais perigosa que a sua misma abuela Algunhas xa foron perdendo as esperanzas pois de tanto esperar calquera non se cansa Leven os vestidos de nova fantasía e ábreselle a boca frente a dulcería Pra que vamos a decir como son os da Rabaza si sabe todo o mundo que son unhas cabazas Tamén teñen niste barrio tantas ganas de novio que pode decirse están tolas de todo Falemos dos zapatos que levan agora, a que non vai sen medias leva os dedos fora Cos fociños pintados e as faldas cortiñas corretean no paseo igual c´as anduriñas Si siguen tan louquiñas non se pode esperar que o sanatorio que teñen se chegue a vaciar Por andar a moda que levan agora poñen na cabeza unha enrredadera Y´os domingos na misa de doce fan o cuento con caras compunxidas e golpes no peito Hay que ver como andan esas de Ervedelo que o mira pra elas mórrese de medo Outras pra xuntar pra depilación andan o estraperlo d´un cacho de xabón Facéndelle algún caso e téndoas entretenidas despertarán un pouco pois están dormidas. As da fundición non hay que darlle voltas traen a cara mais teñida c´as maus dun limpiabotas Tanto ringo rango e tanta pintara, están nos jardinillas sentadas as oscuras Ay, canto che quero! ¡Eu sin ti non vivo! Fan igual c´as grilas si lles gusta o grilo. 348 Pois de seguir así sin preocuparse d´elas poden co disgusto rabian com´as cadelas E vímola a outra noite beber, muy sonriente, na "barra" d´o Pingallo dez chatos ´aguardiente Por iso lles decimos, se nos escoita algunha, que se deixen de troulas e pensen mai n-agulla Agora que pra facer o que vos decimos tende moito cuidado non ir desprevenidos. Para ser elegantes as mulleres de hoxe dín que teñen que faguer a misma vida que os homes A muller para ser boa duas cousas tén que ter: moitas ganas po traballoe poucas para comer Mociñas d´ourense, poñede atención que aiqui ven o Mayo a daros a leución E no matrimonio si algunha vez se casan teñen que ser os homes os que arreglan a casa Antes de acabar estas nosas coplas, temos que falar algo das marmotas Iste ano o Mayo trae a lengua moy larga e solo vay falar de cousas de rapazas E mentras elas fuman c-as pernas cruzadas os maridos van buscar as compras á Plaza Festivos e domingos, gastan un diñeiral no cine,e nas faldiñas pero sin delantal Acercaivos todas mociñas, a oir as cousas que o Mayo vos vay a decir Tamén traemos algo pras mozas costureiras e para ise afán que teñen de ser mozas modernas Y-o cabo do mes, yo cobral-o sueldo teñen que deixalo ond-o zapateiro Primeiro falaremos d-as nosas señoritas que si non foran feas serían muy bonitas Pensan que están guapas c-os vestidos cortos, como elas os fan, enseñan el demonio Estan moito n-os bares, n-os cines e cafes, y-a mayoría d´elas non saben nin coser Repintan a cara como mascaritas para que a senté pense que son señoritas Mociñas, mociñas si queredes casar tedes que saber algo mais que bailar . Hay un-has abellas que os licores Viso bailan nas Cabañas e beben no Cortijo Sabemos de una que presume de fina e tén todol-os dedos cheos de nicotina E van pol-as calles todas peripuestas, e logo, pol-a noite déitanse sincera Críticas as mozas por andar pintadas e son mais bonitas hasta mais saladas Hay outra, rubia ela con voz de carreteiro, que causa sensación n-os bailes d´o liceo Si siguen o camiño que todas ahora levan van a estar muy bonitas os santos das irexas Por eso as pobriñas non deben chorar que xa o sabemos que queren casar 349 OBRAS NA CIDADE Tamén pensan facer, pero eso alá pron día, no pueblo de Toén unha leprosería Na cidade de Orense habrá gran revolución cuando se acabe Puente que está en construción Que puente n-o Miño están construindo para pasar o tren pitando e correndo Pois están terminando un sanatorio en Piñor pois o ven que queda e vos un primor. Vai medrando tanto a nosa capital que o novo ferrocarril non podía faltar. E un puente grande e moi colosal e unha gran obra n-esta capital CRITICA LOCAL-SOCIAL Sempre se critica e criticará mais facer algo De iso nin falar Os partidos loitan con grande sadismo ou ben por poder, ou por fanatismo. Se e que tendes coche mal o vades pasar subiron os carburantes e non hai onde aparcar. Falar de política e do noso futbol mais de conomia eche a orden do día. Temos unha festa dende moitos anos veremos si para algo sirven istes maios! E os municipais vansepondo a moda andan a caza do do que se descoida E tamen das guerras e da economía ninguen se decata que e cousa seria. Agora para rematar fallanos a electricida pois caimos os nas maus dos amos da cida Teñamos moita pacencia pa aguantar este goberno pois teñen pouca concenci do que nos esta pasando Alguns xa discuten temas siñalados pero os mais complexos a esos nin nomealos Para alumeado publico non hay solucion mentras máis de catro enchan o bulson Moitas conferencias moitos parloteos pedimos solucions e menos cachondeos. Ninguen ben sabe falar de ecoloxia o que si interesa ¿quen gañará a liga? Co arranxo da ponte sobre do Barbañade preto a ariñamansa gastouse moita pasta Falsa libertade e aparente ben vivir pasaran os días pronto Sabe Deus o que ha de vir. Sabemos que é certo mais quería saber ¿por qué se corrompen chegando o poder? Arreglando as calles da nosa cidade o tempo diralles se se fixo en calidade Vemos a realidade e non cremos nada os politicos non valen para nada 350 ESCOLMA DO ANO 1946 CRÍTICA LOCAL - SOCIAL A fonte de San Cosme empezou a botar, aquela auga famosa, fresca e de paladar… E toca a campaniña con tal precisión; que lle teñen envexa as d- e Carrión… Existe en Ourense gran revolución ante os niños que vende o Antiguo Bodegón. A fonte do "Vispo" y-a fonte do "Rey" qued-an de monumentos par´a ourensana grey… E van a poñelos o pé do Barbaña, no fondo da barrouca como cousa extraña Na súa clase din os bebedores que en paladar non hay viños millores. A fonte do Ferro ya da Ponte Nova vanlle encañar a y-auga dende Celanova… Ya cada paviño daranlle unha pava, que están os pobriños que lles cae a baba. Pero por ahora algo lle imos contando porque unha individua muy mal se está portando. A millor de todas, a fonte do "Pincho" por obra d-o Anselmo quedou trocada en "nicho" Velos muy gordiños será un contento, vánlles dar cartilla de racionamento. Na calle de Colón vive esta individua que colle os gatos e ábrelles a barriga. Por moito que quiten e queiran quitar antes de secar as Burgas a de secar o mar… Co barrio de Canedo fixeron anexión e ahora os do puente vánlle dar xabón. E dille os veciños que rico bocado mentres soe eles cospen pron lado. Os ourensanos con tales manantiales remediaremos os nosos males… Daranlle café yo azucar de tasa e podrá comer o caldo con grasa. Acabaron co mercado do pan do Polvorín ya ahora vai haber que comer serrín. Tamén os lavadeiros das Burgas d-e abaixo por razón d´estética Nos bares do Puente pondrán inspectores pra cobrarlle os tiques os consumidores. Declaráronse a huelga todas as verduras por poñerlle os precios en unha cartelera. Tamén o noso Mayo ten que anunciar, que o reloj do instituto empezou a funcionar Tendrán guardias de arbitrios e municipais, e tendrán laceros pra coller os cás. Subiron as patatas ahora que hai tomate e como hay pouco leite habrá que tomar mate 351 O mismo pasa con carniceiros, coas pescantinas, y-os paradeiros. Yo poñel'o lume empezou a inchar, e diu un estoupo que o oubo matar Chamanlle a Bomba Atómicacon moita razón dos viños que vende non hay comparación. Co afán de lucro e de engordar nunca se cansan de estrapelar. Mais tarde a escantina en vez d-e pescadilla vendeulle un-hos rizos q-se usa a su-ha filla… Os viños que vende do mundo os millores curan catarros e sacan dolores. Se vas o Polvorín a buscar centeo, nún kilo de pan traes un terreo. A misma carniceira en vez d-e cuada despachoulle unhas pelexas, que n-on valían nada Pois en Ourense temos xa bastantes mulleres e cas que hay xa sobran sin necesitar deles. Podes sementar sin medo as sequías centos de pementos e miles de sandías. Un-ha riancheira do salto d-o Cán espetoulleun unhas berzas d-o cor d-o azafrán… Dicen co estraperlo vai en decadencia e pensan facer algo que deixe mais a renta. Cando te descuides tes masticado un carro de terra e outro de salvados. A misma touciñeira cheganlle a vender, un chourizo c-ou cebola, e sebo, sin derreter Pensan constituir unha nova sociedad pra alimentar o estómago coa electricidad. O outro día o Mayo colleu un-ha tarteira pra comprarlle o leite que vendía un-ha leiteira… En fin que istas señoras xuntáronse en camada pa estraperlar cos probes sen venderlles nada. Este invento de engordar dara resultado igual cos polvos pinos que lle dan ó ganado CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Nosas mociñas! sodes moi xeitosas pero no vestir andades fechosas. E tempo de cazar levantouse a veda, buscade un parvo pra que vos manteña Estade nas casas pequeniñas, mozas e non ensiñedes o ramo das rosas.. CRÍTICA DEPORTIVA Xa fumos ver as obras y están muy adiantadas e pra corpus veremos dar nel xa patadas. Pois parece mentira na nosa población non haxa un equipo na segunda división. 352 Dámoslle a norabuena a nova directiva ya ver si pro ano somos campeós da liga. CRÍTICA DE XÉNERO As rapaciñas todas, pero sin excepción, traen relleno o pelo con lana de colchón. Hay outro gordo, rechoncho e pequeno pero tenvos un xenio de fol de veneno. E despois de casarse sole suceder que non barren a casa nin vos fan de comer. Coa moda do pelo muy encaracolado andaballe a barriga vacía todo o ano. Tamén hay outro alto e bastante delgado apódase ¡besta! pero evos muy salado. Hay unha rapaza que estuvo en Portugal, casouse alí os dous días e volveuse bacalao. Andan polo paseo por si cazan pardillos e algunha ten as pernas que parecen palillos. Sonvos muy cultos e muy inteligentes pois iles inventaron os escarbadientes. O marido que ten e medio aparbado si dera conmigo xa tiña matado. E van o cine Mary parece que son algo, e chegan tarde a casa pra quentar o caldo. Si hay algunha rapaza que queira ter relación este noso mayo daralle informaciós. Inda o outro día no campo da feira o mercar o pulpo volveuse regateira. Das mulleres casada non quero nin falar pois o ano pasado quixéronme pegar. Deixemos as rapazas e pasemos de renglón e falemos das calles da nosa población. Co estraperlo no pelo e nos labios carmín parecen as florecidas que temos no xardín. Dice as mozas sin mozo andan muy tristes non teñen quen pague nin quen conte chistes. O asunto do día si eiqui se pode ver o estraperlo no pelo que gusta hoxe a muller. Estamos criticando sin miga de razón c´o fin son as mulleres a nosa perdición. Si hay algunha presente que queira relación sabemos de bos mozos e dámoslle información. Chámanlle estraperlistas os panadeiros encambio todas elas parecen carneiros. Pois ela decía o momento de mercar que estaba casadiña e que tiña que aforrar. Aivos un deles que padece de insomnio ten de apodo ¡cabra! y- estuvo no manicomio. Andan muy peinadas pa diante e pa tras sin outro pensamento mais que no casar. E vindo cara Ourense con unha compañeira díxolle que iba ir o cine do Xesteira. Segúndo as coplas dos maios, era bastante frecuente, que a muller tamén se adicase ao estraperlo, o que parece moi normal nunha época na que estaban moi mal as economías. 353 Tamén das costureiras temos que falar, acordamonos delas como do xantar. Primeiro empezaremos pol-as mozas solteiras e terminaremos falando d-as leiteiras. Unha leiteira de xunto a Rabaza o saber tal cousa marchouse pra casa. Na forma de vestir parecen princesas e logo na casa pásanas texas. Escoiten señores, e poñan atención que a torre ven desposta a armar revolución. E púxose o baile da noite e de día habaer si tamén ele o adeprendia. Gastan chaquetas sastre e falda pantalón con unha fantasía que causa sensación. Para ver si as mozas de Ourense valen algo preguntarlle os mozos de Rairo e de Seixalvo. Diu tantas voltas e tanto bailou que esqueceuse do leite e de quen o fundou. Deixemos por ahora as costureiras he vamos criticar as separadiñas. Agárranse no baile con tanta finura parece que lle trochan os novios a cintura. Hoxe si te acercas xunto a unha leiteira falándolle da tasa dáche ca claldeira. Conocemos a duas da Rua do Villar que si puderan volvíanse casar. Despois que acaba o baile son ademais muy pillos consiguen dos seus mozos un para de bocadillos. Por mor de unha muller, que dín que e castellana, que lles colle o leite a como lle da a gana. A pobre pretendía, que barbarida, marchar pa Coruña cun mozo de ciudá. Hay unha rapaza que colleu a manía de comer sin luz a cena sempre fría. Esto e o chocante que teñen as leiteiras vendéndolle a tasa solo as forasteiras. Mociños de Ourense ver e observar e pensar as cousas antes de casar. E cóntalle as amigas, chea de razón: que eso é moderno e mais forra o carbón. E ti que eres do pé da casa non che dan un reto a precio de tasa. Pois despois desto ven bos pode ocurrir que bos salga na frente algo a relucir Unha modista da calle de Colón ganou un premio bailando o pericón. A outra noite o novio cuando a foi a buscar notoulle no paseo que acababa de cenar. Por isto a noso mayo ríndelle pleitesía que son todas elas a nosa fantasía. Bailando con tal xeito e tanta finura que lle diron outro premio as que venden verdura. Levaba o pé da boca enriza do fociño, unhas berzas do caldo con un poco de touciño. 354 Nas uñas repintadas tiña tal mamchón parece que andivera raspando o cucharón. Un-ha rapaciña d-o barrio d-a Chona fixo un viaxe en burro, hasta Barcelona Como se fay tarde vamos acabar dando unhos consellos a toda ciudad. Outra modistita, por causa da pintura volveuse media tola ya pobre non ten cura. Yo chegar alá volveu de "estampía" por n-on topar o noivo que quería… As mulleres-homes yos homes-mulleres ay que votalos muy lexos d´Ourense. Tamén outra rapaza, que e filla dos ferreiro, propúxello o seu novio casarse con sombreiro. Son o diaño estas rapazas; por se casar fuxen da casa… Eu fun ver as obras inda o outro día e vin unha parexa no túnel metida. Así que o novio soupo tal proposición, pegoulle un accidente e tirouse de un balcón. N-on saben coser nin saben fregar; n-in facer o caldo q´ue moito falar El era un señor muy gordo de gafas y eche unha rapaza rubia polas tazas. Outra rapaza de cerca d-eiqui ten encargada unha "molida" a Madri. Igual que hay mozos que parecenmulleres tamén hay mozas comocabos farrieles. Tumba por ela por obscuridá yela a condenada non quería andar. Si poñen no pelo un pouco contrabando, parecen mais xeitosas cando bailan o tango Fuman e beben como o Verdellón e dicen palabras de moito fristón. Elas sufren o atentado que lles fai algún pillo decíndolle cas quere e non lles pon o anillo. Conoce o Mayo algun-ha que de tan formal, mandou pintar nas pernas unhas medias de cristal. Cóllense dos mozos inda sin casar pois teñen moito medo que lles podían escapar. Como hay tantas rapazas e ademais muy presumidas cos rapaces do pueblo non poden facer migas. Outra rapaciña leva na cabeza; o peinado d-a “Molida” como vaca “holandesa”… Como elas non teñen ración de tabaco ten que compralo o novio e estraperlo no estanco. Pintan os labios depilan as cexas e andan por a calle que parecen vampiresas. Outras van de “carga” e levan “garganteiras” o cheiro que desprenden d-as carqueiseiras”… Yos pobres dos homes pra complacelas ben van ter que sair roubar a todalas carreteras. Algunhas traen bigote pra disimular e poñen voz de home o querer falar. 355 Pero elles imposible finxir moito tempo mais cedo ou mais tarde enseñan o dente. Pois hay moitas casadas que e valor entendido yo chegar a casa péganlle omarido. Conozco unha muller con un puesto na Plaza que vendendo repolo xa comprou unha casa. Con chaquetas e redecillas e como as medias van moi caras pintan as pantorrillas. Andan ven calzadas e tamén visten ven pero todo lle sale pola vía do tren Conozco unha muller de mais categoría cos ento das patatas puxo unha mercancía. Gastan os cartos en pinturas e vestir ya hora de comer bótanse a dormir. Deixemos as casadas e tamén as viudas yos homes que chaman maridos caras duras Nos démoslle un consello que deben de coller co que gastan en pinturas o gasten en comer. OBRAS NA CIDADE Em cambio na alameda fixeron unha burrada con o edificio de correos estropearon a explanada. Tamén sabemos unha novedá, que a Plaza de Touros fora na Valenzá. Un puente moi grande pro ferrocarril un puente que vale o menos por mil. Pois co fútbol e cos toros ya nova carretera seravos Orense capital de primera. Na calle de Cervantes barrio de postín fixeron fai pouco un bello xardín. Cuando pase o tren dicen que vai ser o asombro dos nacidos e dos por nacer. Tendremos un bo puete yasta estación en Peliquin yun apeadero o lado do xardin E no Polvorín xeica van facer un barrio de casas a todo meter. E no río Miño seica van facer unha playa igual a de Santander. Pronto terminarán esa fermosa obra, a estación das caldas o salto da Fenosa. O Puente Pelamios vanno fabricar de forma que abra e volva cerrar. Un lindo jardín tendrá cada casa e os alquileres o precio de tasa. Pasemos a outro asunto de máis categoría: o puente sobre o Miño que crece cada día. Din co Puente Novo quedara achicado con ese outro Puente que lle fan o lado. Tamen nas Lagunas frente a o hospital van facer un barrio algo colosante A construcción do viaduto, causou gran admiración en Ourense, pola súa envergadura e sabendo, que ía a ser para que por él circulase o tren. Foi todo un acontecemento social. 356 ESCOLMA DO ANO 1947 CRÍTICA POLÍTICA Da política non falamos pois temos millor pois xa non nos adiantan a hora do reló. Temos un alcalde d´os que nunca habrá que sin gastar cadelas arreglounos a ciudá Estavos muy contento con moita razón porque n-o que estaba non tiña nin balcón. Para que están os municipais O señor Alcalde estavos moi Cálate Mayo de tanto predipra gardar o orden e contento porque vai volver car c-os municipales reprender os calamidades. pro novo Ayuntamiento. vannos a pegar. CRÍTICA DEPORTIVA Vamos a empezar polas cousas mais ruis que son os xugadores que nos trouxeron aiqui. Trouxo xugadores de outra Región con tal desacierto que non ten perdón. A pesar de todo danlles un aplauxo porque traballaron sempre sin descanso. O futbol en Orense está en decadencia por que os xugadores non teñen conciencia. Hainos en Galicia sin tantas pretensións con menos teoría pero con pulmóns. Hay que ter paciencia si non ascendemos pois outros equipos inda fixeron menos. Foron a Avilés con toda a cara dura comeron cinco platos e todos de verdura. E si Manjarín non tuvera medo correndo mais alínea sería bo extremo. Os d´o Albacete c´os d´o Cultural tragaron un paquete que lles sentou mal. Todas as figuras que ten o noso Unión saquenlle o billete e largo pa estación. Pra ser entrenador comó señor Callejo fai falta valor e moita paciencia. Hai que ter cuidado pra outra temporada haber si ascende a nosa orensana. A nosa directiva ten que lamentar que a nosa Coello haina que largar. An c´os directivos teñen voluntad en cousas de fútbol ignoran a mitad. Si´o Ayuntamiento quixera ser mecenas ganaría o noso equipo partidos por docenas. Igual c´o Deportivo a nosa Orensana gastou moitas pesetas e non fixo nada. Eu xa sei que todos son inteligentes pero nestas cousas non tuveron suerte. Bríndolla idea a Corporación io señor Alcalde con moita ilusión 357 Pois estou seguro por moitas Tamén o novo estadium razós que si an de ampliar p-ro futbol ourensano seremos campeós vaise inaugurar iste ano. Vendrán a xugar p-ra inauguración,ó equipo de Rairo e mais ó de Corcubión. CRÍTICA LOCAL - SOCIAL O que non trae un chichón ten o corpo mazado todo por roubar pra adornar o noso mayo. Vamos a lavalo o río da Barbaña que como se ve trai moita carraña. Tamén dicen que vai haber unha gran regata en lanchas de motores e mais de lata. Pois cometeron con nós a mayor canallada non vos hai compasión pros ladrós de pouca talla. Trai moita carraña porque come pouco e dice que o mundo está casi louco. E-a Iglesia dos Remedios que cos anos que ten hasta lle nace musgo na campana do vaden. En cambio conocemos moitos piringallos que roubando o pueblo fixéronse millonarios. Comprou un porquiño que tiña tres meses por tres mil reas pagouno dez veces. Orense é tan grande e moito mais será cando o campo de Fútbol empece a funcionar. Sucedeo antes e sucede oxe en día xa non teñen medo nin cousa parecida. Un porco cebado comprou don Simón que pagou por él o pe de un millón Pras festas diste ano o número mais chamado seríavos no jardín o concurso do ganado. Pois antes pra roubar buscaban o despoblado pero en cambio agora atracan no mercado. A torre da Catedral c-a que chama a atención, as Burgas botando auga i-a Ponte Mayor. Tamén vos habrá unha gran exposición que xunte dez patacas levará o premio mayor. Aivos dous periódicos he logo habrá seis non sei quen xuncas fala da crisis do papel. Pra faguer a nosa torre vímonos apurados por non ter madeira arpilleira nin clavos. As demais atraciós sonvos muy remotas fuego fixo e volador e baile pra marmotas. He mozos e mozas que fan vida cómica acábase o mundo se reventa atómica As festas do Corpus van estar muy animadas, non faltará fuego, música e caravanas. O millor número e de máis vistosidá e o racionamento que nos van a dar. Traemos da Burgas a auga quente que o asombro de toda a xente Din que vai haber unha gran corrida con touros de Miura e unha gran cuadrilla. N-a calle d´o Baño hay unhas palleiras que tódalas inmundicias van para elas. 358 Andan c-o Corpus muy afanados p-ra topar c-o parvo e seren casadas. Bailes en San Cosme, e n-a explanada, premio ó que coma mais pronto un-ha empanada. No xardín do Posío xunto a unha esquina choraba unha rapaza toda compungida. Bailes n-o Remedios e gran iluminación n-a explanada de xunto a Estación. A empanada vai a ser feita de repolo, con garbanzos d´a tasa e mais un bó polo. O preguntarlle a causa ela respondeu cerraron o Venecia ¿qué vou a facer eu? Concurso de fuegos de varios colores, c-on premio grande p-ros viños millores. Tamén no Xardín habrá un-ha función, un concurso de ganado p-ra tod-a región. O invento mais grande que houbo en medicina é o xarabe d´o Castorina. Habrá un gran concurso con premios p-ra orfeón. sin distinción de razas de todas as naciós. Ó concurso do leite vendrán as de Sobrado, i-o da mantequilla ás de Regueiro fozado. Din que cura os males que teñen os pulmós e si se toma a xeito hasta os sabañós. Falaremos de Ourense a nosa población que ten un Estadio digno de admiración. A Plaza de Touros que acaban de facer, e das millores que España pode ter. Esta medicina colleu tal sona que hasta lla piden os de Barcelona. Teremos moitos Corpus como ganado de exposición carreira de camareiros e tiro de pichón. Ladrillo e cemento ten-o n-os tendidos, i-os palcos foron feitos de barro cocido. Vai a competir c-o a Penicilina o Xarabe milagrosos d´o Castorina. O Corpus d-iste ano vai ser tan interesante que xa se nombra por o mundo adiante. Temos en Ourense n-a nosa ciudá un Bar que ten un viño de gran calidá. Outra d-as cousas que temos que anotar é a praza de touros que vai a funcionar. Habrá grandes corridas e Tiro de Pichón, regatas de Traineras e gran iluminación. Chámanlle Bar Arco, gran sitio de reunión, c-os niños que vende non hay comparación. Din que por o Corpus d´o ano presente habrá unha corrida moi sorprendente. Concurso de gaitas e carreira de cabalos dous premios p-ras feas con varios regalos. Está ese Bar e non ir o revés n-a calle de Reza n-o número tres. Tomarán parte espadas locales y-o gran tarugo irá ós pedestales. 359 Tamén toreará o formidable Ché que n-as últimas corridas fixo un gran papel. Pra presenciar as grandes regatas que habrá n-o Miño entre fragatas. Son un-hos benditos e a nosa población vai darlle a medalla da boa comportación. Vendrán portugueses e hasta madrileños pra ver a corrida que en Corpus tendremos. No "Club d´a Chona" hay peticiós pra ocupar tribunas n-os Malecós. Hastra os comerciantes tamén inmitarón e venden texidos a precio d´escandallo. Faremos verbenas e unha iluminación desde Seixalvo has-ta estación. Por catro pesetas fartouse de pescado e por seis cadelas comeu cabrito asado. Por trinta riás compras camisetas seis metros de lazo e moitas calcetas. Tamén pra ese día prensan estrenar unhos trole-buses pra viaxar. Bebeu por dous riás un viño chispeante que o fixo andar de presa os lados e pra diante. Por cinco pesos podes mercar un traxe pijama e inda moito máis. Desde Quintela hasta San Pedro desde Barbantes hasta Cualedro. Vive o noso Mayo a firme convicción de que a vida barata da nosa población Hay un-ha rapaza nesta población que por seis pesetas comprou un colchón. Tamén van poñer un "funicular" desde a Alameda o Salto d´o can. Débese exclusiva ós industriales que solo ganan poucos reales. Un barrendeiro tamén mercou sábanas pra cama e un tunicón. Este é un servicio que se sentía e que moita falta en Ourense facía. Todos están pobres non teñen dúas pesetas e viven o día facendo mil piruetas. Seica un albañil en Rabo de Galo por dous pesos xuntos mercou moitos panos. Os hoteleros y-os d´os figós pondrán baratas as habitación. Carecen de vivenda e pagan o alquiler e visten hoxe en día como vestían ayer. Todos os taberneiros da nosa población puxéronse de acuerdo c´o barrio da estación. Xa contrataron habitación os forasteiros d´outras naciós. Non gastan gabardina nin reloj de pulsera e comen pan de tasa como un pobre calquera. Van vender o viño de moita graduación pra poñernos tolos e bailar o charlestón. 360 Esto señores, non se pode tolerar vender unha xerra por catorce reás. E-si vay un pobre a pedirlle un-ha ración se non escapan tirou de balcón. E gracias que co celo de Gobernador vamos comendo da de primeira. Señores taberneiros daiqui e da estación póñanse finos pra ir o cagarrón. Com´o noso Mayo e muy lajarteiro viuna un Polvorín comprando centeo. E si esto fose pouco hast´as rianxeiras, venden como queren o mismo c-as leiteiras Primeiro empezaremos po-los panadeiros mezclando pescantinas e carniceiros. Farelos en centeo chegou a amasar y-a fariña da ración era pa estrapelar. Xuntáronse en camadas e van a conseguir, que o Mayo morra pronto de tanto dirixir… Conoce o Mayo un home de tanta fantasía qu´engorda con fariña os cerdos que crían. Tamen as pescantinas colleron as manias de vender os pescados de catro ou cinco días. Os hovos xa baixaron e deixou de chover, chegou Mayo frolido e pódese comer. E di muy ufano mirando por un lado; ¡Os meus clientes comen o salvado! Co precio d-un xirelo y-o dun-ha pescadilla comprou un-ha señora un-ha boa mantilla. A xente de aldea que trai pollinos desfan as asceras con-os topolinos. Vai po-las tascas e compra solares enseñando billetes e miles de millares. Da tasa non falemos todo e de precio vario ¿Non sei si d-estas cousas sabe o veterinario? Toda xente sabe que os taberneiros fan moitas cadelas a vender chanqueiros. O mismo como ïste hay unha panadeira que comprou un-ha casa camiño da Barreira. Inda o outro día e sabeo Ourense enteiro por non vender barato foi pro sumideiro. Vamos a falar dunhas chafalleiras que anque son moi poucas chamanlles leiteiras. Pra divertirse e pasar o rato, comprou un-ha radio e mais un macaco. Xirelos e rapantes, merluzas e lenguados y-os probes, c-o istes feitos quedaron amolados. Conocemos a unha que se chama Elena e fixo máis cartos ca unha marquesa. Venden vacas vellas como se fosen ternera, e espétacheo precio bastante a la lixeira Dos carniceiros nada falemos, porque pol-as mañás xa os conocemos. Conocemos outra que se chama Pura e a conta do leite pasease-la Coruña. 361 Para nun Hotel de moito postín e leva o vestido de triquimini. Os carniceiros non os vamos criticar por ser a xente mais honrada da ciudad. E este é o siglo vinte, o siglo d´as luces, o que beba n-o río ten que beber de bruces. E dos carniceiros no vamos falar pois non cheiramos a carne que dan Cada burro que morre como son tan bos señores fanlle-o entierro con todos os honores. O que vaya no tren será un viaxeiro, i-o que venda carbón será un carboneiro. O que queira ser curado da morriña que vaya a consulta xunto Castorina. Lévano pra casa enon sei como-é que po outro día xa hay carne a vender. O que queira comer tendrá que traballar, ou vivir d-o cuento ou estraperlar. O novo doutor na calle H. Cortés que fai medicinas a todo meter. Despois pra que coza hay candar con bicarbonato yo metela a boca parece goma llanta. Está quedando a aldea sin xente ningun-ha, veñen á capital a buscar fortuna. E un curandeiro de moito postín e veñenlle clientes hastra de Aragón. Hasta os zapateiros se fixeron bos pezas que por dúas puntadas queren tres pesetas. Venden os eidiños e venden a casa, e veñen p-ra Orense ós pueblos en masa. Temos un café que lle chaman Orfeón donde non se canta nin teñen dirección. Os homes de negocio imolos deixar que son inocentes e non saben o que fan. Un-os poñen taberna, outros poñen bar, i-outros buscan algo con que estraperlar. Principiaremos por os panadeiros que estan pondo de cartos hasta os pelos. Veñenlle pedidos desde Barcelona, de Málaga e Londres e desde Tarragona. N-a aldea non queda quen sembre as patatas nin quen segue a herba nin ate alparagatas Había un no meu barrio que non tiña nada y ahora ten de cartos a almoada retocada. Ten tanta virtude e medicamento c-o enfermo que o toma cura n-o momento. Agora os tipos d´aldea, que non teñen ocupación veñen presumir o pueblo ya chaparnos as raciós. Seguiremos polos tendeiros que tamén están bén que solo do que estraperlan poden comprar un trén. Non vale unha cadela a Pinincilina o lado do xarabe que fai o Castorina. Unhos chamanlle dandis y outros pedantes algúns gordos como xabalies e flacos como subiantes. 362 Andan a busca de pisos y astra alquilan buhardillas e todo evos por ver silles dan unha cartilla. Gastan abrigo blanco e medias de color e non sabemos delas cual é a millor. Miren mociños e non tomen a mal eu coido que pasou o día de Carnaval. Vámoslle a falar algo do estraperlo do que mais lle interesa o mundo enteiro. Collemos o anuncio dos calzados <vitán> como ten tantos collos nos pés lle quedarón. En materia de Abastos hay moito que falar e si non conto algo podo rebentar. Empecemos a falar algo das leiteiras, pois venden o leite o precio quel-as queiran. Pois ela decía o momento de mercar que estaba muy caro e que tiña que aforrar. A esas verduleiras vinas Barrabás por unha leituguiña piden sete reás. Chegán pola maña pedindo a sete reás, i-a xente llo paga por non barallar. E vindo cara Ourense con unha compañeira metéuse da cabeza no viño do Xesteira. Non hay onza de carne nin ducia de sardiñas oblígannos a todos a conservar a linea. Páganllo a este precio por darlles de almorzar ós pobres obreiros que foi de medo. A probe quería unha barbaridá; marchar para Coruña con un calamidá. Unha cousa importante antes que se me esquecía bou falar un pouco d´o cierre do Venecia. Conozco unha leiteira que a conta de estraperlar fixo un rascacielos cerca de Barbadás. Poden as leiteiras acudir a éla pro comprar a leite e logo revendela. Algunha marmota o saber a decisión deulle de repente un ataque o corazón. Dicen que van poñer d´o Xardín a Moreiras un avión p-ra poder levar as leiteiras. De algunhas leiteiras que veñen con churros oímos certas cousas que nos deixen mudos. Onte o noso Mayo xunto á Rexidora por cinco reás certos comeu un-ha centola. E ós carniceiros chegan a plaza venden a carne e márchan pra casa. Tan pronto como entramos por a Fundición chegou o fialateiro parecía un tabeirón. Despois n-o Bar Esquinita, xunto a calle da Luna, comeu muy arreglada lamprea con aceitunas. E dos panadeiros non hay que falar pois todos eles pódense xuntar. Con unha sonrisa medio picaresca e vernos c´a vaca armounos unha fresca. Bebeu un viño Branco do millor do Ribeiro, e díronlle de postre un rico pan alveiro. 363 Despois foi car-a Praza p-ra ver si compraba un-ha pouca de carne pr-a un-ha empanada. Quixo comprar chourizos d-o millor raxo que oubera, e sospechou que foran feitos d´un porco que adocena. Mirando que n-a Praza nada a xeito se compraba pensou facer un potaxe en vez da epanada. E díronlle un Kilo de carne d´o xarrete, dun-ha vaca que nacera no sigro dezasete. E véndose n-istes trances pensou, vou o pescado e vendíanlle un besugo que xa estaba mareado. Quixo comprar as patatas co-as fabas de riñón e dixéronlle que o precio acercábase ó millón. Arrepentido o Mayo dixo rosmanso pr-a sí vale mais vivir n´aldea que vivir de valde eiquí. Pedía xamón d-o vello e dábanllo d-iste ano apestado c-o mal cheiro e atacado d´o pasado. Pata de porco e orella collera un precio tan alto que desistiu d-a potaxe e pensou facer o caldo. Nesta nosa terraa temos moito cacique que vive do conto dandolle ao palique Nos estamos fartos de tantos inventos de tantas eirexas e de tantos conventos De todo pasemos porque destas lerias cos politicastros loitar non queremos Parecíalles que ian cortos e para que a xenté vexa que teñen moitos cartos arranxaron unha eirexa Pensanche cos pes arranxar a situación e mais ben o farán rezando unha oración Non teñen concencia nin a queren ter pois non saben nada nin queren aprender CRÍITICA DE XÉNERO: MULLER Como as nosas mozas hay muy pouquiñas igualan no luxo as señorititas. Que tempos, que tempos do Mayo noso a vida é un-ha risa a vida é un gozo. Un noso amigo botou un piropo e un-ha da aldea quitoulle un ollo. Sivas a paseo e as ves pasar preguntas extrañado donde lle saldrá. As raparigas que son da aldea visten a moda como calquera. E desde entonces quedou marqués e ve hoxe as mozas sempre o revés Os traxes e abrigos que gasta algun-ha nena sabendo que seus pais a pasan morena. Gastan esencias de violeta, e si as piropas fanche a retreta. Falamos das rapazas da nosa población que andan no paseo con moita precaución. E van desairosas con altivo garbo e pasa dun ano que non come caldo. Si te descuidas o irlle falar danche un cachete e caes pra tras. Fociños pintados e moito polos rizos e o mirarlla cara parecen crouquizos. 364 Cuando van o cine con tanta finura chegan a casa e comen verdura. Si eu algún día chego a ser casado eu Quero a rubia de pelo pintado. Que o noso mayo con tal motivo vay a decilas de puño e d´abrigo. Teñen tan pocuo diñeiro e tan grande a carestía que pasa de un ano que non enchen a barriga. Aunque me gustan as rapazas morenas porque de seguro nos sacan as penas. Nesta misma calle cerca d´eiqui hay un-ha rapaza que pra se rir Esto señores haino que subsanar pra que as rapazas podan engordar. Hasta as criadas y-as que no son todas se bambean baidando o danzón. Témblalle o papo e mais a barriga e ponse colorada como un-ha guindilla. Todas as rapazas que queiran engordar teñen que ir a plaza e saberen comparar Vamos falar algo das rapazas d´esta ciudá, que levan un salero que e unha barbaridá. Outra rapaza de xunta xebrona saica trae un abrigo e piel de leona. A carne non na cheiran e os huevos nonos miran fáltalles a gracia que tiñan algún día. Salen da casa como doncellas muy pintaditas aunque sean muy feas. Quere pasar por un-ha princesa e come de pe por non ter mesa Esto señores haino que evitar si non as rapazas vánsenos mirar. Dan o camelo e dano ben dado e despois de casadas son como un estropaxo. Compro-un vestido de seda tisú mais quen llo regala adiviñao tú. As mozas de Ourense son as mais bonitas van cacarexando como fan as pitas. O rapaz que se case que mire o que fai que pra quitarlle a pintura faille falta un capital Duas que viven en San Francisco por non ter zapatos armaron un cisco. De Rabo de Galo no paseo andaba unha moza nova que cacarexaba. Deixemos as mociñas que todos critican, e todo e ca envidia de ser tan bonitas Decían berrando todas despeinadas andamos descalzas por ser honradas. E como se pintan parecen mais bellas desfanse por mozos que teñan estrellas. Hay un bule bule entre as rapazas pra facerse roupas e poñerse majas. Gastan rimel y ondulación e non traen torcido xiquera un tacón. 365 Traen bon bolso e bon impermeable gracias os aforros y-a cruel fame. Dice o noso Mayo cheo de razón rapazas bonitas as da Fundición. Adiantaron moito nesta nova era vanse parecer a primeira muller eva. Van a butaca e comen pastel e léveme o demo si ganan pra el. Visten elegantes e bailan muy ben mais rifan c-o mozo can y-o vay ben Traen o escote tan largo que e millor calar pois hay que cerrar os ollos ou hay que pecar. Vendo tales cousas e semellante dislate dixo un-ha moza eu fago un disparate. Pasemos a falar algo das meniñas que están feitas unhas zorriñas. E todo e por presumir e parecer o que non son pois astra pra adelgazar din que venden a ración. Si pra este Corpus non ando de seda márchome pro Congo ou pra Selva negra. Pranos atrapar xa non saben que facer si andar coa cabeza ou andar cos pés. Vense nas terrazas as nenas modernas nin c´o fixeran adrede pra ensiñar as pernas. Pobres raparigas que preocupación de pasar pro mundo pol-o que non son. Nas uñas fan tomates na cabeza arman casa y-os labios parécenlle o traseiro dunha vaca. E-vos o mes dos mayos o mes dos amoríos cuidado rapaciñas cas conversas chegadiños. Peinadas pra riba c-oa alta monteira parecen no prado a vaca leiteira. Ahora os señores dos bullos que se ven a mayor parte son rellenos de crepé. Afloxas a carteira e solten os cartos pois de palizas xa vos estamos fartos. En cambio sinxelas c-oa su galanura aroman cal flores a sua ventura. E si siguen así pra chamar atención van salir a calle solo con pantalón. Apurai a comprar que temos que ir comer pois xa hai algunha rapaza que nos quere morder Atraen os homes de xano suicio e topan no mundo sano beneficio. Y-ahora rapaciñas que vos tratei ben compranme as coplas y-astra o ano que ven. Empecemos saludando as mozas d´ahora das que pasan fame e das que andan a moda. Rapazas como éstas honran a Galicia coidado orensanas e traen boas botas. Falemos agora das rapazas altaneiras que por presumir tanto xa se lles ven as cadeiras. Empecemos pol-as solteiras e terminemos pol-as casadas porque a fin y-o cabo todas elas saldrán valdadas. 366 Traen a cabeza moi adornada e por o medio chea de lana. D´unhas de Seixalvo tamén adeprenderon, a bailar a Milagrito e mais un baile Negro. E chámanlle todos a oxigenada, e si a vedes sen pintura non vale nada. Traen os vestidos qu´e unha preciosidad gracias e todo esto a Almacenes "La Verdad" Pensan presentar a súa actuación p-ras festas do Corpus n-o Barrio da Estación. E delgadiña como un fideo e pensa casarse con un cireneo. Van por o paseo con moito cuento e chegan a casa e non teñen alimento. Os traxes que presentan c-os bailes extranxeiros son os Pantalós Chanchullos e dous altos sombreiros. Anda c-oas uñas muy repintadas e leva as medias desfiachadas. Ainas famentas de gran categoría e andan todo o ano c-a barriga vacía. Tamén presentarán un-hos abanicos de prumas Papagayos e de pieles de micos. Casi son todas de igual defecto q´uen cousas de moda nadie e perfecto. E como estas moitas mais andan pol-o paseo recorrendo o carnaval. Levavan n-as orellas como n-a Patagonia, un-hos vidrios colgados ou frascos de colonia. As mismas mociñas que traen a leite, traen as modas do sigro presente. Deixemos as solteiras pro ano que ven i-empezar c-as casadas que sempre veñen ven. Din que diste xeito fanse interesantes, e que poden alternar c-os mozos estudiantes. Traen n-o pelo a alta monteira, como si fosen a vaca leiteira. Sei de unha muller que se casou fai un mes e medio pegalle unha paliza o home As outras rapazas ó saber a novedar pra facer interesantes vannas a imitar. As d-as verduras ou rianxeiras, veñen a moda cando ilas queiran. Esa muller e unha animal pois da paliza que lle deu mandouno o hospital. N-a misma Porta da Aira hay un-ha rubiales que gasta en pintura moitos e moitos reales. Yo irche vender un-ha ceboleta c-o dedo pintado tenche a piñeta. Hay unhas rapazas xunt-o Polvorín, que están aprendendo a bailar garrotín. Desde que se ergue hasta que se deita estase lavando con frol de carqueixa. Soñan algun-has coa gran quimeira, de casar ricas si hay quen as queira. 367 Así deste xeito e diste feito, eche hoxe en día todo un comercio. E vímola o outro día alá por Ervedelo querendo engañar a un rapaz solteiro. Falemos das mozas con moito inspiración que xo chegou o tempo da sua mala intención. Escoitádeas, mozas, e poñen atención e mirar si o mayo ten ou non razón. Pois ela decía sin moito pensar que estaba desposta e pronta a casar. Falemos dunha delas que conoce o noso mayo que en canto nos ve esconde o rabo. O Mayo sabe cousas sin fin d´o que fan as parexas alá pol-o Xardín. Conozco outra rapaza que vive d´o conto e dicen que tén moi grande o talento. Anda xunto c´os amigos con moito ringo rango e na casa ye queda o estómago chorando. Pois o outro día alí se foi sentar y-o pouco tempo tuvo que escapar. Hay tamén quen dice e quen asegura que o talento d´ela ten moita fondura. Comesta moza hay moitas que viven dun xornal y en cambio representan que teñen un bo capital. Mirou unha parexa tan arrimadita que mismo parecía unha lata de sardiñas. Moi cerca d´aiquí hay outra rapaza que dicen que arrenda unha linda casa. Os peinados de ahora son fáciles de facer pois todo o arreglan cun kilo de crepé. Ela era unha moza moi conocida y-él era un vello que a pretendía. E unha casiña moi ben situada con unha enredadera que adorna a fachada. Cando chega a noite non ten lana na casa e teñen que durmir en colchón de tablas. Tan animada estaba a conversación qu-él con disimulo tiraba d´un cordón. Y-outra pequeniña chamada María traballa n-o alambre de noite e día. Nos cines e teatros son a nosa preocupación si se pon unha didiante terminouse a función. E pra non ver aquello el mirou pra tras e foi peor o remedio c-a enfermedad. E tamén sei d´outro que xa está casada que todol-os domingos come unha empanada. Tamén sirven calcetís trapos, medias e igual unha almoada en todo caso a cuestión e aparentar. Tamén sabemos d´outro e non decimos quén que vos ten unha boca com-on tunel d´o trén. Y-o lunes y-o martes y-o resto d´a semana c-a fame que pasa soltouselle a argana. E das rubias de frasco non hay nin que falar cámbialle o color do pelo igual co temporal. 368 Vamos terminar co-as rapaciñas que están deseando comprar unhas copliñas. Siguen as rapazas tolas por´a moda e d´esta loucura ningunha queda fora. Conozco un rapaz que en esto é de medo ten a cara mais dura c´o mismo penedo. En fin que este ano podranse lucir as mozas i-as vellas i-as que están por vir. Poñen d´esas gafas de vinte ou trinta pesos pra esconder os ollos algunha c´os ten feos. Si vay c´unha rapaza o cine Losada a condición precisa qu´ela pague a entrada. Algun-ha rapaza xas as pasa morenas, aforrando p-ros traxes que han lucir na verbena. Miran sin ser vistas e sin dal´o a demostrar observan os homes que lles chegan a gustar. Hay unha rapaza n-esta misma calle que por andar lujosa aprétase o talle. Hay unha rapaza n-a calle de Colón que pensa pór no Corpus un levitón. Y´os homes os parvitos, levan o camelo o mesmo c´os neniños o darlle un caramelo. Si a ves n-o paseo ou n-unha terraza parece a Marquesa de Cabeza de Vaca. Tamén estremará con gusto variado un traxe pixama ou un taparrabo. Emplean pinturas de Bárbar Ward y´o mellor na casa non teñen pra xantar. Gasta boas medias e zapato caro e come caldiño sin fabas e raro. Outra que vive en San Francisco di que si non estrema que arma un cisco. Papas de fariña teñen pra cenar e comen un caldiño o desayunar. Fala o castellano sendo mais gallega que a pata d´o burro ó Xan de Ribela. P-ra ir as verbenas ten proyectado, si non fai un traxe pedilo prestado. E vense no Bar Luiño moi frecuentemente formando un cafecito pra que as vexa a xente. Gasta unha monteira rellena de peto d´unha amiga morta en Ervedelo. En cambio ás que lucen a alta monteira, seméllanse mais feitas á vaca leiteira. Non solo pagan élas o gasto no Bar luiño pois algunhas veces encontrarán un parvito E vai pol-a calle cheirando a mortuxa con tal que ande á moda non lle importa nada. O mismo a marmota como a leiteira, andan servindo e levan monteira. Pra idear esto algunha xa ten canas aunque hay algún home que quizás lles fara. Cando ven o mozo espónxase todas a ver si o mociño pronto as enamora. 369 CRÍTICA DE XÉNERO: HOMES Hai home casado que cobra o xornal na casa a muller lle da un real. Pasean as merluzas pol-a calle do Baño porque hay mulleres que lle dan un baño. Tamén do pescadilla vades a ver que menos de tres pesos non se pode comer. Que en bocadillos se gastan os cartos se enchen de viño e non quedan fartos E eso non pode seguir porque os veciños de esta calle non poden dormir. O home é ferreiro y-o tirar d´o fuelle co-a fame que tén aflóxaselle o mueble. Dicen que en Vigo e a terra dos pescadores pois en Ourense ainos mellores. Hay rapaciños que van de paseo e chegan a casa e andan de boxeo. O tío Polainas n-a casa d´a Ramona explótalle a mina a moza das mañas OBRAS NA CIDADE N-o barrio chino, barrio muy formal, pensan facer un puente algo colosal. A plaza de Touros que pensan facer e un-ha das millores que España pode ter. 370 Pois foi copiada a sua arquitectura por un-ha que había en Extremadura. ESCOLMA DO ANO1948 CRÍCA LOCAL - SOCIAL Por eso algún xa pensa en cartos a montós comprar eidos e casas estraperlando as acciós. Señores Arquitectos revisen un pouco o muro qu´hay por fora dó Stadio do Couto. Xa lle falamos dos grandes tendeiros y-a ahora falaremos dos carniceiros. Pero eu xa advertín a quen de min se fía que se vele moito d´os da Fiscalía. Axente sube a él por non pagar entrada e con esto perde o Club unha boa tallada. Esquí en Ourense temos moi boa plaza e por poucos cartos enches a casa. Os homes mais esclavos do gremio d´os obreiros na nosa capital son os fielateiros. Hay ricos que van durante todo o ano decindo que fan igual co Cubano. Traes a carne e parece esquisita do mesmo carniceiro trae ovos e pitas. Traballan noite e día e non fan´o con tiento recaudando cartos po ayuntamento. Dice este habanero que non ten afición pero o que lle pasa e qu´é un gorrón. Dos carniceros xa falamos algo e ahora falamos dos zapateiros. É tanto o traballo que teñen que facer a xornada intensiva pensan impoñer. Hay grandes tiendas de ultramarinos que os seus donos andan moi finos. Dos zapateiros pouco temos que falar porque non teñen que estraperlar. Pois con todo esto onde vamos a parar moitos xa enferman co que teñen que pagar. Véndenche arroz chocolate e grasa e todo esto o precio de tasa. Unicamente temos que falar que o arreglo dos zapato xa o podían baixar. Os médicos deberán pensar en curar e a moitos enfermos póñenos mais mal. Si queres comprar tes que ir pola mañá porque por a tarde non queren despachar. Un xarabe milagroso e de tal resultado que apenas se aplica queda o porco sin rabo. Si enfermo vas a Clínica non che fan nada si non podes ir púdreste na cama. Dicen que fai moita calor e marchanse o rio a todo vapor. Gloria a este doctor de tal sabiduría fagámoslle unha estatua n-unha salchicheria. 371 Pois o noso Mayo conoce un panadeiro que a conta do pan puxo caseiro. A peña futbolistas primeira o entrar donde se discute sempre sen parar. Onde a cristaleira Peña variada médicos,xuristas xente condenada. Agora os agricultore non queren traballar véñense pa Ourense todos a negociar. A dereita e zquierda mesas apartadas cregos transeúntes solteiros e casados. E haiche unha Peña dominical sonche os poetas desta capital. Veñen de Maceda veñen d-o Riós veñen d-a Gudiña e de Porqueirós. A peña da constucción sempre xugando os dedos sírveos o Marcial i-e están muy cabreados. Tamen hay un sitio enfrente do reloj donde está a peña dos de esta canción. Poñen unha taberna ou poñen un bar y-os fillos y-as fillas fannos estudiar. Home regordecho berrando o primeiro non me digas mais é o cachafeiro. Da xente de esta peña vamos a falar pois e moi istinguida como ahora verán. E cando vos falan d-as loitas pasadas dicen que as patacas son millor guisadas. Don José Morais o aparellador contan unhos cartos seica dun pintor. Ay dous académicos sabios profesores abogados cantantes todos bos fumadores. Dí que está cansado de forzas n-a terra de botar a auga de rozar n-a serra. Y estáo diplomático Cónsul portugués quen non saca o chapeo nin para tomar o café. Periodistas, pintores outro de previsión i-o señor Bretaña do Pío da Construción. Nin callos n-as maus nin chancos n-os pés nin sachos nin rodos nin doblas a res. Hay ajedrecistas como Alekhine dicen que Gutiérrez vay salir no cine. Estarán todos vidos por unha afición que é a fillarmonía desta población. Niste café de Roma hay homes especiales desde ganaderos hasta intelectuales. Fumigan cabezotas metres van xugando e de vez en cando botan palabrotas. O señor Director do noso xornal e home moi culto e intelectual. Temos camareros de moita estimación Valentín moi chulo Marcial un campión Tamén todos os médicos veñen por eikí inventar epidemias e non deixan vivir. O señor Académico pasa por formal pero todos sabemos ten un fillo artificial. 372 Chámase Piepito y e de Facós como o pai non o mantén vaise marchar cos ladrós. Por eso o Municipio xa debe pensar en un presupuesto para mandalo arreglar. Ahora falemos d-o que vai pasar n-os festexos d-o Corpus d-a nosa ciudá. O Don Luis Grande ten no piñeiral un niño de alegría hasta un funeral. O vir hacia Ourense topei un labrador co rostro tostado e cheo de sudor. E n-o Gurugú d-o Polvorín outro pr-aforcar a un pescantín. Que o campesino está enfadado porque lle baixan moito o ganado. Anduvo nos comercios sin descansar u rato vendo si encontraba un pouco de sulfato. N-a parroquia de Velle n-o lugar d-outeiro tamén pondrán outra para un carniceiro. Y os do comercio lle tirou para riba que hasta me fan doer a barriga. Foi a unha oficina falou co principal quen lle prometeu remediar o mal. Así con iste ejemplo e d-ista maneira fanlle estraperlistas última muiñeira. Si unha camisa a queres comprar o xornal de oito días te ha de costar. Viu un ordenanza que estaba moi teso cubriulle o papel e chapoulle un peso. Ahora que ven o verao e para refrescar a calor muíño das bodegas Piñeiral de Ourense é o millor. E antes ganabas non día o xornal comprabas a camisa e sobraba un real. E foi satisfeito con esto que fixo quedaron d´avisalo por medio d´oficio. Habrá un concurso pr-os que c-a caña pesquen millor troita n-o río Barbaña. Cousas do estraperlo quedan para outra ocasión que eu tamén meto a pata cando estraperlo o xabón. E unha pena, cos nosos labregos con tanta ”burrocracia”e malicia lle causen sinsabores. Seguramente o campeón será o <Vigués> ou o <Matón>. As demáis atraccios serán xa remotas fuego fixo e volador baile para marmotas. Como todos os anos vamos a falar da nosa ciudad donde hay moito que halagar. Temos en Ourense na nosa ciudad un bar que ten un viño de gran calidad. Todas as que concurren serán bandas de aldeas habrá pitos e riñas yo último peleas. Digo que halagan por obras d´o Ayuntamiento pois teñen o pueblo a mar de contento. Os viños que vende o Bar Cantón son conocidos en tod-a región. 373 Xa que acordaron poñer en servicio o sobre reloj hay tempo ardido N-o Xardín d-o Posío o ano pasado houbo unha exposición d-a industria e do ganado E dos panadeiros lles vamos a falar os cartos que teñen foi de estraperlar Por iso nosoutros nos adelantamos para ser primeiros que os inauguremos D-aldea non queren nin oir falar porque teñen medo que os vayan luxiar Teñen unha casa moy ben asegurada antes tiñan outra puberta de palla Esto nos dixo un comerciante d-a casa d-as medias mais elegante Na calle de Colón no número sete hay un Bar novo de tapas de percebes Casi todos iles non tiñan unha peseta ahora con billetes forran a chaqueta Certamen de Bandas e de acordeóns carreiras de burros e peleas de capós Pois de come non digamos nada poñer de embute e algo de ensalada As festas do Corpus van con rumbo tal a elas van venir medio Portugal Pr-os forasteiros que veñen n-eses días habrá auga n-as Burgas e racións de sandías Do viño do Ribeiro non digamos nada tu tomas un vaso e repiteche a ensalada. Escoiten señores se queren escoltar pois o maio noso váilles a cantar Tamén este haberá solemne inauguración d-o Ayuntamiento d-a nosa población. Ves no escaparate que alí hay de todo e por dou cas sales Dalí gordo Rebordan os ríos Cun timido salaio Recordos e beleza Alá se foi o maio A calle Dous de Mayo y-a de Xulio Prieto serán gobernadas con arte e acerto Sabedes que e na calle de Colón tenvos o nombre do Bar Cantón Adeus benqueridos amigos e cidadans xa vos deixa iste maio Imos todos cantar A de Hernán Cortés Y-a d-d Libertad arreglaronas solo a mitad Hay sacos de pan e farelos, e maiz e fariña branca que ven de Allariz Como ven veredes temos moitas cousas que decir e denunciar asi que non marchedes A calle de Pelayo vana gobernar desd-a calle de Colón a calle de Villar Baixou o estraperlo en toda a calidad poar iso non se fai tanto capital Xa vos ben veredes os tempos son chegados e háinas que contar pra propios e extranos 374 Xa falaremos do Concello do Concello Ourensán co alcalde non quere os temas arranxar E sobre dos mandan na nosa Diputación non estamos contentos da sua gestión Mais xa non queremos moiti máis falar eles dalle igual berrar que chorar Anque unhos digan e de decir non paren que a pesares de todo ainda non o fixo mal. Politica escarallada e cartos que rebañar conmoita mariscada e despois rebrincar Arman bos negocio co noso diñeiro mal raio os parta alá no inferno OBRAS NA CIDADE Tamén habrá un arreglo n-as calles da ciudá por iso xa empezaron c-o a d-a libertá. N-a Cuenca fixeron unha gran estación con dous edificios de moito pistón. Entre as moitas obras d-esa exposición fixeron un evacuatorio que vale un millón. CRÍTICA DEPORTIVA Foivos un conxunto de individualidades que na competición non tuvo rivales. Sempre contan ganar para quedar campeós yo cegar a final teñen algún error. Un dos extremos estaba ben de porteiro collendo as entradas no Coliseo Xesteira Pódese decir que foron unhas lumbreras en xuegos de rapazas e nas peteneras. Desta non sabemos decirlle os culpadotes si foi o entrenador ou os xugadores. Un dos interiores daría un bo pescador no bigote e no tipo se conoce o xugador. Tamén destacaron nas tardes de fútbol o ben que xogaban coa afición. Si non dan encontrado un vo entrenador teñen Mister Brbosa de España e o millor O delantero centro daría un barrendeiro pois ca cabeza baixa mira moito pro suelo Pagaron en fichajes un capitalón pro intentar subir a Segunda División. Trouxeron Calleja luchador de Pista y-ahora traen Trincha que resulta Masajista. O entrenador da Orensana non aprende a xogar aprendía millor con unha caña de pescar E si fan o favor que se diesen de cuento xa fai cinco anos que andan co intento E da delantera hay moito que falar pois si un te medo o outro e un agarrán Fun o outro día velo entrenar o Pingallo estaballe aprendendo a despurgar o galo 375 Vestiu as coores d-a <Ourensana> e anunciou un partido de moita campana. Igual qu-en Pontevedra e no Porriño custará un partido o mismo que un reto. Viñan os do Lérez dispostos a ganar e gracias o defensa puderono lograr. Xugou con esmero e tirou a ganar mais os <artilleros> portáronse mal. Está aínda recente o trompazo da Ourensana recubíu d´o Pontevedra unha lección soberana. Os directivos de Ourense deben estar cegos tendo no equipo algunos madrileños. Por iso o pobo enteiro está triste e compungido porque a <ourensana> perdeu un gran partido. Por non ter un lameiro o Mayo está parado e non seu nombre pedimos que nos arrenden o Estadio. Pensaban na segunda e tamén na primeira e resulta que sempre estamos na terceira. Perdeu Ourense Y-a súa afición o título no fútbol de gran campeón. Pois se non ha servir para poder xugar que nos manden once para axudarnos a sachar. Ha valles a dar o meu parecer porque o Deportvo non pode vencer. Ahora veñen de lonxe extraños rumores tildando o noso equipo d-o d-os afiliadores. Os seus propietarios estarán satisfeitos pois pretendemos sacarlles proveito. Os pontevedreses o estaban xogando o xogar saltaban de cando en cando. ¿Qué vai facer ourense con istes xugadores? ¡o millor é licencialos e coller outros millores! Os da Ourensana acabamos de demostrar millor que po fútbol sirven para cavar. Así que por eso non hay que pager entre dous que xogan un ten que perder. D-a Unión Ourensana cun partido inaugúrase o Estadio do fútbol e que toque a campana. Xugar a intermedia dabano por contado resulta que puxeron os bois d´os carro. O fútbol en Ourense está en decadencia porque o Sr.Trinchar non tuvo conciencia. CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Ahora das rapazas falemos do principal a roupa que traen que parece o Carnaval. Conozco unha rapaza que é do barrio Chino que sempre trae as berzas do caldo no fuciño. Aivos algunha que na forma de vestir pasaas por ondela e dan ganas de rir. Ahora pasan todos aunque sea pouquiño e si atrapa alguen chámanlle parvito. Y tamén conozco outra que vive no Barbaña que casi siempre tra unha telaraña. Levan algunos traxes de tanta fantasía que si non e aparente parece unha galería. 376 Pois para buscar novio non saben que facer por que hoxe mulleres hainas a barrer. Y-o chegar a casa dille a sua nai que lle fede a boca igual ca do pai. Falan castellano com-as de Madrid que son mais gallegas que nan de Allariz. Hay algunha delas que para atención chamar de pes a cabeza ven de Plexiglas. Deixémolas que fumen e que beban viño e vámoslle dar un bo conseliño. Así pol-o estilo tamén en Colón hai catro troitas de moito pistón. Tamén os peinados son de tanta belleza que algunos parecen artistas de Café. Con polvos de colores yo pelo rellenado parecen estrapelistas cargadas de bacalao. Van pol-o verau sempre as verbenas a pagar de balde merendas e cenas. Teñen moita presunción e son tan altaneras que pasan sin comer por andar ostineras. Como ahora está de moda moitas non levan camisa nin tampouco levan medias para lucir as pantorrilas. Moito relleno levan no peinado para que lle diga o rostro estirado. Vaivos algunha que dicen ca fartura non lles e boa para guardar a cintura. Hay unhas xamonas n-a Porta d-Aira e de vellas que son non as quere nadie. No hombro a carteira de tal dimensión que lle colle dentro o tren y-a estación. Paranse nos escaparates de tiendas e dulcerías pois algunha leva a fame de catro días. Mais as condenadas teñen a manía de atrapar un parvo que as leve a Vicaria. Sobre todo esas que veñen c-o leite co-as uñas pintadas e traxes ingleses. Y ahora vailles vir outro novo intento para pernas delgadas medias de cristal daumento. Claro quen n-o luxo parecen marquesas mentras que seus pais as pasan muy tesas. E antes de subir por unha casa arriba retócanse moito cexas e barbilla. E cando se levantan algunha xa non ve e dí que lle fixo mal a taza do café. Van pol-a calle con alto peinado zapatito aberto e traxe plisado. Despois as ladinas con disposición rouban n-o cuartillo mais d-un cuarterón. Beben viño blanco, fuman tabaco inglés e van por-a calle dándovos traspés. Gastan alaxas de alta fantasía e toman chocolate n-a mellor dulcería. As recondenadas non aprenden nunca aunque as moitas delas lle botan a multa. 377 Aumentará o Censo no Barrio do Couto pois unha rapaza descoidouse en pouco. Rapaciñas de Ourense seguir con esas falditas ya xente recoñecerá que sodes formaliñas. Oxe gasta fuerte nos visos de seda nas medias de cristal e nos bolsos de correa. Alternan en terrazas e outras diversións e teñen os stómagos como acordeós. Vamos a empezar falando d´as rapazas que hoxe en día non vos están a tasa. E coa moda larga I-as medias de cristal anda pol-a calle anunciando o Carnaval. E como as vellas non poden traballar seica se dedican a bebetr e a vocear. Onde queiras quí andes sempre atoparás unha de estraperlo Desposta conversar. Tamén sabemos d-outra boa muchacha que p-on na cabeza coma unha renoladra. Hay unha rapaza na calle Villar que por ir o cine pasa sin cear. N-o cine e n-o paseo n-a plaza e mercado verás a todas elas lucindo o peinado. E unha rapaza d-alá de Barbadás non quere mais perdas c-a de plexigrás. Si a miña abuelita se levantara da tumba quedaría asustadiña da falda que tanto abunda. Conocemos a unha de xunto Ervedelo que nos pon n-a cabeza algo que da medo. Que en vez de zapatos e medias modenas teña bo coidado de gardar as pernas. Refírome a esas faldas que son grandes como largueirose que lle aforran traballo os barrendeiros Vaivos pol-a calle con moita admiración y-a cabeza d-ela parece in cebolón. E si non encontrades unha d-es feitío e nos preferible tirarnos o río. Tan largas saias que van por a calle e por donde pasan queda de limpia admirable. O plato favorito e non pensedes mal e lucir as pernas con medias de cristal. E moi xeitosiña moi moniña ela pero anda solta igual qu´unha calquera. Os barrendeiros poden estar contentos de esas faldas que son unhas portentas. Pois c-o gran invento d-o Plexigrás andanvos toliñas dando marcha atrás. Será coincidencia, pero todas as noites a vexo rodando a fárica dos potes. De tan cortas que iban chamaban a atención que tan solo lles faltaba andar con pantalón. Conocemos a unha de loiro dabaixo que nunca soupo máis que gastar refaixo. Vay sempre moi guapa o lado do rapaz hasta leva carteira d´esas de plexo-glas. 378 A que cabritos vende e cabras non ten…; preguntaille a esa moza ¿de dónde lle ven?. Pra cegar a elas non sei como a se facer sempre se está temendo que se vayan romper. Traballan os eidos procuran verduras e todo o que ganan baiselle en pinturas. Pro barrio do Couto vai cada elemento de cara mais dura co mismo cemento. No Barrio do Couto algunhas pasan fame pero tanto lujo non sei donde lle sale. Tamén hay que falar das da capital pois de seguir acabarán muy mal. Non solo en iste barrio hay que lamentar pois as doutras calles tamen dan que falar. Si lles dice laguen haber si se trabilla contesta satisfeitas teñen moita nugalla. Sempre andan de paseo e danse moito a ver e van gastar o cine o que teñen para comer. Xa van sendo horas de tomar medidas para catequizar a estas raparigas. Pero todo esto non solo pasa esquí igual é na Lonia e no Polvorín. Hay algunos barrios como da Carballeira donde as mulleres fan muy boa feira. As mulleres d´ahora imitan Hollyvú e algunhas compran un cadelo <lulú>. Abrigos de pieles que por non pagalos antes de poñelos teñen que deixalos. Algo das rapazas vamos a falar temos poucas cousas delas que contar. Vamos a falar un pouco das rapazas pois andan todas loucas por ser casadas. Compran a plazos pra poder presumir algunhas marmotiñas de esas de servir. Nos bancos do Xardín aparecen papeles este banco está ocupado solo por mulleres. Vamos a deixar as pobres rapazas que para cantar tranquilo hay que ir o Montalegre. As ventas a plazo foi un adelanto para moitas mulleres que presumen tanto. Sabedes para que é para que non se senten fulanas que alí van y a elas no lle conveñen. Non fai medias de gasa desas de presumir pero para tapar as pernas anlle servir. No pueblo de Reza falando das nenas na última polada quedáronse pequenas. Si alguen cay por alí aunque sea solo empézan desplumalo como si fora un polo. Si as rapazas novas fixeran igual andarían millor que con elas de cristal. Son as de lonia tan boas rapazas quédanselles os pais cos cuartos da plaza. Y as outras dúas van o fielato y-o pobre home págalles o pato. 379 O home furioso dilles porque berran elas neste entierro non levan vela. E mpezamos saludando as mozas niste día as que andan a moda a ca barriga vacía. As de gran estatura e bravura sin igual que vayan a artillería para aprender a cañonear. Y elas contéstanlle déixenos pasar que laguen do puente non lle as de cobrar. Deixemos as casadas y empecemos cas solteiras porque o fin y o cabo xúntanse todas elas. As pequenas e delgadas muy lixeiras para saltar esas na infantería porque teñen que avanzar. E vamos a falar algo das rapazas das que comen caldo seis ou sete tazas. Unhas pintan as cexas que é unha risa con elas, outras pintan as pernas e dicen que son medias. Cuando van a ver a novia son muy formales e buenos con contos e mentiras tratan de entrar no huerto. E de esas que gastan moito plexiglas vailles a barriga zás tras plas. E unha muller de moito postín que pa pintar as cexas vai o pedir ó xardín. Por eso mozas solteiras non vos deixes engañar que despois eles ríen e vos tedes chorar. Parece que todas se queren casar aun que olimpos haxa que ayunar. As señoritas de pieles e carnes finas recomendámoslles o cuerpo de marina. Tamén dos rapaces hay algo que falar moitos coas bebidas non se poden calar. CRÍTICA AO HOME Salen os domingos dispostos a beber a forza de tapiñas xa non van a comer. Un home redondo como unha pelota cun puro na boca chupando a porta. Despois de casada a probe d-a muller ten que traballar para poder comer. lgún pilinguis bebeu moito viño tomar borracheras e cometen desatinos. E ponse mirando dende ven o vento e fixo unha casa parece un convento. Mentres o Dn Juan estará n-o bar ou tomando café ou vai a bailar. Pero teñen moito medo de falar de matrimonio pois si lles cuadrará unha muller como un demonio. Hay moitos rapaces que se queren casar e saben de todo menos traballar. Vai c-as marmotiñas ó Venecia a bailar y-o salir d-alí vainas pasear. E si se casan ben están muy contentos pois como son bos mozos chégalles o tempo. Saben ir o cine saben ir a comedia e xugar o monte y-hasta as sete e media. E si non lle dá o que quere íl dalle unha patada e rómpelle o mandil. 380 ESCOLMA DO ANO1949 CRÍTICA POLÍTICA Temos un Alcalde que de tanto traballar fixo de Ourense unha gran ciudad Puxo de vixilancia a urbana policía e andan de vela durante tod-o día O Ayuntamiento fai unha labor moi acertada pero hai algunha cousas que non nos gusta nada. Debémoslle a este alcalde moi grandes favores e foi un d-eles montar os surtidores E esta policia é un gran tesouro pois botando multas quédanse solos O Alcalde na Noiteboa portouse moi ben antes de darnos o premio que non o pille o tren Puxos n-Alameda e mais nos xardís e súrtense todos eles da auga do Polvorín De mais envergadura e-o caso d´as vivendas pois naide atopa un piso si non ten influencias. Ide a Diputación a decirlle o Presidente que nós non sabemos nada no asunto daguardiente Estos surtidores son de gran valía pois botan auga durante todo o día Y-o caso mais curioso d´estas cuentiós e ver que se edifica por todos os ricos. E como e tan boa persoa según dice a xente que non se olvide de nos e mande algun ingrediente CRÍTICA LOCAL - SOCIAL Hemos de falar d'o pueblo de Ourense e d'o Polvorín e tamén d'o Puente Hay moitas obras, proyectos Oxe fanse zapatos que chae contrucción si vamos por man a atención de casca de agua non enchemos o porron castiñeiro e anacos de cartón Pois os de Canedo pediron anexión y-a algún capitalista deulle o sarampión De toda a auga q temos non nos chega non pro dente e inda que era pouca lévana agora pro Puente Si queres vestir ben gasta confeccións Severo q con calzados San Gines irás feito un caballero Eles non querían vir para capital pois soloi sos arbitrios ganan un diñeiral Esperamos q lle guste moito o noso mayo e de tabaco ou pataca no lo mande atiborrado Os enxebres están sulfurados desque ganaron o premio non lles vimos nin o rabo Cortaron moitos arboles quitaron moitos bancos e hasta desapareceu a pedra do meridiano. Anque de fumar pataca estamos ata a coronilla pois desa a Tabacalera ten a xente ben servida Os que veñan de fóra teñen que saber que eiquí hay sopladores de moito valer. 381 Conozco un señor que non toca nada que sopla o viño que é unha monada. A industria n'a plaza tamén progresou y-o sistema de peso que alí se implantou Outro d´os asuntos de gran importancia son as lecherias que puxeron en marcha. E tamán hay outro se a xente non mente que sopla de un trago o vaso de aguardente. Si te fixas ben e tes os ollos sanos verás que alí os kilos son de 600 gramos Estos novos puestos foron creados solo pra vender leites mal mazados. Así que xa saben os que veñan soplar o que teñen que facer si queren ganar. Si mercas na plaza ten a seguridad que che rouban no peso mita por mita A culpa d´este lio téñeno as leiteiras votanlle o leite cousas nas caldeiras. Un home gordo como unha pelota a porta d-a casa c-un puro n-a boca. Teñen os romanos co pilón gastado y-as pesas d-as basculas con o plomo sacado Dicen que non chove que hay restricción e lévanche os cartos e tócanche o violón. Este é o mais bello e de mais tradición de cantos se presentan na no-sa población. Pois pode ocurrir seguro na polea pois casi todas elas son música dal dea Esperemos que veñan os d-o Santo d-o Sil que che cobren unha e que che dén mil. A praza de toros está progresando de bella que está esta-na arreglando. Vamos a falar algo das leiteiras anque poñan mala cara y-elas non-o queiran Vamos a empezar polos rapaciños que co plexigas vólovense louquiños. Estan-a facendo con moita emoción po-las festas do Corpus n-a nosa población. Esta leiteira non ten culpa de nada porque a barba foi pol-a naturaleza dada El era casado e elas solteiras leváronoa un ricón e vironse as costuras. Nas festas de Corpus toreará o Tarugo a logo oiremos a gaita do Manolo. Inda o outro día vin n-un portal da Barreira a unha certa leiteira aguar moi ben a caldeira Tiñan entre as duas catro vintecinco e il contaba sete ceros cinco. Vendrá moita xente doutras capitales pra ver torear a tantos anomales. E foi vender o leite alá xunto as barracas e vai dicindo que é de moi boas vacas Deixounas plantadas no medio do barullo e fóronse esconder detrás do Matulo. 382 Este rapaz e da calle do Baño chámase Matulo e xoga ben o futbol. Pra divertirse e pasar o rato comprou unha radio e mais un macaco. Dos carniceiros nada falamos porque po-las mañás xa os conocemos. Deixemos os rapaces pro ano que ven vamos a falar dos homes tamén. E si vay un pobre a pedirlle unha ración si non escapa tirao de un balcón. Vamos a falar dos panadeiros logo falaremos de mundo enteiro. Deixemos atrás a vida das leiteiras a conta da auga que votan as caldeiras. Como noso Mayo e muy lagarteiro viuna na plaza comprando centeo. Conozco un panedeiro da Calle de Villar que está axuntando pra se casar. Si esto sigue así con tanta careza veremos os rapaces que nacen sin cabeza. Farelos e centeo chegou a amosar y-a fariña d-a ración era pra estraperlar. Ese panadeiro gasta cuello duro e solo os domingos anda con un duro. Primeiro empezaremos polos panadeiros mezclando pescantinas e carniceiros. Tamen as pescantiñas colleron as manías de vender os pescados de catro ou cinco días. E ten a manía de levar calderilla pra ir po-lo paseo tocando a campanilla. Conoce o Mayo un home de fantasía que engorda con fariña cerdos de cría. Co precio d-un xurelo yo dun-ha pescadilla comprou unha señora unha boa mantilla. Esos zapateiros teñen a manía de vender a suala de noite e de día. E dí moi afano mirando para un lado os meus dentes ¡comen o salvado! D-a tasa non falemos todo é precio vario ¿non sei d-estas cousas sabe o veterinario? Inda o outro día encontrei unha tirada que mismo parecía unha empanada. Vai po-las tascas e compra solares enseñando billetes a miles de millares. Inda o outro día e sábeo Ourense enteiro por non vender barato foi pro sumideiro. Solo vemos esto de non arreglalas ben poís no garaxe Tino que vos é mais perfecta. O mismo como iste hay unha panadeira que comprou unha casa camiño d-a Barreira. Xirelos e rapantes merluzas e lenguados y-os probes con istes feitos andamos pelados. Ten vos tibulares e rodas de postín e tenvos bicicletas que vos é un sin fín. 383 Boas bicicletas cada cual millor pois en toda Galicia no nas hay millor. En Capitán Eloy montan os seus talleres e venden o seu cristal o público e os talleres. Hay n´esta prisión un rapaz honrado robou catro porcos e un polo asado. Tamén ten unha cousa que é unha deviladad unhos remolcadores que é unha preciosodad. Os rapaces de ahora van ben peinados desde chegar A Belga ca fabrica de Espellos. A pesar de todo esto, no asenten opinión non son todos os q´están nin están todos os q son. Son remolcadores que causan admiración pra levar cousiñas mais alá de Castadón. Moito gusto lle dá mirarse os dous na fachada un faille a cara gorda i-outro delgada. Hay que ter en conta todos eses barrigudos q´en vez de estar aiquí están fóra sacando duros. Tamén vamos falar d-unha cousa fría vámonos meter cunha cerrajería. Hainos millores dentro pois os que mercaron foran guapos, foran feos todos eles se casaron. Os de ultramarinos teñen moito q rascar torcer medindo as medidas pa poder raspar Camilo e ferreiro que é digno de admirar pois da gusto velo si se pon a matinar. Cuanto beneficio trouxo A Belga a capital nin hay muller solteira nin ventana sin cristal. Teñen os cartuchos cun pegote de cemento, pois pro asunto de raspar e un magnífico argumento Arréglavos de todo e hasta fai balcós domínavos o ferrro como si foran cartós. O peor son as galiñas ca peste aviar q non queda unha viva nin siquera pra contar. A estos d'ultramarinos vamolos a deixar si nos guiamos polo xenio, non vamos acabar Gústalle andar cas cousas mais duras a súa especialidad é arreglar cerraduras. Non pensen o velo que é unha cancela pois é unha reixa d´eiquí da "cadea". Pensan os panadeiros que se nos van escapar pero deles enseguida xa nos vamos a ocupar Si queres saber donde ten o taller dirémoslle tamén o do alquiler. Xa saliu o Maio d nosa presión con unha alegría que fai sensación. Pasan o ano dicindo que non lles chega a fariña y eu sei dalgun q bota borralla da cociña Evos frente a cárcel no ferrador do Parada visitade o sitio que non vos cobra nada. Detrá d´es quixeron sair todos eles, pra darlle un bico as súas mulleres. Os sistemas de pesar téñenos esfandangados os bolos fanos a ollo e sempre faltan gramos 384 Os bolos estan tan crudos que non se poden tragar y os que os comen casi poden estoupar Pides un Kilo ou dos de carne fresca sin hueso e váise todo o asunto en moito contrapeso Na plaza as mulleres traen merluza fresca y a vinte metros da casa cheira a cesta c'apesta Agora dicen ca carne ten precio de tasa nos pensamos ca causa ten quizá bastante guasa Non pensen os pescantís que se nos van escapar porque tanta frescura danos moito que pensar Por eso decimos queso da "frescura" será polo que vende e non pola merluza CRÍTICA DEPORTIVA A Unión Deportiva declarouse campeón d-o Grupo Primeiro da terceira División. Non hemos d-olvidar o masagista Magin que cumpliu como o millor de principio ao fin. Xa vimos estes días casi ainda sin gañar empezaron a discursión de cómo se vai chamar. Puxo todo o saber luchou con tesón e por méritos subiu a Segunda División. Imos empezar pol-a gran sensacióndo ascenso da Ourensana a segunda división. Mentres os aficionados ese asunto discutían os do Real Madrid leváronse a Liga. Loitaron os directivos loitou o entrenador e díronvos o peito xogador tras xogador. Ahora xa anda a Directiva en avión buscando xogadores pra segunda división. O título non importa, Ourense ou Ourensana o nome do noso pobo a sonar en toda España. Rendiulle un homenaxe o noso Ayuntamento pero non merecía un merecían un cento. E bscando a outro chamado Armando pero ise contestou que non viña polo caldo. Partidos de fút-bol de moita emoción c-oa gran Orensana en segunda división. CRÍTICA DE XÉNERO Empecemos cás mulleres que causa principal que gastan en lapiz o diñeiro do xantar Has de quince anos é cousa natural son as que empezaron co lujo da nosa capital Bótanlle un piropo e fan o desentedido e o tempo remordeas por non habelos atendido Hay que fixarse con moita atención como son as mulleres da nosa población Van por a calle muy serias e muy tesas mirando si algún mozo mira pra elas Van a casa pensando en aquelo e cando queren volver xa están eles nos quintos infernos 385 Deixemos as mulleres q se van a encomendar e despois chega o luns e non queren dar o xantar Pintan as cexas co carbón da cociña e danse polvos na cara con un pouco de fariña Y-o pobre infeliz pr´a aguantar iste gasto dalle a sua nai cada día o seu sablazo. O que fan as mulleres deixemolo pa outro día imos a falar dos mozos que teñen mais picardía Deixemos estas cousa que son pura ilusión falemos d´as rapaz peor que un ciclón. Pois fai tod-os días visitas o armario pra ter con-que atender este gasto diario. Das rapazas de Ourense non queremos nin falar pero hay certas cousas que non queremos calar A fiebre das rapazas d´esta capital e-o plexiglas e-as medias de cristal. Siguen as rapazas como o ano pasado c-os labios pintados i-o pelo rizado. Conozco unha rapaza que marchou de viaxe volveu os catro días e troixo un par de traxes Algunhas gastan n´esto diñeiro sin fin e pasan todo o día lendo o Boletín. Pois a permanente i-o comer chourizo evos das rapazas o mayor hechizo. Tamén unha criada que viste muy ben e anda con un casado que a trae a todo tren Hainas que traen abrigos de pieles e venden sen que-as vexan trapos e papeles. Os zapatos Gilda as medias de cristal i-a barriga valeira non lle sentan mal. Empecemos a falar das mozas d-ahora das que pasan fame e andan a moda Pras de pernas de alambre virá un novo invento, medias de cristal d moito aumento. Tamén lle están ben esas pañueletas que dices que custan noventa pesetas. C-o lujo que gastan y-a pintura artificial van por o paseo correndo o carnaval Hay unha pandilla que vai o Arenal y-entre todas xuntas non levan un real. Como custan tanto pra podelas mercar hay que comer leituga un mes sin parar. Levan a falda tan corta qu-e unha risa con elas, outras pintas as pernas e dicen que son medias E chegan a casa con moita fartura gozosas e ufanas de tal aventura. Si esto sigue así que terán que facer os pobres dos grilos pra poder comer. Pasean c-as medias as moi presumidiñas e teñen todas elas pernas de galiña Sobre todo unha co-a cara moi dura trae o seu novio metido na cintura. Terán que marchar pr-outra población donde as rapaciñas solo comen lacón. 386 Deixádevos de Gildas de medias de cristal e de pañueletas e de pasar mal. Pero esa viuda que ande con cuidado non sea que lle caiga algo d´o pasado. Sólo algunha vez que cae algún pardillo poden aspirar e comer un bocadillo Comede vitela comede xamón poliños asados c-o pan d-a ración. Pois esa marmota pro día seguinte a ama n-o na quixo que lle cheir-a agardente. Outras van o Retiro muy empiripostadas, pra ver si botan mozo, e quédanse coas ganas Si tedes pas de Cea millor que millor estadevos gordeñas e con bo color. As rapazas de Ourense son dignas de admirar polo traballo que levan por non querer traballar. As que botan mozo, Deixan estos vicios e danse por enteiro a facer outros servicios Vamos a falar das rapazas que son de Ourense do pobo e da nosa población. Salen o paseo ufanas pra exhibir a sua figura ben cargadas con bolso ben untadas de pintura Poñénse melosiñas correndo a camelar, e cando pica o mozo so pensan mais en casar Tamén unha viuda que vive no Xardín que anda cun casado que trae tod-o postín. Séntanse no Miño pra ben figurar toman un café e quedan sin cenar Despois de casadas non hay que falar, ela veña presumir o "pardillo" a traballar OBRAS NA CIDADE No Parque de San Lázaro frente o Goberno civíl han colocado uns xardíns. que son de postin Córrese o rumor por tod´a población que van poñer tranvías pra ir a estación. Tamén é importante o proyecto que fan de alargar a Alameda hast´a o Salto d´o Can. Parecen pías de porco pola feitura que levan sería moito millor que fixeran sólo a acera. Tamen se comenta que pensan instalar unos trolebuses pra ir fora dá ciudad. Si esto sigue así o dái menos pensado teremos en Ourense un Metropolitano. O Xardín do Posío tamen o estropearon pois ahora puxérono o estilo veneciano. O malo d´esta obra e-o tempo que leva pois desde fai dous anos levan posto unha pedra. Prometen iste ano ser moi importantes pois todos os proyectos son interesantes. E tanto o que a xente desxa uns bos servizos para a cidade, que ainda ven non se rumorea a posta en marcha dalgún, xa se está a reflectir nas coplas, como é o caso dos tranvías, os cales ainda non se puxeron na actualidade. 387 Os sabados polas noites y-os domingos tamén botando tragos de viño pasan o rato muy ben Na Plaza do Correxidor fixeron un xardín con todo verdor e certo postin. Debémoslle ao alcalde moitos favores e foi un d-eles montar os surtidores Pero logo ca borrachera a lanza volvese estilla non deixan as mulleres sin plancharlla costilla Tamén van facer un transformador i-as luces de Ourense alumbrarán millor. Puxos n-Alameda e mais nos xardís e súrtense todos eles da auga do Polvorín Co gran curda que teñen non se teñen en pe e ten ue desnudalo a pobre da muller Alumbrarán millor u inda quizais alumbren peor e che cobren mais A praza de toros oestá progresando de bella que está esta-na arreglando O XURADO E A ENTREGA DOS PREMIOS (4 -5 - 2008) 388 ESCOLMA DO ANO 1950 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER De traballar xa non falamos pois se fan tan holgazanas que moitos dormen vestidos por non arreglar a cama Ahora d-as mociñas temos que falar e por unha rubia vamos empezar Si vos lle tirades unhos graos de arroz véndel-a muy pronto pegadiña a vós Mentres que pobre marido vaise o campo a trabilla unhas se xuntan con outras e se poñen a criticar Conocemos a unha que anda muy elegante e dá mais que falar c-os platos volantes Pois o outro día non muy lexos d-aquí estaba c-un mociño xogando o quiquiriqui Falan do seu casamento e da sorte que han tido e a que a ten mala maldice o seu marido E alta e ben feita rubia p-olas trazas y-hai muy pouco tempo derónlle calabazas Ten moito talento e gran sabiduría para correr o garbanzo de noite e de día O meu é un borracho unha muller se decía pois non se pasa domingo que non leve a súa paliza O mozo que tiña era un pamplinero iba xunto d-ela por sacarlle diñeiro Como ésta hay outra que non mencionamos que anda c-os rapaces de noite ós enanos Ten un xenio tan vivo que se parece o demonio e logo se lle contesto arrástrame polo moño Yo ver c-os cartos Ibáñez ían acabando armoulle un barullo e saiu escapando Anda ó enanos E tamén ás mazás e si algo encontra non lle dá p-atrás Vamos a empezar a falar das rapazas, andan aceirudas, non sei que lles pasa Tamén d-as morenas hay algo que tratar E d-as viudas E d-as que van casar Pois dice ela y-é un refrán que o que non busca vida pásabos sin pan Quintas de mulleres din que van chamar, por si hay outra guerra que vaian elas alá. Hay unha morena na calle de Colón que si a mirades pégavos un torzón Teñen os vestidos abertos por detrás porque son muy cómodos pros poder sacar Na plaza d'e Orense as que entrasen a cuerpo, que se foran preparando pa limpiar o armamento. Gasta boas medidas e moita pintura y-o ir pola calle parece unha churra. Van pol-o paseo mirando para cada lado por si ven un mozo para camelalo 389 Teñen a costumbre de levarse un bolso debaixo d'o brazo e-unha caixa de polvos Gastan as faldas tan apretadas que mismo parecen cebolas enrastradas Montaba unha jaca de moita envergadura e iva camiño de Extremadura O chegar a noite vánse pro paseo e sacan de caixa e píntanse de medo Con esa moda de corte d'o pelo as mulleres ahora parecen carneiros A todo meter e picando espuela parecía un neno salido d'a escuela O pasar on d-elas haise que retirar que cheiran ó aufre en moita cantidad Co pelo tan curtado y-as faldas apretadas parece que anuncian as carnavaladas Hay algunhas que parecen princesas que en vestidos gastan máis que marquesas Pero nós os mozos somos algo vivos que solo por o andar xa as descubrimos Tamén as grandes obras que temos ahora estánvos no ferrocarril de Orense a Zamora. E dice un refrán y-e unha verdad que si non teñen cartos d' algún sitio saldrá. Levan os peinados muy postos a moda e mais para facelos non precisan peinadora A via nova vaise terminar e no ano presente empeza a funcionar Como éstas hay outras que vamos a tratar por unha viuda vamos a empezar Pintan as ojeras con moito carbón e van por a calle chamando a atención Na estación d' Orense xa puxeron laurel y-a noite as parexas acuden a tropel Conocemos a unha non moi lexos d' aiqui que anda máis encrestada c-on quiquiriqui As moza de ahora todo gastan en pintura y-a hora de comer apretan a cintura Osereno que hay n-esta estación din que xa o probe levou un sofocón Aínda hay tres meses que quedou viuda e xa anda con amores de gran envergadura Vaivos a decir moitas cousiñas que hoxe en día lles pasan ás mociñas Pois o que ten visto e ten escoitado se non cambia de puesto acabará chiflado Pero qué vou facer dice a pobriña si o chegar a noite pásoa aburridita Para vestir a moda e con fantasía pintan o demo de noite e de día Aínda o outro día oín un gritito y-era un rapaz que andaba a cabaliño E d' estas cousas é mellor calar si non é o conto de nunca acabar 390 Outro d'os números de gran atracción o concurso de marmotas na explanada d'a estación Andade prudentes e ser moi buenitas para conservar a linea deitarse c'as galiñas Tamén-as hay que lles gusta xugar os escondites en vez de pasear Ahí as marmotas podrán alternar e lucir os traxes que van estrenar As comidas lixeiriñas e ben sazonaditas si vos gusta o polo non comades sardiñas Hay unha rapaza ala en Piñor que cada seis meses toca ó tambor Mociñas de Ourense faceille caso os vellos escoitade o mayo que vai dar consellos As medias de cristal fanvos faenas transparentan todos os pelos d'as pernas As modas d'ahora son muy elegantes pero hay algunhas que parecen elefantes Hayvos gran vicio e moita perdición para andar ben vestidas e con ostentación O cristal está de moda unha barbaridad x'ay prendas de vestir de gran intimidad Hay algunhas que traen unhas gorras non sei o que diga si non parecen cotorras Algunhas insensatas dicen pros seus tirantes ¿qué importan esas cousas si andamos elegantes? As mulleres de ahora tamén lles gusta o fútbol e canto eles gritan para meter o gol. Non-nos extrañamos d'ás mozas solteiras ainda son peores esas bellas gaiteiras Rapazas escoitade oque o mayo vay falar facédelle caso si queredes casar Teñen por certo moita aficción pero non quitan os cartos d'o seu bolsón Traen a cara toda pintada e non se dan conta de que non valen nada. CRÍTICA LOCAL Falemos ahora com-os outros anos da crítica dos Mayos e do pueblo orensano Farán falta tranvías de electricidad y-on real n-a Burga pra poder lavar Con ese presupuesto y-outro a tratar veremos a Orense feito unha gran ciudá Creceu tanto Orense e de tal maneira que logo vai ser unha ciudá de primeira Chega a xente toda poñense a mirar e dín q-un real non é caro por lavar Pol-o Ayuntamiento imos comenzar porque iste ano ten moito que contar 391 Frente ás Carmelitas alá n-o Corregidor puxo o noso Alcalde un gran transformador Ahora con bailes e moita recepción é unha sociedad solo de salón O tío Rana foi o delineante o Pisco y'o Barbeiro foron axudantes. Tamén na Barbaña puxo un lavadeiro q-inda que está ben non debía habelo D-os platillos volantes Xa oirían falar Que dicen que pasaron Por a nosa ciudad O Mayo ven buscar quinientas "beatas pra poder mercar agunhas patatas. Solo pode entrar o que leva cartos y-o que non os ten que vaia a sachalos Viña todos os días n-o diario "La Región" falando d'ises platos con moita precaución. Hayna destrapelo Enon moi barata Por eso disolveron eso d'a “orapa” Pois pra entrar a ela hay que dar un real índa que veñan d'o Salto d'o Can Porque dicen que tiñan espías en todas partes y-o que oiran flando púñanlle unhos guantes O Ayuntamiento ímolo deixar e algo d-o ambiente ímoslle a contar. Tiñamos a d-antes que era unha alegria porque tiña ó lado pra matar galiñas Os platos volantes vámolos deixar e de cousas millores vámoslle falar Hay en Ourense unha casa acreditada que pesca os clientes sin anzuelo e sin caña. Alí podía lavar quen lle dese a gana que non había medo que cobrasen nada Ahora das festas lles vamos a falar empezamos por Corpus d'a nosa ciudad Ten un reclamo tan fenomenal que por metelos dentro gaña un diñeiral. Dícese tamén pol-os arrabales que van a pór xardís en casi todas partes N-as festas de Corpus d'o ano presente din que tendremos algo sorprendente. Alegraivos rapaces tamén as rapazas porque quedou libre o asunto d'as patatas. Por o que teño oído en unha discusión o noso Ayuntamiento non lle hai comparación Corrida de burros, Concurso de feos, y-os litros de viño serán o gran premio Pedirlle a San Pedro e mais a San Juan pra que diesen libre o asunto dó pan. Antes o Orfeón era unha preciosidad cantaba n-Alameda y-alegraba a ciudad Eiquí esta Mayo o máis original representando a Casa Consistorial Tamén o aceite Non debería ter tasa que entonces mantiñase un de pan e grasa 392 Con tantos adelantos que vos hai ahora vamos a ver si comemos de "gorra" Xa van estando algo cariñas e non lles digo nada o kilo d'as mariñas. Si o púlgon nas hortas figuera moito estrago co D.D.T. Cruz Verde tedes arreglado. Y un inventor d' esos Evos dignos de admirar, pois para comer Non fará falta traballar. Dios queirq qu-este ano veñan abundantes non vayamos facernos amigos d'os rapantes. Tamén o as de botar na cociña da casa si queres estoupar todalas cucarachas. Eu vinvos un plato de esos volantes, e vin que iba cheo de patatas con guisantes. A xente d'a aldea que ven a capital e sin darse conta fainos moi mal. E na cama tamén botaraslle un pouquiño si queres durmir ben e non ser cribadiño. E si se deixaran d-os platillos volantes e nos trouxeran un plato de guisantes Traen calzados unhos grandes cepilís rompennos as aceras e mais os adoquín. Iste e un preparado que moitos imitaron mais está demostrado que non hay quen a iguale E si se deixaran d-esas trapalladas e nos trouxeran unha boa empanada. Hay algunos que entran ós comercios seguidos d'o burro a preguntar precios. Iste e un concentrado do vinteseis por cento que non hay no mercado igual concentramento Y`esto señores que selle vai facer, comprar un avión e ilo recoller. Danlle unhas cantas boltas a mercancía e terminan decindo vou a pescadería. Por eso labradores vos quero aconsellar quiste e dos mais millores e comel nin falar. Estavos todo igual por a rabia de caro tanto costa a carne como pescado. Vamos a deixar a xente d'a aldea que por unha cadela fan unha pelea Aquel que yo porbou non quere outro mercar sinal que yo notou o ir recolleitar. Recordade o dito d'o tío Canuto vestir e comer e un vicio com'outro. Chegouo día tres coma todos os anos ye porque o D.D.T. contra as cousas botamos. Ay moitos D.D.T. ay moitos concentrados mais como o da cruz verde non o hay no mercado. Ahora Ramona deixanos de tonterías e vamos a falar algo d'as xudías. Si tedes un eidiño cheo de escarabexos do cruz verde un frasquito e ben millor co sacho. Ye ca composición que ten de concentrados levalle un seis por cento os por ahí anunciados. 393 ESCOLMA DO ANO1951 CRÍTICA SOCIAL Agora o que enferma non sa de preocupar pois os "cinco minutos" ten Seguro de Enfermedad. Deixemos os ilustres e vamoslle a decir que agora e imposible o modo de vivir Andan moitas leiteiras por a nosa capital que a vez de vender leite venden auga de cal Si non e Carabaña recetou a penicilina yo bicarbonato chámalle estreptomicina Un corte de traxe de tela da barata costalles tanto como antes una vaca Despois din qu-é a gripe que anda a voltas con elas e así as leiteiras fanse unhas marquesas Pero pros borrachos non vos hay medicina mentres non precinten o surtidor da gasolina Os recién nacidos no nos vestirán nada máis co día cos van a bautizar Conozco unhas leiteiras que andan con iste engaño y -o fruto que recolleu dúralles mais d-un ano Os mozos dagora son vos de moito gastar pois nos cafés ou cines o día enteiro están Todo este tempo hasta cumplir sete anos estarán na cama muy acurrucados Collen os periodicos pra presumir y-a mayoria de eles non saben escribir Hay unha parexa de moita alta sociedad que falando en xusticia da bastante que pensar Pasado ese tempo podránse levantar yen traxe de baño podránse pasear E despois andan con gafas afumadas pra tapar a cara que teñen de alpabardas Sei dun-a panadeira que da o pan de tasa i-a conta d´o estraperlo xa fixo un-a casa Dos vinte pra diante poranlle un delantal y hasta os trinta anos non o podrán quitar Ahora cas marmotas e unha cousa absurda pois vístense de novo pra ir por auga a Burga E tod-os clientes non saben onde vai ela i-andache arreglando pra marchar a Venezuela Si seguimos asi de tanto traballar vamos a ser mais negros co pan Os medicos dicen que se beba cañita y -a xente por a calle anda bailando a raspita E como se che vai pra Venezuela diche que non ten nin un-a cadela Tamén d-as leiteiras hay algo que falar porque o leite que venden ten auga en cantidad Ahora anda en moda casarse os quince anos e dentro de moi pouco xa van nacer casados 394 E solo pensar en se divertir pero non contar c-o que ha de vir Deberan facer o Crego polo ben quil bautiza pois dase tanto xeito quiel mismo se horroriza Surtido os catro ventos pros gustos mais raros yen coloridos de moda o Progreso ten os paños Deixemos esta xente co-a súa loucura que xa se darán conta cando non haxa cura Unha peluqueria dixo que iba a montar pois di que un negocio pra moito ganar Si esto ocurrise en algun-ha población subiría as nubes o precio d´o xabón Hay un tendeiro Que da moito que falar Pois gasta tantos cartos Como o principe Alí-kan Ye despois de todo e de cobrar boas monedas por si fora pouco quedanse cas guedellas Así que señores non se teñen qu-extrañar que xoguen os rapaces na calle de Villar Cas cousas de comer Fixo un bo capital agora pasa o día sin saber en cos gastar Ya si e todo puido salir millor si nombraran o Remigio como aparexador Vamos a falar do Ayuntamiento pois o señor Alcalde anda con moito tiento Un "haiga"de postín ten a moito relumbrar y un chofer frances que parece un mariscal Pra ocupar o cargo de xefe de ferramenta puxonos nada menos que Perra Cementa O único que falta na ciudad de Ourense e a Plaza de Toros pra discutir a xente Mercoulle un uniforme que no mundo non o hay y un chalet con piscina pra poderse bañar Ya cousa resultou a mar de chulapona pois foi de madriña a María a Golondrina Cos precios tan altos esto é unha barbaridad vamos ter que comer as patacas sin pelar Pra poder alternar as persoas extranxeiras troxo doutras terras pagando o que non queiras Inda que non e grande está moi ven feitiño pra algo o arquitecto foi o célebre Toniño Da carne y-o pescado non se pode falar e xa non se sabe donde iremos a parar Din que un taberneiro que vende moito viño e o que ten un chanqueiro regalalle un touciño Y esto señores si que un festexo para traxes de calidad os Almacéns Progreso Oxe os cartos non se poden malgastar porque un kilo de patacas costa tres reás Pois no morapio o mayor asombro fixo o viño solo o nombre quedóulle do bautizo Pra vestir ben e con pestancia lucir cos Almacés Progreso non se pode discutir Pol-o Ayuntamiento imos comezar porque iste ano ten pouco que contar 395 Solo les diremos que temos en Ourense unha gran persoa que vale un regimiento Por os de calzado imos comezar porque o comercio non se pode entrar Agora as leiteiras van usar bicicletas e detrás un remolque pra traer as calderetas Desde que íl veu conocéuse na ciudad que creou Ourense mais da mitad Dicen que os zapatos son de duración y-o piso que lle meten é todo cartón Van moi pintadas y as medias sin carreiras pra faguerlle o cuento os guardias da Barreira Esta persona de quen falamos e o señor Alcalde que veu hay cuatro anos Este home sordo non pasou por alí pero fóronlle c-o conto os de Peliquin Todos os tendeiros henchen ben o papo y esto e a conta de mais de catro Fomos a Torzón a roubar barrotes e salimos todos cheos de chichotes Si non fora o medio d´a Fiscalia poñíanse ricos co-a venta de un dia Vai o Café Madrid a botar a partida e xugando os cartos pasa todo o dia Despois fomos o Xardín a roubar as flores e veunos o guardia e diunos as mellores Chegaron a vender un taco de xabón po-lo que valía un kilo de xamón Inda que perda moito o mismo se lle dá pois dí que nos clientes se pensa desquitar Esto d´os reservistas foi un gran invento que ahora os panadeiros non fan para pemento Hay un-a leiteira guapa co-mun sol redonda de pernas co-mun caracol Dos taberneiros vamos a falar pois todos teñen algo moito que contar Tamén as leiteiras mexan n-o leite e véndeno mais caro que un litro d´aceite Los zapatos que se encarguen En Delfin estarán siempre desde principio hasta fin Yo viño que el ten non vale para nada pois bótalle a yauga que lle da a gana Pois as pescantinas fixéronse arrogantes e venden o pescado mais caro que antes A mercería Consuelito non ten rival en rebecas de punto e medias de cristal Si queren vestir bien con elegancia y economía encargue sus zapatos en delfín, zapatería Como isto siga así con tanta careza iremos pro cementerio todos de cabeza E especialista en facer chaquetas, traxes pros rapaces e cintas pra cabeza Y-o señor Alcalde e muy bo presidente que quere ter contenta a afición de Ourense 396 No surtido de lanas nadie se pode igualar pois faise a preferida en tod-a cidá Fixo n-o Xardín unha paxareira donde hay paxaros de todas as maneiras Todas as leiteiras van facer unha huelga para que lle diesen vender o leite na Barreira Esta instalada na Calle das Tiendas e ten variedad de artículos e cousas estupendas Eu o principio creín que iban alí a rezarlle a virxen d´o Carme que temos ali Pois a venta actual fánnola na plaza y alí din que non sacan nin para manter a vaca Tamén os carniceiros saben estraperlar teñen mal a balanza para poder roubar Hay que ter coidado aquí por Ourense pois xa and-a gripe Alá por o Puente Cos cartos que ganan pasan boa vida millor estaban todos pico e pala na via. E dos tendeiros non falemos nada gañan os cartos que e unha monada Tamèn sei doutra que por alternar vendeu a ración d´a Tasa e pasou sin xantar Nin fútbol nin touros non perdádelo tino ide o baile de Oira que esta a base de fino N-a lotería Nacional nin me toca a pedrea e porque vai terminar a guerra de Corea Dispois de ben vestido e si estou algo famento vou o bar Macendo e parece que revento Yagora cruceirito da ás gracias o xurado e vamos a beber o Bar do Zarampallo Según dice o Truman que está en Corea falou o Stalin non ten gana de pelea A tienda d´o Jovaz dá moi ben o peso tén boas conservas e moi bó queixo Andaba con tres homes mirando as plantaciós e oínlle que pro ano marchaba dunda nos CRÍTICA POLÍTICA Hay estraperlistas de moita envergadura e pasan por-a calle con tod-a cara dura Pois con esa xente ven reducida encontraría España moita melloria Con toda esta calaña faciase un batallón para luchar en Corea y-acabar con esta cuestión CRÍTICA DEPORTIVA A feira do sete fomos con moita gana para mercar un porco y a adiantouse a Ourensana Por unha soa peseta que non e moito costar un porco da Ourensana pódevos tocar 397 Eran moitos porcos e tiñeron que cambiar agora proban cas vacas pra terceira non baixar Iste ano a Ourensana non tuvo conciencia d´a tanta afición que vos hay n´a xente Esquí pr´ascender a Primeira División solo debe quedar o Mantido i-o Gastón O campo d-o Pompeo debíano deixar pra que os rapaces vayan a xugar Empezaron a Liga moi animados e acabanche-ahora todos moi calados Pero outros señores o parecer moi entendidos en vez de xugadores trouxeron paxariños Os seleccionados d´o once d´a Ourensana si no lle das cartos por pouco non se salva Con esto de que teñen vintecuatro xugadores non che saben, diles cuales che son os millores Hay na delantera unhos cantos gorrós que millor estarían deitados en colchós Temos a porta bastante ben segura pois temos un porteiro que é do Miuza E moitos señoritos distes de primeira dinche que che temos moi boa delanteira E temos tamén un liudo interior que sachando patacas estaría ben millor D´a delantera e millor non falar porque a paus pódennos matar Si e o Corrales porque e extremo directo pásano o interior porque lle fai millor O que gasta o club con estos xugadores si yo deran os pobres facían mil favores Falemos agora das cousas do futbol que é un asunto de masas sin tino nin control En cambio o Carriega moi batallador e de todos iles casi o millor y -o Castellanos dicen q-ue un gran porteiro como se descuide pega contra o largueiro A linea media e ven mala de pasar pois o gordo yo flaco pasárona a formar E porque che ten un tipo ben feito méteno a xugar yodos partidos a feito Dicen que a Ourensana quere canteira local pero sin un campo vémolo moi mal Temos o Carrales que un bo rapaz solo ten o defecto que non sabe xugar D´a media non falamos porque non vale nada nin Madriles ni Román nin que metan o Lara O equipo de España está moi enfadado porque o campo Loña está estropeado Toda a morralla que había por eí unhos cantos señores trouxérona para eiquí Asique os xugadores d´a Ourensana pódense meter todos na cama E vámoslle pedir O Ayuntamiento un campo de fútbol para pasar o tempo Este noso equipo d-a Orensana teñen moito cuento e non valen nada 398 Dous xugadores son muy ben portados xogan o fútbol sempre desganados O masajista e moi bó deportista pois da os masajes con tod-a vista E temos que sentir pra directiva que se sigue empeñando de día en día e por eso O trio defensivo está muy conxuntado todos os delanteiros quédanse acampanados Tamén o entrenador e un señor muy vivo para eso o trauxeron d-o porto de Vigo E por eso pouco Os “suplementos” Pra sostener o equipo Con “bós” elementos Temos os medios con moitas energías xogan o fútbol con sabiduría Pois con inteligencia e sabiduríai manda o equipo a terceira categoría Deixemos a ourensana Cas súas simpatías E que pro ano Teña mais millorías E na delantera son todos muy bos pois temos algún que se queixa d-os riñós A juventud de Ourense piden gran unión un campo de fútbol pra xugar o balón Y-agora lles diremos Co equipo do savio Cambiou o nombre Por outro mais largo E dous equipos ten con tantos xugadores e para cada un fan falta dous doctores Tiñamos a Lonia alá xunt-o Hospital que era o d´a afición de tod-a capital Son n-este equipo Rapaces novatos Que xogan o fútbol Como jabatos Pois todos se queixan con todo o sentido para facer o cuento o día do partido O equipo de España está moi enfadado porque o campo Loña está estropeado Tamén a Ourensana Pudo sacar Deste equipo xugadores Pra ela millorar Casi todos eles son internacionales conquistando as marmotas dentro d-os postales O campo d-o Pompeo debíano deixar pra que os rapaces vayan a xugar Agora que dixemos Do fútbol as verdades A outro nos vamos Cas novedades Son todos moi tunantes e moi lengoretas. Xa nos teñen fartos de que soi busquen tetas As faldas deste clube quixemos levantar e ven que atopamos moito que rascar. Cando viaxan a xogar seica o pasan moi ben pois goles non marcaran pero o sair daselle ben Quixemos de corrido non parar de criticar somos dos mais duros que podedes atopar. O Clube do Ourense non ten solución a cidade das burgas, merece outra seccion Miradeos tan lavadiños como outros cidadanos mais ao xogar ao balon poñenlle poucos regaños 399 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLERES Eu conocín unha que tiñan trece anos e de tanto bicar o noivo secáronselle os labios A muller que yo compra vaise moi contenta e despóis de comelo dice que rebenta Pinta as uñas e tamén a cara e por si fose pouco tamén as pestañas Tamén conocín outra que non quero mencionar que tendo a misma edad queríase casar Gastan un lujo de gran admiración y -e porque estraperlan o aceite de ración Sei d-unha rapaza que de tanto pintarse quedáronlle as pestañas como espinas de rapantes As que pasan de vinte si se queren casar a un vello cascarro se teñen que agarrar Así que mociños non vos ir fiar das mozas que pasean pola nosa ciudá Tamèn sei doutra que por alternar vendeu a ración d´a Tasa e pasou sin xantar Vamos a empezar po-las mozas d´ahora ue se poñen tolas buscando modas novas Despois de estar elí parola que parola e non se acordan dencher a cazola Hay algunha muy presumida que pasa moita fame por non ter barriga Vamos empezar polas que traen carteiras que oxe van ser novas regateiras O chegar a casa si lles di algo a señora o primeiro que lles din e que habia moita cola Tamén no pelo saben meter un kilo de estropajo pra facer tupé Hay moitas d-elas que teñen bolsos que poden levar dentro grandes aviós As rapazas de Ourense son mais presumidas e secadra n-a casa non teñen para cerillas Pero despois de todo todos traballan e non fan coma as rapazas que son moi vagas A moda do sombreiros puxérona tan ben que coa forma que teñen non se sabe o que Andan n-o paseo gastando moitos cuartos y -o estómago ándalles bulindo por dentro Hay unha leiteira que é de por alá c-os cartos que gana son pra se pintar Téñenos de pico e tamen chatos pero o malo que teñen e que costan moitos cartos O mozo que lles fala lévano engañado y -o cabo de dez minutos déixano desplumado Quérese pintar para ver si engacha algún pobre mozo que caiga c-a mangancha Póñense moi tolas //cas faldas moi curtas // ensinan as pernas // e tamén as bolas. 400 ESCOLMA DO ANO 1952 CRÍTICA LOCAL - SOCIAL Tamén d´as leiteiriñas queremos recordar que sempre algunha leite na auga han de votar. Comen bos riles e carne da cuada e fan de vez en cando unha boa empanada. Tamén o azúcar e mais o arroz vendía-o estraperlo inda qu-era d-as raciós. Eso e porque son boas as probes vendedoras. solo necesitan cartos p´ra gastar a todas horas. Mentras que nosoutros comemos sardinas cando as hay de tasa. d-esas pequeniñas. Despois com-o clientes llo iban reclamar decíalles qu-en Abastos non llo quixeran dar. ¡Quiridiños tendeiros! ¡flores d´a humanidad! ¡xa quedarendes cheos! ¡de tanto estraperlar! Y-el que era mais pinta e pra disimular díxolle ca-quela non valía un real. Pois este tendeiro que non quero nombrar e moi conocido por o rico que está. Traén un cheiro tan mareante que a pasar xunt-elas caes pra diante. Falando d-os tendeiros imos comenzar porque agora os pobres non poden estafar. Tamén moitos forneiros téñenvos defectos que os bolos que fan son a mitad farelos. E dentro da tapa d-a caldereta. traen o espello y-a barra violeta. Antes c-o estraperlo d-as cousas d-a ración o que querían n-a nosa población. Pos d-os panadeiros imos cerrar o pico porque dous d-os que cantan traballan n-ise oficio. E antes de subir por unha casa arriba. retoncanse moito cexas e barbilla. Eu sei de un tendeiro ue de tanto estafar montouse unh-a granxa alá n-o Cumial. E referente o leite vamos a falar porque este negocio ten algo que contar Despois as ladinas con disposicción rouban no cuartillo mais d-un cuarteron. Fará como tres anos estaba com-as ratas empezou faguendo cartos vendendo as patacas. Sei dunh-as rapazas que vos foron leiteiras inda que non traballan viven com-as marquesas As recondenadas non aprenden nunca aunque a moitas de-las lle botan a multa. Despois como este asunto non lle daba nada vendía o aceite como lle dab-a gana. Pois non sei si o leite lles daría para tanto porque o velas n-a calle mismo d´a encanto. 401 Pero o mais bonito e que son d-aldea e viven en Orense sin ter quen as manteña. Tráenlle o pelo o estilo Tarzán e no bolsillo a veces non traen nin un can. Son quince cadelas e dan os mismos gramos y-o que teña moitos fillos non pode xa pagalos. Agora estas cousas imolas deixar non sea que se enteren e nos veñan a zumbar. Antes a pana era moi vulgar y-agora gástanlla os d-alta sociedad. Asi qu esto d-as subas hay que arreglalo vendendo mais barato e ben elaborado. Conozco eu un fulano que ten moita barriga que casi lle fan falta cuatro ou cinco libras. Usan unhas gafas e pantalón subido si nos fixamos ben vémosll-os calzoncillos. E si non fan asi pidímoslle a San Ramón que volvan as cartillas pro pan d´a ración. O pobre d-o home non fai mais que pensar donde quitar os cartos pra podelas comprar. Conozco un rapaz n-a Reina Victoria que o pobre xa está pasando de moda. Vamos a falar dos panadeiros que acabouselle o extraperlo. Gana cen pesetas o cabo d-a semana e cuando bota contas non lle chegan a nada. Non lles digo o nombre pódelle parecer mal pois tense por o mais chulo d-a nosa capital. En cambio agora que que está o pan libre cando ll´e ven un cliente parece que revive. Cuando un almorza pouco e xanta regular o resto d-o día ten que ayunar. Vamos deixar en paz os panadeiros que si nos veñen coa estaca zumbanos o pandeiro. Deixemos este homiño que é home de ben solo ten o defecto que quere comer ben. Cuando vai o baile en busca de ambiente y-o encontrar algo doille sempre o vientre. . Tamén fara dous anos pidímoslle a San Juan para que deixase libre o asunto d-o pan. Deixemos as rapazas que é moito criticar falemos d-os homes d-a nosa actualidad. Pero e que a xente nunca está conforme cando lle dan un traxe pide un uniforme. Conozco un carniceiro que vive na Villa Valencia e vai vender a vitela fora ll´ei qui vende vaca vella. Deixemos este caso que está moi criticado falemos d-os rapaces que están medios chiflados. Agora que deixaron libre e sin cartilla queixanse a Abastos. por-a demasía. Conozco un carniceiro que trae sempre vaca vella e meten na neveira pra que parezca terneira. 402 Deixemos os rapaces e vamos a falar dos carniceiros que teñen moito que rascar. Deixemos os carniceiros hasta o ano que ven e que sigan estraperlando e que extraperlen ben. Viven sobre todo como potentados os que en certos corpos sirven o Estado. Como está a vida horrible de cara, dinnos as mulleres que non lles alcanza. Os municipales andan muy pintureiros pero andan aldrexados os pobres barrendeiros. Solo os comerciantes que gañan tan pouco, por ser honradiños non botan mondongo. Xa antes de agora os luns y-os martes houbo entre casados pratillos voantes. Afila navallas e tamen tixeiras pra que corten o género as nosas costureiras. A vida está cara, non cabe dudalo pro alí gasta a xente todos os seus cartos. Dentro veñen seres como os terrenales c'o non ser da Lúa son cecais de Marte. Estas costureiras teñen moito que cortar estan sentadas todo o día, e non hay quen as faga calar. O que cheire a mosto, si é home casado, debe "acariciarlle" a dona a escobazos.. O negocio d'o estraperlo ten moi mala suerte cando baixa o azúcar regalan o aceite. Cerca do Nespereira hay unha costureira que ten moitas ganas de se casar. Era antes delicia tomar un café pois sabia a gloria cheirando ¡de olé! Por eso a Fiscalía ten que descansar pois a mais de cuatro fixéronos sudar. Esta costureira non e pola criticar pero empezou un traxe e non o soupo acabar. Agora é purrela pol-o xeneral, todo é achicoria, e como un dedal. Pois d-os panadeiros vamos a falar porque agora dicen que non queren traballar. Fixolle un vestillo a tía Luisa que cando llo vexo posto revento coa risa. Hai peluquerias en toda a cibdá que teñen os rapaces de moi corta edá. E si non traballan están no seu dereito quitaron as cartillas e quitáronlles o sustento. Deixemos a costureira que vaya traballar co noso mayo tense que marchar. Cando un parroquiano vaise alí arreglar fanlle a barba e corte como un oficial. Antes co-as cartillas ganaban moitos cartos e faguían o que querían n-a Xunta d´Abastos. Como está en Ourense todo tan barato os da clase media sobrannos os cartos Sería oportuno e acaso xenial cortar iste abuso pol-a Autorida. Pero si era cliente de alta señoría pasáballes o asunto alá a Fiscalía. 403 E aqueles señores sabían que faguer votábanlle unh-a multa e quedaban sin cocer. Gústanlle a este mozo os contos da pretina e pra todo ten unha lengua viperina. Pero pensa o Mayo con moita mesura qu-isto en Don Vicente e pola postura. Tamén os tendeiros chegoulles o seu día o non ter estraperlo acabóuselles a alegría. En cambio o Outeiriño que foi millor poeta roubáronlle o premio e tocáronlle a puñeta. O José Luis López na festa do Posío leeu as suas cousas i armoulles un lío. No Café de Roma houbo revolución largáronse os da peña da Construción. O señor do "Margen" presume de patrón engorda os seus esclavos i a él cáiselle o calzón. Porque non foi él o organizador e non hai no mundo artista millor. Tamén estraperlistas se marchou a peña dos sabios teñen un xenio coma condenados. Tratándose de honra e peor que Calderón; pero o falar dos choyos pra todos ten perdón. Tipo estrafalario dos pés o cogote, canto mais valera si cortase o bigote. Dous distes sabios tuveron un esplique co Enrique Baricela, alias Don Enrique. Si polo que escribe vas xuzgalo agora tente as consecuencias pensa na Amadora. Haivos otras cousas de moita novedad os platillos volantes na nosa ciudad. Houbo unhas palabras tuvéronlle as tesas din que o Outeiriño saltaba polas mesas. Aprendeu dos loucos e mais de Calderón e co ista mistura escribe na Región. Un distes platillos caiu no Piñeiral e trae unhos homiños que non cobran xornal. Quedouse a Medicina. a Alcaldía i o fubol, os probes dos poetas e algún esquirol. E moi vanguardista o Vicente Risky nos tempos da polca xa falaba de Kandisky. Colleunos o Luis Grande pechounos na bufarda i está moi contento do ben que lle traballan. Por eso o café subíronllo a dez reás; xa que ahora son menos deben pagar mais. Este bo señor tenvos a manía de non oir dos rusos ninguna sinfonía. O mismo no prado que a veira do rio el goza nas festas do libre albedrío. A festa da poesía foi moi celebrada, premiaron o Valencia por unha chanchullada. E si nun concerto chaikosky aparece ponse tan cabreado que a todos estremece. O día menos pensado entérase a muller i o libre albedrío vaiselle foder. 404 Tamén do Bernardino falaremos un pouco chegounos de Bilbao con fama de golfo. Foi os exercicios o Xoquin Lorenzo; foi un pouco arrastras e veu moi contento. I en todo Madrid non fai mais que chorar porque o Alvarado non acaba de xirar. Traballaba na hacienda tamén é abogado e para calquera moza e moi bo bocado. Xa non esbardalla, nin berra o falar e xa todos temos mais tranquilidad. Nombrano Gerente dos grupos transformados probes dos Barreiros que están tan confiados. Pero as mozas novas non o dan cazado pois a él o touciño gústalle curado. Hay quen non confía no arrepentimento e din que esto é solo cousa do momento. Estuvo moi maliño o Ramón Bretaña; co café i os puros, cousa nada extraña. O Isidro Guede ten a distinción de tomar o Corconte pra cura de riñón. Desde que morreu o da Banca Nogueira o Xocas i o Robla merendan de primeira, Agora xa cambiou i anda mais afinado; porque como estaba parecía preñado. E tenvos un oído de tanta estimación critica os concertos sin salir da Región. O señor Morais prodiga unhas miradas que hasta as cupletistas deixa enamoradas. Decímoslle o Carlitos que deixe de dudar, pois queira ou non queira tense que casar. Un mozo sinxelo que traballa na pedra bota moitos traxes e merca boas leiras. Sale polas noites que non teñen fin e como disculpa xoga o futbolin. O Luis González ten un ademán tan fino e distenguido que parece un gentleman. É moi caritativo e fai moitos favores; unhos non os cobra e por outros pide amores. E moi bo rapaz o probe do Alvarado; pero por desgracia cada vez é mais pesado. Pero cando fala parece a orticaria, non se salva nadie, nin a clase funcionaria O señor del Valle ten moi bo cariz; seica fai os rezos da Casa d´Allariz. Moito traballou rodeado de mangantes; hasta que estropeou o Quixote, de Cervantes. Non vayan chamarte, solemne barallocas o mismo que si foras un fillo do Xocas. Pero non devolve os libros prestados i eso que xa sabe que é moito pecado. Fíxolle o Raimundez traballos adiantados; como non lle pagan vive de prestado. Iste ano dos panadeiros non temos que falar porque ahora non poden estrapelar. 405 Y-os que facían casas y-alternaban ben terán quir ahora as maletas o tren. Raro é o d-Ourense que non teña preitos, por fas ou por nenfas rifan hastr'os pelos. O trozo que inauguran inqu-é algo cortiño vai de Baños de Molgas alá o Carballiño. Ala xuntas Mercedes frente d´o xardín hay unha sastrería de moíto postín. Vamos a falar d´a nosa población pois haibos novedades que causan sensación. Pasóuseme unh-a cousa de gran necesidad que a calle de Pelayo haina que arreglar. Pois a este sastre chámanlle Varela e como cose ben ten moita clientela. Axentiña d´Ourense mostra a sua complacencia pol´as grandes reformas que fai o Sr. Valencia. Señores d´o Xurado si nos fan o favor de poñer un campo pra xugar o balón. Y-en cousas de punto xa non ten rival que é o que millor traballa d´a nosa capital. Agora que as faltas que deixaron atrás perxudican o Concello con moita claridad. Porque os rapaces da calle do Villar veñen a xugar o atrio d´a Trinidad. Conozco unha leiteira que sempre ven atrás. e vay buscar o leite alá a Barbadás. Quedaron moitas calles con brechas e buratos que agora o Ayuntamiento gasta moitos cartos. E dicen que o cruceiro van´o tirar porque ll´es estorba pra poder xugar. Veñen as leiteiras pra vender o leite tamen os tendeiros venden o aceite. Deixaron as aceras medias levantadas que pra antes de Hábeas tendrán que arreglalas Atención señores que vamos a empezar que da casa do Nieto hay moito que falar Conozco nesta calle unha frutería que cando vende moito ten moita alegría. Así que o teléfono danos garantías pero tamen deixou atrás unh-as deudiñas. E ten razón o mayo no que vos vay contar entrando dentro hai moito que comprar. Din que este ano e ano bixesto ano de desgracias e ano de entierros. Agora d-o teléfono imos a calar e falemos d´a Estación que vai a funcionar. Compreche un-a cousa que non hay en ningún sitio vas o Bazar do Nieto e tela no primer piso O pouco de empezar morreu o señor Prelado pero agora parece que xa vai cambiando. Será de importancia a nova Estación que vendrá a vela xente de tod-a Nación. E si non hay no primeiro sube ou segundo ou subes o terceiro e se ali non teñen non hay no mundo enteiro. 406 Di o noso mayo os planos e proyectos que fan a todas horas peritos e arquitetos Vay haber que deixalo porque estan caindo todos e non vai haber xente pra colocalos. Todo esto cambiou hasta tal condición temos o que queremos d-as cousas d-a ración. E ven estan as obras si vemos o fin delas si se paralizan e meyor non facelas. Deixemos as rapazas e vamos a falar das festas de Corpus quie mais principal. Con esto de que o pan danno sin cartilla e cousa moi boa pra arreglar a vida. E frótanse as maus a curia de gozo, porque trailles conta qu'abunden os bobos. Pras festas de este ano o número mais nombrado seravos no xardín o concurso d´o ganado. Aquelas personas de moita ración pódenlle dar gracias o que goberna a población. Para poder andar por algunhas rúas a boca e as napias falta fai qu'as cubras. Virán forasteiros virán carruseles yas confiterías venderán pasteles. Tamén baixou o aceite e quitaron a ración e baixou a Orensana a terceira División. Xa denda as dez sigue alí a basura lucindo nas portas e cheira c'atufa. Yo que queira bailar tendrá que ir detrás d´a Alameda porque no xardín hay que soltar a tela. Vamos dar un consello mozos que tedes rapaza comprar relo no Regulador pra chegar a hora exacta. E vamos falar algo d´as festas diste ano que según dixo o periódico serán de ringo rango. Tan solo lle pedimos a Alcalde tan enteiro c´o Palacio d´a Xusticia n´o lo leve p´ro Cruceiro. E cando vos casendes si queredes que ela cosa os pantalos comprade a Wertein no Regulador. Haberá moitos fuegos e batalla de flores virán forasteiros como nos anos anteriores. Si nos queda n´Alameda, mais que´lameda e cercado e levándoo pro Cruceiro sempre está mais ventilado. Eiquí ven un puente un puente romano o mismo d-a Lonia seu vivo retrato. Deixemos as festas yo alumbrado e vamos a falar do teléfono automático. Vamos a falar algo d-a ración pois ésta é unh-a cousa que causa admiración. Vamos a falar algo d-a ciudad. e-os novos inventos vai a prosperar. Dicen que pra Mayo quedará terminado e si non acaban logo vay haber que deixalo. Esto é algo extraño o poñerse a pensar pois non fai moito tempo non podíamos merendar. Estamos poniendo telefono automático porque o tíñamos está moi reumático. 407 Os teléfonos de agora e unh-a novedad pois por ser automáticos non fai falta marcar. Dín que van poñer d-o Picho hasta Moreiras un avión xigante pra carrear leiteiras Foi na plaza d´abastos donde houbo mais baixas y-as mulleres todas rompéronlle as faixas. Xa non fará falta darlle a manivela nin molestar a ninguha morena. Vamos a falar algo sobre as modas non vaya ser o demo que se poñan tolas. Baixaron os ovos y-a seis reás o leite e dan por nove pesos un litro de aceite. Con esto d-o teléfono o que hay n-a nosa ciudad e un batallón de coreanos que viñeron traballar. Esto d-o pelo corto que ven de París vanno a cortar hasta os cás de terris. Baixou a carne a trinta pesetas e danche si queres fritas as chuletas. Estos coreanos causan sensación levando as mulleres d-a nosa población. Moito pelo corto e moito plexiglás y-o velas de momento dan que desconfiar. Baixaron os grelos tanto de tamaño que salen o precio d´o metro d´o paño. Conozco dous d-eles que se queren casar con duas hermás d-a calle d-a Paz. Non lle chega esto e queren variar levando unhos gorros e medias de cristal. Baixaron as patatas e baixarán mais que o kilo d-a semente vale quince reás. Estas duas bodas dan moito que pensar que leven estraperlo en moita cantidad. Antes pr-os recados había bicicletas y-agora c-o teléfono aforránse pesetas. Dan por cen pesetas un kilo de xamón e por nove pesos un saco de carbón. Este estraperlo e cousa natural ocurre n-as mulleres por regla general. Escoiten señores si queren escoitar dá guerra d´os precios vámoslle a falar. Baixou o xurel e baixou a taneca e por nove pesos un kilo de manteca. Deixemos esta xente que logo vai marchar e deixa gran millora n-a nosa capital. Foivos ista larga y-a loita tan fera que houbo mais baixas que na de Corea. Baixouvos o viño de graduación con eso ós taberneiros médralle o caixón. Tamén millorou a corporación d-os servicios urbanos d-a nosa población. Mais por fin a loita chegou o seu fin e pro último combate xa toca o cornetín. Baixou o pan trigo baixou o centeo con eso ás mulleres médralles o seo. 408 Baixaron os músicos o seu diapasón e din qu-hay que baixar a beber o pilón. Tamen si o seu fillo fai a primeira comunión mercería Gene ten traxes de ocasión. Produce un rebúmbio como medicina a cogorda Kámbuche ou Teomicina. Calemos co Bazar que nos poden castigar falemnos do Puente no que vay pregresar Tamen señora si os puntos lle corren Mercería 68 ten mozas que llos collen. Iste panacea e de tal virtú que o máis desolado lle volve a salú. O Barrio de Puente coa nova Estación sera dentro de pouco un-a gran población. Pavimentos Bellao carretera del 21 en baldosa e pisos de granito e o numero un. Sin embargo ten un inconveniente, e que por mercala mátase a xente. Yo peor da estación que ten o funcionar e o aumento de billete que non se vay poder pagar Falando da construcción, empezando por o Couto maestro como el non se encontra outro. Alá pol-o ano tres ou catro mil teremos o "ruedo" ond'está o "toril". Pois que non cobren moito que miren o que fan que os coches eléctricos vanye quitar o pan As Obras quil fai levarán moito tempo e podense comprobar o ben que quedan por dentro En ningunha parte abundan os "puestos" como eiquí, que hay catro mil quinientos. O Barrio do Puente moito vay progresar con tantos habitantes non hay casas de alquilar Fixo unha no 21 que e do Pejerto fixoa mellor o Couto que a pintou o Arquiteuto. Para rendir homenaxe e tributo a Baco abundan os sitios que teñen morapio. Temos as Burgas nas Caldas yo Santo Cristo a Catedral yo Puente Vello divide a Capital. Este señor ten moi bosoficiales e podese comprobar nos pisos e portales. Ten fama mundial a Espiga de Ouro que fabrica o pan millor c'o biscoito. Pero o que pretenda un-a casa alquiler a de ser moi rico ou saber roubar. En San Miguel un hai o Bar Vivero que en viños e tapas tamén e o primeiro. Cando veñen reis súrtente de alá e chúpanse os dedos con iste manxar. Por a telefónica vamos a terminar e todos deseamos que empece a funcionar. Moitos rapaciños celebran os Mayos pidindo raciós dos seus ricos callos. Xa que vosté pode mercar onde queira o que alí non vaya non fara boa feira. 409 Básculas, balanzas romanas e pesos as vende Bustillo por pouco diñeiro Mais o que si é certo que n'esta maneira chega o fin d'o mundo y en fala se queda. Tamén os seus reloxes son de garantía por algo é en Orense a millor reloxería. A xente asegura con moita justicia que é a millor da casa de toda Galicia. Pois estos teléfonos que acabaron de poñer son tan deseados com-a hora de comer. Tamén os Hospedajes teñen algo que contar que o d´o Eladio Diéguez e o millor d´a ciudad. Hoxe que a roupiña vale un diñeiral déixalla tinguida e nova A Imperial Puxéronnos tan ben e con tantos cuidados que se oirán os lamentos d-os enamorados. Ten as habitaciós muy ben preparadas limpieza en todas elas con muy boas camas. E si soilo quere quitarlle as manchas, fanlle alí a limpeza de forma esmerada. Tamén si o seu fillo fai a primeira Comunión a mercería Consuelito ten traxes de ocasión. Ten unhas terrazas con muy bos reservados feitos principalmente pros récien casados. Sempre están botándonos a todos en cara que gañamos pouco e que somos maulas. Pois a Consuelito tamén fai rebecas a máquina y-a mau pra todas suas clientas. Pois o cociñeiro tamén lles é muy bó que as comidas que fai son-lles d´o millor. Hai que quere tér solo para si as minas d'ouro que hai n-o Potosí. Y-en faldas plisadas xa non ten rival mercería Consuelito é a millor d´a capital. Pois esta copla estalles aprobada pol-as Autoridades despois de repasada. Según as noticias que chegan d'América pratillos voantes cairon a terra. Pois d´os reloxeiros hay algo que falar porque hoxe solo hay un que sabe traballar. Xa puxeron a venta libre o aceite yo pan llaunque sea mais caro a nos enos igual. Xa antes de agora os luns y-os martes houbo entre casados pratillos voantes. Este gran señor que vamos mencionar e muy conocido na nosa capital. Tamen din que van por o azúcar yo tabaco así dentro de pouco quedará todo arreglado. Os unhos pretenden que sea na Alameda, os outros percuran t'ela diles cerca. Pois o su negocio e o Regulador y-en máquinas é relós tenlles d´o millor. N-a Puebla de Trives elí n-un arrabal o pueblo de Aceboso ten moito que contar. 410 Tamén en Aceboso n-a cima d-o lugar o monte d-o castelo ten algo que contar. Marchou hacía o río tod-asustada e perdeuna de vista entre unh-arbolada. Agora as rapazas ímolas deixar e falando das leiteiras ímos continuar. Pois en iste monte hay moito pedroucos pero n-o mais grande xa viviron os mouros. E o Penedo Grande comenzou a temblar y-a moza que alí estaba non a pudo ver mais. Agora señores vámoslle a falar d-as cousas importantes d-a nosa ciudad. E d-o penedo grande d-o que vamos a falar que ocurren alí cousas que non son nin para contar. E c-os adelantos d´a ciencia moderna hainas que c-unhos polvos poñen unha taberna. Y-a traves d-o tempo que vivíu calado falamos dicindo o que vamos cantando. Estando eu n-ise pueblo contoume un rapaz que vira unh-a gran moza faguendo un delantal. Hay quen fai chourizos de moita nutrición con carne de burro ou carne de castrón. Digo qu-é un festexo pra traxes de calidad os "Almacés Progreso non se pode discutir. Tamén aquela moza tiña un gran coitelo unh-a cesta d´a costura e n-a cabeza un pañuelo. Hay quen non fai comida por non gastar carbón y-hay quen fai señores d´as tripas corazón. Surtido os catro ventos pr-os gustos mais raros y-en coloridos de moda y-o "Progreso"sabe-o ben. Iba ir un ond-ela. pra curiosear e cando ela o viu votouse a escapar. Foise ond-o penedo e púxose a escoitar e sintíu unh-as mulleres con fusos traballar. Somos os rapaces d'a calle Libertad e pra decir as cousas con moita claridá 411 CRÍTICA DEPORTIVA O equipo d´a Ourensana solo hemos de falar: qu´estan nunha linda forma p´ra poñelos a cavar. E pra meter un gol cando van a fora teñen que chamar a Kubala ou a Basora. E d-a media vamos a falar que un é de arena y-outro de cal. A nosa delantera co grande Manxarín tendrán que quitar a terra n´o río d´o Polvorín. Falemos agora d-o futbol orensano pois todos estamos moi contentos este ano. Y-o que tamén temos e un lindo interior con un pico n-a vía estaría ben millor. Os medios y os defensas percibían grandes cifras pero en vista d´o fracaso quedarán vendendo rifas. Botaron o Solé dicindo que era malo trouxeron o Gallart que fixera un milagro. Os extremos son regularciños casi lles facía falta unhos piquiños. Iste ano d´a Orensana pouco temos que falar porque é un equipo que non sabe xugar. Un número que chama moito á atención n-o circo que hai xunt -a fundición. O delantero centro e moi ben feitiño xugando parece todo un cerdiño Eiqui, en Orense, hay moita afición por ese equipo que lle chaman a Unión. E non crean ustedes que a entrada é moi barata pois por ese precio cómprase unh-a vaca. Deixemos agora estos malandrás falemos d-a directiva que é digna de criticar. Vamos a falar algo d´a delantera que tirando a porta non valen unha cadela. Esto é increíble e digno d-admirar por ver a once monos que non saben xugar. De todo esto que pasa eles teñen a culpa por non desempeñar os papeles que ocupan. Vamos a falarbos de un xugador que de todos iles e bos e o millor. Temos tres porteiros que chaman á atención en todos os sitios gustan menos n-a población. Todos estos gastos aguant-os a afición y-o día que toupe van tocar o violón. Porque lle da muy ben de tacón díchelle a xente hay que ver que bon E d-a defensa salva un rapaz porque ten entusiasmo y-é d-a capital. E pra terminar decimos cantando que temos un equipo que parece un fandango. 412 D´a Unión Deportiva non podemos falar porque si non as coplas pódense estropear. Y-a prueba ben se víu n-o último partido que o equipo forasteiro saltou con moito brio. Si e o Manxarín porque estubo na primeira danlle moito bombo e non sirve pra terceira. A nosa Orensana está en mal momento tenvos xugadores pra cargar cemento. Eran once homes os que traballaban pra quedar n-o puesto que tanto deseaban. E si e o Ortiz méteno a interior así ainos na Barbaña ca ind-o-fan millor. Estos señores e unh-alegría colleron a contrata de ir cavar á vía. Pois si seguían n-a Segunda División estarían sempre n-o fondo d-a tabla de puntuación. Con esto non decimos que sea o Obeso e tan pouco pensendes que sea un hueso. O Lugo y-a Orensana faláronse xá e puxéronse de acuerdo xugar n-a serie A. En cambio n-a terceira podemos chegar a ocupar un bó puesto despois o terminar. Haibos dise equipo moito que falar pero si seguimos non vamos acabar. Estos xugadores que fagan outra cousa que se metan marmotas pra fregar a roupa. En vez de ter reservas en tanta cantidad que traigan xugadores de boa calidad. Este noso Mayo que velo eiquí ven fala d´a Orensana porque non xoga ben. Solo cuatro ou cinco se poden salvar xa que os demáis teñen que cavar. Deíxemos estas cousas e vamos a calar que o futbol en Ourense e unh-a calamidad. Vamos a empezar decíndo as verdades a Unión Deportiva y-as Autoridades. Falemos d-a Ourensana e d-o puesto que ocupan o termínarse a Liga n-a Segunda División. Iste ano o Mayo ten pouco que falar y-a Orensana vaina criticar. Temos o Pardiñas con moita agilidad que aunque sea así tírase a matar. Andaban por-os Bares os nosos xugadores meténdose n-a barriga viños e licores. Como e un equipo de moito galardón hasta din que servía pra Terceira División. Tamén lles falaremos algo d-o Mantido que tamén xoga ben e non falla un partido. E cando era o día que iban desplazados anunciaban n-o periódico que estaban lesionados. Y-os xugadores que ten en vez de xugar levalos o monte cun pico a cavar. Y-o trío defensivo detén sempre os balós porque sempre dice que non trae documentaciós. 413 A media d-iste ano casi é internacional o coller un balón manda-o Cumial. Ese tal Rubio de delantero centro falla os balós por ter moito cuento. O interior izquierda gasta moito postín cando lle d-a un balón parece un figurín. Trouxeron a Gallart de entrenador pra ver si quedaban n-a segunda división. E o Carriega de extremo dereito pasáronno a interior porque fai millor xeito. Tamén o Mazos e medio aparbado o coller un balón non sabe traballalo. CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Non saben que facer co diaño d´o peinado poís xa queren poñer a cola dun cabalo. Conoce o noso mayo unha que de nova chamábase Dorinda e ahora e Doña Lola. E cando o noso mayo foi licenciado viu a prove rapaza chorando por seu amado. Cando topan c´un mozo c´as quere acompañar o cine, de repente o infeliz lle fan pagar. Ahora falaremos un pouco das marmotas pois tamen son de Dios e poden vir nas coplas. Falar d´as rapazas he casi obligado mais non sa-susten eu ando con cuidado E salen d´a función muy amartelados e xa p´olo paseo solo falta atornillalos. O noso Mayo delas moito podia falar pos tropezou con algunhas cando el era militar. Todas no luxo parecen marquesas mentras que seus páis as pasan muy tesas. O cabo d´un intante ela pide, dulcemente, o sentarse n´o "Bar Miño" p´ra lucirse diant´a xente. Conocen a moitas rubeas e morenas pero ca que mais se rozou foi con unha Eriqueña Moito relleno levan no peinado para que lles diga o rostro estirado. Para pescar os mozos non saben an facer pois nonlles preocura si teñen ou non comer. Dicianlle que tiña moito capital pero que lle gustava mais vivir na nosa capital. Van pol-o verau sempre as verbenas a papar de valde merendas e cenas. Con que sea un ome o que elas encontren asta hay algunhas que cambian de nombre. Que non lle importaban destar os pais yos ermaus pois que lle gustaria mais conservar finas as maus. Vanvos o cine Y-o salir a calle pra chamar mais a atención van andando o compas d-un acordeón. Tinguense de rubias// cando son morenas // parecen xirasoles // en plena primaveira. 414 Y-a mayoría delas por ir a pasear deixan a casa sin barrer e sin fregar. Hai algunhas d-elas que andan pra casarse y-as pobres van quedar tan solo pro arrastre. Hay rapazas que fan xuegos malabares despachando viño en tascas e bares. Hay duas rapazas nas Casas Baratas que che van o cine en alparagatas. Despois desesperadas e con rautos de locura queren pillar a un trenco oara levalo xunt-o cura. Hainas que lle dan hasta o pelo brillo preparando as redes que cacen o pardillo. E vanche o paseo en plan de conquistar e dinche que a os mozos hai que os amarrar. Vamos a falar un pouco das marmotas que andan po las calles que parecen loucas. Hainas que tod-o día fan n-o espello o ganso ensayando gestos de cordeiro manso. Ainda o outro día a-la pol-o paseo vinche eu a un-ha can daba xa co seu. Na calle de Villar vive un´a rapaza que inda non ten dez anos e anda como un´a gata. E cando se casan téñenvos por gala as uñas de tigre d´ises de Bengala. Y-a rapaciña disimulando o Teatro Losada foichese arrimando. Vamos a deixar as rapazas ll´as marmotas porque si non veñen e corrennos cas potas. E si dan c-un Xan o salir de caza il vai traballar y-ela pra terraza. Vamos a seguir con algo d-as rapazas de esas que se teñen por un pouco guapas. Baixairon as mulleres a bata hast-as rodillas e non levan medias que lles fan cosquillas. Y-o vir d´o traballo si non hay comida tense que calar ou xogarse a vida. Teñen as pobriñas moitas ilusiós y-a mayoría d-elas elle a sua perdición. Deixemos a guerra e vamos a falar algo d´as rapazas que se van casar. Porque éla enseña as uñas y-empeza a berrar que non se casou pra ter que fregar. Van todas elas moi arregladiñas e cuando están n-a casa non comen nin sardiñas. Fanvos o equipo de bó cresatén e mercan pra cociña solo unha sartén. Levantate mayo e vai traballar que esas mociñas non che dan que afilar. E si comeran eso inda menos mal Pero a mitad d-as veces teñen que ayunar. Hainas que con éla fan maravillas que fan sin ovos moi boas tortillas. Non che dan que afilar non che dan que afilar por que lles corta muy ben a tixeira de falar. 415 Non faltan rapazas en esta cibdá que n-as bicicletas saen pasear. Como iste ano o Mayo non vai mais a criticar das rapaciñas vaivos a falar. Despois de conquistalo valense de mañas que o pobre d-o rapaz chúpanlle as entrañas. Van tan orgullosas que non cabe máis. e algún gusto a isto lle deben sacar. Hay duas rapazas alá no Xardín que solo che queren andar de postín. Gastanse unh-os lujos que é para se pasmar y-e c-o que lle chupan ó pobre d-o rapaz. Mais de tanto darlle e darlle o pedal, como unhas anguias van elas quedar. De día fregan pisos e de tarde escaleiras e si se da o caso tamen van de barrendeiras. Pois a esas rapazas non-as poden ver as suas compañeiras eu non sei por que. Deixemos estas cousas e falemos d'as marmotas xa que a mayoría non saben fregar as potas. E chégache o domingo y-alternan no Paseo e tamen as veredes que andan xa cos seus. Baixaron as mulleres a roupa de tamaño que xa fan un traxe e-un metro de paño. As d'as aldeas veñen á capiatal e logo botan medias de cristal. E vanche as festas como calquera e divírtense ben sin gastar unha cadela. Baixaron os escotes pero tan abaixo anque algu-has enseñan por il o refaixo. Salen o paseo todas moi formales e despois de noite dormen n-os portales. E din que os mozos hay que os engañar e tod-o que teñen facérllelo gastar. Deixemos as rapazas. que sigan con esa marcha pra que os mozos d´Ourense vayan alí de caza. Ahora estas rapazas xa non pasan fame andan os papeles e comen n-os bares. As mozas d-aquil pueblo son bastante guapas inda que andan casi todas n-a sacha d-as patacas. Vamos a falar algo das rapazas que andan muy chulas e non sey que lle pasan. Os impermeables foi un gran atraso vénselles as pernas e hasta o refaixo. E duas d-as mais guapas son moi afanadas pois tecen a tela com-as propias arañas. Conozco unha rapaza que vive no jardín faise tan presomida llé tanto como amín. Son moi bonitas e ben feitiñas e siquera sirven pra fregar cociñas. Pero tamén hay outras de mais orfandad que sempre van os bailes en busca d-un rapaz. Salen o paseo pra debertirse e poden lucirse comprando abrigos 416 Falemos d´as rapazas que e noveda d´o ano co pelo o garson parecen homes disfrazados. Di que pouco falta pra unha revolución que faran as marmotas na nosa población. Pero pra compralo teñen que deixar de comprar pinturas e medias de cristal. Vironse no inverno pañueletas e pieles ya algunha tiña menos carne ca espiña diun peixe. Deixemos as marmotas que vayan a fregar e vamos a falar das señoritangas. Ahora bailles vir outro invento americanopras pernas delgadas medias de cristal de aumento. Deixemos as rapazas coa fantasía yo peinado anque anden desnudas xa non nos asombramos... Algunhas deslumbradas veñen pra capital pra ver si así poden un mociño comprar. Páranse nos escaparates de tiendas e dulcerías porque algunha leva a fame de cuatro días. CRÍTICA DE XÉNERO: HOME As cousas cambiaron hasta tal condición que os homes d-agora nin tales homes son. Pois hai algús que van a plaza y-a muller d-eles quédalles n-a casa. Cuando ven de voltaponlle un delantal pra fregar os platos si non quere estar mal. NESTE CUMIO DOS MONTES DE ALLARIZ - COMO BEN PODERÍA SER DOUTRA ZONA DA PROVINCIA NON PODEMOS DEIXAR DE ADMIRAR A MAXESTUOSIDADE E BELEZA SIN PAR DESTES CUMIOS COLONIZADOS POLO BREIXO E POR ISO O MAIO TÍPICO TEN A FORMA QUE AMOSA A FOTOGRAFÍA. O MAIO REPRESENTA O REXURDIR DA NATURALEZA COA FORZA QUE LLE TRAE A PRIMAVERA, COMO ESTACIÓN VIVIFICADORA PARA A TERRA NUTRICIA DA QUE VIVIMOS. 417 ESCOLMA DO ANO 1953 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Si ven un bigotito de cuello almidonado o primeiro que pensan qué chico tan salado. Cambiemos de asunto e falemos d'as leiteiras pois como fan as suas andan muy caladeiras. Anda interseada por algún mandante prefiere que sea casado ou negociante. E secadra de cartos non ten nin un real pero soltando o rollo parece un fiscal. Calemos d'o Seguro xa que temos ocasión, e falemos d'as mozas que viven no Rincón. Que se ande con coidado eille de recomendar pois o mellor día vouna mallar. As noites ó paseo sálen-o a buscar e fan-o encontradizo por casualidad. Estas mociñas son moy elegantes, d-inverno descalzas e de verau levan guantes. Será coincidencia pero todas as noites a vexo rondando a fábrica d'os potes. Pra que se fixe n-elas comenzan a falar meneándose mais c-unha caña de pescar. Ay unha rapaza d'a calle de Villar, que por ir os cines pasa sin cenar. Vai sempre moi guapa o lado do seu rapaz, hasta leva carteira desas de plexiglás. Si él non se entera d-o cebo empleado bótanlle miradas como para tragalo. Entereíme d'os pasos dun-a de Reza y-o que non esperaba eche unha boa peza. Falemos d'as mociñas, rosiñas ourensanas, adorno d'a ciudade e ruína d'os papás. A mayoría d-éstos ven a resultar que son oficinistas que ganan dous reás. Na avenida de Portugal cerca d'as Cabañas vive unha rapaza que ten moy malas mañas. Non saben que poñer na lixeira cachola, pois levan us rodetes que son testos de ola. En cambio un obreiro aunque teña parné pra alternar con elas vese de puré. Anda polo Couto con moito recato e gustalle pasear por diante o fielato. E y'esos encantiños d'a nosa población, solo poñen nas pernas as medias de "Nilón". Esto non-o ven hasta que se casan e quedan como anguilas e-a fame que pasan. Deixou o marido por unha tontería pois él non lle daba o quel-a quería. Si os pais, por baratura outras lle fan poñer ouvean com'as lobas e deixan de comer. Andan louquiñas // pra cazar nos mozos // tan presumidiñas // que hastra poñen rulos. 418 Con eso y'os ciniños, y'os bares y'o café elas fan que non quede ningunha casa en pé. Falemos ahora de unha tal rapaza que gasta moito cuento e mais vende na plaza. Veñen descalciñas pola costa de Canedo e de feas que son hasta meten medo. Traía tantas modas que non lles podo contar que pra descalzarse túvena que axudar Non sei si a conoces chámanlle Manuela e pasa mais fame con maestro de escuela. Estas mociñas son unhas coitadas que pra comprar medias venden un kilo de fabas. Ay unha costureira na calle Hernán Cortés que fai cada moda que parece un entremés. E flaca de cara ye ollos moi feos da boca parécelle un buzon de correos. E agora señores falamos das rapazas que pras boas mozas ainas na Rabaza. Fíxolle un traxe a tía Luísa que cando yo vexo posto revento ca risa Anda sempre metida nos rastros e ten unha nariz como a plaza de abastos. Con esto das medias non saben que facer ou se meten no cine ou van o café. Unha señorita da calle de Bailen como gasta salla apretada non pudo subir o trén. Vímola o outro día toda presumida iba sacar un crédito xúntoa Santa Lucía. Andan medias tolas ca moda das medias ainas de colores que da noxo velas. Yo Jefe d'a Estación viuse non compromiso que tivo que sacarlle a saia pra que subira en viso. Anda a ver si engancha toda apurada pois preste inverno quere xa estar casada. Aibos unha rubia que as comprou moradas cando vai na calle e unha carnavalada. Ay unhas rapaza alá en Quintela de tanto que presume non hai quen mire pra ela. Ai unha rapaza en cudeiro que pra chamar os mozos toca un caldeiro. Outra comprounas verdes pro que gasta manicura fíxense señores que cara tan dura. Cando a vexo mátome ca risa, ela con medias de cristal yo pai sin camisa. Os mozos non lle veñen yela para de tocar e ca pena que lle da votase a chorar.. Virxen queridiña aun que seo a do Cristal non deixes tolear as mozas de esta capital. Desde ai moito en calquera lugar, non sabe que facer pra poder engañar. Falemos das de Palmés das pobres criaturas que traen a palla a Ourense pra comprarse pinturas. Hai algunha xente e tamén rapazas, qu'enseñan o tipo sentadas nas terrazas. 419 Queren qu'as contemplen anque sea sentadas, pois por tres pesetas toman limonadas. Tamén con istes gorros que tapan as cabezas parecen por a calle talmente japonesas. O asunto das rapazas hay que comentalo por ser de inspiración en todo poblado. As amas d'a casa piden caridad, cando compran carne n'a Plaza d'a ciudad. Solo lles falta on pendientes na nariz pra ser antropófagas das selvas do Brasil. Pensan cos mozos son comos cabalos e inventan mil modas pra poder cortexalos. Piden oito pesos por un kilo d'ela. Miran pra carteira e non hay unha cadela. En Santo Domingo ala a terminación a Mercería Amelia causa sensación. Levan unhos gorros nas puntas das cabezas finxindo pola calle ser fillas de marquesas. Teñen venta libre d'azucar e d'aceite, poden xa facer un bo arroz con leite. Ten os mostradores tan ben colocados que lles chama atención hasta-on enamorados. Pois tamén hay outras que vos cortan o pelo solo pra lucirse os domingos no paseo. Pagan tres cadelas por dúas ou tres piñas, e pasan moito apuro pra mercar as sardiñas. Hay catro mociños xuntoa cristalera que atraen pra dentro a moita clientela. Tamén algún-as mozas diste mismo lugar o tratar cun novio non saben nin falar. Piden o marido cartos pro sifón, pois andan aforrrando pro abrigo de visión. Todos os que compran naquela mercería salen satisfeitos de tanta simpatía. E falando de mozas solo hay unha bonita en Mira de Abaixo que lle chaman Pacita. Deixemos estas cousas e pasemos a falar como son as rapazas y-o modo de pensar. Tamén aquel comercio que hay frente-Hacienda esta collendo fama e moita clientela. Pois esta mociña podemos comparala ca que traballa en Debla o la Virgen Gitana. Cortan o pelo o mismo cas ovellas solo pra lucir pendentes nas orellas. Ten muy bos zapatos e de gran duración sendo o millor comercio que hay na población. Deixemos a ciudad que descanse tranquila e vamos a falar de nosa Domitila. Pero esta moda logo han de quitala porque eiquí os mozos non lle miran pra cara. Tamén niste comercio hai un-ha mociña que despacha-os zapatos con moita simpatía. A nosa Domitila e vos unha rapaza que vos viste muy ben e dórmevos na plaza. 420 Comprou un permeable y-unhas medias "Nilon" e mantense de xirelos que rouba na estación. Co pelo fanado ou ca permanente co rimel nas pestañas i a crema na frente. Po-la permanente i-o pelo a lo "garçon", bótanse a colonia que hay nun garafón. Os xoves y'os domingos cando vai co mociño vay toda pinturreada e apestando a viño. Para conservar a liña e ter o tipo fino algunhas non comen na mais que pipino. Gústanlle os artistas d'o cine amarecano. i-en cambio non fan caso o xoven Orensano. Tamén sabemos doutra que e mais elegante pois por mon ter pelo gastavos turbante. Outras din que comen leitugas con limón a carne nin cheirala por que teñen tensión. Están anamoradas d'o Tyrone Power, ainda que pra casa teñan qu'ir as nove. Velas paseando e non lles podes toser e entráslle na casa e teñen sin barrer. Eso da tensión eu creo llo ven que algunha ten mais ca maquina do tren. Non lles gusta nada o d'as Matemáticas, pois sólo lles agradan o mambo i-as maracas. Comprache vestidos e botas de casa e fan a comida apenas sin grasa. Das rapazas d' Ourense podemos decir que para andar elegantes non poden nin dormir. Deixemos estas cousas e pasemos a falar como son as mulleres que están sin se casar. Non lles chegan as medias de cristal e Nilon que as mercan amarelas pra causar sensación. Moito hay que falar d'as nosas rapazas, porque moitas veces dannos calabazas. Casi todas elas son d-esas marmotas que deixan o pais por vir fregar as potas. Deixemos as mulleres que descansen tranquilas pois todos xa sabemos que están tolas, perdidas. Pintan moito as uñas e rizan as guedellas, faltandolle tan sólo que pinten as orellas. E non e por os cartos porque veñen traballar é por buscar un novio eiqui a capital. Deixemos a comida deixemola andar si non as rapazas vanse incomodar. Andan con vestidos de seda e de lana, poñendose chaquetas de flamante pana. Veñen d-a aldea de domar o ganado e pensan c-un home e tan facil d-engañalo. Siguen as rapazas como o ano pasado cos labios pintados i o pelo rizado. Tamen traen zapatos d'ises amarillos, que son semellantes a caixa de grillos. Pero o pouco tempo d-abelo conseguido dan volta as cousas y-o home queda co rallo. 421 Despois danse de conta que un home non se engaña que por parbo que sea sempre e il o que gana. Tocando ós peinados xa nin queremos falar en esto das cabezas hay moito que rascar. Coidado rapaces coidado c'as mozas, qu' eiquí as mulleres volven por sua honra. Logo aburridas Vólvense marchar y-o chegar a casa non queren traballar. Non son solo os homes os que'arman camorra. hai mulleres hoxe qu'o demo recordan. Lucirán as mozas traxes moi bonitos coa folla de parra d'as do paraiso. Medias de nailón gorriños pro pelo i'abrigos de pieles que dán o camelo. Coidado, rapaces, coidado co'as mozas, qu'a veces as mesmas gastan malas bromas. Non haberá moza, sexa guapa ou fea de quince a cen anos que novio non teña Agora venll'o turno ás amas de casa auque d'esto salga unha mala masa. Non lexos d'Ourense n'unha aldea proúxima un Don Xuan Tenorio. botóuse tres novias. E seran tan bós entonces os novios qu'irán direitiños a iglesia moi pronto. Ainda que son boas é traballadoras pero abundan mais as despinfarradoras. Unha pelinegra, outra pelirroxa, e coma era rubia á outra, peligrosa. Deixemos Orense e falamos das rapazas que andan por calle e levan as medias gachas. Cachelos con patacas danll'ós maridiños e de cena poñen patatas con greliños. Comezóu o mancebo a gastarlle bromas qu'elas se puxeron como unhas amapolas. Hay unha rapaza que anda muy pintadiña e cuando chega a casa solo come caldo de fariña. Metense na cociña de moi mala gana algunhas fay un día pra tod'á semana. Cando entusiasmado estaba o carota caironlle encima aquelas leonas. Teño unha muller más bruta que un camión o mismo plancha un huevo que frie un camisón. Dín que van lavar coser ou planchar est'é unha escusa pra ir pasear. Colle unha as maus os pés collell'aoutra y-a mais decidida vai facerll'autosia, Teño dos xemelos que a miña perdición todas as noites choran e doulleo biberón. Alguhas mulleres pintanse pior c'os indios d'os films en tecnicolor. Saca unha navalla qu'e asta os pelos corta e dalle mil taxos con saña furiosa. Non quero seguir falando destas desdichadas pois todas as millores debían estar colgadas. 422 CRÍTICA DE XÉNERO: HOME Antes estos homes tiñan moitos cartos estraperlaban a fariña que lles daban en Abastos. Levan a chaqueta por debaixo d'os cuadrís, e en vez de homes mais parecen violós O Paquiño Zuliche vamos dar un consello, vaite de noite o cine para non ter mais nenos. Despois pr-os clientes mezclábanlle centena dicindo qu-en Abastos lla deran moi morena. O vir hacía Ourense chegando a Fundición vin unha mociña que me chamou a atención. O Jefe d'a Estación xa lle foron protestar porque non puña uns mozos pra lle axudar Pois tamén n-os Bares víanse empanadas que por os panadeiros eran elaboradas. E moi xeitusiña moi moniña ela pero anda solta como unha calquera. Os probes fumadores teñen moitos males, de chupar cigarros "Diana" ou "Ideais". Pero tod-as cousas lle chega o seu tempo que agóra os panadeiros quitáronlle o sustento. Son os "Graxos das Burgas" unhos tipos de medo desde que van tomar a chiquita a Boedo. Veu o tabaquiño rubio "Chesterfield", y-o cabo de tres días fumouse "Timonel". Subíu a fariña pero haina en abundancia así que os panadeiros casi non teñen ganancia. Estas son as noticias que trae o afilador pois creo que non haxa quen as traiga millor. Para gañar quince pesos en un solo lote non sirve calquera hay que ser machote. Por haberlle quitado o pan as cartillas están os panadeiros que mismo botan chispas. O que está metido dentro do burato ise é o Tacholas porque é mais fraco. Por que un premio así non pode ganalo un bon albañil despois do traballo. Os mociños d'ahora pra poder conquistar hastra as súas canivelas xa teñen que enseñar. Iste mais grosiño chamase Costela non hai que lle gane bailando a muiñeira. Dicen que o sereno un señor muy groso c-o que viu ten desfeito o sistema nervioso. Traen os zapatos de unha certa maneira que parecen os burros cando van pra feira. Iste outro é Lucio a quen hai que mimar denlle un pouco viño senón non quer cantar. Os mozos d'agora son d'o mais mangantes i-en vez d'ir a clase van por haí adiante. Levan pantalóns// medio acampanados// mais onde o cú/ vanche apretados Moito che presumen // cando van de festa// logo se reunen// detrás dunha xesta. 423 Non queren saber nada do Franchute, e vanse pro Posío a xogar o tute. Traen melena larga con pelos n-o cogote, imitando as cabras deixándose o bigote. Eu sey d'un bó mozo que manexa "monis" e tén entr'as mulleres éxito d'Adonis. Cando chega o vrau visten as saharianas, bañadores n-o rio e tamén en palanganas. Póñenche corbatas d'as de primaveira, con catro rayas negras e duas calaberas. Xa e zorro vello malo de enganchar e dase moita maña pra homes camelar. Os que son d'o puente i-os do Peliquín, toman un vasiño e van pro futbolín. Hay quen de vos cree de moita cultura querendo discutir cuestiós d'envergadura. A unha nena guapa que chama a atención iste casanova partiull'ó corazón CRÍTICA LOCAL-SOCIAL Co Ayutamento vamos a empezar que sempre e vo tema pra poder falar. D'estes autobuses estamos ben fartos pero o peor dos contos é bucar os cartos. Falando d'os tendeiros imos comenzar porque agora os pobres vanse arruinar. Temos un alcalde xa fai moitos anos que siga no puesto e o que deseamos. Arreglar as calles non entra nas contas pois solo lle poñen un muro a barronca. Antes c-o estraperlo d'as cousas d-as raciós facían vos casa por todos os rincós. Mentras el goberna o pueblo é feliz pois en cada sitio el fai un xardín. Despois d'disputas é moito falar arreglan a calle de Lamas Carvajal. Agora como teñen moi poucas ganancias dedícanse a vender velas e naranjas. Pro Ayuntamiento imos comenzar e d'as obras que fixo vamos a falar. En canto a cen calles que hay sin arreglar do Ourense antiguo débense olvidar. E para facer que venden pártenvos as velas e véndenvos os cachos a sete cadelas. Din que van poñer unhos trolebuses pra quitar do medio vellos autobuses. Dése Ourense antiguo xa ninguén se acorda como si esos barrios foran d'outra corda. Si non fan así non ganan nin un real e cando chega a noite non teñen para cenar. Puxeronse maos á obra Divertidos moito pois mais A festa dos maios case sen temor aos denunciadores non trapalleiro que a tradi- é universale por iso nos pois teñem vos valedores ción non a paga o diñeiro. facemos un maio fenomenal 424 Agora xa foy marica non chores m'oxe en adiante gárdate d'os homes Pero como d'esto non se pode falar falemos d'os platillos que é a modernidad. Deixemos os cantares pra outra ocasión e vamos humillarnos ante os d-a Comisión. Conozco un señor digno de admiración estudiou o fillo con moita previsión. Pois unhos dín qu-é esto y-outros dín que aquello pero en realidad xa todos teñen medo. U outro día na Alameda estaba elí sentado e veu unha señorita poñerse o meu lado. Saliulle pequeniño con cabeza grande e a cinco e rastrero non hay quen lle gane. E como d'esto non quitamos nada deixámoslle pra ustedes a mellor tallada. Un kilo de carne na Plaza D'abastos casi lles costa tanto co-mon par de zapatos. Non solo pasa esto c-os tendeiros sinon que é peor ocaso d-os panadeiros E como non ganamos nin pra tomar café que se despida o mayo e se poña de pé. Dispois dinll-a xente que é de vaca nova aunque teña máis anos co pueblo de Celanova. Di que pouco falta pra unha revolución que farán as marmotas da nosa población. Trouxémolo eiquí hoxe con moito cuidadiño o Eladio i o Alberto, o Pachispas i o calviño. Logo istes papeles figuéronos chegar a todos cantos pueblos hai na nosa ciudá. Yo que queira bailar tendrá quir tras da Lamada porque non Xardín hay que soltar a tela. Tamén nos axudaron catro tipos feroces: Xoquin e mais Darío, Quique i o Pepe Noces. Deixemos estas cousas e pasemos a falar algo d-outros asuntos de gran necesidá. Deixemos as festas pros da comisión e vamos terminar con este follón. Arriba afilador e bota a roda a andar que faltan moitos sitios donde tés que afilar Das festas do Corpus e da comisión falaremos unhas cousas que caigan de caixón. Acabouse o cantar que traemos escrito pois xa son as doce e temos apetito. Tamén hay moitas calles que ll-están arreglando e deixan a barreira sabe Díos pra cando. Oubo a reunión de todas forzas vivas pra mirar si facian algo preses días. Mentres que nosoutros comemos sardiñas cando as hay de lata d-esas pequeniñas. Estand-o Ayuntamiento mismo n-ise lado non sei como ten eso abandonado. Todo foi barullo e moita algarabía si non fora o Concello nada se facia. 425 Agora po-la calle imos ter qu'andar, xa que po-las aceras non se pode pasar. Acaboulles o estraperlo failles unhos días y'agora enchen de rubio as estanquerias. Metenlle as folliñas adornando a veira pero dentro a mañiza e todo madeira. Xa chegou o día tan sensacional que tanto admira-xente da nosa capital. Y'ibas buscar o tabaco que daban de ración dábanche unha "diana" e cortábanche o cupón. Se vas mercar pan e sacas a cuenta verás que che sale a sete sesenta. O asunto d'Ourense hay que comentalo polo ben que quedou co novo empedrado. Das festas do Corpus non temos que falar pois si decimos algo podénnolas quitar. D'algo hemos falar d'iste Ayuntamento das cousas que suceden pra voso entendemento. Deixemos as rapazas y-o modo de pensar e vamos vender coplas por toda capital. Por esta grande plaza pasarán grandes toreros e din que de Orense serán os banderilleros. Queredes moitas cousas que non se poden dar pero si oides xardís quizás, quizás,quizás. Acerquense señores acerquense en tropel escoitar o que dice en iste gran papel. O señor estraperlo morreu a xiada e está teso pero ahora quedou don rouba no peso. E cousa de estudiar o negocio das flores pois cos xardís que hay pesetas fanse moitas. Marchemos poutro lado cos nosos cantares e vamos divertir tamén outros lugares. Don rouba no peso ou venta con engaño porque che dan plomo si mercas estaño. Así faran diñeiro no noso Ayuntamento pra quitarlle os baches a calle Julio Prieto. Vamos a falar de un amigo tendeiro que xa non estraperla e meteuse gaiteiro. Si compras sardiñas danche boquerón si compras bonito danche relazón. Pois cas novas tarifas de electricidad o que consume pouco mais ten que pagar. Co azucar a dez pesetas yo arroz por un igual tuvo que cerrar a tienda e salir da capital. Na plaza de Abastos si compras vitela por muy ben que salgas comes vaca bella. Por eso ven vos digo serán muy alumbradas porque gastando moito dicen que e regalada. Cambiemos a copla deixando o tendeiro e vamos criticar algun estanqueiro. Si te vas os grelos fuxindo do engaño telos que pagar o precio do paño. O dermiluz señores oxe está de moda pois a nena c'o da xa conseguíu a boda. 426 Habrá moitas barracas e un rico na Alameda e tendremos a plaza sin a premeira pedra. Traemos a prensa os bois i o carriño, con un par de pilos pra carretar viño. Fixose popular por sua seriedade a tintoreria expres en esta ciudad. Aparte do que cobran son todos señoritos pois non che van o tren sin darlles seis duritos. E por si se pica hai donde estilar, con unha boa cuba pro poder gardar. Festas d'abolengo n'iste Ayuntamiento por eso cada ano danlle mais incremento. E tamen nos asientos as pulgas xa se ven habendo Cruz Verde non has debia haber. Y-este agora mesmo vaino demostrar falando d-as cousas d-a nosa ciudad Queixanse os tendeiros y'estan desesperados xa non poden ganar os cartos a mangados. Alerta ganadeiro alerta agricultor si o Boy ten glosopeda mercarle o glosoform. Agora as que comprian de gran nesesidad é a rua Victoria y-a calle Libertade. Nas ramas d'o comercio son os zapateiros quen teñen a fama de ser mais careiros. I-agora asi de pé decimos o xurado ustedes lo pasen ben y hasta outro ano. Pois a Reina Victoria será muy principal cand-o trazo da vía comence a funcionar. Gánase moi pouco dicen os catro ventos mais eu sei que ganan o corenta por cento. A calle Pelayo vanna gobernar desd-a calle de Colón a calle de Villar. Despois de discutilo e moito pensalo volvemos de novo os de Rabo de Galo. Ganan os cartos qu'e un disparate así poden facer lindos escaparates. As festas do Corpus dín que non se faran porque os do comercio non dan nin un can. Traemos unha ave de carne sabrosiña auque se parece non e unha galiña. Con duas tiriñas pegadas n'un cartón xa fán unhos zapatos qu'e unha admiración. Dín os do comercio e mais os dos bares que non lle interesan festas patronales. Vexo con agrado e demostrando civismo as normas dictadas contro' gamberrismo. Traballan de firme os d'a comisión y'as festas d'o corpus chamarán a atención. O que eles quixeran era festas ter pero de pagalas non queren saber. O mesmo a Canedo qu'e Vilar de Tres xa chegou a fama d'a tintoreria Expres. Veñan os elogios millores é mayores pra felicitar ós organizadores. 427 Vay saborear tapas d'as millores que son os completos de caracoles. O ano veñideiro ocurrirán cousas n'a cidá d'Ourense bastante curiosas. Vamos a falar un pouco das leiteiras que son tan marrás que mexan nas caldeiras. Solo o bar Pancho os pon d'esa maneira travesia do couto indo pra feira. N'iste papel elas Non sei si cabrán, xa que son un feixe e bó monton fán. Hay unha leiteira que e moy conocida que trae a leite toda podrida. Na nosa provincia pasan moitas cousas c'os mais valentós consternan y'asmbran. Deixarán as ruas que serán espellos y'hastra arreglaráse a rua do Paseo. Deisemos as leiteiras e falemos do Orense que agora por certo ten pouca fama. Vamos a empezar por as festas do corpus facendo un concurso auque sea de porcos. N'unha plaza qu'hai xunto d'orfeón botarán area e será un primor. Volveron caladiños c'a porta levantada e baixaronlla encima a outra agora alí sentada. Despois pasaremos o concurso de feos que din que hai moitos no pueblo de cambeos. Pra pasar o vrau a gusto e fresquiños teremos a playa a orilla do Miño. Así que viron o que acababán de facer sacaron os zapatos para millor correr. Corrida de toros e tamen de sacos saquen os boletos ya floxen os cartos. Para que se distinga a xente menuda un parque infantil farase ond'a Burga. Estuveron correndo cerca de media hora e cando acordaron estaban en Zamora. Chegaron os toros e subiron os balós tamen subiran o kilo dos riñós. Un novo diario de bastantes planas verá a luz primeira e non terá erratas. Hai unha leiteira de cerca o Cumial que traia leite a plaza de procedencia artificial. Do trofeo do corpus non se pode falar porque o ano pasado non se viu marchar. As augas d'as burgas farán tal milagro qu'o censo d'Orense será triplicado. Dicen qu'e muy bó iste novo leite e todos pican nil como se fora peixe. Escoiten señores, poñan atención verán os augurios que fai o criticón: Eiqui ven o mayo muy campechano a falar as cousas do noso poblado. Conozco unha leiteira d'o pobo de Barbadás c'o leite que leva e dó que trai ras. 428 Non e que den as vacas agora leite con ras mais sí os regatos de cerca de Barbadás. Pois esta parroquia. elles muy bonita que está muy ben mirada por toda a provincia. E basta xa de anuncios que o Mayo xa se ergue e si non dan o premio pedimo llo a Cruz Verde Tamen sei doutra no pobo de Moreiras que tray a leite en saco en vez de caldeiras. Ten algunhos pueblos que se poden visitar e encontrase entre eles o conocido por Izas. Deíxemos esta xente tan sensacional e falemos d-a nova orden que caíu na Capital. Levantate Mayo e vai xunto o xurado recoller o premio pra ti reservado Entrando en iste pueblo podemos compararnos estar entre as ruínas que deixaron os romanos. Eiqui non e Madrid que empeñan a camisa eiqui todo que se gana e pra encher a bariga Deixemos as rapazas e vamos a falar das festas do Corpus que é o mais principal. Deixemos desta parroquia pídovos perdón si algún-o ofendín con esta canción. Outra d'as cousiñas de mais actualidad é a estación nova que é unha preciosidad. Traemos eiquí éste con ganas de falar así que por os Corpus imos comenzar. Escoiten señores d'a nosa ciudad. Algunhas verdades que vamos a contar. Pois tén varias vías e alguns servicios mais que n-a outra vella nin por casualidad. Cunhas cuantas sogras d-a miña barricada pensan montar unha gran becerrada. Vamos a decir unhos cuantos cantares pois si unhos son mentira outros son verdades. E gracias as gracias y-o moito apurar que si non ainda oxe non se podía estrenar. Como esta é unha festa recordando a Galicia por eso pedimos fagan con xustiza. Parense un momento señores da nación que lle imos dar un rato de moita emocion. Pois dín que non chovía pol-agricultura e agora que choveu aumentaron as Burgas. Da Reina Victoria sacamos iste mayo que traballo costounos o dalo terminado. I-agora vou falar dos taxistas un pouco que xa vai sendo hora de que lle den no oyo. Y-esto ven a conto si o queren entender que pra tomar bó leite non pode chover. Pois si o fixemos non foi por ganar premio e pra contarlles algo da parroquia San Eusebio. Non hay pueblo en España con taxis de alquiler que cobren o que istes sen saber o porqué. Seguro de Enfermedad este si que é unha rutina que gastan máis en papel que lles vale a medicina. 429 Cando teño que ir elí doime o corazón con tantos volantes parecemos d'aviación. A xente d-aldea que ven a capital sin darse conta fainos moito mal. Tamén temos pros homes cousiñas que aclarar e por iste maio de algunhos vai falar. Si te vas consultar mira si tes amistad, si non, non te atenden e morres de necesidad. Traen calzados uns grandes repiles rompen as aceras e os adoquíns. Volven c-o defeuto de todos os anos de criticara xente que gana moitos cartos. Un médico d'o Seguro este si que non ten perdón, que recete pras lombrices a o que padece o corazón Danlles unhas cuantas voltas a mercancía e terminan dicindo vamos a pescadería. Oxe os carniceiros son os que mais ganan que suben a carne cando lles ven en gana. Deixemos as d'o Rincón que vayan o carbón, e falemosa-ora d'a construcción. Vamos a deixar a xente d'aldea que por unha cadela forman unha pelea. Venden os menudos a precios tan subidos que a conta d-iste engaño estanse pondo ricos. Pavimentos Bellao carretera Vinteún, maestro como él non vos ay ningún. Vamos a deixar as do femenino e vamos criticar algo o masculino. O vendela cara non lle importa eso sinon quínda lle rouban a mitad n-o peso. Este señor e-o principal en pisos de granito a cuadros de cristal, póñenllos de metal Pol-o barrio do Couto vai cada elemento ca cara máis dura queo mismo cemento. Y-a conta d-ista trampa eles van vivindo e todo o que lle compra trátano de primo. Este señor ten moy bos oficiales, e pódese comprobar, nos pisos e portales. Non solo neste barrio hai que lamentar pois de outras calles tamén hay que falar. Deixemos esta xente tan sensacional e falemos d-a nova orden que caíu n-a capital. E tamén responde dos materiales que gasta nos pisos e nos portales. A que cabritos vende e cabras non ten pregúntalles sempre de donde lles xen. Agora os barrendeiros estarán descansados por andar solamente por detrás dos carros. Esta construcción vámola deixar, falando d-unha rapaza d'a calle do Villar. Como a iste afilador son lle as pedras moi duras vai afilar na testa de algunhos caraduras. Pois aquel cisco que de noite se tiraba hay que entregarllo a eles pol-a madrugada. 430 Virán con corneta chamando a-tención pra que llo baixen todo metido n-un caixón. O gremio carnicero p'ra ganancia mais lograr os que venden mais barato acordounos castigar. Falemos dos estancos que é de gran calibre por habernos deixado o tabaco a venta libre. Y-a xente que de noite baixe a tíralo pondráselle unha multa de dous a tres "pavos". Tan solo as leiteiriñas y'ai que reconocer de que algunha leite na auga elas han de verter. A Tabacalera non sabe o ben que fixo o lanzar o mercado tamén tabaco "fino". No que vai de ano moitas cousas pasaron e foi das principais que Mitas emigraron. Tamén van a aumentar a plantilla de Municipal voa falta faia ver seacaban cos abusos nos portais. Pois iste tabaco que tanto apreciamos vendíase en Ourense a prezos alterados. Como así siga a racha de tanta emigración, no próximo mayiño non habrá población. O outro día iba pra casa e cando quixen entrar din cas narices nunha que acababa de muxar. Máis en outros anos alavouse o escarabajo pra que puxera fin a tod'aquel tabaco. Prosiguen os arreglos d'a nosa capital, pero solamente o centro parécenos muy mal. Non se pode aguantar pero o aumento dos Municipales todo han de arreglar. Pois aquel tabaco que tanto se fumaba non era nada máis que rama de pataca. Tamén a Porta D'aire ya Rúa da Libertá agardan os cuidados d'a Municipalidá. Pero os carniceiros cómprana da velle pero dispois fan ver qu'é carne de terneira. Había estanqueiros que ó tabaco da ración quitábanlle un pouco a cada cuarterón. Pois esas y'outras Rúas d'o Orense d'ayer non poden transitarse por dar tan mal feder. Pois estos señores como todo é preles puxeron iste anuncio escrito nos papeis: Despois cando vendían si a xente protestaba decían que estaba así dos golpes que levara. O mundo está cambeado, por diante e por detrás hast'as leiteiras queren vestir de "plexiglás". "Todas las vacas que non sirvan nos lameiros has comprarán eiquí os nosos carniceiros". Falamos das rapazas e tamén da carestía falaremos doutras cousas que pasan neste día. Por fin o estraperlo q'acabou parece pero si carteira boa a larota moito crece. Desde co extraperlo se deu por terminado moito señor d'Ourense quedou arruinado. Vamos a empezar por a carestía que pasa de un ano que non hencho a barriga. 431 Eiquí en Ourense e tan grande a carestía pra ganar trinta reas fan falta mil o día. D'eiquí hai que fuxir e vanos a correr, que si chegamos tarde no-nos dan de comer. Deixemos esta xente que atenda a sua casa e vamos a falar dalgunha rapaza. O pan sube as patatas tamén a carne non se cheira yos ovos tamén. A nosa Capital vai a prosperar con novos trolebuses que queren colocar. Deixemos estas coplas de tanta sensación e vamos a vendelas por toda a población. Non tiñan pensando ter Festas iste ano porque o di do Corpus cadraba n-o verano. Pois xa fai un ano que o publicaron pero istes coches inda non chegaron. Acostate mayo e descansa tranquilo que traballandes moito sendo día festivo. Hastra que por fin os municepales, dixeron qu'as habría por ser tradicionais. Pois esta gran calle vai a quedar muy ben por ir feita de coyo con cemento tamén. Pidirei a lira o Lamas Carvajal o Curros Enriquez ou o gran Pondal. Dicen qu'haberá grandes bailoteos, e que organizarán un Concurso de feos. A calle d'a Barreira debíana arreglar por ser das mais céntricas da nosa cuidad. Si non teño a musa de algun destes bates eu non me presento inda que me mates. Certámen de Bandas ha de se celebrar e pra poder oílas temos que pagar. O Ayuntamiento que se encontra niste lado non sei como non mira algo por iste barrio. Si se levantaran os nosos poetas e souperan que valen tan poucas pesetas. Esto d'as leiteiras está moi vixilado, xa que as compradoras non queren leite augado. Dicen que estes coches van ser presentados pois teñen dous botones pra irvos ós recados. Romperian a lira e no seu desvarío a corona de laureles tirarian o río. Vese moito vago n-a calle d'o Progreso, y-hainos lampantís que non teñen un peso. Vamos deixar as nosas compañeiras e vamos a falar das famosas leiteiras. Chamarlles poetas facerlles pedestais e pagarlles os versos a menos de dous reais. Fanse unhos gamberros andando en bicicletas, e millor lles sería que fosen as maletas. Tocache a medida con moito disimulo e piden por cuartillo pouco menos d'un duro. O que comprou cociña creedo que era millor tena agora en venta e volve usar carbón. 432 E como do carbón a cucaracha sai vouvos recomendar un fuelle de Cucal. E cando vos falen das loitas pasadas dicen que as patatas son millor guisadas. Vámos pra aldea a cortar nas estacas botar as mariñas e criar as vacas. E vos os hoteleiros que gastades xabón sin fin aforrarades diñeiro si usades Trisodín Din que de traballar non se saca nada que millor c-a bica é a empanada. Non lle fagas caso a eses desertores que abandonan o campo e non cuidan as flores. Agricultores todos que tendes patatales mirar ben a etiqueta do producto que mercades. Di que esta cansado de fozar n-a terra de botar a auga de rozar a serra. Inda que algún día van merendar xunto a tía Manuela mais de un Concexal. Hay moitos oxe na plaza cos dan muy baratiños c'o dás oxe nas plantas e tes que repetilos. Nin callos nas mans nin callos nos pes nin sachos nin rodas nin doblar a res. E coa Cruz Verde estarás muy descansado porquenon tendrás ningún escarabello A muller fará a repostería e traeralle pro fillo unha ama de cria. O ano pasado no Ayuntamiento oubo unha sesión que levantou moito vento. . Vamos falar tamen do alumbrado cando hay mais embalses poñeno mais caro. De noite os rapaces levan as mociñas enseñarse as casas que son bonitiñas. Un fillo será maestro de escola e ganará a vida c-a sua cachola. Y-os ricachós con toda diplomacia solo se ocupaban d-a sua barrigaza. Agora os agricultores non queren traballar veñense pra Orense todos a negociar. Outro será abogado outro procurador e d-os versos do Mayos outro será o censor. Tamen os dirixentes eran tan enterados o mismo c-un fereiro faguendo unhos bordados. Veñen de Maceda veñen d-o Rios veñen d-a Gudiña e de porqueirós. Temblade poetas dos versos d-o Mayo si falades d-o arado partevos un rayo. Y-a xente mentras tanto traballaba duro pra qu-estes señores non lles falte o puro. Poñen unha taberna ou poñen un bar y-os fillos y-as fillas fanos estudiar. Non faledes d-arxona nin de munguir as vacas nin de atar as cepas nin de porlle estacas. Tamen hay moitas calles que ll-están arreglando e deixen a Barreira sabe Dios cando. 433 Estan-o Ayunyamiento mismo n-iste lado non sei como tén eso abandonado. Da corrida de toros tamen vamos a falar para que a xente non diga que calamos a verdá. sí dará gusto vivir n'iste pueblo como xa pasaba nos tempos pretéritos. Deixemos os cantares pra outra ocasión e vamos humillarnos ante os d-a Comisión. Empezamos polos prezos ainos de catrocentos reas e oxe neste pueblo non se poden pagar. Por arte de maxia faránse viviendas onde collan todos a gusto e sin queixarse. Pra comodidá de todal'a xente pronto os trolebuses terán os de Ourense. Ya entrada mais barata e de doucentos sesenta reas comen boa cena e lapan o bó xantar. Por ter n'as aforas ond'aterrizar, a xente d'ourense xa podrá voar. Aver sin muy lesos tuvimos un desliz a pouco dun bocado arrancoulle a nariz Yo que ir os touros da nosa categoría ten que pasar a semana sin encher a barriga. Un gran escritor qu'os galegos honra gañará o primeiro premio por suas obras. En mil ocasiós con frases mimosas o dolce Himeneo prometeullo a tadas. Non duden vostes d'o que se pregna, qu'un gran adiviño fíxonos a historia. Tanto abundará entón o diñeiro qu'aquil máis probiño eclipsará a Creso. Pasaron dias, il ronda que ronda, sin que'as suas promesas cumpridas díl foran. Tal será a abundancia do ano veñideiro qu'o quilo de pan valdra vinte céntimos. Pra nosa ledicia e satisfación baixarán potingues e piramidón. De comun acordo estas tres "madonas" un complot tramaron d'aquil mozo en contra. Daravos a carne, xa vitela ou cerdo, casi regalada o fiel carniceiro. O leite qu'agora dánnos ben mezclada pr'o próximo ano xa non terá auga. Sairon o campo en tarde fermosa os catro en compaña coma si tal cousa. As telas que hoxe están pol'os ceos veránse tiradas por iso comerceos. Entr'os matrimonios levaranse ben. y-a todos os homiños han dicir Amen. O rapaz cupido qu'outea n'a sombra, dirixiu as frechas as catro personas. Por fin os zapatos baixaran a un precio que sexa a ruina de tod'iste gremio. Veránse do brazo, (non con cara fosca) esposas y'esposos e xenros e sogras. 434 Os ricos yos probes hanse dal'a mau e un segundo Edén será noso chau. Tamen vos van faguer unha plaza de touros donde torea o "Litri" y'a familia Cascorros. Faltalles a auga yo alcantarillado yo único camiño teñeno cerrado. Isto é o qu'anuncia iste gran oráculo pouco mais ou menos pra'o cincuenta e catro. Esta grande plaza e vos de madeira y'a cordaron o faguela no campo da feira. Según ali se dixo por un concexal a cousa d'os porcos vai bastante mal. Deisemos as rapazas e falemos dos maleteros que en ve de levar maletas levan caldeiros. Deixemos as leiteiras, rapaces e ciudad y'a plaza de touros que en proyecto xa esta A ises mangantes e trasnoitadores deberan aplicarle ós castigos piores. Hai un maletero que e muy chuliño e cuando ten un peso vai a comprar cigarriños. Pensan faguer unha plaza de toros pois eiquí non a hay desde tempos dos mouros. Pasean e danzan o mesmo qu'as monas i'o mais chocante e que se creen per Deseamoslle o novo Alcalde moita felizidade pra que se troque en ben da ciudad. Xa chegou o mayo igual cos demaís anos pero iste ano ben algo menos mollado. En tocando as modas falar non quería indígnome de ver tal fanfarronería. Vamos ver trolebuses cruzar a capital si cumple o que promete a autoridad Municipal. As festas d'iste ano serán muy luminosas pois hay que gastar corriente do Mao Queridiños meus esto non ten xeito tanta elegancia non pode dar probeito. Tamén plaza de touros din que queren facer os cornos xa non faltan pois hainos a granel. Habrá toros e fútbol e batalla de flores cucañas e foguetes e moitas banderolas. En un son de festas a noite d'ano novo víuse cada cousa que decir non podo. A Plaza de Touros será a millorciña, pois xa lle teñen posto a primeira pedriña. Na cuenca fixeron nunha gran estación con dous edificios de moito piston. Está demostrado que'hay moita cara dura i'alguns inda pensan que son xente d'altura. Empezemos a falar da nosa población pois poñen autobuses de Rairo a estación. O barrio do Ourense que ten mais paciencia son os que che viven en Villavalencia. Bailan moi bén e danse moito xeito pra poder quitar algún probeito. 435 ESCOLMA DOANO 1954 Colgarlle a cociña e-as compras da plaza pra ter elas tempo d'estar nas terrazas. Pero pra mercalo teñen que deixar de comprar pinturas e medias de cristal Andades no paseo mirando pr'os lados vendo si pican con vós algúns parbos. De todas las formas axeitan saber, pintar os fuciños sin chegar a lér. As rapazas d'agora lucen as pantorrillas e non enseñan o sucias que levan as costillas. Conozco a uha rapaza índo pra Canedo cheirarlle o alento qu'é algo de medo. As mullers todas con moito vagar, tan soio son boas co - iste tratar. Despois van a pueblo mesturando o castellano y ali non hay maneira que lles metan mano. No barrio d'o Couto cerca d'a Capital unha encaprichouse por un industrial. De lonxe, mirales de cerca, esquecelas, de novo, pisalas de vello, querelas Fan que non lles gusta si escoitan un piropo e quedan rabeando porque non lle din outro. Traen un cheiro tan mareante que o pasar xunt-elas caes pra diante. Porque son bonitas xa pensan que teñen todo é a menudo pensan emburrar o novio. As de dazaoito san medias guilladas pois cambian de novio cada tres semanas. E dentro da tapa d´a caldereta tran o espello y-a barra violeta. Cando van o cine fanse escollidiñas porque paga o novio as duas butaquitas Tamen das do Puente lles vamos a falar pois tamen estraperlan o que queren yo que hay. E antes de subir por unha casa arriba retóncanse moito cexas e barbilla. E moitas d-estas nenas por coller marido poñen n-a empresa tod-o seu sentido. Estas verduleiras son un-as charlatanas pidenche cuatro pesetas por tres moyadas. Non saben que poñer na liqueira cabeza pois pra ir o paseo non teñen pereza. Algunhas delumbradas veñen pra capital pra ver si asi poden un mociño mercar Mónstranse fermosas ledas, insinuantes seméllanse as rosas co-as puas, puantes. Comer bó xamón e platos de pulpo beber moito viño é o millor d-o mundo Metense no cine/7 co mozo amarrado// pero cando saen// xa está conquistado 436 Ecando o comentan dín con moita gracia que antes que ir o cine prefieren a tasca. E d-esta maneira salen tempraniño pra buscar o merlo que caiga de primo. Van desesperadas por non comer fora tan acostumbradas a papar de gorra. Porque o d-o pasao xa pasou de moda non gastan calzado e papan de gorra. E cando non topan d-istes pepinillos vanse pra casiña a comer caldiño Antes os dous días trataban d-a boda e si él quería estallaba a bomba. CRÍTICA LOCAL-SOCIAL Deixemos as rapazas desta maneria e vamos a falar algo das leiteiras. Por que ley diviña destiño da sortetopar é do crimen unha mesma morte Pras festas diste ano número sonado haberá no Posio correira de cabalos Pois esta xente da-bos moita murga total pra vendrenos auga da Burga. Saldrán os barrendeiros vestidos de gala con escobas novas y'a gorra planchada. Dicen que n-o Corpus vamos a ter "touros hay un bó "Miura" son os trece "loros". Trambos de cabeza os municipales por vender o leite dentro dos portales. Traguemos as sirvientas a primeira plana porque na-lameda dan a campanada Empecemos a falar da nosa población pois poñen autobuses de Rairo a estación. Conozca unha leiteira da lá de Quintela que cos cartos que fixo marchou pra Venezuela. Son as costureiras da moda as millores pois visten os domingos millor que "Lola Flores" Agora n-as tascas o tomar o vaso danche un completiño de lomo de gato. Todos os jueves teñen reunión nos soportales de Plaza Mayor. Do clásico puro que tan ben lle viña pasaron a fumar "caldo de galiña" Por unha peseta dache todo esto se gastas un peso vas todo repleto. Esperamos que algún día o graduador as atope todas en dicha reunión. Os médicos son vos os practicantes tamén si faltan as medicinas ningus curan ven Por cinco pesetas ben administradas podes comer fora sin chegar a casa. Deixemos as leiteiras toros y rapazas e dámoslle o final a estas trapalladas Calemos co Seguro que e de olvidar que so non-os curan hannos de matar Antes si gastabas o duro de marras bebías dous vasos e de papar nada. 437 Agora non queren oir falar de ésto pois pra estar sujetas sóbralles o tempo Póñense os vestidos que teñen más cortos pra que as cortexen os millores mozos. Elas non lles basta cas leven a bailar sinon tamen queren da vida disfrutar. Pensan c-a vidiña está xa muy cara caldo sin mariñas e muy poucas fabas. Pintan de tal forma os ollos y´a cara que parecen que veñen da selva africana.. Cando ven pra casa despois de disfrutar sintense contentas o porse a recordar. Por eso prefieren explotar o tipo papar os complementos e beber o viño. Pois todas rapazas que teñen ise empleo pintan a Carioca andando no paseo. Pero o pouco tempo votanse a chorrar e dicen cos mocños solo saben engañar. Salen os domingos muy ben preparadas e van´se a Fundición o bailes das Cabañas. Saben o que pasa con ises mozos novos que cada domingo queren ollos novos. E según explico en nistes cantares a culpa destas cousas non e dos rapaces. Señores d´Ourense escoiten este Mayo feito de carrabouxos, e musgos e carballos Esto que lles conto e a pura verdad e o que non o crea que o vaya ver alá. Eiqui yacen homes que de tanto querer gastaron millóns sen saber pra que. Eiquí ven o Mayo feito por- Dado inda que o Nene lle-axudou a preparalo Veciños d´a Encomenda pídovos perdón si vos ofendín con esta canción. Pois deste ganado hay moito que falar tanto po-lo vestire como po-lo peinar. Non falemos mais da nosa Unión e vamos a falar d´as festa da población O mundo i-os homes revoltos estan, cheos de soberva cobiza e maldad. Con esos dos vestidos de falda e manga corta ándanvos os pais ca cabeza revolta. Hevos este mayo dino de mencionar pois dibos o que pasa yo que bai pasar. Non fican ni cexan na sua ambizón nin folgan alleos no seu corazón. Danlle a cara grasas e pintura pra disimular tantísima feura Todo o mundo dice que un ano de neves é un ano de fartura pero xa o veremos Vedes eiquí este meu maio tamen as miñas coplas para que as cantedes e lle gusten ao xurado Quedar si quedamos máis que abraiados espertar pola mañá vendo todo nevado. 438 Dicen que ven o Antonio Bienvenida disposto a faguer unha boa corrida. E unha plaza de touros d-esas de pon e quita igual que unha chaqueta igual que unha livita. O barrio d-Ourense que ten mais paciencia son os que che viven en Villa valencia. N-o campo d-a feira está instalada unha grande plaza pra unha becerrada. D-ése Ourense antiguo xa ninguén se acorda como si esos barrios foran s-outra corda. Fáltalles aúga y-o alcantarillado y-o único camiño téñeno cerrado Agora en os galegos non cultivan no millo os corvos e as plagas xa che andan finos Sabemos que hai tres crases de homes grandes, pequenos e tamen pequeniños Vanse o extranxeir buscando fortuna volverán forrados mais cheos de amargura. Mirade para adiante e seguiredes vivindo pois dentro de pouco comeremos guindos Sabemos moi ben os probes labregos que non se nos atende pois non temos padriños Traeran cartños frescos e abundantes mais pouco contentos por seren ambulantes Temos un seguro bastante pequeniño se vives na cidae tratarante o mais fino Xa nos nosos pobos non hay agarimo marcharonse os mozos e todo parece un asilo Ben coñezo o que falo e tamen vos digo: que nésta nosa térra non vive nin grilo Mais por si fora pouco atrancos sin tino labregos galegos empeñade o pelico Xa non temos ilusión nin un destino fixo percorrer o mundo chorando e sen tino Xa estamos moi fartos de tanto fuxir queremos na nosa terra pra sempre vivir OBRAS NA CIDADE Logo Orense vay progresando c'a Plaza de Toros que están acabando O puente esta aumentando cas moitas casiñas que estan facendo xunto a estacionciña. N-o campo d´os Remedios ou campo d´o toural fixeron a plaza algo colosal. Este e a miniatura da iglesia Salesiana que non tardando moito vay ser inaugurada. Tamen vos fixeron unha praza de touros donde torea o "Litri" y'a familia Cascorros Despois de disputas é moito falar arreglan a calle de Lamas Carbajal. Unha vez que quedou comprobada a gran afición que houbo en Ourense aos touros, non é moi facil entender a desaparición desta festa de maneira tan radical. 439 ESCOLMA DO ANO 1955 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Ahora das rapazas falemos o principal da roupa que traen que parece un carnaval. De catorce anos xa se queren pintar y´as lineas do corpo lles gusta marcar. Nadie quere velas por moitas maneiras pois din que todas elas son muy trapalleiras. Aivos algun´a que na forma de vestir pasas por ondela danche ganas de reir. Nas de vintecinco xa a cousa a mais seria pois queren casar sea como sea. A que non se pinta eche muy coqueta e quítalle o mozo hasta a última peseta. Levan algun´os traxes de tanta fantasía que si non son transparentes parece un´a galería. Señores que me escoitan poñan atención haber si entre todos lles buscamos solución. Nombramos as rapazas da nosa población que son un modelo en toda nación. Aivos algun´a que para atención chamar de pes a cabeza vay de plexiglas. Como outras veces vamos criticar a esas modistiñas da nosa capital. Ca moda das rayas por rara figura e vanse retorcendo como-unha cemerruga. Teñen moita presunción e son tan altaneiras que pasan sin comer por andar postineiras. Pasan todo día sentadas discutindo pensando no mozo que lles falará-o domingo. As mozas de agora cando van co mozo moi agarradiñas van polo pescozo. Iste noso mayo dice o parecer que todas lles parecen artistas de café. Berran e discuten mil-de trapallas e cando menos pensan andan a bofetadas. Cóllen-nas da nuca d-unha forma extraña como si levaran á gata o Barbaña. Voume a levantar e parar de cantar eiquí para non decir verdades que pinchan máis co bisturí. Na quela mesturanza de xente faladeira hainas que parecen charlatás d-afeira. Coma bailan manbos rumbas e cariocas o bailar parece que cazan miñocas. Seremos ingratos e mal educados si as nenas de Ourense eiqui non nombramos. As mozas neste día póñense coloradas cando nesta alegría salen criticadas. Rebulan sudando i-en boa xuntanza, ¡xa veremos logo que sae da danza! 440 Oxe nas cidades as mozas modernas visten con cirolas que apertan as pernas. Fan por estar guapas témeros quebrantos para o fin quedarse para vestir santos. Cóntannos historias de unha "mare mia" é un "pare" que as deixou perdidas na "vía". Ant-o modernismo andan sin pamplinas i-hasta son machotes pois son "masculinas" Agora ás rapazas imos pineirar porque teñen cousas que hay que criticar. Outras contan contos de un mozo calé que as abandonou con un "churumbel". Entran nas tabernas postas a remollo e si lle dan viño beben hasta un mollo. Antes de bonitas tíñan moita sorna agora elas mesmas din que son moi monas. Aquelo e terrible a todal-as horas: canto elas mais cantan mai a xente chora. Fuman bos cigarros sacandoll-o zumo ¡Nada que as mulleres oxe botan fumo! Por estas razós que ninguén se exprica haberá tamén gorilas e micas. Batías cos zocos con tanta "sandunga" que hasta o dono tiña os pelos de punta Agora as mulleres destapan por arriba son todas moi modernas i´enseñan as pernas. Istes adxetivos o baile de "bayón" fixerón unha selva da nosa población. Vamos a falar algo dás rapazas que son mais tercas que calabazas. Estoume acordando de un´ha que conozco por non lavar o pescozo gasta cuello subido. Agora cortaron de tal xeito o pelo que moitas parecen que o tifus tiveron. Pintan as ojeras con moito carbón e van por-a calle chamando a atención. Ela e muy sosa e de muy pouca gracia ten un novio muy alto y-e da aristocracia. Berran as de enriba oulen os d-abaixo. aquello parece unha cova de xitanos. Gústanlles os artistas d-o cine americano y-en cambio non fan caso do cine orensano. Conservan a liña con retortos trazos e comen a pasto fígados de ratos. Aquelas artistas (con perdón do arte) fan mais descalabros co gran Bonaparte. Non lles gusta nada o d-as matemáticas pois solo lles agradan o mambo y-as maracas. Mais si van co mozo a cualquer taberna de vaquiña asada comen unha perna. Salen ó tablado lucindo as canelas ¡fan chorar ás xentes como Madalenas!. Tan largas son que van por a calle e por onde pasan queda de limpia admirable. 441 Os barrendeiros poden estar contentos de estas faldas que son un´os portentos. Mais con esas cremas que levan na caza polvo e potingues. ¡ay, quen-as pillara! E os metodos novos din que son enganos, porqu´as vellas sempre ¡teñen vinte anos! De tan cortas que iban chamaban a atención que tan solo lles faltaba andar de nenos de pantalón Hay unha rapaza na calle Villar que ten catorce anos e xa se vai casar. Vamos a falar un pouco das marmotas que andan polas calles que parecen loucas. Para as mozas d´hoxe sobran os inventos e non lle fan falta máis descobrementos. Si os pais por baratura outras lle fan poñer oulear como lobos e deixan de comer. Andan pol-o paseo por si cazan pardillos y-algun´a ten as pernas que parecen palillos. Cos largos escotes e as faldas abertas van por esas calles xa ben "descubertas". Vamos a deixar as do feminismo e contemos algo do masculino. E van o cine Mary e parecen que son algo y-a noite van a casa solo pra comer caldo. ¿Qué ll´importa a ilas que haya antibióticos s´hay vermú con tapas e bailes exóticos?. As das casas baratas son nos muy educadas e digas o que digas non che fan caso de nada. As mulleres solteiras vamos a deixar e algo das casadas lles vamos a contar. Ilas con que teñan baile e refugallo a bomba de hidrógeno dáselle in rigallo. Tamén hay unhas cuantas niste mismo barrio que parecen rapazas dalá de Seixalvo. Pois hay moitas casadas que é valor entendido e cando chegan a casa rifan co marido. Con cremas e pastas botadas con xeito algunhas, xa vellas, son nenas sen peito. Estas rapaciñas ve-las polo paseo e parecen señoritas das que van o liceo. Xa non ten razón nin pode falar a criminal da muller pegoulle a matar. A centos s´atopan certas solteironas que son rapaciñas ¡pero que moi "monas"! Rapazas muy guapas e muy educadas alá por cudeiro hainas a patadas. Rapaciñas de Ourense seguir con esas faldiñas ya xente recoñecerá que sodes formaliñas. Con faldriñas curtas e peinados a rulos van por todas partes como dando pulos. As nosas mulleres non percisan nada dos núcleos e inxertos d´isa trapallada. Vamos a deixar as casadas xa marmotas porque si non veñen e corrennos cas potas 442 CRÍTICA POLÍTICA Según nos dixeron teremos aprobado o "plano da ciudá" de eiquí a trescentos anos. Agora as tabernas con leite compastura parecen laboratorios de eses de embergadura. Ahora falaremos cos da Comisión sé iles nos queren prestar atención. Veremos as rúas longas e direitas non coma as que temos retortas e estreitas. Si vandes dous rapaces en unha bicicleta metembos unha multa de vintecinco pesetas. Non lles vimos nos buscar o primeiro pero tan xiquera haber o terceiro. As casa faránse na mesma direución, xa non as teremos todas nun montón. Si os guadias pasearan mais tempo polas calles non xugaban os rapaces a romper tantos cristales. Non lles falamos mais os da Comisión haber si s´acordan e teñan compasión. Tamén por entonces terá rematada a "Caixa de Aforros" unha gran barriada. Empecemos señores pol-a Casa Consistorial inda que os critiquemos non os deixaremos mal. Non he de extrañar que estén que votan chispas porque xa nón ganan comos estraperlistas Todos istes lares están solicitados e nós xa veremos si nos dan un faiado. Os novos concexales dannos esperanzas será pro noso ben ou para alabanzas. Faguían nun día para toda semana pero o dependiente non lle subían nada. Cesouvos de alcalde o señor Areal está o señor Manzano e non o fai mal. Pretenden rebaíxarnos parte d-o ímposto pra non arruínarnos pagand-o Ayuntamiento. Pero todo eso quedou olvidado y´agora votan contas o mismo c´o empleado. Pedimoslle o Alcade que bote as leiteiras mande os fiscales por bares e tabernas. Dan facilidades pra poder pagar inda que á ruina teñas que ir parar. Do clásico puro que tan ben lle viña pasaron a fumar "caldo de galiña". Pois os labreiros comen cabrito e polo mezclándolle o miño agua y esos polvos. Gracias a eles n-o sur d-a ciudad o arreglo d-as calles faixe realidad. Dicen que hay crisis cando en realidad o que estamos vendo e a normalidad. No noso axuntamento/ andan revoluc ionados //parece que hai persoas// con descontento 443 Parece que o cambio de algunha Autoridad trouxo milloras a nosa ciudad. O millor sería faguer sin pamplinas estaciós froridas po-las catro esquinas Pois si continuamos con líos e porras, pronto será campo de lobos e zorras. Desde o ano pasado vin cousas muy raras e subida de precios en todas as ramas. Pros do Norte unha outra pros do Este outra pros do Sur i- outras pros do d-Oeste. Hay que ter en conta n-iste grande lío que os da outra banda do ruxente río Pensando nas cousas sin os leguleyos que cartos tirados pa estudiar direitos. Si un Alcalde un día dixo que na vila non había sitio millor para ila, Pagan os tributos són bos ciudadanos e seica merendan como os orensanos. Din que era millor estarse sentados os tempos pasaron e xa están calados. Sería moy triste e sin gran conciencia quedarnos a branca lúa de Valencia. O noso muy contento porque vai a falar d-as cousas modernas d-a nosa ciudá. Antes co estraperlo había negocio había diñeiro e había de todo. Máis polo de pronto a estación do Puente hay que procurarlle un remedio urxente. Baixando de San Cosme d-a nova estación non fan falta coches pra comunicación. Hay tamén idea que non ten reparos, para dedicala a criar paxaros, E sí para os autos son feitos lonxanos fángan-na apeadeiro dos aeroplanos. Nos días de tormenta e de moita invernia baixamos embarcados hasta ferrería. Para cos do Puente ¿tan traballadores? dorman arrulados pol-os señores. Pero nada d-iso d-avionetiñas, cativas, noxentas, e moi pequeniñas. E todos os que viven n-a pate do Xardín esperan a barca n-a calle Moratín. Ata hay quen reclama n-iste fiadeiro da estación antigua faguer un pombeiro E como no Puente empinan a morro a estación sería de avións a chorro. Os que teñen presa teñen que darse a fuga pra ir dar a volta o puente da Burga. I-arredor poñerlle arbores muy bonitos con marraus cocidos e chourizos fritos. Veña xa o remedio de tanto abandono i-a estación antigua saquen-na do sono. Inda o outro día n-a calle de Colón o tío Anacleto pescou un tiburón. 444 Unha pobre leiteira berraba e decía que se afoga o burro da tía María. As nosas leiteiras son "la flor y nata" dan leite con crema i-hasta dan a lata. Tamen temos sala que ten "varietés". Bueno, mais que sala... É un vagón do tren. E cousa muy vella cand-ai un apagón haber luz de candil n-a nosa población. Cando traen leite un pouco bravía baixan os embalses e hay a gran sequía. Din que habrá corridas de touros e touras de chivos e cabras e de vacas louras. E si lle preguntamos a algún empleado din que do alambre questá enfurruxado. Aumentan os precios d´unha forma basta e, por mor do pasto, buscan boa "pasta". O que déstas festas queira disfrutar bailando ou como sea tendrá que pagar. Anda o periodismo metido co Puente como si a outra banda fose mala xente Cando vender queren leite verdadeiro sin que vexa a vaca mexan no caldeiro... Pero tanto pagar o pueblo encomoda pois solo hay de balde o paseo de moda. E iles ¡pobriños! sin arte nin parte parece que fosen de rexión.aparte. Os mozos solteiros pra non se casar non terán disculpa nos han de sobrar. Deixemos os touros e vamos a falar da iluminación d-a nosa ciudad. Temos a dentamia algo esfarelada porque non probamos queixo ou empanada. Alá nas lagunas faránnos por fin pra xogar os nenos ise gran xardín. N-a iluminación habravos iste ano mellores cousas c-o ano pasado. ¡A carne de vaca ¡ay! Quén a comera! ¡andan os bisteques pol-a estratosfera! Tamen na limpeza meteráse o fisco virán do extranxeiro camión pra o cisco. O ano pasado por vela veu moita xente mais vendra este ano luz fluorescente. Baixa unha peseta contentos estamos pero logo o kilo fáltanlle cen gramos. Esto dos embalses non hai quen o entenda que canto mais chove menos auga levan. Pois pénsavos poñer n-a Plaza Maior unhos ramilletes de gran esplendor. E si protestamos da cativa pesa bótannos un hoso como a un can de presa. Cavila, cavila temos maxinado que algún dos embalses ten que estar furado. Tamen van a alumbrar o sur d-a ciudad pois este ano as festas téndevos a millorar. 445 Aunque temos oído que van ser moy boas porque ia haber moitas cousas novas. Y´esto e un acuerdo muy ven acordado que igual ven un billete e o deixan tirado. Pero o estar alí díronse conta co salir da casa xa e outra cousa. Carreiras de cabalos e xogos de bolos e tamén virán outra vez oa touros. O que se arma n-o Miño alá n-a peneda de Francia pois pol-o verano haivos pouca vigilancia. E vamos a falar algo da cuestión do lío que trouxo a nova Corporación. Pois todos sabedes questo e o que nos presta ese non-o houbera non sería festa. Con esta cuestión solo a xenta pensa irse pro Brasil ou pra Venezuela Como e xenta xoven e quere traballar o novo presupuesto pensan reformar. Por vai vir un de Francia e outro de Inglaterra e tamén virá un que non é da terra. Venderon as terras empañaron as vacas buscando horizontes deixaron as casas. Saldrán os autobuses de xunto a estación e desde o ponte novo farán un malecón. Fixémolo unhos cuantos con moito traballiño sin mais arquitecto cun garrafón de viño. Deixaron os pueblos deixaron familia si teñen morriña sofrena soiños Terminarán as casa de xunto o polvorín llos talleres da renfe que están en pelequín. Este elemento de tal facilidad que nin din as cousas con toda claridad. Marchan polo mundo sin pensar en nada eles solo pensan que vay ser jauja. Farán unha avenida desde a nova estación e unha plaza de toros que chame a atención. Este ano os "Corpus" faranse de verdad e pondrán os forasteiros levar que contar. Pensan ademais que en outro país que sin traballar ganan mais que eiquí Pras amas da casa traguemos un tema reflexo bonito dun novo sistema. Porán alumbrado con tonos de ensueño pa´ que os enamorados se crean no "Ceo". E non se dan conta que eiquí como alá pra poder comer aino que sudar. O asunto do leite que tanto se falaba deixamolo este ano por telo en abundancia. Ahora os barrendeiros que queiran propiedad si son analfabetos tendrán que estudiar. Oubo quen creu co chegar a Vigo regalábanlle un haiga ou un topolino. Mandaron ises polvos os bos americanos e comen a fartar os pobres ourensanos. 446 Tamén lles e grandeza e moita alabanza co queixo ya manteca o haiga en abundancia. En vez de xardín resultará millor dedicar o sitio a "recinto de amor". Inauguran a plaza pro ano que ven cos millores espadas a todo meter. Pero a todo esto hailles que aportar co aceite d-oliva van-llo a quitar. Ponnos moi contentos cando anuncios dí porque a Radio Ourense semella a de Madrí. Chiquelo 2º en César Girón actuarán tamén na inauguración. Do barrio do Puente vamos a falar inda que ahora xa é da capital. E vamos coas festas que esta organizando unha comisión desde o ano pasado. Con duas corridas i-a base de Girón quedará asegurada a inauguración. Os negocios do Puente están muy contentos por ver aumentados os cartos a centos. As festas do Corpus serán moi lucidas porán na Alameda cinco ou seis bombillas. Si César Girón no traballo non responde vendrá Carlos Corpas a impoñer o seu nombre. No Puente mayor con tanta instalación todos de contentos van dar unha función. Cubertos de froles grandes carruaxes. De boxeo e loita festexos salvaxes. Regulouse o tráfico que estaba tan mal xa non habrá accidentes na nosa capital. A estación vella quedou abandonada xa non fai servicio nin sirve pra nada. Dous ou tres toureiros de raza "calé". Marchas, pasodobles tanguillos...¡y olé! Igual qu´os conductores de moitos camiós fanlle falta os guardiás algun´as leuciós. E un gran terreno e ten muy boas vistas ten moita utilidá pra eso das conquistas. Estará a Alameda chea de barracas e "Barriga Verde" que ise nunca falta. Deixemos as rapazas e vamos a falar algo d-as leiteiras que andan por acá. O Puente con esto sale ganando pois a "barronca" estase olvidando. Tendremos iste ano festas de postín con bandas e gaitas e baile no xardín. Tórcenlle a medida con moito disimulo e piden por un cuartillo pouco menos d-un duro. Pode ser negocio o désta esplanada si a todas as parexas se lles cobra entrada Hay tamén noticias desde antes d´ayer ca plaza de touros pensana facer. Si as queredes encontrar mirades n-un portal veraslle unha botella con agua d-o canal. 447 Esto d-as leiteiras está muy vixilado xa que os compradoras non queren leite augado. Y os municipales fan que non as ven pra que o leite poidan vender. Corridas de touros tamén queren ter no campo da feira que divertida vai ser. Deixemos as leiteiras e vamos a falar d-a plaza d´os touros d-a nosa capital. E estos señores tense que acabar pra a boa solución ainas que uniformar. Vamos a falar algo das leiteiras que venden o leite o precio quelas queren. Dicen que volve a Antonio Bienvenida dipospo a faguer un-ha boa corrida. Din que pras festas habrá moita animación toros e bailes é torneo de fútbol. E hoxe sit-acercas a xunto un´a leiteira falaslle da tasa e dache coa caldeira. As festas de Corpus seranvos iste ano con gran esplendor gracias o señor Manzano. Abrá moito alumbrado según dicen iles bailes no cercado con luces de candiles. Piden pol-o cuartillo pol-o menos sete reas e cando vol-o mideu rouvan a mitá. Entre outras cousas que nos vai traer evos os toreros Corpas e Pedrés. Falemos das leiteiras que bos e novedá por ser as capitalistas da nosa ciudá. Tamén o cuartillo tamén aplastado e coa leite que rouban compran mais ganado. Os banderilleiros témolos eiquí vendranvos en aiga desde Verín. Estas señoras fixeron moito e teñembos casas a parte do tesouro. Escoitades ben o que vai a decir distes emigrantes que se queren ir. Deixemos a energía e pasemos a falar algo d-as leiteiras d-a nosa capital. Agora están tristes e baixarlles o tesouro coa nova competencia de ese leite en polvo. Uns pra Venezuela outros pra Santo Domingo y casi todos son dalá cara Xinzo. N-a calle d-as Burgas e d-a Primavera as sete d-a mañá é o refugio d-as leiteiras. Empecemos a falar da nosa población pois van poñer tranvias do xardín a estación. Conozco eu a un que xa está arreglando e sempre está dicindo xa estou acabando. Andan escondidas pol-os portales haber si conquistan os municipales. Carreira de sacos acordaron ter pra que os das aldeas a podian vir ver. E este empezou no mes de xaneiro e aínda non acaba pro outro primeiro. 448 E dinlle que se quede e dí que nin falar por orgulo que quere e pesetas xuntar. E dilles que ves xuntar as cadelas para ver si podes marchar a Venezuela. Non haberá "Trofeo" nin falta nos fai co dos outros anos chegounos a rabiar. Porque como il dí hay que aforrar pra volver a España e podelos gastar. Deixemos a cuestión da emigración que vayan ou veñan que traigan ou non. Na nosa emisora reformas xa tiveron hai un "locutor" que fala o madileño. Poñan atención os versos diste maio que lle son diferentes os do ano pasado. Berrande rapaces co furia na voz pra que toda a xente se fixe en nos. Mais nin romerías nin coros haberá nin as muiñeiras. De eso "ni hablá". Son istes versos dignos de mención de cousas que pasaron na nosa población. Y-agora colocado as veiras do mayo vamoslle-a contar cousas de cuidado. Porque as nosas cousas pouco finas son. a xente moderna prefiere o bayón. Est´ano das festas non pomos atención e vamos a deixar os da Comisión. O caso das marmotas e muy conocido por eso que-iste ano deixamolo en olvido. Mais d-iste programa tan orixinal pra que non se cansen non falamos mais. E cando veñan ises que son alá do Marte vanos esperar con moitos estandartes. Lavantate mayo non seas tan pesado antes que te boten os señores do xurado. Estamos cantando a todo correr porque temos medo que empece a chover. Yestes van baixar en platillos volantes e seica aterrizan alá pron d´a Barbantes. Sin esas cadelas temos que decilo o touciño noso vai a ser de grilo... Claro que non temos medo ós chaparrós porque si cai auga non hai restrinciós. E como son extraños e dinos d´ armonía seica lles gusta moito eso da sinfonía. ¡Ay! Virxen querida, como están as nenas, sexan brancas, louras, ruvias ou morenas. I-eso que en Galicia temos moitos saltos po eso de luz non andamos faltos. Veñen a comer cachuchas e touciño e tamén an probar os nosos xireliños Un´ha parexa que vay o cruceiro queixouse do calor no mes de xaneiro A veira do mayo finda o meu cantar a veira do mayo saudoso e lanzal 449 A batalla de flores esa non ha faltar y-os partidos do Couto eso xa nin falar. Neste rincón do mundo pequeno e devoto escoita todo o mundo os versos mais rebotos. Ten moitas laranchas Rosas i-a amapolas E no "pedropéres" Moitas triquiñolas. Contemplen iste mayo e mirenlle para cara verán que pronto ven a Iglesia Salesiana. Despidete Mayo de tod´os os presentes e dilles que se fagan todos teus clientes Iste noso mayo é un mayo mingado con falcocha limpa i-o traxe esfolado. Batalla de flores y´ unha gran tourada que deben costar unha millonada. Levántate mayo deixa a emigración e deixa que soplen vai comer lacón. Bueno xa nos vamos; co-as nosas cantigas arrastrando o mayo con moitas fatigas Empeza este día con fuegos y alboradas reinando a alegría na festa renombrada. Vay comer lacón si che dan o premio si non comerás patatas con grelos. Lárguennos o prémio, sé co merecemos, para que pro ano no nos desmayemos. Alá pro medio día xúntanse os malleiros pra ver a quén premian dos nosos compañeiros. Iste noso mayo canta alegremente e vive e traballa o mesmo ca xente. Oxe é tres de mayo da de troular paseando os mayos pol-a capital. Puxemos neste mayo xestas, musgo e flores e vemos o traballo reinao mil amores. E sería un caso bastante pesado que o puente andivese algo desmayado. Volven c-o defeuto tan lóxico n-eles y-é que en criticós parecénse as mulleres. Tocan os gaiteiros muñeiras de alegría yos mozos muy enteiros danzan na romería. Ven o mes de mayo con moita alegría encantanlle as flores a Virgen María. Y-este agora mesmo vaino a demostrar falando d-as cousas da nosa ciudad. Nesta romería sale a mocedá cantando os defectos da nosa ciudá. Todos istes detalles e mais de razón viase interesar a Corporación. Eiquí ven o mayo de Rabo de Galo disposto a ganar como todos os anos. O noso Ayuntamiento conserva a tradición yo pueblo muy contento dalles a razón. Eiquí está xa o mayo mayo churrasqueiro mayo latricante mayo falangueiro. Falará de todo o de actualidá pero sin apartarse da pura verdá. 450 Conta a xuventú pouco ha de criticar poi como o fan todos xa empeza a cansar. A veira do mayo do mayo lanzal a veira do mayo eu quero cantar. As nenas de corpo saudoso e lixeiro as nenas que bican con bicos do tempo. Eiquí está o mayo, mayo pequeniño con moitisimas ganas de comer touciño. O mayo belido de corpo de moza aleiprés de vida que canta e non chora. Eiquí está o mayo vestido de verde o mayo que brinca e quenta i alcende. Sempre có xurado non se mostre xordo e a istes bos rapaces dalle o prémeo gordo. O mayo a quen fixo tolo a primaveira o mayo dos contos e das brincadeiras. Eiquí está o mayo arbore de ilusión eiquí está o mayo do meu corazón. Pois si as cantidades son poucas pesetas, e non hay pr´un día de un par de poetas. Pola primaveira chamamolo mayo no medio da rúa labrego agasallo. Este mayo noso dixen que era simpático pois conta verdades con sentido práctico. Señores do xurado xa non mais de novo si compran unha copla enteránse de todo. Nos peitos bariles bóta a primaveira e o sangue en que dulces naufragan as nenas. Neniñas comprainos as nosas canciós pois somos de Ourense quen millor falamos de vos. CRÍTICA DEPORTIVA //Foivos un conxunto de individualidades, que na competición non tuvo rivales. Un dos que destacaron foi o famoso Malet, pero había moito conto para poder ascender. Subimos, sí, foi certo pero para que o queremos si dentro de dous anos o mismo volvemos. Pódese decir que foron un´as lumbreras os xuegos de rapazas e nas peteneras. O Madriles foy un dos que destacaron pero a segunda división nin con eso a ganaron. E van xogar a Copa uns equipos muy bos por eso van levar todos os seus millós. Tamen destacaron nas tardes de futbol o que ven xugaban ca súa afición. E si fan o favor que se deixen de cuento que xa fai cinco anos que andan co mismo intento. O futbol en Ourense deu moito baixón por non haber campos para xugar o balón. Malet é pequeniño// pero tenche bo regate// como te descoides amigo//roubache o petate 451 Hay n-a delantera unhos cuantos gorrós que millor estarían deitados en colchós. Xoga que te xoga sin dar pé con bola indo na terceira son furgón de cola. Iste avance noso e tan manifesto que hasta a xente moza xoga o baloncesto. Tamén hay xugadores de moita decisión y-as duas temporadas van a primeira división. Inda cos antiguos eran uns bós merlos, pois en vez de futbol iban de estraperlos, Ise fútbol novo puro, noble e casto; xogo de pelotas qu´entran nun canastro. E esto aficionados témolo que arreglar señores ou é pol-os directivos ou pol-os entrenadores. Istes para o ano dará gloria velos si lle dan mariñas e lacós con grelos. Pero hai quen rogando ten pouco cheiro qu´en vez de unha cesta precisa un culeiro. Algunha temporada tuveronos concentrados en Allariz e cando viñan xugar cheiraban a vid. E moi vergonzoso que nunha capital o primeiro equipo este n-a Rexional. Teremos en cambio partido no Couto entre dous "primeiras" o un contra o outro. Como entrenador Beinzobas non está mal que contentos estábamos cando entrenaba o Gallart. Queriamos que o equipo fora unha monada pero de dar cartos nadie sabía nada. Un d-istes equipos temos moitos saltos, que será o Sevilla, ¡Ise está abonado! Cando salía o equipo y-o Gallart como entrenador por non lle dar o título sentábase como espectador. Os que mais berraban que o equipo era malo miraban o partido d-arriba d-un tellado. Temos un equipo de grandes campeós. Xogarán o tute pero ó fútbol non. Y-os directivos hainos que meter en urnas para que así se decidan arreglar as tribunas. Y-os ricachós con toda diplomacia solo se ocupaban d-a súa barrigaza. Sempre que hai partido no campo de Couto ó velos xogara xente rise moito. que sean algo bregadores. No estadium d-o Couto o acuerdo de esplendor estar vendo o partido y-o automático marcador. Tamén os dirixentes eran tan enterados o mismo c-un ferreiro faguendo unhos bordados. Dicen de algunhos que son algo malos pero a nos gústannos por ser ourensanos. Anda o noso futbol de capa caída pois non ten boa nota, nin xente mantida. Andan os deportes d´iste Ourense amado nun progreso aditivo, forte e afervoado. Os xugadores sonche muy bos pero teñen o defecto de ser uns borrachós. 452 ¡ LEVÁNTATE MAIO! Levántate mayo e para de cantar que oxe e un día moito traginar. Ourense e moi nombrado por toda nosa España por o Cristo ya ponte e mais a burga da auga. Eiquí ven o mayo mais popular feito pol´os rapaces da calle Villar. Con bombas de palenque e cubos de luces anunciamos o gran día d´os mayos y-as cruces. Ten moitas laranchas rosas i amapolas e no "Pedropéres" moitas triquiñolas. Levántate mayo que andando podes ir que sendo honrado nada che poden decir. Este mayo de musgo inventado por chavales présentalle o escudo os novos concexales. Día dous de mayo día de alegría sale a xuventú caza a romaría. Eiquí ven o mayo disposto a falar das rapazas novas da nosa capital. O escudo de Ourense e digno de presentar seus mesmos laureles dictan a verdad. Oxe é un día de moita animación cantan as lebres e chora o furón. Lévantate mayo e vótate a correr e vai polo premio que é o que nos conven. Escoiten señores e poñan atención que vamos a empezar o noso pregón. Neste mes de mayo espiranse os poetas sacando con traballos versos das suas testas. Eiquí ven o mayo dos monaguillos que según dicen somos os mais pillos. Corrise con mau dura o mal alo maleante e no aspecto social e gran gobernante. Fixeron un´as cousas alá no Polvorín a base de terrazas e de moito postín. Levántate mayo non seas criticón e manda as coplas que e a ocasión. Esas tantas obras que teñen pensado xardín nas Lagunas e no Couto un mercado. Levantate mayo levantate ben xa falaras das festas pro ano que ven. Dicen que van instalar no Puente Mayor unha sucursal do Banco Pastor. Ahora a Alameda parece un solar pois por todas partes póñense a edificar. Tamén a Alameda pensana mirar e cubrir as Burgas de pedra artificial. Tamén quedará instalado ese ano unha sucursal do Hispano Amaricano. Con este novo adianto do Ayuntamiento espero que no Posío fagan un convento. Tamén poden faguer entre o puente ya plaza o rás da carretera unha gran terraza. E por si fora pouco pa evitar os corros tamén van poñer a Caixa de aforros. 453 CRÍTICA HOMES Tamén dos homes temos que falar pois os cartos en viño solo saben gastar. Van a manicura fan a permanente e peinan o pelo con rulos na frente, Sin coidar que aínda non chegou o emprasto e andan ¡os pobriños! Co´as calzas arrastro. Sabémosbos de un que é da Ramalleira que desde que naceu non dixa a borracheira. I-hasta algún,con sangre de mosquiña morta, vai como si fose home d-onda corta. Os mociños de ahora pra conquistar as canivelas xa teñen que enseñar. Esta gran persona non lle gusta o touciño e gústalle a mona a base de viño. Os homes esperan o feliz invento caíndoll´a baba cheos de contento. Traen os zapatos de unha certa maneira que parecen os burros cando van pra feira. Mais tamén os homes son uns bós larpeiros lacazás, baballas, parvos, mentireiros, Pois serán rapaces de moitisimo alivio hasta ises vellotes que cobran suisidio. Antes os mozos xugaban a chave y-agora solo pensan en puntos de baile. Que van pol-as rúas como cás a berros, dicindo ¡Eiquí estamos! ¡Somos os gamberros! Soñan que con píldoras ou con torniquetes pidan ir d´amores tras dos peperetes. Agora os mozoz parecen mulleriñas andan sandungueiros e poñen braguiñas 454 ESCOLMA DO ANO 1956 CRÍTICA MULLER Aunque xa temos a copla ocupada as modas femeninas non van quedar sin nada. Das modas de agora algo hay que falar pois esta primaveira as mozas van tolear. Unha gran noticia pras mais elegantes que iste ano está de moda levar os dentes grandes. O último grito saliu nun cuestionario que visten as mulleres estilo abecedario. Tapando o couquizo na cima da cachola levan un sombreiro que parece unha cebola Duas individuas que son elegantes son o consultorio de todos viaxantes. Cas líneas aches e cas líneas bes en vez de mulleres parecen cempés. Fano con estambre i-encheno de engrudo ademais de sombreiro sírvelle pra embudo. Levannos o café a sacarlle o chaleco pois toman Pepermint e dise Tripleseco. Van muy apretadas sofrindo o calvario pero van cas letras igual co silavario. Levan unhos bolsos que mismo da gozo parecen caldeiros pra sacar auga d'un pozo O salir da Misa van despertando a xente pois sácanlle a piel a todo bicho viviente. Dicen as pobriñas en tono de coqueta lo llevamos así para marcar la silueta: Pintan os fociños con barras permanentes pero non s'acordan de lavar os dentes. Conocemos unha muy corta de perna que anda buscando o pai de taberna en taberna. C'asalla ache i-os tales gersés parecen a ese feita do revés. Andan co pelo atado como unha rastra de allos e din es el peinado de cola de caballos. Pra que non se enborrache a nena se sesvela i-ade acabar emborrachándose ela. Falan o castellano con tono flamenco esa debe ser e <é> con acento. Levan us pendientes que válgame Dios en vez de pendientes parecen narigós. Hay unha fulana que nos mete nun apuro pois dice que quere casarse cun viudo. Vamos a empezar falando das mozas Que decir verdad Son bonitas como rosas A moda do vrau será gran alborozo pois pensan levar carracas e bozo. Creo cos viudos son malos de cazar pois da primeira vez xa puideron escapar. Escapade rapaciños//que vos ven a capadora//a muller capa homes// ven do monte Noia 455 Pero o noso anuncio queda publicado que sempre pode haber algún desesperado. Falemos agora d-as criticonas están tiradas n-as calles como unhas pasmonas. Pero si se fixan pronto ben se nota vistas por detrás na forma da “popa”. Deixemos os viudos que lle vai chegando e vamos cos matrimonios que están esperando. Cando hay unha boda todas van alá están alí mirando aunque sea tod-a a maña. Agora as mulleres polo cine morren queren igualarse a Sofía Loren. Son todas as mulleres tan desconfiadas que pensan que seus homes enamoran as criadas O ver que él se marcha xa elas se levantan e volven ir prá calle pra seguir de charla. Levan moitas cousas que sirven de engaño para parecere Silvana Mangano. Conozco un matrimonio que hasta vos da pena ela vai o cine i-el queda facendo a cena Non lles chega esto e queren variar levando unhos gorros e medias de cristal. Moitas fánsen ricas sin ire a escuela, pois fan o negocio a la en Venezuela. Inda fai poucos días o viernes de coresma outra sacou o home a golondrós dunha taberna. ¡Non ter medo os ladrós homes amigos do mayo sólo onde hay mulleres levar sempre un bo trallo! A unhas faille falta outras van por vicio van a colocarse pra todo servicio. Conocemos un casado da última edición que no segundo día xa apañou un pescozón. Non temades mais mociñas con vos tamen terminei pero ter sempre presente que pro ano volverei. As rapazas d'hoxe testas sin miolos, son globos de fume e nudos repolos. Estúbolle ben feito por besta e animal porque o facerlle o caldo non lle botou o sal. Andan as rapazas c´o pelo o Lilí e'ai que ver as caras c'andan por eí. Axeitan cazar e-algunhas casarse, a forza d'enredos, e de disfrazarse. E prestas mulleres o Ayuntamiento débeslles facer un gran monumento. En poñerse feas están empeñadas, parecen o demo todas desgreñadas. De monas piadosos a d'artistas de cine, ó caso é que caya algún que lle pingue. As nosas rapaciñas deben estar contentas pos habendo festas podenlle dar as pernas. Coma algunhas gastan tamen pantalón xa non se distingue quen é o varón. Eu vexo con pena e con compasión, como tolos dias patéxan gorrions. 456 Algunha desperta de noite soñando, co corpo encollido i-en alto berrando. Relócenl'os ollos o ver os cangueiros, que pasan berrando facendo o gamberro. D'ahi que-o Pepe da Encarnación, enfermo caíra co-a impresión. Aruxos d'amor meus ollos cegaron, ¿qu'enxebres arumes meus beizos bicaron? "Hai coiro que quente che é de sorber, "aquelo que ferve "da mau da muller. E outros coitados con malas cariñas, xa ven mareados sin pringu'as mariñas. ¿Qué sonos tanguidos meu corpo escorreitan que belas doencias, o cair m'inxertan? Mozas regolidas na sua ilusión, tentando, alegres entonan cancions. En tanto na horta xa morren viudas, por falto d'adobo as tenras leitugas. Máis cando de día, se encontra de pé, esmorece de pena, o sono, non vér. Por iso-as rapazas solteiras melosas, tremendo hoxe viven un pouco medrosas. I-escraman gozosas da sua opinon, poñendo amorosas os ollos en nós. ¿Que fiaños do demo as cóxegas fan, c'alumían meus ollos con frebe e sin mal? Foi sempre a muller de tal condizon: Non ai animal con tan razón. Leitugas che són da terra as rapazas que fiños adobos che buscan pra casa. Pregiza, desvío, soñando, soñando, antenas dispoñan pra sair camelando. A éla non poñas candados n-o bico, porque che convirte no seo lazarico l-aquíl que nos sepa con tiño adubiar as grorias da vida seus ollos veran. Melindrosas nenas de beizos untados, espantan sentadas sonos trasnoitados. Aproba con xeito o qu'ela che dá, pois do contrario mal á vas pasar. Vamonos a deixar distas pequenas cousiñas e metamonos un pouco cas obligadas neniñas. De mozos galantes, de doces espranzas, garridos anceios que xa non alcanzan. Percura aldrueira; con tenra bondade ponerse-o remanso da sua ansiedade. Iste e un asunto serio que da gran preocupación pois agora -as mulleres mulleres moi paucas son. Mais quen, ó creia nin fora pensar, cas moi xeitosiñas seguiran o-achár. Si con fiño aceite, quere-algun xantar, antes de facelo maliño a d'estar. Van moi solas o café e xuntanse en grupito e xa che piden un "pito" igual que o fai o Toniño 457 Teñen tan pouco no asunto do amor que si non lles das o sí non cite salen d'orredor Tamén lles está fea esas pañueletas que dice que costan noventa pesetas. Despois vaise pra casa chegue tarde ou cedo pensando nos dulces come o caldo acedo. A primeira solo chistan logo, dan larga silvada si con esto non te logran zorregande un-a lapada. Tamén as mulleres lucirán as suas galas pendientes de aluminio sortixas de hojalata. Escoiteinas onte e quedei pasmado notaron a falta dun dos coches do pescado. Non hay quen as queira porque son marrás, pos mexan no leite todas as mañás. Vai mais peripuesta cheirando o perfume y-o chega-1a casa o que come e lume. Decianlle a un señor que iba pras Hermitas mañana po-la noite leva el coche de las pitas. O bicarbonato elles como o sal porque así non seenteran de que leva mexos. Falan o castellano po-la calle adiante encanto divisan algún vixiante. A muller fará a repostería e traeralle pra nena unha ama de cría. Deixemos as leiteiras que sigan así de guarras e vámoslle a falar bastante das rapazas. Parecen marquesas vendoa por detrás yos domingos anda co gabán de plexiglás. Algunhas raposas de vello axeitadas, solteiras, viudas, do tempo rilladas. Das rapazas hoxe en día hay moito que falar, pero vámoslle a contar un cacho da verdad. Nunca come carne sempre lle vixilia e dese gabán sirvese toda familia. Amasan casorios gobernan facendas, inventan tenorios de demos cas tentan. Siguenvos todas como o ano pasado os labios pintados y o pelo rizado. Conocemos outra que e tan atufada solo fala de dulces e de carne mechada. Batuxan sin tiña contr'os esquiroles, que na sua cariña os ollos non poñen. Pois a permanente y o comer chourizo evos das rapazas o mayor hechizo. Anda no paseo desde a mañá a noite por si hay algún lapón que con paciencia a escoite. Farolas de moño, con medias retortas cachean nas vidas e cheiran nas portas. Conocemos outro c-anda dos señores e por detrás dice que lle fai moitos favores. Quere aristocracia estudia pra abogado pero millor estaba tirando dun arado. Que nadie o tome a mal non fagan como os payos aunque sea certo son cousas dos mayos. 458 CRÍTICA SOCIAL - LOCAL Touros e fútbol no pobo Ourensano e cousa sabida que nos estimamos. Do canto da pesca hay pouco que decir solo un pescador que moito nos fai reir Non lle da vinagre nin lle nega aceite, pero ve que moitos teñen malo leite. Un plato de carne frita ou rellena e sales como pavo de carne de ballena. O vir da pesca di moi elegante tuve mala suerte me escapo la grande. Traen o mercado media caldereta e o chegar a Ourense tráena completo. Levan un jarsé subido hasta o couquizo conha cremallera que lle vai po lo cernizo. Premio non pedimos pero si o merecernos e si no lo queren dar tamen llo agradecemos Hay algun-a d-ilas que ten gorda renta pois trae seis litros e vende corenta. Non debe ser fresco no vrau nin primavera solo o mirar prales xa suda calquera. Xa esta ben de rollo e de tanta trapallada e xa vay sendo hora de ter a boca cerrada Si lle botan auga da chuvia de río é un segredo atómico, asi que ¡nin pio¡ Antes co estraperlo había negocio había diñeiro habia de todo E co Ayuntamento indá non pegaron, sorte que tiveron os que xa marcharon Tamén hay quen dice con razón probado que fan nos portales certa trangallada. Con ésta cuestión solo a xente pensa irse pro Brasil ou pra Venezuela Eiqui ve no mayo dos mozos volentes rindose das cousas e ensinando os dentes. E con tal manexo asegura o xente que o leite ven fria. ¡e véndeno quente! I -agóra vamos dar unha noticia fresca que está muy de moda canden os homes de pesca Levan mozas rufas, levan tristes vellas, levan coliflores, galiñas e ovellas. Soben pouco a pouco o valor da leite e non hay ¡recoiro! quen os endireite. Levan trinta cañas e cucharillas moitas parece que van divertir a todalas troitas Iste mayo noso e moi xeitosiño e as leiteiras todas tenlle gran cariño. Venden coda dia un-a tonelada d-auga dos regatos moi almidonado. Aparecen por primeira vez, as críticas aos homes que tanto minten no tema da pesca. 459 Hay certas tratanzas do leiteiro emporio que traen na lata un laboratorio. Ouvimos no intre, no anceio baríl a gaita grileira i-o fiel tamboril. Mentras bote a auga a caldereta deixa cos aforros medren na libreta. As foreiras danlle gordo leite crudo que dispóis resulta un amargo engrudo. O noso canizo ten gordas espigas douradas nas brasas das nasas cantigas. Por iso se dice con clara doctrina co que ten vaquiñas ten miuda mina. Un-os que non chove, outras que chovisca sempre teñen trunfos pro matar no brisco. Rosean foliadas cantadas con mimo brincando nos beizos un brando agarimo. E tamén afirman da leiteira trata cas da caldereta son "la flor y nata". Que si non hay pastos din con mala casta, i-elas o que queren o final e ¡pasta! Cos brazos abertos a cruz d-iste "maio" cobriuse de flores, de estreias e orballo. ¡Munxe ben a loura voquiña leiteira! Logo munxe a nosa froco faltriqueira. A conta das vacas con ubres repletas máis auguiña turbia enchen calderetas. Abertos os brazos parece o cruceiro que baila a muñeira o son do pandeiro. Vamos a comenzar como en anos anteriores cos prob1emas planteados nos nosos alrededores. Iste lioso "mayo" Bravos carabouxos das verdes tomadas; laranxas xugosas, E com-o a mistura da moitas cadelas... ¡O pintarse-os labios como damiselas! Antes de vir eiqui pasou por o xardín darlle os bos dias a Don Valentín. Fentos e ramaxe do noso solar e arredor quenturas d-un meigo cantar. Eisi cando bailan cos enamorados dinlle cos olliños moi arremelados Votarán rodas de fuego fuego fixo e volador será como todos os anos de moito esplendor. No noite ridente de lúa prateada os anxos nos deron o palla dourada. Ay, meu Cilistrino, teu temor aplaca! ¡Cáseque che quero com-o a miña vocal O Gobernador e culto e valente fai cumplir as leyes todas de repente. Fixemos a meda en grata laboura atando contentos a palla tan loura. II entonces dille coa boca pequena: ¿Cando nos casamos miña Filomena? Ten iniciativas modernas e gratas leva a luz os pobos e fai casas baratas. 460 Arrancan as cunchas o chascarraschás en tanto na eiza latrican os cás. Santa Cruz de Mayo día d'alegria gran parte diste mundo de boa gana o diría Como bailan mambos rumbas e cariocas o bailar parece que cazan miñocas. Miraide a feitura dos carrabouxiños, tan repinicados e tan redondiños. lmonos a meter. c'as cousas novas e vellas i-algúnas descoidadas vanlle cair as.orellas. Rebulan sudando parecen toliñas e de cada pouco limpan os fuciños Miraide as laranxas de zume exquisito co seu calorciño tan louro e bonito. Oxe e Santa Cruz aquí está o mayo de verso gallego facendo un ensayo. Hay un señorito que presume de pescar trae sempre unha troita pero debea de comprar. Son froitos collidos con cálido afán nas verdes campias do agro ourensán. Iste noso mayo é un mayo mingado coa falcocha límpa i-o traxe esfolado. Enseña no paseo pero a xente cisma que o demo da troita ha de ser sempre a misma. Eiquí ven o mayo dond'a Trinidad cada causa cine di e un-a- gran verdad. Vestimos con tombas refugallo e restos porque non sabemos faguer presupuestos Toqueille o outro día que a tiña pousada e puden comprobar que estaba disecada. CRÍTICA DEPORTIVA Y-eu contesteille con tod-a razón que suviu a serie A d-a segunda división. O equipo d-Ourense e un equipo forte mais o fin de contas, ten moi mala sorte.. Non lle saen as contas esta directiva para pagarlle a xente que esta na ventanilla O equipo de Ourense por nos dar a promoción topamolo no caldo e hasta no colchón. Cando salta o campo xogo que se mato pero cando chuta sempre “met-a pata”. Temos un equipiño bastante apañado mais costalle moitiño telo partido gañado. U outro día preguntoume un señor de Santa Ana en que quedara a nosa Orensana. Ten once paxaros de bravuras sumas e hasta-un mirlo bronco de moitísimas “prumas”. Non sae ben parado dos berros da afición pois todos queremos que xoguen mais o balon Non xogades ben// rapaces do Ourense// así non ascendedes// e iso estavos moi ben. re de troula//non vos coidades// así que non vos pareza mal// se noxo nos dades. 461 ESCOLMA DO ANO1957 CRÍTICA POLÍTICO - LOCAL Soio d'isto comen os grandes "empleados" os d'os negocios sucios e os enchufados. Terminarán as casas de xunto o polvorín os talleres de renfe que están en Pelequín. Tócalle o turno a carne y'o pescado que traen o pueblo todo escangallado. Y'os pobres coitados non poden probar a carne y'o pescado por non poder pagar. Farán unha avenida desde a nova estación e unha praza de toros que chame a atención. Pois non hai quen chegue a probar bocado de tales alimentos o precio que chegaron. Levan a sona os panadeiros y'a sombra d'eles viven os "larpeiros". Da disolta Banda vamos a falar pois e un asunto para poder tocar. Y'era necesario qu'esta obra se fixera pois naquela calle mátase calquera. Traballan de noite con mil cavilaciós y'os "pufos" de día teñen os montós. Foron a academia pois non sabían nada e encontraron a porta con chave cerrada. Unha díxolle a outra de que seu marido o falarlle da plaza quedaba atirido. D'alimentación son os mais honrados faguendo "milagros" para estar arruinados. A Maxistratura quixeron apelar pero tamén lle dixeron que non foran tocar. Y'entonces a outra con moi bó humor pintáballe as cousas doutro color. Y'entonces a outra muller dun obreiro dixo que ante todo era pagar primeiro. E entonces acordaron vendo o asunto feo pagar todos os gastos todos a prorrateo. Pois o seu marido seica era empleado e todo que gastaban era o fiado. Tanto discutiron que o final de contas o mundo non s'arregla anque dé cen voltas. Entonces acordaron volver a tocar e co outro quedara en augas de fregar. Indo polo centro podese apreciar que hay focos e luces para dar e tomar. Saldrán os autobuses de xunto a estación e desde o ponte novo farán un malecón. Que eles seguirán tocando a todo tren pois iles soplar soplan demasiado ben. En cambio outros sitios non muy alexado parecen palleiros moy mal alumeados. 462 Xa nada falemos das atraciós que na Alameda nos enche de ilusiós. Si vas a alameda e te pos a ver a fonte luminosa cainda está por facer. Dicen cos viaxeiros muy pronto montarán nos trenes de luxo si teñen para pagar. O circo non ven porque na Alameda con tantos xardís xa sitio non queda. Con esto te divirtes e pasas ben o tempo vendo como apura o noso Ayuntamiento. Agora o tren correo xa vale mais con Talgo e tendrás que ir a patas para a Madrid chegar Hay que chegar o campo da feira quen queira divertirse queiran ou non queiran. Si vas xunto o Varela podeste preparar a baixar escaleiras sin elas pisar. O aumento de salarios foi un conto chino que subiu a vida a precios sin tino. O malo diste asunto e que co ganado co cheiro que bota sae un perfumado. Deixemos as rapazas e falemos dos panadeiros que teñen os fornos feitos un'os bertedeiros. Deixemos a cuestión da emigración que vayan ou veñan que traigan ou non. Teñen que embarcar porque o leite americano agora as leiteiras ban'as arruinar. Hay un panadeiro que é muy conocido que da o pan todo podrido. E vamos a falar algo da cuestión do lío que trouxo a nova Corporación. Deixamos as leiteiras e falemos das rapazas que van pola calle parecen un'as vacas. Tennos a Fenosa ben acostumbrados o pouco consumo de seus abonados. Como e xente xoven e quere traballar o novo presupuesto pensan reformar Como son concexales que forman o xurado para nos dar os premios tendrán moito cuidado. Porque os contadores corren que da gusto e logo os kilovatios dannos un susto. Con tanto salto d'auga e os da Forestal acaban cos terrenos e co reino animal. No parque de San Lázaro pintaron xa os bancos parece o arco iris eso e vos un encanto. A ver si esta Empresa ten mais formalía e cobre os recibos con mais claridá. Desde o ano pasado viu cousas muy raras e subida de precios en todas as ramas O noso xardín vano a clausurar para nas vervenas fondos recaudar. Deixemos a luz que e cousa moi cara y a forza de saltos sube e nunca baixa. Hay unha leiteira que é de San Ciprián que tray o leite de un arangután. 463 OBRAS NA CIDADE O Ayuntamiento xa esta faguendo historia co arreglo da calle da Reina Victoria. Desde o campo da feira farán un malecón ya carretera nova que sale da estación. Terminarán as casas de xunto o polvorín os talleres de renfe que están en Pelequín Sacaron as farolas da calle do paseo para hermosear ó parque e sirva de recreo. Van a canalizar o río Barbaña y acabarán con todos os peixes da raña. Ya fonte luminosa vai parecer Venecia. que había en todo Orense sempre muy mal olor. Tamén pensar facer playa artificial parecida a de Lugo alá no coiñal. Que non vaya pasar como co colector farán un puente novo hasta Villa Valencia Habrá moitos xardís para recreo da xente y arreglan a esplanada na estación do Puente. CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Hay moitas rapazas que fan a permanente e cando chegan a casa solo comen pan e aceite. Os pais de familia deben observar que as de quince anos xa queren namorar. Fanse moi listas pero non o son sonhe egistas a mogollon Hay un'a rapaza na calle de Colón que cando sale a calle parece un clón. E van de paseo e van p'ro xardín e arrólanse cal pombas sin pensar no porvenir. Quiseron campar cos homes decentes mais non poden comprar nin os rapaces doentes Pinta a cara con moito colorete e vay pola calle parece un soplete. Rexeitaron sempre esas seňoritas que ven do estranxeiro e fanse moi listas. Elas sempre choran e din que estan mal pero para pasear non lle dan tan mal Pinta as orellas con moito carbón e vay por o paseo chamando a atención. Tamèn acordaron seguir progresando, sen xugo e xen canga e sempre coitando. Mulleres que berran con moita folgura sempre parecen que saen da basura Vamos a falarlles da nosa población que entre cousas e outras está feita un primor. Indo po lo cemtro pódese apreciar que hay focos e luces pra dar e tomar. O ferrocarril xa está inaugurado levan mercancías e tamén pescado 464 ESCOLMADO ANO 1958 CRÍTICA LOCAL -SOCIAL Hay certo fulano medio desviado qu-e mais animal ca-rella dun arado. Pois acá la vida está de tal maneira no ganas pra xerelo si la freba ni se cheira. Eu tamen de futbol queria haber falado mais penso que ha de se por outros xa ben Trae jarsé de lá presume de precioso o falar ratea e sempre pinta o mono. D-outro sabemos moi inteligente que gasta moito conto para-lternar ca xente. Asi que xa non quero cansarlles a´tención pra botarme a correr en busca d´Comision. Saca ese jarsé non nos seas larpeiro inda c-andes sin lá sempre serás carneiro. Nunca traballou sempre foi tirando y-a base de conto foise situando. Deixemos as leiteiras E vamos a falar dos panadeiros da nosa capital. Conocemos outro de pueblo flotante e moi bo rapaz tamen gran negociante. Non e feo de todo xoga o chinchon e ten un fotingo de moito piston. Eles dicen Que o pan non lle da Para comprar fariña E logo amasar. Agora o señor colleu a manía que todos os negocios estan en agonía. E un-a boa noticia Pros gamberros a de ahora Pois a Policia Urbana Vanlle sacar a porra. Pero todos teñen Motos e coches E si eles se queixan Que faran os pobres. Como e tan "benigno" e tan misterioso hasta puxo a moto de luto riguroso. E ista un-a medida que vai a causar conflito pois o non ter achiporra solo van a tocar a pito. Deixemos os panadeiros E vamos falar Dos carniceiros Da nosa ciudad. Tamén conocemos certa esbandallada que fala o castelano a lo "andaluzado". O día que se desmande un grupo de amberradas vai aparecer Ourense sumido na gran pitada. Venden a carne A como lle da a gana Fan o que queren A nadie lle pon tasa Explica que traballa como un animal pra ciscar los cartos y pasarlo mal. E eiquí e onde digo boa noticia os insurretos pois a parte de correr oiran grandes concertos. Están que votan lume Pola carne congelada Porque desta forma Eles non ganan nada. Outro panadeiro//de Cabeza de Vaca// faivos mal o pan// que merecía darlle cunha estaca 465 ESCOLMA DO ANO1959 CRÍTICA DE XÉNERO Nesto as mulleres son especialistas mirando atrapar un capitalista. Danlle mais ceras color tan bonito semeyan totalmente payasos de "circo". Levan moitas cousas Que sirven de engaño Pois queren imitar A Silvana Mangano. Risiña por "eiqui" risiña por "culá" haber si o dun "haiga" se pode enganchar. Tamén os mociños estan muy preciosos cos pelos que levan imitan aos osos. Xa chegou a moda Das medias encarnadas Pra enseñar as pernas Pior cas levaban. Chegando o enverno con neve o cogote non se ve maneira que tapen o escote. Hizados no frente y-on pouco parné mociños bonitos do tempo de"cupié". Agora a marmota Colleu categoria Xa do militar non quere compañia. Din que a roupa e cara y unha maravilla velas coa saya por riba da rodilla. Mesmo da gusto Velos pasear ca gracia dunha nena acabada de casar. Eso dos quintos Foi en algun tempo Agora non aceptan Menos dun sargento. Algunha se lle pesan a roupa que levan podrían comprala a catro cadelas. Cuatro calderillas que levan no bolsillo o propio pegaso non fai tanto ruido. Puxose tan caro Esto do servicio Que todos os maridos Saben o oficio Tapan as arrugas pra parecer polas y-en canto se lavan parecen cotorras. Falar das mulleres non e mal antoxo e ainas moi bonitas e ainas que dan noxo. Que se fagan pechar o portal de cada casa sinón hay que multar sin miramento nin tasa. CRÍTICA LOCAL - SOCIAL Calquera labrego que teña dous cas abandona as terras e ven pra capital. De brazos cruzados tras o mostrador a xente dalle os cartos ganados co sudor. Que teñen conciencia todo o mundo sabe se un mes non lle pagas botanos a calle. Venden carqueixas piñas ou mazás eiqui oo asunto e non traballar. C´os cartos do pobre as casa se fan e roubados mais volvendolla alquilar. O pobre no negocio saludano a placer na calle se o encontran fan que non o ven. 466 Orense e a capital que mais sube de España inda que cheira o río Barbaña. Que dé a sensación a todo forasteiro que nesta población n´on comen o diñeiro. Y´o tan cacareado de precios y salarios esta visto e demostrado que para nos e un calvario N´os temos entendido que o van canalizar i´ntonces meus amigos deixará de cheirar. Haber si consiguimos o Estadio ya piscina por mais que o pidimos non se lle dá cima. Camiño da Granxa Ai moi pouca luz Rompese unha perna Nun decir "Jesús". As calles d´a ciudá ban sendo reparadas pero noxo nos da ver algunhas cazadas. Duas cousas Ourense esta necesitando e sera muy conveniente en elas ir pensando. Esta o cemeterio Donde hai medo os mortos Pasan as mulleres Cos olliños tortos. Na de Curros Enriquez sin saber porqué peligranche as narices si metes mal o pé. Xa que si a sorte temos de ter unha auga quente aprobeitar debemos o bo que ten Ourense. Estan tamén os xardins Negros como pozos Solo pasan ben Cas mozas os mozos Y´os arboles que ten con prantas o redor parecenche mais ben que un "Recolledor". Para poder presumir e decir con mais gana que nos temos eiquí o que non ten España. Sei dun comerciante Ruin e mal carado Que pra ganar os cartos Deixou de ser honrado Na calle de Pereira recien pavimentada parece unha feira de madeira serrada. Hay unha fonte bella que n´on sirve pra nada ou arreglan aquela ou fan outra adecuada. Pois iste probe diablo Tem os empleados Sin pagas sin seguros E traballando como esclavos Tamen hoxe pedimos que a manden barrer sinón aquela xente de Tifus bai morrer. E si tú queres poñer o telefono na casa xa ben podes dispoñer de cadeliñas sin tasa. Din que van facer Una playa auntentica O pe do puente novo E con auga de conserva. Na calle do paseo as horas indicadas hay que deixar eu creo mais libres as calzadas. Tamen os comerciantes siguen todos pra riba n´on son como de antes pois istes teñen barriga. Tamen teñen proyectado Um magnifico paseo Pra pasear os bellos O pe do puente vello. UNHA CRITICA MOI DURA CONTRA OS MESTRES (*) (*) As coplas veñen a por de manifesto, a perda de imaxen social, que está a sufrir o colectivo de mestres, que a partires desta data, se vai acentuar cada ano mais, ate a situación actual, que é moi preocupante. 467 Cencia em Ourense Esta que da pena Compoñena solo A Os labregos dal-dea. Poden estudiar Comendo pouquiño Traen pan centeo E anacos de touciño De cada cen mozas Que veñen estudiar Noventa a carreira Elles o casar. Cheirando a bravio Do gando tanguer Maestros a Ourense Se veñen faguer Os callos do sacho Servicio lle fan Pois forran os cartos Da goma de borrar A cousa e sabida Encanto ven cartos Menean a traseira O mesmo que os lagartos “Xa ves que me dices” meu maio criticón que non defendemos a os nosos veciños Onte seica eran duas hoxe seica son tres ¿por qué tal desaxuste? nas contas que tes Non teñades medos rapaces dos barrios que pronto veredes os vosos desexos feitos uns saios OBRAS NA CIDADE Xa se fala da posibilidade dun paseo arredor do Miño. Tamén se fala dunha praia a carón do Ponte Novo. Isto hoxe, xa é unha realidade, coa chamada praia da Antena e tamén co acondicionamento da ribeira do Miño) Crítica ós deficientes planos de urbanismo O que resulta moi evidente, é que as Coplas dos maios posúen esa gran capacidade para achegarnos rumores, que logo cando pasan os anos, se converten en realidades tanxibles. eñen a ser como as pitonisas do pobo. Unas veces,porque se fan eco do rumor e outras, porque o pobo ten capacidade para ver con claridade o que se precisa e pono en clave de rumoroloxía. O pobo é moi sabio. Na calle de Pereira //recien pavimentada//parece unha feira //de madeira serrada. Na esquina de arriba// van edificar// hai uns talleres//que cheiran moi mal. Sonche de Obras Públicas// según o parece// mais un escombreiro// asi asemella Teñen as aceras// todas levantadas// soio merecían unhas labazadas E según parece // a obra vai para largo// xa non a veremos// sair dese letargo Outro tanto pasa// aló nas Mercedes// todo levantado// que da noxo velas. 468 ESCOLMA DO AN0 1960 CRÍTICA SOCIAL Vamos empezar falando con escuela vívese en Orense millor que en Venezuela. Pensa a malloría que esta vida e canela non sei por que moitos se van a Venezuela. Antes de vender o seu repertorio vanse licenciar o laboratorio Si non traballamos e que moitas veces nin xiquera hay tempo prestas pequeñeces. Pois a realida non e cousa ignorada gastanse seis reas por peseta ganada. Preparan o potaxe con toda a frescura véñennos vender leite de vaca pura E si algún ten tempo queda disculpado e que lle ten medo a quedar herniado. E os que asi viven sin pensar en traballar quixera ver que fan do outro lado do mar. Ahora que falamos de falsificación verán que fracaso levou certo lapón. Dícese que todo do traballo sale "cuerpo descansado" muchos cartos vale. O asunto d'os sueldos e o que sigue mal o probe empleado n'on gana n'in pra sal. Hay un panadeiro que e muy ocurrente e estaba cansado de certo cliente. Neste noso pueblo non hay ningún pobre anque nos cortaron o choyo do cobre. O xornal d'obreiro está pol'os suelos e n'on hay quen poida n'in comer xurelos. Por que sempre iba ca misma meada haber cando fas para min a empanada. Vida com-a nosa non hai quen-a faga si non hai o "cobre" tampouco hai a "paga". Vamos a empezar con cousas certeiras yo primeiro tema tócalle as leiteiras. Fíxolle a empanada con carne de primeira e depositoulla no "Bar Escalera" A nosa xuventu está desquiciada non e xente util non sirve pra nada. Son inteligentes e fan tal azaña que nos cobran o leite e dannos carabaña. Por pouco o cliente Pégalle un torzón a primeira dentada mordeu un lirón. Non pensa en traballar solo en divertirse chanqueiros e bailes hasta derretirse O que tome a leite antes da digestión anda mais agudo cos avios a reación A tal empanada comérona os gatos a carne de primeira eran sete ratos Beben ben o viño//e sonche viciosas// e se miras pa elas// póñense orgullosas. 469 Neste siglo vinte era dos adiantos morreu a cultura e imperan os cartos. Din os panadeiros que non ganan nada e teñen a industria toda motorizada. Nos felicitamos o Ayuntamiento por librar a Ourense daquel "esperpento" Si es analfabeto e tes cara dura con ter catro pesos convirteste en figura Son unhas carracas que fan tal espolio que parecen loucos vidos do manicomio. Din c'agora estamos "estabilizados" por chamarlle asi a estar "amolados". Con tal de ter cartos non terás un vache como na Argentina "Siglo vinte Cambalache" Tamen as pinturas están moi baratas e todos os do oficio están faguendo casas. Moito preocuparse do que foi palacio cando a'quela rua hay que darlle espacio. Dícese que tres "correligionarios" non o visitaron teméndolle os Mayos. Outros novos ricos son os zapateiros ganando cos pes a mar de diñeiro. Din c'aquelas pedras son un monumento si tal cousa é eche ben "birriento" Tamen asegura un señor formal que nun pueblo cerca deixou sucursal. Un pouco cartón pegado con cola pagan doce pesos e poslle tacholas. Hay que tirar eso din todos os labios solo din que non tres ou catro "sabios" A vida está cara todo está peor y'alterna o obrero o mismo co señor. O malo e d'aquiles c'oficio non teñen e solo dun sueldo terán que manterse. Salvemos o puente nosa xoya antigua fora o paredón d'aquela "estantigua" Ves un albañil e dis qué un turista que ven de veraneo a hora do paseo Na plaza do ferro sacaron "o palco" por fin arrancaron aquil "catafalco" Levamos tres anos sin o "rascacielos" e xa nos parece que sona a "camelo" Por catro ladrillos que mandes poñer quedas un mes sin poder comer. A xente de Ourense que graciosa é aquil aparato chamoulle o bidet. Sin rascar tan alto pra nos fastidiar temos en Orense moito que rascar. Non se ch'ocurra por cuarto de baño o réxime entón durache un ano. Era alí unha mole que faguia daño soio estaba ben n'un cuarto de baño. Os novos estudiantes planean o futuro tomando boas copas e fumando bos puros. 470 Sacan boas notas a noite no paseo faguendo c'as nenas papel de "Romeo" Esta e a cencia que ternos agora toupeiras por dentro aparencias por fora As tascas e bares cines e cafés cheos de obreros sempre se ven. Fanse maestros ou buscan un "chope" miran de mangala sin pegar golpe. Sempre hay binculeiros mais brutos c'arados quen compran maestros pagando ferrados. Da aldea viñeron pra aldea se van pra tanguer o gando boa falta fan. CRÍTICA LOCAL Ahora venll-o turno as actividades do Señor Alcalde ios nosos concejales. Como en Nueva York Madrid e Berlín tamen vamos ter rascacielos no jardín. Aparte o que se faga da nova creación tamen os arreglos se lles presta atención. Do casco de Orense teñen gran empeño en modernizarlo estilo madrileño. Tera ochenta pisos con calefacción e no alto de todo torre de televisión. Vamos a empezar pola corporación que ten elementos de moito pistón. Van encamiñadas todas las gestios e fan o palacio de comunicacios. Si non hai solar con moito donaire farán como todo as torres no aire. Vai a demostrar o señor Alcalde que seu nombramiento non e dado en valde. Xa teñen proyectos maquetas e planos e será terminado dentro de cen anos. Desde fai pouco tempo na nosa capital estase incrementando a labor municipal. A primeira cousa e sensacional arreglar as aceras da Diagonal. CRÍTICA DE XÉNERO E logo si se pensa na parte feminina parece nin que foran da raza canina. Pois estas rapazas non son de cobiza anque gasten pieles e cousas postizas. Adicios que son falsas nos non somos bobos sabemos que se inflan como si foran globos. Non poden ir a plaza por non levar a cesta que si as ven os mozos poden perder a "pesca". E pro matrimonio non reunen condicios a pesar dos postizos e outras adicios Da maneira que pensan estan equivocadas a nos non nos engañan con esas trapalladas. 471 Conocemos unha rapaciña nova e moi bonitiña pero medio boba. Vanvos o cine con doble intención de cazar coas ligas algún gorrión. Todos que a levan teñen o prurito que foi o primeiro en usala, un señorito E meticulosa no vocabulario palabra que di consulta o diccionario. O que fan no cine non sábemos nada e acta pra mayores non ternos entrada. Esas modas bobas vidas de Madrid parecen macacos pintados por Dalí. Da musica Sacra ten o gran concepto e di que "Bonte" e seu autor predilecto. Tamen conocemos duas altruistas pero moitas veces pasanse de listas. A moda do brao (dixome o Nazario) será un vestido revolucionario Compón poesías i-o inxenio agudiza e vaise a inspirar as noites a Perguisa. Collendo noticias corren mais co trén queren saber todo Antes que ninguen. Salen unhas blusas feitas de franela co-mo os delantales dos nenos da escuela Non e de Ourense nin veu de Partovia ia a musa e a estrella d-Academia de Segovia. Fai pouco tempo deuselles un caso que por adiantadas levaron un fracaso. Abrochan para tras e levan na frente unha das batallas da guerra do pan Certa señora sale nos papeles polo que presume de abrigo de pieles. Correuse na vila ala certo día que o don fulano estaba na agonía. Outras mais bonitas feitas en barbastro co mapa de Cuba ia foto do Fidel Castro. Para farolear dice con escuela "es piel de visón cruzado de bubela." Hai certo fulano de cara de can que a base de cartos quere ser un Gethleman. Algún propietario sin coñecemento quere que todo o gasto sea do Ayuntamiento. Ahora das rapazas vamos a falar entenden de todo menos de guisar. Non teñen tres cuartas do fondo os hombreiros parecen as blusas que levan os queixeiros Outro "lapasopas" non solo se opón que ademais esixe indemnización. Teñen unhas modas que e unha risión en vez de gastar salla poñen pantalón. E sin olvidar a todos "pavesas" que tanto presumen cas gorras portuguesas. Aunque el se propoña facer gran tarea debe cada veciño por seu grau d-area. 472 Oxe os homes-homes andan moi escasos pois con estas modas parecen payasos. A moda moderna quitalle unha mancha esas que se peinan ca raia muy ancha. Ahora contestan con todo o furor "yo de Fidel Castro soi fiel admirador" Levan un abrigo tan ceñido e seco que.en vez de un abrigo parece un chaleco. Tod-os que son calvos por naturalidad sin darse de conta estan de actualidad Sería pabero (solo son preguntas) ver a todos homes cas duas modas xuntas. Meu fillio pequeno deu sua opinión parecelle a chaqueta da primeira comunión. O novo peinado que saliu no cine e afeitar a cabeza o estilo Yul-Brinner. A cabeza pelada ia barba hast-os pes parecera que levan a cara o revés. Tamen as gabardinas da moda actual son mais pequenas co meu capital Pois a "raja ancha" son beneficiados porque solo teñen que afeitar os lados. El forro de dentro veu de la Coruña es broche de can y bazo de garduña. O probe ignorante fai o gran papel dice que se viste na casa "Cortefiel" E con outra moda tamen se contentan eses que son porcos e nunca se afeitan Costou unha fortuna i quedan pasmados fué el último grito de galerias preciados. Con eses modelos que trai de Madrid parece o anuncio do "Cerebrino Mandri" Antes os das barbas chamabanlle peludos i-os pobres calaban o mismo c-os mudos. Todo o pueblo sabe (eu oinlle a tres) foi comprado a cachos no Barcelonés OBRAS NA CIDADE Na de Curros Enriquez sin saber porqué peligranche as narices si metes mal o pé. Haber si consiguimos o Estadio ya piscina por mais que o pidimos non se lle dá cima Orense e a capital que mais sube de España inda que cheira mal ise río Barbaña. Y´os arboles que ten con prantas o redor parecenche mais ben que un “Recolledor”. Hay unha fonte bella que n´on sirve pra nada estana arranxando no Parque San Lazaro. N´os temos entendido que o van canalizar i´ntonces meus amigos deixará de cheirar Estan limpando o Barbaña// ala polo Lebrona// veremos cando fan // no Barrio da Chona 473 ESCOLMA DO ANO1961 CRÍTICA. DE XÉNERO: HOME O dos homes e outro caso extraordinario pois xa moitos se pasan o bando contrario. Vamos a falar algo dos mociños que tamén os hay que pintan os fuciños. Rapaciñas de Orense ter moito coidado con estos mociños que veñen disfrazados. Pra falar de algunhos de tal caradura hai que decir cousas que non deixa censura. Ondulan o pelo con moito disimulo e levan pantalós que parecen embudos. Moy ben vestidos moy ben arreglados e parecen burros que van o mercado. Pero dises homes amigos ourensanos todos vos pensades o que nos calamos. Hainos que se peinan estilo Marlon Brando y outros con tupé que e un verdadeiro escándalo Levan as chaquetas con moitas güatas pra presumir de anchos dediante das rapazas OBRAS NA CIDADE Faran'os alí unha bolera i-unha sala de festas de moita solera. Din que van faguer o Miño navegable e baixarán por el grandes motonaves. Queren terminar as obras do Barbaña e para eso irán catro obreiros a cabala Tamen nos farán un hotel dos de moda pra que paren en el os que veñen da fora. Será muy grande con moitos miradores para poder mirar os alrededores. A playa do Miño tamen terminarán pra que iste ano poidamos veranear. Da ca a pouco tempo din que van faguer un gran paseo de moito ver. Tamén nnos farán outro puente sobre o Miño que chegará do Couto o Ribeiriño. O ponte "Pedriña" teñen que aumentar si esta gran obra queren arrancar CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER As nenas d'aldea xa son cotizadas pois a mayoría están ven dotadas. As da capital non teñen honores pra pillar un home van pasar sudores. 474 Por moitos barruntos c'a cara lle den sin ter a moneda solteiras se ven. En Ourense hay unhas cuantas rapazas que non teñen pra pan e compran as estampas. Unha estabilización pa elas hay que inventar pra que igual c-a peseta se podan revalorizar. C-as amas de casa vamos empezar pois todas elas non fan mais que gritar. Tanto presumir con alto tacón i-andan os papeles pra non gastar carbón. Peinados de copete Zapatos de tacón e faldas apretadas como pantalós. Ahora das rapazas vamos a falar que andan toliñas por se casar. Estas nenas novas con tan poucos anos entenden de amores de lios e engaños. Xa non falemos agora dos bolsos pois parecen redes ou xaulas de monos. Poñen os peinados estilo Fabiola en cambio nas pernas cheirumede cebola. Antes de bonitas tiñan moita sona agora elas mismas din que son muy monas. Pola mañá pasean po'lo xardin ya tarde van o Auria pra presumir. C-as faldas tubo que cortiñas van e pasan mil apuros si se bota un can. Por esta razón que ninguén se explica tamén haberá gorilas e micas. Todo o que elas fan e para ver si pescan un parvo con cartos pra que as manteña. Os cas de duas patas non lle teñen medo pois van ven armadas e levan muy bo cebo. Na cuestión de mulleres haise que meter pois hay que pinchalas como un alfiler. Farano moi ancho e con grandes aceras pra que poidan pasar as rapazas solteiras. Haibos algunhas con mais precaución que en vez de levar faldas poñen pantalón. Da pena miralas metidas no Alaska no cine ou no Auria ou en cualquer tasca. Ten o noso Mayo algo que saldar no libro das nenas e vai a empezar. E con estas modas e con tanto garbo hay que ver como atrapan os Marlon Brandos. A apiración mayor e mais progresista entre todas elas e ter novio futbolista. Hai certo sector de mociñas novas que pra buscar mozo vólvense tolas. Dos bailes e dos cines non sabemos nada e acta pra mayores non temos entrada. Algunhas xovenciñas dan mais voltas que noria pero en cuestiós amorosa xa son viejas glorias. Conocemos unha un pouco pernuda o ver unha boda a proviña moito suda. Co pelo teñido e medias de naylon y-a barriguita cheíña de caldo. 475 Elas van o cine sempre a butaca e logo o salir van merendar a tasca. A que teña mozo e queira casar dámoslle un consello que non ha fallar. E nos aconsellamoslle que teñan precaución cun golpe cando se leva xa non ten salvación. Un bocadillo ca xarra de viño e como teñen fame chupan os dediños. Si po'las boas o mozo non casa dille unha cousa en plan de ameaza. Tamén as mulleres merecen boas indirectas poñen tolos os rapaces que non teñen Vespa. As rapazas mais guapas son as do Couto solo coa mirada poñen a un louco. Era conveniente como precaución darlle a estas rapazas moito biberón. I-os que teñen vespa e cadelas no bolsillo andan tras de iles o redor como sarillos. Levan media Vespa zapato Vallé como o do conto María dall'o pe. Eso estaría ben que falta lle facía pois elas por chupar chupan hasta sua tía. Hai ahora rapaciñas que com'os homes alternan igual che fuman un pito que envasan nas tabernas Poñen falda tubo con tod'o descaro a ver si algun pinzo pasa pol'o aro. Van po'lo paseo si as convidas a café pidenche xamón e quedas sin "parné" Unhas pintan os fociños con color de rosa mate i-outras levan calzós com-os c-usan os rapaces. E levan na cara cando van os bailes moita mais pintura cas Galerias Comerciales. Pero si houbera primos así todos os días que se deixen engañar elas moito engordarían. Estas créense modernas i-eu diría que larpeiras" non saben freír un ovo nin coller unhas tixeiras. Unha ca pintura moitas faltas tapa e mais que cara parécelle un mapa. Pero entr'elas hay unha engordou demasiado pois ahora non sale a calle ten que ter moito cuidado. non se enfurruxe a seseira das rapaciñas d-Ourense porque son muy bonitas o decir de moita xente Pra cazar marido ela moito inventa (inda e noviña anda nos cuarenta) Pois non sale a calle porque teme resbalar en unha casca de plátano e poderse matar. Tampouco a "Pantorra" efecto xa fai pois e moito corriente incluso na nai. O ver o mociño que ven nunca orquesta regáñalle os dentes igual c'unha besta. Sin embargo unha de'las ven veces resvalou pero tuvo moita vista e non se lle notou. Solo a solución si casar queren co pai pague ben pra que lla leven. 476 Pasa nas provincias sexamos así pero o mal exemplo dano os de Madrid. Co nombre d'spar fixeron sociedad y'as tiendas pequenas han-nas levantar. Deixan n'aldea a muller y-os fillos e vanse pr'America a ganar os cartiños. Pra tanto lacazan o mundo está ben feito pois traballa preles xente de proveito. Con esa sociedad os Supermercados veránse cada día mais fastidiados. Pois e de ignorantes opoñerse os beneficios anque son sacrificios para os beneficiados. Centos de labregos furgan na terra pra qu-estos y-outros enchan a talega. Sempr'hay descontentos non se pode evitar porque sea como sea teñen que protestar. Non critiquen tanto nin falen en balde e apollen en todo o señor Alcalde. Crian marraus con moito sudor e gardanse pr'eles sempre o peor. Imos empezar po'las leiteiras pois fan moitas mezclas dentro das caldeiras. Tamen dos do pescado temos que decir que manexan os cartos como si fora serrín. Esta xentiña e tan atrasada que venden os xamós e comen ensalada. E pra medir ladean ben o cuartillo pra poder decirque vay ven medido. e asi a trampa esconder Traen o pescado de a de quince dias e fano pasar como si fose do día. Señores entendidos déronse de listos deixando sin xente los Ultramarinos. Si alguien lle protesta que o leite e mala enseguida din qu-e pura de vaca. Está o noso mayo sin coñecemento sobre a campaña do abaratamento. Quixeron meternos estaremos sturados Os do Ayuntamiento deixamos en paz pra da emigración poderlles falar. Subiron as fabas leitugas e noces y-o que mais subiu foron os altavoces. A ises mercados tes que levar cartos y-os ultramarinos lévalos fiados. E de pena ver a tanta xentiña que pra lonxe vay da nosa terriña. Sacaron as cornetas por estar muy altas ahora quedaron campañas por gaitas. No barrio do Puente tuveron reunión certos señores por esa cuestión. Casi todos son labregos que cansos están de traballar na terra sin apenas ganar. Están xa faguendo unha comisión pras festas do Corpus darlle un empuxón. os "Supermercados" e dentro de pouco 477 E nos que sabemos que van ter gran fama vamos a decirlles algo do programa. As verbenas iste ano tamén se farán no Jardín do Posío pra poder cobrar. O c'o pilotaba ten que ser machote e hay quen asegura que veu o lingote. Abrá unha "tourada" no palco da banda un concurso libre de queixos de Holanda. Tamen conseguiron poñer de repente na calle Luís Espada alumbrado fluorescente. Todos os braos o corpo pide que se refresque co gran refresco "Iris" Estrenará ese día a Banda Municipal unhos traxes novos todos de percal. ¡Ei Carbelleira terriña a nosa! os supermercados mellores son os da Ciosa. As playas e terrazas acuden a miles e todos exijen o gran refresco "Iris" Que monos que ricos que ven estarán ganarán mais sueldo e millor tocarán. O do parque San Lázaro e mais o do Couto tratan muy ben a xente cobrándolles pouco. Marcas hay cen calidades miles pero non superan o gran refresco "Iris" Carreira de burros con calzós chanchullos batalla de flores tracas e estadillos. Teñen carnes de Lugo pescados de Marín Conservas e bos Viños que arden nun candil. Entramos en Ourense pol'a "Ponte Vella" por ser a grandeza dista nosa Terra. Din que imos ter moito donde gastar os cartiños envienos da lá. Xa sabe todo Ourense que son os de mais fama por que teñen os articulos o mellorciño de España. Tuvemos.noticias cun-ha fonte "quente" atrai a'tencion de tod'o ca contemple. Deixemos as obras pra lles comentar o que serán as festas dista ciudad. A capital de Orense será unha gran ciudad con hermosas playas e un gran puerto de mar. Férvelles a auga nun sitio colocado que tod'o forasteiro quédase pasmado. Moitas verbenas e moita alegria tamén habrá algunha romería. O quince d'Abril quedamos pasmados vendo un avión encima dos tellados. Vímonos colmados dispois de larga espera dun Supermercado digno desta Terra. Carreiras ciclistas partidos de futbol e non poden faltar as carreiras de burros. Deixou c'a boca aberta a todos os marchantes pois fixo acrobacias escalofriantes. Co nombre de "Ciosa" montouse iste mercado precios o alcance de todo Ourense. 478 Disda misma casa podo usted chamar e levanllas cousas da millor calidad. Pra refugio de barcos en tempo de inverno habrá instalación no Pozo do inferno. Pronto veremos na playa do Miño arrancar a xente pra la os domingos. No barrio do Couto por ser popular montou esa casa un-ha sucursal. Seguindo mais arriba cerca do cumial estará enclavado o puerto comercial. A terra que votaron pra poder andar trouxerona importada da lá de "Barbadás" Pra comprar barato e cousa sabrosa vaya ho mercado d'a casa "CIOSA" No campo da feira e seus alrededores levantaranse industrias de barcos e armadores. Deixemos a playa e imos comentar as obras do Barbaña que están por acabar. Barrerán as calles con coches escobas e daranlle os guardias unhas porras novas. Desde Reza as Caldas habrá embarcadeiros e muelles especiales pra barcos petroleiros. Iste mayo cree que tendrán que pasar un par de siglos antes d'acabar. Abrá grandes premios no rio Barbaña pros pescadores que pesquen ca caña. Muy pronto veremos a flota carioca en visita de honor o barrio da mioca. Non podemos decir que mais tendremos pois inda o a d'acordar o próximo pleno. Igual que no futbol pra que a salú non peligre habrá que buscar os espacios libres. Ano tras ano día tras día as obras de Orense suben en categoría. Ahora si que o pueblo pode estar contento cas actividades do Ayuntamiento. Quedamos sin arboles e outra cousa millor non tendran as parexas donde facerse o amor. Iste ano fixeron grandes proyectos para logo gardalos na caixa dos recuerdos. Engrandecen Onrense a tortas e dereitas e non e de broma que son obras feitas. De todos os proyectos o mais encomiable e convertir o Miño en rio navegable. Din que van pasar os barcos po'lo Miño desd'a Guardia e Tui hasta Barra de Miño. Xa solucionaron todas as xestiós e fan o palacio de comunicación. Ganará o barbaña pois sendo consecuentes tamén hai que millorar os pequenos afluentes. Si pol'os proyectos fósemos mirar Ourense sería unha gran ciudad. 0 peor do conto que van de fociños contra posición de algun-os vecños. 479 Compón esta chusma certa camarilla que non lle interesa ver esa lucecilla. Este tal progreso moito lle molesta por ser beneficio da clase modesta. Tanguelos do rego i-o c-o camiño torza si non vai as voas facelo ir a forza. Deixemos as trouladas que son a nosa ilusión faremos do plano da nosa población. Navegable o rio e feita a nosa playa veremos moitos buques no puerto da Barbaña. Nos calles non hai socavós temos boas plazas d'abastos c-o presupuesto que hai non se poden cubrir gastos. Armouse un lio tan grande peor co do Congo que os pobres propietarios andan todos tolos. Esta gran obra será colosal veredes como Orense ha de prosperar. Por esta ciudá d-Orense tamén hai que decilo fixeron mais en catro anos coutros fixeron nun siglo. Con tantas zonas verdes pra facer xardís e pra facer unha casa hay que ir a Paris. Churros, mantecados hasta incluso purgas pra faguer turistas pra mirar as Burgas. Temos a Diagonal orgullo d-os orensanos pero seica lle falta a rua un metro por cada lado. Que marchen pr'Alemania os nosos obreros por que en Orense sobran jardineros. Tamén vamos a falar do noso Ayuntamiento qu-é o millor d-o mundo pero d-o mundo inteiro. A Calle de Ervedelo según dicen os veciños tal como a cousa che vai hai calle pra-unhos aniños. Deixemos ahora esta cuestión pra que a arregle o pueblo y-a corporación. E a chavola dos cucos dos c-apenas che fan nada pero pra chupar os cartos andan listos como arañas. Din que da alma o espello e a cara e todo Ourense leva reflexada. Ahora en Orense hay grandes novedades pois dicen que o Miño vay a ser navegable. Tamén cuidan da ciudá con todos esos cartiños a prueba está nas calles e a playa que fan no Miño. Eso dos meneos y'entorno de ollos esta mais gastado c'a cocer os hovos. CRÍTICA DEPORTIVA O Orense na segunda fai moi bo papel pero si pasa a primeira non se podrá sostener. Pedimoslle a Directiva o mister Nando e o Roque xugadores que non sirvan lles den o pasaporte. Dicen os vigueses os d-a ciudá d'o "aceite" c-o Celta puxo o Ourense entr-a espada i-a parede. A cidade de Ourense// estavos moi contenta// o equipo funciona // e os socios aumentan Temos bos xogadores// e un gran porteiro// pronto da segunda // será o primeiro 480 ESCOLMA DO ANO 1962 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Non se lavan nin peinan non saben fregar a casa e por non coser a roupa andan con ela rachada Todas gastan tanto luxo que semellan millonarios e hay moitas que na casa non teñen siqueira caldo As nosas mociñas están todas elas tan tolas que non hai por donde collelas Algunha que non sabe pegar un solo botón e o pobre do marido ten que coser o calzón De solteiras todas son muy cariñosas e limpias mais despois de casadas sombos unhas cochinas Pra elas non hai veda en abril ou maio estan sempre de pesca por si pica algun "payo" Eu sei dunha muller que despois de casada púxose a faguer o caldo e tiña o pote sin auga Solo a solucion si casar queren co pai pague ben para que lla leven E cuando pica algún no Auria ou no paseo parecelles que acaban de ganar un trofeo Cando botou as verzas o pote xa rechinaba esplotou feito unha chispa e levoulle unha queixada Non saben lavar platos nin fregar unha cociña solo aprenden a pintarse e andan debaixo pra'riba E empezan enseguida a explotación que iste negocio é de verdadeira ocasión Outra fixo unha tortilla ya sartén estaba afumada e cando foi a comer o que comeu foi borralla Andan de baile en baile que parecen anduriñas enganchadas nos rapaces como o gato nas sardinas Os cartiños do home tiñan que ser de goma para chegar donde quere algunha tragona Agora que xa falamos das mulleriñas casadas falaremos das mociñas que son unha monallada E ver as rapaxas na calle tan xeitosas con andar de anxos e caras de rosas Empezan por vermut mais tarde un helado e fumar tabaco rubio tomando un combinado Cando teñen doce anos xa queren parrafear xa lles gustan os mociños e xa se empezan a pintar O peor do conto e velas na casa sin cremas nin pinturas que de medo espantan Así queda o "payiño" de algunha señorita mais farto que o demo da auga bendita Andan moceando todas cheas de razón presumen de moitos cartos e non teñen patacón Con eses peinados que poñen de sombreiros e enrriba das cabezas semellanse a palleiros Pois todo iste gasto non hai quen o resista como o mozo non sea millonario ou estraperlista 481 CRÍTICA LOCAL-SOCIAL Preparan o potaxe con toda a frescura venenos vender "leite de vaca pura" Os pobres orensanos están todos chorosos por o que se gasta en proyeutos costosos Ahora venlle o turno as actividades do Señor Alcalde ios nosos concejales Vamos falar un pouco das leiteiras que para ter mais leite remexen nas caldeiras Todo e presupuestos todo papeleo todos a "chupar" dos cartos do labrego Vai a demostrar o señor alcalde que seu nombramiento non e dado en valde Hay unha leiteira que mungue na marela e para ter mais leite mexa na caldeira Do noso Puente temos que falar co pobre de vello haino que inyetar Do casco de ourense teñen gran empeño en modernizalo estilo Madrileño Esta leiteira xa non anda ca leite pois puxose rica a conta da senté Estase agrietando e a vista está que si non lle valemos baise derrumbar Temos moitas cousas que atraen os turistas para que nos visiten e deixen divisas Outra leiteira que e de por aca que os cartos que gana son pra se pintar Pedimos con xusticia e co corazón que se arregle o puente que é o noso honor Pero os extranxeiros que veñen a ciudad pasan de largo a gran velocidad Querese pintar pra ver sei engancha algun mociño que caiga na mangancha Felicitamos de corazón o Ayuntamiento pois coas melloras o pueblo ten contento Cando algunos queren quedarse a dormir por falta de hoteles teñen que fuxir Traen un cheiro tan mareante co pasar xunto'elas caese un para diante Vexo con agrado e demostran civismo as normas aplicadas o gamberrismo O noso consello bastante certeiro e que fagan cama na alameda de Cruceiro Dentro da tapa da caldeireta traen un espelliño ya barriña violeta Hainos mangantes e trasnoitadores que debian aplicarlles os castigos mayores Falase de un Parque pro noso recreo en Cima da Costa muy cerca do Ceo O tema das leiteiras, foi unha gran preocupación para os maieiros durante moitos anos. 482 ESCOLMA DO ANO 1963 LOCAL-SOCIAL Iste e un mayo como poden ver de mil novencentos e sesenta e tres. Pois si ben se mira non hai diferencia entre cuatro reas e trinta cadelas. Será de gran disputa e pondrán tal tesón c´algunhos si non morren irán o cagarrón. E un mayo probe por a condición en que nos deixou a estabilización. Vista de este modo a suba e pequena y-o tanto por cento solo e o cincuenta. Serán en fin as festas de tantas maravillas que habrá moitos premios nas caixas de cerillas. Non hay nin cadela pra poder mercar e moitos comercios van ter que cerrar. Si se botan contas como fai a empresa que o cabo do ano solo teñen perdas. O mundo está revolto y´atmosfera cargada ou ven un vendaval ou ven unha riada. Antes viñan cartos desde Venezuela pero escorrentounos tanta intrequedencia. Y´asi desta maneira ca xente entendida que pase un rato alegre e non salga aburrida. Esto da emigración evos e tristeza os campos perdidos xa solo hay maleza. E gracias que ahora coiste novo Alacalde van volvendo as cousas o seu vello cauce. Tamén sera de medo a baixada do miño con piraguas de plástico e con moito brillo. Siguindo asi unhos anos quedaremos sin nada e comeremos viruta como un burro do Parada. Suprímense os impuestos arreglase as calles y-hastra no cruceiro van a facer un Parque. O Presidente das festas tenvos proyectado facer cosas de balde pro necesitado. E cando te queixes de door de ventre daranche de remedio copas de aguardiente. Con moitos columpios moitos triquitraques para que brinque xuntos todolos rapaces. Pois todos istes anos éravos de pena solo disfrutaban os que tiñan tela. E por falar de todo o que vai sucedendo contaremoslle un conto que pasou no inverno Con tantos buratos non hai que extrañarse de que os autobuses suban o viaxe. No Trofeo do Fútbol pra que haya emoción traerán un equipo da nosa rexión. Do alcohol metilico Vamos a falar por unhos ladróns hobo que mortes lanmentar Mataron moita xente// eses sinvergonzas// ogalla lles caian// cen anos de cadea. 483 Hai comerciantes Nesta ciudad Con moitos cartos E pouca dignidad Falase tamen Dun gran matadeiro Comeremos vacas vellas Cocidas no caldeiro Vendran reforzados Con grandes armaduras Pra conteñer o ataque Das nenas "caras duras Bebida da morte en Ourense y España Estes caballeros De mala entraña Novos autobuses Son de maravilla O malo e que non se escapa De pasar po-la taquilla A emigración tema do presente vai a deixar o país sen xente Todos tiñan coche E andaban o ultimo grito E envenenaban o pueblo Co alcohol metilico Xa os velliños Poden gozar Con coches tan longos Podense sentar Vanse pra fora os nosos labreguiños pra vir logo co aiga e darnos nos fociños. Deixemos a estes señores Que son de pericia Xa se encarga deles Ahora a justicia A xente nova Esta moi disgustada Iba moi agusto Em forma de empanada Din por eí adiante Os moi enterados Que veremos os da pluma Sachando nos sembrados A nosa alcaldía E algo de suspense Vai a meter mau A casi todo Ourense Orense progresa A gran velocidad i- a estacion de autobuses sera unha realidad Com istes operarios Tan refinados Veremos grandes cousas Quedaremos asombrados. Arreglara calles Tamen fara aceras E moitos xardis Pros mozos calaveras Estes ano as festas sera algo ideal todos gozaran sin gastar um real. No hotel e no bar E na cosa e na fonda Presentaron a sua obra A patata sin sombra Amolou as paexas Con feitos materiales Ahora hay luz En todos os portales Vendra tamen O "duo dinamico" Chegaran os pobres Cheos de panico. Dos tendeiros Habria que falar Pues non se cansan De estraperlar Este ano nas festas todo será moi bonitiño mais se non o é que sea pouquiño Coñezo un señor que sabe de inglés e moito presume cando firma os papei Non e mentireiro, e nonpode calar; critica sen medo ao mundo enteiro. As autoridades están enteradas que temos unhas ruas queestan escaralladas. Ahi vedes un Maio ben ornamentado, eche moi hermoso e tamén aguilloado. ¡Escoitade todos! ó maio lixeiro lembrade o que pasa no mundo.enteiro 484 CRITICA DE XÉNERO: MULLERES (*) (*) Reseñamos a primeira premonición, sobre a posibilidade de que no futro, haberá mulleres exercendo de Concellais. Hoxe búscase a paridade. Agora c´as mulleres levan o pantalón. As nosa mociñas Estan moi disgustadas Con tanta competencia recurren a pintura e vese cara a cara que unha basura Sei dunha rapaza desas da pintura que pra embarruntarse vendia levadura Anda, detrás dos mozos En procesion po-los bares buscando quen lle pague o viño i- os calamares por todos os jefes y´en caso de letixio faranvos de Xueces. ya hora da comida levará co cazo. Si vas a unha oficina abundan as mulleres e temolas tamén en moitos talleres. Sonvos as chivatas deses jefecillos controlan o traballo e si fumas pitillos. Son moi estimadas Serán embaixadoras e Graduadas Social e na Corporación habrá algún Concexal. No caso de guerra Ira un Escuadrón fumando un gran puro y´armadas de bastón. Y´aquel que retroceda daranlle un estacazo E pras Oposición levarán a plaza aquelas que de tipo teñan mellor traza. Serán Xueces de linea no xogo do balón yo que cometa falta quedará sin pantalón. A CRUZ DE MADEIRA QUE EXPLICA A CRISTIANIZACIÓN DUNHA FESTA PAGÁ. 485 ESCOLMA DO ANO 1964 CRÍTICA POLÍTICO-SOCIAL Xa chegou o mayo anunciando primaveira e traevos como vedes unha tasca de feira. O Presidente das festas tenvos proyectado facer cosas de balde pro necesitado. Empezaron ca limpieza por lla facer pagar a todo o que queira poderse limpiar Chegou o Tres de Mayo festa de Santa Cruz chegou a primaveira que da calor e luz. Pois todos istes anos éravos de pena solo disfrutaban os que tiñan tela. A Escuela de música é muy funcional pra que logo non axa nin Banda Municipal O vir as anduriñas podes respirar o inverno crudo podemolo deixar. O Trofeo do Fút-bol pra que haya emoción traerán un equipo da nosa rexión. O servicio de Bombeiros. é muy modernizado fai moito fregado pero é no adoquinado As festas iste ano serán de admiración y´asi teñen pensado os da comisión. Será de gran disputa e pondrán tal tesón c´algunhos si non morren irán o cagarrón. Van a millorar este gran servicio pero é pra cobrar todo o estropicio Pois pensan traer Toreros de pistón que se arrimen os touros penetrando algun pitón. Serán en fin as festas de tantas maravillas que habrá moitos premios nas caixas de cerillas. Ai un cobrador Todo un gran señor que mais se parece a un ruiseñor Y´asi desta maneira ca xente entendida que pase un rato alegre e e non salga aburrida. Como o mayo iste ano con esto da emigración evos unha tristeza nos campos soio maleza. Son moi educados. cando van montados parecen criados na térra dos nabos Sera un plato forte velos sangrar po la barriga y´asi todos conformes pra que non se diga. Acabamos de chegar da vila de Parada e vámoslle a. contar moita trapallada Deixémolos quedar que podan descansar ainda que outro día nos volvan fastidiar Tamén sera de medo a baixada do miño con piraguas de plastico e con moito brillo. Temos en Ourense gran Corporación que quere facer unha gran población Nova Corporación no noso Ayuntamiento eche xente nova pero de conoceniento; 486 Van iluminar o que non está alumbrado pero teñen voluntad e ian de lógralo Iste ano non podemos criticar as leiteiras pois agora; cas botellas acabaron con elas Durante todo o vrao Pon nil a terraza Pra que calquer mozo Valla ca rapaza Tamén os da limpieza Vánchese esmerando pois as nosas calles estanche limpando Levántate Mayo xa e hora; de calar evámonos pr'a casa a calle do-Víllár Vanlle moita xente Con moita razón Pois eche fresquito E ten Televisión Antes non limpaban pois tiñan que tapar os baches das calles qu'están sin arreglar Nova Corporación No noso Ayuntamiento Eche xente nova Pero de coñecemento Un bo repetidor Teñen que colocar Na torre de Orense Que está pra s' acabar Tanén felicitamos o concejal dos xardís pois estanlle pondo capullos e alelís Van iluminar o que non está alumbrado Pero teñen voluntad e Hanche de logralo Agora en Orense Non comemos grelos Pois baixou o polo As patacas i'os huevos Alá ond'ó Posío: fixeron un xardín pra c'oBarandela s'aproveite d'il Pagan os veciños A iluminación E todos a queren Baixo o seu balcón O polo levárono Para o Porriño i-o salto de Castrelo lévanos o viño Durante tod'o vrao pon n'il a terraza pra que calquer mozo valla ca rapaza Tamén os da limpeza Vanchese esmerando Pois as nosas calles Estanche limpando Todos estos versos saldrán na región pois os que foron Alemania non mandan un renglón Vaille moita xente con moita razón pois eche fresquiño e ten Televisión Antes non limpaban Pois tiñan que tapar Os baches das calles Que están sin arreglar Iste ano non podemos criticar as leiteiras pois agora c'as botellas acabaron con elas Todos estos versos saldrán n.'a Región pois os que foron Alemania non mandan un renglón Tamen felicitamos O concejal dos xardís Pois estanlle pondo Capullos e alelis Agora ven'aleite moi preparadita pero pra nos perdeu a gracia que tiña E da nosa Emisora e millor non falar non puxeran outra e tiverona que ampliar Ala ond'o Posío Fixeron un xardín Pra c'o Barandela S' aproveite d'il Levantate Mayo xa e hora de calar e vámonos pr'a casa a calle do Villar. 487 COPLA MOI CURIOSA E IMPORTANTE EN CANTO Ó SEU CONTIDO (PROCEDE DE VERIN E ESTÁ FIRMADA) Concursa um maio de Verín e presenta unhas coplas moi importantes, porque de maneira moi clara, amosan o verdadeiro senso de ruralidade desta festa vencellada á Santa Cruz e á Natureza e polo tanto tamén, ás peticións á nai natureza, para que o ano sexa bo e as colleitas abondosas. Fala" do mês da Contribución"e isso é importante, porque nas nosas aldeas tíñase moito em conta esa data e resultaba moi normal escoitar a seguinte frase entre os habitantes da aldea " hay que ir a Ourense, que neste mês hai que paga-la contribución" e tamén esta outra: ¿ Manolo fuches paga-la contribución.......? Na actualidae esta situación apenas se da debido a que a modernidade e sobre todo a comodidade fai, que se docilien todolos impostos, e sexan as entidades bancarias as que o fagan directamente, o que se bem é certo que resulta cómodo, non é menos certo, que ás veces presenta algunhas sorpresas. Fala a copla de que" xá temos Toén" e isso quere decir, para os que non teñan referentes, que na localidade de Toén atopábase o único Sanatório para doentes da cabeza (chamado " o sanatorio dos tolos") e, o tal Cabaleiros que nomea era o médico Dr. Cabaleiro Goas, especialista que os atendía á sazon. Hoxe em dia vive o seu fillo Dr. Cabaleiro Fabeiro, que tamén é medico da mesma especialidade. A continuación transcribimos dita copla. PRO CONCURSO DOS MAIOS EN 0RENSE Eu xa o sabía meu maio, quiste ano ves garimoso, véuche un abril moi bó, e tés que ser frorido i hermoso: Iste ano non mandes xiadas, ¿Te lembras da Santa Cruz? ¿Xa fai dazanove anos? que arrasaches, o traballo e a virtud. Non te metas, cos labregos, que levan moito traballo, e as veces: falos xurar, pro non din mais que carallo. Ti eres bó e mimoso e tés a flores na tua mao, non toques o birimbao, e respeita os paisanos nosos. Maio longo de 31 días, fas traballar demasiado, xa pensas que tés; criado, no labrego. Moito xudías. O mes de faguer a contribución, os días com as chaquetas de pana, non tés porque tirar a gana,: de qurer ser un bribón. Maio, meu maio, pórtate ben! e pro ano que ven, falaremos ben de tí, e senón mandamoste pra Madri.. ¡Ten coidado que xá temos TOEN!'¡Pórtate bén!e senón te pechamos, falamos com Cabaleiros e xa verás como te tratamos. ¡MAIO PÓRTATE BEN! Por: Alberto Rodríguez Salgado Olivan, 11 - S, Lázaro. VERIN 488 ESCOLMA DO ANO 1965 CRÍTICA LOCAL-SOCIAL Fixemos as coplas algo achafalladas, c´a prensa non fala destas trapalladas. Facer novas playas, novos restorantes, Clubs de francachelas e cousas picantes. Moitos mocosiños Non teñen que facer Métense cos ancianos para se deverter Nin prensa nin radio dicen as verdades, porque-iles presumen ser profesionales. Facer cousas novas, cousas futuristas, solo cavilando que veñen turistas. O Mayo florido, n´esta primaveira, fala nas suas coplas de Galicia enteira. Tres cousas famosas ten os orensanos, tres cousas moi nosas das que nos gavamos. Y´asi andando o tempo, todos placenteros, finaremos sendo d´iles camareros. As catro provincias da nosa terriña, as catro padecen o mal da morriña. A playa do Miño, que foi moi sonada, cando a inauguraron fai tres temporadas. Fora c´as industrias, vayan pra-outro lado, que traballe o demo, que-un condenado. Lugo ten a fama por amurallado, e n´esas murallas estache encerrado. Agora a coitada, en vez de bañistas, fai os kilovatios pros electricistas. Tamén das vacalouras temos que falar de moitas falcatruadas que fan na capital Y´as poucas industrias que teñen montadas son cos embutidos y´outras trapalladas. A Torre d´Orense, moi alta e garbosa, que grita a puxanza da provincia nosa. Andan en bandadas comas gaviotas sin respetar a nadie e sin facer outra cousa ¿E non se podrian facer novedades sacando dos navos cousas industriales? Y´a terceira cousa das tres renombradas, os cafés cantantes c´oas andaluzadas. A istes gamberriños ailles que facer traballar de pico e pala no mandalos a barrer Fabricar fariña ou fibra textil, líquido de frenos ou gas de candil. Xa solo nos falta, en plan de veleta, facer un casino con "taco" e ruleta. Dios fixo a Eva Dios creou a Adán por eso a muller temos que respetar En definitiva a veciña nosa solo ten d´industria a-industria Fenosa. Puxeron Ourense coma gran cidade//cunha alta torre//e ala en Oira e unha boa praya 489 Tamén Pontevedra ten industria nova, que dá malos cheiros nas casas e fora. A casa Publibia ten instaladas, flamantes carteleras por tempo deseadas A carne de terneira non a podemos comer, a gracias si a conxelada nos a queren vender. Y´a sua maneira, inda que de nome é a celulosa, chámanlle a "peideira". Tamén autorizou a instalación, de grandes carteleiras na nosa población. O "Yago" siñores ainda está pechado, ten boas vacación non debe estar cansado. Vigo e-os vigueses, inda que rabeen, son de Pontevedra, son pontevedreses. Farán a propaganda máis eficiente, dos espectáculos que haxa en Ourense Os peixes tamén subiron de contento, e algús se creen que por pouco tempo. E como ten fama de traballadores, iles son obreros, y´os-outros señores. O Palacio de Justicia sigue a ritmo acelerado, e calcúlase que pra o ano pensan telo inaugurado. Piscinas farán no campo dos Remedios, e te podrás bañar por moi poucas perras. Aquela Coruña que eu conocía, acabou con ela a refinería. O ponte sobre o Miño que están facendo, xa o estou vendo. ha quedar moy bonitiño O noso puente que hay no Polvorín cando o terminen son eu un bailarín. Quere a carne compararse ca nosa aviación, pois sube sin conformarse en ista población. A moita población do barrio do Couto, andará con satisfación dun lado a outro. Que terminen o puente fainos moita falta porque os peatós temos que andar dagatas. Merluza conxelada e polos de granxa, platos consumidos en mais abundancia. O noso Ayuntamento ben asesorado, flamantes papeleiras xa ten instalado. Pra subir o camiño que hay pra carretera parece un despeñaperros ou unha cordilleira. Algús taberneiros quixeron subir, as tazas do viño e tiveron que desistir. A calle Dr. Fleming sigue crecendo, cos moitos viaxeiros que está collendo. Temos un home que temos que nombrar cas suas parodias e sensacional. Agora a despecho por non subir o viño, suprimiron o completo que he o mismo camiño. As obras no Barbaña parece que tronaron, xa que a canalización fai tempo que a pararon. Ese home noso e o Xeixadelo o home mais home que baixou do ceo. 490 Tamén das leiteiras temos que falar que queren presumir vindo pra capital. O color dos autobuses novos na circulación, daye o servicio outra distinción. Por que hay un refrán que antes lles diría que un home e un home e non unha María. Unhas traenas limpias outras mal lavadas outras en vez de traer leite traen unha caldaraxada. As grúas giratorias que hay na población, progresan un contento a boa edificación. Das festas de Orense temos que falar porque as nosas raparigas teñen ganas de bailar. E hay moitas leiteiras que queren presumir yos domingos van polo paseo de moito postín. O xogo das canastas xa ten proporcionadas, a seus entusiastas moi boas xornadas. Pero pra bailar cóstanos diñeiro pra entrar as verbenas zúmballe o pandeiro. O Mayo das Burgas, O Mayo dos nenos, foi feito pros homes por nenos pequenos. O fútbol xuvenil o deben fomentar, pois saldrán dil xogadores de calidad. Eu creo que nas festas esto non pode ser cobrar tanto o Ayuntamiento e nos pasar sin comer. Na nosa alborada damos bos consellos pros burros que soltos van sin aparellos. O Ourense xa baixou a terceira división, cantos disgustos papou a sufrida afición. O único que nos gusta e nos fay agrado e a batalla de flores e o alumbrado. Teñen unha frase feita con esmero: "sea donde sea nadie é forastero". O Couto iste ano terá que xogar, co Ourense seu paisano é ó ha de ganar. Tamén a fonte está muy bonita llos xardís pola noite cas suas bombilliñas. Tamén refinado, por refinería, o-equipo baixa de categoría. Eiquí está o mayo mayo do ribeiro que canta muy ben por pouco diñeiro. Este ano os do Puente anlles decir que contra as nosas festas queren competir. As catro provincias da nosa terriña, as cotra padecen o mal da morriña. O viñiño tinto e boa medicina pa curar as penas millor ca penicilina. Pero anda que revente eso non pode ser cas nosas festiñas temos que vencer. Iste e o Mayo mais parrandeiro, que saca do sayo o millor noticieiro. Este mayo noso ten que cantar as altas yas baixas da nosa capital. Por que os do Puente son un os fanfarrón contando das suas no nos hay millor. 491 Chegaron os Maios ledos e airosos, coma todo-los anos, sempre criticos Somos dala arriba non imos calar mentres outra vida non nos queiran dar. Estan moi contentas volven tolo o persoal e que llo pregunten as mozas en xeral. Poñanse de acordo menos caralladas que xa estamos fartos de tantas trouladas Votamos en falta a oportunidade de vivir felices e comer perdices. Xa imos calando que hai que marchar para o noso barrio e para traballar Tocan ben os gaiteiros estanche moi ledos hai que pagarlleben que non che son parvos. Somos estudantes dun colexio calquera queremoslle contar o mal que nos queda Canta xa cuco na eira do pan esperando o arado levado pola nosa man Que gasten os cartos en cousas prao povo, xa estamos fartos, de pagar a tanto bobo. Se pretendes tomar unha manzanilla vaite a estación que hai ten cafetería. Presumen moito porque teñen o Kar pero a Batalla de Flores no no poden comparar. Moitos senten pavor. aos pufos de carallo, tamen o Banco Pastor esta metido no allo. Somos dalo arriba non imos calar mentres a cobiza non deixe de amolar. O noso xurado pedímoslle perdón pero nos escribimos o que nos dita o corazón. Rematan os maios con mais pena que ledicia xa viran outros anos de fartura e sen malicia. Tamén os dos Bancos pensan en mercar co diñeiro doutros é moi fácil xogarr. Andan muy chulas en busca dun rapaz pra levalo pa aldea e aprendelo a sachar. Somos dó San Pedro e vímoslle cantar as coplas nos maios dende o o noso lugar. Seguindo cos Bancos son bastante ladróns cóbranche intereses ate deixarte en calzóns. Llos pobres dos homes teñen que aguantar aturar as mulleres sin poder rechistar. Os nosos rapaces baixan sempre a cidade non temos lugares nos que disfrutar Somos dó San Pedro non imos calar mentres noso barrio sega sen arranxar. Porque si rechistan ou queren protestar entre a filla ya sogra sabenos calmar. Música, cine e bailes deportes e comida, son os ingredientes contra tantos indixentes Dende fai un tempo mandan as mulleres oa pasalo tempo ¡as que veredes!. Podenos matar e con moita razón por ser tan faladores e tan criticós. 492 ESCOLMA DO ANO 1966 CRÍTICA LOCAL-SOCIAL Falando de todo temos que nombrar ós moitos turistas que veñen ver a nosa capital. A playa que van facer vai estar tan ben que van poderse bañar os chicos ye yés. As pistas da feira vanas arreglar que así nin os coches vos poden andar. O primeiro que ven é a fonte das Burgas pois dicen que son muy boas pras verrugas Xa ven para Ourense o señor Barreiros para ver si así non marcha tanta xenté pro estranxeiro. Tamén as festas típicas van a rexurdir pois houbo un Concejal que o soupo decir. Tamén en Ourense estámolo vendo os turistas que veñen yo puente caendo. Tamén do Sr. Barreiros queremos falar que quere que progrese a nosa capital. Pra que así rexurda teñen proyectado que o cobro dos postos sea moderado Este noso puente e o puente vello que cuando o areglen xa non ten remedio. As factorías que vai facer van estar tan ben que hasta poderán traballar os chicos ye yés. Viuse no San Lorenzo moita decadencia o pulpo nos bares brillou pola sua ausencia. Tamén do laceiro temos que falar das moitas falcatruadas que fai él na nosa capital. Dos nosos autobuses temos moito que falar porque estamos esperando tarda media hora en pasar Pagar por un posto quinientas pesetas pensan que pra parvos chegan os poetas. O mismo señor e muy competente pois ten candar acompañado dun axente As nenas de Ourense vanche muy presumidas e cando ven un pobre non lle dan alternativa. Vai de salto en salto o conde da Fenosa e ten no bolsillo de millós unha rosa Tamén da Torre temos que falar que é o orgullo da nosa capital. Tamén da Caixa d'Aforros temos que falar que queren comprar toda a nosa capital. Vai de salto en salto o precio da luz e ninguén lle da o alto ós postes da luz Esta Torre nosa que hay na nosa ciudad faise mais larga ca obra do Escorial. Dámoslles as gracias á Corporación por que algún proiecto está en construcción. Evos un señor todo bondadoso hasta o nombre d'el evos Xenerosos. 493 Que o Barrio do Couto sea agradecido e pidan unha calle co seu apellido. Qu'iña temos moito que lle agradecere non polo que fai: ¡polo que ha faguere! Como sube a carne por arte de máxia temos que voltare á antropofaxia; Pensan terminar con tanto apagón pois temos direito á iluminación. Pois, cecais co tempo e con unha caña halle pór remedio o río Barbaña! E vél'eiquí tendes unha solución: ¡miudo banquete dá a Corporación! Por exceso de chuvias ou por escasez quedamos sin luz dez veces no mes Hoxe foi dabondo con que, o río caseiro, lle sirva cidade de vacuadeiro. Os mozos da capital que van pa Alemania cando chegán alá dan volta para España. E xa que a provincea sudenseroladae tan esquecida com'a abandonada. E ises que rexouban da Corporazón. ¿me leve o Demo se teñen razón! Tamén os das aldeas queremos criticar que marchan ca idea de aforrar Compre unha laboura por seu surdimento, porque, ó fin i-o fallo, é o noso sustento. ¡Ou, río Barbaña, porco e lacazán...! ¡És "negra sombra" de todo ourensán! I'e que non pode ser que aforren tanto e o pasen tan mal e pasen sin comer No escudo d'Ourense xa non pinta nada a ruinosa ponte tan cacrexada Coa tua podremia e co teu fedor, chegas hastra o meio da Praza Maor, Aló en Almería caíu un reactor e si a bomba estalara non queda un señor. Está derrumbada polo meio e meio, e ninguén se estreve a lle por remedio. ¡Maila á tua nacenza! ¡Maila a túa nai que pareu tal fillo do Demo, teu pai! A mitá de España ibase pró ceo encora e cativa como está de arreo. Mais no canto d'ela, ben podiamos por a toda a "plantilla" da Praza Mayor. Siguen as leiteiras "fabricando" leite; os "Ultramarinos" misturando aceite; Parece mentira que recién estrenado esté o ponte da carretera de Celanova tan estropeado E que nos perdoen polo estrevemento eiquí non vai nada contra-o Axuntamento. Suben as patacas, róubannos no pan, e nos com'as olas que veñen e van Para'as Festas de Ourense hay feito un gran cartel i'o número "bomba" será o Raphael 494 Andan as ye-yés louquiñas de emoción i'o probe do rapaz quedará sin un botón Pois a nova feira e unha cousa moi boa inda que chova e neve nadie se molla. Sonvos estas festas moi nosas e vellas e vivirán sempre anque haxa reixas. Como elas son moitas i'os botós pouquiños quitaránlles os pantalós e hasta os calzoncillos. As troitas no Miño non vos teñen que comer porque no Barbaña encontraron que lamber. Por eso eu canto é canto moi forte, pois sodes meu pobo e deséxovos sorte. Hoxe o parte dice (non sei si acertará) que volven as chuvias a nosa ciudá. Nin pola outonía nin na pirmaveira, houbo quen fixera unha sementeira; Vos vinde prontiño esta nosa festa perdede o medo a quedar sen testa. I'os pobres veciños están máis que temblando porque, de ser certo, terán que ir nadando. I-os éidos que, outrora regaba o suor, réganse, arestora, con bágoas de dór. Pois xa aprenderedes dun mundo de loitas; mais hoxe soio é día de alegrías moitas. ¿Vistes aquil charco que hai diante d'Hospital? Non e o Mar Caspio pero non está mál I-emporiso, o froito do agro ourensán, caberá, con moito, no cunco da mán. Cantemos, e bailemos, que nos alegra o viño pois temos que andar, moi largo camiño. Con esta invernía medran as patatas pero non por iso iste ano irán baratas. E d'eiquí, siñores, iste noso prego: tratai de axudare ó noso labrego. ¡Moito quenta o sol no dia presente, parece que virá un maio moi quente! E como o paisano non afloxe o bulsón terá que mirar para elas e comer macarrón. Acercadevos todos as festas dos maios que traio pra vós moitos e vos regalos. Xa lle oin decir a mais de catro que émoi urxente cortar polo sano. Tame´n xa por fin hasta os nenos cantan vendo que no Couto a escola levantan. Para os que vides alá dende o Couto do barrio da Cuña ou tamen Picouto. Choive en Galicia tamen en Ourense soben a contribución pra afogar á xente. Evos nas Cabañas esta construcción seravos sin duda de gran admiración De Tras-Hospital ou de Vista Hermosa acudide todos, que a festa e vosa. No noso Concello hai imposto e de luxo tan soio merecen meterlle un estadullo. 495 CRÍTICA DEPORTIVA Contaime a maneira para non esbarar e a tanto boboo mandalo calar. Que nunca permitiches que moitos caciques, fundiran a terra, e zugaran nela. Prepárense señores para ver un partido con moitos equipos i un árbitro ido. ¿Quén pide nas rúas quén para o parado quén poide atallar que haxa tan pouco tacto Desperta meu neno e ponte de pe que andan os lobos a quen máis roer Para ver un partido prepárense señores, equipos afeito e moitos xugadores Nonn cumple promesas mais dan esperenzas a todos nos sobran burlas,e asechanzas Xa non teñas medo que tempos virán nos que a ledicia logo chegara Cantos xugarán do fútbol na cancha Eu non sei decilo pero España é ancha. Claro que fai falta moita mao dura para desta feira sair con farturaa loita sempre maio e non deixes de loitar estamos todos seguros de que vas a conquistar Tamén o Ourense e unha monada métenlle os goles e como si nada. Ourense terra da chispa! que nos viches nacer, e que nunca tiveche nin pizca de medo a perder. Serás unha ilusion para os nosos labregos que con toda a razón esperan todo de nos Están muy animados os do Deportivo porque queren desquitar o que teñen perdido. Vencedor sempre de trasnos e meigas que fuche rompendo os montes, e as leiras. O equipo de fútbol da nosa capital vostedes sabrán si xogou ben ou mal. Tamén están xugando con moita alegría pra ver si logran o que eles querían. E deste curruncho de terra encantada figueches a casa de todos amada Eu fún a un partido pra ver xogo raso, mais os balós iban cara o ceo de paso. Ter un bó equipito pois no nosos Ourense que tan pequeniño sería un gran susto OBRAS NA CIDADE O Pabellón de Deportes xa está empezado e penso que algún dia estará rematado O noso ponte novo que fay tres anos está en construcción e non han rematalo 496 Levalle mais acabalo que lle levou descubrir América a Colón isto vai para rato ESCOLMA DO ANO 1967 CRÍTICA SOCIAL-LOCAL Vénseme a memoria un bo amiguito que xa leva tempo bastante maliño. Preguntoulle solo o que lle pasaba dixo c`o collera donde traballaba. E con este leite que da asco comelo enferman o sano matando o enfermo. Deixou o traballo deixou a garlopa foise po`lo mundo galopa, galopa. Fixo anotación y`abriulle unha ficha e volva mañá oxe estou de prisa. Agora lle toca o mal panadeiro que non fai pan solo de trigo e centeo. E descabalgou na nación Alemana traballou de medo e non trouxo nada. E foi p`rautro día e miroulle o pulso e puxo unha cara que lle deu gran susto. Pois bicarbonato lle vota e cemento un pra aumentalo i-outro pro peso. Anque ben mirado non pudo rubir o que llepasou vóuvolo decir. E para terminar con ista historieta o probe dó amigo quedou sin peseta. Cobran mais da conta roubándolle o peso i-o pan cada día e mais malo e moreno. Todo o que ganaba maudoullo a familia pr`a que se ingresara na sua cartilla. Oxe está sin blanca e sigueche igual non bos ten os cartos pero ten o mal. Os carniceiriños na carne sin osos nos contrapesiños van metendo todos. Pasou mas de catro pr`a vos aforrar, y`así de este modo tivo q`enfermar. Tanto traballar e pasalo mal e digan despois foi un animal. Pois toda que teñan de cuarta e terceira a van camuflando en segunda e primeira Colleu un catarro díses de miura deulle bos remedios e non teña cura. Y-o leite i-as latas cheiran que dan medo parez c`as tran cheas de merda ou esterco. Yo desprestigiado do mal pescadeiro o pescado vende serodio por fresco. E volveu a España pr`a poder curalo e foi o Doctor e sigue igual malo. Roubanlle a medida i-aumentalle o precio engañan a nai i-entusican o neno. O azul lle vota sangre de ternero e ten o lavalo o espiñazo negro. Estas leiteiriñas// mexanche na lata// para que lles renda// moito mais a canada 497 E hai que botarllo o gato ou o perro por ser imposible o poder comelo. O que millor vive eche o cafeteiro porque cobra o cento cincuenta por cento. Sin andar esclavos nas terras e campos e pol-os camiños con fame e descalzos. O bo taberneiro no viño que compra si augiña trai inda mais lle bota. No café con leite cortadito e negro licores e viños igual que refrescos. E como queira que os galos non llegustaba pra Barcelona e Bilbao se ivan marchando todos. Coloran o tinto con ploviños negros i-o branco lle votan lebres e coellos. En todo que vende e un chapuceiro falseas a medida e aumenta o precio En moitos portales e calles sin vista se mira a leiteira que o leite bautiza. Praque a cara dian e fortalecelos i-a medida rouban aumentando os precios. Agora parlemos de todo comercio que o principio vende a doble do precio. E si solo fora con auga ben limpa pero para dar grados e con manzanilla. Pero a xente ten medo si lle dan licor d'aquel veneno que teñen gardado xa fai moito tempo. Porque o final ten que vendelo a medio e si a moda pasa de saldo ou comelo. Xa endonde compran o leite nos pueblos llo venden con moscas, farrapos e pelos. Tamén o tendeiro e un mentireiro que dí sempre perde e culpa ao goberno. Il todo que vende di e última moda porque esí a xente sempre algo lle compra. Uns i autros na calle andan sin vergonza porque nin a teñen nin hai quen lla poña. Si despacha un kilo cobra un e medio e nunca se mira conforme e contento Tratante que vende con legalidá irá a arruina si vai coa verdá Se miran nos cines i-andar pol-as calles nos trens, nas Eirexas, nos bailes e bares. Pois no aceite fai a maior chapuzada vendendo o de soga cobrando giralda Tamén os que venden solares e pisos queren en tres días poñerense ricos En aviós barcos por aires e mares se mirar frorciñas pro todas as partes. Todo cando vende e adulterado por mezclar o bo sempre co mais malo O que ten cartiños compra o que quer si o agencia a vinte mañá o vende a cén Nos touros, no futbol teatros e casas as mozas se ven de flor disfrazadas. 498 Os da i'alma blanca, ises máis pequenos, que non se estropearon cos nosos venenos… Mirai, por exemplo, este da basura, que antes era un mal que non tiña cura. O antiguo palacio museo da capital, foise muy despacio un muro a descansar. N'ises sí que penso e teño fé n'iles; por eso hay que crear parques infantiles. Pois ahora temos unha boa plantilla de coches e homes pra limpar a villa. As obras do barbaña estanche paralizadas, e esperan oxe e mañá poder continualas. D'iste noso Ourense xa vedes o rumbo, con torres e casas crece com'o chumbo. Temos unha gloria de época lexana que estaba morrendo: a ponte romana. Agora os carpinteiros faranse pescantis, manosean ben o metro pas troitas medir. Xa escusan traballos nin cubrir quinielas, pisos e solares súbenlle máis qu'elas. ¡Canta ignorancia hay nalgús paisanos; pensan que vivimos inda c-os romanos. Os nosos carritos da red urbana, andan muy apretados toda a semana. Pro a ciudá aumenta y eso é importante, se vai ben a casa, ¿qué importa o habitante? Se miro a provincia vexo moito feito; pro ¡cuántas espiñas me quedan no peito! O primeiro o entrar na porta o cobrador, queiras ou non a ser o pagar. Así co paisaxe é c'os rascacielos podemos pasar con cuatro cachelos. Penso no Barreiros a esperanza nosa; na afición as artes que sigue tan floxa A playa de oira flubial e artificial, combertiuse agora na playa ideal. Así que eu xa penso que tantas viviendas ou están pra adorno ou pr'aoutras "haciendas". Seica eiquí non temos chispa en abundancia pra encender a industria un ter que ir a Francia. Ven pra descubrir tódo-los "chanchullos" (non sexa que coiden somos Perogrullos) O que mellor marcha é o Ayuntamiento, obras empezadas topas máis d'un cento. Termino pedindo Prá nosa ciudá ¡afora os enchufes e triunfe a hermandá! Das probes leiteiras hoxe vay calar, e do municipio e todo local. Así se preocupa d'os nosos problemas, luz, auga, xardís e moitos máis temas Comezarei como sempre e terminarei igual das cousiñas de Ourense qui e colosal. Os analfabetos estanse acabando, xa enseñan as mozas hasta paseando. 499 Imos ir ó fondo i-a raiz do mal: tense que acabar iste carnával. Pois, cecais co tempo e con unha caña… ¡hálle pór remedio o río Barbaña! Hay moitos letreiros pra vender os pisos pero non hay quen caiga de primo. Veranse as patacas vir en celofán, pero ó precio delas poucos chegarán. Hoxe fai dabondo con que, o río caseiro, lle sirva á cidade de vacuadeiro. Porque a xentiña que ven de Alemania non traen cartos nin farrapos de gaita. Cabeza de Vaca e terra de viño podedes probalo no San Benitiño. Eiquí está o mayo Mayo da pulpería que é o millorciño da terra gallega. Pra que o entendades deixa ven presente que fala nun gallego da parte d`Ourense E noite pechada e chove miudiño nas lousas de pedra ó longo da rúa Este ano o mayo ten que falar das cousas modernas da nosa ciudad. Anque oxe en día un xa está afeito pois agora e moda falar de calquer xeito No escudo d`Ourense xa non pinta nada a roinosa ponte tan cacarexada. Temos emisoras na nosa ciudad e competencias non lle faltarán. Pos il non pretende como fan alguns dar clases de gallego na terra de Curros Está derrumbada pol-omeio a meio, e ningún se atreve a lle por remedio. Tocan unha canción e a outros catro e uns con eso pasamos o rato. Veñen d`outros pueblos de fora d`Ourense e van falar a radio pra certa clas de xente Mais, no canto d`ela, ben podíamos pór a toda a "plantilla" da Praza Maor. Un manicomio Van a poñer pra moitos loucos de istes ye-yés. Falando un-as parolas nin gallego atrapallado que nos fai mais brutos ca rella dun arado. E que perdoen pol-o estrevemento qu`eiquí non vai nada controa-o Axuntamento. Y'os pobres dos pais non saben facer nada dicen ca xuventud esta toda aloucada. Nin e da "montaña" nin e da "ribeira" iso e un falar de "calquer" maneira. Qu'iña temos moito que lle agradecere non pol-o que fai: ¡pol-o que ha faguere ! Marchan a tarde e veñen a mañá e si lles protestas quérenche pegar. Mais ven que gallego "de cá d'iste lado parece checoslovaco medio acastrapado. 500 Aunque todo isto tráinola moi floxa así que pasemos a falar d-outra cousa Eiquí veñen outros que teñen mais maña p`ra engañar a tontos sin facervós nada. Que sean humanos na parte Social e poñan en plantilla a todo o persoal. I-en vez de mirar o que fan na cancha están todos pendientes do que fai a "Concha" Y`os poucos que quedan xa son os velliños quérenvos descanso non vos queren líos. Quedou o Barbaña na misma postura eu xa non vos creo q'esto teña cura I-ela con un puro buscando discusiós solo lle fai gracia a catro babiós. D'as tres grandes cousas que vos tiña Ourense quédanvos duas o faltar o Puente. E cando hay relevo na Corporación sempre fan promesas realidades non Pra c-algunhas festas non caigan no olvido hasta ofrecen premios "rascando" o seu bolsillo. Pero xa parece que van arreglalo y'o día que sea vamos festexalo. Dicen c'o Barbaña será canalizado o próximo verao estará terminado. Pol-o San Martiño concursos de "chave" e pol-o San Lázaro de bailes regionales. Tamén empezaron obras colosales as de Previsión son fenomenales. Pero pasa o tempo e sígueche igual igual porquería cheirando máis mal. Pro eu coido c'a festa do noso San Martiño e cousa de (monte castañas e viño) O Ambulatorio vai ser maravilloso y'a nova Residencia algo portentoso. De tanta promesa estamos cansados e de tanto conto hasta saturados. Aunque apreciemos a boa intención que poñen nas cousas os da Comisión. Un grato recordo o gran propulsor que fixo q`a festa sea ven millor. Pr`a vos figurar todo e hidalguía pero na verdá moita galería. Sempre censuramos o seu modo de facer pro agora "sin cova" ai que dar o brazo a torcer. En Ourense hay moita d`esta zarandalla hay doce mangantes pr`a un que traballa. Tivemos e temos homes naturales e-de intilixencia algo colosales. Moitos Orensanos morrerán sin velo terminado o puente da Estación a Ervedelo. Siguevos Ourense moi modernizado en unhas cuestiós en outras parado. El ben caladiño elas cacarexando pra Cida das Burgas que o está esperando. 501 Xa sitio pras naves lle teñen comprado e quen llo vendeo non foi de regalo. Y-así e a vida do bo paragüero que traballa e cobra sin gastar un céntimo. Cara a outros países van pueblos enteiros marchan coma ovellas e coma carneiros. Pois foi mais do doble do que vai de caro agora os lindantes se mirar chorando. Comen pan e caldo dormen no palleiro do xornal ganado non gastan nin res. Tíranse millós na guerra do Vietnam, mentras morren moitos por falta de pan. Fartiños estamos de levar traballos en terras e montes mal recompensados. Non paga patente sin ningún impuesto pois nunca se mete un co outro o goberno. Tamén nos científicos hai xente moi tuna, empéñanse en verlle o traseiro a lúa. En Ourense empeza coa rodiña d`afiar navalliñas e tixeiras sin combustible gastar. Mui honradamente se ven camiñanado pol-o mundo adiante inteirosen faceren daño. Moitas experiencias e nada baratas, pero os astronautas morren coma ratas. De Nogueira Ramuín e Pereiro de Aguiar eran os gobernadores vidos pol-o meu lugar. A verdá enxebre xa de esa incubadora saiu un galo galego nacido en Luintra Ourense. A ruindá dos ricos xa ven desde vello; Cristo comparounos ó feo camello. Recorren toda Provincia España e o mundo inteiro coa rodiña pol-o chan i-os paraguas o carrelo. Que pensa na sua terra Don Eduardo Barreiros, levantará un gran puleiro pa non marchar extranxeiro. Todo ten un precio nada ten valor, e hasta entre as persoas mírase o color. Por calles e prazas eles van berrando compoñemos todo que esté estropeado. Hay quen presume de fútbol con razón, gracias a que o ve na televisión. "Menestrales", "siervos" "pecheros" e "ilotas"; todos son esclavos baixo as mismas botas. Afían navallas, tixeiras, coitelos remendan potiñas, tinas e caldeiros. A distribución da renta nacional sabe todo "quisque" que é irracional. Hai galos demócratas que o poblo espreguizan con prumas de letras, puleiros de tinta. Cosemos canadas, cucharas e xerros cunquiñas e pratos fontes e barreños. Na mesa dos probes é sempre vigilia, engañan a fame fumando colillas. Tamén a "ce" escara nas curvas das "eses" de canto hispanisch dos cucos da "tele". 502 I`enriba Colón revolea co peso, inxerto merengue, de brandos "seseos". Estes rapaces debían d`acordar os tempos da fame que pasaron nosos pais. De Madrí saiu un galo boando con moitas pitiñas que trai`o seu lado. D`un quinto viaxe non temos noticias, ou é que as historias nas pampas dormitan. Porque alá acabouse a pasta e teñen que vir correndo pa España. En Madrí hai unha casa con criadeiro de polos que nas cidades de España os vai repartindo todos. CRÍTICA DEPORTIVA O Atlético darémoslle na parte máis alta e si é una mullere, na argueita cabeza. Unhos co hay lloutro que toma parecen que están feitos todos de goma. An c'as suas gansadas (moitas que non digo) stán en consonancia co noso equipo. Tamén nos dixeron certas personas co noso equipo pouco funciona. Do baloncesto tamén falamos, pois vimos bos partidos e os que veremos. Por eso a afición en algo se funda pra decir que lonxe está a Segunda. No noso equipo hay moitos ye-yés que se acostan alá po las tres. O Orense ten boa directiva a actual federación, e traballa noite e dia en pro da afición. Pois o entrenador con catro rapaces tutea os equipos de grandes fichajes. Y eso que ahora pórtanse ben y'eles dicen que van ascender. Desde o presidente hasta o vocal, queren dar a Ourense partidos sin igual. Xa danzamos todos cantando o ¡Alirón! xa quedou o Orense de gran Campeón. Y`eso cos domingos cos conxuntos ye-yés cos verros que pegan xa non lles direi Con mocas ben longas lá van fungueirazos. Se algún e porteiro, que tente paralos. Quedou campeón por merecemento inda que p'ra algún foille vo tormento. CRÍTICA DE XÉNERO Claro que non falo d`ises das melenas, os probitos ises maís parecen nenas. D'as minifaldistas Xa ninguén protesta, Solo algunha bella Que cecáis apesta. Eu quedo encantado das vellas rapaciñas, co pelo incrispado llas faldas cortiñas. Levan pantalos// moi apretaditos// vanche todos chulos// lucindo o seu culito 503 Ca moda que observades dos bolsos monedeiros, arecen as mulleres empleadas de correos. O conto xa é vello i`a vez moda "o-par", anque hoxe se vista con gran libertad. Non saben barrer nin saben planchar e dentro de un pouco non saben fregar. Cas faldas cortiñas e as medias sin costura, vénselle as rodillas qui'e un aloucura Agora o que se "usa" é pu`ise directo se poña de estatua, i`asina está quedo. Ahora con eso quevan subir os barbeiros vanse ver melenas hasta con guedellos. Cos bolsos grandes e os tacos altiños, parecen pol'as calles os nosos encantiños. Tamén libertad barallan as modas a conta dos monis das minimotas. Torzamos a vista e miremos pras rapazas pro que ilas fan e pra como andan. Mentras que das mozas algo hai que falar, pois a minifalda tende a prosperar. Das boas rapazas que hay na capital que cas miñas minifaldas queren pasear. Andaban desnudas de escote i-espalda e pr-acabar d-espirse veñen co a mini-falda. Sei dunha noviña que xa tuvo un parto, foivos por fregarse con xabón lagarto. Como o género estalle muy caro compran medio metro pra tapar o rabo. Pero o andar desnudos non vos e d-agora (pois xa Adán e Eva usaron mini-folla) Vense minifaldas cortas, tan cortas que nas mais das veces danlle por as gorxas. Andan no paseo movendo o seu corpo e si no nas miran súvena un pouco. Mais isto non-o fan pra enseñar o corpiño pois é pr-aforraren género e gastalo en viño. Son "peripatéticas" como gran filósofo, levan minifalda i-enséñano todo. E cas canillas que teñen algunhas parecen conservas de latas da'agullas. Pasan tod-o día metidas no " garito " envasando viño e chupando do pito. Son parias de todos os berros da moda, e fan astra o indio, e fan xaula das "monas". Alguhnas presumen por ter rapaz y`e barrendeiro da nosa ciudad. As rapazaas levan o pelo rapado e fuman e beben de moito coidado. Eviñas bonetas, proxeitos de Adamos, d`escuras ideias, brillantes farrapos. E andan rabiosas por se casar pobriño do home que a ten que levar. Y-as minifaldas coas pernas mal feitas parecen nas ruas unhas gurnipelas. As nais queren que anden 504 Os fillos coa moda pois pais xa non ten e si o ten non conta Porque manda na casa menos que unha mona e que me perdoe quen algo lle dota. Nas festas e feiras son craves as mozas donde homes elixen as suas esposas. Co cheiro de esencias os homes recraman pois coa aquelas ten mais ben do desaucian. As millores flores son sempre as que andan de colores e con frecuencia cambian. Pero as que son limpas se lavan, se bañan se votan colonia da de boa marca. Que bailan, que ríen, que choran que cantan que son ovedentes e van donde as mandan. As mozas os mozos rosiñas regalan e eles con beizos i-apertas lle pagan. Regresan correndo cando e que as chaman i-os homes por élas lle cae pelo e baba. CRÍTICA DE XÉNERO: HOME Xa c-os melenudos; tod'as modas pasan, tamén os barbudos. estan que xa rebasan Andan coas guedellas o pescozo i-a frente (non sei si non serán d-acera d-enfrente) Rapaces formales coidado o escoller comprobade antes si home ou muller. Dos novos "yeyés" de largos cabelos, basta con decir que da noxo velos. Leva un remeneo d'esta nova ola pelo de muller ou de xente tola. Non vos sea o demo que facendo a parva cha leven un día de soldado a Parga. CRÍTICA POLÍTICA O Señor Aguirre e a nosa admiración e que volva pronto para a Corporación. Algún prometeu arrimar o hombro vin tantas mentiras que xa non me asombro. O Gobernador e mais o Alcalde pensan dedicarlle o Barreiros unha calle. Que volva algún día a ser Concexal por que fixo ven e non fixo mal. De arrimar o hombro sei que dixo algún non sei si de certo ou pr`a rirse d`un. E un monumento lle farán mui grande cun galo na cima que cantando chame. Temos iste ano novos Concexales que nos prometeron remediar os males. Cos brazos abertos pra darlle un abrazo o señor Barreiros Ilustre Ourensano. Temos novo alcalde e a misma corporación, an facer moitas milloras na nosa población. 505 ESCOLMA DO ANO 1968 CRÍTICA POLÍTICA Sin andar con voltas vamos dar comenzo falando dos asuntos do noso Axuntamento Moito se escomenza, todo sin facer, moitas as promesas i-o rio a feder Andan por levar a casa da Xustiza a nosa Conceución pra que sexa mais vista. Proiectos fan moitos pros cartos gastar e déixan-os todos a medio acabar. Crearon problemas en torno a un traslado sin contar c`o pobo direnlle d`lado. Din ca Corporación traballa o que pode mais coa Conceución non leva razón. Na Consistorial fan falta candiles pra "iluminare" a´os nosos ediles. Sería correcto sería ideal contase c`o pobo todo Concexal. No seu antigo lar como algús santos onde tiña os pes auga vay botar. Cando hay tantas cousas que non teñen xeito van gastar os cartos no que está ben feito. C`o señor Aguirre tenlle admiración por cariño a Ourense puxo gran tesón. Na Corporación non todo son censuras pois gracias a Dios non andamos as oscuras. Noso axuntamento pódese grabar que dá tres de area e unha de cal Era o que debía seguir na palestra por que o ven que fixo ahí quedou a muestra. O noso Ayuntamento iste ano pensou non deixar tranquila a doña Conceución Iste ano o ayuntamento, moito nos está complacendo, pois cada ano son mais as obras que nos está facendo. Si algún non che gusta dio por envidia el como Ourensán fixo o que debía. O pobo d`Ourense con il a emprendeu mais lo Ayuntamento sigue con o seu Anque inda teñen algunhas pra acabar, teñen outras en proyecto pra un bo lugar. Que fagan os outros as cousas tan ven si non que se larguen en coche ou en tren. A Conceución Arenal queren trocar de puesto pra poder justificar un novo presupuesto. Os proyectos todos son moi aloubados, logo se converten en papel mollado. Falaremos un pouco d`o Ayuntamiento aínda que sexa con todo o respeuto. E o presupuesto hay moito en que o gastar faguendo aparcamentos na nosa ciudá. Agún concellal // eche moi cuquiño // faiche cacicadas // polo caladiño. 506 CRÍTICA LOCAL-SOCIAL A carne de polo choscos desprecian e logo cas "plumas" ter queren paella Falemos un pouco da playa donde todos van tomar vacaciós cansados de andar con camiós Víuselle o plumero a ese fulano nas gansadas que escribe vese que él e o drogado. N`os bares da nosa terra hay bon viño e empanadas todos os qu`entran n`iles salen cantando Foliadas A xuventú da nosa era di que non é comprendida os vellos din qu`a d`antaño era travalladora e sufrida O bo e que estos tipos que queren o traslado (pro noso consuelo) son de Orense on lado Algún en vez de cantar saíu bailando a Muiñeira despois de beber e lapar deu duas voltas na escaleira. I-aora xa están c-o paso pol-o Miño que será realidá pro final do siglo Pro oubo quen pidiu a opinión de don Ramón que comos bos orensanos tamen dixo "NON" E c`unha cara de louco e arañazos d`a caída foise erguendo pouco a pouco e sin soltar a bebida. Din que te melloran da cabeza os pés i-en vez de facer algo cámbianche o que tés Porque destas cousas coido que él sabrá por algo o nombraron Cronista da Ciudá Os eidos a ermo sin pan e sin viño non queda centeo pra ir ó moiño Levan a estatua d'aquí pra culá i-ali quitan a fonte e tráena pra ca Si este proiecto o levan o seu fín supoñemos co farán por conta dos do "SI" A xente de agora mete moito a pata dicen e non pensan solo dan a lata. E ven un individuo que escribe na Región e di que eso e progreso pra nosa población Os que apollan o traslado arrimarán o ombro pra andar coa estatua dun lado pra outro Que sabe d`os que choran e viven de gorrrós e siguen amasando millós e millós. E os que non vimos ben estos traslados bai este sujeto e chámanos drogados Ou sin ir mais lexos aquí na Laguna que deixan a xente o claro da luna O mundo e así e hay que amoldarse unhos vivien ven y`outros amolarse. O qu-eso nos chamou salta ven a vista que e menos con anaco de periodista Chímpanlle coas casas sin contemplación e dinlles que eso e expropiación Moitas cousas moven// sen saber para que// deixadeas estar// que alí están ben. 507 Pagáronlle todo sin comerlle un can (fixéronlle e as contas do Gran Capitán) C-os focos eleutricos espantan a noite xa naide ten medo debaixo do ponte. Ten este diario cinco mil lectores pero solo a compran cinco ou seis señores Mais nos a nadie dixemos por eso ca canción debía cantarse en gallego ¡Qué pena, qué berros, da xente angustiada difunta entre os ferros, (familias destrozadas!) Os outros cuatro mil con toda pachorra buscamos a forma de leela de gorra Primeiro da estatua que queren levar pra outros lugares pra nos amolar. Unha mala costumbre de mala intención é o ir as festas fora da nosa población. Cada café ten unha Región sola y-os lectores temos que poñernos a cola Concepción e moita muller pra cambiala, vai vella, non quere andar de ruada. A semana pasada con toda riandola viñeron a visitarnos os da pepsicola Todos en fila con moita alegría esperamos o turno como na barbería Cóllenlle o aquel o Ourense vello si se vai co outro sería un pendello. Veunos a traer grandes beneficios pois engalanou os edificios Si se nos fai tarde e estamos apurados quítamolla das maos os empleados Deixémola estar pensemos un pouco pois hay outras cousas en que cavilar Quixo cooperar co Axuntamento na nova campaña do embellecimiento Onte po la noite n-un bar de soleira vin a seis sujetos armando esporuela Exemplo, o Barbaña sin canalizar non río, mais braña xa cheo de esperar. Quen ve os letreiros logo se decata que solo viñeron a darnos a lata. A zona de San Francisco progresa a velocidad e dentro de pouco será o centro da ciudad A dór no meu peito é grande, medrada o ver istes feitos na casa ourensana. A xente de Ourense temos por gordura estar empeñados na lectura A sangre de xóvenes no Maio frolido valentes nos fai con forzas de viño Non choremos sempre como a Rosalía pois tamén hai cousas que nos dan ledicia Pois todos os días con satisfacción vamos o café a leer a Región Revoltos andamos con grandes problemas que tén a ciudad con grandes polémicas 508 Nós nunca pensamos que os nosos maiores tuveran problemas de tantos bemoles Pois un paragüero que queira a Cidá non pode aprobar tal barbaridá. Digo a festa do San Martiño porque todo é castañas e viño. Paella de estatuas porque "si" ou "non" paella de cartas mandanye a Región Todos dicen ¡NO! pero que mais dá como si cantaran o la, la, la, la. Niste día de San Martiño cidade deserta; no día do agosto o monte está en festa Eiquí chega o Mayo cheo de razón a falar d´a estatua de doña Concepción. Si vas á Fonte Nova pol`os soportales vaite por afora ou perdes canto vales. Festín e romería, todo por un día, pra que logo digan que non hay alegría. A probe señora sin faguere nada van'a "castigar" e vai desterrada. E n`a calle d`as Flores subiendo pr`as Carmelitas hay un muro que si cae… miñas ánimas benditas. Chega o San Martiño, todo é pensar na festa que logo se vai formar. O Axuntamento puxo gran empeño secundando a "idea" d'un que é madrileño. Ten grandes aberturas e moito desnivel si pasas por alí non t`arrimes moito a él. Inda que é no outono, o noso magosto danos alegría do mes d`agosto. A´os bos orensanos mais listos c´un allo andarlles co seu e pisarlles un callo. Chourizos e mais cachelos antes dàndar o camiño ben lacón e poucos grelos e d`o Ribeiro un bo viño. Once de novembro día do San Martiño, facemos o magosto mozas e mociños. Claro que algún dí, con moi boa vista, si falan de callos eiquí hay un callista, Encheu de faroles a Rua Villar pra atopar as mozas sin ter que apalpar Pola mañá preparar, e logo cantar, pra ia a tarde a bo festejar. Van trocar a estatua por un "espantallo" dixo don Ramón Otero Pedrayo. Vímolo Toniño na Plaza Maior limpando os zapatos xunto o Charleston Van o monte os mozos, a asar as castañas; subindo vellas montañas con sacos, pandeiros e gaitas Non teñen en conta o que un sabio dí e fanlle mais caso a un de "Chamberí". O povo de Xeixalbo toupa de contento pensan ter pro vrau a Festa do Pemento Por entre toxos e fentos, todos xuntos ban; sube que te sube, pra logo baixar. 509 Rapazas a xuntar, rapaces a carrear todos traballar pra logo queimar Monte Montealegre triste vas quedar sin cruz, sin penedos e sin teu peinar. Namentras os gardas o vento i o sol chiflan e bracexan cal mais e millor. Acasbouse o lume castañas e viño todos baixamos polo mismo camiño Do Miño as orillas van urbanizar, tamén nos dixeron se iba a navegar. Pasan en Ourense as cousas mais raras vamos ter que andas entre duas varas. Comenzan os da cida a salir o campo, pra disfrutar das froles, do noso maio. Temos o Barbaña, xa nosos abós, matinaban na súa canalización. Suscitan polémicas suscitan cuestión suscítannas outros pagámolas nós. Nas veiras do monte, apañamos herviñas (non sexa que vallan a creer que somos galiñas). Si vas pol-a calle olla pros balcós, a sacar verás bragas e calzós, Pidinlle entrevisa a insigne Escritora acetoume triste e marcaume hora. Ourense na fosa estás, na fosa da nosa Galiza; por eso a ti non chega a brisa,das nosas costiñas. Sacuden alfombras que porco te pon; regante coa auga ou cousa peor, Díxome moi seria con toda a razón que estaba cansada de tanto follón. Unha cousa que non ten ningunha imitación; ebos á alegría galega, da nosa emigración. Plan de desenrolo Ourense vos ten; tabernas e bares alí, eiquí i alén. C`a dexen tranquila no seu pedestal c`asta fecha nadie ye fixo algún mal. Todos os anos ven a nosa emigración, a volver visitar a sua nación. D-un Pobo se fala, o de San Ciprián, sin saber pra cando vai escomenzar. Que ela donde está que sabe o que pasa oye, escoita e ve nadie ye pon tasa. En Ourense fai xa anos, que un ponte está terminado; pero para pasar, aino que facer a nado. Mirando pra Torre hay quen se maxina, como diaños ruben tan outo pra riba. Que a través d`o tempo conserva o seu vestido sin golpes nin rasguños cò bronce ven pulido. Algo mais arriba, está o ponte romano, que a pesar dos anos, sigue ben formado. Semáforos piden pra circulación esperar sentados a ver cando os pon. Si ten unha pedra un pouco corcomida c`arreglen e non sea motivo de partida. 510 O que arregle Ourense debe ser d`eiquí que non veña nadie de alá ou de alí. Que atenda este rogo a Corporación c`o NON O TRASLADO termine a cuestión. Solo lles pedimos ver mais gaiteiros qu`alegren as ruas cos enxebres instrumentos. Díxome que estaba de todo enterada que se fala moito e non se fai nada. Eiquí na Alameda estamos nos co mayo pa contar a ourense o noso traballo. O xogo da chave a Misa en galego son vos detalles qu`alegran o labrego. Que era Xurista tamén Escritora d`aqueles de antes e non dos de agora. Ya hasta o`mayo que virá en donde outro mayo os servirá non perdan este festival Agora diremos a grande popularidade qu`o idioma galego ten na nosa ciudade. Que a plaza está cara yòs pisos imposibles pero de cintura están mais flexibles. Porque e mais solemne co mesmo carnaval xa que ise día na Alameda volve a ser monumento tal. Non solo o galego gusta do falar si non tamén o intelectual. En vez d`o traslado que pensen no Barbaña que vai sendo cousa moi rara e extraña. Chegou a Ourense a doce primaveira con nike e minifalda y`ollos de churrisqueira. O galego todos tornamos a falar y-os mais diles escoménzamono a cantar. Empezan a obra e volven parar xa vai sendo o conto de nunca acabar. O mayo querido da miña terriña brinca nas ruas coa "Cruz" queridiña. Hasta no Vietnam vagaban os galegos e o noso idioma falaban sin medo. Aqueles dous vellos miraron p`ra Estatua valla mentirán veunos dar a lata. Chegou o día tres viñeron os mayos u-os mozos d`Ourense berran condenados. E certo que hay fartura n-esta terra da chispa pro siguen como hay cen anos os galegos de turistas. Que ela recorda o gran proulsor por que a festa sigue cada vez millor. Tamén sabemos qu a nosa comisión atende os festejos con todo corazón. Moitas d-estas cousas non teñen remedio, pois non importa os outros a vida do alleo. O pobo ourensán saúda a Escritora e quere que siga donde está agora. Son as nosas festas das mais sonadas cantan os mellores grandes tonadas. D`obras e proyeutos on hay que decir si as aprobadas iste año se fan no ano dousmil. 511 Cada vez Ourense e mais cosmopolita xa da gusto ver os cregos de levita. Na cima da Torre din que poñerán un afiador cantando o LA, LA, LA Mais sendo moi boa ten algún defeuto e pra demostralo ahí vay un exemplo: Vese qu`en Ourense corren novos aires cada día que pasa nacen sociedades. O noso carto ponte pronto valerá pra pasar os cás d`aiquí pra alá No noso Ponte Vello a Corporación iluminou os peixes e non o peatón. Iste noso Ourense e malo d`arreglar solo falan, falan, nadie quere traballar. Pois o que os coches algo van tardar en poder pasar sin ben se mollar Mais deixemos o Concello con todos seus defeutos posto que na Terra no hay homes perfeutos. Mais non e pra tanto non nos podemos queixar vivimos como queremos n-esta gran ciudad… Pero sufrida e presumida cada un pense o que pense travalladora n`o plato a mellor é a d`Ourense Pois o pisar a luna mirou en derredor que-o primeiro que viu foi un afilador. Por todos os lados, ouvose falar, d`os progresos do agro e non sei que mais. E por eso teñen todos esas maneiras tan finas xa que alimentan as artes c`oas berzas d`as ortiñas Pois xa é ben sabido no mundo enteiro que no hai sitio no globo que non axa un paragüero. ¡Mercai maquinaria! senón c-o progreso dormiredes pouco e entre as pallas. Pasemos ás leiteiras d`a nosa población que dan moito travallo a esta Corporación Envolto na chispa dándolle a roda contoume moitas cousas que vos contarei agora. Na palla non dormimos dormimos na borralla, pra qu`os da ciudade andedes de corbata. As de Ceboliño e as de Castadón dicen que pronto van sair hasta na televisión Pois solo nun ano quedamos sin carballo sin casas nas lagunas e xa andan "co traslado". N`a torre d`Ourense han posto unha A mirando ao Goberno que non está moi mal Teñen moito xenio e un gran corazón por eso son tan queridas d`a nosa población Si algunha cousa fán o qu-eles chaman festas si son como outro ano e mellor non telas. As outres letriñas xa nos cairán qu`a Caxa d`Aforros de las vivirá Pois é importante o d`a iliminación ainda que en Ourense e moi superior. Pois eso d`as festas non é mais con timo (chamar "Festas de Orense o festival do Miño"). 512 Traen unhos berrantes suben-os a un tablao y-acabou o conto colorín-colorao. Si empezan a facer o que cada un queira pasará o que pasou c-o Carballo da Merteira. Non acabaremos sin nos olvidar de pedir limpieza pra nosa ciudad. Alá chega o rumor de tod`a población por eso do traslado de doña Conceución. Acóstate a noitiña y-o día siguiente vas de cara a Burga y-atopaste c-o puente. Primeiro empecemos coá Corporación que hasta ten problemas con D.ª Concepción. Si a estatua trasladan cousa que non dudo propoño fagan "outra" pro qu-esa idea tuvo. Como estamos na era da demolición fan o qu-eles queren sin mais explicación. Un dos mais grandes e a circulación que pras nosas calles e unha indigestón. Porque por unha fonte no cando d`ela non se lle ocurre o que asou a manteca. Como está ocurrindo no barrio da Laguna que deixan a xente o claro da luna. Nos cruces das mismas danse bos trastazos que se evitarias si ouvera "semáforos". Dice este individuo con moito descaro que o que defende a estatua e que está drogado. Si tu non te vas da casa qu-é tua póñenche os tarecos no medio da rua. Outro caso grave tamén do momento e o gran problema d`o aparcamento. Había que decirlle a ise "zascandil" que si hay algún drogado "ese sera il". Claro que che pagan a expropiación (con catro reás fanche a liquidación). Que o paso que vamos na nosa ciudá, non vay ser posible poder pasear. A fonte pr-aquí a estatua pr-alá gastando os cartos ¡eso é progresar! Púxose de moda "contamos contigo" e nos xa dispomos d`un pabelloncito. Dos guardias de tráfico millor non falar pois o embalarnos e pra non parar. Que diesen estar a estatua no "seu" sitio e si queren fontes que arreglen a do Picho. Si o diminutivo ten a sua misión nos eiquí o empleamos con moderación. Tan solo diremos con toda a razón no saben sin "chisco" de circulación. O mirar pra estatua de doña Conceución o noso paragüero tamén dixo "NON". Pois o pabellón que pronto estrenamos parece foi feito pra xogar enanos. En cambio manexan con formas moi cultas os bloks onde anotan os centos de multas. 513 Deixemos os guardias e vamos falar dóutro asunto da actualidá. Santa Cruz se Mayo Cristito de Ourense ti cobres os vales e folletos verdes. Que mal fixo ela pra levala proutro lado ó que fixo foi ter o Pueblo do deu lado. Vimos a maqueta da ordenación das veiras do Miño y o seu malecón. Na mañan fermosa a Santa Capela a nave asemella do ouros cuberta. Debe saber a xente en toda esta ocasión que ó fixo solo Orense todo por suscripcion. Con esto pensamos que o probe Barbaña quedaría limpio de tanta carraña. Enrriba da torre voltan as campanas acedando a festa coa sua alborada. O noso ayuntamiento fai ciudad nuncas vistas ó lado do miño fagueran unhas pistas. Claro que o proyecto como o de cartón ten algús defectos de moito "pistón" Encheu de faroles a rua de Villar e vai cambiar de sitio a Concepción Arenal. Si todos estes cartos yo gastaran nas calles merecerían aplauso todo os concexales. O ponte mais novo que acabado está e solo un adorno pra nosa ciudad. Falar e falar do pobo de Ourense o noso Axuntamento tamén ten que contar. Deixemos estas cousas pasemos á outro lado pra que vaixen as cousas en todos os mercados. Está sin accesos e sin autopistas parece o proyeuto dún-os tramoyistas. Facer e facer cousas con xeito deixarse de cabriolas de pouco lucemento. Subiron os chourizos subiron as patacas solo hay unha cousa que en vez de subir baixa. Apañamos fentos arriba de Louro do val da Rabeda que son os carrabouxos. Os de Villa Valencia están muy animados porque lles van a facer un novo mercado. Polos arrabaldes dista capital cheiros do Barbaña véñenme saudar. Na cume do monte de flores cheiña co gando pacendo na Santa Ladaiña. Paciencia veciños a obra e de medoe ase de acabar cando Xan Xoan baixe o seu dedo. Eu coidaba velo cal limpo cristal" e has ver a cara da tua Catedral. E San Benitiño da Coba de Lobo por baixar a festa volviase tolo. O pueblo de orense encontra moi mal que muden para sempre concepcion arenal. Hidalga escaleira, grande ventanal para a fesa de lume do sol de serán. 514 Outra torre nova pra facer o par. Lindo San Martiño no seu pedestal Congelaron os salarios por orden do estado si queres comer algo a de ser congelado Hay "marcas" que pagan a ninfas Inglesas pra darnos Coñac con "gamba" estranxeira Presidindo a plaza. ¡É pra reloncar! no centro dos arcos cheo de maxestá Todos debemos apretar a cintura que solo e un ano despois todo e fartura Eso é un insulto as nosas mulleres que a gracia española con garbo defenden Levántate Mayo e ven aledar as rúas do Ouremse que tristes están. E outros "ésos Hippies" queren imitar porque o conto é vivir sin traballar As nosas cousiñas que lles importa a eles si queren xugar que cambien a Cibeles. Nin xente nin coches poden transitar. E agora as terrazas veñen amolar Así prospera a nación e vámola virando os mozos d-olgazás i-os vellos traballando Agora e distinto nesta xuventú non respetan nada e tratante de tú. Levántate Mayo e ven a enxergar como o Montalegre desfacendo están, O tema do traballo non se pode tocar pois solo de nombralo xa me empezo o cansar ue todo e sin xeito correr e correr querer cegar antes mais pronto a morrer. Cando ser debía parque da cidá, aireado e raioso pra inverno e pra vrán. Vietnam, esa xente tan lonxe de nós ¡qué solos, qué tristes! apiádese Deus E logo no mes de agosto que é cuando o`sol falo magosto e o tempo de todos Pra que acordar cedo pra cedo chorar vendo os disparates que no Ourense fán Igoal que os "Machiños" que son "maraquies" das modas dudosas pros nenos fetiches Os segadores que salen d`os seus paradores pa buscar o pan na villa situada en plena Castilla. Aquí todos recibimos con moita ilusión o primeiro premio da Eurovisión Por algo o lá lá lá ganou con Massiel e non cas natillas dun dulce mini-él Conozca usted España e o que se ve con moita maña por esta temporada que actúa con llamarada. Con 3 la, la, lá, chegounos d-abondo a pesar de q-oubo moito "mar de fondo" España mandou muller moi racial que o Richard deixou con chorros de fans Agora os estudiantes ten moito por que protestar e pra colmo de males hay algun que nin ra 515 Por eso c`as oposiciós todo o mundo está de volta por eso son os enchufados os que sempre se levan a torta O non ser de Orense ¿que lle importa a eles? (o mismo que a nós si chimpan c-a Cibeles). E dos estudiantes millor non falar tamén se pelean profanos calar. E si non que fabriquen a píldora famosa que hoxe as drogas están certamente de moda. Pra que aumente o sueldo e así non soñar, os Procuradores teñen que o votar. Os paxaros cantan, entras froles d`arrumes; mentras os seus nidos fan, por baixo das nuves. Pois honrado é dar a cada un o seu e Gibraltar e español porque español naceu. Pro, din que nas Cortes teñen gran follón, porque o presupuesto tan pouco aumentou. Con alegres trinos, fan os seus nidos, nas polas masi altas, pra non ser collidos. CRÍTICA DEPORTIVA Falando de Futbol dígase o que se queira en Orense temos un equipo de primeira Según o presidente ten 3 na delantera que valen mais millós que tod-o Pontevedra 516 Ahora compre que axa quen merque esas lumbreras pois ¡vintecinco millós! non son catro cadelas Si oubese quen "picase" está ben demostrado que facía o Orense un "negocio rodado" Que agora culminen toda aspiración e sea o seu retorno a Segunda División. Pois deportivamente é como hay que ganar que pra guerras e mortos sobran no Vietnam. Por menos da mitá o negocio salta a vista (dando tod-o o equipo entrenador e masajista) Agora do fútbol tornamos a falar xa qu`iste ano volve promocionar. Y-o futbol como sempre e tema obligado porque o Orense xa ten o campeonato ganado. Un club deportivo total campeón que canta en galego ¡Ai! ¡la! ¡la! ¡alirón! O campo do Couto van ter qu`ampliar pois con tanto público vay estoupar. Pois seica a luna chega o clamor da afición e c-o equipo está a un paso da Segunda División. Como deportista era un gran portento as pezas cobradas cóntachas por cento. Veremos o Ourense na segunda división xogar con Celtiña e quedar campeón. E tamén o Atlético conseguio o que quería seguir xugando na misma categoría. Que vai sempre solo por que vai millor donde pon o ollo deixa gran olor. O noso Club de fútbol merece un von premio pois a cantos topou quitoulles do medio Por eso o aficionado feliz e contento un xa se salvou y-outro o pé do ascenso. Que estaba enterada tamén d`o fútbol do Equipo de Ourense mete moito gol. Os xugadores d`Ourense parecen moi bós pois xa pagan por eles hasta moitos millós Teño que falarlles en esta ocasión diste equipo do Orense que oxe e xá campeón. Que a falta de partidos xa e campeón votaronse globos lanzouse o ¡Alirón! O noso entrenador e digno d`apreciar pois sacou o noso equipo d`un bó barrizal ye que ó Orense ten por moito que se diga toda xente de ben na sua direutiva. Que por sua azaña ganará a groria e con letras d`ouro pasará a hestoria. Botaremoslle ó Orense c`a sua imbatibilidad e no xogo que inventaron hemoslle de ganar. Socios y aficionados son de categoria non son como en outros lados que todos son pacotilla. Xogar xogan ben // o campo vale pouco// cando se lle embarra // non pode nin pouco nin moito Agora seica farán // uns bos arranxos // pra a auga sacarlle // por uns buracos 517 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Agora as mulleres a línea an de gardar seguindo o plan trazado da Austeridad Vámoslle contar un caso impertinente de certa señora con un negociante Desfóllase a rosa na súa roseira hai pra cortala mociñas na aldea As rapazas a falda déronlle en acortar pra aforrar género e unirse a austeridad A tal da muller fai unha temporada en cuestión de cartos estaba apurada. Andan as rapaciñas, xuntando froles, pra xuntar un ramo, cheo de colores. Así que rapaces non criticar as nenas que o fan por patriotismo e non por lucir as pernas Esa tal muller con todas as tretas pidíulle prestadas din que mil pesetas. O tempo pasa, e a moda tamén; menos as costumbres, de tapar o seu. Pois aínas que teñen un-as "canibelas" afellas bos digo que da noxo velas O tal negociante con mala intención lárgoulle o billete con satisfacción. Moitas rapaciñas bebendo no bar como si buscasen o trailalalá. Hasta fuman"Celtas" e andan nos bares pero e por consumir productos nacionales O chegar o día y-a hora tramada a boa da muller estaba olvidada. As saias das mozas por mais cas estiran o sentarse enseñan case que a barriga. Si elas non axudaran no plan da economía de qué iva vivir ¡tanta Peluquería! A muller faloulle da Guardia Civil y-o home quedouse sin o billete de mil Homes e mulleres vístenvos igual, os que son maricas i as que son tal cual. Unha que e de cerca do pueblo de Reza deixou a boa vida e saliu boa peza Si o mundo rexiran galegas mulleres a catro "berciñas" porianlle dengues Home con guedellas non poide ser bo, tan pouco muller que pon pantalós. Hay unha na Lonia que e muy zarameyeira que ten parecido a unha vaca leiteira. Coa moda do pelo que oxe se leva non se sabe as veces se é "il" ou é "ela" Iles son xanciños, elas son homós ¡O diaño con iles! ¡Libranos Señor! A saia das mulleres // cada día sobe máis //deben ter mioto calor // polo “endexamais” Agora vai apretada // non lles cabe case nada // parece bonitiña // eche unha condenada 518 As mociñas d`a ciudad vistense, con una maldad pa que o`s mozos do rincón ye chamen a atención. Pra elas a emigración foi cousa moi boa deulle solución a todas as solteironas. As nenas con minifalda e un peligro mirar pra`elas que por celos a miña muller rompeume sete costelas Deseamos que teña moito gozo e millor si está solteira e quere mozo e un verso Co conto do cambio e de traballar elas o qu`iban era pra cazar. Unha fábrica de minifaldas podría ser o tal pois levan pouca tela e véndense igual. Un pouco zarapayo pero perdoen señore porque leva esto moito traballo. Volveron a casa moi presumidas; "Papá, aquí te traijo un home de la Suiza" Falemos das rapazas pero sin criticar pois si andan cortiñas e por aforrar. Falemos das mociñas que son un pouco rapaciñas vestidas como rapiñas parecen unhas maliñas. Moitas das mulleres non queren pagar, patatas nin viño e nin falar de traballar. Si levan mini falda non e por "enseñar" pois e qu-están d`acordo c-o plan de austeridad. Tamén se poñen pantalós e ensanchan os talós con s zapatos de taco ancho parecen o cabalancho. Despois os maridos votan moitas prédicas, d-eso do consumo e mais da peseta. Co a moda do pelo que hoxe se leva non se sabe as veces si e el ou ela. Os mozos solteiros pola primaveira a veira dos mayos conquistan as nenas. Y-elas lacoadas perden o día enteiro, masi parecen pitas no seu galiñeiro. Falar das rapazas e casi obligado más que non se asusten andarei con cuidado. Comencemos co`as mozas qu`e leña verde ye cousa de ver o lumen qu`encenden. E moitas das fillas non teñen que faguer; leer chistes e novelas… e deixarse querer. Falando das do Puente fanme moita gracia porque se están facendo unha desgracia. Chegou a Ourense a minifalda, andan as mociñas locindo as nalgas. E logo n`esas prédicas berra que te berra apretai a centura que decai a peseta. Non hay como elas por eso da presumisión e pra comprar pinturas venden carbón. Evos cidade pequeña, pero muy bonitiña; pra ver as rapaciñas, enseñando a mini.faldiña. Falemos da minifalda e roupa d`os nosos días que desde que aparecei levala eu tamén quería As nosas nociñas c-as pernas o sol balilan as charampas desde o rok, and roll.. 519 CRÍTICA DE XÉNERO: HOME Así e como empeza certa clas de xente pra acabar sendo "da acera d-enfrente" Qué pasa con iles sin barbas alada os guardias civiles arréanlles tinta. Ai tipos que fan cousas que nos costa creelas pois drogan as rapazas pra aproveitarse d-élas Todos estos larpeiros sonvos boa louza din co que trabilla non sirve pa otra cousa Mozo guedelludo te quer namorar, antes mando, nena, se vaia a rapar. Patillas e greñas pantalón de campana i-a ningún lle fales de "doblar a visagra" Os ye-yés de pelo largo e pantalós acampanados parece que van cedendo coa guerra d`os pelados O home que é home e vós ten "riñós" non deixa a muller poñer pantalós. Algús presumidos de cerca de Xeixalvo gastan cuello duro e soio comen o caldo MÁIS DE CRÍTICA LOCAL Cantémolo Maio do Santa María pedimos pra todos paz amor e alegría. Foi un bo acordo da Corporación poñerlle columpios pra súa diversión. Moi pronto teremos as municipais pra delas saíren novos concelláis. Saimos contentos pola mañanciña cantamos as coplas con moita alegria Tamén gabamos as obras da Alameda pois agora mesmo apetece estar nela. Querémolos ver sempre traballando pra que Ourense siga prosperando. Maiores e rapaces alegres estamos xa fai moito tempos que estamos locuaces. Encarregaron as obras a un bos costructores pois todos coidamos que son os millores. Nin o Arconada nin Santamaría souberon ordenar tal caballería. Terceira parte Neniños de Ourense sentidevos contentos no Parque San Lazaro gusta moito vervos. Cos indicadores parece gran cidade mais ainda nos falla a Universidade. Pasaron o tempo en vez de xogar pensando nos cartos OBRAS NA CIDADE O Pabellón de deportes sigue sin terminar i-o río Barbaña sin canalizar. O ponte romano arreglouse Ali vamos ter moitas i un vello motivo carreteiras e non os arreglan de troula acabouse baches nin aceiras 520 ESCOLMA DO ANO 1969 CRÍTICA SOCIAL-LOCAL Para a nosa industria Ir promocionando A auga da Burga Hai que ila embotellando. O que con máis furia Di: Non hai direito É un xorobado De espaldas e peito. A que cantou a canción de españa no escenario parecía que estaba enfurruxada O que é consecuencia De moitos razóns E as moitas procede Pouca educacion. Eu nunca hei morrer Di o coxo de Xan Mata Porque ninguén pode Estirarme a pata. Por eso vimos ben que acordara a televisión non retransmitir festivales de canción O baston de mando deixou de ser oraculo garimos do limpo nin é corto oraculo. Coñezo uhn paisano De falar moi fino Pronuncia Seijalvo Tamén Carvallino. Aunque parezca mentira Salomé ha triunfado E con catro vencedores Eurovision ha ganado De que quen o leva Pertence a casta Do gran señorio Ou de noble raza. Oiviuno un compadre Mirouno de fito; Non fales castrapo Di ben:Roblecito. Fai moito tempo que non se oye falar das probes leiteiras da nosa ciudad Iste ano o Papa Xa se decidiu E a pildora insana Logo combatiu. Non é de extrañar Con tanto chauchullo Ver a us famentos E outros con bandullo. Falemos dun tema de tod-a nación do "pobre"festival da Eurovisión Mais houbo protestas De laicos e cregos E iso que estes ultimos Non teñen naipelos. Estavos a Terra Cheiña de nenos Que morren e morren Os pobres famentos. Cando tiñamos os corpos moi ben cantabamos todos e riamos tamen Y asi se enche o carro Da emigracion Un ano tras outro Na nosa nacion. Faise un reparto De moito carballo Uns levan os cartos E outros o traballo. Agora non temos saude nin nada e penamos moito de dia e de noite Sei dun individuo Chamado Xan Lira Que para ser dar tono Firma Xan de Lira. Nosa siderurxia Ficou en Sagunto Calade galegos Resolto o asunto Bebamos se queres pago eu neste bar xa vexo queres beber pa olvidar 521 Esas boas mulleres fan moi ben as contas. Empezan cos seus E poñenos loucos Colano de un lado e pasano para o outro e cando o traen as casas xa chega revolto. Se queres bo viño vay ó Ribeiro que'elí dano por un caldeiro. Elas traen o leite ben destilada medio litro leite e outro medio auga A renta é moi alta Según Facenda Que deus nos axude Se hai quen o entenda. Asignaronnle o cruce De os salesianos Coa plaza en propiedad Por un sin fin de anos. Chegan as casas coa sua caldeira e o medir co litro Un soio maltreito. Por eso é ben certo Con toda a razon Hoxe os matrimonios Sonvos de ocasión. Moito presupuesto E moita maqueta A hora da verdade Tocanlle a corneta. Nos xa pensamos donde estarían ben E creo que o mellor era anunciando Profident Antes inda había Moita discusión Pero non chegaban á separación. O pobo das burgas Con admiración Erixiu a estatua Da doña concepcion. Pois a limpeza das suas latiñas ben se merecen estas nosas copliñas. Hai que ser papistas E seguir o Papa Pero non papistas De papalas papas E quen lle diria Que anos adiante So por capricho Farianlle un trasplante. A miña leiteira Vouna levar o televisor haber si lle dan O millon pèro millor E non falemos mais Dos emigrados Que xa son asuntos Moi agotados. Os nosos veciños estaban no leito e hasta que foi o día non viron os feitos. Temos en Madrid Uns procuradores Que velan por nos Sentados nas Cortes. Porque tanto os roxos Coma os americans Esfólanse vivos Con foguetes napalns. Enton foi o asombro E as pàlabras duras Das que son pecado Según din os curas Xa non é un segredo De estado o asunto De que a siderurxia Vaise para Sagunto. Tamen ve viafra Entonces elas para que se disculpan dicen que ela está boa Daba pena vela Da grua colgada Mismo parecia Que estaba aforcada. I eiqui as nosas rías I as minas de ferro Que ollen pra o aire Sin dar o proveito. Por eso o Axuntamento con gesto burocrático. Lle concedeu a plaza De guardia de trafico. Quedou colocada Casi de Rondon nun punto estratexico da circulación. 522 CRÍTICA DEPORTIVA Por perder un partido houbo algun señor Que lle tirou almohadillas hasta a o entrenador. E falando do boxeo Tamen temos un campeón que inda que non ten estilo E forte como un leon. Por voltas que lle demos non e máis cun "terceira" pero os precios na taquilla "esos si son de primeira" E pena que no campo Non vendas vozales Porque asi podianse Curar moitos males. Este noso ourense Todo un campeón Que foi derrotado polo mini león Solo buscan nos cartos as mellores soluciós cambiando un "Pataco" por catro millós Xa van catro anos Que se lle vai facer (e nesta terceira temos que roer) Era para que a aficción Que ollaba o partido Con unha enorme escoba Barrera o equipo. Pode estar contenta a nosa afición C.D. Orense xa é campeón Esto da terceira e negocio redondo Eso a directiva Sabeo d abondo Pero os directivos Co seu presidente Saiu todos os anos Ca faltriqueira quente. Mais goles metidos menos goleado pero o equipo sigue ondo ano pasado Cambiar un pataco Por catro millos Eso ven se ve Que e negocio dos bos. Pedir antes do ascenso tíñano ben tramado para "verlle a cara" o aficionado Aber o que pasa cando chegue a liguilla parece cos refuerzos son pura pacotilla Do ourense non hai queixa polo dagora vai moi ben veremos na ultima ora non dos defrauda outar vez. Debían estar soñando pois pol-o que vemos sigue na categoria do Atletico e do Lemos Esperemos qu-este ano non volvan a facer pedir a afición cartos antes de ascender CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER O ir pola calle parecedes tranquilas pero en canto vedes mozos poñedesvos toliñas Hai señor da ialma tende compasión cas bellas de orense perden xa a razón O outro dia estaban duas nas caracholas que por falar dos mozos volvíanse tolas E imposible nenas podervos casar pois non servides para casa mais que para fumar. Arreglanse e pintan de tal maneira que en vez de parecer xovenes parecen máis bellas. Eles estaban no medio comendo boas tapas e unha de cada lado mirandós como parvas Pero ¿qué importa 523 Comer ou mirar O interesante é estar O lado de un rapaz? Deixemos as vellas e vamos coas novas que fan cada cousa que he unha vergonza. Non salen do Auria e do guisquie club Cortas e pintadas ¡Hay que xubentu! Sufren e casi choran Dicen que non poden pensar noutra cousa Con estas fillas tolas. Cuando veñen de volta todos os domingos estamos esperando si traen un mociño Si traen algun mozo xa ríen consoladas entonces chegan a crer que non son tan malas. Por eso elas dicen que si non son modernas os chicos de agora non miran para elas. Mirar si que miran eso digobolo eu pero he para casar ¿quen, queren a quen? Deixemos as mozas Quer sigan chorando Para quedar despois Para vestir santos Si as mozas son todas elas unha calamidad Que ca roupa que visten Pasaron o refran. Se as venden a kilo Inda son baratas Pois forran pintura I esconden a cara. E as da mini falda ¿dónde van a parar xa que apenas lle queda nada que ensinar Fuman o seu pito Toman seu café E insiñanlle as pernas Os que camiñan de pe. Dentro duns anos O tempo será testigo Si lle siguen subindo Traerana o ras do embigo Das minifaldas xa ningúen protesta solo algunha vella que cecaias apesta. Mociños que vais casar con nenas de pantalón O vir da luna de miel Ponvos elas para o turron Dentro dun-os anos o paso que leva a moda andarán igual que "Eva" pero sin folla Y eso da media de luto Y eso da media calada Xa parecen viuvas Antes de estar casadas. Unhas traen falda corta para mirar de ligar e outras redes nas pernas para os mozos pescar A minifalda sube moito os precios suben tamen como siga subindo todo non vai comer ninguen. Nas cafeterías están a todas oras fumando e bebendo quédanse solas As nenas da aceptación son as que andan a moda Escote asta o cinturon e ata ali, a falda corta. xe para alternar c-unha rapaza tes que ter mais cartos co Barrié de la Maza E vallame Deus Que moda mais tola Acurtan dabaixo E nos ollos sobra. Traen os ollos embadurnados de forma que parecen besugos mareados Eu quero rapazas Saber unha cousa Se as gafas que tedes Por metro se compran. Andan c-unhas "gafas" do mais orixinal élas créen qu-é sempre martes de carnabal 524 ESCOLMA DO ANO1970 CRÍTICA SOCIAL Eles din que a relixión é tamén o home. Non queren que o galego se quede sen nome; O que non compra o piso a caixa os vai levar que iles ben saben como os emplear. Van a moitas conferencias señoras e tamén señoritas con gorros i abrigos de foca que non hai quen as embista. ¿Coñoces os novos cregos desta terra nosa…? Sónche o evangelio e non queren "bolsa"… Fan unha torre para se recrear e os emigrantes mándonos a cavar. Saen delí murmurando "que bien te habló fulanito"i o cabo dunhos minutos non se acordando que dixo. Pro alguén chamóulles "grandes comunistas" A verba non caíu ben. "!Pois logo son anarquistas!" En chegando iste tempo xa veñen os emigrantes cas suas zamarras de coiro e seus sombreiros galantes. Como a nosa terra é probe teñense que emigrar por ises pobos de Deus pra gañar o seu solar. Se loitas pola xustiza, logo che votan o ollo. Xa pasón con Cristo o mesmo iste é o gran consolo. Veñen contentos e alegres pois voltan a sua terriña veñen de gañar seu pan de gañar a sua vidiña. Eiquí na nosa terra moitas son as que nos pasamos pra que irnos por eiquí ben estamos. Todos lle poñen barreiras á canción que fala craro Non lles dín nada ás que dicen o amor é comercio barato Iles non saben falar i´les teñen qu´aprendere esas verbas tan feas para poderse entendere. Mentras chegan ós pobos danlle pesos os meniños para que vexan que ser rico e ser a envidia dos veciños. E si non viven ben xa poden emigrar e vender o capital pra poder marchar. Cando están nas alemanias viven como queira mais cando chegan eiquí soio andan de verbena. O chegar o lugar traense moitas maletas enseguida dín todos ven rico dás Américas. Chegan alá para reventarse para ganar unhas pesetas e poder regresar. Os fillos ricos de papá que non coñecen o agro queren falar o galego sin sabelo pronuncialo; Tran o seu descapotable como se acreca o vrau iles dicen que comprado e o millor é alquilado. O chegar eiquí non as saben emplear cómpranse un piso pras emplear Arman un gran rebumbio e non hai quen os entenda e para decir que saben dicen: "yo estudio lengua gallega". Falando dos Bancos pensei o mellor, que como son tantos... libranos Señor! 525 Se a porta lles "petas", ardes nun candil: danche cen pesetas, se che amarran mil. Si aguantas tres anos con todo tesón ganarás p´ra un piso deses de millón. Hai un dito de fai anos: "mens sana in corpore sano" sí penso que entón temos vocación de parvos Hay minicultura e minimiolos, e minifarrapos que emigran d´os corpos. E o mundo d´a ciencia e un mundo irreal dedicado todo o progreso mundial. Dixeron que pro Jardín iban a traer elefantes pero o único que fixeron foi deixalo igual que antes. Nos imos pra baixo mais suben os precios este ponse todo pra moito remedios. ¡Por qué somos malos podendo ser bos! gozamos c´o daño sin temor a Dios. O Festival do Miño deu moito que falar porque vai cada rapaciña que hasta daba pa chorar. Así moitos vanse alá pro extranxeiro e quedamos nos d-esta os primeiros. Estaba oprimido de tanto cabar sachar as patatas y´as cepas atar. Os semáforos do Jardín fan como o pardao a noite están de pé y-a mañá xa están no chao. A cousa real está ven a vista si queres vivir tes que ser Artista. Parece unha cousa como os alimentos si anuncian que baixan suben o momento. Canalizan o Barbaña con gran hermosura pero pora veira do río aínda hay moita basura. Ven seas cantantes ou seas Yé-Yé xogues de cabeza ou bailes c´un pé. ¡Ay Virxen María! no nos deixes casare si non quen aguanta si os dous van a falare. O lavadeiro das Burgas tuverono que tirar y agora as vellas non se poden aguantar. E algo bonito e algo esencial seguir sendo humano humano e social. As beatas vellas din que están loucos que dós vos católicos xa quedan poucos. Estes pobres homes queren entender pero sempre falan todo o revés Pero hay pouco d-esto no mundo actual aquel que traballa non fai capital. O malo é se logo temos os veciños que pagar impuestos polos paseíños. E dixéronlle meus queridos panadeiros xuntémonos todos que esí algo faceremos. Si queres ter algo non hai mais remedio deixar os teus huesos alá no extranxeiro. Esí xa é máis fácil poder navegar e cara Alemania en barco emigrar. Y a dous pasos do Posío pasa o río Barbaña que e o río perfumado de toda España. 526 E desmbocando no mar deixa alí toda sua porquedad que nin coa penicilina se podría curar. Ven todo deportivo con moita razón xa se pode correr arredor do Pabellón. Arrepiadiño, toca o acordeón. Pide que o mundo sexa unha canción; Dicen que Ourense e ciudade cualquera pero cos panadeiros non che é calquera. Pasa o mesmo que co Ayuntamiento, fan todas as cousas por puro sentimento. Xa sei que niste Ourense falar non é sinal, e que se vas polas portas danche a palabra final Non hay vergoña nin hay dignidad qué buscades leiteiras con tanta ansiedad. Seguindo d-ista forma non sería de extrañar que o noso Santo Cristo quixeran afeitar. Na Limia as patacas quedaron na casa; outras que viñeron quitáronlle a plaza. Baixando da Bemposta con aire alegre e vivo, o mayo da Ciudad ven todo deportivo. E sería gran éxito da Corporación levala en garrafas hasta o Pabellón. Moito socio,, moita sociedá... O cego da ponte é quen ten a verdá; Arredor do Pabellón pero sin entrar, está moi bonito e pódese manchar. E si a algún parecera isto cousa extraña que vaya nadar o río Barbaña. Il non ve ó mozo que vai pra estación. Se o vira diría: "Fóiseme a ilusión". Cubren de pedra a calquer xardín, señal de que en Ourense hay moito adoquín. Con tantos cambios dannos a paliza teremos que irnos todos pra Suiza. Pro non deixes de loitar, que o labrego pensa en ti; non sabe de ortografía. Ti has de firmar por il; Tampouco sería de admiración que a auga d´as Burgas quentaran con carbón. Sembraron o estadio con herba de Antela secaronna moi pronto xugadores da cadela. Chegóulles á porta a "seguridá social" Tí, xoven, has de pedir contas, que a iles chéiralles mal. Así d-ista forma cada dous por tres os nosos nadadores lavarían os pés. Falou desde logo todo disgustado, os vellos queren quer lle quiten o bailado. Nese Festival do Miño unha vez xa é bastante. Desexamos que iste ano o xurado quite os guantes. Seguro que saldría todo perfumado pois hasta o Barbaña está adoquinado. E tamén atopei o Señor Xoaquín faloume do comezo d´os bailes no xardín. Pasanse a vida xogando as cartas seguindo así acabarán cavando patacas. 527 Así as leiteiras non teñen outra solución que botar auga o leite pra pagar a contribución. Abriron o pabellón para quen é, e a cuestión din que para todos ¿e certo neno chorón? Vénse cousas curiosas niste mundo ourensán non conto todas, senón é conto de nunca acabar. E das cooperativas hay moito que falar levan o viñoe non se acordan de pagar. Abriron a Residencia ¡que difícil e entrar! berran os labregos ¿Nosa Virxen do Cristal? O que hasta aquí vos contéi tomádeo com unha broma máis non vos esquezades que vivimos é unha coña As festa d'Ourense cada ano van a menos posto que en Ourense solo quedan vellos. Ourense xa está adiantando pois xa ten semáforos pero teñen un defecto que funcionan a ratos No pobo de Avión cantouse ó emigrante coido que á festa local comprélle un transplante. Dicen que subiron de novo o salario que o que fume un pouco non lle chega para tabaco. Están arreglando novas avenidas un exemplo de esto e a de Marcelo Macías. Elí non había senón os burgueses que nun día queren facer o de meses. Vamos a falar dos novos lacazás eses melenudos que se me descuido non saben sumar. Istes semáforos novos andan como os carros traballan unha semana e un mes de descanso. Moito ópera, ópera moitas operaciós... E millor que a xente teña xeiras i ocasiós. E dos labregos qué vamos falar traballar todo o día para mal cobrar. Hay inda carreteras que parecen piscinas non sei como non se bañan millares de turistas. Do fondo da noite respondéu Galiza: "Non se acorda nadie dos que somos cinza". Yos labregos teñen que calar pois si protestan tarde van cobrar. En Galiza somos pobres e temos pouquiños cartos agora ven a "contribución" a votar máis peso ó carro. ¿Onde vas, Franqueira? Agarda un anaco. A xente non tén concencia de santos. A estación de S. Francisco andiverona a iluminar e agora as parexiñas non teñen donde se bicar. Unhos que é pra ben i outros que é pra mal xurde a pregunta hastra no rapaz. Máis c´o problema dos cartos doime o problema do home. Non todos nesta terra poden ter un nome. I-a do empalme non a queren limpiar din qu'os porquiños queren palla pra se deitar. Todos teñen medo dunha expropiación i a hora de pagare hala! polos cartos ó caixón. A xuventude dos pobos sobre o mal do sono ninguén lle dixo que a vida ten verbas, color e todo... 528 Pídelle ás radios canciós que soan a amor podrido "e os eu pensamento é Raphael, ou Tom Jones . Nosa fala sempre foi un "Lázaro" sin sorte nin xiquera unhas migallas pra liberarnos da morte. Santo Cristo e a Ponte son cousas d´Ourense, co mesmo c´a Fonte conece tod´a xente. Aceras, he certo ten, e barandilla, se andas un metro, vólveste "papilla". Ourense camiña por forte camiño, ten a gasolina, nos Moyos de viño. A Mártir d´Ourense, e Villa Valencia, nunca che vin xente, con tanta paciencia. A "Región" terá que por escritores o concruso. Esas catro ou cinco letras han de ter cambio de cuño. Fomos bautizados por moi bos Padriños: son tres Abogados, chamados Martiños. Teñen un candil pra se alumbrar, e a calle, no fin, quérenlla pechar. A xente desta cidá vai ó cine a descansar por eso escollen films pra rir, berrar, e silbar. San Martín da Capa, que na Catedral, dende longa data, líbranos do mal. No número noventa, da Avenida de Portugal, temos unha tenda, que he fenomenal. Choramos nun cine-club que nos insine a pensar. Rogamoslle, bon Román que se poña a traballar. San Martín da Torre, tan alto crecéu, que n´il todos andan mais cerca do Céo. Pescados, Vitelas, bebidas, galletas, por catro cadelas, enches as saquetas. Suxiíu unha agrupación que lle chaman "Breogán". Rógalle os "panadeiros" que lle sirvan fresco o pan. E un mirador de gran fermosura, e no comedor, morres de fartura. Ano tras ano día tras día as obras de Orense progresan aprisa. Brega néla a xuventude que arela esa altura que noutro tempo en Ourense charlou a gran altura. Temos catro brazos, que nos ten unidos, como catro lazos, por riba do Río. Este ano moitos proxectos se fixeron pa logo gardalo na caixa dos recuerdos. Sin sabere a razón da nosa plaza de Galicia cambiaron a vella estatua pra o palacio de justicia. Son os catro brazos, pra braza´lo Miño, Viaducto, Novo, Román, Riveiriño. Moito riamos de Fidel por la barba que traía i agora nin co demo fora temos a moda extendida. Deixemos as mulleres pra outra ocasión que xa as amolaron na última oposición. Embaixo d´Alameda, hai un Ponte orixinal, levan a faguela mais có Escorial. Haiche cousas en Ourense que son de lamentar quitar o lavadeiro das Burgas ias mulleres non poder lavar. 529 Tamén hai cousas moi mal feitas e non son do Ayuntamiento pois non está nada contento E un adianto ir sin automóvil tarde si chegamos pro sin un "xa foi". Falaba falaba cuanto ela sabía sabía que entonces algo bo había. Din que queda aquelo moi despoblado pero tamén lle queda mellor vista o Liceo e o Obispado. Agora a policía si Stop non fas cus adiantas sin exito amólate e verás. De cando eran nenos despois foron homes despois xa velliños c´o sello d´morte. Os barbeiros de Ourense debéranos de requisar e empezar a cortar melenas e como carneiros rapar. Quedas sin carnet sin cartos tamén e vas pedir prestado o teu amigo Senén. Decíame un día antes de partir quixera vivir p´ra contribuir. Din que era vergonzoso pa xente forasteira mais vergonza e dormir os pobres onda elas E o ponte novo agora xa é "vello" a xente espera pra pasar " o Ceo". P´ra contribuir en pro d´o aflixido d´o que no meu tempo estaba oprimido. Tamén o Ayuntamento lle quero recordar que poña semáforos a Concepción Arenal Os gardas de tráfico xa non se remexen fan falta mais pra que pase a xente. De tantos impuestos e contribuciós non ganaban no ano p´ra unhos pantalós. O que novo se lle podía chamar é o que acaban de inaugurar. Os pasos de cebra son pros peatós mais os coches pasan como os leirós. Que tiña o temor bastante fundado que foran cambiar o Puente Romano. O ponte novo do Ribeiriño moitos anos facelo levou mais mereceu a pena pol o ben feitiño que quedou E os accidentes cada día mais sanatorios cheos e fillos sin pais. Botémoslle un velo a esta cuestión y´os culpables teñan o noso perdón. Da terra de chispa somos d´Ourense hoxe vanse quedar os helados d´a Ibense. Falaba con ela sentado nun banco d´aquela Alameda na que xuguei tanto. Parece que ahora c´os cambios habidos hasta os Constructores vos serán oídos. Si vamos en burro pol-a ciudad sempre encontraremos algo que contar. Decíame cousas que ela contemplara d-aquela xentiña que tanto añorara. Volverá haber líneas e rasantes as cousas serán igual que eran antes. 530 Sin favoritismos nin recomendaciós serán despachados como manda Dios. Creemos que sí será pronto un feito pois o novo Alcalde e noble e ten xeito. Así fan algús dos nosos ediles, se algún dos veciños se mete con iles. Serán respetadas as cousas de antaño Estatuas e Fontes sin ningún engaño. Contamos en Orense con algo especial unha Residencia moi fenomenal. Mais nos xa sabemos, que a certas alturas somentes se chega con moita cultura. Adiós para sempre doña Concepción e garde o recuerdo d´a Corporación. Un Ambulatorio moi ven atendido c'un Jefe Social con moito sentido. Pero erre con erre, que os nosos ediles cuando algo pretenden xamás se arrepinten. E humano e xusto humano e social d´o pouco que existe n´esta capital. A ponte que mostramos pasou a outra historia agora falemos da nova que outra verdadeira escoria. En troques hai ruas velliñas ou ermas ia nadie ll´acorda que hai que protexelas. Si tes a desgracia de encontrarte mal saldrás como novo sin costarche un real. Outra de estas novedades é a nosa Plaza do Ferro non sei como quedará. despois de tanto arranxar Poñemos o exemplo de Villa Valencia que xa é ben antigua e déixana "en terra". Temos medicinas e Médicos bos e todos contentos xa miran por nos. Eiqui xa nos despedimos sin nada mais que contar pois non sea que se enfaden é nos vallan a matar. Enriba a Región co seu "cotilleo" traguer vai o Miño o gran Iberpuerto. Volverán as fontes dar auga sin tasa solución urgente p´ras amas de casa. Moitos anos lles levou os señores ingenieros e despois de tantos millons n´el andan os camineros. Pois Villagarcía xa queda moi lexos da Caixa de Aforros e dos Ministerios. As augas d´a Burga volverán brotar y a xentiña probe volverá lavar. Seica o Barbaña díxolle O Miño: Déixame paso meu pobre velliño. Zumbar Zumbaría o gran ministerio se en troques de ruas tivéramos puertos. Pois é unha pena c´a xente pobriña non poda lavar a sua roupiña. O río que é pai somentes de esguello sorríu o Barbaña polo atrevimento. Ios polos de industrias parecen da Ibense, que os "cambios" de clima en auga os derreten. 531 Igual igualiño que na playa de Oira, que todos os anos os cambios a escoñan. Hai casas no barrio coa renta fixada. ¿Qué fan, pois, os gardas pra votar unha ollada? Están de parola ou van facer a plaza ou están en algún bar tomándose unha taza. Martín hai na Torre, e na Catedral, e inda hai un terceiro qu´é o municipal. Págase por elas o que nunca foi; ¡nin que fosen tempos do gran mozo Godoy ! No medio femenino hay revolución todas preparan algunha oposición. ¿Qué pasa cas pontes ios seus seguimentos? Eso é Opus Maius con moitos ministerios. Na rua de Quintián cantóu un xilgueiro un día; hoxe croarían as rás se figuéramos unha recría; Isto solo pasa na Administración pra eso aprobaron unha oposición. Señor santo Santiago, mándanos tua linterna, non temos luz nos recantos das longas ruas incertas. No Empalme trés fumegan i os coches levan o vento; cando é o día da feira hastra nos falta o alento; Ningún migraría o pasarse oito anos eso din os técnicos que non teñen panos O señor cura do Ponte don Xesús Pousa pra máis, cómprelle unha gabanza i-on bon abrazo ademáis; Non hai quen diga nin faga que todo o din na "teuve"; Pontinos, faguéi deporte que se non, seredes fume. Sabemos que o día virá co Iberpuerto se Bilbao dixera que lle sobra o puerto; O pobo falaba extraño cando a Deus se dirixía, i-él troixo a Misa en Galego prá sua feligresía. O día 3 na alameda salirá con rumbo a lúa acudan a despedilo e levenlle algunha axuda Deixemos as festas e falemos dos gobernantes empezando por o Rey e acabando cos mangantes. Sempre da Ponte falando teremos de por arranxo: os menos non teñen cartos i estánnola enxamando; Tamén os americanos subiron a lúa e pouco lles faltou pra baixalos c´a grúa Vamos a falar da nosa población que si antes estaba mal agora está peor. O manteña limpa España, respetámolo os do Ponte. Por ter papeleiras rotas os papés levamos ao monte. Falemos agora da curva da morte porque é unha curva de moi mala sorte Falemos agora do Eurofestival pois a Guendolin foi a mais orixinal. As máquinas tragan sempre i eles queren xogar, mais pra iso han de coller moneda noutro fogar. Cheos de golpes por mans imprudentes pagaron c´o a vida os arbores inocentes De agora en adiante queda aprobado que as minifaldas gústanlle o Xurado 532 Hay xente que pensa vivir de vicoca como os manda máis e toda esa tropa. As nenas i-os nenos a anemia do esprito quérena tapar sendo drogadictos. Non sei como lle chaman sei que tapan todo e dixen pra min caise a Eirexa a un pozo. Si non a premiaron eso xa era de esperar pois tres anos seguidos non ibamos a ganar. Este ano Massiel non se presentou porque xa tiña medo antes de ver o xurado. Moito xuntarían os nosos abuelos si o peto foran os cartos do pelo. A crisis parece que é fiebre escolleita dós grandes i-os altos con gran tecedeira. Este ano Julio Iglesias quedou en cuarto lugar porque o xurado non o soupo calificar. Pro así hay que ir a buscalos fora que aquí nadie os trae cala, que xa sobra. A crisis máis gorda seica é da cultura, que hove é papagayo chapón cacatúa. A xente de Ourense voulles a contar porque o Julio Iglesias non poido ganar. O mundo revolto o mundo da guasa ven sea d´a ONU ven sea d´a NASA. Dín que antes os sabios volvíanse loucos a forza de estudios que fenden os miolos. Irlanda ganou e España perdeu o Julio Iglesias cantou o millor que puido. Siguimos vivindo d´o tira y afloxa d´aquel que ven vive y outros acongoxa. Distancia infinita existe entre os sabios i-as pobres cacholas d´os tristes drogados. Non levaba minifalda nin lindas pernas como a mociña irlandesa pr-as enseñar. Falamos e falan siguimos falando arreglo hay moi pouco o caso e ir tirando. Agora é a moda falarmos de "crisis", unhas son d´as altas outras sólo mini. A minifalda sigue subindo os precios suben tamén por iso dentro de pouco non vai parar ninguén. Siguimos vivindo forxando ilusiós vivimos morrendo morrendo ¡Meu Dios! Que a crisis entrara nos nunca soupemos na casa do pobre ou do analfabeto. Hay bolsas de ring e bolsas de estudio, aquelas i-os discos son máis de producto. Qué pena que sigan con tantas promesas promesas que quedan e solo promesas. Nos nunca soupemos que algún home burro se volvera louco ou algún d´os cazurros. Vinche cousas novas mulleres non vin todos eran cregos abrigos longos sin fin. Inda a mini falda sigue muy de moda si sube como o Apolo sálvase quen poda. 533 Coma sempre, os da Renfe terá carencia de plazas; por non poñer máis bagós a xente irá de gatas... A miña Remedios, chorar sin parar, non ten lavadeiro, pra poder lavar. O fin e vos certo o que dí o refrán: Que o medo pras Viñas é o millor guardián. Alí aprenderemos todos a ordeñar seguro que o regreso pondremos un bar. Ias das medias de luto e tamén as encarnadas eche moda que se presta pras das pernas mal lavadas. Alá no estranxeiro ninguén xogaría coas vidas dos galegos que sofren de morriña; Pois desde Noé nada cambiou llo viño desde entón sempre lle gustou. As do chaquetón moi largo ios pantalós abombados sonche mais bos pra horta pra espantar os paxaros. Os cartos serían froito no agarimo do lar. Non é lóxico que o suor se "peche", sin xantar. E millor negocio ca gasolineira o home recarga desde o ano da pera. Tamén as das pernas gordas nas nenas de trece pode ser dos alimentos que lles damos Tulipán e Cola-Cao. As vacas estranxeiras os frios non lles ván para podelas soster roubanlle os pobres o pán. E que iste inverno cae cada xeada que e pa quitarlle o hipo os da motorizada. A moda é as veces unha adivinanza: ¿E home ou muller quen pantalón calza? Fálase do Iberpuerto da millora que traería coma sempre, os galegos quedamos a velas vir Honrada lealtá, valeull´a David, frent´a Goliat, un final feliz. ¿E home ou muller quen máis pitos fuma, na tasca e na barra máis copas bascula? Co Iberpuerto ou sen íl na miña aldea índa hai fame sigue migrando meu hirmau e meu pai caba na herdade. Sempre sucedeu, por iste camiño, si ganan fun eu, se non o veciño. ¿E quén é o que máis "salva parte" cisca e vai pol-as ruas pineireando as tripas? Xa temos en Ourense nova comisión pois cambiaron o alcalde ya corporación. Seic´a todas horas, (dixom´a Gervasia) andan as Señoras, faendo Gimnasia. Ahora non podo pedirlle a opinión a Insigne Escritora doña Concepción. Señores do Concello os xóvenes deste Ourense recramamos un concellal pra que se nos represente. E a mesma que vin, moi "minifaldeira", qu´entra cos Squí, na Banca Nogueira. Mais nos festexamos que emigren alegres as fontes i´estatuas pra onde lles pete. San Martín no Templo, Martín na "pitanza", e no Ayuntamento, "Martín Esperanza". 534 CRÍTICA POLÍTICA Falemos rapaces do desaurrollo d´Ourense que ten moito que ver co noso Ayuntamiento. O motivo disto está ben aclarado é pra ir cobrando por adiantado. Os de Biafra non queren aguantar pero os da Nigeria han de mandar É home cabal, por tal condición, terá igual final, na Diputación. Falemos agora do cambio de alcaide quásta que estaba posto non se enterou naide. En Palestina o asunto non e como en Biafra os xudios aguantaron e agora van a caza Onde houbo señores, con aristocracia, faguendo favores, con moi "Alta Gracia". Oque había antes na corporación puxérono agora na Diputación No Vietnam do Sur siguen tirando i-ós homes siguen matando Ten o Ayuntamento, un Mago da Finanza, que nos contento, e moita "Esperanza". Quitáronlle un puesto pra darlle outro millor e ó único que fixo foi a Plaza Maior Unhos mozos ruís mal chamados hippies deixaron a Sharon desfeita en añiques Raza verdadeira, Home, non "moneco", como dís Franqueira, por boca d´Uteco. D´in que ó que había era moi listiño pero a verdá é que tiña bon padriño Inda anda o Nixón ca guerra do Vietnam si eso non acaba o mundo vai andar mal. Dinámico agudo, e con valentía, figo canto pudo, pol´a Economía. A verdá d´isto e que non se engaña pero ainda lle falta por comprar ó Barbaña Pois os comunistas están ostinados en que os americanos marchen a outros lados. O ayuntamento fai calles e aceras c´os cartsos d´os outros asi fainas calquera. Ourense é un país dos mais desarrollados é o "Chispa Primeiro" vai a ser lanzado Os américanos poñen pé na lúa e os galegos fomos o chiste das "duas". Con istas reformas andan tod´o ano e antes de acabar xa lle poñen ramo Todos os americanos loitan por chegar a lúa tras diles os vietnamitas van cavando a sepultura Buscan no espacio pisar o Planeta y o mundo especula si e certo ou é unha treta Agora ai quen dice// que iso é un rollo// que de ir a Luna // nunca será un bo chollo. 535 CRÍTICA DEPORTIVA Falemos do futbol que nesta capital anda igualiño ca xunta municipal. Pois ademais de adoquís hai moito melón e todo se limita o deporte do balón Vamos a falar do entrenador inda como home é un gran señor. O ano pasado na Terceira este ano na Segunda o Club Deportivo Ourense camiña pora amargura. Non nos preocupemos que tendrá emoción vale renacer na Terceira División. Enseñoulle a táctica a sua maneira e enfiou o equipo direitiño a terceira E anque fagan cambios o equipo sigue igual perde a lá e perde eiquí pero logo o despacharán. E preguéntenlle o Urtain que se peleo antronte e no 7º asalto tirou aquel cacho home. Con doce defensas e un delanteiro esperaba qu´o equipo quedara primeiro. Non falemos mais do caso que nos poden escoitar algún hincha do Ourense que se encontra por acá. Puxéronlle o Morrosco unha gorra de medio metro que na sua cabeza parecíalle un aeropuerto. S´o Ourense non baixa perdonen señores fixemos o maio sin informadores. Cambiaron de presidente cambiaron de xugador cambiaron de maxajista e tamén de entrenador. Vamos a falar un pouco de deporte que como dín por ahí e unha cousa esencial para facerse home. As mulleres d´eiqui non van os partidos din que non queren ver homes perdidos. A inchada do Orense sígueo a donde vay pero vexo desde lexos poro que poida pasar. Pegoulle darriba abaixo hasta que tirou con il co pobre do home quedou feito un pelingrín. Tamén morreu o Coruña e o Pontevedra os galleguiños non aguantaron a pedra. Non puden negar a miña extrañeza seguro que os atletas non lles entra na cabeza. Eí ven o Ourense para terceira división ó probiño todos lle dan un patadón. Xa temos equipo na segunda división a ver si outros anos vémelo na de honor. Seguindo d-ista forma iremos a dar nos campos de futbol todos a pastar. Os directivos do Ourense o campo quixeron arreglar pensando os coitaditos que na segunda ivan quedar. O novo presidente entrou con moita furia gracias o millón que deixou en Asturias. Din que o noso Ourense// xoga moi ben// esperamos que ao Lugo// lle gañe tamén 536 Ahora a presidencia mira o que queda pois pra compralos todos fai falta moita tela. E desta maneira, as perda que´nsarta, baixando a Terceira, por que non hai Cuarta. Si os outros non saben il inda lle axuda acordaivos do Betis pra que así suba. Y-a Elche iremos con espíritu de lucha pois alá non habrá case nada de hucha Algún xogador, (según as veciñas) estaba millor, apañando piñas. Nos arresignamos de ir a terceira xa que o outro ano iremos a primeira. Seica D. Florencio marchou de presidente pois as cousas non iban ben no noso Orense. Temos Pabellón, polideportivo, pra recordación, pra baixar a Pista O ano non sabemos subir subiremos vede os de Vigo vaya mariñeiros. Por eso o presidente pide o fiado pois o Oviedo cobra o contado. E do Deportivo Orense nada quería falar porque me da moita pena que nos volva a baixar. Tamén os do Atlético síntense irmais baixa non sei donde pra non ser íl mais. O celtiña é un equipo que ten solera pero o Coruña e Pontevedra non sirven pra segunda nin pra terceira Cambearon o presidente cambearon o entrenador si cambiaran todos os xogadores sería millor. Probe do Ourense canto con il sofrimos somos de verdad verdadeiros primos. Do Orense non digamos nin con novo entrenador naide é capaz de marcar inda que sexa un soio gol. Na selección está Kubala que o fai moi ben é no Bilbao está Arieta que marca goles tamén. Con todos reparte o pouco que ten así parece moito o ruido do tren. Noso Deportivo, de tanto loitar, quedou moi cativo, sin folgos pr´andar. Falemos mal, falemos ben falemos do Urtain tamén inda non ten estilo pero non lle pode ninguén. De fút-bol señores millor non falar si baixas e subes e volves a baixar. Moito criticar, censurando a Bouso, hai cos concentrar, no Alto do Couso. O Madrid vai vello o Barcelona tamén por iso o Atlético non lle saca a liga ninguén. Hay quen se aproveita hay quen especula unhos p´ra que baixe y´outros p´ra que suba. Tragueron derrotas, cada dous por tres, deben ter as botas, postas do ribés. Chegamos o estadio eso si que e ter ilusión a feixes e puntos que perder. Si o equipo vai ben evos gran hazaña pero si vai mal o d´o Capitán Araña. 537 E creo que tiñan razón os que asi decian pois al fin da terceira e un gran campeón. Despois do partido pra olvidar as penas vanse todos xuntos a rondar as nenas. Oubo un cambio de entrenador i´o que nos trouxeron ainda é pior Pois do Ourense solían falarlleles dixeron que na segunda pouco tiñan que xugar. Como los comprades antes do partido vanse todos xuntos a tomar o viño. Tamén puxeron un novo presidente dicindo c´o qu´abía non era competente O Atlético Ourense a primeira división con grandes facilidades de ser campeón. Mais o entrenador cheo de intención quere deixar a Ourense na segunda división. Agora Urtain é campeón de Europa pero imos a ver canto lle dura a copa Cambiaron o entrenador tamén a directiva trouxeron outro novo que todo e disciplina. Falemos d´o Ourense qu´e un tema interesante pra ver si pro ano anda pra diante Tamén o combate dín que foi tongo pois mallar mallouno como si fora un bombo Imponlle os xugadores unha vida orixinal pra ganar no campo veran o que fan. Quixémolo ver na segundo división e agora non o salva nin a promoción Dixo que iva ganar non sei cantos partidos i´o único que fixo foi oir asovíos CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Dende que a muller se independizou de todos os traballos o home votou. Nos centros oficiales hay as grandes colas, mentras as funcionarias se encontran de parola. Sede sempre xeitosiñas pintade ben a cariña tapai a carniña ¡non provoquedes neniñas! Igualdad de dereitos pro non de deberes pra esto si que queren seguir sendo mulleres. Nenas neniñas que ben vestides pernas o aire parecen vides. As mozas de ahora non saben que facer pa que os homes as queirantodo deixan ver. Vale moito mais unha minifalda que moitos pantalóns por moito que valgan. Non perden a loubanza se lles dades ocasión de cantarvos cantiguiñas que cheguen o corazón. Das nosas rapazas vamos a tratar as que levan maxi non poden andar. Levan sujetadores// con moito recheo // para que pareza // que teñen Bastante seu. Mais non nos engañan// porque cando podemos// botamos a man// e nada tocaremos 538 Antes a rapaza era feminina algunha servía p´ra cama de cría. Que sigan tascando fumando e bebendo o mal será pronto de certo por dentro. Agora xa nacen moi espabiladas inda non saben ler e xa andan agarradas Criaba seus fillos y´os de outos tamén tiñan alimentos p´ra parar un tren. En fin, alá elas que sigan pensando c´a vida e moi corta seguir disfrutando. Fuman e beben como carreteiros e se ai quen lles pague tamén tomán chanqueiros Ahora non teñen nin poden casar fumar e beber a todo tascar. Pintan o pelo de moitos colores parécelle a cabeza a batalla de flores No cine e nos bares danse moitos biquiños e ó salir donde iles limpan os fuciños CRÍTICA DE XÉNERO: HOMES Os ye-yés de Ourense teñen moito pelo que cortar pero tamén os hay que se teñen que afeitar. Sei dun que he un chuleta, de língoa moi larga, que usa chaqueta, percisando "albarda". Ahora o mundo anda o revés hasta os vellos queren ser ye-yes. E tamén dos hippis vamos a falar pois todos iles non se queren afeitar. Xa que estamos falando de todo falemos tamén d'os yeyés ou sexa esos que andan c-os guedellos hasta os pés. De todos os ye-yes os mais afortunados son os que levan pantalós acampanados. E cas suas guedellas vamos a facer unha fábrica de escobas pra casa barrer. Por contra xa temos machotes Manolos que chimpan as marcas de atletas famosos. Agora os homes con tanta patilla parecelles a cara a piel dunha ardilla OBRAS NA CIDADE Con pontes e pontes o Barbaña van tapando pra qu'os turistas cheiros siga dando. Abriron a Residencia ¡que difícil e entrar! berran os labregos ¿Nosa Virxen do Cristal? O ponte novo do Ribeiriño moitos anos facelo levou mais mereceu a pena polo ben feitiño que quedou. Este ano falouse moito do tema da Residencia Sanitaria e dos problemas na sua apertura Tamén se falou bastante do Xuizo contra os etarras, que están na cadea. 539 ESCOLMA DO ANO 1971 CRÍTICA LOCAL-SOCIAL Que envíen sin tasa moitas cadeliñas, e teñan nos Bancos miles de cartillas. Non esquezades a terra a Patria nen o fogar, nin a capela do pobo onde fostedes rezar. Por toda-las partes se encenden jaleos cause todos piden aumento de sueldo. Despois e si volven con algo de pasta, mercan un traspaso de bar ou de tasca. E sin ir tan lonxe qu'ai seus riscos inda ben vemos nos todos como sobe a vida. Parece qu'abundan oxe os descontentos claro qu'hai tamen quén nada en diñeiro. Pero que lle vai facer porque se tes cartos xa sabes de sempre quen e o que manda As xentes do campo ben falar podían ¿quen saca o proveito? os almacenistas. Haiche unhos programas na televisión que dán billetes verdes pa facer un montón. Pro que pensen todas esas que non teñen onde gardalos que ainda hay moitos países onde se anda en taparrabos. Iles ben sentados na sua oficina i'os pobres labregos van sudando tinta. ¿Non era millor quisto non pasara? non entraba cubiza por tanta fartada. Eu creo que todo esto d'os asuntos espaciales con tanta fame na terra ¡é unha cousa de anormales! En cambio si veñen de compras a vila dan tod'á colleita por catro roupiñas. Roubos por eiquí estafas por alá a xente o que quere so é medrar. Migrantes da miña aldea moito me doe veros ir deixando vosos pais,fillos, amigos, fogar e terra. Por eso se queixan e por eso emigran ganan mais diñeiro i'autra perspeutiva Din os entendidos na economía que o desenrolo vai vir pra Galiza. Sin vosoutros, a ledicia dos vosos pobos se vai que un vello sin os mozos quédase na soedá. Eiqui lles decimos "irmaus mil graciñas, po-lo sudor voso nos temos divisas" Con leite é manteiga, con queixo e mazás xa se soluciona o ter que emigrar. Pro que tristura os adioses cando de novo a migrar. Soio pensando na volta nos podemos consolar. Xa non cabe duda que as mulleres viron que tiñan directos com'os masculinos. As nosas vaquiñas comen en Galiza, e son os d-afora quen veñen munxilas. 540 Algo somellante pásanos coa xente: criámola eiquí e vaise pra sempre. E cando de volta chega ó seu lugar, topa veigas ermas, viñas sin cavar. Todos como poden vanos amolando; chúpanlle o que tén e iles van calando. En vez de emigrantes teremos turistas a vida cambiará na nosa Galiza. Os millores mozos foron pra Alemania porque non querían labrar a romana. E na nosa terra a mesama cultura sigue por o chán como a agricultura. Coa siderurxia e mais co iberporto solucionarase todo, a plazo corto. Como eiquí non topan onde traballar, por Europa adiante ten que se marchar. En todos os cines do hay proyecciós de carne de femia fan exibiciós. Vinte-sete pesos gana un español: non morrerá teso si se quent'o Sol. Os nosos veciños que ven do estranxeiro meteron na caixa todo o seu diñeiro. Parece mentira que vexamos cousas que debían estar tapadas con lousas. As nosas noitelas ¡válam'o Señor, por aforrar tela levan "mini-short". Din que os campesiños están alienados; o que ten que estar eche ben calados. O paso que vamos non sei pronde é que imos, xiquera sabemos ó que nos pedimos. O Consitorio, casi forrará diñeiro, co'as sayas "maxi", escusa Barrendeiros. Xa dixo Aristóteles que hay "homes escravos": e nós, os labregos, nacemos pra arados. Chámanlle progreso andar ó cangrexo: chámolle retrouso a iso que vexo. Estamos en guerra, ¡quén non salta, brinca! uns que Manzaneda, outros que Trevinca. Cambian todas cousas mais o que é pro campo ponlle de abogoso a non sei que santo. Con tantos anuncios na televisión o home perdeú a súa opinión. O Maio quer que diga, c'o sueldo "patina" po lo mes arriba, detrás da gasolina. Non puden calar antes nin agora: ¡os nosos labregos precisan millora!. Os pisos que fan calquera se achega, entre quenos merca, ¡probe a labrega!. Porqué a nosa xente foise pro estranxeiro buscando traballo, pan, viño e diñeiro. Probes os labregos das nosas terriñas que non quitan nada das suas leiriñas. Temos en principio os mesmos direitos: a'ora de entrar os cartos son feitos. 541 Con tal que haxa ouro non importa a listeza; xa pode ter hoca a mesma cabeza. Os nosos campiños tan abandonados, xa non dan nin frutos xa non dan nin nabos. Os grandes jerifaltes falan do desarme. Mentras, n'outras partes mórrese de fame Todo aquel que entre na universidade ha de estar calado inda ca verdade. Cismei no asunto e volta a cismar, y-o único arreglo era o de largar. O mundo das finanzas e coto moi pechado. Nil non teñen parte os homes do arado Si o "profe" non vale, deixalo, diaño, non sexa que digan: "te vas hacer daño". Aumentan o sueldo e sube o garbanzo, e nos conservamos a vida finando. Cambiou a religión dicen os mais vellos. E queren que sigamos d'iles os consellos Sigue a Emigración e sigue sin tasa van buscando un algo que non hay na casa. Todo ven de abaixo pra encher a barriga, pero o sueldo base ise ven de arriba. Non se darán conta da súa equivocación. Non queren que cos tempos camiñe a religión Lárganse do campo deixando a velliña, vanse con gran pena e moita morriña. Hai pouco remedio en tal desarreglo, importalle pouco o que diga o pueblo. Mentras n'outros sitios hai calamidades, reina calma chica dentro distes lares Que triste e a vida pra-aquel que se vai deixando a casiña deixando o seu pai. Vamos a falar primeiro dos emigrantes que marchan pra Inglaterra sin traer o elefante. O precio é un misterio. Vai rube que rube. Xa tanto rubiu, que está nun'a nube Pero non hay forma asi ten que ser, n-esta terra nosa pouco hay que facer. E cando chegan a terra con esas máquinas grandes non lle falan a xente pero siguen sendo os de antes. O labrego quere mais ca baralladas. Quere feitos craros, e non argalladas Marchan p-olo mundo pra ganar cartiños, tantos sinsabores, cantos traballiños. Pero nunca o chegar deron unha cadela pra o Cura e para o Santísimo Altar Nos pobos pequenos xa non queda xente pra munxir as vacas e coller semente Seguimos mantendo a nosa esperanza, de cos Emigrantes manden moita pasta, Hay dios mío, tende pretensión porque estes homes perderon xa a razón. ¡Pobres ciudadanos das grandes ciudades! Se non hai labregos, ¿a quen lle mercades? 542 Galego que, de volta tornas de alemaña, non metas os cartiños en xente sin entrañas Iles dirán que o colexio a fai bonita e fermosa, y-a min mesmo me parece un trasformador de fenosa. Cando veñen visitantes pra ver a nosa ciudá ¿Qué voltarán murmullando de tanta calamidá? Ganaches as pesetas ca forza dos teus brazos. Escapa dos larpeiros que che tenden os brazos Recorden o do refran: amor con amor se paga; a calle de Ourense en Lugo está moi ben preparada. Temos, señores unha terra con vos viños ¡Que si señor! Valdeorras e o Ribeiro son sempre do millor. O labrego sofre. Sofre e cala sempre. Non ten outro remedio Din que non é xente O millor que alí había erache aquela fontiña; agora que a van quitar, ¿Qué dirá aquela xentiña?. Recorde o Axuntamento que na laboura é servir non soio podes estar pra moitos actos presidir. As contribuciós sácanas d'eiquí e con moito dolor voltan por elí Con moitas cousas no peto imos chegando o final. na Caixa de Aforros hay cousas queestan mal Si temos na terra folklore tan rico ¿pro que ir buscalo mais caro autros sitios Rubiu a bebida e a carne de becerro. Pra poder comela, hai que encher o peto Basta pa por un exemplo os d'os carritos urbanos os do Couto e da Rabaza din que son poucos e malos. Citemos ó Rego un dos de prestixio que organiza as festas coa canción do miño. Pra poder comer, non queda outro remedio que sachar cebolas e sembrar centeo D'os "semáforos" do Posio non se dí que non son bos; o que pasa é que estan sempre tomándose vacaciós. Moita propaganda ten íl conseguido para iste noso Ourense antes no olvido. Haber si o Ayuntamiento lle busca sitio as pulpeiras, pois non gustan nada as festas c-oas barriguiñas valeiras Marcháronnos co Barreiros e non porque Dios o quixo inda han de vir a levar se aparece ouro no Irixo. E ben mais barato e ainda mais bonito traer grupos de danzas dos agros veciños. Tamen os nosos ediles lles debemos recordar que d-unha vez fagan sitio pros turismos aparcar. Buratos, buratos e mais buratoseisi as ruas están polo meio é polas veiras desta nosa capital. Progresa a ciudad e ben ai que vela co seu dobre aspeuto de antigua é de moderna. Iste noso Ayuntamiento veña sempre a proyeutar, pero a calliña de Lugo tena sin urbanizar. Non hay coche que resista no diario camiñar. Votando soio remendos nada se pode arranxar. A ciudá decíamos aumenta a bo ritmo sabeno os que venden casas e turismos. 543 Sábeno tamen os que fan os pisos "vivendas" pra nós e chaléts pros ricos. ¿Pra que nos serve agora que o temos sinon podemos entrenar sin que paguemos? Deben "parolar", con verba prodente; o localizar, quén perde é Ourense. Pro tamén eloxian as obras perfeutas de ferro e cemento xigantes da época. Non se pode cobrar por entrenar a quen fai deporte pra nosa "ciudad". Pra seguir adiante, o noso Liceo, precisa un "trasplante" ou un "xubileo". Ademáis iste ano ten aires distintos e'unha muller forte pra poñer mais tino. Gracias as industrias de Coren-Uteco todo o mundo vive a mar de contento. Ai moitos comercios -pra disgracia suhaque poñen os precios nos cornos da lúa. Dispoixa de moito "tesón" e moito batallar logrouse en Ourense ter un "Pabellón ". As caixas de aforros i-ós embalses d-auga van a invirtir xa todo na casa. A Burga merece, maior importancia, ¡a probe parece as rui'nas de Numancia Todo está en aumento todo crece a presa máis xente, máis casas, máis clubs e tabernas. Hay quen se pregunta por ahí diante: ¿Qué é o que pasa pra abrir tanto as calles?". Por fin aranxaron un'a carretera. ¡Valla a Portugal que tempo xa era!. Oxe fagemos votos pra que tamen creza en campos de futbol i'hastra en bibliotecas. Parécelle a algunhos que o Ayuntamiento está decidido a traer o "metro". A nova autopista que nos van faguer queira Deus do ceo que a poidamos ver. Pros mozos xa temos mais salas de festas pra que sepan todos tirar coas pesetas. Polígono ai, mais "cuadrado" si, tan forte, ¡carai!, que cheg'a Madri. En Ourense estamos de capa caída, o viño composto por cepa raída. As mais das veces o irse a "duchar" a auga está "fria" que te fai rabear. Cerca da Derrasa ai "deporte" agora: quen ten "cuartos", pasa, quen non, queda fora. De España a Karina coa súa canción non puido triunfar na Eurovisión. Isto non he o que queremos nin "parecido" é, moito menos. Moito cavilar, no Axuntamento, pra poder topar, bo aparcamento. As cousas de ourense van por bo camiño, decíame un día un probe toliño. 544 Que iban a estudiar o mal da cuestión, si do Ayuntamiento ou Diputación. Siguen prometendo pra ir figurando, creo que hasta pensan que falan co gando. Outra unha "mioca" rubia e pequeniña e que cacarexa como unha galiña. Quedei asombrado o ler na Región, un gran superavit da Diputación. Prometen e dicen todo sigue igual, hai pouco remedio pra iste noso mal. Xa foron as tres a Eurovisión e din que cobraron perto de un millón. No pasado ano, fixeron balance houbo superavit de moi gran alcance. Tamén ten pensado a Corporación transformar Ourense de decoración. Esta é a inxusticia retunda e completa danlle mais a un "grilo" d'o que ganou Fleta. Que habían quedado hasta quince millós, y-o proximo ano seria millor. Con tal pensamento de decoración, déranlle o que é vello pa jubilación. Suben o escenario póñense a berrar e as admiradoras a se desmayar. Eu penso que esto non debía ser, si fixeran cousas que están por facer. As Ruas serán feitas a cordel, i-hasta si lle deixan non habrá cuartel. I-ó tirar polo alto eu tamen suxiro ¿non virá Karina a cantar ó Miño?. As nosas carreteras e camiños veciñales, non se anda por eles nin levando ramales. Estatuas e fontes que teñan hestoria, serán enterradas sin ningunha groria. Con tanta autopista imos estar ben. En ves da sesenta iremos a cén. En fin, alá éles i-a sua concencia, non conten co Pobo non habrá avenencia. Pero o Pobo cree deben ser loables i-as cousas antigas serán intocables. Con tantas promesas como é que nos fan debía ser outro iste noso chán. As festas de Ourense serán de esplendor farán grandes cousas na plaza Mayor. Evos de sempre. Moita letra morta. Todo vai quedando En planes de reforma Seica pros galegos non hai iberpuerto. Queren que sigamos outros derroteiros Desde logo a cousa non é nada rara, eiqui todos falan e nadie fai nada. Temos a que o canto dalle outro cariz porque cando sube fúngalle a nariz. Xa sabrán ustedes que os nosos amiguiños xa pisaron aquello que debiano pisar outros anos 545 Non sei os americanos que foron faguer a lúa; ises ou vayan ou veñan nunca dan cousa ningunha. Figuéronll'un mollo, c'un picante atros; leva moito "polo" e moi pouco arros. O noso Festival, prestixio e sosego pra non quedar mal, ten qu'ir po lo "Rego". Pronto contaremos -meus ollos o vexana rede de accesos a terra galega. O Ateneo Auriense vai puxar culturas con tal Presidente, non farán "loucuras". Esta Terra Nosa loutou con acerto: a Ria d'Arousa xa ten Iber-puerto. Por decir isto pedimósvos "perdón" rapaciños do "Cesto" da Educación. En tod'a Provincia bó pan toparás, se vas a Sainza, ou a Barbadás. En san Ciprián, hay unha "epidemia", e'o probe Polígono, adoeced'anemia. Unha medeciña non o deixou morrer: foi a "vitamiña" chamada "Orenber". O Ayuntamento figo unha "paella", con moito "pemento" e pouca "canela". Ven moi envasado en unhas bolsiñas i'hasta pra levalas traen unhas anillas. CRÍTICA POLÍTICA Iste ano elixiron xente pro concello, tal como fixeron foi un atropello. Si paras o coche por motivo urxente, terás insofauto papel do Axente. Hay un menisterio que é o da ensinanza merece de todos ben pouca loubanza. O noso Axuntamento con este motivo as multas do leite deixounas no olvido. Son moi esixentes en esta cuestión, e si lle protestas vas o cagarrón. Hay un exministro ¡é que ven que fala! Cando estaba enriba comía e calaba. Ahora buscaron a compensación, recaudan ven máis na circulación. Promesas, promesas, promesas son verbas, e mentras Galicia sigue dando herbas. Unha muller concexal por vez primeira en Ourense é cousa seria, señores, moi seria e moi formal. CRÍTICA DEPORTIVA O noso equipo de Ourense e ten fama e mais honor somentes que non ven sendo en moitos xeitos o millor. Folgos coido que non faltan hinchas ten ben por demais pro se fai un bon partido danos outros catro mais. E como pra todo elas son moi listas puxeron de moda o ser futbolistas. Temos un porteiro// que para moi ben// anque din que o morapio// lle empina tamén 546 As que antes facían o caldo de grelos, agora no Estadio tíranse dos pelos. Pero iles loitarán con moito "tesón" queren seguir sendo da segunda división. Pois din os recibos son moi elevados, e cos xugadores tamen ben pagados. Temos un equipo de " baloncesto " é polo que vexo ninguén está contento. O último partido da competición xugaron ca Coruña como un "campeón". Eu penso que sí, que xogan moi ben son bos deportistas e nobres tamen. Os xugadores están a rabear porqué a "prensa" non os quere "nombrar". Viña iste "equipo" como "tocado" pois se defenderon coma condenados. Estan convencidos, teñen a certeza, e miran por baixo os da Leonesa. Iles quixeran c'a inda ben ou mal algo dixeran pra rifar ou falar. Agora so falta xogar a promoción pra ver si se sigue na Segunda División. Ahora van ir con toda a firmeza cal si foran fieras a p-ola cabeza. Está moi mal esta "competición" pois teñen que recorrer casi toda nazón. Señores aficionados so pidimos un pouco de "apollo" pra istos rapaciños. Non temos temor din con gran firmeza, nin o León Vasco nin a Leonesa. Como son "amateurs" e teñen que traballar perden moito tempo o irse desplazar. Si estes se sacrifican por o deporte orensan xuntémonos todos e votémoslle un'a man. Non quería o mayo falar do futbol, pois din xoga moito e non mete gol. Cando saen fora van tan mermados que en vez de "atletas" parecen coitados. Noso Deportivo, ten forza é salud gracias o ese tío, que chaman Eguiluz. Pois dín si non gana con goles a feito, unha trapallada sin gusto e sin xeito. Por si fora pouco esta "faceta" veñen os arbitrarios e danlle na chepa. Chegamos ó colmo xogando ó fubol: tamen as mulleres queren meter gol. Sobre o Deportivo Orense non quería falar nada, porque senon sube d-esta é porque non lle dá a gana. Hay moitos "aficionados" que quixeran velos "desparramados". E moi entendida a nosa afición i'esixe co Equipo sexa campeón. Senon vendera o Pataco, c-a axuda do Mantecón cambia a tres ou catro, e sube a Primeira División. 547 CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Seica que o estado prohibe a minifalda menos ás maestras que non ensiñan nada Despois levan o pelo largo que en vez de parecer homes parecen carnosos. Son cochinas e lambonas gustanlles os caramelos en ves de fregar a casa falan de Xan e de Pedro. Agora na Eirexa xa non levan velo. Unhas que non queren Outras por non telo O pai que ten moitas fillas gracias a Dios pode dar que mentras estén solteiras disgustos non lles han faltar. Mentras os homes traballlan elas quedan na cociña comendo boas talladas xarra de viño e tortillla. Din que nas mociñas xa non hai respeto. Unhas van de largo Outra van a pelo Unha pídelle un vestido e si non o pode comprar hay que traelo fiado sin el non pode quedar. Hay moitas nenas modernas que empinan que é un primor;o que importa é presumir ¡Ay, pobreciñas de Dios! Ainda pasa algunha tan angarillada, que, mais ca muller, semexa unha bisagra Outra anda mal da barriga parece que quere chocar un páxaro do inverno parece que quere amolar. Vou empezar por as mozas e non lle parezca mal que non se pode con elas cando se queren casar. Pra pescar ós homes tiran cada lazo. Inflan as guedellas, ser sonvos un caso O mozo xa non lle fala desde que lle fixo a festa mais elas siguen toliñas con eso non escarmentan. Cando teñen doce anos xa non fan caso dos pais xa lles gustan mais os mozos que lle gusta traballar. A culpa ten'a a moda que as cousas resolve. O que era feo antes faino guapo hoxe Eu sei de un matrimonio que solo tiña tres fillas o cabo de pouco tempo xuntáronlle sete crias. Xa se miran o espello xa se empezan a pintar e en vez de estudiar doutrina solo aprenden a bailar. Tamén hai mulleres que xogan ó fútbol. En Ourense diron unha exhibición En canto están solteiras son como santas do Ceo limpas e cariñosas traballadoras de medo. Logo que teñen os quince póñense tolas de todo porque un bichiño que teñen xa lles pide matrimonio. Coa moda do pelo que agora se leva non se sabe nunca sie"il" ou é " ela ". Logo que se casan xa non queren traballar dicen que teñen un burro pra que lles ganen o pan. Andan por as romerias tan frescas é preparadas que moitas van enseñando a plaza de Salamanca. Xa saen de noite as descaradas// vanche presumindo// pola calle// coma condenadas. 548 Os mozos o ver tal cousa póñense mal da cabeza elas póñense o xeito pra que lle fagan a festa. Asi andan oxe todas as mozas solteiras correndo tras dos mozos como o gato na xaneira. Esas dos fandelos longos deron c-unha moda boa os dous dias de poñelos din:esto é pra maña aboa. CRÍTICA DE XÉNERO: HOME Tamen nós, os homes temos que "rascar", vese cada cousa que é pra se parmar. De solteiros moito queren os pais das rapaciñas pero logo que se casan hay leña todos os dias. Outros en vez de ir has mozas van os bares a xogar e logo pouquiño e pouco animan a seus pais. O que sin "dar golpe" vive a "todo tren" é que nadie sabe de donde lle vén. Apenas teñen quince anos xa empezan a presumir moitos traxes e zapatos e non saben escribir. A toda moza solteira voulle a dar un consello que non se crean dos mozos que son peores que o demo. O que ten un coche é gasta sin tasa io sueldo non chega pra pagar a casa. Andan detrás das mozas correndo igual que os gatos contanlle mil mtiras que non valen un farrapo. Eu sei de moitos casados que inda non teñan porqué por culpa de outra querida péganlle a sua muller. O que non ten cartos pra un mal pantalón, e logo a muller mercalle un "visón". Outros presumen de ricos pra podelas engañar e hay moitos que na casa non teñen pan pra cenar. Outros vanse pra taberna a xogar e a beber e cando volven pra casa chegan falando o inglés. Anque vos coste traballo aguantade un pouquiño que si non lles dades nada a lles virá o cariño. Outros andan de parranda a abaixo e rua arriba mentras os seus pais traballanpra lles fartar a barriga. A muller mal como pode ten que deitalo na cama despois de virlle a gastar todo o xornal da semana. PARA REFLEXIONAR Todo era festa paz e alegría no día dos maios da terra querida E biquei a terra que meus pes trepaban os outeéi e as serras co lonxe asomaban Si n'ela pensaran todos os se us fillos ela en si gozara de outro destino Busquei dos carballos a sombra e frescor bebín nos regatos a sua duzura Que ladicía velas tras pasar os anos lonxe desta térra tan chea d'enganos Rubihon os precios sin, explicación os.que teñan fame morrerán sin compasión 549 ESCOLMA DO ANO1972 CRÍTICA LOCAL Erguete Galicia ceibe e nomeada meiga e ben garrida de todos amada Haber, Haberá, máis todo é parola, a xentiña vaise polo mundo sola Si non os hay eiqui buscos noutro chan a vocación d'un e topar o pan Somos, si señor todos paragüeiros máis non hay na rúa con iste letreiro Ninguien nos axuda pra axuntar os cartos de verbas ben ditas xa estamos fartos Non importa o que un sexa cando hay que escoller entre emigrar fora ou tristes morrer Temos tanta industria que é unha monada; tanto abunda e sobra que non temos nada Vanse os coitadiños sabendo ben pouco a terras estrañas onde falan "rouco" A conta de uns moitos morren fartos mais a conta de "outros" poucos ganan cartos Frábicas de pedra frábicas de lousa; todo e máis nada e a mesma cousa Como non se expresan con filosofía hasta os tratan mal nas conserjerías A lingoa española perde autonomía comendo brebaxes de "alta burguesía" A todos nos gusta ler letra en galego, máis non pode ler quen sexa labrego Saiban meus señores que Vds. non son máis ca servidores da emigración Así nin que medra ¡eche un bo papel! deica un pouco isto será un Babel. Porque as nosas letras non dan pra mercare os libros que falan no noso falare "Galicia meiga de Breogan cando veñades xa non hay pan" Palabras francesas algunha alemana, un golpe de inglés e outra amerecana No outono elexiron os procuradores que tiñan carreira de "bos labradores" ¡Tratade pois ben a ista nosa xente que o millor algún ponvos o cu quente! E si non nas sabe dinlle palastrán, e si non as usa xa non vale un can. os grandes señores din que a emigración hay que promovela pra erguer a nación Que ninguen vos teña por ningún "patán" pois nos somos fillos d'un pai Breogan Na universidade houbo moita estaca. Chegaron noticias cambeadas i-opacas Por un sin fin de anos// deronlle una plaza// a un municipal/ que non vale pra nada 550 Din os máis sensatos: ¿Pra que estudiar? gastar a cabeza pro logo emigrar Non arreglou nada Non tivo respostas Pra matar o tempo foi dar unhas voltas Evos o de sempre xustificamentos "Faguer que se fai " E botar remendos Os politiqueiros do confusionismo berran e barallan con gran triunfalixmo Cruzou no Progreso Sentiu un silvido Puxéronlle a multa por sitio indevido Moi pouquiñas casas tiña antes "O Couto" Agora é aquilo "o barrio do Coto" Fan guerras e palexas discursos e oratoria. Fan bailar a ós pobres como burros de noria Ninguen lle dixera que, pros peatóns, hai un lugar marcado con señalizacións Os de Vistahermosa e Rabodegalo non teñen carreteras i'asta o camiño malo Pra que non pensemos nunha solución saí en cada esquina a contaminación Viu mapas e letreiros pra coller "carritos" Non soubo o que facer en ningún dos sitios Teñen os rapaces aló nas Cabañas un Grupo escolar e ruas con lamas Hai fame hai miseria Hai loitas e accidentes Pechade ben a boca pra non crebar os dentes ¡Parque de San Lázaro parque de crasismo! Alí nunca se multa a ningun turismo Se pra ir a escola levan zocos limpos cando entran na crase pesan catro kilos Dinnos que a vida camiña vento en popa. En portas e pucheiros hai auga sin sopa Tén cafeterías pra tod'os señoritos que atrancan os seus coches e non pasa o "carrito" Vecimos de Picasso e áis de Zurbaran tende moito tino o pisar o chan Non digamos nada da carne e o pescado. Seica non foi feita pra os homes do arado Estreitan as aceras Axeitan os xardíns se alguen se senta niles mállanlle os cadrís Zapatiños novos non poñades nunca Mercade botas altas como pra decrua Un home do pobo chegou a cidade Andivo arreglando a seguridade Escomezan obras que ninguen romata Hai plans e proieutos Pro, seica non hai prata No barrio de Lebrona falan da "Avenida" Pra os d'aquil recanto a vida non é vida Rubiu escaleiras Ollou ventanuxos Encheu as alforxas de papeluchos Destapan o burato E vólveno tapar Ven outro organismo E volta a escomenzar Moita xente habita as casas d'aquil sitio veciños que non teñen nin auga nin servicios 551 Por se fora pouco o lado está o Barbaña Súas augas "cristalinas" relucen com'a pana Pois eu non entendo a fe volo digo o que a xente gana matándose a tiros Se son de Alemania nos din como a tontos pra marcos nos eidos xatendes dabondo A canalización do río que nos separa é obra de romanos vai con moita calma Os americanos cos chinos xa falan Mentras fan os rusos o que lles da a gana Os marcos dividen tran pleito a casa fora marcos logo veña a parcelaria A rúa de Ervedelo sin señalizacións emaxa un laberinto pra os pobres peatóns Nas letras galegas queremos honrar noso Valentín Lamas Carvajal Os verdes de Suiza seica son francos din que de franquicia xa estaremos fartos Veciños do Couto meus hirmáns queridos unha aperta forte Sede sempre amigos Lamas Carvajal o poeta cego apalpóu os mancos das maus dos labregos Tamén son pra Caixa se fosen cruceiros que en Galicia hay cruces en todos os carreiros Rubiu o aceite Requentan o pan Por si fora pouco. "¡pagar polo can!" Con gracia, sen burla pra todo o divino, díxolle as verdades no seu Catecismo Que dixo Machado outro mala lengua que nos embestimos se usamos da testa Xa canto a un lle custa o ter que mantelo pra que veñan os do Ontamento. Díxolle as verdades ao escravo labrego que labra xunguido igoal que un becerro Non queremos guerras queremos paz e amor e vivir n-esta vida c-o noso sudor Diñeiro non troco por fillos nin fillas Se iso eu fixera sempre choraría Se volvese Lamas como il andivera por algunhas rúas cheas de puceiras Que negra é a morte que fría e a terra que pouco resortes os mortos lles queda Agora "A Rexión" ven moi millorada Trai cada fotiño que é unha monada Cheas de puceiras faltas de puzancas parecen espellos do vello Barbaña E d-os estudiantes millor non falar tamén se pelean pra faenos calar Alá no Vietnam sigue habendo mortos E noutros paises non se quedan cortos Din as malas lenguas que a Caixa de Aforros, aforra pra eles os cartos dos outros Que pasa co iles sin barbas aisladas os guardias civiles arréanlles patadas 552 O Barbaña por fin vai por bon camiño esperemos que por fin pronto este acabadiño Esí teñen a auga o doble de cerca e pasan menos tempo en facer a mezcla Acórtanse as aceras que é unha barbaridá e dentro de pouco non se poderá andar As obras parece que van moi avanzadas e dicen que este ano estarán acabadas Si cativo é o leite, máis cativo é o pan; pros forneiros multas pagar non lles fan Agora tocoulle tamen os concesales xa que preles temos parolas si pares E tamén das Burgas temos que falar primeiro tiráronas y-agora vanas montar Nin fariña triga nin ben peneirada nin peso comprido nin ben amasada Pedímoslles merquen mais coches de limpeza pra que fagan eixiña esta operación complexa Esta noticia pa nos e unha gran alegría pois as mulleres tiñan que lavar en auga fría As xentes da USA xa fartas estan porque non remata a guerra do Vietnam Chegou o festival da Eurovisión io Jaime Morey tuvo unha gran ocasión Tamén pedimos por ser unha necesidad a reparar moitas calles d-esta ciudad Mouros e xudeos ensínanse os dentes e queren zanxar as contas pendentes Todo o mundo se vai todos se van marchando e a nosa Galiza sola ela se vai quedando Iste noso tempo e un tempo louco hasta o "LOVE STORY" fixo olvidar o APOLO Tamén en Irlanda ándanse a matar, paréce xa o conto de nunca acabar A todos os lugares chegou o afiador cantándolle a canción tamén o labrador Agora as leiteiras non teñen que facer co leite do UTECO non teñen que vender A blanca pombiña paxaro de paz cheíña de medo botouse a voar Vai il camiñando recorrendo o mundo vai por el cantando com'un vagabundo Dicen que é leite muy ben pasteurizada a hora da verad todo é unha trapallada Pasei cerca d'angola y-oubin cu'n portuxes decíalle o seu xefe "¿qué vimos faguer?" Presenta o Barbaña algo de mellora e agora no vrau a contaminación aflora Si bebes a leite con filosofia o dar o primeiro trago parece que é lejía Cando sea canalizado ó noso Barbaña xa se andará porriba porriba dunha "caña" Esto d'os guardias e de moito saber pois traballando un manteñen dous ou tres 553 Y agora unha multa non é como ayer é un kilo de carne ou é o carnet Falando d'emigrante vemos ter engorros pois hau moito empleado na caixa d'os aforros Fixéronvos a presa con pouco cemento o asunto era o negocio e vendelos o E traballar pra outros non dá bos resultados o exempro está no Vietnam e nos americanos Vamos a falar dos d'as construcciós que facendo nos pisos amasaron millós Con catro ladrillos e un pouco cemento levantan unha casa que parece de cuento CRÍTICA DEPORTIVA Como quen non que cambiemos de tema quiste noso Ourense xa cheira a terceira Falemos agora algo do futbol, diste noso Ourense que non mete gol. Do deportivo Ourense non vale a pena falar nos queremos que suba e eles fan por baixar.. CRÍTICA DE XÉNERO Moito gusta ver nenas con can-can, e canto máis curto máis baratas san. Rapaces co pelo todo alborotado, con barbas de chivos e perillas de nabo Asi andan hoxe todas as mozas solteiras correndo tras dos mozos como o gato na xaneira. Volve o paraíso que nosa nai Eva dispois da mazá foi minifaldeira. O peito sin espeto e con esputo dentro esputo do cigarro e moda do momento. Abertiños por diante abertiños por atrás xa miña nai me decia mirame ben o que fas. Por eso as rapazas que van cuasi espidas, din que elas proceden asegún a Biblia. Todas fuman rubio e van as discotecas e as mais sinvergonzas viven da mangueta. Isas d-as medias de luto a min non me gustan nada parecen unhas viudas antes de estaren cansadas Antes era con saia ahora con pantalón porque asi aforran de traer combinación Ay nenas de Ourense qué pena me dades para enganchar un home calquer método usades. Os mozos o ver tal cousa póñense mal da cabeza elas póñense o xito pra que lle fagan a festa. Hay unha rapaza que é miña veciña, que armou unha mini dun trapo de cociña Andan por as romerias tan frescas é preparadasque motas van enseñando plaza de Salamanca. Esas dos fandelos longos deron c-unha moda boa os dous dias de poñelos din:esto é pra maña aboa. Unha compañeira // que moito presume // move o seu cú // igoal que unha pineira 554 ESCOLMA DO ANO 1973 CRÍTICA LOCAL - SOCIAL Cruces, pandeiretas, refaixos e jotas, algunha muiñeira, chove can pingotas Porque vexo os pobos máis ca desolados. As casas valeiras, no chau os balados. Veñen divisas do extranxeiro gracias o galego que fai de braceiro. Salve, ponte vella, xolla, a máis anterga que deixou no Ourense a estirpe galega. A nosa xentiña foise pro extranxeiro percurando pan, traballo e diñeiro. Para eso lle aumentan o sueldo os maestros, é xente estudiada, deixarse de cuentos Fabricas de gaitas: Tocamos piano, con todo hai ben delas: unha por paisano. Vanse os labregos a ganar as cadelas e volven, y-os legos aproveitanse d´elas. E a xente do agro que siga mallando, sachando patacas, mantendo no ganado Bretemas, miñocas, vagoas, pregaciós… contamos en quintales: mais de cen millós. Non queda ninguen nos vellos pobos y-e marchan a cen pro volver medio tolos. Nas ruas de Ourense cheira a bravío e non vos e soio do "famoso" río". Que toque a Galicia do botafumeiro, a gaita co bico que di Padre Nuestro Tamen hubo un replante da plantilla dos cipais fai falta iste suplante pa solucionar moitos males. Hay cousas a vista: mirai o Barbaña, e hay outras tapadas con moitiña maña. Iban pola vella no tempo dos mouros i-o Síl daba o Miño adoas de Ouro. Ainda fai pouco tamén y-e subiron o carrito, y-ainda que non mellaren hai que soltar a pito. Foi o Farruco as oposición e esqueceu no coche o par de xamós Recorrendo o mundo canta o afiador canta a súa canción como fai un ruiseñor. Así temos tanta fama por ises camiños de Dios con decir galego basta pa´que che boten maldcións. E como os coches, nos que nos movemos, prohiben fumar e tén "ceniceiros". En Nogueira de Ramuín fixeronlle o monumento pero il merece mais quise bon ornamento. Por todos os lados toparedes galegos andan esparcidos o igual cos cregos. En todos os cruces fan bellas isletas pra que os camiós non fagan tijeretas. 555 Andan cuatro incautos remendando a calle da nosa ciudade sin nunca acabare. O tal Marlon Brando "Oscar" d´ouro ganou, con mensaxeria india e premio rechazou. Foi pastor das almas, alá en Compostela; i-ainda por parte foi barril poeta.. Tamén din qu-en Orense hay moi vos obreiros pois en facer puentes sonche os primeiros. Temos unha cerveza, chamada "San Martín", podemos cotexala co as de fora de esquí. A festa do Viño ten a prosperar outra cousa non ¡Pero borrachos hay! Alá, en Luxemburgo, as nosas "Mocedades", foron segunda canción na Eurovisión. As letras galegas recordan nist´ano a dobre memoria do Arzobispo Lago. Sufren moita crisis as tómbolas da Alameda por que hay moita maquina de tragar as perras. CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER Y-as muleres de d´agora andan cas suas leises de deixar a casa sola pa vivir com´os homes. As que antes facían o caldo de grelos agora no Estadio tiranse dos pelos. Co-a moda do pelo que agora se leva non se sabe nunca si é <il> o é <ela>. Teñen moita lengua van medio espidas en vez de rapazas asemellan galiñas. Corren todas contentas sin mostrar cansancio querendo archivarse a Pele ou Amancio. Parece que e certo y-eu non cho minto que moitas pra moda teñen que apretar o cinto CRÍTICA DEPORTIVA Tamen vai de moda o fútbol co Ourense d´este ano, y-ei que meten cada gol dos d´afora trai d´espanto. Uns catro mil socios baril retaguardia; i-u once goleando con baril puxanza. Xa estamos cansados de subir e baixar pero este ano si subimos queremos descansar. E vaia equipo que temos qu´hasta os da primeira, como xa antes vimos, trai e leva de ladeira. O Estadio con luces é unha regalia para xogar de noite como polo día. Comenzo c-o fútbol do noso R. Madrid qu-iste ano anda por moi mala lid. Os nosos futbolistas loitan con vigor, pra ver si e que suben a Segunda División. Por voltas que lle demos non e mais cun terceira pero os precios na taquilla esos si son de primeira. O Barcelona aprendeu o primerio posto ocupou e dentro de pouco a liga do 73 ganou O Ma drid non está fino// Veremos que pasa // andache irregular // e mete pouca brasa. 556 ESCOLMA DO ANO1974 CRÍTICA LOCAL-SOCIAL Pa do afiador falar d´iste homiño desterrado ca rodiña d´afiar sempre pegada o seu lado Os que bautizan o viño, volvérano a bautizar, e asi o bolsilliño volverralle engordar Hay unha proposta que fixo un concejal faguer as nosas Festas no Teatro Principal. Era o noso artista ambulantes nos camiños mais agora as autopistas traennos amoladiños. Non sei que delito cometeu a xente vota duas horas pra cruzar Ourense. Pois seica dista forma podríase evitar cos seus novos donos o podan derribar. Ourense ten fama De afiar coitelos E criar os porcos Con gráu e farelos. Con tanto semaforo apaga i-encende alixeira o trafico ou entorpece a xente. Cando eu me vou a cama xa non me poido deitar teño un semáforo a porta que non me deixa pasar Falaran da emigración que xa e tema acostumbrado, ninguen ye ve solución, din que é tema de pasado. Falemos agora disa Ponte vella. disque a van cegare cunha caretera, Quen sementou os semáforos tiña mala voluntade para facer un mal tan grande a toda humanidade Asi que vanse os labregos fora a ganar as cadelas e cando volven os legos medran a primicia con elas Meterlle o camiño como quen a espeta, por non derramarse o eido da estrema. E d´Avenida d´habana da rua qu´estamos a falando e xa vai sendo tempo dila pavimentando Non hay verdes na ciudá diran pa que os queremos, non fan falta ¡que va! xa temos moitos penedos. Dimitiu un Alcalde e puxeron un novo que ben vido sexa si e pro ben do pobo Pro dende que Uteco montóu tantas granxas xa os porcos almorzan uvas con naranxas. Agora cos postes maforosos avisando a nosa xente agrupamonos en coros a pasar a aceira d´enfrente Do galego nas escolas millor non falar pois as poucas que quedan pronto han de pechar. Rúa de Bedoya, dispois a Cruz Roxa ás escavadoras todas se lle antoxan. Regulan a nosa circulación que he unha maravilla, algo que po peatón foi muy boa medida. Xa vai sendo hora de deixar en paz as pobres das leiteiras victimas de Sanidad. Estamos illados do resto de Europa, si ela é o barco Galicia é a popa. 557 Os barcos da pesca vista tan suba puxeronse en folga pra asi ter deluba. Huelga d´aiquí huelga d´alá con tanto rebumbio onde imos parar. Iste ano houbo viño en abundancia agora coller unha trompa non terá importancia. Calquera merca coche Costa un un ollo da cara, y´ainda din os entendidos qu´ai o chollo non para. Moitas campañas Contra a polución E cada vez mais difícil Atopar ca solución. En Allariz, progreso hay moito, e granxas de polos hay mais de oito. E como as nosas autopistas van on paso tan lento cando veñan os turistas van levar nos pes cemento. O obreiro d´oxe faise desear autos subversivos tratan de formar Hay moito fumo nesta capital, é da industria, e ven de San Ciprián. Sera con eso do desarrollo po lo que andamos a cen logo saliremos a volo preguntando que foi ¿quen? Andamos moi parvos co do Presidente, que foi home bo e home induxente. Eisi en bici e da pe o mundo inteiro ten candar e pra enerxía aforrar a hora ai que adiantar Os estudiantes anduveron a voltas expoñendo as suas razos, non se yes fixo moito casoainda qu´algo se logrou. Din cos criminales foron os de Eta. O Opus non ve clara a papeleta. Xa canso do traballo fannos madrugar ia noite candas galiñas fannos acurrucar Folgas, alborotos reyertas e mais e o sistema doxe para nos gobernar. E cun bo xarro de viño andase mal o camiño e con tanto alcohómetro morre a conta do banquiño. As oito que son as nove as sete que son as oito eu deitome ca nova e levantome co entroido Atracos e roubos hoxe están de moda raptos por diñeiro ou córtanlle a gorxa. A gasolina sube e sube pra non baixar e cando a subiron algo inda a van subir mais Os homes sabidos recollen seu herdo, estan a faguere un bon Ateneo. De día e de noite che tocan a porta io abrir recibes cañón por resposta. Sobiu o Gas-oil sobiu o Butano imos pasar frio o resto do ano O nome Ateneo vaille ben a Atenas, xa que no Ateneo faise pola cencia. A vinte pesetas vai a gasolina se non se gobernan irá máis pra riba. Algus din que xa os viron dando voltas no ceo din que lles chaman ovnis e que brillan que dan medo Din que moi pronto vai vir a Citróen pra faguerlle a contra o de papa ven en tren. 558 Eisí anda o mundo co iste trailalá pro iso nun festival ganamos co la, la, la. Foi Peret iste ano a Eurovisión con moito teatro e pouca canción. No monte de Manzaneda MEISA fixo moito traballo é ahora pra subir a "Cabeza" xa se pode subir sentado CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER O lume da ladeira falan as velliñas: <andan as mozas coma galiñas>. Ensinan o cú as nenas, ensinan o cú, e as pernas; ensinan o que queren, claro, todo é delas. Dun tempo pra acá esibense espidos homes e mulleres pra aforrar vestidos. A moda das muyeres levase de todos tipos, e cas suas leises novas os homes parecemos micos. En cualquer reunión donde haixa unha rapaza os nenos non sacan tabaco, é ela a que o saca. De momento Ourense non ten ningún caso; as modas eiqui chagan con retraso. Metense nas cafeterias fumando casi mais ca nos, parecendo carreteiras na busca dos mulos. As nenas hoxe día pásano moi ben, restregan os fuciños, e os nenos tamén. As modas de ahora son moi modernas e con eso do "Streaking" xa non solo se ven as pernas Coas zancas a o aire andan as mociñas, e os vellos que as ven cailles a babilla. Agora desnudas moitas d´elas andan ia todos os que as ollan fanos reloucar. Haiche peluquerias de moito adelanto pintalle o pelo as mozase parecen burras pelo blanco CRÍTICA DEPORTIVA O fútbol do noso Ourense meteuse na segunda ya inda que te suspense que se salva ninguien o duda Anda o Docabo sempre nas maus con negocios, e vende xogadores sin contar cos socios. Haibos un deporte que ten moitas opinios e de que as mulleres queren darlle os balos Menstres na primeira división o Barça vai que chuta, mentras outros fanse ilusión de seguir a mirma ruta. O C. D. Ourense e a 2ª división son cousas que se levan como gato e o ratón. Xogan partidos con moitas ilusios e nistes encontros haiche moito miron Os xogadores rusos corren coma foguetes non van coma os nosos toupando foguetes. E o mesmo fan os os americanos con duas patadas xa estan cansados. Nunca gtañan nada nin o gañarán sonche moi mimosos e logo se renderán 559 ESCOLMA DO ANO 1975 CRÍTICA LOCAL-SOCIAL Festa de muiñeira festa de semblanza cheiña de musgo é tipica raza. A xente púxose louca n´esta cidade d´Ourense desuelle por comprar casas pra destruilas dempois. Un ano de protestas estudiantiles e labregas das que se fala nas feiras i´en todos os hogares. Despois folgosa as ruas caladas cas tuas xugosas coplas cantadas. Como temos moitos cines xa nos sobran os millores probe Principal morre nas mans de verdugos homes Xá-as computadoras arranxan casorios e os alambiques montan velatorios E tamén o afiador ise noso amigo pa que bote chispas a veira doMiño. Tamen morreu o Festival da canción do Mundo Celta que arruinaba a Comisión e non lle quedaba pra Touros Non nos enganemos que non somos bobos, ¡tamen nos decian que non eran lobos! Teremos bo viño pa coller a gaita y´a veira do Miño faela templada. Estudiantes d´Ourense si queredes aprender a Santiago ou a Madrid teredesvos que marchar. Don Felix Rodríguez debe ter presente c´os cas de palleiro non comen a xente. A nos a "contaminación" xa ninguen nos gaña temos o numaro un xa co Barbaña Ourense como Galiza enteira sigue exportando homes que España necesita pra ter limpias as estradas E feita a consulta a toda a nacion, mandan a Iñigo pra televisión. Non che conven moito si ven a celulosa pola moi cerca d´unha vila populosa Galiza ten pouca industria mais a de homes e boa, e como non teñen sustento vanse polo mundo adiante. Ista é democracia, ista é libertá as cousiñas craras ¡que viva a verdá! O noso alcalde quere felicitar xa c´os xardis il quere arreglar Celulosa, celulosa, a fábrica dos xaleos tranquilos estuvemos deixanos agora en paz. Falouse d ´un fulano que abusaba dos nenos e silenciouse o nombre cousa que non comprendemos Chimparonse os edificios pra construir unha ponte que da estrada a Catedral nos poidamos ir pregar. Tes o nome de Vizcaya fuxe logo pra esa terra que alá outro pouco mais e contaminación non notan. Debe ser un peixe de moita envergadura pero esto non quita que sea un cara dura 560 Falouse dos lobos que atacaron a xente e cargou co mochuelo Rodríguez de la Fuente Sufrementos d'abondb o largo do ano saltaron d'espanto o volar o paxaro. Andivo ben coitada chegando as orellas onde: se falaba de cousas d'ovellas. Xa voltan osmaios co musguiño cheo revoltos y'estreitas p'a chearnos o peto. Y'e ca dministración e un problema vello que nos trai de trompicón e cos pes cara o ceo. Que y'e vamos facere e o que din moitos calare e comere ben po los entroitos. As voltas urbanas do noso carrito aubironlle as ganas d'áumentar o pito, Mais traenos así traballando os pobres facendo horas extras mentras outros fan a sesta Moita urbanizaoión e pouco arreglo da nosa ilusión xa foi conto vello. CRÍTICA SIN CLASIFICAR Se sondes gallegos poñede atención que dun camiñante ven ista canción Dendae altas serras a veisa do mar fálannos as pedras sin pestenexar Buscaba na terra a savia c'un día estragou a guerra con fondas feridas Un. laido en coplas eu quizen poner sá pra quen-as oya ou au poida ler Son as sombras negras do meu camiñar sombras que me cegan e'me faa chorar No aira flotaba un son d'agarimo a doce sonaba de mil píos-píos As cousas que pasan ou poden pasar de nos é culpa e de naide mais De lonxe moi lonxe "facendo camino" con basoas nos ollos i-o seo ferido Un manto frondoso de rosas e lilas craveles rizosos nimbaban!o día A ninguén ll'esooza a pedir perdón nín ca xente moza teña a súa pasión Con tristes lembranzas de tempos xa idos vestínme pra festa dos maios froridos Falamos das cousas según entendemos, polo que escoitamos, polo que: leemos. Os morcegos viven na noiie escura i-s homes reciben a luz da cultura Na térra crballada sendeiros facía as frols eu cortaba con mans ateridas Hai tantos barullos, dinse tantos contos, que estamos pasmados pois, non somos tontos. Se sondes gallegos poñede atención que dun camiñante ven ista canción Un. laido en coplas eu quizen poner sá pra quen-as oya ou au poida ler As cousas que pasan ou poden pasar de nos é culpa e de naide mais 561 As nosas: "cachadas" on moi naturales.. vi vimos problemas xeneracionales. Por qué non se animan; e deixan de tretas :i-en vez, do papel: fabrican galletas.-'' Que ladicía vela tras pasar os anos lonxe desta térra tan chea d'enganos E segun coidamos os que son maiores teñen entre iles problemas peores. Si estas: noticias casi son sagradas prós qi-en Alemania esperan chamadas. Rubihon os precios sin, explicación os.que teñan fame morrerán sin compasión Polo que leemos,: polo que escoitamos, todos dín; que loitan pra que nos vivamos. Que-á Oprin se mova, que se movan todos hai que facer cousas, para a nosa industria Proyectan, proyectan non deixan de proyectar e cando lles parece volven a empezar Pr-a que nos vivamos o ser xa maiores, sin que nada falte, sin penas e doores. Todo era festa paz e alegría no día dos maios da terra querida Con tanto gabinete con tanta reunión en un periquete sálvase a nación Tal vez a resposta: sepamos; un dia, si e que estudiamos a filosofia. Busquei dos carballos a sombra e frescor bebín nos regatos a sua duzura Un mozo d'unha villa muy renombrada con unha ordeñadora fixo unha trastada Non vemos rreglo pr-a esta terra nosa, menudo fandango c-o da Celulosa. E biquei a terra que meus pes trepaban outeéi as serras co lonxe asomaban Il que algo paletó e falto de conciencia quixose mungir e foi dar á residencia CRÍTICA DEPORTIVA Os fans do cruif necesítanche tila e que o seu fenómeno acabou as pilas O noso equipiño vaiche moi mal pronto imolo ollar na terceira rexonal Conta o noso pabellón con mais vellos c´Ourense que pra adelgazar e nadar van as mañanciñas cedo. Si no economico non anda nada ben no crasificatorio afógase tamén Ourense como a capital de España conta co deporte de neve en Manzaneda pa que os ricos afouciñen. Craro que o Ourense vaise pra terceira, e houbo quen dixo subilo a prime-ira. Os do atletismo// non fixeron nada// mellor que se foran // a sachar a pataca Nin nas carreiras// nin na xabalina// estanche dormidos // parecen paxariños. 562 ESCOLMA DO ANO1976 CRÍTICA SOCIAL Xa todos galegos non sementan millo os corvos i-as pegas son hoxe moi finos Eu sei o que digo: ésta nosa térra Este cabaceiro deixa os estribillos Agora co destape impondrán a moda de andaren espidas como andaba "Eva" Tirade pra diante seguide vivindo dentro d'algún tempo a comer ladrillos As da cartulina blanca e as da amarilla o que teñen que mirar con quen lle anda a filla Rapaces e rapazas vos de bar en bar pensade co mundo equi a quedar O noso seguro é moi pequeniño é pros os da cidade o trato é mais fino Chamenlle folga técnica porque non en vano o de non facer nada non vale pra nada Non diredes c'o Maio non dá bos consellos votaivos a folganza que traballen os vellos Por si fora pouco trabucos sin tino labregos galegos vendede o pelico Aunque non está ben que os critiquen pois todo que fan e por que llo consisten E si nos dan o premio vamos ha cenar pois estamos sin almorzó e tamen sin xantar. Hay vos duas crases: Homes, homiños os probes labregos non temos padriños Solo lle conviña os candaban na danza porque iban a Madrid a encher a panza Pros que son tontos e casi formales as alvardas floxas son imperdoables E nos nosos pobos non hay agarimo faltan todos os mozos somos un asilo Como temos moito de que nos gabar venen estas causas cambiar o vello cantar Por unha parte ro por outra banda están os puritanos desnudos" moi sanos Nos non temos Patria nin camino fixo percorrer o mundo é noso destino Si ai partidarios do matrimonio ainda ai mais do "matrimonio" Estamos vendo moitos vaqueiros gastados sera eos asientos ai que barnízalos. Vos os d'alemania forrade cartiños porque a conta diles viven moitos pillos A toda prisa non poder esperar non queren deixar nada pro despois do altar Pasou o Inverno pasou o carnaval I agora todos poñen o traxe de tergal Camiña camiña// non mires para atrás// que chegan os caciques // cun corroverás. 563 Certos homiños chamados marcianos pretenden asustar os nosos ciudadanos Il veo todo que me dixo a min as barbaridades que fan no Xardin Si os nosos antergos voltaran a vida morrerían o ver tanta moza espida Hai quen é tan fiel ó réxime antiguo que cambia os pesos por francos suizos Falando do café falemos do azúcar pois ten uns precios porque alguien se lucra. E debe ser certo sin dúbida algunha porque ós astronautas virónos na Lúa Seguindo a conversa dos billetes verdes. hai xente que os gana hai xente que os perde Fannos uns de caña outros de remolacha e querenlle dar a xente o timo da estampa. Asi en moitas rúas fan como en Chinchón que toda a basura vai polo balcón ¡Cuidado! se guía un señor rechoncho con moita barriga i o pescozo gordo Si o mercas na cantina e pídelo a granel tes que ver o precio pois róubanche nil. Tómalo a broma pro e cousa seria deixar os seus lares fuxir da miseria Chegou o destape pra diante e pra trás, que algunhos apesten non é de estrañar Imonos diste tema pois e cousa vista que vostede, señora, debe ser mais lista. Pro iso é preciso loitar e loitar, pra que a nosa xente non teña que emigrar Ter ten ben, se quere, onde os Invertir; o caso ó que vaian onde deben ir Do tema das patacas imos a tratare pois do da carne o millor e non falare. Pasamos agora a circulación tamén un problema de moito pistón Calquer Ourensan que vaya o Xardin votelle unha ollada o Don Valentín. Na subida do leite o que a xente coida e que as vacas puxéronse en folga Como si o asunto fora muy barato hoxe xa ten coche todo can e gato Home Importante como foi il non se pon na cuadra que e oxe o Xardin. Eí está o exemplo dos chourizos "Docabo" que foi tan famoso co grabaron na radio. Pensar un arreglo é un disparate, si se vai montado hasta pra ir o "Water" Os bailes da noite que celebran alí canto fan sufrir a Don Valentín. Non sei cantos eran mais o precio que os cobran debe ser que o tío os cartos lle sobran Todos os españoles tiñan preocupación por ganar o premio da Eurovisión 564 Queiman os montes contaminan os ríos, e o medio ambiente xa está perdido Si as cousas non cambian nesto da costumbre os montes e`os ríos van a votar lume Non pode seguire unha mascarada onde todos piden sin querer dar nada Con esto das modas dos pantalós vaqueiros todos os comerciantes fártanse de diñeiro E moitas mais cousas sabe o´noso maio mais non as decimos pra non facer daño Os noivos, na calle, por mor da pertura, van cinguindo o talle con moita "apertadura A térra señores xa está preparada soio falta agora acabar de arala Uns cregos d'un lado facendo burriños xa que tiran pedras o propio muiño Xogo eu ás quinielas e nunca me toca que se me tocara miuda bicoca. Vostedes señores non poden negar que si vai a Oira solo se pode bañar E que imos decir do programa "un, dos, tres." que o mellor que ten son as cousas Xa verás se veñen, xa verás se as temos, que nos han tomare a todos por memos Os ricos non pensan no probe labrego que nin de patacas pode encher o pelexo A delicuencia xuvenil aparece nos diarios pero ninguén fala da pensión dos xubilados Falo, claro está dun chope celeste, pois os do opus dei non se fixan neste As probes mulleres dos traballadores, teñen que fregar pisos nas casas distes señores E con esto xa calamos non queremos molestar e que pasen un bó maio cheo de felicidá Andan nos quioscos rapazas espidas, vánsenos os ollos ás carnes mantidas Xa todos se visten o mismo c`as nenas non hai quen distinga os nenos das nenas Si a porta lles petas ardes nun candil, danche cen pesetas se che amarran mil Eu quero vivir ben sin traballar, que os que ben traballan teñen que emigrar Compran os farrapos nas mismas "butiques" e levan os calzos cheos de "parchises" Hai algús chuletas de língoas moi largas que usan chaquetas percisando albardas. Non emigra o opus que emigran os pobres, Os pobres traballan e non collen sobres. Os sabios de agora que escriben galego pra que se lle entenda hai que saber griego A xente de Ourense sáe da Discoteca ca cabeza quente sin unha peseta. Veu un cárgamento con sacos de millo e beneficiouse do choio algun pillo. 565 Morrían as vacas, morrían acentos, i era que aqúil millo tiña algún invento Pois precisamente quen non vai comprar quere ter mais horas pra poder "sobar" O mundo d'as finanzas e coto pechado n'il non teñen parte os homes do arado Dinnos que a comida non sube de precio. Creo de seguida porque son un necio Non culpen o "Corte Inglés" nin polaco ou alemán é tempos están malos xente non ten un can Na Universidade Manuel e María os estudiantes e tamén a Policía. Diarios e revistas. pregan apertura hai bos periodistas e moitos "caras duras"! Non valerán incómodos nin o herrar, xa verás, seguiremos recibindo couces ' na parte d'atrás" Tamén en Ourense os nosos estudiantes teñen outro oficio pois son manifestantes Hai no noso mundo moito renegado barallando moito debendo estar calado. Chamanlle da "Santa Faz" nome piadoso e cristiano ei que terá de santa pero a "íaz" coma un piano Hai xente de cartos qu'empeza a trembrar e c'as alíorxas cheas vaise a europeizar A un Banco levou miles de pesetas, que o inverno pasou "virando chaquetas". O que deben de comer chéganlle a especificar o que é lícito dormir e hastra o que poden turnar Pedimos unha escola pras panaderías pagamos dous kilos dannos media libra Quedou adoecido dempoís dos "tratos fixos" o cheque era efectivo en grelos e chourizos. Coma se torceu o "cholo" buscando mais tolerancia recolleron os "petates" e largáronse pra Francia. O doutor La Fuente que aprenda os vieiros xa non temos campos nin queremos eidos A Isabeliña que veo da Suiza, no xanta galiña nin caldo de nabiza. Nista senda de progreso pola co mundo camiña hai quen se deixa engañar po lo "timo da estampiña" Nos non ententemos iste si que é lio, somentan as plagas enchennos de bichos Pergúntalle a nai; e logo que quers? Wisqui no no hai, lúego chestesfiel Parece qu'o Galego vai entrar na escola sobor desto o Maio di Xa era hora. Vimos a cidade vemos señoritos lévannos os cartos por matar os bichos A esta conclusión deben de chegar eles a pedir e nós a non dar. Pode qu'iste sexa o primer milagre que faga Don Ramón po los nosos lares. Canelos todas malas de non sei que autores e pra colmo ganaban os cartos a montones 566 O impuesto do tráfico volveu a aumentar e non ai sitio donde aparcar Pois ¡olla! que hai poucos eiquí nesta térra; máis de vintecinco, sin os da Alameda Pra viren a Escola teñen que gastar ya mita diles veñen sin almorzar. Sube a gasolina a cousa está que arde pois esto señores e o desmadre, padre Parece que "perde" a Caixa d'Aforros. Vai ser o remedio botarlle un cu novo Nadie se ocupa distes chavales desde o Alcalde a os concexaes Si esto sigue asi que lle vamos a faguer outra vez ó gasógeno teremos que volver Rube todo, rube, non sendo a vergonza prá falta que fai o tela non conta Nesto non podemos pois algo tan básico subiu catro veces no que va i de ano. Tamen queren emediar o ardin do Posio pra ver si os estropicios fannos os crios. Mortes por eiqui, golpes por ala. Fertuna prós cregos o pro zuruxán. Agora son brancas agora son grandes e cando se cocen non ai quen as trague. Pro ai tantas cousas aínda por faguer que si non se pon empeño volven podrecer. Baixou inda pouco a da celulosa, os cargos a dedo I as crisis da Bolsa Nos tempos que corren, e correr corren ben, os precios súbenos mais naide sabe quen Seica en Ourense sobran proieutos pero o que queremos e velos feítos Pero baixa o Miño e ven sin acesos En troques trai líos no cruce Ervedelo Dun litro de leite os da factoría sacan catro clases e inda mantequilla Os Impostos aumentan con rimo esaxerado i os donos dos coches non queren págalo A feira do viño que ten no Ribeiro vai sin bautizar por vir o ano seco Agora imos o fubol que ai cartos por medio a tantos sobornos ai que por remedio Morreron co raio dos Insecticidas, coa peste das hortas e das carabinas Foi ano de folgas de mortes, de cambios, xa non queda cousa ó paso que vamos Xa non ai vergonza agora na ciudade como non se come mirare pra carne Tamén polo dia se atraca nas tendas; pero xa se sabe; as vendas son vendas Suben os taxis sube o autobús yos nenos da Escola balgame Xexús. Pros donos do cine e un bo negocio vender entradas cal si foran cochos 567 Levántate maio ten precaución, hay moitos impostos para a circulación As cousas agora escuras están pros que non podemos fartarnos de pan O noso río Miño ó pasar por Ourense recibe unhas grasiñas que lle regala a Renfe Se se emplea coche en toda ocasión o asunto do tráfico xa non ten solución As cebólas agora non se pode chegar que despois de tan caras hasta fan chorar Un pouco mais abaixo recolle o Barbaña, que é alcantarilla peor que ha i en España Nos tamén podemos poñer atención noutros asuntos desta población Da carne non falemos xa e millor calar, tan alta a subiron, que non se pode descolgar Con tanto deterxente, e caldo de galiña, discurre o río abaixo a Vila de Caminha Hai barrios de Ourense que pra ben ou mal fai anos que non virón un municipal Tamén do pescado non se pode falar, de tanto valer non se pode cheirar As troitas e as anguías saben a "gasoe" pra un envenenamento o estilo de Edgar Poe Din que en Ourense escasea o petróleo pois debaixo da RENFE aparece por moios O probé labrego que comer lle compre nin carne, nin pan, nin caldo no pote ¿Quen é o responsabre? e o Ayuntamento, que non fai cumprir o debido regramento A rúa do Cuartel haina que arranxar pero o Ayuntamento non se quer estirar Non queremos moito queremos facer o caldo coma sempre. pois carne non ten Mais inda hai que falar, Dun famoso volcan que nace en Vilar Dastrés e chega ó Salto do Can Pro ha i boa xentiña teñan compasión por istes rapaces que queren ir de escursió Temos os labregos unha obligació pagar cando veña a contribución E o queimadeiro da nosa basura, alí arden os papeles que lle manda a Censura Hai tantas familias que non deixan de crer, que si esto non cambia de fame van morrer E tamén pagamos a Seguridad Social, e cando estamos malos nin caso nos fan Tamén alí morren moitos espedientes, "que as autoridades fanos cincentes Dixestes que en Oira ibades facer un campo de futbol pois vámolo ver Pro inda non morremos, pois estamos rexos, a fame io frio xa nos afixemos Soñaba cunha Galiza chea de espiritualidade, na que beleza e ben brilasen ca verdade 568 O grande progreso das casas e tendas non deixa burato ra facer as festas Andan na ciudá moi emocionados moitos fabricantes de recauchutados Porribas das nubes andas os cachelos é forza que súes se queres cómelos. Os coches i'as moto corren que se matan i'os nenos í'as vellas morren como'as ratas Levan a malicia con pouca mesura en vez de noticia peneira basura. Falando dos Bancos pénseno millor pois como son tantos líbranos Señor! Os grandes negocios das inmobiliarias non deixan un eido pra árbores e plantas O Ateneo Auriense vai puxar culturas, con tal Presidente non farán loucuras. O raio da Celulosa non se desapega topou moi fermosa a Terra Galega. Van moi confiadas xunt'os mercadeiros e volven sin cartos e sin papamentos Unha da Rabaza que dez fillos ten meteuse na plaza saiu pra Toen. Dixo unha xeitosa vecina da Lonia: se queren Celulosa ca poñan en Vasconia. Din cas cousas suben pol'o do petróleo i'o ano siguiente montan outro choio No Ayuntamento andan amolandose os coches a centos sin onde apárcalos. Se do pan falamos. como te descoides fanche un medio kilo de trescentos gramos, E dista maneira non hay quen s'axeite os sueldos non chegan non dan xa mais leite Un xunto o Derroche denme a solución o que teña coche que o aparque no balcón. E un purgatorio a Farmacia danche as recetas pa un supositorio Protestan da Celulosa queren industria millor os caciques disimulan e nos cheirando peor Pros coches de agora hai un procedimiento: a multa por fora e o roubo por dentro. Pois o cerré que temos ten tantos buratos co ríenos saimos dil como si fosemos ratos Falando xa das industrias din que queren instalar a carón do noso mar unha central nuclear Cargas a cachón lle queren poñer, parecen limos de tanto expremer. O malo será o día en que ir tras un balón quedemos como a bica debaixo de un camión A eleutricidá se esporta temos saltos a moreas, ¡Qué leven a nuclear os outros prás suas térras! Nos concursos da televisión ensínanos boas perniñas eos nenos non poden ver o Kiko i-as suas rapaciñas. Isto.é un derroche, onde imos a parare, xa temos mais coches. que áreas o mare. 569 Pros da Celulosa imoslle pedire un "Osear", por cousa de tanto insistire. Non reciben telegramas nin precisan do correo véñenlle comunicados direitamente do Ceo Ista e a libertade que quere o noso Maio e non que teñamos colexios de pago. Din co capital acatívou tanto pois en cada portal Ourense pon un Banco Sin cheirar un Seminario saien clérigos de risa sin aprenderé latín nin sabere decir Misa. Ainda a tronada da celulosa non abandona esta térra nosa. E anque sexa de pasada vamos faguer alusión a ise imposto que aumentaron e trouxo tanto follón. O ascender nisa orden resulta do mais sencillo pois fan mais pronto un"obispo" que en Ourense un monaguillo Gran desatino e cousa tal pro qu'esperar d'ise percal. Tan rápido foi o aumento que foi tan extraordinario que o que queira ter un coche terá que ser millonario Si a libertade pro xeral ensino vaime salir tan cara prefero un pollino". Seica os Alcaldes irnos elexir ista era cousa que se via vir. Pasaron no Palmar Moítos misterios da vida no nos descubre nin "Kojak" no Palmar de Troya. ¡Hala Manolo! vai currelar si queres co teu filio poda estudiar. Mentras iso fas a vida vai subindo hai que apretar a cincha pra poder ir indo. Foi unha Congregación que inventou tal Clemente con celestiales visions e milagres de repente Di o Manolo ide chupar c'os colexios de pago pronto van acabar. Co novo imposto da circulación o parcamento tera solución. CRÍTICA LOCAL Si estas casas fora d'algún concexal que me parta un rayo que cobraba mais Din que un referendum preparan pra pronto, eu non sei votar. ¡Volverenme tonto!. Os de Bubadela fan unha cantiga gracias o Eladio teñen ras limpas Pro sí este e amigo da corporación non hay multa prail aínda con razón U.S A. pisa e luxa á Galicia ista e con grau-veneno faia sua conquista Na Diputación cambiaron de silla entrou o Ferrer e dounos ledicia. Moito tururú moita democracia como berre o Fraga Deus nos colla en gracia Xa temos Alcaide nesta nosa vila como o fai ben pedimos que siga No tema político Non se pode lanzar si fala moi claro pódena secuestrar 570 Con boas intenciós en iste momento pode facer moito o noso Ayuntamiento. Eu non sei que pasa esta non é vida pois solo hay trampas e todo e mentira U. P G. emporca ca sua espiral paredes que iI logo non ha de limpar As casas das Escolas que teñen alquiladas non lles dan xiquera pra poder limpalas. Galegos do mundo buscado panciño porque a nosa España non manten os fillos Nadie ten a culpa dicen por ehi esas cousas veñen todas de Madrí. Cabiando de tema vamos comentare sabor dos impostor da nosa ciudade. Si a outros non soltaron aunque non o creas foi por non deixaren as carces valeiras Tanto terrorismo e tanto asesinato que os españoles xa estamos fartos Os que teñen coche pásano muy mal mal ia causa e seguro d' algún concexal. Oxe que si folga maña manifestación pois a este paso ponse boa a nación Todo arregrarase cunha Democracia, cando Deus o queira e mais a aristocracia Site pos na plaza ou na Alameda ven rápido o guarda e poñeche a tarxeta "Galego na escola" "abaixo o decreto "o pobo falou" xa esta todo feito O esprito da xusticia brila por ausencia, soio si hai cartos mostrase clemencia Pro si e da fora e non ten amistade van a por il fora da ciudade Chegárá o casoiro a ser bo negocio o día ca'proben eso do divorcio Falemos agora dos problemas nacionás que son abondo e a cousa anda mal Tense que acabar coa recomendación dos concexaies ya corporación. Agora ca peseta a xente esta confusa non sabe si meter no banco ouna blusa Toda España trina ninguén sabe porque é siguen as folgas e o pan subeu otra vez Pro nosos accesos corren cadeliñas mais pra Cataluña billetes a fila Hoxe no cine vese un desfase pois prodúxose esto do destape. A carne sigue subindo a vida estache moi cara "aforremos" di Villar Mir, haberá que comer ratas Esperta Galicia tu tés boas minas son os altos fornos os que te destripan Falando de cartos ¿por onde andarán? ¿E"tán ben gardados ou e que non os fan? Traballo non hai. hai moito parado se algún sitio vas todo está ocupado 571 CRÍTICA DE XÉNERO Tamén as mulleres dalles por marchar todo mundo fuxe de ter que cavar Bucles e melenas lévanse a placer o mesmo nos homes c`a nunha muller Por moitas perlas que leve e vista sempre de gala a darse conta 'a ricacha" ca elegancia hai que mamala As mais son honradas outras van pro vicio, hainas que se emplean pra todo servicio Quedanlle a iste cerré tan ven as aberturas como lle quedan as faldas das vellas sensetudas A'o pobre do home casi de repente saíronlle "dous bultos" a os lados da frente Conocín a unha, chamabanlle a "Traca" e foi a Suiza a ganar pra unha vaca Con isto do destape son moitos os vellos que o sair do cine paracen unhos camellos Temos outro tipo que non ten enmenda, son as "señoritas do caldo a merenda" Xuntou moitos cartos en pouquiño tempo sin faguerlle fatla usar o talento Veñen encorvados trencos e derrengados e o chegar a casa dinlles "meus coitados" Chamamos os pais pra darlle a doutrina e se non fan caso perden as suas fillas Cando regresou viña "acompañada" cousa que o seo home non lle gustou nada Pensai meus amantiños cando érades rapazotes veredes que xa non estades pra aguantar istes trotes. Tamen é un conto o que din as fillas din que son os bicos cousa sin malicia E díxolle ela sin outros adornos ¿ non querías vaca ? apanda eos cornos Cando o Manoel coa Manuela ela parece él, él parece ela E asi a cousa están queimadiñas chamuscoulle a cara a sua mala vida As mulleres usan as afeitadoras i'os homes non pasan sin as rizadoras Falemos da nova rica que dormía sin colchón e vai cargada d'alaxas con abrigo de visón. Chegou o destape con calquer revista con mulleres espidas para alegrar a vista O asunto do pelo ten moita importancia o mismo co cheiro i`a boa fragancia Véselle o plumeiro en canto abre a boca e nótase as légoas que é unha badoca Fixeron unha asociación ahi esta o detalle pra contar disculpa e estar sempre na calle Tapade un pouco as pernas// mozas descaradas// non vedes cos homes // votanbos olladas // Tede ben en conta // que según vistades // asi vos verán // tamen as amistades. 572 O das amas de casa e cousa de loucas non arreglan a sua pra arreglar a das outras Sempre na calle a casa sin barrer ¿decirme que ano non e da muller? Levan uns chancos como rascaceos pantalos ceñidos e blusós abertos. A muller donde está ben é na sua casiña Coidando dos nenos i-o pé da cociña Hay alguas que van muy pintadas, pero o millor teñen as almas queimadas. Beben moito viño fuman bos tabacos andan de cotío buscando algún parvo. Porque a nadie pode entrarlle na "cachola que se voten a folga as maestras da escola A outras gústanlles as discotecas, pero ésas levan píldoras pro dolor de cabeza. Da pena míralas gordas como un fol, moi espatarradas ca barriga a'o sol, Vese que tiña pouco que faguer o que Inventou o Ano da Muller Si as invitan a un güisqui, o millor dicen que non, pois preferen facer como se fora o avión. Y'e porque as mulleres por luciren morren e todas se creen a Sofia Loren. CRÍTICA DEPORTIVA A cada partido vai un delegado pra ver si o arbitro xa está comprado Negrillo é un "Mister" doctor do balón, supo darlle alpiste a nosa afición. O Club Deportivo mandou a Extremadura a un directivo con "verdes" a fartura OBRAS NA CIDADE Ahora das carreteras vamos a falar, pois as dos accesos teñen que contar. Tan pequeño presuposto lles deberon dar, pois por eiquí a carretera deixa moito que desear Perece que van facer pescinas olimpicas no pabellón e Oira con aguas ben limpas Os probes campesiños sacáronlles as terrras, e oxe o día que alguns non cobraron cadela Deixárona tan estreita, pra tanto terreo que collerón, e nin aceras hay pra que pasen os nenos Agora con Cuba pronto imos ter fala que están arreglando a rúa d'Habana. Antes daba gusto estar nas ríbeiras, pero agora acabaron con élas, as graveiras. Pra ir as fincas, por os terraplés; temos que baixar, si temos un accidente, iles dirán, que mais dá. Proieutos hai moitos, uns ben, outras mal Polo menos faise o novo Hospital Co tema das graveiras // acabarn coas troitas // mellor co goberno // arranxe as liortas. 573 ESCOLMA DO ANO1977 CRÍTICA LOCAL-SOCIAL Xa temos de todo na nosa cidade, pra que nada falte hastra hai libertade. Como fai tanta calor os montes estan tembando por si chegan as cerillas que botan os despistados A Eurovisión queremos ganar mais o representante di enseñame a cantar Libertá de reunión libertá de pensamento libertá de asociación é tamen de "ligamento" A voltas co viño din non é Ribeiro senon auga do Miño que botan nun chanqueiro Tamen os porcos hai que os matar pois agora diúselles por enfermar. E manda industrias pra esta nosa terra, anque dan un cheiro que o lonxe apestan. Non sigamos o exemplo diste ano pasado vendo arder nosa Galiza abaixo, enriza los lados. Non e por mal nin de boa gana e que lles pegou a peste africana Parece que os viños andan pufados e con etiquetas que non son suas andan precintados A traxedia veu de cerca de terra de Valedoras doce nenos que morreron nun autocar das escolas. A Residencia tiveron que ampliar pois do contrario non se podia enfermar Referimonos os viños que por esquí andaban sin ser do Ribeiro pero asi o chamaban Iste ano ten Celanova o Milenario de S. Rosendo e unha cousa boa, das poucas que imos tendo Pois si no marzo, marzal, a chuvia nos altos hai, tamen hai chuvia no chal xa o din: "Abril augas mil" CRÍTICA POLÍTICA Coa sua razón piden as mulleres maores direitos e iguales deberes Foi o Referéndum cousa moi soada pois hasta o televexo sempre lle cantaba. E canto mui cedo todas as mañás, pois estou contento e quero cantar: Dironlle o meu pai unha papeleta "isto e democracia vota a quen che peta" Os da B. B. C foiselle ocurrir faguer unha folga no mes de abril Pidovos xusticia, e tamen libertá: de pan e de ovos podome fartar!; As eleucios veñen pronto e a xente está enterada hasta os paisanos anuncian que o ganador será Fraga. Con tanta folga e cacarear istiveron a punto damolar o festival Non quero guerras porque pido paz e encher a barriga hastra reventar! 574 ESCOLMA DO ANO1978 CRÍTICA LOCAL-SOCIAL Con moitos anos enriba e cansos de traballar ainda lle poñen trabas pra pensión poder cobrar Si as cousas non cambian xo temos pensado coller os macutos para imitar o Marco Fixeron o paso que e extraordinaro pero non o emplea ningún usuario Cando queren protestar fanlle os ouvidos sordos naide lles quere pagar as leiriñas i os sudores Iremos buscar por o mundo adiante, pois eiqui en Ourense, non hai quen aguante Agora os mozos gastan o aforros fuman esas cousas que lle chaman porros Da carne non falemos xa e millor calar tan alta a subirón que nonse pode descolgar Pagamos o imposto sin rechistar pero no nos fan sitio donde aparcar Tamen pra que a cousa non quede a secas donde mais se usa e nas discotecas Enfermos d-Ourense non teñades pena no novo Hospital a morte non entra E as calles de 0rense están cheas de buratos parece que nelas nidarón os ratos Tiñen os pelos e poénnos canos e piden mayoría para os 18 anos O noso Gulias o de pousa verba traballa para todos non cobra cadela E parece que co cruce de Marcelo Macias deben ter comisión todas as chapisterías Non teremos cartos para nos manter pero pro bingo enos que haber Nunha das vilas pasou o peor pois intoxicouse unha menor Ai accidentes un día outro non pero non se lle busca algunha solución Pasaremos sin carne e sin roscón pero non pasamos sin xogar un cartón Tamén os dos pobos xa non son aldeas non teñen camiños soio carreteras Pro curuce da morte con tanto accidente pediron a berros solución urxente Non estamos d'acordo coas marranadas de pedir as cousas manchado as fachadas E veña decir e veña verrar, cos bes do Estado hainos que coidar E para que o pobo estivera calado mandaron facer un paso elevado E outra cousa que nos ten aburrido son as motoretas con exceso de ruido 575 Durante a noite dan alborada cando toda a xente ten que estar calada Houbo unha empresa que non quería pagar e os obreiros non os deixaban falar O traballo do labrego e o mais macanudo traballar traballar pero a sol puro Andivéronlle enriba unha temporada e nalgún tempo estiveron calados E houbo algún tamén polo visto puxérono na calle por parse de listo Alá pola ribeira non fan mais que traballar e cando acaban o traballo van a cantina a empinar Pero últimamente deixáronos soltos e traen os vecinos medio revoltos I los compañeiros que estaban parados con iste despido púxeronse cabreados A economía vai muy mal e dígame vostede a min teño un rebaño de porcos e en folga están aquí. Outro dos problemas da nosa ciudá evos o control da natalidá As festas d'Ourense pra sua promoción fóronas levar xunto o Pabellón O labrego traballa como un camello pero non gana para... nin pra caramelos Nos opinamos dista maneira porque hai en Ourense moita mai solteira Téamn os mastres están cabreados pois non lle arreglan o de estar desplazados A xente da nosa terra pide a Democracia pero os probes incultos non saben da desgracia Agora as prazas son teledirixidas por iso convocarón oposiciós retrinxidas Os novos municipais coidado con eles pois no parabrisas poñen papeles Por eso preguntan ó cura e tamén a en gracia que e esa palabra tan fina que lle chamán democracia Pras restrinxidas van os contados son os interinos e os contratados Iste ano o Miño tamén diu a nota e como acostumbra deixou a praya rota E aun non sabendo que é e aun sin saber que serán todos os labregos par ela votarán E os que traballan na enseñanza privada teñen que quedar coa boca calada Si falas galego chámenche aldean pra ser da ciudá hai que falar castelán Por que lle dicen que é moi bonita por que lle dicen queé moi fea No polígono pasaron cousa raras por ixo a xente andivo con mala cara A xente da nosa terra non fai mais que aforrar pero cando se darán conta que non nos van poder levar Reformas na Educación piden os nosos estudiantes metennos todos na prisión e sigue todo como antes 576 Si vas po los comercios pois tes que mercar os precios van que chutan ¿onde van parar? E cando te des conta o coche vai buscaar señores e señoras e isto libertade A xente non sabe cómo sacar cartos anque preso teña que encinar os baixos Subirón os xórnales para facernos calar mais o subir os precios ainda estamos mais mal Antes ibas o cine Carnet de identidad si non tiñas edade non podias pasar Din que todo sube Menos a pataca xa din os da Limia de non sementala Na carne e no pesado non podemos pensar comeremos patacas patacas ¿e que mais Agora vas o cine non hai control pra entrar e hasta os nenos da teta poden todo mirar Menos mal que tendes algunha pensión e que chova ou neve cai sin distinción Falando das patacas é cousa verdadeira que para mercar tabaco comprén as dunha leira Señores e señoras e isto libertade as drogas andan soltas por toda ciudade Fun por a Avenida de Portugal e non a arreglaron ou quedou moi mal Si vas as discotecas están a reventar mais ¿e que nises sitios non temos que pagar As cousas que son faciles resólvense aca e as que son difíciles nin acá nin alá Os coches que saltan as pedras que choven vecinos que berran buratos que imponen Antes saias de noite podias caminar cada un iba a sua vida quen che iba molestar Os Cregos de Ourense non paran de escarabellar e as xentes dos pobos non queren rezar Que si fora moco o as falto que botan durara mais tempo que o que dura agora Agora recordones de noite nin soñar casta soñando podes cos ladros tropezar Agora todo o mundo preocúpase por a economía pero nadie se preocupa por a nosa ecoloxía Boa está a de Xinzo con tantos buratos co nova que é, parece un atraco Señores e Señoras é isto libertade antes deixaba o coche cas portas sin pechar A xente na feira non pode mercar os precios subiron e non saben donde vai parar Pra por un exemplo de curva e retorta haberá que ollar pra de Celanova Sabias que o casette nadie che iba roubar agora deixa o coche e un vaso vai tomar Dicen que pola calle que non se pode andar porque lle sacan a unho a forma de respirar E a de Santiago a millor de todas pro pra conservala non paran cas obras 577 Agora é costume ver por estas calles ou quedou moi mal de municipales Ourense que medras pra baixo e por riba leva o cementerio pra Santa Mariña... O noso pobo vaise tamén a capital pois todo no lo levan pra facenda real Pra poñer as multas millor e unha chica que con eso algunha multa, ia vez, liga De brancos e negros, de paus e promesas de falsas espranzas vive a nosa terra En Toén hay plazas imos ir pra la como siga así o mundo imos a estoupar E na Carballeira ¿E que non pagamos? As calles en terra non hay alumbrados Fan casas e casas cuasi sin parar, é un bo negocio pro gran capital Primeiro o emigrante foi a dar o callo pra toparse o regreso sin posto de traballo. ¿Qué pensan que somos acaso paxaros que andamos boando d'un pro outro carballo? Moi " señores míos" da Corporación fágannos un parque na queste rincón. Pois cos cartiños que foron mandando mais de catro agudos foron negociando. Non hay ningun parque non hay ningun xardin mentres que os rapaces pasan dos dous mil Que os nenos dos probes tamén teñen pes ganas de correr e na sua ialma Pra non invertilos agora danse prisa e levan o "forrollo" pros bancos de Suiza. I'a lingua galega co bonita que é estanos pedindo que a hay que aprender Están polas nubes incluso os xurelos patacas e fabas leitugas e grelos O que trae en vilo a nosa población e o asunto de droga e da violación. E no Ervedelo fíxeron a ponte pra que cruce a vía o bo transeúnte Iapretar a cincha dín desde as alturas aquiles que nadan sempro nas fortunas A tanto violador que anda por aquí a mellor solución e cortarlle o "pipí". Vaise abrir moi pronto para o ven xeral unha plaza nova xunto a catedral Por si fora pouco neste pais raro hai unha epidemia que se chama paro Xuventú de Ourense loitade en vanguardia xunguídevos todos a "Xoven Guardia". Plaza San Martiño me parece que é Portico da Gloria e o que se vay ver Subiu o tabaco que xa estaba caro pero todos fuman sin ningún reparo Resulta que nunha aldeiña de nombre Rairiz da Veiga o crego arranxou cas vellas pra exercela meiciña 578 O señor bispo acudiron certas mulleres do luar que che eran moi amigas doutro cura do palmar Aprendeu doutras mozas que saen no televexo por enseñar unhas botas ganan moito diñeiro Despois dese mais contratos choverón o seu rededor Rosana agora xa gana ó mes mais de un millón E o bispo lle dixerón que o crego de Rairiz non practicaba de crego practicaba outro cantar Margarita compunxida marcha prá capital vai buscando un bo traballo é non sabe se o encontrará Outras cousas lle pasarón a moza aquí cantada pero que eu as cale se cadra e mellor Supoño que noso obispo nada ten de militar pois de seguir protestando logo estarle cos " Joglars" Entrou nun establecimiento onde puña: Axencia de colocación e pide que a coloquen ondes lles cadre mellor Só un último consello prás rapazas sin traballo se tes un bo corpo xa sabes como mais ganas ¿Cando no noso país enseñou unha muller o escote?Agora enseñan moito naide se avergonce E colocárona axiño para faguer televisión salir enseñando as pernas e un paquete de xabón Pois ainda se tes pulmonía mais ambientada traballas se che toca de faguer algunhas escenas de cama E por si non o creen escoiten e verán as cousas que lle pasaron a unha rapaza do lugar E enseguida a chamarón da casa dun gran señor preguntáronlle se tiña boa recomendación Que non vos engañen as xentes da feira, que cambian de chaqueta e tamén de bandeira Margarita se chamaba, antes de emigrar agora chámase Rosana, que lle luce moito mais A rapaza doorida contestoulles que non pro teño outras cousas que estan moito mellor Non pegamos golpe damos o camelo e cando chego xuño esí se nos ve o pelo Pero as cousas sucederón como lles vou a contar non se perdan o enredo que non volvo a comenzar O home ó seu despacho a Margarita levou pediulle que enseñara o que tiña de bo Durante todo o curso non rascamos bola e non vamos a clases pra estar sempre fora Margarita estaba boa eso decian no lugar o xefe que a escolla moito se vai aproveitar Margarita aleccionada todo o corpo lle mostrou o home aquil bufaba e enseguida a contratou Os de eiquí somos do mundo o millor pois o noso viño é un gran batallador Os seus pais xa lle dixerón que non se fora equivocar tu non vales para secretaria que tes moito que enseñar Empezaron cunha película que non tiña nin guión alí todo se enseñaba pra placer do espectador Pro non solo de viño vive hoxe o home tamén hai auguardente pra estar no inverno quente 579 Temos en Ourense moitos sitios pra xantar pro son semellantes a hora de pagar E toda a xente vai por a calada por iso aumentarón o precio da entrada Dicen os vellos e teñen razónca xenté de agora perdeú o respecto e mais a razón As mulleres van á plaza e veñen moi descontentas traen a cesta vacía e quedan sin mil pesetas No Xesteira moita fantasía no Mary moita infantilada no Avenida moita pornogrno Losada moita empanada O caso e que a xente non pense na fame que se lle aveciña e gaste o que gane Andan buscando barato e non teñen qué comprar quéixanse as amas de casa que non poden aforrar Precios suben, precios baixan pois cos precios estables os comerciantes quedaron cos bolsillos inchables Con tanta pornografia xa nos teñen fartos vemos nosos corpos por un precio barato Están de moda os pelos rizos e algunhas cabezas parecen ourizos Un bobo, dos bobos tres bobos mirando quedan a televisión,nos poñen agora na programación Unha das cousas que xa vai en serio e a despenalización do adulterio Falan dos cartos e da economia pero o bingo está a orden do día Exa non basta o petróleo para contaminar o mar que lle botan deterxente para matalo máis A si os casados terán ven presente que si se desvandan adornanlle a frente. E como vicio aumenta sin tino vannos colocar na Toxa un casino As persoas mayores criticaban a pornografía pero agora enviciáronse xa non teñen saida Aunque non axa despenalización cornudos abra sempre en esta nación. E as películas son macanudas pois agora poñen mulleres desnudas A revista Interviú formoú un gran follón por dicir mentiras so señor Rosón Cando chegue o divorcio que ten que chegar vanse ""forrar" os curas en casar e descasar. CRÍTICA POLÍTICA Temos sociedade e union de vecinos pero algun'as calles parecen camiños A culpa non e nosa sinón do Axuntamento pois irlles pedir algo e perder o tempo Por os nosos vellos teñen que pedir que lle fagan parques alamedas e xardis A nosa Direutiva ten moita voluntade pero e sua obrigación pensando na ciudade Queren quedar ven co alcalde e co barrio pero como non milloren vainos partir un raio Revistas e cine nádegas e peitos parescemos bobos mayores e nenos 580 E preocuparse por'a rapazada pois o que fan co eles e unha trapallada Xa treman os ricos xa van a desfeita fuxen co's cartos patece unha feira Teño un amigo moi especial que vaise presentar pra cocellal Como algún Direutivo non ten fillos de esa edade botan'os errantes as rúas da cuidade Fun o outro día á manifetación e tiven que volverme con gran dececión E os alcaldes para pedir eleuciós siguen presentando moitas dimisiós Teñenos marxinados por non os comprender e as dos xovenes razós non as queren atender Que paguen os ricos trabucos sin pena con tantos aforros reventan as venas Di que arreglerá as nosas rúas pero penso que pasarán moitas lúas Sabemos que os rapaces son algo atolados pero non solo no Couto sinón en todos lados Dicen que en Ourense está moi de moda marchar c'os cartos a la pra Andorra Moita promesa para pedir voto pero o final queda todo roto A propia misión de unha sociedade e facer boa laboura po la sua ciudade Pois hoxe na cidade xa non hai xardín esiste certa fobla pros arbres porlles fin Menos promesas e mais obras que coa propaganda deixámolas sobras E digase o que queira esta xuventud será dentro de un'es años o soporte da ciudad Eleición para Alcalde iste ano se farán esperemos sea pronto pra poder veranear Pra chegar a democracia pra chegar a libertade señores e señoras temos moito que andar Estamos en época de reconciliación medite a Direutiva e actúe con razón Esta terra ¿de quén é? Canto dendeiqui se ve e outro tanto que sésconde do señor cacique é Pois siguen mandando na terra os caciques, dín sempre que sí, a canto lles pides Sabemos que vostedes son todos homen honrados pero non digan cos rapaces son todos un'os cabalos Pro iso é preciso loitar e loitar pra que a nosa xente non teña que emigrar Que non hay remedio que hay que aguantar que a economía seica anda moi mal Unhos teñen todo outros sin cadela si esto é xusticia ó demo con éla O Señor Eladio danlle as papeletas van todas en branco que vote a quen queira Ai que empezar falando dun dos grandes males como é o retraso das Eleución Municipales 581 O Alcalde e os Ediles que queden ben presente c'o pobo a de elixilos Democráticamente Ai que empezar falando o gran descontento que ouvo cos Ediles donoso Axuntamento A xunta de Galicia xa foi constituida pero deu mais traballo que unha mala parida Sin ter que ser fieles a ningun "credo" que acabe o conto de elixilos a "dedo" Obraron sempre de modo e maneira que todos foron a encher a faldriqueira Por fin eles lograrón componer a xunta pero fixerón mais ruido que unha marabunta Asta agora Alcaldes e Ediles todos foron bos pro bolsillo d'iles Que triste recordo pensando un pouquiño nos traen as festas io Festival do Miño A capitalidade e tema escabroso e segirán mandando os do modroño y oso Así que ter coidado a hora de Votar an de buscar os medio de vos "camelar". Todo se facía co afán de se lucrar as festas soio eran pro que podia pagar Menos mal que está D. Celso Monteiro ferviente defensor de labrego e obreiro Ofreceranvos Pan daranvos as "farangullas" (vos mandainos tomar por onde enfian as agullas) ¡Canto caciquismo! ¡canto figurón! tiña o Axuntamento na Corporación Tamén podia estar D. Camilo José Cela que por quedar en Mallorca non quiso entrar en ela Votade pros homes que ná oscuridá loitaron pros que en corenta ano todas portas lle pecharon Ai que loitar desde agora mismo para acabar dunha vez co caciquismo Estes homes din que arreglar eles van que a ningún galego lles falte carne e pan E siguennos retrasando as elecciós de mais falla por eso que nos perdonen a nosa desconfianza Debemos xunguirnos nas eleuciós monicipales para que sean xente do pobo os novos Concexales Pero pouco van facer moito nos tememos pois xa de algu'es deles os seus feitos conocemos A nos importanos a xente os problemas de oxe endía o tráfico as violaciós o precio de gasoiña Coas mulleres guardias xa está demostrado que fai Axuntamento negocios rodado Hay moito que arreglar en este nosa terra pois moitos dos "accesos" ainda non virón perra E por eso nos queremos que alá nas municipales si é que chegan algún día que non nos engañe nadie Agora falaremos de un tema do dia que como supondrán e a Autonomia Pero de eso encargarse o Sr Monteiro pois reclamalo no senado xa el foi o primeiro 582 Haber que é o que fan os outros diputados que non se ven actuar por ningún dos lados Con tanto concenso e tanto acordo están nos poñendo o país revolto Comenzando polo cine hai moito de que falar e as cousas que se exhiben son pra o que lle gusta mirar Esto dos accesos e unha vergonza pois co que lle dan algún non compra unha peonza Con tantos partidos e tantas legalizaciós non van a coller nin en todas as naciós Menos mal que agora coa Autonomia vamos ter troulada folión e alegria Señores Señorías atendan esta razón pois está na sua mao o ven desta nación Tocoulle iste ano gobernar a Suárez cecais dentro de pouco tocarrelle a González Xa os hai que non dormen pensando nun posto que lles proporcione ansiado magosto Xente desta nación traballadora e honrada que de tanta inxusticia xa esta muy cabreada Déronnos a Preautonomia qu'era o que se pedía pero agora non fan todo o que debían Istos exquerdistas que agora non o son pois a o pacto da Moncloa non lle din que non Xente cabreada por moitos motivos pois siguense cometendo moitos actos delictivos Lévannos a xente cara a emigración a producir divisas que pra nos non son ¿Carrillo e exquerdista? ¿Carrillo e dereitista? non se sabe o que é non se ten ningunha pista E non por esa xente que actúa con pistola sinón por os que de arma usan o conto e trola Nin Fraga, nin Suárez nin Felipe, nin Carrillo son capaces de aseitar este mundo fandanguillo O Suárez di que faiche o Fraga dí que dache o Felipe e Socialista e non te dan nin pizca Señores elexidos por os pobos de Galicia fagan da nosa terra unha terra de ledicia Toda España está que trina e ninguén sabe por qué todo rube, todo rube a luz, o pan... e o café Istos do A.P. Non saben o que faguer si quitar a chaqueta ou darte na testa Queremos xusticia que viva esta terra pedimos traballo pro que o mereza Dende o pasado xunio andamos de zarandeo pois eso da democracia trae moito pindongueo Os do P.S.O.E son os exquerdistas eso dilo él mais pra min e dereitista E xa conocemos os homes da dereita e desconfiamos tamén dos da esquerda Tanto terrorismo e tanto asesinato que os españoles xa estamos fartos Os do P. C. sun unha desgracia dinche que fan moito e non che fan nada 583 Nos xa estamos na preautonomía agora veremos o da Autonomía Agora de noite non se pode andar pois nunha esquina podente apalear A nosa peseta non fai mais que baixar e como siga así baise arrastar Vai ser difícil de conseguir estando o Suárez decindo: ¿qué fas ti? A ista xente non lle digas nada por menos dun can dancha unha navallada Cando miramos para riba a Deus vemos pero si miramos pra baixo a Bolsa veremos Hai autonomía pra terra galega por arte das meigas chega o desenrolo Coa democracía e o consorcio a volta da esquina está o divorcio O do precio estable un conto a de ser porque as mulleres da casa están a arder Hai escravitude xa ninguén espera unha cousa boa de tanta pelea Agora que existe a democracia merecen todos a misma gracia O Fraga o nos paisano que ven sola a súa terra a falar pero si quere facer algo que empece a cabar Carrillo é bo Fraga non ten pega os postres Suárez manda é ordea Puxero o partido da seleución e como de costumbre houbo interrupción Vos traballadores no vos preocupedes que cando Carrillo suba xa non viviredes Felipe xa quere comer a lentexa soiño no mando matar a dereita Na propaganda énchennos a testa con tantos anuncios con moitos anuncios A bolsa de Galicia e como un saca rachada metes, metes e metes e todo pra o Estado Que xa manden todos que gañe quen queira se non hay fariña que repartan leña Iles pensan que facemos o bobo e pros televexos queren impostos novos Os pactos da Moncloa xa empezan a cansar e o probe do Suárez xa non sabe que contar Pra que nos disen a preatonomía tivemos que facer barullo un día Como vaia adiante ista operación quedaremos no lar sin televisón Falamos da democracia falamos da autonomia pero penso cos galegos ainda van patas pra riba A democracia trouxo mais alicientes pois agora abundan os delincuentes En vez do Curro e do Corsario o que faremos e rezar o rosario O fermoso do Felipe quere vacilar de puro pero no fisico non vale un puro 584 Os vellos están tristes os xovenes contentos e Fraga fai que escoita e por dentro o pe metendo Vota a U.C D vota a autonomía e o Franqueira ven sabía o que faguia Galiza querida, Galiza amada. antes eras campesina agora non eres nada Chegou a democracia con ela a libertade e como as cousas boas ven se fixo agradar A Galicia chegoú o Sr. Rosón e pobo dixo ¡valla solución! O Fraga perdeú os tirantes parece que e menos español, aquello era denantes agora e moito pior Agora somos libres quen o podía pensar nises corenta anos que isto iba cegar No Parlamento todos queren berrar e o Suárez di, solo deixo a modiño falar Con tanta democracia e tanto jaleo a xente xa empeza a estar desto cheo Fun a Madri pois tiña asuntos ca arreglar e volvin de Madri tra,la,la, la, la O Suárez viste ben e parece un querubín e o Carrillo di ¡ay que pillín! Congelaron os salarios por orden do estado si queres comer algo a de ser congelado Metinme polas rúas non podia andar coches que van voando guardas a subiar A democracia e como unha muller tapa o corpo e a cara deixa ver Todo anda revolto non hai solución a ver si o arranxan na Constitución Din cos comunista co Leninismo andan tolos algún deles di queso e un engaña bobos Mentra o Goberno descansa vay a xente a traballar pero o día que se canse vaise a armar Do noso emigrante bo traballador toda Europa di que é o mellor E un gran "demócrata" o Sr. Trillo as veces hasta di viva a fouce e o martillo No Pacto da Moncloa resólvense os problemas, e na casa do campesino non entenden as lenguas A Galicia verde co mar e cas rías pronto a cruzaremos por unha autopista O noso ex - alcalde o Sr. Riestra París cando está en Ourense so lo di "Madrid." Os pobres piden pan os intelectuales libertade os obreiros traballo e o Suárez estabilidade A xente sin medo ri en alto e fala por algo estamos nunha democracia O Carrillo sin peluca o Felipe sin crabata e o Fraga di ¡porra! que e o que pasa Resolven no Parlamento co Pacto da Moncloa pero a min paréceme que non dan pe con bola Ios representantes da nosa Nación dín que foron postos por libre eleución. 585 Volta a discutir nos altos estrados si é que lle pegaron a un tal Señor Blanco Fai 40 anos pedimos a autonomía e danno-la hoxe que xa non ten valia Andan moi entretenidos e teñen razón porque ca democracia todo e diversión Da "España Una" pasamos a "Libre"... eu tápome os oios, quen queira que mire... Pro despertate maio despertate xa que "din" que autonomía non no imos pasar mal A palabra composta de "demo" e de "cracia" parece decirnos que o demo ten gracia ¿E que é libertá que o ir por a rúa o que é máis forte se salga coa súa? Ai galegos que cortos sodes vos non vede-los engaños dos reis dos tizos Presidente e ministros o único que fan cas preautonomías e armar conflitos ¿Ou cecáis será oiar pras revistas decir que os da veira todos son marxistas? Pra que os productos lle levedes a Madrid veñen eles mismos asegurarse eiqui Conflitos e mais conflitos jaleos e mais jaleos, parece que estamos nun campo de boxeo ¿Ou voltar a falla cara o outro lado e decir "franquista" e conto acabado.? E do noso idioma que din que vai ser "cuoficialidade" pra non esquecer Golpe deiquí, folga da colá, pouco a pouco a nación vai aturular Na nosa Galiza siguen os chanchullos, xa estamos afeitos a tragar nos pufos. Non queren "los de la junta" que nos esquezamos de que somos "mas cultos si hablamos castejano" Cando se dan conta póñense a aturular porque os cartiños non lles chegan pra comprar Seica van faguer para nós unha "xunta", é verba moi vella pra xente non culta Evos moi doado o dictaminar de Alianza o Carrillo todos van o bar Subiron os precios baixan a moneda e nos quedamos mirando pra ela Seguirá o pobo sinxelo, labrego, morrendo no rego.. vivindo de espranzas Porque todos iles sonvos esí "España una y un reino en Madrí" Que esto esta cambiando non é ningún misterio pronto habrá Democracia "pro d'esta vez en serio". Tamén os mariñeiros teñen que falar non hai ningún diles que non-o pase mal Aunque algún distes partidos di de nos defender en moitos sitios chanchullos podemos ver Xa ai libertá de expresión aunque solo a medias (pra exemplo os J'OGLARS por facer comedia). 586 Os industriales que aun quedan onestos o noso goberno queimaos a impuestos. O día que en España legalicen o aborto os médicos terán traballo d'abondo. Cando se emborracha un pobre todos din borrachón cando se emborracha un rico que gracioso está o señor Fan que llersuben o obreiro o xornal e o que ruben e a Seguridad Social. Súbennos todolos días os precios de mais falla por eso que nos perdonen a nosa desconfianza Xa estamos camiño da Democracia algunos quiseran seguir coa "Deo-gracia" Con dous ou tres empleos hai moitos enchufados mentras ai un meillón de homes parados. Probes de nos fumadores que nos suben o tabaco tamén os que non fuman non lles chegarán os cartos Esto da política ai que entendela sólo e boa pro que vive d-éla En "Un dos trés" os Mestres de escola a todas as preguntas nun diron pé con bola. Agora hai moitos partidos de ezquerdas e de dereitas cada día nace un novo e xa pasan de coarenta Falan da Autonomía en todos os lados mentres ai un millón de omes parados Foron a risa de grandes e pequenos ¡en que maus Dios Santo, están os nosos nenos! As pesetas é os galegos casi parecen irmaús nestos derradeiros anos vanse a Suiza a emigar Unhos pedindo traballo a gritos e outros cobrando en tres ou catro sitios Con esto unha cousa quedou ben sentada que os Mestres oxe día son "feitos a machada". Hai algús que non queren nin pre nin autonomía queren autodeterminación é pídena todolos días Os Patidos Políticos armárona boa todos quern comer do "Plato da Moncla" Esta demostrado co Mestre d' escola pro único que sirve e pra facer "folga". Dos partidos volvo a falar pois parece que hai dabondo nenbargantes algún diles siguen sin legalizar Pra ganar cartos vivindo a "bartola", debes faguerte Mestre de escola Oubo caciquismo a ora de elixir ¡vaia Autonomía que vamos conseguir! Non quero que pensen mal nin quero morrer de novo pero pra min a política debia comela o lobo Seis meses vacaciós un mes de escola e o que queda de ano dedicano a folgais Están no parlamento pondo moita ilusión pra acabar neste siglo a Constitución. O malo que en todas partes sempre acaba todo igual os probes seguindo probes é os ricos medrando mais Pra ganar mais cartos casate cunha mestra ti faras a comida ela darache a menestra 587 Trouguémolo maio cargadiño de razóns para os nos politicos acusar de ladrons De tantas cousiñas que hai que falar non sei xa por onde vamos comenzar tivemos a sorte de non os votar pois xa sabiamos o leite que dan Case abafando percorre as rúas para nos contar moitas falcatrúas. Non pegan nin golpe nin o queren facer eles soio saben fardar e comer Mais eles contentos e o pobo que aguante que nos lles importa porque o levan no guante CRÍTICA DEPORTIVA Tamen hoxe en día un tema actual son os campeonatos do Fútbol Mundial Din que non van por cartos a nosa seleución que solamente van por amor a nación Algún outro irá por ser home pudiente a conta dos obreiros a quen lle incou o dente Pra la van os nosos clasificada España tan pouco entrenados que non collerán na raña Por moito que digan os Benitos e Pirres nos o que coidamos e que solo pensan niles Pois estes se que van a pasalo ven pois a eles non lle importa que gane ninguén Mentras outros equipos xogan cen partidos os nosos xugadores na Liga están metidos Tanto os do Madrid como os do Barcelona van todos pensando haber si a bolsa sona Pero a nosa seleución Dios lle dea suerte E o que a da campeón ajalá acerte Un dos nosos contrarios e o equipo brasileiro que en varios mundiales quedou de primeiro Cantos se empeñarán por ver o mundial e despois en moito tempo o pasarán muy mal Ten un bó entrenador e tamén bó Presidente entre os dous arreglan e quen paga é a xente Si o equipo brasileiro nos gaña de goleada pronto dirá Kubala qu a tuberón cuadrada Moitos se empeñarán en comprar televisores pra logo ver perder a nación dos seus amores Ten un bó entrenador e tamén bó Presidente entre os dous arreglan e quen paga é a xente Pero a os nosos xugadores esto non lles achucha pois eles o que queren poder encher a hucha Non queremos nada do que valla a Argentina pois non se desempeñan nin co ouro dun'a mina Hai un rapaz pequeniño que é o deleite da afición pero si lle pasan por alto non toca nin un balón Os nosos xugadores queren ganar prima gorda pero como están as cousas vai ir todo por a vorda Algun'es voltarán o millor a nado e outro xa se irán dalí pra outo lado Habría moito que falar diste bó equipo noso que, como xa dixemos agora está peligroso 588 CRÍTICA DE XÉNERO: HOMES Mulleres bonitas Fuxide de presa hay homes tan malos que vos fan a festa Os mozos dagora saen das casillas cando estan reunidos parecen forajidos Homes pelo largo mulleres pelo corto eiste maio pensa que iso ponse torto Hai moitos enfermos que non buscan nenas compran as revistas que as fan mais feitas Pero cando van solos estan moi quietiños pois teñen medo que lle partan os fuciños Ai tipos que fan cousas que nos costa creelas pois drogan as rapazas pra aproveitarse d-élas Mozas de papel de moitas maneiras namoran os homes exto xa da pena Istas pandillas son tan descaradas que xa nin respetan as mullrres casadas E outros "ésos fuck" queren imitar porque o conto é vivir sin traballar Pubricar revistas con bonitas femias vacías de alma con roupa lixeira A mayoría por non traballar as horas libres dedicanse a roubar Pra tod-o que sea asunto de salla non vos ai home que teña nugalla CRÍTICA DEXENERO: MULLERES Algunhas mozas xa casadeiras piden o divorcio estando solteiras Con tanto fútbol e tanta distracción a xente non pensa na situación As rapazas novas son moi caprichosas sólo buscan a forma de andar mais "fachosas" Aora as mulleres a línea an de gardar seguindo o plan trazado da Austeridad De iste noso equipo non se pode nin falar vende os seus puntiños para dar mais que falar Train unhas faldas e unhas botas campeiras que talmente parecen unhas trapeiras pra non ascender Iste ano o fruto está de rabaixas pois hasta os árbitros Liberación da muller Non coidar os fillos escapar da cociña estar sempre fora da sua casiña Na calles dos viños tiradas tod-o día bebendo e fumando van sacar boa cría Xa non se censura ás mulleres como en anos anteriore Agora está mais de moda o tema do traballo fora da casa e tamén o da liberación do traballo doméstico, que se aceita, pero ainda parece que rasca un pouquiño na mentalidade machista que ainda posuimos. 589 ESCOLMA DO ANO 1979 CRÍTICA POLITICA-LOCAL O noso Goberno non se fa espabilado pois fixeron a Autopista e non diron pagado Din que estou parado pois me ven tumbado pero gano mais parado que agarrando o arado. "Agora votamos a Costitución despóis botaránnos a contribución" As amas de casa dan moitas queixas que sube a vida haber si baixa pas cereixas Tiveron xerales empezaron os males, cas municipais paparon os concexales. Ademáis das elecciós outra cosa que non peta son os terroristas da mal querida eta. E que de politica eiquí non entendemos así nos luce o pelo a todos os galegos. Temos as ruas feitas unha barbaridad. Pide a o axuntamento cas arranxen xa. O primero problema que vamos a abordar vai ser o paro do cal moito hai que falar O millor de antes era irse o extranxeiro agora noso "chollo" e ir o paro obreiro Vas pola calle podente parar sacanche o diñeiro e se poden mais. Tamén está feito un colexio de subnormais alí deberían ir algus concesales Con iste sueldito ainda que e pequeño máis traballos extras sacas outro sueldo. Os rapaces queixanse do que lles pasa xa, estan acojonados a calle non van sair mais. Ande, ande, ande Felipe González, que iste catro anos teremos Suárez. O medico que non os letrados que sí algún que outro xamón entre tanto ir e vir. A ver se adecentan un pouco o Barbaña, que a moitos imita na súa calaña. Volve ganar Súarez volve perder Fraga, e o Carrillo e o Felipe quedaron como estaban. Son tantos os buratos das calles ainda abertos cos cartos dos impostos levaráos o cemento Os que tendes saña e fobia a Carrillo, e unha alimaña de moito caralliño Iste noso maio anda sin coidados porque andamos no mundo todos drogados Mais con tantos papeles das novas elección veránse xa escondidos algúns dos socabós. E vos debezosos de estrear de carne de Fraga Iribarne o coiro i-os osos; Iste Mundo xa non ten arreglo hay moita xente no paro obreiro 590 Agora queren subir mais a gasolina isto xa pasa de tanta pamplina Os vellos e os nenos non teñen defensa mais o bo que teñen e unha residencia E aquel que pergunte por bestas tan listas,, que mire pra a cara de cen contratistas. Os pobres dos doctores están tan ocupados que po´lo noso ben péganlle os infartos. Ninguen esperaba subisen os chãos por culpa de tales rastreiros marraos. Cando as nosas carreteras parécennos autopistas van os moros a asustarnos cas constantes subiditas. ¿E que pasa cos vendavás que agotan a nosa rexión, que no Ribeiro e na Limia houbo moita inundación. . Xa entra en Ourense o noso gran maio cun trono na gorxa, na lingua cun raio. Limparon as Burgas os do ayuntamento ¡que limpen Ourense que está moi merdento! Lostregüe incesante desde este sestexo, a ver se calcina a máis dun pelexo E en canto, os obreiros compondo ladrillos pra esa caterva de tuzaros pillos. Antes pra subir habia escaleiras, polas urnas fanse agora carreiras. Nos somos aqueles que o mes do xaneiro, armados de gaita, de cola e letreiro, De tuzaros pillos e prostíbularios de moitós negocios con certos bancarios O maio miraba e vía con mágoas como de cotío a droga aumentaba. Cambiamos os nomes da nosa cidade quitando mentira, poñendo verdade. Con certos bancarios que cada domingo transfiren os roubos a putas de bingo"; Probe xuventude ¡cómo esmorecía! vitimas de anguria que a droga impoñía. Mais un gobernante con fumos peideiros, cagóu grandes multa s en dous compañeiros, A putas do bingo que en torpes espasmos no centro; reciben simiescos orgasmos. E isa selectividade que iban quitar. En vez de quitala foderonnos mais. E os dous, ante un feito tan basto: e tirano, coas follas multantes limpáronlle o ano. Ninguén a esta copla se espante ou remangue: eu canto con lume e escribo con sangue. Tendes a negra na universidad estudia ue estudia, pra de camareiro currar Xa non nos abalan desgracias tamañas pois esta é unha mina de bestas estrañas. E o sangue referve no meu corazón ao ver os destrozo de tanto cabrón 591 Ai tanto especulan coa especulación, que un mexo de lado xa vale un collón! ESCOLMA DO ANO1980 CRÍTICA SOCIAL Non reivindicamos caridades fofas, senon integrarnos a unha vida nova. Rouban nas farmacias outros rouban nos bares uns vanche polas casas outros a bancos statales. Galegos parviños falando castrapo ehí tedes o froito xa dentro do papo. A unha vida xusta e en pé de igoldade con todos os homes desta sociedade. Gástanche os cartiños en irse a emborrachar pa alimentaros meniños non teñen que lle dar. Isas revistitas enchidas de porno invitan ó coito sen ningún adorno. E ao millor se cadra, mira tu que listo!, cun brazo de menos chégase a ministro. Arrancan deiquí homes i energía e deixan Galicia chorando i espida. Riqueza pros ricos, prós pobres malleira, iranlle ó bolsillo queira que non queira. O trinta por cento son analfabetos. seguro que vós non lle dades creto E cas lentes postas mirando ó papel receta e receta sin ver o que un ten. Temos un gran bispo que evos xeneral, pois manda moitísimo sobre o personal. Unhos dan os outros prever que efectos causan e cando se dan conta cabeza lles canta. Os médicos medran a nómina é boa mentras o "paciente" laiando mingoa. Purgamos a todos do gran latrocinio en que andan metidos os grandes veciños. Agora a xuventude está moi corrompida dicanse a drogarse estando cheos de vida. Estorban os nenos nas rúas e prazas somentes lles queda ligar as rapazas Veciños que teñen un pé en Madrid e soi se lembran para mexar eiqui. Desde que os menores non entran nos bares andan todo o día tirados polas calles. Pou robar farmacias en busca de droga podendo estar xogando a pelota. E hasta os Bombeiros non dan traballado do lume que botan os que os votaron. Alguns de estos parados fanlle a burla ó paro pois cobran o diñeiro e están ben empleados. Convosco voar para cumes ignotas, onde non se escolten do claxons as notas. Falase que os curas bispos e abades deso do divorcio non queren nin falare. 592 Non queren falare porque xa falaron millor non casarse e botarse un apaño. Perdeuse o respeto, todo lles da igual. o conto é drogarse, loitar e roubar. En España iste país da moito gusto vivir nadie quere dar e todo los días a pedir Nunca me chamaron pra darme as talladas. que traigan de Suiza os cartos de volta. Agora nos empleos en vez do traballar teñen mais en contra a forma de pensar. Canto cacique canto figurón ouvo asta aora na federación. Con tanto chalet e tanto Mercedes a ver donde está a crisis prá eles A os rapaces volven-nos chalados se non nos gritan nos molen a paos. Somos rapaces do Centro Social somos os tirados de toda a vecindad A todos enoxa o contribuir mais somos os amos neso de esixir. O paro obreiro e unha puferada unhos traballan moito outros non fan nada Cando escoitamos Pisk Floid o Tequila moi pronto se marchan a tomar té o tila. Agora da grúa vamos a falar pois dende que chegou xa sabemos aparcar. Os curas querenos meter as suas ideas que moitas veces teñen violencias. Ils están sempre co seu Escobar pois sempre dicen que lles fai chorar Deixábanse os coches subidos as aceras sin medo as multas dos municipais sería pra confundir E tamén a nosa policía cambiou a súa chaqueta ós terroristas da ETA. E todo á cuestión de unha división: unhos teñen todo e outros ilusión. Traguía un bolsiño cuns cantos reás e un par de larpeiros viñánme roubar. O mestre de oxe sin ánimo de crítica mellor ca enseñanza daselle a política. ¿Ouviron falar da xente do agro que vive morrendo e vostedes nin caso? En cambio dos guardias é millor calar, poñenche unha multa por menos dun can. Eso de "pasota" da que desconfiar do que pasan sempre e de currelar. ¿E pra xuventú qué cousas nos dan? pois nós somos xóvenes de Tras-Hospital. E non lles supliques que tanto lle da, mírante de esguello e póñense a fumar, Non pasan de baile todos os días nin de pagarlle o porro en certas cafeterías. Os xoves de agora somos maltratados pois dicen que estamos todos atolados. 593 Amáis das barreiras que deixo apuntado as arquitectónicas sonvos de carallo. Co tema da droga imos escomenzare pois é un gran problema da nosa cidade. No Ambulatorio pra cada galeno xúntanse moreas de vellos e nenos Non hai en Ourense lugar oficial que teña unha rampa para eu poder chegar. Os do noso maio queremoslle decir que o conto da droga é un mal porvenir. ¿Qué lle fai os cartos a Federación? Que nos faga campos de céspede mol. Son todo escaleiras é todo escalar, tal e como é o choio quédame chorar. En Galicia augaron con saltos os vales enriba nos queren meter nucleares Ben vido a iste Ourense, ben vido o meu maio, Ben vido dos montes con neve no cume, CRÍTICA DE XÉNERO: MULLER A señora da biblioteca cada día con seu modelo vaiche tan ben vestida como a muller dun rey hebreo. "No te enrolles" din "yo paso de todo" Mais todos sabemos que lle dan o porro Fuman as rapazas como carreteiros… e nos rematamos pedindo algún premio Andan as mociñas cos seus pantalós ¿Son mozas ou mozos?, soio o sabe Dios. Niste noso Ourense pasan moitas cousas guardiñas mulleres haichas coma moscas. A da biblioteca e moi boa rapaza e a do baile chula como nadie. Verás que as rapazas soltan cada taco… e son carreteiros fumando tabaco. Sonche bonitiñas rubias e morenas co peliño curto e máis con melena. Ca Aurora non me meto por un si ascaso non sea que despois sea todo un fracaso. CRÍTICA POLÍTICO-SOCIAL Vimos dun olvido longo e cabrón. e de soedade e a marxinación. E si ós autobuses chegan a estación todos gabaremos á Corporación, Son seiscentos duros ao mes en pensión chéganlle a vostedes?Polo eneonó. Xa estamos fartiños de boas palabras, "obras son amores" e non trapalladas Dinnos que anda escaso o petrolio paresce que o Miño ten o monopolio Por so esto non fora de por sí nefás, dannos esta axuda por ser "subnormás". Quen tuvo a contrata foi o Castromil,que igual pertenece a dono tan vil. O millón e medio a décima parte temos unha axuda de coña tunante. No paro obligado permanente e triste é o oitenta e cinco 594 O que promocionan e moito o deporte pois os autobuses non hai quen os soporte. Agora o problema e o aparcamento antes era o paraxe inda sigue habendo. Non temos campos pra practicalos pois os poucos que temos soinche moi caros. E como as ruas teñenche buratos a saltos andamos pra non afogarnos Falemos da grúa e das suas andanzas pois por Ourense leva malas trazas. Os coches e carros son donos das rúas, e puxose a moda pasealos na grúa. Polos nosos barrios xanon dan falado entre as corredoiras e sen alumbrado. A grúa leva o coche e querelo recuperar ten paciencia e logo vai a pagar. Niste noso Ourense cara estache a vida, pois nas fontes públicas non bebe ninguén E a Residencia parece un garaxe entranche enfermos e salen fiambres Falemos agora diste noso pobo pos tamén eiquí facemos o bobo. As rúas ias prazas cal moza enfariñada, non cheiran a auga nin basoira pra nada, Dín que o Polígono da moito traballo mais os de CRADY botanos o paro. Mais si tés o coche pra ir traballar por que ti sin él non te has de arreglar. Banco e mais Bancos aiche por eiquí,a pesca dos cartos do Afiador como as sanguesucas Sobor do ensino houbo discusión ¿público ou privado sin a subención? Xa podes vendelo pois o coche está non pra o traballo senón pra pasear Si algún verxel quedaba acaban con iles os nenos brincando, e as nais siguen parolando Namentres discuten cal é o millor as nais de xionllos van ó director. A xente vai á plaza e volve sin un can xa non ten cartos nin pra mercar o pan Pero en canto paras o coche na rúa veñen ca libreta póñenche unha multa. E amosan e vau recomendación pra metelo neno na Educación. Do que lle pasa a ciuda xa non se pode falar sempre mesmos problemas sempre o mesmo que contar. Ca infración que arrean fante as nenas cisco pensan que é o teu sueldo como o de un Ministro Mirai os carreiros antergos da vila como se voltaron en rúas ben limpas Din que aumenta o paro donde vamos a parar ainda vamos ter ir a Lua si queremos traballar. Cincuenta e tres mil non temos escola. A cousa é moi seria e non vos é trola. 595 Hai sesenta mil que por fin traballan nunhas condicións que son de borralla. A xente do paro non ten ni para comer porque os que o organizan non teñen onde os meter. Mais coma no futbol en categoría somos de segunda na autonomía. E con este saldo temos que aturar trolas e promesas, todo é barallar. Comisións obreiras UCD e PSOE todos son iguales para fastidiar os homes. Eleccios pasadas i as que están por vir, a inflación que rube i o quiquiriqui. Falar de consenso e Constitución é rizar o rizo das indignacións. Falan e mais falan non deixan de falar pero nenmergantes nada han de areixar. Paro e inflación, que tristes andamos, e por riba diso temos malos amos. Dereito ao traballo, dereito á vivenda. Señoras,señores, veñan a esta feira. Dadelle de traballar os rapaces que sinon aburrense e rouban ya si fan enravear Amos que inventaron o imposto da Renta que só pagan pobres, inversión noxenta. Acceso a un emprego, seguro de paro, e un salario mínimo é o que reclamo. Agora tan solo falta que lles de traballo o goberno e asi xa mais iles rouban porque asi gañan o diñeiro. Físicas ou Qimicas sonvos as Persoas Ai Señor Ministro que maos mais ladroas En silla de rodas e farto,enganado penso que o que pido non é demasiado. Carrillo mamón traballa de peón que os nosos campesiños non che teñen cuartitos pra meterche nos bolsillos. E moito falaron cando as eleccións e logo o dito baixo os sillóns. Pensións suficientes para a subsistencia, e somos deiquí, é decir,da terra. Felipe González cara de cadáver pareces un esqueleto con cara de paleto. Pois sillóns si teñen e boas poltronas pra pavonearse ises pintamonas. Queremos o acceso real a un ensino que nos teña en contra dende o noso sino. Fraga da miña alma Fraga do meu corazón si non podes cos peós que che podemos fager nós Pois cando se xuntan en corporación semella novena mais que sesión. Unha formación que profesional poda incorporarnos a este devalar. Este centro é unha merda que non se pode aguantar tan solo pode ela un que a sepa levar Hasta os concelleiros dos independentes viñeron as choivas e vironselle os dentes. 596 Esa casa grande da praza Mayor heche poleiro do co-corocó. E pra separarse compre ter paciencia ou chea a carteira e moita influencia. Namentras reparten do lindo o pastel os Rusos e os USAS dannos o papel. Temos un alcalde moi faladeiro pro vaiselle a forza dende o dito o feito. Namentras Galicia chora co frío pois co estatuto andamos espidos Pois algúns non saben o que han faguere pra trepare arriba e estar no podere. Falanche na prensa batallan no radio e de tanto esforzo quedanche cansados Pois sempre nos botan toda a borralla celulosas,aluminios merda a estalla. E con istes contos dos espabilados enchennos o país de obreiros parados. E o Presidente da Diputación non gana o coitado menos do millón. E todo o que fan estase a concretare que cambien as formas pra nada mudare. Din que é a crisis a que fai parados e mengua os xornaes dos asalariados. Estos mal falados critican o Goberno pois non a rañaron en todo iste tempo. E pra que cambiare din ese señores se antes foinos ben agora mellores. Din que xa temos moita democracia mais nos colexios eche unha falacia E nunca mentira tan grande se dixo pois tantos parados quen diaño os fixo. Dende que o Pepito e noso Presidente o galego na escola fainos delincuentes. Ou verás que os homes da nosa nación levóunos o demo da emigración. A quen lle debemos se non o Goberno que os nosos xornaes sean tan "modernos". Chegou o Jomeini prendeu os espías e anda o Carter xa de cagarría. Ou o cadalsito España aldraxada pola autonomía de cada bisbarra. Onde está o culpable heche a inflación pois inflan o bolso os catro lambós. Os de Nicaragua moi espabilados mandaron a Somoza e Yanquis pro nabo. Nos aramios corre luz pra outros lugares i enriza nos queren poñer nucleares. Cando a xente pide divorcio popular os xefes que mandan quérennos timar. Co de Afganistán olimpiada o nabo un golfo dille a outro non eres honrado. O noso estatuto está feito un asco non tes somellanza co do pobo vasco. 597 Si pra conseguilo non estouran bombas somentes nos dan faragullas sobras. ¡Xesús! qué camelo, qué barbaridad, cas autonomías fannos tolear. Con moitos anos encima, e cansos de traballar ainda lle poñen trabas pra pensión poder cobrar O rexo Jomeini goberna en Irán. Os rusos invaden o Afganistán. Din que co "esa" imos millorar i eu penso que logo farannos toupar. Ise agro duro e maigo forceado en xente labrega que pra poderen vivir teñen que deixar a terra. O imperio USA vai esmorecendo coma un barco vello fai augas sin xeito. Unhos din que e ácrata outros comunista que si e da ezquerda que si e un feixista Cando queren protestar fanlle os ouvidos sordos nadie lles quere pagar as leiriñas llos sudores Púxose de moda pra faguer oírse tomar embaxadas nalgunhos países. Os perros e gatos pola rua andan pero haiche moitos que por eso os matan. Libertade amiga ¿ula?, ¿quén a ten? Moitos falan dela porque lles convén A xente comenta da televisión que se nota a falta de programación. Con tanta política e tanto politiqueo volvémonos tolos collemos un mareo. Mulleres e homes vamos a falar do noso deporte e do Ayatolá. Quedamos sin votos en Eurovisión e, sin taparrabos no traxe en "ding-dong". Uns din moito outros non din nada e todolos demais fanche unha puferada. Coiden q´este home semexase o demo non pola figura máis sí po lo xenio. E agora señores tanto ten berrar os cor de "tofe" nin caso nos fan. Nace e morre canta e chora o Maio galego do que está fora. Deixou os seus moros asaltar embaxadas ahora as Cancillerías non sirven pra nada. Pro dinme conta, que moito falar e todo en palabras se vai a quedar. Lémbrome dil lua chea que sofre por íl e pola xente allea. Coida co Palhevi era un criminal non quere deixalo nin morrer en paz. Da xenio escoitalos non vin cousa igual falan horas longas pra nos conformar. Xa non en Galicia hai Maio verdadeiro pois moitas flores están no extranxeiro Do Xa quere ser o dueño e señor xuzgalo e matalo pois dí que un ladrón. 598 Si a todo o que manda fixéranlle igual no habría no mundo quen quixera gobernar. E non se confundan tanto non vai ser tratada ista nosa política que nos trae atolondrada O ano pasado foi o ano do neno e moito prometeron pero nada nos deron. Eso eiquí en España non pode pasar e todos os partidos mátanse por mandar No abril de fai un ano fixéronnos ir votar máis a abstención así ganóu á hora de recontar. O tema do Estatuto hay que nomalo tamén porque a UCD fain sin pensar en ninguén. Tamén armouse o lío alá no Afganistán o Carter enfadouse non deixa ir a xugar En Cataluña e P.Vasco dixeron sí ó estatuto e mentras os da ETA mataban cos trabucos. Dicen que farán novas aoutopistas e despois pra velas hay que ir o oculista. E dín co deporte e máis as olimpiadas nada teñen que ver con esas…trapalladas. Non soio co trabuco se non coa metralleta os toffees caeron das man da ETA. Dicen que fixeron accesos a Galiza e agora andar no coche eche todo unha Delicia. Si e certo o que dí o José María o ser un lapón e a cousa do día Eiquí no noso Ourense todo tiña que pasar hasta ter un novo alcalde que todos fumos votar. Promesas, promesas que vós vades ter no axuntamento xente de bo ver. A algún directivo chamoulle de todo quedou tan tranquilo debe de estar tolo. Reformas na educación Piden os nosos estudiantes metennos todos na prisión e sigue todo como antes. Que han de loitar por o ben do pobo.. ¡E seica xa teñen moitísimos logros! Non solo por radio e televisión falou todo eso e nadie o encerrou. Fai folga un mariñeiro e meteno a perpetua cadea e faina un mestre e "alabado sea". Os apartamentos xa están arranxados largaran-lle a grúa a dous malpocados. Ahora co deporte habrá que esperar o que se lle ocurre o Ayatolá. Iste ano a policía fixo varias "redadas" pero a soltalos volven as andadas "Urbanizacions" sin orden, nin xeito Pra todo algúns teñen sempre o direito. Si se fai amigo dos americanos todos a Moscú tal día faga un ano. Este ano seica que todo vai cero os plátanos tempo fai que subiron pero inda non baixaron. E entón, pra premiar tan boa xestión, puxeron-se un sueldo na "corporación". 599 Que non voi hai cartos, que o asunto vai mal, que ou cambian as cousas ¡ou haina que armar! E din que se matan, que tumba e que dalle io pobo, meu pobo, que coma e que cale. Que non hai diñeiro, que é moita inflacción!.. Co que alguns lle sobra vivía a Nación. E un xa non sabe se rir ou chorar pero niste caso.. ¿Qué ten que calar? Xardís, zonas verdes respeto nas rúas.. ¡E din que traballan seica coma mulas! Eiquí ven o Maio por ista andadoira, destas nosas terras cheas de basoura. Os que falan moito con grandes barrigas, que toman café botando a partida. E fan estatutos e autonomías, de sempre tiñeron as súas manías. Plas e mais Plas fan no Axuntamento, pero ningún diles foiche de bon xeito. Que din ser politicos por o pobo electos, esclavos da pátria sin ter máis remedio. E van e inda din que xa milloramos que a renta "per cápita" xa a superamos. Os Municipais, con gorras e faldas, andan por as rúas chifra que te chifra con pitos e flautas. Que escriben nos libros e din verbas raras, e van-se a Madre pra ver novas caras. Queremos milloras a mais non tardar, pois estamos fartos de tanto agardar. Non deixan tranquilos os choferes do reparto poñendo nas multas que tes que pagar As tasas subiron pra todo habitante total pra que todo siga como antes. Por fin conseguimos que a estación de Autobuses non a puxeran no Couto a estos emolose ter pouco. Os mozos estudan na Univesidá, mais despois non topan onde traballar. Din que non tein cartos pra millota-los servicios pra colocar os enchufes andanche ben rapidiños Temos unha empresa que lle din FENOSA: nin teño FE nela nin lle chamo NOSA Fabrica de tontos é a televisión; moita propaganda pouca información Arden nosos montes en perdas hai millós ó que prende o lume galego, ¡por favor! Pra fame matar a outra nación foron traballar na emigración E do teléfono, e millor non falar, pois por descolgalo, xa nos empezan a cobrar A calle do paseo van axardinar, pra que os señoritos saquen os cas a "pasear". Xa o noso parque San Lazaro vai xa poñendo cara de festa cos arreglos que lle fan Hai poucas revistas de información pois aumenta a venta das do corazón 600 Pacencia, meu fillo, dicenche na casa e ti canta sempre coma se foras un grilo Con doce ternura van os paxariños levando no pico ciballo prós fillos. Tamén el é dono dos Viaxes Marca e do Castromil. Triforme monarca! Metido na covacha morrendo de frío bates con cachaza As ás do olvido E xa estamos fartos na nosa bisbarra de que os probes sufran as falcatruadas. Vexamos: o Marca non tuvo a contrata urbana dos buses. Ai, que mala pata! A toda-las horas piden comprensión e a resposta sona soio a compasión. Na sacra poltrona asenta unhas cachas e non por divinas se libraron de fachas. O caso é que o dono reduxo a plantilla á estrita metade. Ouh, que maravilla! Quero traballar que índa teño maus ¡Quietiño rapaz e sen molestar! A Igrexa Romana prevendo u perigo, mandóunolo a Ourense en són de castigo. Pois o noso río é moi especial anda a coores como no carnaval Quero estudar que aínda teño testa Quero ter amigos quero ir ás festas E eiquí chega o turno ao gran Reverter, piloto invincible e idílico ser. Os anos que pasan o Principal caindo e non arranxa ningún organismo. Quero compañeira quérome casar coesa coxeira, neno ¿pronde vas? Ser, é da ralea dos finos pufeiros, pois mentras empufa poñense riseiros Entón ¿Para qué sirvo? Fillo, non cho sei, eres minus-valido diceo a ley Seis meses lles debe o besta-logreira. Que vida tan lisa! Que boa carreira! A tan grande crisis o mundo cambiou e para o inferno o traballo levou. . Despois a paxara, moi pouquiño a pouco, fai chocar os ovos co calor do corpo. Cavando nas leiras, sementando patacas facendo borraleiras, apacentando vacas. Pachou Cradytor botando uhos cantos ao paro e está en crise Pereira dos Santos. Ourense vai sere coma Disneylandia, feita unha merda pro con elegancia. Queren en marzo quitar san Xosé, mais din que van por San Miguel Bosé Ourense sucumbre con tanto animal como o propietario do Auto Industrial. Gastan no Parque montós e moreas e os nosos barrios parecen aldeas. 601 ESCOLMA DO ANO 1981 CRÍTICA LOCAL - SOCIAL E mentres aquelo parece unha feira temos no Hospital as camas valeiras. Cala o labrego sofrido, amargado; falan pegureiros sempre gaxallados. Agora ca Autonomia vamos a ter eleuciós pra que no noso pobo aparezcan mais chupós Ourense produce a electricidá mándasa para Francia Castela e Portugal, E moi galistreiro foi a sociedá e viu que decían: ¡Temos libertá! Falase dos curas bispos e abades deso do divorcio nin ouvir falare A xente acude ós ambulatorios donde sanan todos cos supositorios Pecháronlle as portas non poden entrar teñen que volver os eidos labrar. Cando a xente pide divorcio popular os xefes que manden querennos timar A escribir recetas sein saben o mal chámase en España a Seguridá. Un gordo problema é a emigración e soio a mentan Cando hai votación. Temos estatuto de moita valía tuvo poucos votos porque non chovía Mandan pra Galicia a autonomía pro os cartos van cara Andalucía. Seguiu o camiño enxugando o pranto pra ollar máis cousas e seguir falando, Mandan pra Galicia a autonomía pro os cartos van cara Andalucía I en pobiños nosos O mundo dos hippies foi en decadencia mais no dos pasotas Os vellos xa pensan que ó asilo van dar pois ninguén os quere dispois de testar Nas Cortes de España imos estrenar novo Presidente pra nos gobernar. Os maestros falan con sabiduría i os alumnos van a pornografía Hai tantas familias que non deixan de crer, que si esto non cambia de fame van morrer. Cala rapaz que ainda queda vendellando no timón da nosa vella gamela Don Xan Carlos de Borbón Levando a feira a millor becerra pra manter os fillos e ademais "facenda". O asunto d´o Estatuto é algo que cheira a conto, pro esto tamen o sabe o que non e tonto A subida do petroleo vay traer consecuencias meteremolo coche dentro da despensa 602 E un home faladeiro pro vàiselle a forza dende o dito ò feito. Rematar coa democracia van os fachas matinando namentres Calvo Sotelo sigue ò pobo golpeando. E que algùns non saben o que han facer pra trepar arriba e estar no poder. Namentras Galicia chora co frìo pois con iste Estatuto andamos espidos. Os de El Salvador valentes e unidos manteñen à raia a Reagan e o feixismo. A quen lle debemos se non ó Goberno que os nosos xornais sexan tan modernos?. ¿Onde está o culpable? eche a inflación pois inflan o bolso os catro lambóns. Din que é a crisis a que fai parados e mengua os xornáis dos asalariados. Eu sempre lles canto a mesma canción a crisis si a fixo que a pague o patrón. Pois cando ganaban os cartos a esgalla e nunca me chamaron pra darme as talladas. O entrar o Texeiro disparou o teito do edificio a moitos diputados abríuselle o orificio. Con tanto chalet e tanto Mercedes a ver ónde está a crisis pra eles. Entón no Palacio das Cortes polo susto sufrido a algúns diputados lixóuselle o calzoncillo. Pois hase de acabare prós badulaques vivir coma reises roubando ós currantes. Din algúns mal pensados que o señor Carrillo non se percatou de certo "olorcillo". Antes gobernábannos desde a Capital de España máis agora vamos a ter o noso lado a gadaña. No banco azul houbo moitos valentes os que se lle ouvía bater os dentes. Non hai porque ter medo en que te boten ó pilón, póis agora vaise faer un corpo de Salvación. Ante esta situación o que máis disfrutou foi o Blas Piñar pólo posto que soñou. Si non fora porque o tipo era cego como un topo hoxe o Reagan estaba metidiño no séu toco. Hai no noso pobo moito Texeiro que anda polas ruas con certo percheiro. As vellas desta terra fan un lío na súa vila non querían a dictadura nin queren a Autonomía. E cando iba desfilando pola rua principal estallou unha botella que era fenomenal. Enta no Palacio das Cortes o Texeiro como un ciclón e a moitos diputados déulle un brinco o corazón. Estuvo o señor Fraga
