Descargar - summa - Universidad Pontificia de Salamanca

Anuncio
CONSPECTUS BIBLIOGRAPHICI
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL
MODERNA *
por JUAN CASTEX ANAYA y un equipo de alumnos
del Colegio Mayor de Vocaciones Tardías (Salamanca)
El fln que perseguimos al redactar esta bibliografía es el de facilitar al clero con
eura de atoas, una relación de libros que puedan servirle de base para :
organizar una biblioteca parroquial,
organizar su propia biblioteca con una finalidad pastoral,
saber en cada momento qué libro pueda ser el indicado para determinada persona,
etcétera
A tal objeto, hemos ordenado los libros no sólo por Ia materia de que tratan, sino
principalmente por el modo de tratarla, en razón del fln perseguido por sus autores
y de los lectores a que se dirigen.
El sistema seguido difiere de las clasificaciones decimales más universales por Ia
razón aducida por los directores de Ia Escuela Vaticana de Biblioteconomia: «El sistema
decimal está hecho para bibliotecas de cultura general. Por Io cual, viene a resultar
defectuoso cuando se trata de bibliotecas especializadas». Al tratar, por tanto, los libros
de religión, es conveniente racionalizar el cuadro de materias. Este modo de pensar ha
Inspirado las clasfficaciones de MARTÍN en su publicación titulada Religión, Teología,
Derecho Canónico, aparecida en Canadá en el año 1938, y de J. MtrapHY LiNN, An
alternative ctoustficatton for catholics oooks, Milwaukee, 1937.
El P. Martín ha construido unas tablas alfabéticas y de referencias a Ia Suma
Teológica de Santo Tomás. En ellas nos hemos basado fundamentalmente, sin dejar
de prestar atención a Ia realidad de las publicaciones españolas. Hemos encabezado Ia
clasificación de los libros religiosos con una sección de carácter propedêutico —Obras
generales: Bibliografías, Enciclopedias, Diccionarios; Filosofía; Teología Natural— y Ia
hemos ampliado con algunas secciones complementarias de evidente interés pastoral
—Literatura ; Arte ; Cme ; Revistas—. No hemos hecho así más que seguir Ia pauta
* El hecho es éste : las bibliotecas parroquiales no existen entre nosotros. En el
mejor de los casos, podremos encontrar en nuestras sacristías, y despachos parroquiales
unas colecciones de libros, caídos allí por aluvión, procedentes de legados testamentarios ;
libros antiguos con olor a moho ; colecciones incompletas de viejas revistas.
Con un criterio de crítica constructiva, presentamos un trabajo que puede constituir el cimiento para organizar sistemáticamente tales bibliotecas e infundirles vitalidad pastoral. Pío XII, en su exhortación «Menti Nostrae», recomienda a los ordinarios
que vuelvan a dar «dignidad y eficacia» a tales bibliotecas. E insiste en que «no sean
descuidados montones de libros, sino estructuras vivientes». Para lograr este fln —evidentemente pastoral— el Papa aconseja que «.estén al día, enriquecidas con obras de
todo género, especialmente las relativas a cuestiones religiosas y sociales de nuestros
tiempos».
Hemos pretendido con nuestro trabajo ayudar a cumplir estos deseos del Papa.
Facilitamos así un esquema —que consideramos Io més completo posible— para Ia
sistematización de bibliotecas parroquiales, de Acción Católica, de los párrocos, etc. Y, seguidamente, proporcionamos una bibliografía sumaria y actual que contribuya a dar
a tales btbllotecas Ia modernidad, dignidad y enriquecimiento que el Papa desea. Son
los párrocos los aue deben conseguir el deseo pontificio más importante: lograr !a
eficacia de tales bibliotecas.
"Salmanticensls", 4 (1957).
Universidad Pontificia de Salamanca
2
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
205
marcada por el Institut» Nacional del Libro en su «CATALOGO DEL LEBRO CATÓLICO ESPAÑOL» publicado con motivo del reciente Congreso Eucarístico Internacional
de Barcelona.
En cuanto a Ia inclusión de cada publicación en su sección correspondiente, no es
posible obtener una completa seguridad de acierto. Evidentemente, muchos libros podrían
aparecer en varias secciones. Pero esto alargarla en exceso nuestros propósitos.
Nos hemos visto obligados a prescindir de muchos libros cuyo simple título nos
atraía. Pero hemos preferido limitarnos a indicar solamente aquellas obras que conocemos personalmente o de las que tenemos una información de absoluta garantía. De
todas formas, el sacerdote, en cada caso, deberá compulsar Ia conveniencia de aconsejar
o no un libro concreto a un lector determinado.
En general, no recogemos libros clásicos, más o menos conocidos de todo sacerdote.
Por Ia misma razón apenas si citamos Ia Biblioteca de Autores Cristianos y alguna
otra editorial cuyo fondo de publicaciones es sobradamente conocido. Sólo citamos obras,
por otra parte, que puedan encontrarse actualmente en el mercado.
Dentro de cada sección señalamos con un — el libro o libros que consideramos de
mayor interés hic et nunc.
En cuanto a los precios que indicamos son, en muchos casos, aproximados, dadas
las frecuentes oscilaciones que se producen.
En su casi totalidad reseñamos publicaciones en lengua castellana. No obstante, en
algunas ocasiones, nos referiremos a libros, o revistas aparecidos en lengua francesa
o italiana ya que consideramos que el vocabulario religioso de estos idiomas puede ser
comprendido sin gran dificultad por los sacerdotes y personas de cierta cultura.
Por último, nos complacemos en hacer público que este trabajo ha sido posible
gracias a Ia iniciativa, el apoyo y el consejo —que no nos han faltado en ningún momento— dei M. I. Sr. D. Aquilino Sánchez y Sánchez, Rector del Colegio Mayor de
Vocaciones Tardías de Ia Universidad Por.tificia de Salamanca, y a Ia colaboración,
entre otros, de Antonio Mesquida, Alberto Iniesta, Pablo Martínez Sáiz, José Luis Reguero, Miguel Angel Ballabriga y José Orts, alumnos del citado Colegio.
Advertimos, en última instancia, que este trabajo no está terminado. Ni Io estará
nunca. Porque constantemente aparecen nuevos libros, nuevas revistas. Rogamos, simplemente, que el posible árbol ausente no impida ver el bosque..
PARTE PRIMERA : INTRODUCCIÓN
I. OBRAS GENERALES
a/ Bibliografías, Censura moral de libros, etc.
b/ Enciclopedias, Diccionarios.
II. PRX)SOFIA
III.
TEOLOGIA NATURAL.
PARTE SEGUNDA: S. ESCRrTURA
TV.
PARTE TERCERA : PATRÍSTICA
V.
PARTE CUARTA: TEOLOGIA
VI. TEOLOGIA DOGMÁTICA
VII. TEOLOGIA MORAL
—Moral profesional.
Universidad Pontificia de Salamanca
2Uß
JUAN C*STKX ANAYA
VHL TEOLOGIA PASTORAL.
—En. general
1. Hodegética
—Constitución, carácter e influencia de Ia Iglesia.
—Parroquia.
2. Catequética :
a) Homilética
b) Catequética
1. Catequesis de niños
a) Libros para catequistas
b) Libros para los niños
2. Catequesis de adultos
3. Revistas de catequesis
a> Españolas
b) Extranjeras
4. Material catequístico
a) Láminas murales
b) Füminas
c) Otro material
SL Pastoral litúrgica
a) En general
b) La Misa
c) Oñcio divino
d) Sacramentos y sacramentales.
4. Disciplinas auxiliares
a) Arte sagrado
b> Música sagrada
c) Sociología religiosa
d) Psicología pastoral
PARTE QOTNTA : LA VU)A CRMTIANA
DC.
A/ Formación religiosa y moral :
a) En general
b) DeI niño
c) DeI joven
d) De Ia Joven
B/
C/
D/
E/
Noviazgo y matrimonio
Educación de los hijos
La castidad
Formación clvlca, política y social.
PARTE SEXTA : LA VIDA DEVOTA
A/ Libros de piedad y devocionarios.
B/ La Santa Misa
a) Misales
1. Para adultos
2. Para niños
b) Misas dialogadas.
c) Libros sobre Ia Misa
Universidad Pontificia de Salamanca
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLlCWECA PARROQUIAL MODERNA
PARTE SEPTIMA : LA VIDA ESPIRFTUAL
XI. ASCÉTICA Y MISTICA
A/ La perfección. Doctrina general.
B/ Lioros de LECTURA ESPIRITUAL
a) Para adultos en general
b) Para intelectuales
c) Para personas de cierta cultura
d) Para personas sencillas
e) Para mujeres
í> Para los jóvenes
g) Para las jóvenes
h) Para adolescentes.
C/ DTREGCION ESPTRTTUAL
a) En general
b) De niños
D/ Práctica de virtudes
E/ EJERCICIOS ESPIRITUALES Y RETIROS
a> Libros para el director:
1. En general
2. Ejercicios o Retiros de hombres.
3. De mujeres.
4. De niños.
b) Libros para el ejercitante.
F/ ORACION Y MEDrTACION
a) En general
b) Para los jóvenes
c) Para jóvenes obreros
d) Para las jóvenes
e) Para gentes sencillas
1) Para adolescentes.
PARTE OCTAVA : LA IGLESIA CATOLICA
XII.
XTH.
XIV.
XV.
XVI.
XVII.
XVIII.
XIX.
Constitución, carácter, influencia.
Papado y Jerarquía. Encíclicas.
Sacerdocio. Vida sacerdotal.
Liturgia
A/ Pastoral. Catequesis, Espiritualidad litúrgica.
B/ Manuales y tratados.
C/ Manuales ceremonias y rúbricas.
D/ Afio litúrgico
E/ Santa Misa
P/ Sacramentos y sacramentales.
Derecho Canónico.
Ordenes religiosas. Institutos secu!ares.
Seminario. Vocación.
Iglesias separadas
a) Iglesias orientales
b> Protestantismo
Universidad Pontificia de Salamanca
207
208
JUAN CASTEX ANAYA
PARTE NOVENA: ACCION DE LA IGLESIA
XX. Enseñanza.
XXI. ACCION CATOLICA.
a) En general
b) Hombres
O Mujeres
d) Los Jóvenes
e) Aspirantes
t') Las Jóvenes
g) Acción Católica Obrera
a. En general
b. JOC
d. Revistas
e. Editoriales obreras
Asociaciones religiosas
Asociaciones de caridad
Misiones
Catolicismo y mundo actual
XXII. HLstoria de Ia Iglesia
PARTE DEClMA: LITERATURA
xxni.
A/ Poesla
1. De interés religioso
2. De interés general.
B/ Narraciones, novelas y cuentos
1. Para adolescentes
2. Para jóvenes
3. Para mayores.
3R. Mayores con sólida formación moral.
C/ Humoristas
2. Jóvenes
3. Mayores.
D/ Ensayos:
1. Sobre tema religioso
2. Sobre tema social o político
3. Sobre tema vario.
E/ Teatro
a) Bibliografía, crítica
b> Obras
1. De interés católico
2. De interés general
c) Revistas.
P/
Historia, geografía, viajes .
a> Para niños
b> Para jóvenes
c) Para mayores.
Universidad Pontificia de Salamanca
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
300
Q/ Biografías
a) De interés general
1. Para niños
2. Para jóvenes
3. Para mayores,
b> De interés católico.
c) Vidas de Jesús
—Científicas
^Literarias
—Para gentes sencillas
—Para niños.
d) Vidas de María
—Para adultos
—Para niños.
e) Vidas de Santos
—Para niños
—Para Jóvenes y mayores.
PARTE UNDECIMA: ARTE
xxrv.
A/ En general
—Libros de iniciación
—Historia del Arte.
B/ Música
a) Teoría de Ia música
b) Técnica
c) Historia de Ia música
d) Cultura musical
C/ Cine
a) Libros :
1. En general
2. ffiatoria del cine
3. Cine y moral
4. Cine infantil
5. Legislación sobre espectáculos.
b) Cine de 16 mm. Distribuidoras.
c) Crítica y censura moral.
d) Revistas
1. Españolas
2. Extranjeras
PARTE DUODECTMA: REVISTAS
XXV.
A/ Extranjeras
a) Liturgia y arte litúrgico
b) Pastoral
c) Sacerdotales
d) Cuestiones sociales
e) Miscelánea.
B/
Españolas.
14
Universidad Pontificia de Salamanca
210
JUAN CASÏEX ANAYA
ï
PARTE PRTMERA: INTRODUCCTON
I. OBRAS GENERALES
a) Bibliografías, Censura moral de libros, ete.
üaïaíOfifo críííco de libros infantiles. Madrid, Asociación. Nacional de Bibliotecarios, Archiveros y Arqueólogos, 1951.
Selección bibliográfica de autores católicos, clasicos y contemporáneos, (Catálogo). Barcelona, Luis GiIi, 1950. 4 pts.
Feria Nacional del Libro Católico Español. Barcelona, LN.L.E., 1952.
—FicAos bibliográficas. San Sebastián, Círculo de Lectores ORBI, Pueros, 5.
16 fichas semanales. Suscripción anual : 60 pts.
—Orientación btbliográJica de «ficcíesza». Madrid. Suscripción anual: 45 pts.
LAZARO, M.: Selección de Libros. Valencia, Biblioteca y Documentación.
Varios tomos desde 1944 en adelante. En Ia misma institución —Pl. del Temple, 8— se publican «Pichas de Crítica bibliográfica».
GARMENDIA DE OTAOLA: Lecturas buenas y malas. Bilbao, Mensajero
del Corazón de Jesús, 1949, 100 pts., más Suplementos anuales.
Sipe y fichas. Fichas semanales, de libros, cine y teatro. Zorrilla, 5. Madrid.
Suscripción anual: 125 pts.
Setecciones bibliográficas, publicadas en multicopista por Ia Institución
Arz. Claret, Jorge Manrique, 8. Madrid.
b) Enciclopedias. Diccionarios.
—REAL ACADEMIA ESPANOLA DE LA LENGUA: Diccionario.
—CASARES: Diccionario ideológico. Barcelona, Gustavo GiIi, unas 200 pts.
Contiene el Diccionario de Ia Academia y parte de Sinónimos, muy útil para
escribir y predicar.
Enciclopedia Universal Herder. Barcelona, Editorial Herder, 180 pts. en tela.
Muy útil desde el punto de vista católico y como enciclopedia. No es Diccio^
nario. En general, muy resumida.
—Diccionario Hispánico Universal. Barcelona, Ediciones Exito. Dos tomos.
475 pts. Diccionarios en cinco idiomas, Enciclopedia con dibujos y mapas,
Diccionario de Sinónimos. Recomendable aunque de presentación deficiente.
Enciclopedia Sopeña. Barcelona, Editorial Sopeña, 300 pts.
Enciclopedia pequeña (Para niños). Por María Rosario Correa, Josefina Rodríguez y Rita Heras. Madrid, Ediciones Rialp, 60 pts. Recomendable.
PARENTE: Diccionario de Teologia Católica. Barcelona, GiIi, 150 pts. Brevísimo.
Enciclopedia del Sacerdocio. Dirigida por el P. José CACCIATORE, C.SS.R.
con Ia colaboración, entre otros, de Garrigou-Lagrange, Gemelli, Olgiati, etc.,
4 vote. Madrid, Taurus ediciones. En curso de publicación.
Eucaristia. Enciclopedia sobre Ia. Buenos Aires-Bilbao, Desclée de Brouwer,
250 pts. Excelente presentación.
Dictionnaire du Foyer Catholique. París, Librairie des Champs-Elyssées, 2 bis,
rue de Marignan. Responde a las cuestiones que pueden interesar a un católico
del siglo XX en el orden espiritual, práctico, histórico y social, 1 vol. 2.390 fr.
—Uatholicísme. Hier-Aujourd'hui-Demain. Letouzey et Ané, Paris, 6, bd. Raspail, 87. 7 tomos en curso de publicación dirigidos por G. JACQUEMET. Muy
interesante.
^Enciclopedia del católico. Barcelona, Seix y Barral, S. A. Dirigida por Monseñor Boson. Tres volúmenes : el l.°. enciclopedia del saber católico : el 2."
y el 3.a, diccionario, Recomendable.
Universidad Pontificia de Salamanca
I
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
H.
211
FTLOSOFifí
BBUGGEK: Düxionario de Füosojia. Barcelona, Editorial Herder, 120 pts.
OCKLLJN: Manual de Füosofía tomista. Barcelona, LuIs GiIi, 2 tomos, rústica, 110 pts.
GABCLA MOBENT&ZABAGUETA: Fundamentos de jilosojía. Madrid, Espasa<3alpe, 100 pts.
GEMEULI-ZUNINI: Introducción a Ia psicologia. Barcelona, Luis Miracle,
100 pts.
—GHjSON: El ser y Ia esencia. Buenos Aires-Bilbao, Desclée de Brouwer,
48 pts.
—GHjSON: El tomismo. Buenos Aires-Bilbao, Desclée de Brouwer, 100 pts.
GONZALEZ ALVABEZ: Manual de Historia de Ia Filosofia. Madrid, Edit. Gredos, 100 pts.
HLERSCHBEBGEB: Historia de Ut filosofia. Barcelona, Herder, rústica
120 pts.
JQLIVET: Curso de filosofia tomista. Buenos Aires-Bilbao, Desclée de Brouwer, 75 pts.
LECLEBQ: Los grandes lineas de Ia íilosofía moral. Madrid, Gredos.
—MANSEB: La esencia del tomismo. Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 130 pts.
BAEYMAEKEB: Filoso/ía del ser. Madrid, Edit. Gredos, 90 pts.
SEPICH : Lecturas de Metafísica. Edit. Cursos de Cultura C'atólica, 40 pts.
SCLACCA: Historia de Ia filosofia. Barcelona, Luis Miracle, 100 pts.
ZARAGUETA: Filosofia y vida. Madrid, Consejo Superior de Investigaciones
Científicas, 130 pts.
ZABAGUETA: Vocabulario filosófico. Madrid, Espasa C'alpe, 100 pts.
ZUBHtL Naturaleza, Historia, Dios. Madrid, Editora Nacional, 75 pts.
IH. TEÓLOGA NATUBAL
GABCIA LOPEZ: Nuestra sabiduría racional de Dios. Madrid, Consejo Su.
perior de Bivestigaciones Científicas, 15 pts.
—GARBIGOU-LAGBANGE: Dios. Buenos Aires, Desclée de Brouwer.
GILSON : Dios y Ia filosofia. Buenos Aires, Emecé.
—43ONZALEZ ALVAREZ : Teología natural. Madrid, Consejo Superior ce
Investigaciones Científicas. 75 pts.
GRATBY: El conocimiento de Dios. Madrid, Editorial Revista de Derecho Privado, 20 pts.
SEBTHjLANGES : Las fuentes de Ia creencia en Dios. Barcelona, Editorial
Litúrgica Española, rústica, 27 pts.
PARTE SEGUNDA: SAGBADA ESCRtTURA
rv.
BOVER: El Evangelio de N. S. Jesucristo (concordia). Barcelona, Balmes,
rústica, 15 pts.
DANTELrBOPS : Historia Sagrada. Barcelona, Luis de Caralt, 125 pts.
GIL ULECIA: Introducción general a Ia Sagrada Biblia. Madrid, AFEBE,
60 pts.
GOMA : El evangelio explicado. Barcelona, Casulleras, 4 tomos, Bústica,
160 pts.
—HAAG: Diccionario de Ia Biblia. Barcelona, Herder. 2 tomos. En curso de
publicación.
LEAL: Sinopsis de los cuatro evangelios. Madrid, BAO, 55 pts.
KNECHT: Comentario de Historia Sagrada. Barcelona, Herder, 175 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
212
JüAN CASTEX ANAYA
•
PARSOH : Apprenons à lire Ia BiWe. Brujas, Bélgica, Desclée de Brouwer, 1956.
390 Ir. franceses.
MOCTOn: Historia de Israel. Barcelona, Miracle, 2 tomos, 250 pts.
SCHUSTER y HOLZAMMER : Historia bíblica. Barcelona, Editorial Litúrgica
Española, S.S.
*
STEDIMUELLER: Introducción a Ia Sagrada Escritura, Buenos Aires-BUbao,
Desdée de Brouwer, 3 tomos. 170 pts.
—VARIOS: Verbum Dei (Introducción y Comentarlos a te Sagrada Escritura). Barcelona, Herder. En curso de publicación.
—VARIOS: Initiation biblique (L·itroduction a l'étude des Saintes Ecritures).
Bajo Ia dirección de ROBERT y TRICOT. Paris, Desclée et CIe.
PARTE TERCERA : PATRJSTICA
V.
-ALTANER: Patrologia. Madrid, Espasa Calpe, 75 pts.
HUBER : Los cartas de San Ignacio de Antioyuía y San Policarpo de Esmirna.
Buenos Akes-Bilbao, Desclée de Brouwer, 24 pts.
HUBER: Los Padres Apostólicos. Buenos Aires-Bllbao, Desclée de Brouwer,
68pts.
HUBER : Los Santos Padres. Buenos Aires-Bilbao, Desclée de Brouwer, 2 vote.
125 pts.
Colección de Ediciones ASPAS, Madrid.
PARTE CUARTA : TEOLOOIA
VI. Teología dogmática
—DENZINGER: El magisterio de Ia Iglesia (Enchiridion symbolorum). Barcelona, Herder, 175 pts.
MERKELBAOH: Mariologia. Bilbao, Desctée de Brouwer, 110 pts.
OLOIATI: Silabario del cristianismo. Barcelona, Luis GlIl, rústica 20 ptí.
OLGMTI: Silabario de Ia teología. BarceUma, Luis GiIi, rúsUca 20 pts.
—PRAT: Teología de San Pablo. México, Ius, 250 pts.
—SCHEEBEN: Los misterios del cristianismo. Barcelona, Herder, 260 pts.
SOHEEBEN: Los maravillas de Ia gracia. Buenos Aires-Bilbao, Desclée de
Brouwer, 45 pts.
-VARK>S: Iniciación teológica. Barcelona, Herder, 3 tomos, 700 pts.
VON RUDLOFP: Breve teología para laicos. Buenos Aires-Bilbao, Desclée de
Brouwer, 40 pte.
VII.
Teologia moral
ABREGUI-ZALBA: Compendio de teología moral. Bilbao, Mensajero del Corazón de Jesús, 60 pte.
BUJANDA : Teología moral para los fieles. Madrid, Fax, 28 pts.
—GHJLEMAN: Primacía de to carttfad en teología moral, Bilbao, Desc!ee
de Brouwer.
OLGIATI: Compendio de teología moral. Barcelona, Luis GlIi, rústica 17 pts.
-THiMANN: El Maestro llama (Moral católica para laicos). San Sebastián,
Dinor, 90 pts.
Moral profesional
ALONSO MUÑOYERRO : Código de deontologia, jurídica. Madrid, Fax, 30 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
10
ORGANIZACMN DE UNA BKLIOVECA FARBCM)UUL MODEHMA
213
ALONSO MUÑOYERRO: Código de deontologia farmacéutica. Madrid, Fax,
28 pts.
AZPIAZU: La moral del horribre de negocios. Madrid, Pax, 250 pts.
PAYEN: Deontologia, mèdica. Barcelona, Editorial Litùrgica Española.
SALMANS: Deontologia jurídica. Madrid, Difusora del Libro, 40 pts.
VEOA MESTRE: Deontologia militar. Madrid, Ares, 40 pts.
vm. Teologia pastoral
En generai
BARBOS, Card, de Rio de Janeiro: Compendio di Teologia pastorale. Roma,
Universidad Gregoriana, 2 vols. 1953-55.
BEGUnUSTAIN : Una pastoral cientifica. Bilbao, Desclée de Brouwer, 20 pts.
MICHONNEAU et CHERY: El espíritu misionero. Bilbao, Desclée de Brouwer, 1954.
SANCHEZ ALKEDA: Orientaciones bibliográficas sobre teología pastoral.
Separata de SALMANTTCENSE3, Salamanca, 1956, 10 pts.
SENDRA TARRAZO: Teología pastoral con práctica parroquial. Valencia,
Ediciones BAM, 1955, 100 pts.
VARIOS : Orientations de pastorale familiale. París, Editions familiales, 570 fr.
1. Hodegética :
Cf. PARTE OCTAVA.
Parroquia :
CENTRO DI OREENTAMENTI PASTORALE: La Parrochia, Aspetti pastorali e missionari. Milán, Didascaleion, 1954.
ESTEBAN ROMERO : El estado mayor del párroco. Madrid, Mundo Mejor, 35 pts.
MICHONNEAU et MEURICE: Pour une action paroissiale efficace. Paris,
Edit, du Cerf.
MICHONNEAU: Parroquia comunidad misionera. Bilbao, Desclée de Brouwer, 4S pts.
PARSCH: Renovación de Ia parroquia a través de Ia liturgia. Bilbao, Desclée
de Brouwer.
—RICKMANS: La parroquia viviente. Bilbao, Desclée de Brouwer, 1953, 35 pts.
RIOKMANS : Secretariado parroquial. Bilbao, Desclée de Brouwer.
2. Catequétlca :
a) Homilética
PEDRAZ: Los resortes de Ia persuasión en Za oratoria sagraaa. Santander,
SaI Terrae, 1956, 28 pts.
SERTELLANGES: El orador sagrado. Madrid, Studium de Cultura, 50 pts.
b) Catequética
1. Catequesis de niños:
a) Llbros para catequistas
ALONSO: Pedagogía catequística, Zaragoza, 1942.
—catecismo Católico (Traducción del catecismo alemán de 1955). Barcelona, Herder, 1957.
Universidad Pontificia de Salamanca
214
JUAN C*STEX ANAYA
Il
Catecismos de Za Delegación Diocesana de Catecismos. Valencia.
CKTSTINA: Cómo hablar de Dios a los niños. Valencia, Biblioteca y documentación, 1963.
PARGUES: Tests collectifs de catéchisme. París, Edit, du Cerf.
FERNANDEZ TRUYOLS: Geografía biUica. Barcelona, Vilamala, 1951.
GAAMEZ: Explicación de los mandamientos... San Sebastián, Escelicer, 1947.
GAAMEZ: Explicación literal del catecismo de Primer grado. San Sebastián,
Escelicer, 1947.
GONZALEZ, Manuel: Sus obras en general. Málaga, El Granito de Arena.
GRAMLICH: Id y enseñad. Barcelona, Herder, 1955.
GUTTTON: Pedagogie religieuse des adolescents. París, Spes.
—KNECHT: Comentario de Historia Sagrada. Barcelona, Herder, 1955, 175 pts.
LEONE DI MARIA: Lecciones modélicas de Catecismo. Madrid, Marqués
de MondéJar, 32.
—LLORENTE : Sus obras en general. Valladolid, Imprenta Martín.
MAZO-Rn>ALDA : Catecismo explicado. Madrid, Apostolado de Ia Prensa, 30 pts.
—NOSSENGO: Siete lecciones de activismo catequístico. Barcelona, 1943.
PICKLER: Catequesis para las cZoses de Enseñanza Primaria. Tres grados.
Valladolid, 1934.
—QUINET: Sus obras en general. Barcelona, Vilamala
SARABIA: A los niños. Pláticas y ejemplos. Madrid, El Perpetuo Socorro.
SARABIA: Sacerdotes, niños y catequistas. Madrid, El Perpetuo Socorro.
SARABIA : Los Mandamientos. Madrid, El Perpetuo Socorro.
SARABIA: El Credo explicado a niños y grandes. Madrid, El Perpetuo Socorro.
SCHUSTER: Historia Sagrada del Antiguo y Nuevo Testamento. Barcelona,
Herder, 1955.
—TONOLO: Manual de Ia catequista. Barcelona, Luis GiIi, 1943.
TUSQUETS: Pedagogía de Ia religión. Barcelona, Amigos del Catecismo.
TUSQUETS: Pedagogía catequística para seglares. Barcelona, 1935.
TUSQUETS: La religión explicada. (Cuatro grados). Barcelona, 1954.
-Vn*ARDK3: Puntos de Catecismo. Bilbao, El Mensajero del Corazón de
Jesús.
ZADINAR: Manual de Ia enseñanza gráfica de Ia Historia sagrada. Barcelona, Vilamala, 1954.
b/ Libros para los niños
ANONDMlO: Oraciones del niño cristiano. Barcelona, Balmes.
ANONEVTO: Lo que dice Jesús a los niños que se preparan a hacer Ia Primera Comunión. Bilbao, Pax.
ANONEVIO: Catecismo de Ia Stma. Virgen. Zaragoza, Luis Vives, 3'50 pts.
ANONIMO: Catecismo sobre el Protestantismo. Barcelona, Vilamala, 3 pts.
-DANnn>ROPS: ABC del niño cristiano. Barcelona, Aymá.
DANEEL-ROPS: Historia de Jonás, el profeta. Barcelona, Aymá.
DANTCL-ROPS: Paráoolas y milagros de Jesús. Barcelona, Aymá.
GALLDíA: Lo BibZtó para los niños. Barcelona, Luis GiIi.
jnuTENEZ : Historia Santa (Nacimiento del pueblo de DiosV Madrid, Aguilar, 90 pts.
—TRENS: Historia Sagrada. Barcelona, Vilamala.
2. Catequesis de adultos
Cf. Predicación, Pastoral, etc.
DEHARBE: Catecismo de Ia doctrina cristiana. Tres cursos. Barcelona, Herder, 87 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
12
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
215
MUNANA : Verdad y Vida. Bilbao, El Mensajero del Corazón de Jesús, 5 tomos.
-vn,ABINO: Puntos de catecismo. Bilbao, El Mensajero del Corazón de
Jesús, rústica 90 pts.
3. Revistas de catecismo
a) Españolas :
Orientación catequística. Trimestral. Palacio Episcopal. Barcelona.
b) Extranjeras :
Catechesi. Mensual. Turín, Italia, Instituto Salesiano.
—Catechistes. Trimestral. París, 78, rue de Sévres.
Didascalia. Mensual. Rosario, República Argentina.
Documentation catechistique. París, 19, rue de Varenne.
—Lumen Vitae (Bruselas). (Cf. PARTE DUODECIMA: REVISTAS).
Revista catequística. La Habana, Palacio Arzobispal.
Sussidi. Mensual. Esba (Como), Italia.
4. Material catequístico
a) Láminas murales:
PONT:
1. Antiguo Testamento. 17 láminas (54 por 60). 312 pts.
2. Nuevo Testamento. 12 laminas (54 por'60). 225 ptas. Editorial Seix y Barrai, Provenza, 219. Barcelona.
HAAS: Láminas en color para Ia explicación del catecismo (adaptadas a los
niños españoles). 72 láminas en color. 302 por 242 mm. 3 series : Dogma, Moral
y Gracia. 180 pts. ASCEA, Bilbao.
BALCELLS: Láminas murales. 65 láminas en color. 103 por 73 cms. 450 pts.
Amigos del Catecismo, Condal, 27, Barcelona.
b) Pllminas :
—Producciones Ancora. Paseo Mayor de Gracia, 153. Distintas películas sobre
Historia Sagrada, Misa, etc. Excelentes dibujos en colores. 85 pts., cinta con
unas 30 fotos. Catálogo gratuito.
Producciones «Amigos del Catecismo», Condal, 27, Barcelona.
Püminas Dom Bosco. En color y negro. Sociedad Editora tt)erica, Alcalá, 164,
Madrid.
Cf. Cine de 16 mm.
c) Otro material:
Cuadernos para iluminar y material de organización de catequesis. Amigos
del Catecismo, Condal, 27. Barcelona.
Pidhero catequístico La Salle. Marqués de Mondéjar, Madrid.
Tests para pruebas de catecismo. Misma dirección anterior.
3. Pastoral litúrgica:
a) En general
CHERY: Communauté paroissiale et liturgique. Paris, Editions du Cerf. Se
prépara Ia traducción en Desclée de Brouwer, Bilbao.
Universidad Pontificia de Salamanca
216
JUAN C*STEX ANAYA
13
—MAERTENS, TURCK, DELEPESSE: Fichier biblique. Bruges, Abbaye de
Saint-André.
SANOHEZ AUSEDA : Cuaresma y Semana Santa. Madrid, Mundo Mejor,
50 pts.
VARIOS : El misterio de Ia muerte y su celebración. Buenos Aires-Bilbao,
Desclée de Brouwer, 1956, 75 pts.
VARIOS: Nouveau manuel paroissial. Bourges, Editions Tardy, 1954.
b) La Misa
Cf. PARTE SEXTA.
—CHERY: Qw'esi-ce gue Ia Messe? Paris, Editions de Ia Revue des Jeunes.
FRANÇOIS: Comment je présent te messe a mes paroissiens. Bruges, Abbaye
de Saint-André.
JUNGMANN : La Messa come offerta della comunità cristiana. Milan, Società
éditrice Vita e Pensiero.
LERCARO: La Santa Messa. Bolonia, Ufflzio Tecnico Organizzativo Arcivescovile.
MAERTENS: Technique de Ia participation des fidèles a Ia messe. Bruges,
Abbaye de Saint-André:
—ROGUET: La Messe. Paris, Editions du Cerf. Se prépara Ia traducción en
Ediciones Generales, S. A. Barcelona.
^SACRE COEUR DE COLOMBES, EQUH1E SACERDOTALE DU: St tu
savais Ie don de Dieu. Colombes, 1951.
VARIOS : La Messe et sa catèchese. Paris, Editions du Cerf, 1947.
c) Oficio dlvtao
SANCHEZ ALISEDA : El Breviario Romano. Madrid, Atenas, 55 pts.
SANCHEZ ALISEDA : El breviario de los fíeles. Barcelona.
STEPANI: Il Breviario e ü ministero pastorale. Turin, 1938.
d) Sacramentos y Sacramentales
AZCARATE : Sacramentario. Doctrina y ritos de los sacramentos. Buenos Aires,
Monasterio S. Benito, 1950.
ASCONDO: Ritual de los fieles en latín-español. Madrid, Apostolado de Ia
Prensa.
CROEGAERT: Les ceremonies du Baptismc et de Ia Confirmation. Paris,
Edit, de l'Apostolat liturgique.
CROEGAERT: La liturgie nupciale. Bruges, Abbaye de Saint-André, 1947.
LEBRET et SUAVET: Rajeunir l'examen de conscience. Paris, Les éditions
ouvrières.
MARTTVIORT: En mémoire de Moi. La prière de l'Èglise et ses sacrements.
Paris, Ed. de l'Ecole, 1954.
—ROGUET: Les sacrements, signes de vie. Paris, Edit. du Cerf. 1952.
ROJO DEL POZO. Los sacramentos y su liturgia. Madrid, Luz, 1946.
SANMIGTTEL: La parroquia en Ia oración. Madrid, Hogar Sacerdotal, 1955.
^AnnVSEVERtN, COMMUNAUTE DE: La Confession. Paris.
WALTER: Colección Los Santos Sacramentos. Barcelona, Herder, 1953-1955.
4. Disciplinas auxiliares :
a) Arte sagrado:
FERRANDO ROIG : Normas eclesiásticas sobre arte sagrado. Barcelona, Montaner y Simón, 1940.
NAVAL : Arqueologia. Madr5d, Cocuisa, 20 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
14
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
217
b) Música sagrada:
AJLCACER: Cancionero religioso.
ALCANADRE, PASROCO DE: Cantoral popular y Eucologio recitable. Edit.
El Autor, 16 pts.
—AZORIN : Psallite. Selección de cantos religiosos. Alicante, Colegio de Ia
Inmaculada.
BIBLIOTECA AUXHJAR DEL CATEQUISTA: Cantos para U misa de los
niños. Barcelona, Lumen, 1944, 1'50 pts.
Canta et ambula, Salamanca, Sígueme, 80 pts.
Cánticos religiosos, Zaragoza, P. T. D.
Cantoral gregoriano popular, Barcelona. Balmes, rústica, 22 pts.
Colección de coros orfeonales, Vitoria, Conservatorio. (Impresos en multicopista).
Discos editados por el Centre de Pastorale liturgique, 11, rue Perronet, Neuillysur^3eine, Francia. Gregoriano, Salmos de Geltaeau, etc.
Folletos musicales de distintos tiempos litúrgicos. Barcelona, Balmes, 1 pta.
-^3OICOECHEA ARRONDO: Alabanza vespertina (Vísperas gregorianas en
castellano>. Madrid, El Perpetuo Socorro, 9 pts.
—GOICOECHEA ARRONDO : Cantos pastorales (32 composiciones gregorianas en castellano). Madrid. El Perpetuo Socorro.
GOROSTHDI: Escolanias de niños. Madrid, c/ Olivar, 44.
MARTTNEZ SOQUES : Método de canto gregoriano. Matar6, El autor, 30 pts.
Melodías Marianas : Teruel, Seminario, 1955, 301 pts.
ViZZaracícos. Logroño, Seminario. 8 pts.
Vülancícos extranjeros. Logroño. Seminario, 8 pts.
Cf. Catálogo musical del Seminario de Vitoria y del Seminario de Logroño.
ci Sociología religiosa
—BOULARD: Primeros pasos en sodologia religiosa. Vitoria, Seminario, 1956.
30 pts.
—CONGRES nJTERNATTONAL DE SOCIOLOGY RELIGTOUSE: SociOlogie religieuse, sciences sociales. Paris. Les editions ouvrieres, 1955.
CONSEJO SUPERIOR DE LOS HOMBRES DE ACCION CATOLICA: Así
son los pueblos. Madrid. Pylsa. 1954.
GROS : Lo pratigue religieuse dans Ia diocese de Marseille. Paris, Les editions ouvrieres.
HOUTARD: L'Eglise et Ia pastorale des grandes villes. Bruxelles La Pensée
catholioue, 1955.
—ntTBARREN : Introducción a Za sociología religiosa. Madrid, 1955.
LABBENS: Les 99 autres. Paris, Vitte, 1954.
-LE BRAS: Etudes de sociologie religieuse. Paris, Presses Universitaires de
Prance. 2 tomos. 3.100 fr.
—LÉBRET: Guide pratique de l'enquete sociale. Paris, Presses Universitaires
de France, 3 tomos.
LEONI: Sociologia e geografia religiosa di una Diocesi. Roma, Universidad
Grezoriana. 1958.
—QUOIST: La vitte et l'homme. Paris, Les editions ouvrieres.
^3AGMA : Diagnostic rapid d'une localité rurale. Voiron, Sagma.
—SAGMA : Questionnaire sommaire en vue de Ia préparation d'une mission.
Voiron, Sagma.
—SAGMA: Guide d'enquête pastoral. Voiron, Sagma.
—SAGMA : Collection de sociologie religieuse. Voiron, Sagma.
VTRTON: Enquêtes de sociologie religieuse. Paris, Spes.
Universidad Pontificia de Salamanca
218
JUAN C*STEX ANAYA
15
d) Psicologia pastoral
BRENDíCMEYER: Tratamiento pastoral de los neuróticos. Buenos Aires-Bilbao, Desclée de Brouwer, 18 pts.
GUTTTABD: L'évolution religieuse des adotescents. Paris, Spes.
—LKHER: L'adulte des muieux ouvriers. Essai de psychologie pastorale. Paris, Les éditions ouvrières.
VACA: Psicoanálisis y dirección espiritual. Madrid.
—VACA: Guías de almas. Segovia, Senén Martín, 45 pts.
—VARIOS: Dirección espiritual y psicoZogío. Bilbao, Desclée d« Brouwer,
110 pts.
—VARIOS : Psicologia y pastoral. Bilbao, Desclée de B., 24 pts.
VARIOS: Pecado, confesión, psicoanáliste. Bilbao, Desclée, 60 pts.
PARTE QUINTA : LA VIDA CTCKTIANA
TX
A/ Formación religiosa y moral :
a) En general :
—LORDíG, S. J. : Para salvarte. Granada, Pinar, 8 pts.
SHEEN, Fulton : Religión sin Dios.
»
» : Paz interior.
»
» : El camino de Ia felicidad.
Los tres en Barcelona, Planeta, de 00 a 70 pts.
SHEEN, Pulton : La vida merece vivirse. Barcelona, Flors, 68 pts.
Folletos de PPC. Vallehermoso, 38, Madrid.
b> DeI niño:
ASCEA: Oraciones del niño. Bilbao, Ascea, 5 pts.
DAKMLrROPS: Historia sagrada de los niños. Madrid, Difusora del Libro,
65 pts.
—DANTEL-ROPS : La historia santa. Barcelona, Miracle,
PONT: Devocionario de los niños que aman a Jesús. Barcelona, Seix y Barrai, 1949.
HEBBELYNOK : Libro de oraciones. (40 págs. y 16 láminas). Bilbao, Desclée
de Brouwer, 25 pts.
HEBBELYNOK: La oración de los niños. Bilbao, Desclée de Brouwer, 25 pts.
rVANOKSKY y BESTERFELD: Una historia maravülosa. Bilbao, Desclée
de Brouwer, 20 pts.
c) DeI joven:
—ARAMI: Vive tu, vida. Barcelona, Herder, 24 pts.
AYALA : Consejos a los jóvenes.
»
: Consejos a los universitarios. Madrid, Studium de Cultura.
HOORNAERT: El combate de Ia puresa. Santander, SaI Terrae.
OLGIATI: Nuestros jóvenes y Za pureza. Barcelona, Luis GiIi.
PLUS: A los jóvenes. Frente a Ia vida. Barcelona. Subirana.
SAEZ DE ffiARRA: Chicos por dentro. Toledo, Edit. Católica Toledana
TOTH: Stís obras en general. Madrid, Soc. de Educación Atenas.
VACA: La castidad y otros temas espirituates. Madrid, Difusora del Libro,
35 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
16
ORGANIZACIÓN DK UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODEKNA
219
d) De Ia joven :
BEAUDENOM: Formación religiosa y moral de las jóvenes. Barcelona, Subirana.
CAVAGNA : Hacia Dios y con Dios. Barcelona, Luis GiIi, rústica 12 pts.
ENCISO: ¡Muchacha] Madrid, Studium de Cultura, 7 pts.
TOTH: La joven de carácter.
» : La joven creyente.
» : La joven y Cristo.
» : Pureza y hermosura. Todos en Madrid, Sociedad de Educación Atenas, 35 pts. vol.
B/ Noviazgo y Matrimonio
ALLARIA : El libro de Ia madre. Alcoy, Editorial Marfil, 175 pts.
ANGEL DEL HOGAB: Los problemas de Ia natalidad en el hogar (Exposición moral y biológica). Bilbao, Desclée de Brouwer, 25 pts.
AZPIAZU: Tu y él. Tu y ella. Madrid, Fax.
CARDIJN: Los jóvenes obreros ante el matrimonio. Madrid, Editorial Bibliográfica Española, 12 pts.
—DANTEC: Foyers rayonnants. Tres tomos: I. Feconds et unis: Guide
moral de l'amour chrétien. Ti. Fervents: Guide spirituelle des chrétiens
mariés. III. Apôtres: Guide apostolique des Epoux chrétiens. Nantes, Editorial Quimper. Se prepara Ia traducción al castellano.
ENCISO: La muchacha en el noviazgo. Madrid, Studium de Cultura, 35 pts.
GEORG : Agenesia y ]ecundidad. Alcoy, Marfil, 40 pts.
GOMA: El matrimonio (En forma de catecismo amplio). Barcelona, Editorial Casulleras, rústica 32 pts.
—LECLERQ: El matrimonio cristiano. Madrid, Rialp, 29 pts.
Pío XII a los esposos. Discursos. Barcelona, Edit. Librería religiosa, desde
40 pts. 2 tomos.
STECHERT-KREMPEL : La continencia periódica en el matrimonio. Barcelona, Herder, 34 pts.
TOTH: El matrimonio cristiano. Madrid, Soc. de Educación Atenas, 20 pts.
VACA : El amor y el matrimonio. Madrid, Cid, 25 pts.
VARIOS : Enciclopedia de Ia vida sexual conyugal. (Personas de muy sólida formación). Barcelona, Gassó, 98 pts.
—VARIOS: Cursos de preparación al matrimonio. (Venta restringida a
sacerdotes y personas muy formadas). Madrid, Diego de León, 36.
C/ Educación de los hi]os
ANGEL DEL HOGAR: Psicología de los adolescentes, explicada a las mamas. Bilbao, Desclée de Brouwer. 18 pts
ANGEL DEL HOGAR: Psicología de las muchachas, explicada a las mamas.
Bilbao, Desclée de Brouwer, 18 pts.
ANGEL DEL HOGAR: Iniciación de los niños en Ia vida. Bilbao, Desclée
de Broüwer, 18 pts.
—BUCK: ¡Ese hijo vuestro...! Bilbao, Desclée de Brouwer, 3 tomos, 76 pts..
—GEMELLI: Psicologia de Ia edad evolutiva. Madrid, Fax, 50 pts.
GEMELLI: La orientación profesional. Madrid, Fax, 38 pts.
PLUS : Jesucristo en Ia educación de los hijos. Barcelona, Subirana, 20 pts.
STRENG: El origen de Ia vida explicado a los jóvenes. Madrid, Daimón.
D/ La castidad.
Por su gran interés práctico reproducimos aquí una seleción de libros recogida en
Ia revista Proyección de los PP. Jesuítas de Granada —abril, 1956—.
Universidad Pontificia de Salamanca
220
JUAN CASTEX ANAYA
17
Para los padres y educadores:
SCKILGEN: Normas morales de educación sexual. Madrid, Fax, 23 pts.
Para los adolescentes (hacia los 13 años) :
PEREHlA: Díganos Ia verdad. Santander, SaI Terrae, 10 pts.
TOBRES: Ábranos Ia verdad. (En preparación). Para chicas.
Para los 16 años :
JUAN EL PBRO. : Te vas haciendo hombre. Bilbao, Desclée de Brouwer,
32 pts.
VAN ROY y LEDESUARTE : Te vas haciendo mujer. Bilbao, Desclée, 33 pts.
Para los jóvenes:
KELLY: Juventud de hoy y castidad. Madrid, Fax, 26 pts.
SCHnx3EN: El frente a ella. Madrid, Studium, 20 pts.
SOHILOEN : ElUt frente a él. Madrid, Studium, 23 pts.
Sobre el matrimonio:
a. Psicología :
WffiTZ : DeI Eros al matrimonio. Madrid, Studium, 45 pte.
b. Fisiología :
CLAVERO NUWEZ : Antes de que te cases. Valencia, 40 pts.
c. Moral :
PLUS: Hacia el matrimonio. Para el tiempo del noviasgo. Barcelona, Subí-
rana, 18 pts.
STECHERT y KREMPEL : La continencia periódica en el matrimonio.
d. Ascética:
LECLERQ: El matrimonio cristiano. Madrid, Rialp, 20 pts.
E/
Formación política y social.
AZPMZU : Direcciones pontificias en el orden social. Madrid, Editorial Bibliográflca Española, 25 pts.
CBTARDI: Nuevo orden social. Madrid, EACE, 25 pts.
DAUTAIS: Curso elemental de moral social. Madrid, Studium de Cultura, 25 pts.
DELOS: La Nación. Buenos Aires-Bibao, Desclée de Brouwer, 2 tomos, 28 pts.
—LLOVERA: Tratado de sociologia cristiana. Barcelona, Luis QiIi, rústica, 85 pte.
MARQUEZ: Las encíclicas (sociales) al alcance de todos. Madrid, Apostolado
de Ia Prensa.
MENENDEZ REIGADA: Directrices cristianas de ordenación, social. Madrid,
Instituto de Cultura Hispànica, 25 pts.
TOLA CREUS: Orientaciones sociales. Madrid, Fax, 30 pts.
VttiA CREUS: Resumen de sociología cristiana. Barcelona, Lumen, 25 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
18
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
221
—WELTY : Catecismo social. Barcelona, Herder, 4 vols. En curso de puplicación.
PARTE SEXTA: LA VDDA DEVOTA
X.
A/ Libros de piedad y devocionarios :
—MEZ: Devocionario litúrgico. Madrid, Editorial Biblioteca Nulva.
EZCURDIA : Compendio popular de Ia devoción a Ia Virgen. Madrid, Studium
de Cultura, 15 pts.
GUARDINI: Via Crucis. Madrid, Rialp, 20 pts.
LLAMERAS: Libro del Rosario. Valencia, PEDA, 26 pts.
SERRA: Libro del examen. Barcelona, Editorial BaUnes, rustica, 4 pts.
Vm.AREKrO: El caballero cristiano. Madrid, Difusora del Libro, de 28 a 120
pesetas, según encuademaciones.
B/ La Santa Misa.
a) Misales:
1. Para adultos:
—LEPEVBRE: Misal diario y vesperal. Bilbao, Desclée de Brouwer, de 140
a 500 pts.
PEREZ DE URBEL: Misal, devocionario y ritual. Madrid, Difusora del Libro.
SANCHEZ RUIZ : Misal completo. Madrid, Apostolado de Ia Prensa, de 55
a 130 pts.
-Un misal francés muy interesante: BENEDICTINS D'HAUTECOMBE:
Missel Romain latin-jrangais, vesperel et rituel. Paris, Edit. Labergerie. De
unos 3.000 fr. en adelante.
2. Para niños:
—LEFEVBRE: Misal breve diario (para niños). Bilbao, Desclée de Brouwer,
de 50 a 100 pts.
RIBERA : Misalin. Barcelona, Regina, 2'50 pts. (Para niños hasta 9 años).
—Tres misales franceses extraordinarios :
a. Missel de Frére Jacques (niños de 4 a 8 años). Unos 1.000 fr.
b. Missel ae Frére Yves (de 7 a 12 años). 1.200 fr.
c. Missel des Dimanches et Fêtes (11 a 15 años). 2.000 fr.
Los tres en EdIt. Labergerle, Paris. Son preparación escalonada para el Misal
de Hautecombe (supra).
FONT: Primer misal de tos niños gue aman a Jesús. Barcelona, Seix y Baraul, 1951.
b) Misas dialogadas.
A, C. de Yecla (Murcia) : Misa dialogada para obreros.
—JUNTA DIOCESANA de A. C. de Murcia. Misa de angelis y Misa dialogada. 1'10 pts.
Misa dialogada (en latín). Barcelona, Balmes, el centenar: 20 pts.
PRADO: Misa dialogada. Silos, Abadia Benedictina.
c) Libros sobre Ia misa:
—DANŒL-ROPS : La Santa Misa. Barcelona, Luis de Caralt, 50 pts. (Potos
y oraciones).
Universidad Pontificia de Salamanca
222
JUAN CASTEX ANAYA
19
—GELJCES : La misa contada con sencilleg. Madrid, Escelicer, 60 pts.
Modo popular y práctico de participar en Ia Misa. Barcelona, Luis GiIi,
1'50 pts.
—PARSCH: Sigamos Ia Santa Misa. Barcelona, Luis GiIi, 8 pts.
SOPENA : La misa del día entero. Madrid, Cid, 40 pts.
—VANDEUR: La Sainte Messe. Paris, Editions Catholiques.
Cf. Pastoral litúrgica.
I
PARTE SEPTIMA: LA VTDA ESPIRTTUAL
XI. Ascética y Mística.
A/ La perfección. Doctrina general.
-DE GUTBERT: Lecciones de Teología espiritual. Madrid, Pax, 2 tomos.
—GARRIGOUTLAGRANGE: Las tres edades de Ia vida interior. Buenos
Aires-Bilbao, Desclée de Brouwer.
GARRIGOU-LAGRANGE : La vida eterna y Ia profundidad del alma. Madrid,
Rialp, 35 pts.
MERCEER: La vida interior.
MESCHLER: La vida espiritual. Barcelona, Herder.
—ROYO: Teología de Ia perfección. Madrid, BAC, 90 pts.
SERTILLANGES: Deberes. Trayectoria de vida espiritual. Bilbao, Desclée
de Brouwer, 35 pts.
—TANQUEREY: Vompendio de teologia ascética y mistica. Tournai, Desclée
et Cíe. 120 pts.
TTBSOT: La vida interior. Barcelona, Herder, 42 pts.
B/ Libros de lectura espiritual.
a/ Para adultos en general :
ECHEVERRÍA: Ascética del hombre de Ia calle. Barcelona, Flors, 30 pts.
—GUARDINI: El Señor. Madrid, Rialp, 2 tomos, 100 pts.
HOORNAERT: A proposito del Evangelio. Santander, SaI Terrae, 30 pts.
OLGIATI: Silabario de Ia piedad cristiana. Barcelona, Luis GiIi, rústica,
28 pts.
PLUS: Sus obras en general. Barcelona, Luis GiIi, 20 pts. tomo.
-PHTLTPPON: Un camino enteramente nuevo (Santa Teresita del Niño Jesús). Barcelona, Editorial Balmes, rústica, 18 pts.
—PHTLIPPON: La doctrina espiritual de Sor Isabel de Ia Trinidad. Buenos
Aires-Bílbao, Desclée de Brouwer, 60 pts.
SCHRTVERS : El don de sí. Madrid, El Perpetuo Socorro, 12 pts.
b/ Para intelectuales:
CABASTLAS: La vida en Cristo. Madrid, Rialp, 35 pts.
•—LECLERQ: Dialogo del hombre y de Dios. Buenos Aires, Desclée de Brouwer, 38 pts.
PTNSK: Hacia el Centro. Madrid, Rialp, 20 pts.
—SCHMAUSS: Sobre Ia esencia del cristianismo. Madrid, Rialp, 37 pts.
Vid. en general el catálogo de Ia CoI. Pattnos, de Rialp.
c/ Para personas de cierta cultura:
BOYLAN: Dificultades en Ia oración mental. Madrid, Rialp, 20 pts,
—BOYLAN: El amor supremo. Madrid, Rialp, 2 tomos, 62 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
20
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
223
LECLEKQ: Siguiendo el año litúrgico. Madrid, Rlalp, 40 pts.
—MOSCHNER: La oración cristiana. Madrid, Rlalp, 55 pts.
NAnaS: La santificación en Ia vida diaria. Barcelona, Herder, 62 pts.
—PARSCH: El año litúrgico. Buenos Aires, Desclée de Brouwer, 4 tomos,
200 pts. Edición reducida en Barcelona, Herder, 70 pts.
d/ Para personas sencillas :
—HEBEDIA : Una fuente de energía. Barcelona, Herder, 30 pts.
e/ Para mujeres :
KETTER: Cristo y Ia mujer. Madrid, Diíusora del Libro, 30 pts.
f/
Para los jóvenes:
—Ascética cuaresmal, fascual y de Pentecostés, ael Joven. Tres folletos.
Madrid, Ediciones JACE.
—ESCRIVA: Camino. Madrid, Rialp, desde 20 pts.
LLANOS: Formando juventudes. Madrid, Studium de Cultura, 25 pts.
—URTEAGA : El valor divino de Io humano. Madrid, Rialp, 25 pts.
ZAPPONATO : Mente y corazón. Barcelona, Luis GiIi, rústica, 13 pts.
ZAPPONATO: Ven y sigúeme. Barcelona, Luis GiIi, rústica, 13 pts.
ZAPPONATO : Hacia el sol. Barcelona, Luis GiIi, rústica, 13 pts.
g/ Para las jóvenes:
BOSSK : El y yo. Madrid, Religión y Cultura, 20 pts.
REY: Retratos de Ia Virgen. Santander, SaI Terrae.
h/
Para adolescentes:
ZAPFONATO : La edad más hermosa. Barcelona, Luis GiIi, rústica, 13 pts.
C/ Dirección espiritual.
a) En general:
-BAUR: La confesión Jrecuente. Barcelona, Herder, rústica, 20 pts.
BEAUDENOM: Practica progresiva de Ia confesión y Ia dirección. Barcelona, Subirana.
PLUS: La dirección espiritual. Barcelona, Edit. Lib. Religiosa. 20 pts.
—VACA: Guías de almas. Avila, Senén Martin, 45 pts.
ZOERLEIN : Directorio de confesores. Barcelona, Herder, rústica, 25 pts.
b) De niños:
POPPE: La dirección esjñritual de los niños. Barcelona, Luis GiIi, 8 pts.
D/ Práctica de virtudes'
—BEAUDENOM : Formación en Ia humildad. Barcelona, Subirana,
PIEPER : Sobre Ia esperanza. Madrid, Rialp, 14 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
224
JUAN CASTEX ANAYA
21
E/ Ejercicios espirituales y Retiros,
a) Libros para el Director.
1. En general:
AYALA: Exámenes prácticos para días de retiro. Madrid, Studium, 30 pts.
^JALVERAS: Práctica de Zos Ejercicios intensivos. Barcelona, Balmes, rústica, 32 pts.
CALVERAS: Ejercicios espirituales: directorio y documentos. Barcelona, BaImes, rústica, 20 pts.
-^3ASANOVAS: Comentario y explanación de los Ejercicios. Barcelona, BaImes, rústica, 106 pts.
—ENCTNAS: Los Ejercicios de San Ignacio. Santander, SaI Terrae, rústica,
75 pts.
MESCHLER: Explanación de los Ejercicios. Madrid, Pax.
—PINARD DE LA BOULLAYE: Exercices spirituels. Paris, Beauchesne,
2. Para hombres.
3. Para mujeres:
ENCKK>: Apuntes (de retiros). Madrid, Studium de cultura, 20 pts.
4. Para niños:
HTOALGO: Ejercicios espirituales para niños. Santander, SaI Terrae.
b> Libros para el Ejercitante:
—LLANOS: Libro del Ejercitante. Madrid, Sipe, 18 pts.
F/
Oración y meditación.
a) En general :
AYALA: lgnacianas. Madrid, Studium de Cultura, 55 pts.
—BAUR: Sed luz. Barcelona, Herder, 3 tomos, 175 pts.
BAUR: Ave María. San Sebastián, Dinor, 18 pts.
BAUR: En Ia intimidad con Dios. Barcelona, Herder, 38 pts.
BEAUDENOM: Meditaciones afectivas y prácticas sobre el Evangelio. Barcelona, Subirana.
—BERNADOT: De Ia Eucaristía a Ia Trinidad. Barcelona, Luis GiIi, rústica, 7 pts,
CALVERAS: Examen de Ia oración. Barcelona, Balmes, 2 pts.
GARZON: Meditaciones espiritucües. Madrid, Apost. de Ia Prensa, 60 pts.
GUERRY : Hacia el Padre. San Sebastián, Pax, 20 pts.
HOORNAERT: Frente al deber. Santander, SaI Terrae.
LECLERQ: Treinta meditaciones. Bilbao, Desclée de Brouwer, 30 pts.
MESOHLER: Meditaciones sobre Ia vida de N. S. Jesucristo. Barcelona, BaImes, 80 pts.
—MERTON : Semillas de contemplación. Buenos Aires. Sudamericana, 45 pts.
OSES: Horas de lus. Bilbao, Mensajero Corazón Jesús, 55 pte.
VACA: Haz meditación. Madrid, Otice.
b) Para los jóvenes:
AVANCmi : Vida y doctrina de Jesucristo. Madrid, Apostolado Prensa, 20 pts,
Universidad Pontificia de Salamanca
22
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLICXTECA PARROQUIAL MODERNA
225
—CHARLES: La oración de todas las horas. Barcelona, EdIt. Litúrgica Española.
CHARLES: La oración de todas las cosas. Bilbao, Desclée de Brouwer, 18 pts.
c)
Para jóvenes obreros.
VALLE: ¡Mar adentro...l Madrid, Fax, 15 pts.
PLUS : Meditaciones para jóvenes obreros. Madrid, Pax, 6 pts.
d) Para las jóvenes:
ENCISO: La muchacha en Ia oración. Madrid, Difusora del Libro, 50 pts.
e) Para gentes sencillas:
CHIAVARINO: Meditaciones. Bilbao, Edic. Paulinas, 8 pts.
1'> Para adolescentes:
Cumbres. Madrid, Edic. J. A. C E., 6 pts.
PARTE OCTAVA: LA IGLESIA CATOLICA
XII.
Constitución, carácter, influencia.
—CLERE3SAC: Le mystere de l'Eglise. Paris, 1945. Existe traducción castellana.
-DE LUBAC : Meditaciones sobre Ia Iglesia. Buenos Aires, Desclée de Brouwer.
JOURNET: L'Eglise du Verbe Incarné. Paris, Edit, du Cerf, 1952.
LECLERQ : Cristo, su Iglesia y los cristianos. Bilbao, Desclée de Brouwer,
25 pts.
—MERSCH: Le corps mystiqw du Christ. Louvain, 1936.
SERTUiANGES : La Iglesia. Buenos Aires, Difusión, 2 tomos. 20 pts.
XIII. Papado y Jerarquia. Encíclicas.
—Colección de Encíclicas y Cartas Pontificias. Madrid, Acción Católica Española, 250 pts.
XW. Sacerdocio. Vida sacerdotal.
ALVAREZ : La misión sacerdotal. Barcelona, Herder, 34 pts.
AZPMZU: La acción social del sacerdote. Madrid, Pax, 28 pts.
OUFPORD: Concepto del sacerdocio diocesano. Barcelona, Herder.
CRISOSTOMO, S. JUAN: Los siete libros sobre el sacerdocio. Madrid, Aspas, 7 pts.
GARRIGOUiAGRANGE: La santificación del sacerdote. Madrid, Rialp,
25 pts.
-^JIMENEZ DUQUE: Problemas actuales del sacerdote. Madrid, Taurus,
60 pts.
PETERS: Espiritualidad sacerdotal. Madrid, Rialp, 38 pts.
SELLMAIR: El sacerdote en el mundo. Madrid, Fax, 45 pts.
-SPIQ: Espiritualidad sacerdotal según San Pablo. Bilbao, Desclée de
Brouwer, 30 pts.
—TfflLS: Naturaleza y espiritualidad del clero diocesano. Buenos Aires,
Desclée de Brouwer, 50 pts.
15
Universidad Pontificia de Salamanca
22fi
JuAN CASTEX ANAYA
23
XV. Liturgia.
A. Pastoral. Catequesis. Espiritualidad litúrgica.
BARSOTTI: Il misterio cristiano e Ia Parole di Dio. Florencia, Edit. Florentina, 1954.
BEAUDUIN: La pieté liturgique Montreal, 1947.
—BRASO : Espiritualidad y liturgia. Abadía de Montserrat, 1957, 50 pts.
C1ABROL : La oración de Ia Iglesia. Barcelona, GiIi.
CASEL: El misterio del culto cristiano. San Sebastián, Dinor, 1953, 30 pts.
CROEGAERT: Le mystére de Ia liturgie. Bruselas.
CROBGAERT: Aux sources de Ia pieté liturgique. Bruselas.
CROEGAERT: Conmmentaire liturgique du Catéchisme, Malinas, Dessain,
1953 y 1954.
DAMELOU: BiUe et liturgie. París, Edit, du Cerf. 1951.
DONCOEUR : Conditions d'une renaisannce liturgique populaire. Lyon, edit, de
l'AbeUle, 1944.
FRANCO : Avviamento alla spiritualità liturgica. Padua, Messagero di San
Antonio, 1953.
FISCHER: La liturgia ¡uente de vida. Barcelona, Herder.
GOMA: El valor educativo de Ia liturgia católica. Barcelona, Casulleras, 1954.
HARSCOUET: Horizonts liturgiques. Paris-Tournai, Castermaii, 1947.
—LUBŒNSKA DE LEVAL: L'éducation du sens liturgique, Paris, edit, du
Cerf, 1952.
LESAGE : Les symboles de Ia liturgie. Paris, Flammarion, 1947.
MORLN : Pour un mouvement liturgique pastoral. Lyon, Edit, de l'Abeille, 1944.
ONATIBIA: La presencia de Ia obra redentora en el misterio del culto. Vitoria, Edit, del Seminario, 1954.
OSTER: Le chant du foyer. Esprit et forme d'une liturgie familial. Paris,
Comar, Ateatia, 1953.
PDiTO: O valor teològico da liturgia (ensayo de un tratado). Braga, 1952.
SERENT: La spiritualité chrétienne d'aprés Ia liturgie. Paris, 1932.
—TONOLO: La liturgia nella cura d'anime. Colle Dom Bosco (Asti),
Lib. Dottrina cristiana, 1953
TRAVERS: Valeur sociale de Ia liturgie d'aprés S. Thomas d'Aquin. París,
Edit, du Cerf, 1946.
—VARIOS: Initiation a Ia liturgie. Por el equipo sacerdotal de Saint-Louis
d'Alfortville. Bruges, Abbaye de Saint-André, 1954,
—VARIOS: Etudes de pastorale liturgique. Paris, Edit. du Cerf, 1945
B. Manuales y tratados.
AZCARATE : La )lor de Ia liturgia. Buenos Aires, Abadía de San Benito, 1951.
—AIGRAIN : Liturgie, Encyclopédie populaire des connaisances liturgiques.
Paris, Bloud et Gay, 1947.
COELHO: Curso de liturgia romana. Negrelos, Mosteiro de Singeverga, 1943.
EISENHOFFER: Compendio de liturgia católica. Barcelona, Herder, 60 pts.
—LESAGE: Dictionnaire pratique de liturgie romaine. Paris, Bonne Presse, 1952.
C. Manuales de ceremonias y rúbricas.
—MARTINEZ DE ANTONANA: Manual de sagrada liturgia. Madrid, Cocuisa.
MORETTI : Ceremonial romano. Barcelona, Editorial Litúrgica Española, 1953.
Universidad Pontificia de Salamanca
24
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
^3OLANS-VENDRELL:
1953 y 1955.
Manual
227
litúrgico. Barcelona, Subirana, 2 tomos,
D. Año litúrgico.
—BAUR: Sed luz. Barcelona, Herder.
—COLUMBA MARMION : Jesucristo en sus misterios. Barcelona, Edit. LL
túrgica Española, 60 pts.
DANIELOU: Le mystére de l'Aavent. París, Edit, du Seuil, 1948.
GUERANGER: El año litúrgico.
—PARSCH : El año litúrgico. Buenos Aires, Desclée de Brouwer, 1948. Edición resumida en Barcelona, Herder, 1957.
SCHUSTER: Liber sacramentorum. Barcelona, Herder.
E. Santa Misa.
Cf. Partes cuarta y sexta.
P. Sacramentos y sacramentales.
Cf. Parte cuarta.
XVI. Derecho Canónico.
REGATTLLO: Derecho parroquial. Santander, SaI Terrae, 60 pts.
XVn.
Ordenes religiosas, Institutos seculares.
CANALS : Institutos seculares y estados de perfección. Madrid, Rialp, 22 pts.
—RAU: Teologia del celibato virginal. Buenos Aires-Bilbao, Desclée de
Brouwer, 18 pts.
XVIII. Seminario, vocación.
BIOT<JALTMART: Guía médica de las vocaciones sacerdotales y religiosas. Bilbao, Desclée de Brouwer, 38 pts.
GERAUD: La salud en los candidatos al sacerdocio. Madrid, Razón y Fe,
35 pts.
LLANOS: Treinta y cuatro aventuras hacia Dios. Madrid, Ediciones Iberoamericanas, S. A., 50 pts.
MARTIL : Los Seminarios, hoy. Salamanca, Sígueme, 60 pts.
THTLS: Los jóvenes ante el sacerdocio. Bilbao, Desclée de Brouwer, 24 pts.
XIX. Iglesias separadas.
a) Iglesias orientales :
MORMOLO: Las iglesias cristianas de Oriente (Texto de Teología oriental, de
divulgación).
b) Protestantes :
BOSSUET: Historia de las variaciones de las Iglesias Protestantes. Buenos
Aires-Tucuman, Editorial Difusión, 40 pts.
CRTVELLI: Pequeño diccionario de sectas protestantes. Madrid, Apostolado de Ia Prensa, 14 ptas.
Universidad Pontificia de Salamanca
2S5
JuAN CASTEX ANAYA
25
CKTVEUJ: Ai mundo protestante: sectas. Madrid, Distribuciones ODBK,
30 pts.
Folletos de Zo Colecoíón Fe, Madrid, Ediciones Pe Católica, Maldonado, 1,
PABTE NOVENA: ACCION DE LA IGiLESIA
XX. Enseñanza.
(Vid. Catequesis).
XXI.
Acción Católica.
ADíA NAVAL: Teoría y práctica de los Círculos de Estudio. Zaragoza, La
Editorial, 12 pts.
CTVARDI: Manual de Acción Católica. Barcelona, Vilamala, 12 pts.
CIVARDI : ApósíoZes en el propio ambiente. Barcelona, Vilamala.
—CONGAB: Jalons pour une ttieologie du laicat. Paris, Edit, du Oerf.
CHABMOT: Doctrina espiritual de los hombres de acción. San Sebastián,
Pax, 10 pts.
CHAUTABD: El alma de todo apostolado. San Sebastián, Pax, 25 pts.
DUMEBY: Las tres tentaciones del apostolado moderno. Madrid, Fax, 22 pts.
-4jOBO: Laicologia y Acción Católica. Madrid, Cons. Sup. L·ivest. Clentíflcas, 70 pts.
SABATER: Derecho constitucional de Ia Acción Católica. Barcelona, Herder,
50 pts. •
—SABATER: Derechos y deberes de los seglares en Ia vida social de Ia
Iglesia. Barcelona, Herder, rúst., aOO pts.
SAEZ DE IBARRA: Veladas de Acción Católica. Toledo, Edit. Católica toledana, 25 pts.
—VIZCABRA: Curso de Acción Católica. Madrid, Edic. A.C.E.
a) Hombres de Acción Católica.
SANCHEZ MABQUETA : Los Hombres de Acción Católica. Madrid, PyLsa,
b) Mujeres de Acción Católica.
Esquemas para organización de Centros parroquiales.
Esquemas de organización para ctitses y círculos de estudio.
Bibliotecas de Consejos y Centros. Madrid, Consejo Superior de las Mujeres de A. C.
c) Los Jóvenes de Acción Católica.
IZQUIERDO MOLESfS : Los Jóvenes de Acción Católica. Zaragoza, La Editorial.
d) Aspirantes.
GUUm del Aspirante. Madrid, Edic. JACE.
Libro de preces para Aspirantados de A. C. Barcelona, C'asals, 5 pts.
Circuios de Estudio (guiones para un curso>. Madrid, Edic. JACE.
e) Las Jóvenes de Acción Católica.
Universidad Pontificia de Salamanca
26
ORGANIZACróN DE TINA BttLKXTECA PARROQUML MODERNA
229
f) Acción Católica Obrera.
Comisión Nacional de Ia HOAC:
Cómo se inicia un centro HOAC, 18 pts.
Revisión de vida obrera, 3 pts.
—Plan ciclico de Ia HOAC, 28 pts.
Guiones de Encuestas para Círculos de Estudio, 8 folletos a cinco pts.
MEBINO : Mistica de Ia HOAC, 2 pts.
Vid. Catálogo de Publicaciones HOAC. Luchana, 21. Madrid.
Apostolado Obrero en general :
ANCEL: El sacerdote frente al mundo obrero, y otros foUetos. Vitoria, Seminario.
ARSOLBYA : Técnica del apostolado popular ante Ui apostasia de las masas.
Barcelona, Subirana
CARDIJN: Llamada... (Cuatro conferencias). Comillas.
ENRIQUE Y TARANCON: Orientaciones sociales. Solsona, Obispado.
J.O.C.
Polletos de Ediciones Jocistas, Buenos Aires.
RAU: Espigas jocistas. Buenos Aires, Edic. jocistas.
CARDUN: Habla Cardijn. Buenos Aires, Edic. jocistas.
Guiones prácticos de apostolado obrero juvenil. Vitoria, Seminario.
Ideario de Ia JOAC. Madrid, Publicaciones JOAC.
Cursillos nocturnos de Ia JOAC. Madrid, Publicaciones JOAC.
PLUS: Frente al trabajo (meditaciones jocistas). Buenos Aires, Difusión.
Revistas :
—Boletín de Militantes HOAC. Madrid.
Boletin de Militantes JOAC. Madrid.
Responsables, Boletín de Militantes. JOC. Barcelona.
JOC, órgano de Ia JOC de Valladolid.
Boletin de Ia JOC internacional. Bruselas. Se edita en castellano, inglés
y francés.
Jeunesse Ouvrière. Semanario para Ia masa, de Ia JOC francesa. 12, Av. SoeurRosalie, Paris, 19.
Notas de pastoral jocista. Díaz Vélez, 3819. Buenos Aires.
Editoriales obreras :
Publicaciones HOAC (Vid. supra).
Publicaciones JOC, Conde de Xiquena, 5. Madrid.
Ediciones jocistas, Diaz Vélez, 3819. Buenos Aires.
Publicaciones Yunque, Seminario de Vitoria.
Les Editions ouvrières, 13 Av. Soeur-Rosalie, Paris.
Asociaciones religiosas.
Asociaciones de caridad.
Misiones.
Catolicismo y mundo actual :
—DANÏELOU : Sainteté ct action temporelle. Tournai, Desclée et Cíe. 20 fr.
be^as.
Universidad Pontificia de Salamanca
230
JUAN CASTEX ANAYA
27
HARTMANN: Sujeción y libertad del pensamiento católico. Barcelona, Herder, 50 pts.
TUYA : Visión teológica de Ia actualidad mundial. Madrid, Studium de Cultura.
XXH. Historia de Ia Iglesia.
ALLABD: El martirio. Madrid, Pax, 14 pts.
ABAGONES : Historia del Pontificado. Barcelona, Casulleras, 3 tomos, 400 pts.
BATTEPOL : Lo Iglesia primitiva y el catolicismo. Buenos Aires, Desclée de
Brouwer, 48 pts.
DANDSLS^ROPS : La Iglesia de los apóstoles y de los mártires. Barcelona, Luis
de Caralt, 150 pts.
DAND3LrROPS : La Iglesia de los tiempos bárbaros. Barcelona, Luis de Caralt, 175 pts.
DANŒL-BOPS: La Iglesia de Ia catedral y de Ia cruzada. Barcelona, 175 pts.
PLIOHE y MABTTN: Historia de Ia Iglesia. Buenos Aires, Desclée de Brouwer.
Publicados dos tomos :
I. La Iglesia primitiva, por Lebretón y Zeiller, 150 pts.
II. Desde fines del siglo II hasta Ia paz de Constantino, por Lebretón y
ZeUler, 175 pts.
LLORCA : Manual de Historia Eclesiástica, Barcelona, Labor, 120 pts.
LLORCA : Nueva visión de Ia Historia del cristianismo. Barcelona, Labor,
2 tomos, 420 pts.
LLORCA : Atlás y cuadros sinópticos dc historia eclesiástica. Barcelona, Labor, 75 pts.
PABTE DECTMA : LITEBATURA
Con esta sección pretendemos facilitar al sacerdote una serie de libros (poesía,
novelas, etc.) que pueda aconsejar por su valor literario y por su garantía moral.
Hemos recogido exclusivamente obras modernas, aparecidas en primera edición a
partir de 1950. En a^ún caso excepcional se trata de reediciones de obras anteriores
aparecidas con posterioridad a esa fecha.
Para obras publicadas antes de 1950 puede consultarse el libro del P. Garmendía
de Otaola o cualquier otro de los que indicamos en Ia parte introductoria.
En esta sección de literatura prescindiremos de señalar Ia editorial y el precio.
La razón es que muchas veces hay diversas ediciones de una misma obra, con precios
diversos, distintas encuademaciones, etc.
En «Narraciones, novelas y cuentos» hemos seguido Ia clasificación que, para el
cine, estableció Ia Comisión Episcopal de Ortodoxia y Moralidad, es decir :
1.
Niños.
2.
Jóvenes.
3.
Mayores.
3R. Mayores con sólida formación moral.
En este último grupo, recogeremos tan sólo aquellas obras que tengan un marcado
interés católico. Por el contrario, prescindimos lógicamente de las obras que calificaríamos con 4, gravemente peligrosas para todos, ya que no facilitamos más que una
relación de obras recomendables por una u otra razón y éstas últimas no Io son.
En Ia mayoría de los casos indicamos —especialmente en las agrupadas bajo 3 y 3R—
tan sólo obras de absoluto valor literario. Excepcionalmente acogemos otras que, sin
alcanzar aquel valor, son del aprecio del público actual.
Universidad Pontificia de Salamanca
28
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
231
PARTE DEClMA : LITERATURA
XXIII.
A/ Poesia.
1. De interés religioso:
BENZO MESTRE: Breviario para mi generación. Madrid, Victoriano Suárez, 35 pts.
—BLAJOT: Hombre interior. Madrid, Editora Nacional, 15 pts.
—CLAUDEL: Cinco Grandes odas. Madrid, Rialp, 25 pts.
DIEGO, Gerardo: Via Crucis.
MAnJjO: Cancionero español de Navidad. Madrid, Aguilar, 25 pte.
MACHADO, M. : Horario. Madrid, Editora Nacional.
—MELENDRES : Breviario lírico. Barcelona, Casulleras, de 50 a 150 pts.
PEMAN: Poesía sacra. Madrid, Escelicer, 15 pts.
—VALVERDE: Hombre de Dios. Madrid, Inst. Ramiro de Maeztu.
VALLE, Adriano del : Por Judá quiebran albores. Barcelona, La Sirena.
2. De interés general :
ALEIXANDRE: Ver y cantar. Madrid, Editora Nacional, 40 pts.
ALEIXANDRE : Sombra dcl Paraiso.
—CANO, J. L.: Antologia de poetas andaluces contemporáneos. Madrid, Editora Nacional.
ELLIOT, T. S. : Cuatro cuartetos. Madrid, Rialp. 20 pts.
GARCIASOL: Tierras de España, Madrid, Rialp, 10 pts.
HERRAIZ : Alfabeto celoso. Madrid, Rialp, 10 pts.
MEDTNA: Como Za vida. Madrid, Rialp, 10 pts.
MERTON, Th. : Veinte poemas. Madrid, Rialp. 10 pts.
MILLAN, R. : Veinte poetas españoles. Madrid, Agora. 100 pts.
MOSTAZA, B. : La vida en vilo. Madrid. Editora Nacional, 35 pts.
ONTIVEROS: Agua de mar. Madrid, Gráf. Nebrija, 28 pts.
—PANERO, L. : Antologia de Ia poesía Mspano-americana.
SALINAS : La voz a ti debida. Buenos Aires, Losada. 15 pts.
TAGORE, R. : Poesías. Barcelona, Pama, 15 pts.
VANDERCAMMEN: ArcilUL de mi carne. Madrid, Rialp. 10 pts.
VARIOS : Los mejores versos para niños. Santiago de Chile, Zig-zag. 30 pts.
WHTTMANN, W. : Poesías. Barcelona, Pama, 15 pts.
B/
Narraciones, novelas y cuentos.
1. Para adolescentes :
AMO, M. : Hombres de hoy, ciudades de siglos.
Bibliotecas de lecturas ejempUires. Edit. Escelicer. Madrid.
—BUCK, P. S. : Yu-Lan, el niño aviador de China.
—BUCK, J. M. : Dios hablará esta noche.
MARTIN, J. L. : La vida sate al encuentro.
MAY, K. : En Ia boca del lobo.
MAY, K. : El verdugo de Túnez.
MIGUEL: Rutas del ideal.
—MULDER, E. : Los cuentos del viejo reloj.
POMA : Un santo de bata blanca.
RUZACOSTA : El reloj cesó de andar.
SAIZ-AMOR: El pastordllo de Gredos.
Universidad Pontificia de Salamanca
232
JUAN CASTEX ANAYA
SALTEN: Historia de quince liebres.
SANCHEZnSn,VA: Historias de mi calle.
SANCHEZTSHjVA: Marcelino, pan y vino,
SANOHEZ^Sn,VA: La burrita NON.
SIMANCAS: Y asi fuimos.
STEVENSON : Días de sol.
SVENSON: Nonni.
TRENAS: Cuentos para mis hijos.
vnjLANUEVA: La pequeña, Lady.
WALSH: Nuestra Señora de Fátima.
WEKER: En el valle de Ia raiz amarga.
XAVB5R, Adro. : Nirmala.
ColeccUm «Horizontes juvenUesy>, de Desclée, Bilbao,
Cóleción «Desde lejanas fierras», de Herder, Barcelona.
2. Para jóvenes:
AUNOS, E. : El jardin de los muertos.
AUNOS, E. : La tarde filtrada.
AZORIN: La isla sin aurora.
AZORJN: El enfermo.
BARHfG: Medio minuto de silencio.
BARESÍG : Unas vacaciones.
BAROJA, P. El capitán Mala sombra.
BAROJA, P. Los contrabandistas vascos.
BAROJA, P. Yan-Si-Pao o Ia esvática de oro.
BAUM, V. : Un alto en el baile.
—BAZJN: Magníficat.
BEKESEY: Barrabás.
BELLOC: El sobretodo verde.
BJORNSON: La colina dorada.
BJORNSON: Un muchacho de buen temple.
BUCK, P. 3.: Cerca y lejos.
CELA, C, J. : Mesa revuelta.
CELA, C. J. : Viaje a Ia Alcarria.
CESBRON : Los inocentes de París.
CRUSAT, P. : Aprendiz de persona.
DEEPn^G : Sinceriüaü.
—DELIBES: La partida.
ESQUrVEL, D. de : Cinco días.
—FERNANDEZ DE LA REGUERA : Perdimos el paraíso.
FRD5BERGER: Simón Pedro, pescador.
GOMEZ DE LA SERNA : Cartas a las golondrinas.
GOMEZ DE LA SERNA : Cartas a mí mismo.
GREY, Z. : La montaña del trueno.
GREY, Z. : El paso del sol poniente.
—HEMINGWAY: El viejo y el mar.
HH.TON: ¡Adiós, Mr. Cftísp!
INNES: La isla de Maddon.
JAMES, P. : Aosario al sol.
KEELER, H. S. : Diez horas.
KEELER, H. S. : La cara del hombre de Saturno.
KEELER, H. S. : Las gafas del Dr. Cagliostro.
KEELER, H. S. : El caso de las dieciséis judías.
KEELER, H. S. : Noches de ladrones.
KIPLnTG, R. : Acciones y reacciones.
KIPLTOG, R. : Nuevos cuentos de las colinas.
Universidad Pontificia de Salamanca
29
30
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
LEPORT, G. von: El velo de Verónica.
LEFORT, G. von : Las bodas de Magdeburgo.
L'ERMITK : Perdiendo impulso.
L1ERMTTE: La felicidad perdida.
L'ERMTTE: Mejor que el matrimonio.
L'ERMITE : El hombre que se acerca.
LONGFELLOW: La divina tragedia.
LONGFELLOW: El estudiante español.
LONGFELLOW: Excelsior.
LOTI: El país vasco.
^MARSHALL: A cada uno un denario.
MAUROK : La salvación de Norteamérica.
—MEERSCH : P. : Hombres y Dios
MEKVTLLE: Moby Dick.
MLLLER: Entre cielo y tierra.
OPPENHEEvI: Delora el enigmático.
OPPENHEIM: La garra del diablo.
OPPENHEIM: Peter Bragg encuentra socio.
OPPENHEEM: Una tribuna en el Milán.
OPPENHETM: El secreto.
PADRE X: Todos me llaman padre.
PEDROSO, M. : El Volcán y el Potro de Coipúe.
PEREZ LOZANO: Las campanas tocan solas.
PEYRE: Juan el Vasco.
—PLA : Lo infinitamente pequeño.
RICHTER: Los árboles.
SAmTEOLAHt: El capitán Kidd.
SALTMEN : Lars Laurila.
SALVADOR, Tomás : El charco.
SALVADOR, Tomás : La virada.
SANCHEZ^3TLVA: Quince o veinte sombras.
SANCHEZ^SFLVA: Primavera de papel.
SAURAT: La Atlántida.
SCHWAB : Las más bellas leyendas de Ia antigüedad clásica
SLAUGHTER: Camino de Bitinia.
SPHLLMANN: Lucio Flavio.
^5TEESfBECK: La perla.
STREETER: Las vacaciones de Mr. Hobbs.
SVENSSON : Aventuras de las islas.
TRESE : Vaso de arcilla.
VERGES y SALVADOR: Garimpo.
WALTARI: Juego peligroso.
WALLACE : El hombrecillo verde.
WERFEL : Canción de Bcrnardita.
WHfTE: El camino real de California.
WHrTE: En los dominios dc las fieras.
WREN: Un fuerte en Ia jungla.
XAVESR, A.: Abismos de papel.
XIMENEZ DE SANDOVAL: Manuela Limón.
YOUNG: En busca de patria.
ZAVALA : Caminos bajo Ia lluvia.
ZTLAHY, L. : Dos amigos.
ZILAHY, L. : Una aventura en el bosque.
—ZILAHY, L. : Vida serena.
ZTLAHY, L. : El velero blanco.
Universidad Pontificia de Salamanca
233
234
JUAN CASTEX ANAYA
3. Para mayores:
AGUSTI: Mariona Rebull.
—ALDECOA : El fulgor de Ia sangre.
AZORIN: Salvadora de Olbena.
AZORIN : Los pueblos.
BALLESTEROS : La cometa y el eco.
BARING: Triángulo.
BARING : Retablo de mis recuerdos.
BAROJA : Los espectros del castillo.
BAROJA : Idilios y fantasías.
BAROJA : Zalacain el aventurero.
BAROJA : Paseos de un solitario.
BAROJA : El caballero de Erlai2.
BARRET: La mano izquierda de Dios.
BAUM, V. : Amor y muerte en BaIi.
BAUM, V. : Entreacto.
BAUM, V.: Vuelo fatal.
BERNANOS : Diario de un cura rural.
BORRAS, T. : Luna de enero y el amor primero.
BOYER: Juegos prohibidos.
BROMFffiLD: Los hijos de' asfalto.
BROMFTELD: Kenny.
BUCK. P. S. Vn hogar dividido.
BUCK, P. S. El hombre quc cambió a China.
BUCK, P. S. El patriota.
BUCK, P. S. Ven, amado mío.
BUCK, P. S. Viento del Este, viento del Oeste.
—BUZZATI: El perro que ha visto a Dios.
CARLISLE : Queríamos ser felices.
CELA, C. J. : El gallego y su cuadrilla.
CESBRON : Lo,s santos van al infierno.
CRONIN: La ciudadela.
DANIEL-ROPS: Sentimientos enfermos.
DEEPDJG : Refugio secreto.
DELIBES: Diario de un cazador.
ESPINA, C. Un valle en el mar.
ESPINA, C. La esfinge.
ESPINA, C. Rayos de sol
ESPINA, C. Rosa de los vientos.
ESPDiA, C. Pastorelas.
FAULKNER, W. : Desciende, Moisés.
PAULKNER, W. : Gambito de caballo.
—FAULKNER, W. : Mientras agonizo.
FDEZ. FLOREZ, D. : La hora azul.
PDEZ. FLOREZ, W. : Los que no fuimos a Ia guerra.
FORREDLAD : Siempre en capilla.
FOXA: Por Ia otra orilla.
GALSWORTHY: Manos en las tinieblas.
GALSWORTHY: El solar.
GALSWORTHY : La selva.
GALSWORTHY : Cuchara de plata.
GALSWORTHY: Patricio.
GALSWORTHY : Flor sombría.
GARCIA SERRANO: Plaza del castillo.
GEORGHIU : El hombre que viajó solo.
GEORGHIU: La segunda oportunidad.
Universidad Pontificia de Salamanca
31
32
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MQDERNA
GIMENEZ-ARNAU : El canto del gallo.
GIONO : Un húsar en los tejados.
—GraONELLA : Los cipreses creen en Dios.
GOYTISOLO : Duelo en el paraiso.
GREEN, G. : El idolo caido.
GREEN, G. : Una pistola en venta.
GREY, Z. Cautivos del desierto.
GREY, Z. La llanwda del cañón.
GREY, Z. El cazador de ciervos.
GUARESCHI: Don Camilo.
GUERRERO Z4MORA: Murillo, 11. Melilla.
HAMSUN, K. : Por los viejos caminos.
HAMSUN, K. : Misterios.
HESSE: Bajo Ia rueda.
INNES : Infierno blanco.
INSUA : La hiel.
INSUA : Nieve en Buenos Aires.
nHBARREN : Encrucijadas.
JARDIEL PONCELA : Exceso de equipaje.
KEELER, H. S. : El caso del trapero enjoyado.
KEELER, H. S. : Detrás de esa máscara.
KEYES: Vidas opuestas.
KIPLING, R. En tinieblas.
KIPLnra, R. El collar sagrado.
KH1LING, R. La litera fantástica.
LAAR: Retorno a Ia vida.
LAPORET: La llamada.
LAPORET: La isla y los demonios.
LAPORET: La muerta.
LARRETA : Gerardo o Ia torre de las damas.
LASZLO: Dña. Juana, D. Juan. Juan y Juanito.
LEA : La frontera.
LE BOTERP: El renegado.
LEPORT: El Papa del glieto.
LEfWIS, S. : Fuego otoñal.
LEWIS, S. : BabWt
LENDOP: El jardín del P. Keogh.
LONGFELLOW: Esclavitud.
LONGFELLOW : Evangellna.
LONGPELLOW: Notario dc Periguex.
LOREN : Cuerpos, almas y todo eso.
LORENZO, P. de: Una conciencia de alquiler.
LUDWIG : La conquista moral de Alemania.
MACIA : La legión desnuda.
MADARIAGA : La camarada Ana.
MALLEA : La ciudad junto al rio inmóvil.
MANFREDI: Las lomas tienen espinos.
MANN: El amo y el perro.
MANN: Tristán, Mario y el mago.
MANEGAT: Barracas.
—MARSHALL, B.: El Danubio rojo.
KTARSHALL, B. : Los vetaranos no mueren.
MARSHALL, B. : El milagro del P. Malaquía».
MARTIN: La muerte está en el camino.
—MATUTE, A. M. : Pequeño teatro.
MATJGHAM: El velo pintado.
MAURIAC, P. : Galigal.
Universidad Pontificia de Salamanca
235
236
JUAN CASTEX ANAYA
-MAUMAC, F. Nudo de viboras.
MAURIAC, P. Almas turbulentas.
MAURIAC, F. Los ángeles negros.
MAURIAC, F. El Jueves Santo.
MAURIAC, F. Peregrinos.
MAURIER, D. Espíritu de amor.
MAURIER, D. Monte Bravo.
MAURTER, D. Mi prima Rachel.
MAUROS: Estados Unidos.
MAUROIS: Error fatal.
MAUROIS: Las paradojas del Dr. O'Grady.
MAUROK: Retrato de una actriz.
MEDIO, D. : Nosotros, los Rivero.
MEERSCH, M. : Leed en mi corazón.
MEERSCH, M. : Cuando enmudecen las sirena*.
MKKKSCH, M. : La casa de las damas.
MnXDSZ : JEZ poder cambia de manos.
MESROCK : Dios tuvo siete días.
MUNTHE: Hombres y bestias.
NAMORA : Minas de San Francisco.
NLVri: El diluvio.
ORWEL·L: 1.984.
PAPINI: Exposición personal.
—PASSOS, J.: Un lugar en Ia tierra.
PLA : La calle estrecha.
PLEVTOR: MoscúPLJSVEER : Berlin.
POMBO ANGULO : El agua amarga.
—POMBO ANGULO: La juventud no vuelve.
PREESTLEY : Los buenos camaradas.
PRDSSTLEY": Un héroe maravilloso.
QUraOGA, E. : La enferma.
QUIROGA, E. : Algo pasa en Ia calle.
RAMSEY : La torre blanca.
RAWLINGS : El despertar.
RAWLINGS: Pasajero a Ia gloria.
REMARQUE: Náufragos.
RICMTEK : Los vencidos.
ROBERTS, C. : Aventura en Moscú.
ROBERTS, C. : Romance en Italia.
ROBERTS, C. : Amor dificil.
ROBERTS, C. : Una excursión maravillosa.
ROBERTS, C. : Flor inmortal.
ROBERTS, C. : SoZos contra el mundo.
ROMERO, L. : Libro de tabernas de España.
RUE AYUCAR: La sierra en llamas.
RUIZ AYUCAR: La Rusia que conoci.
SALMINEN: Mariana.
SALMmEN: Katrina.
SALVADOR T. Historias de FatóarriHo.
SALVADOR T. Hotel Tánger.
^SALVADOR T. Cuerda de presos.
SALVADOR T. Loa atracadores
SALVADOR T. Esta noche estará solo.
SALVADOR T. El haragán.
SANCHEZ FERLOSIO: El Jarama.
SANCHEZ^MLVA : Un paleto en Londre$.
Universidad Pontificia de Salamanca
33
34
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
SANTA CRUZ : Huyendo de Ia gente.
SANTA MARINA: KaUa y otras obras.
SAROYAN, W. : La comedia humana.
SAROYAN, W. : El atrevido muchacho del trapecio.
SCHENZINGER: Atomo.
SCHENZINGER: Metal.
SECONDARI: Monedas en Ia juente.
SERGE: El caso Tulaev.
SHJLAMPAA: Silja.
SlMENON: La tía de América.
SIMENON: El relojero de Everton.
SIMON: Los traperos de Emaus.
SLAUGHTER: Hospital General del Este.
^3LAUGHTER: Nadie debería morir.
SOLER, B.: Samara.
SOLOVIEV : Cuando los dioses permanecen silenciosos.
SORIANO : Medea, 55, mujer y hombre.
SOUVmON: La luz no está lejos.
THANE: La mosa Tudor.
UNDSET: Olav Audunsson.
VEGA : El amor de Ia sota de espadas.
VEGA : Yo le dí mis dos ojos.
VEGA : Por primera vez en Ia historia del mundo.
VERGEL: Niebla sobre el mar.
VERY: Los Goupi.
VERY: El curandero.
-VnXARTA : Una mujer tea.
WARREN: SoZo el valiente.
WAUGH, E. : Elena.
WELLAM: Apache.
WELLAM: Muerte en el desierto.
WERF1EL: Los cuarenta días del musa Dach.
WHITTAKER: El testigo.
WOLH : Sin pecado original.
WOLH : La malUL dorada.
WOLH : El árbol de Ia vida.
WREN: Cárcel de papel.
WREN : La tragedia del Walkyrie.
XAVffiR, A. : Almas hundidas.
XAVnSR, A. : Monotonía,
ZDjAHY: La vida de un escritor.
zn,AHY: El ladrón.
zn,AHY: Los amores de mi antepasado.
ZWEIG: Impaciencia del corazón.
ZWEB3: Novela veraniega.
ZWEIG: Conocimiento casual de un oficio.
ZWEIG: Países y paisajes.
ZWEIG: Tiempo y mundo.
ZWEIG: Personas y destinos.
ZWEIG: La institutriz.
3 R. Personas mayores de sólida formación moral.
ALCÁNTARA : La muerte Ie sienta bien a Villalobos.
ARBO, S. J. : Martín de Caretas.
-BERNANOS: Bajo el sol de Satán.
-COCCIOLI: El cielo y Ia tierra.
Universidad Pontificia de Salamanca
237
238
JuAN CASTEX ANAYA
FERRERrVH>AL: El trapecio de Dios.
GDkCENEZ-ARNAU: De pantatón largo.
—GREENE: El poder y Ia gloría.
—LAPORET: La mujer nueva.
LOMA : El undécimo mandamiento.
—MEERSCH, M. : El coraje de vivir.
RAGAZZI, M. : Cuarta vigilia.
SEVERIN : CeZos de Dios.
CV
Humoristas
2. Jóvenes.
BALLESTEROS, M. : Este munao.
BARONESA ALBERTA : Asi es Ia vida.
BUTLER: La lombriz en el ansuelo.
BUTLER: Jarabe sedante.
CAMPANILE: Los niños nacen porque son tan pequeños.
CLARASO: La dama de los resucitados.
JACOBS: Aprendiz de suicida.
JACOBS: ¡Pobres maridosi
NEVDjLE: La familia Mingues.
SMEDT: Diario de un niño de pecho.
TONO: ñomeo y Julieta.
WODEHOUSE: Amor y gallinas.
WODEHOUSE: Algo 1resco.
WODEHOUSE: El inimitable Jeeves.
WODEHOUSE: El advenimiento de Bill.
3. Mayores :
CLARASO : Vive más, vive mejor, aprende a gozar de Ia vida.
CLARASO : Enciclopedia del humor y de Ia risa.
CLARASO : El arte de no pensar en nada.
CLARASO : El arte de perder el tiempo.
CLARASO: El arte de tratar al prójimo
CLARASO : El libro de los tontos.
PDEZ PLOREZ, W: El toro, el torero y el gato.
—FDEZ. FLOREZ, W. : Fantasmas.
GUARESCHI: El destino se llama Clotilde.
—LACRODÍ : El hombre que no quería ser gángster.
—MINGÓTE : Historia de Ia gente.
PIN: Los náufragos del Queen Enriqueta.
PIN : Cuando no hay guerra da gusto.
THOMPSON : Parientes y trastos viejos.
WODEHOUSE: Las noches de Mullímer.
WODEHOUSE: Dieciocho agujeros.
WODEHOUSE: Gracias, Jeeves.
WODEHOUSE: De acuerdo, Jeeves.
WODEHOUSE: El gas de Ut risa.
WODEHOUSE: MaZ tiempo.
WODEHOUSE: Luna de verano.
WODEHOUSE: Servicio rápido.
—WODEHOUSE: Señorita en desgracia.
Universidad Pontificia de Salamanca
35
36
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
2li9
D/ Ensayos.
1. Sobre tema religioso:
—ALVAREZ, L. : En tierra extraña. Madrid, Taurus, 60 pts.
—ARANGUREN : Catolicismo día tras día. Barcelona, Noguer, 55 pts.
AZAOLA : La depreciación del hombre. Madrid, Fax, 28 pts.
DANIBL-ROPS : A orillas de Ia plegaria. Barcelona, Destino, 55 pts.
GOMIS: La ciudad a medio hacer. Barcelona, Ediciones Genera!es, 35 pts.
GREENE, G.: Ensayos católicos. Buenos Airqs, Emecé, 28 pts.
LAIN ENTRALGO: Mysterium doloris. MJidrid, Univ. «Menéndez Pelayo»,
20 pts.
LECLERQ: El problema de Ia je en los rrtedios intelectuales del sigk> XX.
Bilbao, Desclée, 18 pts.
2. Sobre tema político.
CALVO SERER: Teoría de Ia restauración. Madrid, Rialp, 45 pts.
CALVO SERER: La configuración del futuio. Madrid, Rialp, 33 pts.
DAWSON: Hacia Ia comprensión de Europa. Madrid, Rialp, 45 pts.
—GARCÍA ESCUDERO: España pie a tierra. Madrid, Edit. Nacional, 60 pts.
GARCIA ESCUDERO : De Cánovas a Ia República. Madrid, Rialp, 45 pts.
HERNANDO: Cnstianaaa, tradición, realeza. Madrid, Cálamo, 35 pts.
3. Sobre tema vario :
—ALONSO, D.: Poetas españoles contemporáneos. Madrid, Gredos, 80 pts.
AZORIN : España, Madrid, Espasa-Calpe, 13 pts.
AZORIN : El pasado, Madrid, Biblioteca Nueva, 30 pts.
BEUS: El futuro Occidente, Madrid, Aguilar, 35 pts.
CORTS GRAU: Estudios füosoficos y literarios. Madrid, Rialp, 43 pts.
D'ORS, E. : Lo barroco. Madrid, Aguilar, 30 pts.
ELIADE: Imágenes y símbolos. Madrid, Taurus, 60 pts.
HELLO: El hombre. Buenos Aires, Difusión, 15 pts.
—LAIN ENTRALGO : Palabras menores. Barcelona, Barna, 50 pts.
LAm ENTRALGO: La aventura de leer. Madrid, Espasa Calpe, 18 pts.
MADARIAGA : Ingleses, franceses, españoles. México, Hermes, 54 pts.
MADARIAGA : Guia del lector del Quijote. México, Hermes, 36 pts.
MARAÑON, G. : Raíz y decoro de España. Buenos Aires, Espasa Calpe, 13 pts.
MARANON, G. : Españoles fuera de España. Buenos Aires, Espasa Calpe,
13 pts.
MARIAS, J. : Aquí y ahora. Buenos Aires, Espasa Calpe, 13 pts.
—MOELLER: Literatura del siglo XX y cristianismo. Madrid, Gredos
OROMI: Ortega y Ia filosofía. Madrid, Esplandian, 45 pts.
PAPINI: El libro negro. Buenos Aires, Mundo moderno, 40 pts.
SALVANESCHI: De Ia aurora al atardecer de Ia vida. Bilbao, Desclée de
Brouwer, 30 pts.
—TOYNBEE: El mundo y el occidente. Madrid, Aguilar 20 pts.
—TOYNBEE: La civilización puesta a prueba. Buenos Aires, Emecé, 50 pts.
TORRENTE BALLESTER: Panorama de Ia literatura española contemporánea. Madrid, Guadarrama, 225 pts.
VARIOS: El alma de España. Madrid, Hdos. de Herrera Oria, 350 pts.
E/ Teatro.
Recogemos aquí, tras de una sección de crítica y bibliografía teatral y antes de
Universidad Pontificia de Salamanca
24C
JUAN CASTEX ANAYA
37
una sección muy breve de revistas, una serie de obras que dividiremos en dos apartados :
1. Piezas teatrales de interés religioso.
2. Las que s61o tienen un interés general, especialmente por su categoría artística.
Prescindimos de Ia valoración moral de dichas obras. El sacerdote puede leerlas antes
de pensar en representarlas y decidir por sí mismos acerca de Ia moralidad y oportunidad
de Ia representación, variables según el lugar en que pueda ser representada Ia obra.
E/ Teatro.
a) Bibliografía. Crítica:
—Fichas del Secretariado Central de Espectáculos de Ia Junta Técnica Nacional de Acción Católica. Cuesta de Sto. Domingo, 5. Madrid.
GOinUER: La esencia del teatro. Madrid, Artola, 60 pts.
GUERRERO ZAMORA: Las máscaras van al cielo. Barcelona, Plors, 30 pts.
—MIRLAS: Panorama del teatro moderno. Buenos Aires, Edit. Sudamericana.
PEREZ DE AYALA : Las máscaras. Buenos Aires, Espasa Calpe, 13 pts.
—VALBUENA : El teatro moderno español.
—VALBUENA: Literatura dramática española.
—VALBUENA: Historia del teatro español.
W
Obras :
1. De interés religioso:
ALONSO ORTIZ : Escenas bíblicas. Teabro parroquial. Santiago de Compostela. Seminario.
—BERNANOS: Diálogos de carmelitas.
CALVO SOTELO: La muralla.
CLAUDEL: El pan duro.
CLAUDEL: La anunciación.
^GREEN: El cuarto de estar. Buenos Aires, Sudamericana.
—PABRI: Proceso de Jesús. Buenos Aires. El carro de Tespis.
HERRERO GARCIA : Trilogía de Navidad.
LAZARO : La señal. Edic. AMl, Madrid.
LAZARO: Un hombre ejemplar Palma de Mallorca. Papeles de Son Armadans.
—PRDSSTLEY: Llama un inspector. Madrid, Alfil.
2. De interés general :
ALLER y OCANO : La estatua fué antes Pichurri. Madrid, Alfil.
BETTI : Corrupción en el palacio de Justicia. Buenos Aires, Losada.
—BUERO VALLEJO : Historia de una escalera. Madrid, Alfil.
BUERO VALLEJO : Maurugada. Madrid, Alfil.
BUERO VALLEJO : En Zo ardiente oscuridad. Madrid, Alfil.
CASONA: Teatro. Buenos Aires, Losada.
ELLIOT: Cocktail-Party. Buenos Aires, Emecé.
GAROLA LORCA: La zapatera prodigiosa. Buenos Aires, Losada.
GIMENEZ ARNAU: Murió hace quince años. Madrid, Alfil.
LABICHE Y MICHEL : Un sombrero de paja de Italia. Madrid, Alfil.
LOPEZ RUBIO: CeZos del aire. Madrid, Alfil.
MTLLER: La muerte de un viajante. Madrid. Alfil.
—MARCEL : Teatro. Buenos Aires, Losada.
Universidad Pontificia de Salamanca
38
ORGANlZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODEHNA
241
PEMAN: Antigona. Electra. Madrid, AIfU.
PRJESTtEY: Teatro, Buenos Aires, Losada.
SALINAS: Teatro. Madrid, Insula.
—SAROYAN : La hermosa gente. Buenos Aires, Sudamericana,
-^ASTRE : Escuadra hacia la muerte. Madrid, Alfil.
SASTRE: La mordaza. Madrid, Alfil.
TRENAS : El hogar invadido. Madrid, Alfil.
—WILDER: Nuestra ciudad. Madrid, Biblioteca Teatral.
^WILLIAMS : El zoo de cristal. Buenos Aires, Losada.
c)
Revistas.
—Teatro. Revista
25 pts. número.
publicada por
F/
Historia, geografía, viajes.
G/
Biografía.
Escelicer,
Madrid. Lujosa
presentación.
Insistimos especialmente en el interés de estas secciones. La razón es que consideramos
que este tipo de libros pueden sustituir, con indudables ventajas, a Ia lectura de novelas
u obras puramente imaginativas.
Por Io mismo presentamos una relación bastante extensa, especialmente en historia
y biograíías.
F/
Historia, geografía, viajes.
1. Niños :
DESCOLA : Historia de Ia España cristiana. Madrid, Aguilar, 60 pts.
OGRIZEK: España. Madrid, Casulla, IdO pts.
OGRIZEK : Los países nórdicos. Madrid, Castilla, 160 pts.
ORTIZ MUÑOZ : Mi hermana y yo damos Ia vuelta al mundo. Madrid, Studium, 20 pts.
STRANDBERG: Africa inquieta. Barcelona, Juventud, 90 pts.
2. Jóvenes.
AUNOS : Bizancio. Madrid, El Grifón, 30 pts.
CABEZAS: Madrid. Barcelona, Destino, 250 pts.
CELA, C. J. : DeI Miño al Bidasoa. Barcelona, Noguer, 60 pts.
CELA, C. J. : Viaje a Ia Alcarria. Buenos Aires, Espasa Calpe, 13 pts.
CHESTERTON: Pequeña historia de Inglaterra. Barcelona, Airon, 45 pts.
PONTANA : En el Pirineo se vive de pie. Madrid. Samarin, 50 pts.
GEORGE: París. Barcelona, Juventud, 200 pts.
OGRIZEK: Gran Bretaña. Madrid, Castilla, 160 pts.
OGRIZEK: Portugal. Madrid, Castilla, 150 pts.
POMBO ANGULO : Alemania y yo. Madrid, Rumbo, 25 pts.
RODAHL: Norte. Barcelona, Juventud, 80 pts.
TOYNBEE: La Europa de Hitler. Barcelona, A. H. R., 300 pts.
UNGRIA : Un viaje a Ia India y Ceilán. Madrid, Afrodislo Aguado, 160 pts.
3. Mayores :
AUNOS : Biografía de Buenos Aires. Madrid, Edic. y PuW. 70 pts.
BIBESCO: Isvor, el país de los sauces. Barcelona, Aymá, 100 pts.
CELA : Judíos, moros y cristianos. Barcelona, Destino, 60 pts.
16
Universidad Pontificia de Salamanca
242
JUAN CASTEx ANAYA
39
COMIN COLOMER : Historia secreta de Ia II República. Madrid, Nos, 80 pts.
DELGADO OLIVABES : Mientras moría A. Hitler. Madrid, Logos, 40 pts.
GABCL\ ESCUDERO : Los EE. UU. cumplen siglo y medio. Madrid, Edit. Nacional, 35 pts.
GUERARD : Breve historia de Francia. Buenos Aires, Espasa CaIpe, 18 pts.
—MADARIAGA: De Colón a Bolívar. Barcelona, EDHASA, 135 pts.
—MOMMSEM: Historia de Roma. Madrid, Aguilar, 180 pts.
THAYER: Osos en el caviar. Madrid, Rialp, 60 pts.
—TOYNBEE: La postguerra. Barcelona, A. H. R. 250 pts.
VAUSARD : Historia de Italia. Barcelona, Surco, 120 pts.
G/
Biografías.
a) De interés general.
1. Para nifios :
BOYLEAU: Vida de Pasteur. Buenos Aires, Difusión, 13 pts.
PABREGAS: Isabel Ia Católica. Barcelona, Mateu, 35 pts.
MEREDA : Aníbal. Barcelona, Mateu, 30 pts.
2. Para jóvenes:
ADAMS : Sinfonía negra. Madrid, Studium, 30 pts.
BALLESTER: Atila. Barcelona, Mateu, 35 pts.
, —BARING : María Estuardo. El principio en el fin. Barcelona, Apolo, 40 pts.
BAVD5RA : Alfonso XIII. Barcelona, Juventud, 80 pts.
CALAMFTA : Figuras y semblanzas del imperio. Madrid, Calleja, 125 pts.
CANTERA: Alvar García de Sta. María. Madrid, Cons. Sup. Invest. Científicas. 120 pts.
CASTELLANO: Ciro el Grande. Barcelona, Mateu, 35 pts.
ESOLASANS : El Greco y su tiempo. Barcelona, Juventud, 60 pts.
FABREGAS: María Estuardo. Barcelona, Mateu, 55 pts.
FERNANDEZ CTD : Granados. Barcelona, Samarán, 90 pts.
PDEZ. DE RETANA : Fr. Fco. Ximénez de Cisneros, Madrid, Cons. Superior
de tavestigaeiones Científicas. 25 pts.
PESCHOTTE: Albert Schweitzer. Buenos Aires, La Mandragora.
GOMEZ DE LA SERNA : Quevedo. Buenos Aires, Espasa Calpe, 18 pts.
GONZALEZ RUIZ : Blanca de Castilla-María de Molina. Barcelona, Cervantes, 25 pts.
GONZALEZ RUIZ : Eisenhower-Stalin. Barcelona, Cervantes, 12 pts.
GONZALEZ RUE : Pizarro-Hernán Cortés. Barcelona, Cervantes, 12 pts.
-^TELUSICH: Aníoal. Barcelona, Luis de Caralt, 25 pts.
—LAIN ENTRALGO: Menéndez Pelayo. Buenos Aires, Espasa Calpe, 18 pts.
LLANOS y TORRIGLIA : La novia de Europa. Madrid, Pax, 27 pts,
MARRERO : Maeztu. Madrid, Rialp, 100 pts.
MARTEN ARTAJO : No me cuente Vd. su caso. Madrid, Biosca, 95 pts.
MAURA : 35 años de vida pública. Madrid, Biblioteca Nueva, 80 pts.
NEMAH : María Teresa de Austria. Barcelona, Apolo, 45 pts.
ULLMAN, Tensing: Vencedor del Everest. Barcelona, Juventud, 90 pts.
3. Mayores.
ALMODOVAR: Marañón o una vida fecunda. Buenos Aires, Espasa Calpe,
60 pts.
AUNOS: üiscurso de Ia vida. Madrid, S. G. E. L., 80 pts.
BAINVHJLE: Napoleón. Madrid, Pax, 45 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
40
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTEXDA PARROQUIAL MODERNA
243
BAROJA, B. : Gente del 98. Barcelona, Juventud, 60 pts.
BRADLEY: Memorias. Barcelona, A. H. R., 2 tomos, 250 pts.
BURCKHARDT: Rubens. Buenos Aires, Emecé, 140 pts.
CANALEJAS, Vda. de : La vida íntima de Canalejas. Madrid, Afrodisio Aguado, 125 pts.
CARDENAL: Vida de Gonzalo Pizarro. Madrid, Inst. de Cultura Hispánica,
30 pts.
CASTRESANA : Dostoiewsky. Barcelona, Luis de Caralt, 50 pts.
CASTRO: Marcel Proust. Madrid, Rev. de Occidente, 30 pts.
CERRUTTI: Los conocí de cerca. Barcelona, L. de CaraIt, 60 pts..
CIERVA Y PEÑAFffiL : Notas de mi vida. Madrid, Reus, 125 pts.
CLADEL: Rodin. Su vida gloriosa, su vida desconocida. Barcelona, Iberia,
80 pts.
CLEMENCEAU: Demóstenes. Barcelona, Apolo, 35 pts.
COOPER: Memorws. Barcelona, A. H. R., 100 pts.
CORDOBA: Benavente, desde que Ie conocí. Madrid, El autor, 35 pts.
CORTOT : Aspectos de Chopín. Barcelona, Janes, 60 pts.
OHAMPDOR: Ciro, rey del mundo. Barcelona, Aymá, 100 pte.
DE GAULLE: Memorias de guerra. Barcelona, L. de Caralt.
DIETRICH : Doce años con Hitler. Barcelona, A. H. R., 85 pts.
DOLPIN : La agonía de Mussolini. Barcelona, A. H. R. 100 pts.
DWWGER : El general Wlasow Barcelona, L. de Caralt, 60 pts.
EULATE: Vida de Schubert. Barcelona, Abe, 35 pts.
FDEZ. ALMAGRO: Vida y obra de Angel Ganivet. Madrid, Rev. de Occidente, 40 pts.
FERRARA: El Papa Borgia. Madrid, Calleja, 75 pts.
FRACCAROLI: Bellini. Barcelona, L. de Caralt, 40 pts.
GARCLi., Regina : Yo he sido marxista. Madrid, Edit. Nacional, 50 pts.
GARCIA VENERO: Vida de Cambó. Barcelona, Aedos, 115 pts.
GOMEZ SANTOS : Baroja y su máscara. Barcelona, A. H. R., 100 pts.
GONZALEZ RUANO: Vida, pensamiento y aventura de M. de Unamuno.
Madrid, El Grifón, 30 pts.
GONZALEZ RUE: Ana Bolena^Catalina Howard. Barcelona, Cervantes,
12 pte.
GONZALEZ RUIZ : Dos músicos : Bach-Beethoven. Barcelona, Cervantes, 12
pesetas.
GORLITZ: Adoljo Hitler. Barcelona, L. de Caralt, 100 pts.
GRANDE: Moliere. Barcelona, Labor, 35 pts.
GRANJEL: El retrato de Pío Baroja. Barcelona, Barna, 50 pts.
KARL: Malenkov. Madrid, Nos, 60 pts.
KUBIZEK : Adolfo Bitler, mi amigo de juventud. Barcelona, A. H. R., 150 pts.
LABIN: Stalin, el terrible. Buenos Aires, Huarpes, 30 pts.
—LEWIS: Carlos de Europa, Emperador de Occidente. Buenos Aires. Espasa
Calpe, 18 pts.
LEWK TAYLOR: El fantástico Mr. Churchill. Barcelona, Destino, 90 pts.
LISTZ : Cnopín. Barcelona, Abe, 25 pts.
LOREN : Cajal. Historia de un hombre. Barcelona, Aedos, 110 pts.
LUDWIG: Bismarck. Barcelona, Juventud, 100 pts.
LUDWIG : El Kaiser Guillermo 11. Barcelona, Juventud, 90 pte.
LUDWIG: Tres titanes. Miguel Angel, Rembrandt, Beethoven. Buenos Aires,
Juventud argentina, 60 pts.
LUDWIG : Wagner. Barcelona, Mateu, 60 pte.
MASSIP: Los EE. UU. y su presidente. Barcelona, Destino, 100 pts.
MAUROIS : Chopín. Barcelona, Apolo, 36 pte.
MAUROIS : Destinos ejemplares. Barcelona. Apolo, 36 pte.
MAUROIS: Dickens. Barcelona, Apolo, 36 pte.
MAUROIS: Eduardo VI y su época. Barcelona, Juventud, 50 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
244
JuAN C*STEX ANAYA
41
MUNTHE: La historia de Axel Munthe. Barcelona, A. H. R., 75 pts.
PnSRHAL: Albert Schweitzer. Barcelona, Noguer, 100 pts.
PRADOS: Narvaez. Madrid, EBE, 20 pts.
PRAWDIN: Juana Ia loca. Barcelona, Juventud, 80 pts.
PRAWDm : Gengis-Kan. Barcelona, Juventud, 90 pts.
b) Biografías de interés católico
BAVffiRA: El Papa. Un retrato de su vida. Barcelona, Destino, 115 pts.
BAZTAN: Un hombre de Dios. Madrid, 20 pts.
CARROUCHE: Un precursor: Timan David. Paris, Spes.
DAHM: Pío XlI. San Sebastián, Dinor, 160 pts.
DAL·GAL: El cardenal Merry del VaI. Madrid, Sapientia, 26 pts.
PASHEL: Teresa Neumann de Konneersreuth San Sebastián, Dinor, 30 pts.
GARRIC: Alberto de Mun. Buenos Aires, Difusión, 10 pts.
GIORDANl: Los grandes conversos. Barcelona, Casulleras.
GLYNN: Matt Talbot, el obrero santo. Buenos Aires, Difusión, 8 pts.
HARMON : Los piZoíos también rezan. Buenos Aires, Difusión, 30 pts.
HAYWARD: León XIIl. Barcelona, L. de Caralt, 60 pts.
HYDE: Yo creí. Barcelona, L. de Caralt, 60 pts.
LAMPING : Hombres que vuelven a Ia Iglesia. Madrid, EPESA, 45 pts.
—MERTON : La montaña de los siete círculos. Barcelona, EDHASA, 70 pts.
MERTON : El signo de Jonás. Barcelona, Exito, 60 pts.
MULLER: Mi hijo sacerdote. Barcelona, Herder, 34 pts.
O'BRD5N: El camino de Emaús. Barcelona, Plors, 95 pts
RAYMOND : EZ hombre que su entendió con Dios. Buenos Aires, Difusión,
30 pts.
RAYMOND: Tres monjes rebeldes. Madrid, Difusora del Libro, 30 pts.
RAYMOND: Incienso quemado Buenos Aires, Difusión, 30 pts.
RAYMOND: Dios baja al infierno del crimen. Madrid, Difusora del Libro.
—STEDf, Edith: Autobiografía.
c) Vidas de Jesucristo
Científicas :
PnJON: VWa de N. S. Jesucristo. Madrid, Pax, 300 pts.
LAGRANGE: El evangelio de N. S. Jesucristo. Barcelona, Edit. Litúrgica
Española.
LEBRETON: La vida y doctrina de Jesucristo. Madrid, Pax, 150 pts.
PRAT: Vida y doctrina de Jesucristo. México, Ius.
RICCIOTI: Vida de Jesucristo. Barcelona, Miracle, 250 pts.
Literarias :
DANnSL-ROPS: Jesús en su tiempo. Barcelona, Miracle, 175 y 540 pts.
MAURIAC: Vida de Jesús. Barcelona, Janés, 100 pts.
PAPDJI: Historia de Cristo. Madrid, Fax.
PEREZ DE URBEL: Vida de N. S. Jesucristo. Madrid, Fax 30 pts.
SALGADO: Vida de Jesús. Buenos Aires, Difusión.
Para gentes sencillas :
ARTECHE: Vída de Jesús. Zarauz, Itxaropena, 60 pts.
HEREDIA: Memorias de un repórter de los tiempos de Cristo. Madrid, Studiuni de Cultura, 130 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
42
ORGANIZACIÓN DE UNA BU3LIOTECA PARROQUIAL MODERNA
245
MABTINEZ : El drama de Jesús. Bilbao, El Mensajero Corazón de Jesús,
25 pts.
SANOHEZ ALISEDA : Vida de Jesús para el pueblo. Toledo, Edit. Católica
Toledana, 8 pts.
VTLARINO: Vida de Jesucristo. Madrid, Apostolado de Ia Prensa, 20 pts.
Wni,AM: La vida de Jesús. Madrid, Espasa Calpe, 100 pts.
Para niños:
BESTERPIELD : Una historia maravillosa. Bilbao, Desclée de Brouwer.
SANZ BURATA : Vida de Jesús. Barcelona, Vilamala.
d) Vidas de María
—WTT.T.AM : Vida de María, Ia Madre de Jesús. Barcelona, Herder, 75 pts.
MESCHLER: La Virgen Ntra. Señora. Barcelona, Herder.
Para niños:
FREIXAS : La vida de Ia Virgen Maria contada a los niños. Barcelona,
Edit. Meseguer.
ei Vidas de Santos.
1. Para niños :
CARABIAS : Teresa de Jesus. Barcelona. Juventud, 18 pts.
ANONIMO : Cuando los grandes santos eran niños. Barcelona, CoI. Olimpo, 38 pts.
JBAENEZ: Historia de José. Madrid, Aguilar, 1956, 60 pts.
2. Para jóvenes y mayores:
BESSIERES : La Beata Ana María Taigi, modelo de madres cristianas. Buenos Aires, Desclée de Brouwer, 18 pts.
BLUNCK : Ignacio de Loyola. Buenos Aires, Peuser, 88 pts.
CAPANAGA : San Agustín. Madrid, Studium de Cultura, 35 pts.
CHESTERTON : San Francisco de Asís. Barcelona, Juventud, 50 pts.
—DANIEL-ROPS: San PaUo. Madrid, Dlfusora del Libro, 65 pts.
PLORES DE LEMUS : Año cristiano iberoamericano. Barcelona, Vilama!a
—FULOP-MTLLER: Santos gue conmovieron al mundo. Madrid, Espasa CaIpe, 75 pts.
GARCIA VILLOSLADA : Ignacio de Loyola. Zaragoza. Hechos y dichos. 60
pesetas.
GBLSON: Santo Tomás de Aquino. Madrid, Aguilar. 25 pts.
HAYWARD: Pío X. Barcelona, Mateu, 60 pts.
HOLNZNER: San Pablo, heraldo de Cristo. Barcelona. Herder. 100 pts.
-^JAVTERRE: Pío X. Barcelona, Plors, 62 pts.
LEAL: AAo cristiano. Madrid, Escelicer, 100 pts.
—LLANOS: El desfile de los santos. Madrid, Difusora del Libro.
PEREZ DE URBEL: Sara Pablo, apóstol de las gentes. Madrid, Fax, 40 pts.
—PEREZ DE URBEL : Año Cristiano. Madrid, Pax, 300 pts.
PEREZ DE URBEL: Saw Eulogio de Córdoba. Madrid, Edit. Nacional.
QUEn*OLO : San Agustín. Madrid, EPESA, 12 pts.
RAHNER, H. : Ignacio de Loyola. Bilbao, Desclée de Brouwer, 200 pts.
—RICCIOTI: San Pablo Apóstol. Madrid, Conmar, 150 pts.
TROCHU: Vida del Cura de Ars. Barcelona, Edit. Litúrgica Española.
Universidad Pontificia de Salamanca
246
JUAN CASTEX ANAYA
43
—WALSH : Santa Teresa de Avila. Madrid, Espasa Calpe, 100 pts.
WALSH : San Pedro el Apóstol. Madrid, Espasa Calpe, 60 pts.
PABTE UNDECUlA: ARTE
XXDf.
A/ En general:
Para iniciación.
—PEREZ DOLZ : Introducción a Ia teoria del Arte. Barcelona, Apolo, 40-50
pesetas. Constituye una buena iniciaci6n. Algunas ilustraciones,
—VAN LOON: L,as Artes. Barcelona, Luis GiIi. Ameno. Acepable.
Historia del Arte :
—WOFFLIN: Conceptos fundamentales en Ia historia del Arte. Madrid,
Espasa<!alpe. Unas 60 pts. Muy profundo.
AZCARATE: Historia del arte. Madrid, EPESA, 40-50 pts. Claro; fácil maneJo ; sin ilustraciones.
Galena de Arte Universal. Barcelona, Hymsa. Casi exclusivamente ilustraciones; más de seiscientas, aunque imperfectas y todas en negro.
colección «Los grandes maestros del Arte», de Edit. Labor, Barcelona, Publicados : Picasso, Van Gogh, Miguel Angel, Leonardo da Vinci, Rafael, Rubens.
B/
Música.
a) Teoría de Ia música :
LOPEZ CHAVARRI: Vademécum musical. Valencia, El autor, 20 pts.
RE2MANN:Teoria general de Ia música. Barcelona, Labor.
b) Técnica :
TURINA: Tratado de composición musical. Madrid. Unión Musical.
c) Historia de Ia Música:
DELLA CORTE : Historia de Ia música. Barcelona, Labor.
SOPERA : Historia de Za música (Sinopsis). Para iniciados. Madrid, EPESA,
40 ptS.
SUBTRA : La música : etapas y aspectos. Barcelona, 1949.
SUBTOA: Historia de Ia música Barcelona, Salvat. 2 tomos.
d) Cultura musical:
KURT PAHLEN: Síntesis del wtoer musical. Buenos Aires, Emecé.
C/
Cine.
a) Libros.
1. Historia del cine :
BARDECHE y BRASn^LAC: Histoire du cinema. Paris. 1953. 2 vol.
CLAER, René: Reflexiones sobre el cine. Madrid, Arto!a, 1955.
Universidad Pontificia de Salamanca
44
ORGANIZACIÓN BE UNA BIBLIOTECA PAKROQUIAL MODERNA
247
DEL AMO : Historia universal del cine. Madrid, 1945.
—FERNANDEZ CUENCA: Historia del cine. Madrid, 1948 y ss. Publicados
3 de los 7 vol.
Lo DUCA: Storia del cinema. Milano, 1951.
PASSINETTI y PUCCDíI : Storia del cinema dalle origine a oggi. Roma, 1939.
ZUÑIGA : Una historia del cine. Barcelona, Destino, 1948.
—LUIS GHL,: Luz de Cinema.
2. Cine en general :
ANGEL : El cine. Bilbao, Desclée de Brouwer.
ANGEL y AYPRE: Le cinema et Ie sacré. Paris.
GARCIA ESCUDERO: La historia en cien palabras del cine español y otros
escritos sobre cine. Salamanca, 1954.
PEREZ LOZANO: Un católico va al cine. Barcelona, Plors, 30 pts.
Orientaciones internacionales del cinema. Textos del TV Congreso Católico
Internacional del Cine. Madrid, 1950.
Le cinema dans l'enseignement de l'Eglise. Documentos de Ia Santa Sede y
el Episcopado sobre problemas del cine e informaciones sobre instituciones
católicas de apostolado cinematográfico. Ciudad del Vaticano.
3. Cine y moral :
CIVARDI: Cine y moral. Barcelona, Luis GiIi, 25 pts.
LUDMANN: Cinema, foi et morale. Paris, Ed. du Cerf. 1956, 480 fr.
VIVANCO : Moral y pedagogía del cine. Madrid, Pax, 23 pts.
4. Cine infantil :
GARCIA YAGÜE: Cinc y juventud. Madrid. 1953.
STORK: Le füm récréatif pour spectateurs juvenils. Paris, Unesco.
Stampa, cinema, radio per ragazzi. (C. I. A. C.V Roma, 1952.
CINE OLUB DE OPORTO : O cinema e a criança. Oporto. 1954.
5. Legislación :
VIZCAINO CASAS : Legislación cinematografica y teatral. Madrid. 1954.
bì Películas de 16 mm. Entidades distribuidoras :
CINELANDIA. Paseo de Onésimo Redondo, 32. Madrid. Publica un «Boletin
informativo» mensual y gratuito.
MAGISTER, S. A. Narváez, 22 (Hotel). Madrid.
PAX, Madrid, Calle de Ia Montera, 32.
MISSIONS PAR LE CINEMA. 8, rue Danton, Paris, 5.
CENTRE DE PASTORALE LITURGIQUE. 11. rue Perronet, Neuilly-sur^fine.
Francia.
c) Crítica y censura moral :
—Fichas semanales del Secretariado Central de Espectáculos de Ia Junta
Técnica Nacional de A. C. E. Cuesta de Santo Domingo, 5. Madrid.
Sipe y fichas. Semanal. Zorrilla, 5, Madrid.
d) Revistas de cine.
1. Españolas :
Espectáculo. Revista mensual del Sindicato Nacional del Espectáculo. Madrid. 5 pts. De interés.
Universidad Pontificia de Salamanca
248
JUAN CASTEX ANAYA
45
Otro Cine. Bimensual. Barcelona. 20 pts. Muy interesante, especialmente para
el cine amateur.
—Revista Internacional del Cine. Madrid. Mensual. 25 pts. Publicación de Ia
Oficina Internacional del Cine Católico.
—FUm ideal. Maana, Hermosílla, 20, Suscripción anual : 60 pts. Católica.
Cinema Universitario : Revista del Cine Club de Ia Universidad de Salamanca. De gran interés.
2. Extranjeras.
Francia :
—Revue Internationale du Cinema. Mensual. Publicada por ia Oficina Internacional de Cine Católico. Recomendable.
Revue du Cinema. Paris. Selecta.
CaMer du Cinema. Paris. Interesante.
Radio cinema television. Semanario católico de oyentes y espectadores. 31,
Bd. Latour-Maubourg. Paris. 7. Suscripción anual: 1.000 fr. Interesante.
ItaUa:
—Rivista del Cinematógrafo. Mensual. Publicada por el Centro Católico Cinematográfico. Muy recomendable.
Film Critica. Recomendable.
Blanco e Niero. Prestigio intelectual.
Portugal :
Imagem. Aceptable.
Visor. Revista de los Cine<31ubs. Aceptable.
Vid. Incunat>le, mayo, 1956. «Las revistas de cine», articulo de Tomavistas.
PARTE DUODÉCIMA: REVISTAS
Renunciamos, de momento al menos, a facilitar una relación de revistas españolas.
Y nos reducimos a tratar de revistas extranjeras. La razón es que las primeras, más o
menos, son hasta cierto punto conocidas por el clero español. Las segundas, por el
contrario, son —en Ia mayoría de los casos— completamente desconpcidas.
A/ Extranjeras.
a> Liturgia y Arte litúrgico.
1. Prancia:
-LA MAISON DIEU. Publicación trimestral del Centre de Pastorale liturgique. Paris. Suscripción anual : 1.100 fr. Publica un suplemento práctico :
NOTES DE PASTORALE LITURGIQUE.
Editada por Edit, du Cerf. Bd. Latour-Maubourg, 29. Paris, 7.
-^L'ART SACRE. Mensual. Edit, du Cerf. Paris. (Vid. supra). Suscripción
anual : 1.200 fr.
—FETES ET SAlSONS. Números monográficos de divulgación con numerosas
fotografías. Edit, du Cerf. (Vid. supra). Suscripción anual : 450 fr. Suplemento : MAGES DE LA Vro CHRJtTlKNNE.
Universidad Pontificia de Salamanca
46
ORGANIZACIÓN DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
ART CHKETlEN.
anual : 1.200 fr.
249
Trimestral. Boit Póstale 132-14, Paris, XIV. Suscripción
Consultas a: Centre de Pastoral liturgique. 11, rue Perronet, Neuilly-sur^5eine
(Seine).
2. Bélgica :
—L'ARTISAN ET LES ARTS LITURGIQUES. Publica: Abbaye de SairitAndré, Bruges. Representante en España : Librería Martínez Pérez, Baños
Nuevos, 5, Barcelona.
—PAROISSE ET LITURGIE. Publica Ia Abbaye de Saint-André, Bruges.
Mensual. Con dos suplementos : Nôtre cathechese, Pichier biblique.
LES QUESTIONS LITURGIQUESET PAROISSIALES. Publica Ia Abbaye
de MonW>sar, Louvain.
3. Italia :
RIVISTA LITURGICA, Badia di Pinalpia, Savona. Floja. Mensual.
b) Pastoral en general:
Vid. en el apartado anterior: LA MAISON DIEU, FETES ET SAISONS,
PAROISSE ET LITURGIE, LES QUESTIONS LITURGIQUES ET PAROISSIALES, que tocan temas de pastoral.
1. Prancia :
—L'UNION. Publicación mensual del Centre de l'Union d'Oeuvres Catholiques
de Prance, 31, rue de Fleurus, Paris VI. Suscripción anual : 70 pts. por medio
de Sociedad de Educación Atenas, Calle Mayor, 81, Madrid. Muy completa.
ANIMATEURS DE LA FEDERATION NATIONALE D'ACTION CATHOLIQUE. 12, rue Edmond-Valentin, Paris, 7. Muy flo]a.
CAHIERS DU CLERGE RURAL. 13, rue du Docteur Roux, Paris, 15. Mensual.
—PAROISSE ET MISSION. Bulletin de Ia communauté chrétienne de SaintSeverin. 4, rue des Pretres^t.^everin. Paris, 5. Excelente. Publican también
COMMUNAUTE DE ST.-SEVERIN. Semana!.
FOYERS. Revue de Ia famille ouverte. 86. rue de Gergovie, Paris, 14. Aceptable.
CAHIERS DE PASTORALE FAMILIALE. Igual dirección. Aceptable.
ENSEMBLE y PILOTES. Organos del Centre pastoral des Missions a l'Interieur, (C. P. M. I), 47, rue des Solitaires, Paris. 19. Aceptable.
EN PLEINE VIE. Hoja pnrroauial quincenal de Ia parroquia de Saint-Joseph,
de Nice. Interesante.
2. Bélgica :
—LUMEN VITAE. 184, rue Washington, Bruxelles. En España: P. Zulueta,
Colegio Máximo, Oña (Burgos). Mensual sobre temas monográficos. Suscripción anual: 125 pts. Extraordinaria.
AU SERVICE DU CLERGE RURAL. 81, rue d'Arlou, Bruxelles.
3. Italia :
VITA PASTORALE. Mensual. Publicada por Ia Pía Soc. de S. Pablo. Via
Grottaperfetta, 58, Roma. Floja.
Universidad Pontificia de Salamanca
250
JUAN CASIEX ANAYA
47
c) Sacerdotales.
1. Francia :
L'AMI DU CLERGE. Langres, Hte. Marne. Publica un suplemento de predicación. Semanal. Aceptable.
PRETRE ET APOTRE: Revista mensual de Vie intérieure et d'Apostolat.
5, rue Bayard, Paris, 8. Suscripción anual : 400 fr.
LE RECRUTEMENT SACERDOTALE y VOCATIONS SACERDOTALES ET
RELIGIEUSES, Organos del Centre de Documentation Sacerdotale. 19, rue
de Varenne, Paris, VH.
2. Bélgica :
AU SERViCE DU CLERGE RURAL. 81, rue d'Arlou, Bruxelles. Mensual. Interesante.
REVUE DIOCESAINE DE TOURNAI. Séminaire de Tournai. Muy interesante. Mensual.
3. Italia :
PALESTRA DEL CLERO. Caselte Postale, 135, Rovigo. Y su suplemento MINISTERIUM VERBI. PloJos.
L'AMICO DEL CLERO. Via COstone, 1, Siena.
RIVISTA DEL CLERO ITALIANO. Via Ludovico Necchi, 2, Milano.
SETTIMANA DEL CLERO. Via del Santo, 53, Padova.
Todas ellas flojas.
d) Cuestiones sociales.
1. Francia :
—REVUE DE L'ACTION POPULAIRE. 79, rue de Gentilly, Paris, 13. Publka
un suplemento: CAHIERS D'ACTION RELIGIEUSE ET SOCIALE. Muy interesantes.
MASSBS OUVRIERES. 13, rue Sœur-Rosalie, Paris. Mensual.
2. Italia :
—AGGIORNAMENTI SOCIALI. Piazza S. Fedele, 4, Milano. Muy interesante.
ORIENTAMENTI SOCIALI. Via Agostino Depretis, 86. Roma. Más científica.
e) Miscelánea.
1. Francia:
ECCLESIA, 18-20, rue Saint-Gothard, Paris, 14.
LA FRANCE CATHOLIQUE, y FRANCE-MONDE CATHOLIQUE, 12, nie
Edmond Valentin, Paris, 7.
—LIVRES ET LECTURES. 184, av. de Verdun, fcsy-les-molineaux, Seine.
Suscripci6n anual: 1.300 fr. Publica un suplemento monográfico: CHOIX DE
LIVRES. Muy interesantes.
INFORMATIONS CATHOLIQUES INTERNATIONALES. 163. Bd. Malesherbes, Paris, 7. Quincenal. Suscripción anual : 1.800 fr.
-TKMOIGNAGE UHRETIEN. 48, rue de Fg. Poissonnière, Paris, 9. Quincenal. Suscripción anual : 1.850 fr.
Universidad Pontificia de Salamanca
48
ORGANIZACICMí DE UNA BIBLIOTECA PARROQUIAL MODERNA
251
REVUE DES AUTEURS ET DES LIVRES. 60, av. Wagram, Paris, 17.
LOISIRS JEUNES. 4, av. Sully-Prudhomme, Paris, 7. Critica moral de espectacutos.
BIBLE ET VIE CHRETIENNE. 66, rue Bonaparte, Paris, 6. EXcelente.
LA VIE INTELLECTUELLE y LA VIE SPIRITUELLE. Edit, du Cerf, 29,
Bd. Latour-Maubourg, Paris, 7. Ambas excelentes.
ETUDES. 15, rue Monsieur, Paris, 7. Revista mensual semejante a Razón y
Fe. Editada por los PP. Jesuítas.
ESPRIT. 27, rue Jacob, Paris, 6. Mensual. Literatura y politica. De tendencia liberal.
VIN NOUVEAU. 52, Rue Saint-Dominique. Paris, 7. Revista mensual de universitarios católicos. Suscripción anual : 600 fr. Aceptable.
LA VIE CATHOLIQUE ILLUSTRE. Revista gráfica popular. PubUca un suplemento: CAHIERS DE LA VIE CATHOLIQUE ILLUSTRE, excelente. 163,
Bd. Malesherbes. Paris. 17.
RESURRECTION (Revue de doctrine et d'actualité chrétiennes). Trimestral.
3, rue Oarancière. Paris. 6. Suscripción anual : 1.260 fr. Números casi monográficos. Excelente.
CHRISTUS (Cahiers spirituelsX Trimestral. 15, rue Monsieur, Paris, 7. Suscripción anual : 900 fr.
FAMILIAL DIGEST. 31, rue de Fleurus. Paris, 6. Mensual. Bien presentado.
LE PELERIN. Semanario familiar católico. 5, rue Bayard, Paris, 8. Suscripcíón
anual: 1.150 fr. L·iteresante en su género.
LA DOCUMENTATION CATHOLIQUE. Quincenal. 5, rue Bayard, Paris, 8.
Suscripción anual: 1.300 fr. Documentos de Ia Jerarquía.
LE SAVIEZ-VOUS?, COURRIER CATHOLIQUE DE L'INFORMATION
y
NOTRE COURRIER. Publicadas por Ia Centrale Technique d'Information
Catholique et Messageries Populaires. 12. rue Edmond-Valentin, Paris, 7.
NOS SPECTACLES. Publicación de Ia Federation Catholique du Theatre Amateur Français, 55, rue Vaugirard, Paris, 6. Excelentes fichas analíticas. Suscripción anual : 600 fr.
BERCEAUX. Revista de los «Jeunes Foyers». Magazin mensual católico. 38. rue
Franklin, Lyon.
BONHEUR. Revista mensual familiar. 17. rue Viete. Paris, 17.
JEUNES FORCES RURALES. Organo bimensual de Ia Juventud Agrícola Católica. 95, rue Vaugirard, Paris, 6. Para jóvenes de 17 a 25 años. Publica también J. F. R. JUNIORS, para adolescentes campesinos de 13 a 17 años.
CHRISTIANNE. Magazin de Ia Jeune fille moderne. Mensual. Bien presentada.
Dirigida sobre todo a las estudiantes católicas. Reportajes, cultura general.
19, rue Dareau, Paris, 14.
EAUX VIVES. Revista mensual dirigida a las jóvenes de ambientes católicos cultos. Arte, cuestiones sociales y actuales. 8, rue Francois-I, Paris, 8.
JEUNESSE NOUVELLE. Revista trimestral de Ia Federación Mundial de
las Juventudes Femeninas católicas. Interesante. Edición francesa : 50, rue de
Lodi, Marseille (B.-du-RhA
Publicaciones de Ia ACTION CATHOLIQUE GENERAL FEMININE francesa,
98, rue de l'tIniversité. Paris. 7. Entre ellas, las más interesantes :
NOTES BIBLIOGRAPHIDKS, mensual, y su suplemento CULTURE ET
BlBLIOTHEQUE.
L'ECHO DES FRANÇAISES. Mensual, para Ia masa. Suscripción anual :
240 francos. Bien confeccionado.
FEUILLETS D'EDUCATION. Mensual. Publicadas por el Service d'Education familial de Ia A. C. G. F. Suscripción anual : 350 fr. Interesante.
PAGES D'AMITIE. Revista mensual gráfica de propaganda. Muy bien
presentada. Buena revista femenina. Suscripción anual : 300 fr.
NOTES D'ENTR'-AIDE. Revteta bimensual de información social católica. Suscripción anual : 240 fr. Interesante.
Universidad Pontificia de Salamanca
252
JUAN CASTEX ANAYA
49
TRAVAILLONS. Revista mensual para las militantes. Suscripción anual :
300 fr. Floja.
COURRIER DES AUMONIERS. Bevista trimestral para los consiliarios.
Muy práctica. Suscripción anual : iOO fr.
2. Bélgica
SANCTIFIER. Abbaye de Saint-André. Bruges.
LA REVUE NOUVELLE. 5, square de Ia Residence, Bruxelles. Mensual. Muy
buena.
NOUVELLE REVUE THEOLOGIQUE. 28, rue des Soeurs Noires, Tournai.
Mensual. Excelente.
3. ItaUa
TABOR. Revista de espiritualidad seglar. Via Conciliazione, 10. Roma. Mensual. Suscripción anual : 3.000 liras. Aceptable.
CHARITAS. Presso Rosminiani. Domossola, Novara.
LA CIVILTA CATHOLICA. Via Ripetta, 246. Roma.
PERFlCE MUNUS. Via Fabro, 2. Torino.
LA ROCCA (Pro civitate christiana) Assisi, Perugia.
SINTESI. Via 8. Antonio, Milano Digest. Mensual.
PERIÓDICA. Piazza della Pilotta. Roma.
VITA E PENSIERO. Piazza S. Ambrogio, 9. Milano. Interesante.
ORJZZONTI. Revista gráfica popular. Via Alessandro Severo, 56. Roma. Excelente en su género.
4. Otros pafees:
MARIE. Publicación mariana Nicolet (Quebec) Canadá. Suscripción en España : Buen Suceso, 22, Madrid. Al año : 125 pts. Extraordinaria. Publica interesantes suplementosLO MEJOR DEL CATHOLIC DIGEST. 300, Park Ave.. New-York, 22 (N. Y.)
U. S. A. En lengua castellana.
BROTERIA. Rua A. Taborda, 14. Lisboa. Portugal.
REVISTA DE TEOLOGIA ARGENTINA. La Plata. Trimestral. Excelente presentación y contenido. Suscripciones en España : Herder, Barcelona Año :
70 pts.
Universidad Pontificia de Salamanca
CONSPECTUS BIBLIOGRAPHICI
LA LÓGICA ANTIGUA Y MEDIEVAL A LA LUZ
DE LA LOGÍSTICA
(Indicaciones bibliográficas y doctrinales acerca de un modo nuevo de interpretar Ia
historia de Ia lógica)
por VICENTE MUÑOZ, O. de M.
INTRODUCCIÓN
Un buen número de autores se dedica hoy a hacer Ia historia de Ia lógica antigua
comparándola punto por punto con Ia lógica matemática. Este hecho ha cambiado el
panorama de Ia historia de Ia lógica, y ha traído como consecuencia un gran aprecio
hacia k> tradicional.
Hace unos años eso sería inconcebible: las dos lógicas se ignoraban mutuamente y
se combatían ásperamente. Desde 1930 han cambiado las cosas radicalmente: hoy los
partidarios de Ia lógica aristotélica y los seguidores de Ia logística empiezan a colaborar considerando Ia historia de Ia lógica como un patrimonio común.
Los dos grandes iniciadores de este movimiento, que implica una interpretación de
Io antiguo a Ia luz de Io nuevo son JUAN LuKASiEwicz y ENRiQUE SCHOLz. LUKASiEwicz en
una serie de trabajos acerca de Ia lógica de los estoicos, acerca de Ia lógica de las proposiciones, sobre Ia silogística de Aristóteles, presenta con un vestido modemo a Ia
lógica antigua *. H. ScHOtz con sus trabajos hace algo parecido, demostrando que los
griegos poseían una axiomática adecuada a Ia ciencia de su tiempo, y en su historia de
Ia lógica aparecía una visión nueva de Ia esta disciplina 2.
Ambos autores han tenido continuadores y discípulos. Los resultados son altamente
satisfactorios.
De este conjunto de estudios vamos a ofrecer las conclusiones más interesantes, ofreciendo una visión panorámica de Ia nueva problemática y de su bibliografía. Trataremos
sucesivamente los temas siguientes : I.—Problemas generales de Ia historia de Ia lógica
1. Jan, LUKASiEwicz, publica en revistas polacas los siguientes trabajos: Acerca de
Ui lógica estoica (1927). Acerca de Za silogística aristotélica (1939). Para Ia historia de Ia
tógtca de las proposiciones en «Erkenntnis», que se publica en traducción alemana del
polaco 5, 1935^5, pp. 111-131. LuKAsiEwicz con sus numerosos trabajos es el gran iniciador y orientador de estos estudios y el principal representante de Ia escuela polaca
de lógica. Cf. M. SA>CHEz MAzAs, Las recientes investigaciones de historia de Ia lógica
antigua: Ia escuela de Lukasiewícz, en «Theoria» (Madrid), 7r8, 1954, p. 177-180;
G. VACCARníO, La scuola polacca di togtea, en «Sigma», 2, 1946, p. 527-546; y sobre todo
a Z. jow>AN, The development oí mathematical logic and of logical positivism in Poland
betwen the two wars, Oxford, 1945, Cf. también, FERRAiER MoRA, Dos obras maestras
de historia de Ia lógica, en «Notas Est. Filosóficos» (Mendoza-Argentina) 4, 1953, 145-158
(se refiere & HncAsnwicz y BocHENSKi), K. DuRR, Moderne historische Forschung im
Gebiet der antiken Logik, en «Studia Philosophica» (Basilea) 13, 1953, p. 72-78; B. SOBociNSKi, In memoriam Jan Lukasiewicz, en «Philosophical Studies», 6, 1956, p. 3-50.
2. ScHOLZ, Die Axiomatik der alten, en «Blätter für deutsche Philosophé», 4,
1930-31, p. 259-278 ; D). Geschichte der Logik, Bertm, 1931. El profesor ScHOLZ, jefe de Ia
que algunos Uaman escuela de Münster donde aun enseña, filósofo, teólogo y logista,
tiene para nosotros un interés especial; su producción lógtea es muy abundante y en
su ideología está muy cerca de nosotros,
Universidad Pontificia de Salamanca
504
VICENTE MtTÑOZ, O. DE M.
2
considerada como un todo relacionado desde Aristóteles hasta Ia moderna logística.
ÏÏ.—La lógica de Aristóteles, m,—La escuela megárico^stoica. IV.—La lógica escolástica medieval, v.—La lógica «clásica».
Debido a Ia amplitud del tema, a Ia numerosa bibliografía y al espacio de que disponemos, establezco las siguientes limitaciones: a) cronológica: me concreto a los
trabajos aparecidos desde 1945, fecha de Ia terminación de Ia segunda guerra mundial.
8alvo, pues, Ia necesidad de explicar Ia continuidad de alguna investigación me ciño ai
período 1945-1956 ; b) doctrinal : trataré solamente el tema de Ia visión de Ia lógica tradicional como resultado de & apUcaclón a Ia investigación de los métodos de Ia lógica matemática *.
I.—EI problema de to Ustoria de te, lógica, en general:
Los temas principales que presenta Ia bibliografía actual sobre este primer punto
son: 1) Existencia de Ia historia de Ia lógica; 2) Unidad de Ia razón humana, absolutismo o relativismo de Ia lógica ; 3) Relación de continuidad entre Ia lógica filosófica y
Ia lógica matemática; 4) Interpretabilidad de Ia lógica antigua a Ia luz de Ia nueva.
Todos estos problemas están Intimamente ligados y sólo para mayor claridad los
proponemos separadamente.
En cuanto al primer punto podemos decir que Ia afirmación pontifical de KANï
en Ia Critica de Ia razón pura de que Ia lógica no había progresado nada desde Aristóteles y que de k, cabeza del Estagirita había salido perfecta y definitiva equivale a un
decreto negando Ia historia de nuestra disciplina 4.
La gran obra de CARLOS PRANTL, Historia de Ia lógica en Occidente es paradógicamente una verdadera negación de Ia historia de Ia misma. Se propone en efecto
demostrar documentalmente Ia veracidad del juicio de KANT, convencido de que el
único lógico que ha existido es ARISTÓTELES; Ia obra está ademas escrita con Ia incomprensión absoluta y con el odio más rastrero contra los estoicos, los megáricos y los
escolásticos ".
Los juicios de PRANiL aceptados durante muchos años sin Ia menor crítica han
hecho mucho daño y han producido mucha confusión. La verdadera historia de Ia
lógica se hace posible con Ia superación crítica de los prejuicios de su autor. Esa obra
tan monumental estaba radicalmente desenfocada; además desconoció Ia logística y el
precioso instrumento que suministra para valorizar toda Ui lógica anterior.
Tenemos posibilidad de hacer historia de Ia lógica al considerar todas las tenden3. Una bibliografía general y completa de Ia lógica hasta 1936 se publicó, como es
sabido, en el 1/4, 1936 en «The Journal of symbolic logic» por A. CHURCH, en los años
sucesivos van apareciendo regularmente los complementos ; una selección de bibliografía
general en BETH, E, W. Symbolische Logik und, Grundlegung der exakten Wissenschaften,
1948, Berna, 194« El tema lógico está hoy de moda en las principales revistas. Una
bibliografía completa y actual en BocHENSKi, I. M. Fórmale Logik, 1956, Freiburg/München, p. 535^05. Véase igualmente los elencos bibliográficos ordenados por materias en
Ia «Bevue philosophique de Louvain», y las recensiones tan interesantes del «Bulletin
thomiste» de los padres dominicos de Le Saulchoir. En España se dedica a estos temas
Ia revista «Theoria» (Madrid) desde 1952.
4. KANT, Crítica de Ia razón pura, 2.» ed., p. VIH; BocHENSKi, Fórmale Logtic, p. 8.
5. Carlos, PRANiL, Getchichte der Logik im Abendlande, 1.» ed. Leipzig, 1855-70,
2. ed. 1927, Ibid., 3.a ed., acaba de aparecer en Oraz-Austria, 1955 : todas son reproducciones fotomecánicas de Ia edición de 1855. Es una historia muy extensa y muy
documentada; hoy naturalmente muy atrasada debido al auge de Ia literatura lógica
desde 1855. Sus juicios y su orientación fundamental son erróneos ; pero sigue siendo
de utilidad debido a Ia enorme cantidad de textos de primera mano que utiliza. La reciente edición vuelve a ponerla de actualidad : tiene 4 volúmenes en tres tomos :
I vol. XŒI + 733 p., H vol. VIII + 403 p., HI vol. VHI + 426 p., TV" vol. VHI + 305 p.
Como es natural, no pudo tener en cuenta Ia logística, ni las nuevas interpretaciones;
es un gran culpable del desprecio de Ia lógica escolástica de principios de siglo.
1
Universidad Pontificia de Salamanca
3
CONSPECTUS BlBLIOGRAPHICI
505
cias y escuelas como un todo, al menos como una problemática que constituye cierta
unidad, que nos permite hablar de un progreso por Ia comparación de diversas soluciones. Hasta hace poco no era frecuente presentar Ia historia de Ia lógica como algo
continuo s.a.
En este sentido acaba de aparecer una obra extraordinaria de síntesis y que abarca
toda Ia lógica desde un punto de vista histórico y sistemático: es el excelente volumen
de I. M. BocHENSKi, Fórmale Logik, 1956 6. Es un trabajo fundamental que recoge todo
Io anterior y que supone en el fondo Ia unidad de esa disciplina en sus diferentes manifestaciones y Ia unidad específica de Ia razón que en épocas y geografías muy distantes plantea y resuelve de modo parecido idénticos problemas '.
Ya en 1951, en otro libro Ancíent formal logic, Amsterdam, sacaba el mismo autor
una grave conclusión filosófica esencialmente antihistoricista : Ia unidad del entendimiento humano a Io largo de todo su desarrollo progresivo ; los principios y leyes
del pensar formal son esencialmente idénticos en toda Ia historia *.
Diametralmente opuesta a esta concepción se ha publicado un libro con una mentalidad profundamente relativista. Me refiero al notaWe escrito de Luis RouoiER, Traite
de Ia connaissance, París 1955, Gauthiers-Villars : esta obra, llevando a extremismos
Ia teoría en boga acerca de Ia matemática y sistemas formales como algo hipotéticodeductivo, admite un relativismo absoluto *.
Su actitud se explica muy bien si consideramos Ia trayectoria científica de su
autor ; sobre todo es un libro que se aprovecha de las tendencias modernas : indeterminismo de Ia fisica, aparición de las lógicas polivalentes, multiplicidad de sistemas
axiomáticos, etc.
Todo ello tiene sin embargo su explicación como nota BocHENSKi en su opúsculo
Die Zeitgenossische Denkmethoden, München, 1954, p. 87, 138, sin que sea necesario
admitir un relativismo tan extremado. Las otras dos obras citadas de este último escritor son una refutación «a posteriori» de Rougier °.a.
5a. Cf. ß. M, BocHENSKi, Notiones historiae logicae formalis, en «Angelicum» 13,
1936,p. 109-123; Id. L'etat et les besoins de l'histoire de Ut U>gique iormelle, en «Actes du
X Oongrès Intern, de Philos.», Amsterdam 1949, p. 1062-1064. V también Manley THOMSON,
Logic, philosophy and history, en «Bev. de Métaphysique et Morale», 1954, p. 79-104.
6. L. M. BocHENSKi, Formale LogiK, Freiburg/München, 1956, XV + 640 p. en Ia
colección Orbis Academicus. Es Ia mejor exposición de conjunto, muy documentada,
recoge prácticamente todo Io nuevo, revaloriza en alto grado todo Io tradicional, en
especial Ia Edad Media, a Ia que dedica grandes elogios, bibliografía al dla. Parte de
las ideas de LuKASiEWicz<. La interpretación de BocHENSKi de Ia historia de Ia lógica
supone algunas tesis de Ia filosofía tradicional.
7. La unidad de Ia lógica es sobre todo de su problema,tica. Entre los temas cjue
han preocupado a los lógicos de todos los tiempos y de todas las tendencias enumera
BocHENSKi los siguientes : el problema de Ia implicación, el de las antinomias semánticas, Ia lógica modal, Ia cuantificación.
La identidad de problemas y Io parecido de las soluciones en sig!os muy distantes
y en muy diferentes áreas geográficas —argumenta Bochenski—, suponen que debajo
hay Ia misma razón, fundamentalmente igual para todos, n>id. p. 17-19. Cf. infra Ia
nota 11.
8. I. M. BocHENSKi, Ancient Formal Logic, Amsterdam 1951, VI + 122 p. Es una
visión de conjunto de Ia antigüedad hasta Boecio. Cf. A. C. LLOYD, discussimi : Ancient
formal logik, en «The philosophical quaterly», 5, 1955, p. 175-178.
9. Acerca de Ì& obra de BouoiER puede verse Ia elogiosa recensión que hace «Etudes
philosophiques», 11, 1956, p. 15-19 ; y Ia severa crítica publicada en «Archives de Philosophie» 19, 1956, p. 144-147.
9*. Por ser de tanta actualidad resumo las observaciones de BocHENSKi acerca
del relativismo de Ia lógica : 1) Los llamados sistemas heterodoxos de lógica (los polivalentes) son empleados solamente en aquellos campos del saber en que probablemente
los signos tienen solamente sentido operacional. Donde Ia ciencia opera con signos dotados de sentido eidètico, Io hace siempre sirviéndose de Ia lógica clásica.
2) Las reglas metalingüísticas usadas en los heterodoxos son «clásicas» por completo. AsI por ej., aunque Ia lógica plurivalente de LxncAsiEwicz no admite el «tertium
Universidad Pontificia de Salamanca
508
VlCENTE MufiOZ, O. DE M.
4
Un desarrollo de Us doctrinas de Rougler ha aparecido notablemente enriquecido
en Ia Argentina, realizado con gran aparato científico por Ia escuela de Raymundo ParcLo: de ello se han ocupado extensamente desde un punto de vista tradicional algunas
revistas importantes 10.
La unidad del «logos», de Ia lógica y de su problemática fundamental no es ningún
postulado apriorfc1,ico, sino algo que se comprueba documentalmente meditando Ia
historia ".
Esa tesis nos lleva por ta mano a Ia consideración del otro prob!ema de Ia relación
de continuidad entre Ia lógica antigua y Ia logística. Es curiosa en esa Unea Ia posición
de H. B. VEATCH, que acaba de publicar en los Estados Unidos una obra que deflende
una posición radical : lógica escolástica y logística son incompatibles.
La postura de VEAicH se ha hecho célebre y Ia ha defendido en diferentes artículos, publicados en las más importantes revistas norteamericanas que cristalizaron en
la admirable obra Intentlonal Logic, 1952 12.
Uno de los principales méritos del movimiento literario encabezado por Veatch es
Ia revalorización y presentación modernizada de Ia obra lógica de JUAN DE SANxo TOMis,
tan rica y tan olvidada I2*. Ha hecho una confrontación de cada una de las tesis principales de ambas lógicas, que es al mismo tiempo que una exposición original de Ia
lógica tomista, una refutación arriesgada de Ia logística y una valiente defensa de Ia
lógica intencional y realista ".
non datur», supone en el plano metalingüístico que a todo enunciado Ie corresponde un
determinado valor o no, y que no se da una tercera posibilidad. Hay sistemas en los
que no vale el principio de contradicción, pero esos mismos sistemas deben estar construidos libres de contradicción; en todo sistema lógico una de las principales tareas es
demostrar Ia ncKX>ntradiccion.
3) En Ui mayoría de los casos en que se dan sistemas lógicos aparentemente contradictorios, o no hay interpretación para uno de ellos o los signos empleados no tienen
el mismo sentido en un caso y en otro. Así por ej. el signo de Ia negación en Ia lógica
intuick>nista tiene sentido distinto al que tiene en el sistema de los «Principia Mathematica».
4> Por otra parte, en estos sistemas se trata a menudo de determinadas zonas del
campo total de las leyes lógicas. Puede suceder que baste una zona y por Io tanto s«
emplee una lógica parcial.
Y añade Bochenski : «La creencia intuitiva de los científicos en Ia vaUdez absoluta de las leyes lógicas no está amenazada de manera alguna por Ia evolución reciente.
BocHENSKi, Los métodos actuales del pensamiento, p. 162-163 (traduc. española de
R. DROTis BALDBicH, Rialp, Madrid, 1957).
10. Raymundo, PARoo, Ensayo sobre ios integrantes racionales, Sociedad Argentina
de Filosofía, Buenos Aires, 1949. Se trata de Ia labor de un grupo de trabajadores bajo
Ia dirección de PARoo y que desde 1949 ha publicado toda una serie de opúsculos, aun
no terminada. Todo gira en torno a un problema básico: el carácter evolutivo de Ia
raz6n.
En España se han ocupado detenidamente de este movimiento, A. ROLDuÍN, La filosofia de las ciencias en Argentina, «Pensamiento» 9, 1953, p. 355-368; ARws, Sobre 01
carátcter evolutivo de Ia razón, en «Estudios Filosóficos» (Caldas de Besaya) 5, 1956,
p. 329-365.
11. BocHENSKi, Ancient Formal Logic, p. 9-13; Fórmale Logik, p. 19. Cf. supra nota 7.
12 Henry Babcock, VEAxcH, Intentional logic, a logic based on ph,uosophteal realism, New Haven, YaIe University Press, 1952, XX + 440 p.
12» Una muestra concreta es Ia traducción al inglés de una parte de Ia Ars logica.
Cf. «The New Scholasticism» 23, 1949, p. 395^13. La traducción ha sido hecha por
J. J. GLANViLiE, G. DONALD HoLLENHORST Yves R. SiMON, The material logic of John of
St. Tomas: Basic treatises, Chicago, University Press 1955, 34 + 638 p.
13. Las ideas de VEATCH tienen para los escolásticos el máximo interés y en torno
a eUas se ha formado un verdadero movimiento literario que ha contribuido no poco a
esclarecer Ia naturaleza de Ia lógica escolástica. He aqul un resumen de las publicaciones de mayor interés.
Henry Babcock VEAicH, Concerning the ontological status of logical forms, en «The
Review of Metaphysic» 2, 1948, p. 40^4; ID. In defense of the syllogism. «The modern
Universidad Pontificia de Salamanca
J
5
CONSPECTUS BtBLIOGRAPHICI
507
De las muchas críticas que se han hecho a Veatch —aunque reconociendo todos
su honradez y su falta de pereza mental—, quiero recordar una fundamental que afectaría a todo el )ibro: confunde e identifica signo formal =ens rationis =secunda
intentio. De ahí se derivaría, como nota GiANvnxE, el continuo meterse de Ia lógica
en cuestiones metafísicas, esa mezcla de orden lógico y ontológico, que parece ser el
punto crucial de su argumentación 14 Notemos sin embargo que el problema de Ia
unión entre lógica y metafísica es uno de los caballos de batalla al interpretar el aristotelismo y ta escolástica, como veremos al tratar de esos temas en particular: ¿es
concebible Ia lógica tradicional sin una relación esencial a un objeto? ls.
Pero esa posición extrema está lejos de ser común. No se pueden separar las dos
lógicas, están relacionadas y hay que suponer un progreso en los modernos respecto
a los antiguos ".
schoolman», 27, 1950, p. 184-202; Io. Aristotelian anã mathematical logic, en «The Thomlst», 13, 1950. p 50-96; 'lD. Basic confusions in current notions of propositional calculi, n>id. 14, 1951, p. 238-258; In. Formalism and/ or intentionality in Logic, «Philosophical and Phenomenoloaical Research», 11, 1951, p. 34fi^364 (el título de este trabajo
ptaitea el problema de VEATCH en toda su crudeza y generalidad : ¿son compatibles el
formalismo y Ia intencionalidad de Ia lógica?) ; To. Intentional logic, a logic based on
philosophical realism, New Haven-Yale University Press, 1952, 440 p. (libro altamente
recomendable para todo el que se interese por estos problemas; es un verdadero curso
de lógica escolástica, inspirada en juAN DE SANTO TOMÀs, va dirigido especialmente a
los que desconocen Ia filosofía derivada del aristotelismo; Ia lógica tradicional está fundada sobre Ia intencionalidad y el realismo, Ia lógica matemática en cambio niega Ia
Intencionalidad); In. Reafirmation of intentionality: a rejoinder to Monsignor Doyle,
«The new scholasticism», 28, 1954, p, 253-272. Este artículo es una contestación al de
J. J. DOYLE, Material implication and intentionality, Ibid. 28, 1954, p. 272-285 ; DoYLE, JoAn
of Sl. Thomas and mathematical logic, tt>id. 27, 1953, p. 3-38. Los tres últimos artículos
son una discusión a propósito de Ia implicación material y formal en relación con Ia
intencionalidad.
Irving M. Con, The intentionality of formal logic, en «Philosoph, and Phenomenological Research», 11, 1951, p. 348-365 (es una crítica radical de Ia posición fundamental de
VEATCH) ; Vicente MtrÑoz, Lógica escolástica y lógica moderna o formalizada, en «Estudios» (Madrid), 12, 1956, p. 114-124 (expone las ideas fundamentales de VEATCH a las que
Opone algunos reparos críticos) ; GuEHARD DES LAOiuERs, en «Bulletin Thomiste», 9 1,
1954-1956, p. 263-273, presenta Ia recensión y el punto de vista de un tomista ante Ia
presente controversia con gran aprecio para Ia obra de VEAicH) ; R. M. MARTiN,
H. B. VEATCH: Intentional logic, a logic based on philosophical realism, en «Philosophic.
and phenomenological Research», 14, 1954, p. 253-255; J. A. OESTERLE, H. B. VEATCH:
Intentional logic, en «The Thomist», 16, 1953, p. 413^25; R. BLANCHE, recensión interesante en «Revue philosophique» 145, 1955. p. 477-480; B. VON FREYiAG-LöRJNGHOFF, en
«Zeitschr. für philosophische Forschung», 7, 1953, p. 292-295. Tales son algunos de los
comentarios que ha merecido. Podemos, a guisa de conclusión, añadir estas observaciones : 1) el simbolismo matemático no niega Ia intencionalidad de los signos ; Ie basta
con hacer abstracción de Ia misma ; y aún ni esto es necesario, es suficiente con hacer
abstracción de una intencionalidad y un orden a un objeto determinado, pero qUeda
Ia relación que ha de determinarse mediante una interpretación ; 21 Ia misma crítica que
al método logístico habría que hacerla a Ia matemática, y al menos en ciertas esferas de
Ia realidad no hay quien pueda negar su eficacia. 3) La mayoría de los logísticos en Ja
actualidad tienden a independizarse de las discusiones y presupuestos filosóficos, rechazando Ia vinculación a una escuela determinada. 4) Es también claro que muchos procesos del pensamiento encuentran, por Io menos, gran dificultad para ser expresados en
el esquema clásico de Ia proposición predicativa.
14. J. GiANVnxE, The confrontation of k>gics, en «The New Scholasticism», 248, 1954,
p. 187-198. Es un resumen penetrante de las tendencias actuales de Ia lógica. Se ocupa
de BOCHENSKI, BOEHNER, DOPP, LUKASIEWICZ<, VEATCH.
15. V. por ej. el problema aplicado a Ia lógica aristotélica en C. A ViANO, La lógica
di Aristotete, Turln, 1955, p. 5-14. V. Ia nota 21.
16. Las posiciones extremas por parte de cualquiera de los dos bandos estár. hoy
superadas: Io mismo una posición logista que niegue valor a Ia lógica tradicional, que
Universidad Pontificia de Salamanca
508
VlCENTE MUfiOZ, O. DE M.
8
En cuanto a Ia explicación de esa continuidad y de su conexión hay muchas opiniones; vamos a recordar brevemente algunas.
La lógica antigua y Ia moderna son diferentes ; responden también a dos ideales
científicos diferentes; pero no se contradicen y se completan. TaI es Ia posición por
ej. del hermoso tratado de JosÉ DOPP, Leçons de logique formelle, 3 vols. Louvain, 1950>:
Ia lógica antigua es una disciplina filosófica, Ia moderna una disciplina positiva y
cientifica ".
La logica antigua o filosófica —que Dopp expone en el primer volumen de una
manera verdaderamente clara y original— ha desarrollado sistemáticamente una lógica del juicio analizado como juicio de predicación; los modernos han analizado otras
muchas relaciones, y en ese sentido hay un progreso respecto de Ia lógica tradicional.
La predicación es Ia relación fundamental y de ahí resulta Ia pervivencia de Ia lógica
escolástica que ha desarrollado ese aspecto básico "a.
EI profesor PEYS relaciona igualmente las dos lógicas y las distingue desde el
punto de vista de Ia formalización ; Ia lógica nueva es Ia lógica formalizada ; Ia lógica
antigua y medieval es una lógica sin formalizar o muy imperfectamente formalizada ".
Los dos profesores de Ia Universidad Católica de Lovaina, han trabajado también
en Ia elaboración de varios problemas que ayudan a precisar las relaciones entre ambas
lógicas 19.
TJna opinión semejante a Ia de Dopp es Ia del P. HoENEN, eminente profesor de Ia
universidad Gregoriana de Roma: los escolásticos han analizado algunas relaciones
en el Juicio, pero queda margen para que otros aspectos de Ia relación entre sujeto y
predicado puedan ser legítimamente tratados por Ia logística !0.
GARCíA BACA y GREENWOOD explican toda Ia logística como el desarrollo de un germen aristotélico que estarla contenido en Ia forma apofàntica S es P. Greenwood dice
Ia posición de algún escolástico que niegue valor a Ia logística. Cf. G. ISAYE, La loc/iyue
scolastique devant ses recents adversaires, en «Bijdragen» (Nimega) 1952, p. l-3o. Entre
las actitudes extremistas —contra Ia logística— puede contarse te de Carmelo OriAViANO, Giuaizio intorno alla logistica, «Sophia», 24, 1956, p. 3-28; B>., Lógica, matemática,
poesia, n>id. 25, 1957, p. 3-32. El primero de estos dos artículos mereció una refutación
por parte de Bruno BusuLiNi, en «Memorie deU'Accademia Patavina di Scienze, Lettere
ed Arti», 68, 1955-1956, al que contesta OiiAviANO en el segundo artfculo. En esta controversia se hacen observaciones importantes. Las principales ideas de OriAviANO son :
el desarrollo extraordinario de Ia lógica matemática es solamente aparente si atendemos a Ia realidad, que es Ia base de Ia ciencia; los dos aspectos clásicos de cuantidad
y cualidad hay que superarlos y eliminar esa dualidad; no hay más modos legítimos
de razonar que los 19 modos válidos del silogismo; el único esquema válido de expresión del pensamiento es el de Ia proposición predicativa, etc.).
17. Trata también Ia misma cuestión desde un punto de vista teórico en «RevUe
des Questions scientifiques» 10, 1949, p. 361-407, con el título L'objet et les méthodes de Ia
logique.
17». Cf. Dopp, Leçons de logique iormelle, Lovaina, 3 vols. 1950. V. Ia recensión de
«Bulletin Thomiste», 8, 1947-1953, p. 380s.
18. R, FEYS, De Ontwickkeling van het logisch denken. Antwerpen 1949, 220 p. Es
una exposición histórica. El primer capítulo Io dedica a Ia lógica clásica no formalizada,
19. B. PEYS, L'abstraction en logique formalisée, en «Proceedings of the tenth intern.
Congress of Phil.», Absterdam, 1949, p. 731-734; J. Dopp, La notion d'existence dans Ia
logique moderne, Md. p. 735-739.
20. Pedro, HoENEN, La théorie du jugement d'après St. Thomas d'Aquin, Roma,
Univ. Gregoriana, 1946, p. 141-126; Io., La structure du système des syllogismes classiques, en «Gregorianum» 28, 1947, p. 7^>4. Vicente, MuSoz expone y amplía un punto di
vista parecido en, La lógica de Ia inherencia y Ia lógica de Ia relación en «Senderos»
(Chile) 4, 1952, p 4-10. A. SESMAi, Perfectibilité de Ia logique formelle classique, en
«Recherches de Philosophie», 1, 1955, p. 153-190 (trata entre otros los temas : Ia definición, juicio, proposición, sistemas de proposiciones e inferencias, silogismos, etc.), TJ>., Logique, col. 1, Les definitions, les jugements, vol. 2, Les raisonnements, la logistique, París,
Hermann et CIe. 1950-1951.
Universidad Pontificia de Salamanca
?
CÒNSPECTUS BlBLIÓGRAPBlCI
509
textualmente: «los cuatro cálculos principales de Ia lógica simbóUca no son sino desarrollo de los aspectos particulares de ta. forma S es P» 2l .
La tesis de García Baca es más compleja y se basa en to filosofía de Husserl, y Ia
presenta ya de modo completo en Ia Introducción a Ia lógica moderna de 1936; ahora
en Ia revista argentina «Episteme» ha vuelto al mismo tema con nuevos puntos de
vista '".
Una opinión particularmente relevante es Ia de H, B. CuRRY: se interesa por
problemas filosóficos y aun habla de Ia aceptabilidad filosófica de cada sistema formal;
pero declara que tanto Ia matemática como Ia logística —que en el fondo son Ia misma
cosa— son neutrales en filosofía. Ambas admiten Ia interpretación que corresponda a
cualquier escuela filosófica. La filosofía y Ia lógica filosófica pertenecen a un nivel
intuitivo, un grado inferior de abstracción en relación con los sistemas formales objeto
de Ia matemática y de Ia logística, Pero Curry admite Ia validez y utilidad de Ia lógica
tradicional que puede recibir varias interpretaciones reflejas ". V
Un gran número de investigadores pertenecientes a las dos lógicas tienden a hacer
ver que Ia laguna y contraposición entre ellas se debe a ta estrechez de miras de sus
cultivadores y a Ia falta de un estudio comparativo entre ambas. Más que precisiones
sobre Ia naturaleza de una y otra lógica tratan de fomentar Ia colaboración convencidos de Ia continuidad del pensamiento humano, en espera de que llegue Ia deseada
y precisa delimitación cuando poseamos monografías suficientes acerca de puntos particulares, Io q*e permitirá, una síntesis completa.
Un libro y una aportación en ese sentido es el del P. CLARK, Conventional logic
and Modern Logif, a prelude to transition, Woodstock, 1952. Es opúsculo de tanta mayor significación cuanto que está escrito en el seminario de Ia Universidad de Harvard
y en colaboración con W. V. QuiNE, que prologa el libro ". Quine es uno de los mejores logistas de Ia actuaUdad, de tendencia nominalista, aunque piensa que Ia interpretación nominalista es independiente de Ia logística.
Existe pues hoy una gran tendencia a Ia colaboración mutua, tanto por parte de
los investigadores salidos del campo escolástico como por ej. BocHENSKi, ivo THOMAS,
BQEHNER, Ia nueva escolástica norteamericana, que tratan de interpretar Ia lógica antigua a Ia luz de Ia nueva, como por parte de los elementos venidos del campo matemático. Así vemos a colecciones como Ia «Studies in Logic and Foundamentations of
Mathematics» de Amsterdam, dirigida por Brouwer, Beth y Heyting que meten en sus
publicaciones trabajos sobre lógica antigua ".
21. Thomas, GREENWooo, Les fondements de Ia logique simbolique, 2 vota. París,
1938, p. 76-78 del vol. 2; DK, The Metaphysical Ground of logical Operations en «The
New Scholasticism» 15, 1942, p. 150-166; Io., The Unity of logic, en «The Thomist» 8,
1945, p. 457^70. Cf-. Ia recensión en «Bulletin Thomiste» 7, 1943-1946, n. 388.
22. David, GARciA BACA, Introducción a Ia lógica moderna, Colecc. Labor, 1936,
p. 9ss; Dx, Ensayo de una interpretación Mstórico-vital de Ia lógica en «Episteme» 1,
1949-51, p. 204-213; 356-366; 420^44 (parte de tres tendencias fundamentales del espíritu humano hacia Ia verdad, claridad y objetividad: esas tres tendencias influyen de
modo decisivo en Ia construcción de ta lógica clásica; Cf. M. GRANELL, Lógica, Madrid,
1949, Rev. de Occidente, p. 18, 3-4.
23. H. B. CtTRRY, Outlines of a formalist philosophy of mathematics, Amsterdam,
1951, p. 65ss; >lD,, Leçons de logique algébrique, Paris-Lovaina, 1950, p. 9ss; I»., Phüosophishe Bemerkungen su einigen Problemen der Mathematischen Logik, en «Archiv fur
Philosophie» 4/2, 1951, p. 147-156. Cf. V. MuNoz, Un nuevo modo de presentar Ia formalización de Ia ciencia en «Estudios» (Madrid), 1, 3, 1957, p. 39-65 (determina con exactitud Ia oposición de Curry acerca de to relación entre ambas lógicas, sobre todo p. 60ssi
Para el problema general de las relaciones entre logística y filosofía puede verse SymJ'
philosophein, München, 1952, p. 161-203, que son las discusiones sobre este tema en el
III Congreso alemán de Filosofía de Bremen, 1950.
24. J. T. CLARK, Conventional logic and modern logic, a prelude to transition,
Woodstock, Md, 1952, VII + 109 p., con una bibliografía abundante, selecta y razonada.
V. Ias notas.>25 Es una colección que da idea de Ia amplitud de miras y del espíritu de compren-
Universidad Pontificia de Salamanca
fiiÛ
ViCBrti MuÄoz, ô. »Ê M.
8
Revistas de gran prestigio como «Mind» (Oxford>, «Theoria» (Lund), «Synthése
(Amsterdam>, «Dialéctica» (Suiza), «Bevue philosophique de Louvain», «Methodos» (Milán), Ia misma «Journal of symboUc logic» (Menaska), los medk>s neoescolásticos norteamericanos, Ia Dominican Studies, las dos revistas de estudios franciscanos en lengua
mglesa y alemana y en fln, Ia mayoría de las revotas contribuyen a mantener caliente
ese ambiente de comprensión.
Ea España aparte de los trabajos publicados a principios de siglo y de algunos
publicados en to «Revista matemática nispam>americana>> ha dado a conocer Ia literatura lógica to revista «Theoria» de Madrid, dirigida por M. SÁNCHsz MAZAs ze.
La relación precisa entre ambas lógicas está sin determinar, y esto a veces con
toda deliberación. Como dice M. L. RouRE, el interés por el nuevo ideal del cálculo y el
alan de soslayar viejos problemas filosóficos ha polarizado Ia atención y se han abandonado las cuestiones referentes al objeto y naturaleza de Ia lógica como ciencia ".
Sea de eUo Io que quiera, el hecho indiscutible es que en cuanto a Ia determinación exacta de las relaciones entre Ia lógica filosófica y Ia matemática, dentro de una
mentaUdad general de común aprecio, hay opiniones y puntos de vista muy diferentes.
Para nuestro propósito podemos distinguir dos tendencias fundamentales. Según los
que acentúan el aspecto de Ia constructividad y recursión matemáticas, Ia lógica filosófica sería una interpretación, un caso particular entre tantos formalismos como son
posibles, es decir, construido un sistema formal sin tener en cuenta elementos Jüosó/icos reflejos, al realizar las aplicaciones y representaciones, algunos formalismos tendrían un modelo y una interpretación realizada en Ia lógica por ej. escolástica (asl
por ej. PEYS, CtfRRY, etc.). Muchos autores se esfuerzan por ende en afirmar que cualquier aplicación o interpretación concreta es algo extra-formal y extrínseco a los sistemas construidos.
Los escolásticos en cambio se esfuerzan por destacar que Ia verdadera fundamentación de to logística y de las matemáticas solamente puede venir de una lógica filosófica y en último término de una metafísica. Puede admitirse que Ia logística ha completado Ia lógica tradicional, pero de ella ha de recibir su justificación, las condiciones
y límites de sus posibilidades. Muchos se han opuesto a te logística por creerla cargada de iui feroz univoctemo y por creer que aplica indistintamente, a todas las esferas
del pensamiento y de Ia realWad, to deducción «more geométrico». Esto podía ser cierto de los primeros logisticos, pero no Io es de Ia situación actual, cuyas ilusiones son
más modestas y desde luego apartadas de ese modelo deductivo universal y único. La
pluraUdad de sistemas formales y Ia nueva noción de axioma y de sistema formal hipotético deductivo deja atrás esas concepciones, aunque por otra parte se vea en Ia ne*
cesidad de luchar contra un relativismo exagerado.
Los problemas anteriores vuelven a repetirse cuando se trata de buscar Ia relación entre Ia logística y una filosofía. Los partidarios de to lógica matemática soslayan de buen grado las fundamentaciones filosóficas de su método y se dedican a construir sistemas formales; esos temas y otros relacionados pertenecerían a to Filosofía
de Ia Lógica y a Ia Metodología "».
sión que reina ; tendremos ocasión de citar varios volúmenes de esta serie en Ia que
colaboran al lado de filósofos ilustres, matemáticos de primera talla.
26. «Theoria» revista de teoría, historia y fundamentos de Ia ciencia, desde 1982.
27. M. L. RoüRE, De Ia logique comme science, en «Teoresi» (Messina) W, 18B8,
p. 55-71.
27«. La bibliografía y los matices de opiniones son muy diferentes. Me contento
con recordar los siguientes trabajos. Prank C. DanOFp, How <s scholastic logic faeing
modern logici, en «University of Pittsburgh BüUetin» 48, 1952, p. lOss. Es un fragmento
de una tesis doctoral y planteado el problema de Ia existència de las dos lógicas y de
los dos métodos diferentes, realiza una encuesta para ver Ia actitud de los Colegios Superiores e B^tituciones católicas de los Estados Unidos acerca de Ia vigencia de Ia
lógica arLstotélico-escolástica. De ese artículo destacamos tos dos siguientes conclusiones
del autor: 1) hay un número considerable de mentes abiertas hacto los nuevos descubrimientos, aunque en los Seminarios mayores sea algo menor. 2) Se hace Mt* cada día
Universidad Pontificia de Salamanca
9
CONSPECTUS BlBLÍOGRAPHltíl
51Í
Hasta ahora los resultados más tangibles de ese espíritu abierto y del acercamiento entre lógica antigua y nueva, ha sido Ia presentación bajo una forma nueva de Ia
lógica aristotélico escolástica.
Esos estudios suponen un método y un criterio de interpretación histórica que ha
más evidente un cambio de actitud con tendencia modernizante y se nota claramente Ia
falta de un texto completo para Ia enseñanza escolástica. Cf. P. CiARK, Conventional
logic and modern logic, p. 71-72. G. ISAYE, La logique scolastique devant ses recents
adversaires, en «Bijdragen Ti]dschrift voor philosophie en théologie» (Nimega), 13, 1952,
p. 1-30; lD., Logique scolastique et logique moderne, Ibid. 14, 1953, p, 349-362 (este ultimo es una respuesta a las observaciones que Beth había hecho al primer artículo) ;
P. BANKS, On the philosophical interpretation of logic: an aristotelian dialogue, en
«Dominican Studies» (Oxford), 2, 1950, p. 139-153 (es un diálogo que puede valer para
describir el estado y problema actual de Ia lógica, es una conversación entre tres personajes simbólicos: Mister Paleo y M. Neo con un aristotélico; Ia conclusión es Ia necesidad de conocer y relacionar tanto Ia lógica antigua como nueva) ; V. GRAF, Die
moderne und die traditionelle Logik (Wissenschaft und Weltbild), 1950; G. SiAMMLER,
Grundsätzliches zur Beurteilung der Verhältnisses von Logik und Logikkakül, en
«Zeitschr. fur philos. Forschung», 1, 1946, p.
; B. VON FREYiAG-LöRiNCHOFK,
Logik, ihr System und ihr Verhältnis zur Logistik, Kohlhammer, Stuttgart, 1955 (con
una selección bibliográfica abundante, sostiene Ia preeminencia de Ia lógica filosófica) :
I. THOMAS, Lógica moderna y lógica clásica. «Estudios filosóficos», 3, 1953, p. 467-372 (criterio de un tomista); ff. M. BocHENSKi, Logistique et logique classique, en «Bulletin
thomiste», 10, 1934, p. 240-248; B. PEYS, Les traités recents de togique formali$ee, <tBevue
philosophique de Louvain», 53, 1955, p. 383401 ; In., Logique formalisée et philosophie,
en «Synthèse», 6, 1947-8, p. 283-298 (discute las condiciones de una formalización de
teorías filosóficas); Ed. PRADO DE MENoozA, Lógica e logística, en «Verbum» (Río de Janeiro), 9, 1952
; V. MuÑoz, Lógica escolástica y lógica moderna o formalizada,
«Estudios» (Madrid), 12, 1956, p. 114-124; Hans MEYER, Systematische Philosophie, t. l.
Paderborn, 1955, t. 1, p. 67-270 (discute extensamente los problemas de Ia nueva lógica
desde un punto de vista de Ia sistemática filosófica) ; Alex, WELHELMY, Traditionelte
Logik und positiver Aussagenkalkül, en «KontrolUertes Denken» (München), 1951,
p. 114ss; G. ScHiscHKOF, Zum problem einer exakten Symbolik des philosophischen Denkens, en «Zeitschrift für philos. Forschung», 1, 1946, p. 314-355 (discute Ia posibilidad
y problemas generales que presenta Ia formalización en filosofía) ; W. GAWLiK, El problema de Ia interpretación simbólica de Ia lógica tradicional (en polaco), en «Collectanea theolg. Pol.», 22, 1950-1951, p. 118-157 ; A. V. CROMsiE, Scholastic Logic and the Experimental Method, en «Archives internationales d'histoire de sciences», 1947, p. 280-285
(quiere demostrar que las razones que hay para estar insatisfechos de Ia lógica aristotélica tlnen verdadero fundamento) ; BENoiEK, Scholastiscne und mathematische Logik,
en «Franz. Studien», 31, 1949, p. 3148; Horacio ScHrNDLER, Filosofía y lógica simbólica,
«Actas del primer congreso argent, de Fil.» (Mendoza), 1949, t. 2, p. 1233-36 ; E. W. BEXH,
Critical epochs in the development of the theory of science, en «The British Journal for
the Philosophy of science», 1, 1950, p. 2742 (compara el Ideal científico aristotélico con la
16gica a él adaptada) ; B. S. BRUMBAUGH, An aristotelian Defense of non-aristotelian logics,
en «The journal of Philosophy», 48, 1951, p. 582-585 (un intento de armonizar ambos
estilos de lógica y de buscar el camino de Ia reconciliación); A. CnuRCH, Logic: formal,
symbolic, traditional, en el «Dictionary of Philosophy», New York, 1942 (Church buen
conocedor del tema da en forma condensada una descripción precisa del problema);
P. S. POTov, The togic of Aristotte and formal logic, en «Philosophy and phenomenologIcal Besearch», 8, 1947, p. 1-22 (ensayo de relación y justificación de Ia lógica del materialismo soviético con te lógica aristotélica. Sobre este tema hay muchos intentos en
los países comuntetas. V. sobre ese tema, BeIa FocARASi, Logik, 3.a ed., BerUn, 1956
(traduc. del húngaro) con bibliografía, y el Protokoll der philosophisc)Mn Konferem
über Fragen der Logik, BerUn, 1953. La revista «Deutsche Zeitschrift für Philosophie»,
publicada en Ia zona oriental de BerUn se ocupa mucho de esos temas.
Insisto en que no es posible ser completos en un tema de tanta actualidad. Feltemente casi todas las revistas empiezan a preocuparse de problemas relacionados. V. como
un ej. BARTOLOMEi, La filosofía delle matematiche in San Tommaso. en «Divus Thomas», 60, 1957, p. 73-90; A, M. PERREAULi, La nature et les lois de Ia mesure mathématique,
en «Angelicum», 34, 1957, p. 47-66; J. ALVAREZ LASO, La Filosofía de las matema,ticas en
Universidad Pontificia de Salamanca
5Í2
tflCENTE MüÄOZ, Ó. DE M.
lê
sido objeto de discusión ". A pesar de algunas objeciones no puede menos de reconocerse Ia eficacia a Ia luz de los sorprendentes resultados a que ha conducido, La logistica
es un valioso instrumento para investigar Ia historia de Ia Lógica. Lo más claro y más
perfecto arroja luz sobre Io menos claro y menos perfecto. Como dice Carlos Dürr en
Ia historia del desarrollo de una ciencia, Ia forma nueva juega el papel de metaeiencia para las formas precedentes; así el lenguaje de Ia logística moderna sirve de metalenguaje para exponer Ia lógica de los antiguos 2°.
Previas estas cuestiones de orden general pasamos a exponer los frutos extraordinarios que ha producido Ia aplicación de los métodos de Ia lógica matemática a Ia lógica aristotélica, a Ia estoica y a Ia medieval. Son los resultados más tangibles de ese
espíritu de colaboración, que permite considerar Ia lógica como un todo, que empieza en Aristóteles y llega hasta Ia más refinada técnica logística : así ha habido historia
y progreso, aunque no siempre haya sido en línea recta, sino R modo de una línea
curva que tuvo altos y bajos, pero que en* el fondo es Ia misma.
II.—La lógica de Aristóteles:
a) La cronología «formalista» del Organon.
Desde un punto de vista lógico moderno —conforme con otros criterios de filólogos
e historiadores— Ia cronología más probable de los escritos lógicos del «corpus aristotelicum» es ta, siguiente:
1) Los Tópicos y las Refutaciones de los Sofistas serían las primeras obras: no
contienen letras como símbolos, desconocen el silogismo, el análisis de Ia proposición
es muy rudimentario; el nivel lógico es mucho más bajo; no hay huellas de Ia lógica
mojal. Las ReJutaciones de los sofistas es el último libro de los Tópicos con el que forma
uñ todo: ambos constituyen Ia primera lógica del Estagirita.
A este mismo periodo y nivel lógico pertenecen las Categorías —caso de que se admita como auténtica; es sabido que es el único l:bro del Organon sobre cuya autenticidad hay dudas. Además el libro 4.0 de Ia Metafísica, donde trata el problema de Ia,
contradicción, cometiendo errores lógicos que más tarde evita: en Ia silogística Ia contradicción no juega un papel tan fundamental como aquí; también estudia ahí el principio de tercero excluido.
2) La Hermenéutica o De*Interpretatione, y el Libro 11 de los Analíticos Posteriores :
estos dos constituyen el período de transición entre Ia primera y Ia segunda lógica.
El De lnterpretatione contiene teorías esencialmente platónicas acerca de los símbolos, de Ia sintaxis y de las expresiones : no usa variables ni parece conocer aun el silogismo. En cambio en el lioro B de los Segundos Analíticos ya conoce rudimentariamente
Santo Tomás, México, 1952, 22 + 180 p. (tesis de Ia Universidad Gregoriana de Romal ;
DüPONCHEL, Hypothèses pour l'interprétation de l'axiomatique thomiste, Par5s, Vrta,
1853, 202 p., donde afirma que hay una axiomática tomista; B. SinoN y K. ^O5Ncra,
Aristotelian demonstration and postulational method, «The Modern schoolman», 25,
1948, p. 183-192, etc., etc.
28. V. por ej. C. A. ViANO, La logica di Aristotete, Turin, 1955, p. 6-7 ; O. L. REistR,
en diferentes artículos, por ej. Módern science and non^aristotelian logic, en «The Monist», 45, 1935-36. J DswEY, Logica, teoria de Ia investigación, traduc. española del R>ndo de Cultura Económica, México, 1950, p. 98ss; V. R. BLANCHE, en «Revue philosophique», 145, 1956, p. 469473.
29. Karl DuRR, The propositional logic of Boëthius, Amsterdam 1951, p. 19-20;
BocHENSKi, Ancient formal logic, Amsterdam, 1951, p. MJ; cI. R. BL*NCH*, recensión
de los dos opúsculos anteriores en «Revue philosophique», 145, 1956, p. 470^73.
Universidad Pontificia de Salamanca
11
CONSPECTUS BlBLIOGRAPHICI
513
el silogismo, se sirve de letras, aunque generalmente como abreviaturas; supone un
gran avance, pero es aun un principiante y el nivel lógico es muy inferior al de las otras
partes de los Analíticos. En Ia Hermenéutica se contiene aJgüna doctrina acerca de Ia
modalidad, aunque muy primitiva en comparación con los Primeros Analíticos.
3) El libro A de los Primeros Analíticos —con Ia excepción de los capítulos 8-22—
contiene Ia segunaa lógica de Aristóteles: Ia exposición perfecta del silogismo categórico. Tiene ya un concepto claro del silogismo analítico o asertórico, emplea las variables con seguridad, y se mueve en un nivel lógico muy elevado, se hace un anáUsis profundo de tes proposiciones.
A este mismo período pertenece el libro A de los Segundos Analíticos.
4) Finalmente el libro A de los Primeros Analíticos, capítulos 8-22, que contiene Ia
lógica modal, y el libro B de los Primeros AnaUticos pertenecerían a un período poste- '
rior y de mayor desarrollo. Puede considerarse como Ia tercera lógica de Aristóteles : aquí
encontramos muy desarroUada una lógica de Ia modaUdad —aunque con defectos y desde
luego sin terminar— y tenemos también üiteresantes consideraciones metalógicas acerca
del sistema silogístico; contiene agudas y sutiles consideraciones sobre lógica formal y
establece algunos teoremas de Ia lógica proposicional usando también variables proposicionales. Desde un punto de vista formal son las doctrinas lógicas de mayor refinamiento.
Nadie puede dudar que esta presentación cronológica, basada en criterios de lógica
formal, teniendo en cuenta el progreso del Estagirita en su asimilación, ofrece un interés peculiar al menos como ayuda para reforzar otros criterios. EUo ofrece ademas un
panorama de los interesantes temas que presenta Ia lógica aristotélica 30.
Aquí ofrecemos solamente los puntos de mayor interés en los siguientes temas, que
ofrecen los resultados más sorprendentes : el silogismo categórico, el silogismo modal, leyes y reglas no-analíticas, Ia metalógica.
30. BocHENSKi, Fórmale LogiJc, p. 48-51 ; JD., Ancient formal logic, p. 19-20 ; M. SANCHE2i MAZAS, La teoría del silogismo desarrollada en forma de algebra, en «Theoria»
(Madrid), l-8, 1954, p. 97-98.
El problema general de Ia autenticidad y cronología del Organon puede verse en
cualquiera de las grandes monografías dedicadas a este tema, en BocHENSKi, Fórmale
Logik, p. 544^7s., se encuentra el elenco de las más notables. La aplicación de criterioa
doctrinales lógicos es ya muy antigua. H. MAiER, Die Syllogistik des Aristóteles, 3 vols. Tubinga, 1896-1900, fundándose en los trabajos de Ia gran obra de BRANDK, Uber die Reihenfolge der Bücher des aristotelischen Organons (1883), habla ya intentado aplicar el
progreso en Ia formación del silogismo a Ia ordenación cronológica : de ese modo divide por ej. los Tópicos en dos partes, una que supone el conocimiento del silogismo y
otra que no Io supone. SOLMSEN, en Die Entwicklung der aristotelischen Logik und Rhetorik (BerUn, 1936), basado en las teorías de Jäger aplica el mismo punto de vista a los
Analíticos para concluir que los Analitica Priora se escribieron después de los
Posteriora: esa tesis Ia expone críticamente Ross, The discovery of the syllogism, en
«PhUosophical Beview 48, 1939, p. 251-72, y en Ia Introducción a Ia edición griega
de los Analíticos (Oxford, 1949). GoHLKE, Die Entstehung der aristotelischen Logik,
Berlín. 1936, distingue diversos estratos en el «corpus. logicum» apoyado en te, doctrina
de Ia modalidad y cuantidad de los juicios.
Todos estos criterios han originado muchas discusiones entre los especialistas que
no me pertenece tratar en este lugar. El empleo del criterio formalista de los nuevos lógicos encuentra ahí su paralelo.
El orden tradicional, aceptado por los escolásticos, está hecho según principios sistemáticos que no son ajen|s al aristotelismo (Ia gradación cognoscitiva idea, juicio y
raciocinio), pero no responde al modo de formación y génesis de Ia lógica,
Cf. G. A. ViANO, La lógica di Aristotele, p. 6-17, Turín, 1956.
15
Universidad Pontificia de Salamanca
814
VKXNXE MtrÑOZ, O. DE M.
12
b) El silogismo categórico:
El silogismo categórico o asertórico es uno de los mayores descubrimientos de Ia humanidad. No es, pues, extraño que alrededor de ese punto se hayan multiplicado los
trabajos y discusiones ".
Los logísticos Io interpretan como el primer sistema formal de Ia historia expresado
cn términos de variables y constantes.
La obra capital que presenta a Aristóteles como el creador de Ia primera teoría
formal y de Ia primera axiomática es Ia de JAN LUKASiEwicz, Aristotle's syllogistic
from the standpoint of modern formal logic, Oxford, Clarendon Press, 1951. El autor no
«olamente ha escrito libros de investigación personal, sino que es el jefe de toda una
orientación, seguida, por muchos investigadores, que algunos llaman «Escuela polaca de
fóglca». Las interpretaciones de Lukasiewicz han sido de gran importancia por los resuitados que ha traído consigo Ia visión formalista de Ia lógica antigua ".
Otro autor que inicia este modo de considerar Ia historia de Ia lógica es HEiNRicH
ScHOLz, autor de trabajos meritorios sobre Ia axiomática de los antiguos y de una de
las primeras visiones de conjunto de Ia historia de te. lógica desde un punto de vista
de Ia logística 3S.
La presentación que Lukasiewicz y sus discípulos nos hacen del silogismo categórico difiere mucho de Ia inteligencia tradicional del Organon.
La silogística tiene ya en su fundador una presentación formal y axiomática. Aristóteles habría conocido y usado ampliamente las variables. Tradicionahnente se ha confundido te esencia del sistema con las ejeniplificaciones concretas e interpretaciones del
mismo. Oomo sistema formal es independiente de cualquier filosofía y en particular de Ia
aristotélica. El silogismo categórico no depende en Ia formulación del Estagirita de su
doctrina metafísica ni de ninguna teoría del conocer.
Destaca este nuevo modo de ver el Organon que un silogismo no consta de tres
proposiciones categóricas (dos premisas y Ia conclusión) ; Aristóteles —según Lukasiewicz— habría formulado siempre el silogismo en Ia forma de una proposición condicional,
en Ia que el antecedente es Ia conjunción lógica de las llamadas premisa mayor y menor, y el consiguiente serla Ia conclusión o proposición en que figuran los dos extremos.
No son esquemas de inferencia, sino enunciados de implicación, a modo de leyes o si se
prefiere como tesis.
La teoría de Ia reducción de los modos a Ia primera figura concebida como una verdadera demostración, es Io que nos permite considerarla como una axiomática.
Aristóteles postula o toma como axiomas los silogismos perfectos de te, primera figura, los demás son teoremas que se demuestran al reducirlos a Ia primera.
Al principio se funda en Ia evidencia de los modos de Ia primera figura; en un
segundo estudio Aristóteles comprende Que Darii y Ferio pueden reducirse al Barbara
y Celarent, que serían los dos únicos axiomas; en una evolución superior habría entendido que es Io mismo empezar o postular los modos de Ia primera figura como los
de cualquier otra: se puede partir de una de las figuras indistintamente y reducir o
demostrar los demás suponiendo los primeros como axiomas.
Las proposiciones aristotélicas vienen expresadas también en forma relacional y
no en forma predicativa como se había creído.
Las nociones de término mayor, rflenor, premisa mayor y menor, faívmiiw inueit>,
no tienen sentido en Ia perspectiva formal, ya que no se puede determinar Ia extensión
de una variable; el orden de las premisas tampoco tiene importancia alguna. Todas
estas distinciones son ejempUficaciones.
31. BocHENSKi, Ancient formal logic, p. 46; ID., Fórmale Logik, p. 74.
32. Jan LuKAsnrwrcz, Aristoü'es syllogistic from the standpoint of modern formal
logic, 1 vol. 23-14, XTT + 141 p. Oxford, Clarendon Press, 1.» ed., 1951, 2.a ed. litografiada, 1954.
33 Heinrich ScHOLZ, Die Axiomatik der alten, en «Blätter für deutsche Philosophie», 4, 1930-1, p. 259-278 ; lD., Geschichte der Logik, Berlin 1931, V. nota 2.
Universidad Pontificia de Salamanca
13
CONSPECTUS BrBLKXJRAPHTCI
515
•La silogística es, pues, el estudio de las relaciones existentes entre ciertas proposiciones formadas por te aplicación a las variables de las relaciones constantes A, E, I, O.
Arist6teles ha usado algunos principios, leyes y axiomas que no explicita y en algunos puntos habría necesidad de completarlo: es Io que hace Lukasiewicz en Ia segunda parts de su libro.
Muchas son las críticas que ha levantado esta revolucionaria interpretación desde
diferentes puntos de vista, Albrecht considera toda esa exposición del lógico polaco
como contraria a Ia letra y al espíritu del aristotelismo, y como erróneas todas las
orientaciones que proceden del famoso articulo de LuKASiEwicz, «Zur Geschichte der
Aussagenlogik» aparecido en «Ergenntnis» en 1935, y que era una traducción del polaco.
Son muchas las revistas que han discutido las tesis de Lukasiewicz. Las principales
objeciones serían: Aristóteles no tiene apenas noción de Io que es una variable, concepto que es fundamental en todo sistema formal ; está muy lejos de Ia verdadera noción de implicación al modo moderno; no es posible desligar al silogismo del contexto doctrinal filosófico del Estagirita; en Ia mayoría de los pasajes entra el sentido nv
tuitivo para Ia interpretación, Io que es Ia negación del formaUsmo, etc., etc. M.
Serla verdaderamente curioso que después de tahtos siglos de veneración hacia Ia
silogística hubiera ahora que entenderla sin que tenga ningún valor Ia mutación de
Bujeto y predicado, que el término medio no desempeñe una función esencial, que el
orden de premisas sea completamente indiferente, y que todo sea expresado en forma
relacional. De todo ello no sé Io que diría Aristóteles si levantase Ia cabeza.
De todos modos el nuevo modo de proponer el silogismo es algo genial y del m&ximo interés ; al menos como una ayuda puede servir para que desaparezca Ia antinomia entre los Primeros Analíticos, de carácter predominantemente formalista y los
Segundos Analíticos, que exponen te doctrina de Ia ciencia de modo más bien intuitivo.
Es muy probable que el gran maestro polaco y sus discípulos han exagerado y
forzado el formalismo del Filósofo.
Pero aun suponiendo que Aristóteles no haya construido un sistema formal tan
perfecto puede plantearse Ia cuestión de si es posible Ia formulación de Ia silogística
con todo el rigor que exige hoy el formalismo y Ia axiomática. Así pasamos de Ia
cuestión de jacto a Ia de posse.
Desde Leibnitz, es decir, desde los albores de Ia logística, han sido muchos los intentos de formalizar te teoría silogística, y no es extraño dada Ia importancia que ha
tenido en Ia historte de Ia lógica.
En este sentido sl que son de gran valor las aportaciones de Lukasiewicz y de sus
discípulos.
¿Cómo es posible Ia presentación de Ia silogística aplicándole Ia refinada técnica
moderna? ¿De qué modo se puede formular Ia famosa teoría con el rigor y precisión
de un sistema formal moderno? Es un tema al que se han dedicado numerosos lógicos
de diferentes tendencias.
Para dar una visión panorámica de los trabajos realizados, distinguimos diferentes
aspectos y perspectivas.
La formalización de Ia silogística puede intentarse subordinándola a los axiomas,
34. Wolfgang ALBRECHT, Die Logik der Logistik, Berlín, 1954, p. 10, 44^0; E. KAPp,
La lógica en Ia Grecia antigua, trad. españote de 1945, Puebla (Méjico), p. 121-149;
E. W. PLATZEj¿-, La evolución de Ia lógica griega, Barcelona, 1954. Exponen a Aristóteles
siguiendo a Lukasiewicz, de modo especial BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 74-94 ; In., Ancient formal logic, p. 42^8. Entre los estudios especiales «íue ha merecido el lábro de
Lukasiewicz podemos citar los siguientes : J. Dopp, Un exposé moderne de Ia syllogistique
d'Aristotele, en .Bev. Phil, de Louvain», 50, 1952, p. 284-305 ; J. L. AosiiN, Jan Lukasiewicz
Aristotle's syllogistic, en «Mind», 61, 1952, p. 395-404; W. KNEALE, recensión extensa en
«Philosophy» (England), 27, 1952, p. 279-282; A. N. PRiOR, Lukasiewicz symbolic logic,
en «Australas. Journ. Philosophy», 30, 1952, p. 33^6; Vicente MuNoz, La interpretación
formalista de Ia silogística de Aristóteles, en «Estudios» (PP. Mercedarios-Madrid), 13,
1957, p. 167-177.
Universidad Pontificia de Salamanca
516
VKSfSTX
MUÑOZ, O. DB M.
14
reglas, etc., de un campo más amplio, o también puede formularse de un modo independiente y autosuflciente considerándola en si misma como un todo.
El primer punto de vista ha sido el más usado, y teóricamente es dado distinguir
estos aspectos: 1) una formaUzación que viene subordinada a Ia teoría de proposiciones. En este sentido descartamos el agregarto a to lógica de tos proposiciones inanaUzadas, pues en ese caso habría imposibilidad de llegar al análisis de figuras y modos
que suponen un examen de Ia estructura de to proposición. Aquí cabe solamente una
presentación que tenga en cuenta Ios términos, Ia cuantidad y to calidad de to proposición. 2) Puede agregarse a Ia teorfa de tos ctoses. 3) Cabe un tercer punto que considera a Ia vez to formulación silogfctica en orden a ambos, es decir, en orden a un
cálculo proposicional y al mismo tiempo en orden al cálculo de clases ".
4) Es posible también una elaboración ulterior desde el punto de vista de to lógica de relaciones. En cada uno de esos modos pueden distinguirse niuy diferentes matices y aportaciones de carácter diverso.
El excelente libro de Albert MENNE, Logik una, Existenz, 1954, presenta una historia de los principales intentos haciendo ver los puntos flacos de cada proyecto: para
él ninguno de los intentos anteriores logra una expresión satisfactoria, y aporta sus
nuevos puntos de vista en un sistema que se refiere a Ia vez al cálculo de clases y al
cálculo de proposiciones »•.
Hay el cálculo de PREGE, corregido por JOERGENSEN y, perfeccionado por UuucK
KLUo: en ellos sujeto y predicado son argumentos de una función; pero no responde
precisamente al cálculo de Ia silogística clásica. LUKASiEwicz, el fundador de Ia escuela
polaca, sigue con otros discípulos un camino bastante diferente aun dentro del calculo
proposicional: los términos de predicado y sujeto se consideran como «nombres», que
son dos functores que expresarfan Ia estructura de las cuatro proposiciones tradicionales :
así construye un sistema formal, que completa el de Aristóteles. Las constantes fundamentales son : el negador, el implicador y el conjuntor, que se introduce por definición.
Tres axiomas para las proposiciones; para los silogismos hay que añadir cuatro axiomas ulteriores. Mediante reglas de sustitución tanto para las proposiciones como para
los silogismos logra demostrar de manera elegante las leyes clásicas de Ia conversión,
de Ia subalternación y todos los modos del silogismo clásico ".
3. SLüPECKi, antiguo alumno de LuKASorwicz, en un trabajo en polaco pubUcado en
1948, presenta un cálculo completo para las proposiciones generales y para las funciones
de verdad que se pueden construir con ellas (silogismos y polisilogismos de todos los
tipos concebibles) en el que se resuelve el problema de Ia decisión M.
BocHENSKi, otro dtecípulo de LuKASiEwicz, subordina también Ia silogística al cálculo proposicional, asumiendo doce axiomas de éste como necesarios para Ia íundamentación de Ia teoría; además hay cuatro axiomas especiales para los silogismos; uno
de éstos que simboliza Iaa (algunos a son a) ha sido muy atacado por el lógico CARi,os
POPPER '*.
35. M. SANCHE?. Masas, La teoría del silogismo desarrollada en forma de àlgebra,
en «Theoria» (Madrid), 7-8, 1954, p. 95-109, hace un resumen de los puntos de vista
para formalizar Ia silogística con indicaciones históricas.
36. Albert MENNE, Logik und Existenz, 1954, un volumen 23 x 15,5 de 153 p. Meisenheim/ Glan, Westkulturverlag Anton Hain. Con bibliografía abundante es del máximo interés, tanto desde un punto de vista histórico como sistemático. Cf, J. Dopp,
Une formalisation de Ia logíque traditionelle de$ propositions generales, due à M. Menne,
en «Bev. phil. de Louvain», 53, 1955, p. 5ft6^>96.
37. LuKASKwicz, Aristotle's syllogistic., caps. 4 y 5.
38. LuKASiEwicz, Ioia., p. 76, 101, 103, etc., expone a Slupecki.
38. BocHENSKi, On the categorical syllogism, en «Dominican Etudies» (Oxford) I,
1948, p. 35ss ; lD., Précis de logique mathématique, Bussum (Holanda), 1649, p. 38ss ; BoCHENSKi-MENNE, Grundrtss der Logistik, 1954, p. 98ss., realiza una axiomatizacion desde
el cálculo proposicional; en las p. 102ss Io formaliza con Ia interpretación en clases.
K. PoppER, The trivíalisation of mathematical logic, en «Proceedings of the tenth
L·itern. Congress of Philosophy», en Amsterdam 1948, Amsterdam 1949, p. 510ss; JttpOEN
Universidad Pontificia de Salamanca
15
CONSPECTTTS BlBLIOGRAPHICI
517
Un perfeccionamiento esencial al sistema de BocHENsra Io intenta el P. Ko THOMAS,
mediante Ia introducción de un «nombre-negación» para el sujeto y para el predicado,
Io que permite deducir acunas leyes que quedaban fuera en el sistema de Bochenski
y corrige algunos otros defectos del mismo; pero, como nota el mismo Ivo THOMAS,
queda sin demostrar Ia noKX>ntradiccion y no se puede extender a otros sistemas de mas
de dos valores ".
WEDBBRG, situándose desde un punto de vista metalógico, completa a su vez al
sistema anterior sin que por ello llegue a una conclusión completamente satisfactoria ".
Otros autores trabajan en el mismo sentido aunque buscando también interpretaciones tanto en clases como en predicados: así —además de algunos de los citados—
J. SLESCYNSKI, Sl. LESNIEWSKI, LOS, etc.
".
La dirección del álgebra lógica de clases se había preocupado desde sus fundadores,
sobre todo BooLE, VENN, ScHoDER de buscar una expresión en lógica de clases para Ia
silogística. Toda esta dirección parte de Ia teoría de las clases: así por ej. Ia exposición
de HttBERT AcKERMANN en su célebre tratado de lógica. BASSON y CXCONNOR en Ia Introduction to symbolic logic, trata Ia silogística en orden al cálculo de predicados y de
modo separado en orden al álgebra de clases en el sentido de BooLE ".
H. B. CuRRY presenta una formaUzación de las reglas del silogismo tradicional;
SÁNCHEZ MAZAS trata de perfeccionar los defectos formales en Ia expresión de las mismas ".
Curry recomienda para buscar los modos válidos desde un ángulo a^ébrico emplear
al lado de las reglas el método del antilogismo, que tiene su origen en los trabajos de
Ia, lógica americana C. LADD-PDANKLm: Desde un punto de vista parecido el P. Hoenen
ha publicado un trabajo sobre el silogismo, que aun sin utilizar los métodos de Ia lógica
moderna, llega a un número considerable de resultados ignorados por !a enseñanza tradicional. Reduce los silogismos a «antilogismos» ; un antilogismo afirma Ia incompatibilidad de tres proposiciones generales que tengan un término común. De cada uno de los
antilogtemos se derivan tres silogismos ; y ello permite a HOENSN clasificar los silogismos en familias en vez de Ia división ordinaria en figuras. Así aparecen simetrías y
v. KEMPSKi, Relationen und prädikatenlogische Untersuchungen zur Syllogistik, en «Archiv für Philosophie» (Archiv für das mathematische Logik und Grundlagenforschung).
2, 1956, p. 87-100; P. >LoRENZEN, Zw Interpretation der Syllogistik, «Archiv für Philosophie), 5, 1956, p. 420-423. Hoff-Hansen y Skolem han escrito en noruego sobre temas
relacionados por ej. SKOLEM, Quelques remarques sur «une interprétation mathématique
au calcul classique des propositions», en «Norsk, mat. tidskr.», 25, 1943. p. 6-12, 13-16.
40. I. THOMAS, CS (n) : An extensión of CS, «Dominican Studies», 2, 1949, p, 145-160.
41. A WEDBERG, The aristotelian theory of classes, en «Ajatus» (Helsinki), 15, 1948,
p. 299.
42. V. en MENNE, Logik und Existem, p. 34-3?.
43. HiLBERT-AcKERMANN, Grundzüge der theoretischen Logik, Springer-Verlag, ed. 1949,
p. 44^8; BASSON-O'CoNNOR, Introduction to symbolic logic, Londres, Tutorial Press, 1953,
p. 136-156 Este mismo libro presenta en las páginas llflss una formalización del silogismo desde Ia perspectiva del cálculo de proposiciones analizadas. Recordemos que BoCHENSKi-MENNE, Orundríss der Logistik —citado en Ia nota 39— presenta igualmente
las dos formalizaciones : en clases y en predicados. Desde luego Ia presentación algébrica
en clases se hace cada vez más frecuente. V, además de los citados Ia extensa exposición del silogismo ena clases de AMBRosE-LAZEROwm, Fundamentals of symbolic logic,
Nueva York, 1954 (3. ed.), caps. X y XI; 3jving M. COPi, Symbolic logic, Nueva York,
1954, p. 319-331. En Ia terminología de algunos autores, clase y predicado son Ia misma
cosa; aquí entendemos por álgebra de clases aqueUa en Ia que no se usan variables
ligadas. Cf. V. MuÑoz, M álgebra moderna de Ia lógica, en «Estudios» (Madrid), 12,
1956, p. 59-79.
^4. H B. CuRRY, A mathematical treatment o/ the ruUs of the syllogism, en «Mind»,
45, 1936, p. 209-216; SANCHEZ MAZAS, La teoría del silogismo desarrollada en /orma de
àlgebra, «Theoria» (Madrid), 7^, 1954, p. 100-101.
Universidad Pontificia de Salamanca
518
VlCENTE MUÑOZ, O. »E M.
16
paratelismos de que carece Ia teorfa tradicional, y además extiende sus resultados a antUogismos de más de tres términos, Uegando asl al sorites ".
En orden a Ia lógica de clases tiene especial interés Ia interpretación de Ia cópula
aristotélica: ha sido interpretada como una relación de predicación, fundada en Ia distinción ontológica de sustancia y accidente; otros Ia ponen como una pertenencia e
inclusión; para Lukasiewicz Ia cópula es relacional ".
Algunos razonamientos admitidos en Ia lógica tradicional no son válidos en te mayoría de los sistemas de lógica moderna, en particular Ia subalternación, las conversiones «per accidens», los silogismos en que entra una premisa universal y una particular.
8uele explicarse Ia diferencia porque los modernos operan con términos representando
clases vacías con aplicaciones a las proposiciones existenciales; en cambio los universales de Ia tradición excluyen siempre Ia clase vacía, son existenciales. Los universales
de Ia lógica moderna no son necesariamente existenciales ".
De ahí se origina un grupo de autores que introducen Ia noción de «existencia» como
íundamento del cálculo: MENNE hace Ia historia de una dirección que parte de B»ENTANO, PRANz HiLLEBRAND, y que perfecciona en su expresión simbólica CZESowsKi, quien
sigue un camino parecido a los arriba mencionados lógicos polacos ".
BoBERT BLANCHÉ propone una ampliación de Ia teoría ctesica de las proposiciones
en Ia misma dirección, que tiene el gran mérito de presentar un sistema simétrico con
Ia notable propiedad de presentarlos de un modo perfectamente «natural» *'.
MENNE, en su citado libro Logik una- Existem, presenta un sistema propio y original,
aunque dentro de esa misma línea. Reduce a un minimo Ia noción de «extetencia lógica», caracterizada por su oposición a Ia contradicción lógica, y que está presente
en cualquier noción. Así MENNE evita el no restringir su universo del discurso a las clases vacias o no vacías; su universo es un universo cualquiera constituido de objetos; en
él se pueden determinar clases que no tienen necesidad de ser no-vacías ao.
VELi VALPOLA profesor asistente en Ia Universidad de Helsinki, en un trabajo reciente propone una nueva teoría: se muestra insatisfecho de los formalismos clásicos,
que son inconciliables con una actitud empirista. 'La raíz de todas las dificultades te
encuentra en te imposibilidad de dar un sentido empirista a Ia noción de proposición
falsa. Por ende r.o admite ningún sistema en que figure Ia noción de falso, ni Ia de
negación. En el sistema formal nuevo que propone no son expresables ni Ia negación,
ni Ia cuantificación universal. Excluye el functor disyuntivo, los únicos fundamentales
45. Pedro HoENEN, Recherches de logique formelle. La structure du système des
syllogismes et des sorites. La logique des notions «au moins», et «íouí au plus». Roma,
Univ. Gregoriana, 1947, 384 p. Este libro ha merecido una critica detenida de Q. BwsNo
MARTÍNEZ, Una nueva exposición de Ia silogística, en «Revista de filosofía» (Madrid),
10, 1951, p. 606^40.
46. H. MEYER, Le prolongement de Ia logique stoicienne dans Ia logique contemporaine, «Revue philosophique», 81, 1956, p. 387^2; Edward O. SissON, The copula, in
Aristotle and afterwardsi&Fhe- philosophical Review», 48, 1939, p. 57^4 ; K. HARno, Die
*identischen Urteile» der Syllogistik, en «Actes du XI Oongr. Int, Phil.», «Bruselas, 1953,
t. 5, p. 28-34.
47. Son algunas de las críticas ordinariamente formuladas contra Ia teoría clásica de las proposiciones y del silogismo categórico.
V. También el interesante coloquio entre BocHENSKi, A. CHURFH, N. GoooMAN, The
problem of universals. A. Symposium, Notre Dame Univ., 1957, 54 p. (una consideración desde el punto de vista de Ia lógica moderna formalizada).
G. LJEBZELTEBN, Die vier «ungültigen» Modi: Darapti, Felapton, Bamalip, Fesapo,
«Zeitschrift f. philosophische Forschung», 5, 1950-1951, p. 230-233.
48. MENNE, Logik und Existenz, p. 37-41.
49. Robert BLANCHE, Sur l'opposition des concepts, en «Theoria» (Lund), 1953,
p. 89-131.
50. MENNE, Logik und Existem. p. 41-152. Véase supra te nota 36.
Universidad Pontificia de Salamanca
17
CONSPECTUS BlBLIOOP.APHICI
510
eon : el conJuntor, el cuantiílcador existencial (parttoüar) y el functor de individuación,
que es una descripción de objeto singular ".
Como no es posible —ni siquiera de modo aproximado— enumerar todos los intentos
individuales, me limito a enumerar grupos y tendencias.
Hay otro punto de vista bajo el cual se puede considerar e intentar Ia formalización
del silogismo categórico: puede hacerse, o bien según Ia perspectiva de Ia extensión
como en Ia mayoría de los casos, o bien según Ia perspectiva de Ia comprensión.
El aspecto comprensivista ha sido menos desarrollado, aunque hay ensayos que remontan a LEiBNiTz, y que han sido perfeccionados últimamente en España por SÁNCHEZ
MAZAS.
Este compatriota nuestro, gran entusiasta de estos estudios, presenta «da íormalisación de Ia lógica clásica de las proposiciones y del silogismo categórico, según Ia
perspectiva de Ia comprensión, a partir de dos únicos operadores primitivos y de dos
únicos axiomas específicos, dando así plena razón a las geniales intuiciones de Leibnitz» ".
El mismo autor había publicado en 1954 otro estudio formalizando el silogismo desde el punto de vista de Ia extensión. Tiene Ia particularidad, entre otras, de que desarrolla por entero Ia silogística como un sistema algebraico independiente de todo supuesto
previo partiendo de cinco axiomas. Es una presentación interesante por su novedad —es
autosuflciente— y por su simplicidad °*.
La formalización ha revelado defectos en Ia presentación tradicional, ha encontrado
ideas nuevas y ha destacado de modo especial aspectos nuevos. Es algo sumamente útil
y ventajoso. Nos ayuda también a hacer Ia crítica de algunas interpretaciones: de ordinario, por ej., no se demostraba Ia suficiencia de los modos válidos ni sabíamos si es un
sistema completo; Ia independencia y falta de contradicción de Ia axiomática tradicional apenas se había tocado, Ia falta de unidad y coherencia, muchos principios y
reglas que solamente se usaban de modo implícito, aparecen ahora completamente explicitados ".
c) El süogismo modal.
Bien merece una consideración aparte Ia lógica del silogismo modal, tan desarrollada
por Aristóteles, tan olvidada durante siglos y que hoy relacionada con Uis lógicas polivalentes es una de las partes más vivas de Ia lógica contemporánea.
En el De Interpretatione, capítulos 12-13, realiza el Estagirita un fino estudio acerca
de las proposiciones modales; los silogismos modales los estudia en los capítulos 3, 8-22
de los Primeros Analíticos 55.
51. VeIi VALPOLA, Ein $ystem der Negationslosen Logik mit ausschliesslich realisierbaren Prädikaten, un vol. 25 x 18, de 247 p. Helsinki, 1955 ; Cf. Dopp, Une formalisation de Ia logique traditionelte des propositions generales due a M. Menne, «Rev
phil. Louvain», 53, 1955, p. 593-96.
52. M. SANCHEz MAZAs, Formalisacion de Ia lógica según Ia persz>ectiva de Ia comprensión, en (Theoria» (Madrid), 3, 1955, p. 105-118; lD., Notas para Ia jundamentación de una logica matematica comprensiva, aid. I, 1952, p. 25-26; In., Sobre un z>asaje
de Aristóteles y el cálculo lógico de Leibnitz, en «Revista de Filosofía» (Madrid), 10, 1951,
p. 527-534 Cf. también C. I. <LEwis, Notes on the logic of intensión, en «Structure, Method
and Meaning: Essays in honor of Henry Sheffer», New York, Liberal Arts Press, 1951,
p. 25-34.
53. SANCHEz MAZAS, La teoría del silogismo desarrollada en ]orma de álgebra, «Theoria», 2, 1954, p. 95-109.
54. El «BuUetin Thomiste», 8, 1947-1953, p. 421ss reconoce Ia utilidad de Ia presentación formalizada del silogismo.
55. Venant CAUCHY, en «The modern schoolman», 34/2, 1957, p. 121-130, da un resumen de Ia lógica modal aristotélica con sus problemas desde un punto de vista que
prescinde de Ia lógica formal. A. ViRiEUx-RAYMOND, La logigue et l'epistsmologie det
Universidad Pontificia de Salamanca
520
VlCKNTE MUÑOZ, O. DE M.
18
Largo tiempo olvidada ha sido de nuevo descubierta por Ia gran obra de A. BECKER,
Die aristotelische Theorie der MöglichkeisscMüsse (Dissert. Münster), Berlín, 1933. Esta
obra ha signiílcado una revolución por Io que respecta a Ia interpretación y sentido de
ia lógica modal ".
Los lógicos polacos se han dedicado a continuar el estudio de esa parte importante
de Ia lógica aristotélica mediante Ia aplicación de los métodos formales ".
Aristóteles estudia y precisa muchos puntos acerca de Ia estructura de las proposiciones modales; indica los casos en que en Ia misma proposición pueden presentarse
varias modalidades, construye el cuadrado lógico y se detiene en el caso complicado,
de cuando el functor negativo se reflere a Ia doble modalidad : así se gula inconscientemente por tas Uamadas más tarde teyes de De Morgan ; las leyes de conversión siguen
en general el paralelismo con las proposiciones categóricas cuando existe solamente una
modalidad, en cambio son diferentes cuando los functores son de doble modalidad ".
Oonstruye el sistema de los silogismos modales de modo análogo a como habla construido el sistema de los silogismos categóricos. Trata cerca de 137 fórmulas moviéndose
dentro de ese laberinto con extraordinaria agilidad. Los silogismos se ordenan en 8
grupos. Una de las características notables es que aquí no tiene validez Ia regla «peiorem
semper sequitur conclusio partem»: en Ia conclusión puede aparecer una modalidad
más fuerte que en las premisas. Otro punto notable es que hay muchos modos que no son
válidos en el silogismo asertórico y Io son en cambio en el modal, por e]. los que tienen
dos premisas negativas. Esta silogfctica se nos presenta también axiomatizada. Como
axiomas valen los silogismos de Ia primera figura de cada uno de los grupos, excepto
los de los grupos 6.0 y 8.0. Los demás silogismos se demuestran reduciéndolos a estos
axiomas. Existen dos procedimientos principales de reducción : el modo directo por Ia
conversión de las premisas; y el modo de reducción al imposible, que vale para Ia
demostración de los silogismos de Ia primera figura de los ocho grupos, y de los análogos de Bocardo en los cinco grupos primeros ".
Los logfetScos ven en Ia silogística modal un sistema formal axiomatizado, aunque
sin completar : se tiene Ia impresión de que el Estagirita se quedó en los primeros pasos.
Pero al igual que en Ia lógica del silogismo categórico no se han parado aquí los
autores; se ha procurado formalizar y axiomatizar perfectamente esta parte tan rica,
stoiciens cap. HI de Ia parte 2.a dedicado a las proposiciones modales aristotélicas, 1949 ;
A. REYMOND, Remarques sur les modalités de l'être, nécessaire, contingent, liberté, «Revue philosophique», 137, 1948, p. 36-47. HAMEiiN, Le système d'Aristote, Paris, 1920, ie
dedica el cap. 12, p. 188-225.
56. St. DoMiNCZAK, Les jugements modaux chez Aristote et les Scolastiques, Louvain, 1923, las estudia desde un punto de vista puramente tradicional.
57. I. M. BocHENSKi, On the history of modal sentences (en polaco), Lwon, 1938 ;
D)., Notes historiques sur les propositions modales, en «Revue des sciences philos. Et théologiques», 31, 1937, p. 673H092; T. CzEzowsKi, Teoría aristotélica de las vroßosiciones
modales, publicado en una revista polaca en 1936. LuKASiEwicz, A system o/ modal logic,
en «Journ. of comp. system». (St. Paul. Minn.) I, 1953, p. 111-149 ; D)., On a controversial
problem of Aristotle's modal syllogistic, en «Dominican Studies», 7, 1954, p. 114-128. Karl
DuRR, Bemerkungen zur aristotelischen Theorie der modalen Formen, «Archi« für Philosophie», 1, 1947, p, 81-93.
58. BocHENSKi, Ancient formal logic, Amsterdam, 1951, p. 55-62 ; Dx, Formale Logik,
1956, p. 94-101. En estas dos obras se exponen los resultados de la investigación formal
de Ia lógica modal de Aristóteles. Constituyen Ia base del resumen que damos en el
texto. W. D. Ross, en Ia introducción a Ia edición de los Analíticos, Oxford, 1949, p. 4M7,
hace un resumen del silogismo modal. En BocHENSKi, Ancient formal logic y en Ia edición de Aoss puede encontrarse un esquema general de todas las figuras y modos, que es
una modificación de Ia tabla construida en Ia obra de A. BECKER, Die aristotel, Theorie
der Möglichkeitsschlüsse, Beriin, 1933.
59. BocHENSKi, /bid.
Universidad Pontificia de Salamanca
19
CONSPECTUS BMLIOGRAPHICI
521
y de eUo se han derivado resultados sorprendentes. Existen diversas formas de lógicas
modales, pero aquí nos interesan solamente las inspiradas en Aristóteles ".
En Ia logística. Ia modalidad entra por el 1918 con Ia Uamada «impUcación estricta»
de C. I. LEwis. Éste parte de Ia dificultad que había para interpretar Ia implicación
material y Ia equivalencia en los Principia Mathematica que se presentaban paradójicos
en cuanto se distancian de Ia opinión vulgar. LEWis construye 5 cálculos diferentes
S1^35 con sus leyes y axiomas ".
De aquí se derivó una de las cuestiones fundamentales de esta lógica que ha sido
el estudio de Ia relación entre implicación, modalidad y deductibilidad. Igualmente ha sido
de máximo üiterés Ia relación entre las lógicas modales, las lógicas intuicionlstas y las
lógicas plurivalentes. También aquí se distinguen lógica de las proposiciones modales
y lógica de los predicados. Tema muy fecundo ha sido aqui también el significado y
formalización de lógicas intensivas y extensivas de Ia modalidad 62.
Es incalculable Ia riqueza de ideas de esta rama de Ia lógica. Nos limitamos a estas
ligeras indicaciones porque su desarrollo ha ido mucho más allá del aristotelismo y
de Ia filosofía tradicional ".
d) Leyes y regtos no analíticas :
La obra maestra del Estaglrita es Ia construcción del silogismo categórico y modal;
60. T. SuGiHARA, The axiomatization of the aristotelian modal logic, en «Memoirs of
the LIb. Art College», Pukul University 2, 1953, p. 53^>0. Una presentación formalizada de
Io fundamental de un cálculo modal en BocHENSKi-MENNE, Grundriss der Logistik,
p. 88-91 ; Oskar BECKER, Einfünrung in die Logistik vorsüglich in den Modalkalkül, Meisenheim am Glan, 1950, p, 64-90 ; Ia, Untersuchungen über den Modalkalkül, Meissenheim
am Glan, 1952, 82 p. : en ambos hace interesantes consideraciones filosóficas. En España ha
publicado M. SÁNCHEz MAZAS, Un intento de expresión matemática de Ia lógica clasica : el
grupo de matrices modales y el sistema de coordenadas modales, en «Theorla» (Madrid), 11,
1954, p. 188-192 : Jan LuKAsiEwicz, A system oj modal logic, en «Actes du X Congr. L·itern.
de Phil.>>, Bruselas, 1953, vol. 14, p. 82-87, desarrolla un sistema de ttnte aristotélico.
61. Una introducción a estas lógicas en R. PEYS, Les systèmes formalisés des modalités aristotéliciennes, «Bev. Phil. Louvaln», 48, 1950, p. 478-509, con bibliografía;
LEWis. A survey of simbolic logic, Berkeley, 1918; LEWis-LANCFORD, Symbolic Logic;
W. T. PARRY, Modalities in the Survey system of strict implication, «The Journal of
symbolic logic», 4, 1943, p. 137-154; M. BOLL-J. RHNHARi, Une interpretation de$ modalités aristotéliciennes, en «XVI Congrès Intern, de Phil, des Sciences», París, 1949
(Act. Ecienfc. et Industr. n. 1134), París, Hermann et Cie, 1951, p. 15-17 : esta comunicación se desarrolla más ampliamente en un artículo de los mismos autores en Ia «Revue
philosophique», 1950, titulado <(A propos des logiques polyvalentesy>.
62. Un planteo de Ia problemática actual de las lógicas modales en R. FEYs, Les
logiques modales, «Theoria» (Madrid>, 11, 1954, p. 163-166. Véase también Ia visión de
conjunto de A. N. PaiOR, Formal logic, Oxford, 1955, p. 185-229. Desde otro punto de
vista que incluye el filosófico en René PoiRiER, Logique et modalité, París, Hermann et
Cie, 1952 (Act. Scienüf. et Industr. nro. 1163) ; A. F. EMQH, Deducibility with respect to
necessary and impossible propositions, «The journal of symbolic logic», 2, 1937; CARNAp,
Modality and Quantification en «Journal of Symbolic Logic», 11, 1946, p. 33^>4; Io., Meaning and necessity: A study in semantics and modal logic, Cambridge (Mass.), 1947, con
edición reciente. Para el aspecto de Ia intensión y extensión : C. I. LEwis, Notes on the
logic of intensión, en «Structure, Method and Meaning: Essays in Honor of Henry
Scheffer, «New York, Liberal Arts Press, 1951, p. 25-34.
63. G. H. VON WRiGHT, An essay in modal logic, Amsterdam, 1951, desde un punto
de vista formal, dedica el apéndice al silogismo modal p. 78-83. Para una ampliación
bibliográfica véase, PEYs, Logistique, en «Philosophie» (Chronique des années de guerre 1939-1945), Paris, Hermann, 1950 (Act. Scient, et Industr. nro. 1089), p. 17-41 ; I», en
el artículo de Bibliografia (1946-1948), publicado en to «Revista de Filosofía (Madrid),
11, 1952, p. 344-357.
Está anunciada una obra de R. FEYs-Mc KiNSEY, Modal Logics, en Ia colección de
«Amsterdam Studies in Logic and Foundations of Mathematics».
Universidad Pontificia de Salamanca
522
VlCENTE MUÑOZ, O- BE M.
20
eso mlsmo ha impedido ver otros aspectos también muy interesantes, aunque no desarrollados de modo sistemático.
La aplicación de los nuevos métodos formales descubre en Ia obra lógica de Aristóteles un conjunto de leyes y reglas que son de naturaleza diferente; a algunas de
eUas su mismo creador les reconoce independencia e irreductibiUdad a ta silogística.
En log Tópicos encontramos unas cuantas leyes que pertenecen a Ia lógica de las
clases y de los predicados. Tienen especial interés sobre todo si tenemos en cuenta
^supuesta Ia cronología ordinaria— que en este tiempo no conocía aun el silogismo
analítico. Algunas de eUas las formula después cuando conoce las variables.
Hay otras fórmulas que Aristóteles considera erróneamente como anaUticas, como
10 que más tarde se ha llamado silogismos oblicuos. BocHENSKi nos habla de unas leyes de Ia lógica de relaciones, de otras de Ia lógica de proposiciones y de una eteboración
de Ia teoría de Ia identidad.
La importancia de algunas de estas leyes había sido señalada por SoLMSEN, scHOLZ,
K. DuRR e I, THOMAs. Finalmente BocHENsra hace nuevos descubrimientos y los expone todos de manera sistemática.
Otro tema de especial importancia son los silogismos que llamaron algunos comentaristas «hipotéticos». La descripción que hace el Estagiriía de los silogismos fundados en una hipótesis es difícil de comprender. En ellos usa con toda evidencia el
modus ponens; y reconoce que las reglas de esos silogismos son irreductibles a las leyes
analíticas Io que indica que las consideraba de una naturaleza lógica particular. Pertenecerían a un cálculo de predicados. Usa Ia cuantiflcación, dos clases de alternativa
(exclusiva y no-exclusiva) y trae pruebas notables de algunas leyes e4.
e) Metalógica :
Bajo este título agrupamos una serie de doctrinas que Aristóteles concibió probablemente como introductorias, a saber Ia noción de lógica, que no se precisa en ninguna parte; su objeto es el silogismo, cuya definición viene a confundirse con Ia de
deducción en toda su generaUdad.
Siguiendo las huellas de los sofistas y de Platón, el Estagirita es el fundador de Ia
sintaxis lógica, contenida sobre todo en el De Interpretatione; ahl encontramos una
clasificación y enumeración de símbolos.
También trae muchas indicaciones semánticas, por ej. cuando habla del paralelismo
entre pensamientos, signos y objetos; Ia teoría de los sinónimos, homónimos y parónimos. También es muy interesante su teoría de Ia definición, y su definición de Ia verdad, que es un atributo característico de una proposición '5.
Muchas de estas doctrinas están mezcladas con sus enseñanzas epistemológicas y
ontológicas; esto sucede de modo particular con ayunos temas que hoy pertenecen a
Ia Metodología.
De los dos primeros principios lógicos de contradicción y tercero excluido, encontramos en Aristóteles consideraciones lógicas y metalógicas. En cuanto al principio de
contradicción hay en el Füósofo una evolución curiosa: al comienzo era te base de
toda deducción y Ia «reductio ad absurdum» el principal instrumento del pensamiento,
64. BocHENSKi, Non-Analytical laws and rules in Aristoüe, en «Methodos», 3, 1951,
p. 70, Si; ftD., Ancient formal logic, p. 63-71, con indicación de los textos originales del
Estagirita; Id. Fórmale Logik, p. 101-112.
Acerca de eso resumo simplemente los trabajos de BocHENSKi. V. J. T. CL*RK, Conventional logic and modern logic, a prelude to transition, cap. 1, p. 3-18, trata ios temas
siguientes encontrando en ARisxóxELEs el precedente de algunas enseñanzas logísticas :
símbolos, variables, cálculo; cuantificación y metalógica; ARisióiELES y Ia lógica de
Ia extensión; ARiSTóiELES y los predicados poliádicos; inferencias extrasilogísticas;
cálculo proposicional; Aristóteles y el isomorftemo. Concluye que en ARisióiELES está
el germen de los futuros desarrollos.
65. BocHENSKi, Ancient formal logic, p. 25-31 ; Io., Fórmale Logik, p. 53-58.
Universidad Pontificia de Salamanca
21
CONSPECTUS BlBLIOGRAPHICI
523
se trata de su fase dialéctica; pero, cuando descubre su doctrina lógica positiva, Ia
importancia lógica de este principio va disminuyendo y rechaza Ia doctrina de que
sea el primer axioma al que todos se reducen ; esto no indica sin embargo que haya
dudado de su validez. En cuanto al principio de tercero excluido parece que Aristóteles
ha tenido serias dudas acerca de su aplicabilidad universal y es de especial interés considerar ese aspecto en relación a los futuros contingentes 6e.
C O N C L U S I ON
Resumimos con BocHENSKi los resultados de Ia aplicación de los métodos nuevos
de Ia lógica formal al estudio del Organon:
1. ARKTÓTELES es el creador de Ia lógica formal en el sentido moderno. Por vez
primera encontramos en él : a) una idea clara de Ia ley válida (allgemeingültig), aunque
no nos haya dejado ninguna definición de Ia misma; b) el uso de variables; c) expresiones proposicionales que contienen —además de las variables— constantes lógicas.
2. ARISTÓTELES construye el primer sistema formal de lógica : consta exclusivamente de leyes lógicas y ha desarrollado una axiomática.
3. La obra maestra de Ia lógica aristotélica es su silogística. Es una lógica de los
términos, expresada en forma de leyes, no en forma de reglas.
4. Además de Ia silogística, ARisióTELEs ha construido algunas otras partes de Ia
lógica de los términos; en especial desarrolla una complicadísima teoría de Ia lógica
modal; enumera un buen número de leyes y reglas que no se encuadran en Ia silogística
5. Al final de su vida enuncia algunas fórmulas de Ia lógica de las proposiciones;
pero no están trabajadas de una manera sistemática.
6. ARISTÓTELES no ha tenido noción de Ia distinción entre ley y regla; Ia semántica es en él muy rudimentaria ".
Teofrasto (puente entre Aristóteles y los estoicos)
TEOFRASTO es discípulo de ARisióiELES, su amigo y primer sucesor en el Liceo, continuador de su obra y sin duda su mejor intérprete. Se sabe que con CRisrpo nace en
Grecia una lógica totalmente distinta de Ia de ARisióTELES; TEOPRAsro, situado en
medio de ambos, puede esclarecer ese problema tan apasionante de Ia lógica actual.
Después de Ia reciente tesis de Zürcher, que Ie atribuye gran parte de los escritos del
«corpus aristotelicum», TEOFRASTo es una figura de máxima actualidad.
Su importancia para Ia historia de Ia lógica es muy grande, sobre todo desde los siguientes puntos de vista:
1) Ha desarrollado y perfeccionado diferentes enseñanzas del maestro : en el fondo
coincide fundamentalmente con el EsiAoiRiTA. Parece que es el introductor de los modos indirectos de Ia primera figura.
Al lado de Ia silogística modal de su maestro que estaba calcada sobre el paralelismo
66. BocHENSKi, Ancient formal logic, p. 37^1; Bx, Fórmale Logik, p. 70-73.
67. BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 113-114; Cf. CtARK, Conventional logic, p. 18.
Universidad Pontificia de Salamanca
524
VlCENTE Mufioz, O. »E M.
22
de Ia sUogfstica categórica, construye TEorRASio una lógica de Ia modalidad bastante
diferente y del máximo interés ".
2) Elabora ciertas fórmulas del silogismo hipotético en una forma mucho más perfecta que AMSTÓTELES, y que prepara Ia escuela megárico^stoica. En general, TsoFRASK>
representa Ia acentuación del formalismo, Ia tendencia hacia Ia lógica ncHailogística, Ia
inclinación a considerar el sentido externo y material de los símbolos. Examina con
menos cuidado las fórmulas más ligadas a Ia vieja lógica ontologizante y con más
detención Io que significa separación de esas tendencias: los modos indirectos, las fórmulas hipotéticas, el nuevo aspecto de Ia semántica, etc. No hay que exagerar sin embargo este aspecto: es un aristotélico que prepara el estoicismo ".
3) La lógica clásica es mucho más teofrastiana que aristotélica: eUa reconoce
los nuevos modos introducidos por nuestro lógico sin tener en cuenta hasta muy adelante
Ia 4.a figura; en cuanto a Ia modalidad sigue enteramente a TEOFRASTO. Así por ej. en
GREDT se reconocen fórmutes de los silogismos hipotéticos, que aunque de origen estoico
son concebidas a te manera de Ia escuela teofrastiana: son reglas de Ia lógica de los
términos, Se puede decir que TEOFRAsro es el lógico que sistematizó ia mayoría de las
tesis enseñadas por Ia lógica clásica ".
4) Su sistema lógico tenía algunas tesis que sobrepasan el cuadro de Ia lógica clásica y el de Ia aristotéUca: ha tenido descubrimientos que olvidados durante largos
años han sido de nuevo hallados por Ia lógica contemporánea: su doctrina de Ia doble
cuantiflcación, su análisis de Ia proposición y el haUazgo de los silogismos totalmente
hipotéticos ".
TEOTRASTo —y en menor grado EuDEMO— perfecciona Ia lógica del Estagirita, prepara el estoicismo, influye en Ia formación de Ia lógica clásica y tiene algunos atisbos
—aunque inconscientes— d« algunos descubrimientos importantes de Ia lógica contemporánea.
68. La monografía fundamental sobre TEOFRAsio es Ia de BocHENSKi, La logique de
Theofraste, Pribourg, 1947, 2.a ed., p. 127-8 ; Ic., Ancient formal logic, p. 72-76 ; U>., Fórmale
iogik, p. 114-118.
Acerca de TEOFRAsio poseemos una monografía bastante completa en PRANTL, Geschichte der Logik, vol. 1, p. 347^00. H. MAiER ha estudiado sus aspectos principales en
Die Syllogistik des Aristoteles, Tübingen, 1900, II, 1, p. 43^7 ; 97-100 ; 124-136 ; 206-217 ;
264-282.
Pero desde PRANTL y MAiER ha habido descubrimientos importantes respecto a Ia lógica griega: W. JAGER, continuado por su discípulo SoLMSEN (Die Entwicklung der aristotelischen logik und Rethorik, Berlín, 1929), han estudiado Ia evolución doctrinal de
Aristóteles; J. LUKASiEwicz ha puesto de relieve el verdadero sentido y valor del estoicismo en Zur Geschichte der Aussagenlogik, «Erkenntnis», 5, 1935, p. 11-131: ese trabajo
ha revolucionado Ia historia de Ia lógica, a<gunos ilaman a Lukasiewicz el padre de Ia
historia moderna de Ia lógica, desde él se han orientado los autores que aplican los
métodos de Ia lógica formal. A. BECKER, Die wristotelische Theorie der Möglichkeitschlüsse,
Berlín, 1933, descubre y transcribe en símbolos Ia lógica modal del EsiAGiRjiA con penetrantes alusiones a TEOFRASTo, J. ZüRCHER, Aristóteles Werk und Geist, PaderboAn,
1952, atribuye Ia paternidad de Ia mayoría de las obras de Aristóteles a Teofrasto, entre
ellas las del Organon. Una cosa parece segura y es Ia revisión que hay que realizar en el
estudio de PRANiL, quien por otra parte es el que contiene mayor número de fragmentos de Ia numerosa producción de Teofrasto. Cf. BocHENSKi, La logique de Theofraste,
p. 1Os
^69. BocHENSKi, La logique de Theofraste, p. 106-107; B>., Ancient formal logic^
p. 75^; lD., Fórmale Logik, p. 118-120; J. T. CLARK, Conventional logic and modern
logic, p. 22-23.
70. BocHENSKi, La logique de Theofraste, p. 127-128; B>., Formale logik, p. 114-116.
71. BocHENSKi, La logique de Theofraste, p. 43-46 ; CiARx, Conventional logic, p. 19-22.
Universidad Pontificia de Salamanca
23
CONSPECTUS BlBLIOGRAPHICI
525
ni.—La lógica megárico^stoica:
a) Descubrimiento y descripción general Ae esta lógica.
BocHENSKi sostiene Ia oportunidad de Ia denominación conjunta de «escuela megárlco^stoica», porque entre to escuela de Megara y el Pórtico hay un mismo núcleo de
pensamiento y un gran intercambio de ideas. El único fundamento que habría para tratarlas por separado serian algunos motivos geográficos y cronológicos, que para nosotros tienen menos valor. El descubrimiento de esta notable doctrina lógica se hace
en varias etapas. Desde tiempos muy antiguos se había hecho a los estoicos el reproche de haber innovado en palabras más que en cosas y el haber caido en un formalismo
vacío y estéril "
Los grandes historiadores PRANiL, ZELLER, MAŒR, etc., han vuelto a repetir esos
mismos juicios. Los trabajos de V. BRocHAW> marcan un cambio importante en el cambio de Ia revalorización de Ia lógica estoica; es una visión apreciativa del estoicismo
como contrapuesta al aristotelismo. Los filósofos del Pórtico habrían descubierto el
silogismo hipotético, es decir, Ia unión entre antecedente y consiguiente, que sería Ia
expresión normal de Ia unión entre dos acontecimientos, y por Io mismo el fundamento
de una lógica inductiva. En esa interpretación los estoicos serian un precedente importante de una lógica de Ia inducción a Io SiuART MiLL ".
Pero Ia aplicación de los nuevos métodos de Ia lógica formal a to historia nos
ofrece un panorama completamente distinto: el milagro estoico consiste en haber
descubierto y sistematizado en alto grado una lógica de proposiciones inanalizadas. Son
íos verdaderos creadores del cálculo proposicional que a fines del siglo habría descubierto
PREGE Tan importante hallazgo solamente pudo apreciarse debidamente cuando en
nuestra época se había fundado de modo independiente tan interesante rama de Ia
logística.
PEiRCE es el primero que descubre en 1896 que en los estoicos se encuentra literalmente Ia paradójica implicación material de Russell, Ia matriz 1011 de WiTTGENSTEm.
Pero el gran intérprete moderno es Lukasiewlcz, que en su célebre artículo traducido
al alemán en 1935 Zur Geschichte der Aussagen Logik, en Ia revista «Erkenntnis», nos
da una presentación correcta de esta lógica comparándola a Ia de ARisxoTELEs ".
Los estudios formales posteriores son solidarios de las ideas del tantas veces citado
lógico potoco. Relacionada con Ia lógica del ESTAGiRm, pueden resumirse asl sus prüi'
cipales características: 1> to lógica aristotélica (toda Ia silogística) corresponde a Io
que hoy Uamamot; lógica de los términos (clases, predicados), Ia megárico^stoica es una
lógica de proposiciones; 2) ARiSTóiELEs establece Ia mayoría de sus teorías en forma de
proposiciones o inferencias condicionales expresadas en un lenguajen>bjeto (tesis), los
estoicos en forma de reglas de inferencia, expresadas en un metalenguaje. Una tesis
lógica es una proposición que puede ser verdadera o faUa; un esquema de inferencia
12. BocHENSKi, Ancient formal logic, p. 78-79; SÁNCHEZ MAZAS, Las recientes investigaciones de historia de Ia lógica antigua: La escuela de Lukasiewicz, era «Theorta»
(Madrid), 11, 1954, p, 177-178.
V. también, MANLEY THOMSON, Logic, philosophy and history, en «Rev. Metaph. et
Morale», 59, 1954, p. 79-104 (a propósito de las obras de VEAicH, MoooY, B. MASCES).
73. K. PRANTL, Geschichte, ed. 1955, p. 27-58 ; 401^96, del vol. 1 ; V. BROCHARD, Sur
Za logique des stoïciens, en «Arch, für Geschichte der Philosophie», 5, 1892, p. 449-468;
Ed. ZELiER, Die philosophie der griechen, Leipzig, 1909, p. 88ss; ID., The stoics, epicu*
reans and sceptics, trad, inglesa de O. J. Reichel, London, 1892; G. PRETt, SuIUi dottrina
del «semeion» nella logica estoica, en «Revista critica di storia deUa filosofila», 11, 1956,
p. 5ss. Cf. también. E. ELORDUY, La lógica en Ia estoá, en «Revista de Filosofía» (Madrid), 8, 1948, p. 7-66, 222-266.
74. C. S. PEiRCE, Collected papers, vol. H, p. 199 ; vol. III, p, 279 ; J. LuKAStEwicz,
en 1927 publica un trabajo en una revista polaca «Acerca de la lógica esíoica», ID., Zur
Geschichte der AUssagenlogik, «Erkenntnis», 5, 1935, p. 111-131.
Universidad Pontificia de Salamanca
526
ViCENTE MuNOZ, O- DE M.
24
o una regla puede solamente ser correcta e incorrecta; 3) Los estoicos han precisado
mucho mejor que ARISTÓTELES Ia distincián entre un razonamiento que es iníerencial
real y que recae sobre los objetos determinados y el esquema formal de ese mismo
razonamiento; 4^ Los estoicos han determinado exactamente Ui naturaleza de sus fórmulas que son siempre IeMa, conceptos objetivos, en cambio en ARisroinjs no sabemos
Bi son estructuras mentales, palabras o conceptos objetivos. Además loe estoicos han
creado una terminologia nueva, mas perfecta» La formalización y axiomatización son
mucho más perfectas que en el Estagirlta ".
En Ia actualidad poseemos una monografía excelente que explota hasta el «maximum» los fragmentos que nos quedan; se trata de Ia obra de BENSON MATES, Síoíc
Logic, Berkeley-Los Angeles, 1953, 148 págs. : es una memoria científica y muy completa ».
b) Noción de lógica, semiótica, modalidades:
La lógica es para los estoicos una de las partes principales de !a filosofía. Es Ia
ciencia de tas proposiciones, que pueden ser verdaderas o íakas, y de las partes de
Ia misma, que no pueden ser ni verdaderas ni falsas.
Desarrollan una semiótica muy compleja y refinada. Hay tres tipos semánticos: el
símbolo, que es un sonido material, Io significado, y Ia cosa externa a que se refiere. Sl
més toportante de todos es Io significado, Io que se dice, el leMón. Los lekta equivalen
al concepto objetivo de los escolásticos en el sentido de Prege, es el objeto principal de
Ia lógica.
MATES y BocHENSKi presentan un cuadro completo de clasificación que sigue de
cerca a Ia otra del De Interpretatione (cap. 1-5). Existe sin embargo una dtferencla
capital entre ambas: en Aristóteles cada símbolo tiene sentido por sl nüsmo; en los
estoicos Io tienen solamente dentro de un todo que es Ia proposición. Estudian también
las proposiciones que hoy llamamos moleculares y como veremos de modo sorprendente.
Las modalidades han sido igualmente un tema interesante en las discusiones estoicas.
Conservamos tres teorías diferentes, todas en conexión con sus opiniones acerca de Ia
implicación, que veremos en seguida.
Ofrece particular interés su intento de definir los modos necesario y posible por
medio de variables temporales a fin de reducirlas a Io existente ".
AnaUzan agudamente el concepto de verdad y de verdadero: Ia verdad de un
teorema, Ia verdad de un argumento, Ia verdad de una proposición.
75. LuKASiEwicz, IbU. ; BocHENSKi, Ancient formal logic, p. 80^U.
pHiup ni LACY, The stoic categories as methodological principles, en «Transactions
and proceedings of the american philological Association», 76, 1945, p. 246-263.
78. Benson MATES, Diodorean implication, «.Philos. Review», 58, 1949, p. 234-242;
D>.. Stoic logic and the text of Sextus Empiricus, «American Joumal of Philology», 70,
1949, p. 290-298; B>., Sioic logic, University of Califonua Press, Berkeley, Los Angeles,
1953, 148 p. Un resumen de Ia exposición de Ia lógica estoica dentro de esta dirección en
BocHKNSKi, Ancient formal togic, p. 77-102; B>., Formale Logik, p. 121-153; Antoinette
VnuEox-REYMOND, La logique et l'epistemologie des stoïciens, Editions «Lire», Chambery,
Lausana, 1949, VI, 324 p. (estudia ¿ lógica estoica en su relación con Ia de ARuTÓTELES
y con ta logística contemporánea) ; H. MEYER, Le prolongement Ae Ia logiyue stoïcienne
dans Za logique contemporaine, «Revue philosophique», 81, 1956, p. 387^2 (es el resumen de una tesis complementarla en Ia Sorbona) ; B. BLANCHE, Vues nouvelles sur Ia
logique ancienne, en «Les Etudes philosophiques», 11, 1956, p. 193-200, da un resumen
d« Ia nueva interpretación.
77. BocHENSKi, Ancient ]ormal logic, p, 83^J7; B>., Formale Logik, p. 125-132; MATES, Síoíc 2opic, p. 13ss; VuuEux REYMOND, La logique et l'epistemologie..., p. 127-138.
Universidad Pontificia de Salamanca
25
CONSPECTUS BlBLIOGRAPHICI
527
c) Los íunctores proposicionales: proposiciones moleculares.
Los estoicos representan sus variables mediante números ordinales; son siempre
variables preposicionales, que designan proposiciones que ellos llaman simples (atómicas).
Para hacer proposiciones compuestas (moleculares)i conocen varios conectivos concebidos a modo de functores.
Hubo entre ellos muchas discusiones acerca de las propiedades de los functores proposicionales; en el curso de esas disputas se construyen tablas Ue verdad perfectamente correctas ".
Kntre las proposiciones moleculares consideran : Ia condicional, Ia disyuntiva, Ia
copulativa y otras de menor importancia. También tratan de Ia negación mediante Ia
cual se puede reducir el número de conectivos definiendo unos con ayuda de otros.
Uno de los descubrimientos más admirables tìe los esíoicos es que Pnx3N DE MEc*RA
haya llegado a una noción tan sutil y paradójica como Ia implicación material de
Russel1, distinguiendo los cuatro casos, que hay que considerar con el único falso en
que Ia condicional tiene un antecedente verdadero y un consiguiente fako. Claro que
esa noción no estuvo admitida por todos ; enumeraron cuatro tipos de impUcación : a) Ia
implicación de Filón, que es nuestra implicación material; b) Ia implicación de Diodoro : critica Ia noción anterior, descubriendo en ella incoherencias. Puede definirse :
si p, entonces q, si en ningún momento de tiempo (t) se da oue p sea verdadera y 5
falsa. MATES Ia expresa asi en símbolos : p -^- q = p. (t) => q (t) ; c) Za implicación conexiva: se Ie atribuye a Crisipo con cierta probabilidad ,v se Ia considera como una forma antigua de Ia implicación estricta de O. L. LEwis, d) Ia implicación inclusiva: suele
explicarse así «una condicional es verdadera si su consiguiente está potencialmente
incluído en su antecedente». No ha logrado aun descifrarse bien el sentido y al parecer
fué defendida por pocos dentro de Ia escuela '*.
'
Estudian también Ia disyunción distinguiendo Ia completa y Ia incompleta, Ia alternativa y Ia exclusiva, que después han tenido tanta importancia en Ia historia de Ia
lógica. Entre otras conocen Ia ley de Ia conmutatividad de Ia disyunción.
Trataron Ia conjunción de Ia que tuvieron Ia misma noción que nosotros. Stakelum
encontró en Boecio Ia equivalencia o bicondicional, y se Ie atribuye fuente estoica. Ha*
bía otros functores: causal, relativo y varias combinaciones entre los anteriores. Se
preocuparon también mucho de Ia definibilidad de unos mediante otros ".
d) Argumentos, esquemas de inferencia ,axiomatisacion.
La parte central de Ia lógica estoica estaba constituida por Ia teoría de los argumentos y esquemas de inferencia. Es Ia parte más técnica y más formal. Un argumento es un sistema de proposiciones en esta forma: «si es de dla, hay luz; es de día;
hay luz». Es un ejemplo de argumento concluyente. Los argumentos de los estoicos son
sustituciones de esquemas (reglas> de inferencia, que se expresan con variables usando
los números ordinales. Así el razonamiento anterior se formularía : si el primero, el
segundo; el primero; luego el segundo. Esas variables en números ordinales son siempre proposiciona!es, no como en ARISTÓTELES que son nominales o de términos.
78. B. MATES Stois logic, p. llOss; BLANCHÉ, Vues nouvelles sur la logique ancienne,
«Les Etudes philosophiques», 11, 1936, p. 195^5; Boc2iENSKi, Ancient formal, p. 88ss;
Js., Fórmale Logik, p. 133ss.
79. B. MATES, Dioderean implication, «The Philosophical Review», 58, 1949, p. 234242; ^D., Stoic togic, p. 48; A. N. PRiOR, Diodoram modalities, «The philosophical Quaterly», 5, 1955, p. 205-213 ; Marta HuRST, Implication in The fourth century B. C., «Mind»,
44, 1935, p. 484^95; V. REYMOND, La logique et l'epistemologie..., p. 164-169; B. BWNOHE,
Ibid. p. 195-196. Cf. PEiRCE, Collected papers, JI, p. 199ss, III, p. 279ss, ed. 1933 ; BocHENSKi,
nridem.
80. V. Por ej. en BocHENSKi, Ancient formal logic, p, 91-92, Ia transcripción simbólica ; J. W. STAKELUM, Galen and the logic of propositions, Roma, 1940, p. 46ss.
Universidad Pontificia de Salamanca
528
VlCEKn Mufioz, O. BE M.
26
Los argumentos y esquemas de inferencias se ordenan en una teoría deductiva axiomatizada. Como punto de partida hay cinco modos indemostrables; los otros se demuestran por Ia ieduccion a estos cinco primitivos mediante cuatro reglas. Estas reglas
metalógicas nos son en parte desconocidas: de las cuatro podemos reconstruir Ia primera y Ia tercera
Acerca de las demostraciones y de las innumerables conclusiones de que habla
Cicerón poseemos pocos datos. Sin embargo, Sexto Empírico conserva una demostración
completa y de su análisis concluye LucAsnwicz que los lógicos competentes razonaban
hace dos mil años como Io hacemos nosotros en Ia actualidad *'.
e) Las paradojas:
La historia y problemas que presentan las paradojas de diferentes clases ocupan un
buen capítulo de Ia lógica. Tanto los megáricos como los estoicos se han distinguido
mucho por las sutilezas: el calvo, el montón, el cornudo, el cocodrilo, etc. Pero sobfe
todos ha sido de interés el mentiroso, del que han presentado diversas formulaciones.
EI mentiroso es Ia primera paradoja semántica que conocemos 8!.
Conclusión :
De este modo aparece claro que los juicios que tradicionaknente se habían dado
acerca de & lógica estoica carecían de valor y se fundaban en una incomprensión total.
Los estoicos no solamente han innovado en las palabras, han creado una lógica de proposiciones, Uevando muy adelante su formalización y axiomatización.
No faltan sin embargo autores que siguen considerando acertada Ia exposición de
PRANTL, ZELLER, BROCHARD, M. PoHLENz, etc. Éstos darían el verdadero sentido a Ia
lógica estoica y no las exageraciones de los logistas que Ia consideran un gran progreso
en relación a Ia aristotélica. «La actualidad de Ia lógica estoica —dice Nimio de Anquin—
es más por sus defectos que por las virtudes a ella inherentes» 8S.
Los diferentes puntos de vista en orden a Ia interpretación de los estoicos tienen
gran influjo al tratar de apreciar Ia lógica medieval como veremos.
En cuanto al juicio que nos merece esta segunda posición me parece que se funda
en dos equívocos falsos: 1) en creer que Ia logfetica y sus interpretaciones de Ia historia de Ia lógica suponen una filosofía, o quieren de algún modo suplantarla. Esto al
menos en los principales autores citados al hablar de Ia exposición formalista del estoicismo es fatea. 2) El considerar que Ia lógica estoica y Ia aristotélica se oponen. Se
trata de dos partes de Ia lógica que se completan : Ia lógica ãe las proposiciones y Ui
lógica de los términos. Son ambas dos partes fundamentales: una desarroUada por
los estoicos y de ¡a que el Estagirita tuvo algunos atisbos ; y Ia otra —Ia de los términos—
creada por Aristóteles en un grado de perfección muy elevado.
En Io que son superiores los estoicos a Aristóteles es desde un punto de vista formalista, semántico y en Ia técnica de Ia presentación axiomática y formal.
81. BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 140-150; ID., Ancient formal logic, p. 93-99, con
tas traducciones en símbolos; MATES, Stoic Logic, p. 110-111; 63^0; B. MAXES, Stoic
logte and, the text et Sextm Empiricus, «Amer. Journal of Philology» (Baltimore), 70,
1949, p. 290-298. Véanse &s interesantes observaciones de R. BLANCHÉ, en «Les Etudes
philosophiques», 11, 1956, p. 197-200; Cf. LuKASiEwicz, Aristotle's syttogistic., p. 58-59.
82. BocHENSKi, Formale Logik, p. 150-153; lD., Ancient formal logic, p. 100-102;
Cf. A. RuSTOW, Der Lügner, Leipzig, 1910, p, 30, 61^5, 73-74.
83. NiMio DE ANQuiN, Sobre Ia logica de los estoicos, «Sapientia» (Argentina), 11,
1956, p. 186-175; Cf. MAX PoHLENz, Die Stoa, 2 vote. Gotting¿n, 1948. En general he
omitido Ia bibliografía que conserva el punto de vista antiguo, ya que el presente trabajo se refiere solamente a las interpretaciones de Ia lógica tradicional mediante Ia
apUcación de los métodos nuevos. V. infra Ia nota 94.
Universidad Pontificia de Salamanca
SÎ
CONSPECTOS BŒLIÔGRAPHrôi
520
El paso a Ia Edad Media. Carácter general; doctrínales principales, sincretismo
aristotélicoestoico
No es un período creador ni aparecen nuevos problemas fundamentales, nl nuevos
métodos ni grandes genios lógicos. Sin embargo se estudia mucho Ia lógica; aparece en
dos tipos de escritos, bien en forma de Comentarios, sobre todo al EsiAciRixA, bien
como manuales escolares; se desarrollan y perfeccionan algunos temas de Ia lógica
estoica y aristotélica.
Nace una desafortunada lucha entre los herederos de las dos grandes escuelas de
tógica: Ia megárico-estoica y Ia aristotélica. Pero con el tiempo se va formando lentamente una dirección lógica que es mezcla de ambas corrientes. Esto es Io que nos explica a BOEcio, el sincretismo de GALENO, Ia lógica tradicional posterior de Ia Edad Media y Moderna. La meditación de ese sincretismo que se va a trasmitir a Ia posteridad
nos hace comprender muchas cuestiones ".
Con PoRFiRio se sistematiza Ia doctrina de los cinco predicables y se imprime cierto
predominio de Ia extensión en Ia enseñanza de los términos.
ALEjANDRO DE AFRODisiA precisa el concepto de variable y el de sustitución : así se
va haciendo más clara Ia noción de lógica formal; también contribuye a ello Ia distinción precisa que hace entre formal y contenido ".
Uno de los autores más importantes como trasmisor y como lógico es BOECio, que
contribuye de modo eficaz a Ia creación de una técnica lógica. Se esfuerza por formular
Ia regla de sustitución en las variables proposicionales; mediante ella alcanza Ia distinción entre forma y contenido, que jugará un papel tan importante en Ia lógica posterior.
BoEcio nos da un estudio nuevo acerca de Ia implicación, que aunque es tal vez inferior
a Ia especulación estoica, tiene una importancia inmensa, ya que es el punto de partida
de Ia especulación medieval acerca de tan importante problema. BOECio conoce además
Ia equivalencia o bicondicional, Ia suma no*exclusiva, el functor de SHEFFER y el principio de Ia doble negación. Son herencias probables de los estoicos.
E>e Ia misma fuente procede su notable escrito acerca de los silogismos hipotéticos,
aunque nose pueda aun determinar con claridad Ia naturaleza lógica de sus variables;
sus silogismos se enuncian no en forma de proposiciones condicionales, sino en forma
de reglas al modo estoico ".
Con sus obras tenemos una terminología completa en latín de lógica y algunas
transformaciones estoicas de ARisióTELES que pasan a Ia Edad Media.
Es frecuente en este período encontrar los modos y figuras del silogismo aristotélico,
pero interpretados al modo estoico como lógica de proposiciones.
GALENO no es el autor de Ia cuarta figura, que rechaza expresamente; esa aparece
84. BocHENSKi, Ancient formal logic, p, 101-102; B>., Formate Logik, p. 154-155, 166.
85. BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 155-157. Sobre Ia noción de sustitución en Alejandro de Afrodisia, véase Dopp, Un exposé moderne de Ia syllogistique d'Aristote,
«Rev. phil. de Louvain», 50, 1952, p. 287, n. 3.
86. Boecio es el más estudiado de este período. K. DuRR, Aussagenlogik im Mittelalter, «Erkenntnis», 7, 1938, p. 160-168, mostró que las variables de BoEcio pueden signiflcar tanto proposiciones como clases; VAN DEN DRBESCHE, Sur Ie «.De syllogismo hypothetico» de Boece, en «Methodos», 1, 1949, p. 293-307, completa los resultados de K. DuRR,
y se fija sobre todo en las diferentes interpretaciones que puede recibir Ia implicación en
BoECio (como bicondicional y como implicación material) ; perfecciona estos estudios
Ivo THOMAS, BoetMus locus a repugnantibus, en «Methodos» IH, 1951, p. 303-307; Karl
DüRR ,The logic propositional of Boethius, Amsterdam, 1951, 79 p., analiza detenidamente el «De syllogismo hypothetico» y los «In Tópica Clceronis commentarla» con üidicaciones acerca del influjo en Ia Edad Media, sobre todo en ABELARoo; A. N. PRioR,
The logic of negative terms in BoetMus, «Franciscan Studies», 1953, p. 1-6, estudia Ia
técnica proposícional de BOECio. Cf. también P. SOLMSEN, BoetMus and the history of
the Organon, en «American Journ. of Philology», 65, 1944, p. 69-74. La transcripción en
símbolos de las leyes formales del silogismo hipotético puede verse en DuRR, The propositional logic, caps. 4 y 5, o un resumen en BocHENSKi, Ancient formal logic, p. 107-109.
16
Universidad Pontificia de Salamanca
e3d
Victo« MtJÄoz, 0. DE M.
28
por vez primera en un fragmento anónimo del siglo VI, uiterpretada de manera diferente al de los modos indirectos de TEOrRAsio. EI mayor mérito de GALSNo es ser el
iniciador de una lógica de relaciones: hay tres clases de silogismos, categóricos, hipotéticos y tos relativos. En este tiempo de tránsito aparece el «puente de los burros» relacionado con Ia teoría aristotélica de & «inventio medii»; también aparece el cuadrado
lógico ".
En este período por tanto se forma un cierto legado de doctrina comunmente recibida compuesto de transformaciones de las doctrinas del aristotelismo y del estoictemo.
IV.—La lógica escolástica medieval:
a) Estado actual, caracteres, división de Ia lógica medieval:
Asistimos a un verdadero renacer del aprecio a Ia lógica medieval. Hoy nadie en
nombre de Ia ciencia moderna puede permitirse el lujo de despreciar un acervo doctrinal
que al acercarnos a las fuentes cobra de dla en día un valor nuevo. Los métodos logísticos o formales han descubierto que Ia verdadera lógica escolástica es muchísimo más
rica y muy superior a Ia Uamada «lógica clásica» en el sentido que esa expresión tuvo
a fines del siglo y que fué el blanco de los ataques de algunos logísticos.
Debido al desprecio en que había caído hubo durante mucho tiempo una falta de
interés e indiferencia por esta lógica; es mucho aún Io que falta por hacer, pero estamos en Ia pista de descubrimientos fundamentales y hoy puede afirmarse que es una
lógica de interés enorme desde un punto de vista moderno ".
MARTÍN GRABMANN tiene el gran mérito de habernos proporcionado textos y documentos de primera mano y de haber lUunado Ia atención sobre algunos aspectos ".
La investigación del contenido formal comienza por el 1934 con el trabajo —ya varias veces citado— de LuKASiEwicz acerca de Ia historia del cálculo de proposiciones,
que abre nuevos derroteros a los historiadores. De Ia Escuela de LuKASiEwicz y teniendo
por directriz de Ia interpretación sus ideas, salen diversos trabajos, entre eUog el
notable desde un punto de vista sistemático de J. SALAMucHA (1935). Siguen los trabajos y ediciones de textos de BOEHNER y E. Moonv, BocHENSKi, ivo THoMAs, ebc. ; poseemos ya algunos trabajos definitivos sobre puntos particulares. Pero estamos por completo a los comienzos, y hay aspectos importantes, por ej. el de Ia lógica árabe y judia
en las que nos falta casi todo, empezando por ediciones accesibles al mundo occidental. Tienen un alcance extraordinario los estudios de MiNio-PALUELLO sobre el Aristóteles
tottnus ya en curso de publicación '0.
87. J. W. STAKELUM, GaZen and the logio of propositions, Koma, 1940, XTV + 197.
estudia bajo Ia dirección de BocHENSKi, siguiendo indicaciones de LUK*snwicz, Ia división de los silogismos en tres clases: hipotéticos (corresponden a los estoicos), categóricos (corresponden a los aristotéUcos), y relativos. Acerca de Ia figura galénica véase
STAKELUM, Why «galenian figure»? en «The New Scholasticism», 16, 1942, p. 288-96;
LUKASffiwicz, Arístotle's syllogistic..., p. 38^2. El resumen de todo este período puede
verse en BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 154-166.
88. Esta presentación de Ia lógica escolástica sigue muy de cerca Ia citada obra
de BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 169-293, cuyos resultados resumo aqul. Otros trabajos
de conjunto desde un punto de vista moderno: R. BLANCHÉ, Vuesnouvelles sur Ia loßique
antíenne, en «Les Etudes philosophiques», 11, 1956, p. 201-206; J. BENDOsc, Scholastische
und mathematische Logik, «Franziskanische Studien», 31, 1949, p. 13^8; Ph. BOEKNER,
Medieval logic. An outline of its development from i250-c. 1400, Manchester, 1952;
J. T. CLAK, Conventional logic and modern logic, Woodstock, 1952, p. 35^>5; FfiRRAiERMORA, De Boecio a Alberto de Sajonia : un fragmento de historia de Ia lógica, en «ßnago
Mundi» (Buenos Aires), 1/3, 1954, p. 3-32
89. V. en BocHENSKi, Formate Logik, p. 562, Ia lista, de los trabajos de GRABMANN
como material de primera mano.
90. Los dos aspectos más estudiados son el cálculo de proposiciones o teoría de las
Universidad Pontificia de Salamanca
20
CòNSPECTus BœtiôGRApHiôi
531
En cuanto al problema de las fuentes de ìa, lógica escolástica no tenemos aún una
respuesta satisfactoria. Suelen considerarse en Ia lógica medieval dos partes fundamentales: Ia lógica de las suposiciones y propiedades de los términos por un lado, y
por otro Ia lógica de las «consequentiae». De Ia primera parte, es decir, de Ia lógica de
los «parva logicalia» suele ponerse como punto de partida los primeros capítulos del
De Interpretatione y de las Refutaciones de los Sofistas, aunque ya Ia primitiva teoría
escolástica acerca de las propiedades de los términos es mucho más rica y variada que Ia
semiótica aristotélica; por ende han de admitirse otros influjos, y uno de los más
ünportantes fué &in duda Ia Gramática y Retórica.
consequentiae y las suposiciones. Poseemos sobre ambos aspectos varias monografías
de conjunto : E. A. MooDY, Truth and consequence in mediaeval logic, Amsterdam 1953 ;
BocHENSKi, De consequentiis scholastichorum earumque origine, en «Angelicum», 15,
1938, p. 92-109; K DuRR, Aussagenlogik im Mittelalter, «Ergenntnis», 7, 1938 ,p. 160-168;
Los iniciadores de este movimiento son LUKASiEwicz, Zur Geschichte der Aussagenlogik,
«Erkenntnis», 5, 1935, p. 111-131; J. SALAMUCHA, Die Aussagenlogik t>ei Wilhelm von
Ockham (traduc. del polaco de J. BENDuac), en «Franz. Studien», 34, 1950, p. 97-134, el
original polaco es de 1935.
De Ia suposición hay un estudio exhaustivo de Erwin ARNOLD, Zur geschichte der
Suppositionsttieorie, en «Symposion, Jahrbuch fur philosophische Forschung» III, 1952,
p. 1-135 : es de máximo interés, aunque no pertenece a Ia serie de estudios que aplican
los nuevos métodos formales ; A. N. ptuoR, The «parva logicalia» in modern dress, en
«Dominican Studies», 5, 1952, p. 78^7; hay anunciada hace tiempo en la colección
«Studies in Logic and Foundations of Mathematics» un trabajo del recién fallecido
Ph. BOEHNER, Ein Beitrag zur mittelalterlichen Suppositionstheorie; Giulio PRELi, La
dottrina della vox significativa nella semantica terministica classica, en «Revista critica
di storia della filosofia» (Roma-Milano), 10, 1955, p. 223-265, con interesante bibliografía
y criterio moderno formal ; lD., Studi sutta logica formale nel medio evo, Ibid., 8, 1953, p. 61.
Existen muchos otros trabajos sobre autores particulares que citaremos oportunamente. Sobre Ia lógica árabe tenemos Ia monografía de I. MAKDOUR, L'Organon d'Aristote
dans Ie monde ardbe, Paris, 1934, que es por completo insuficiente. A. BAoAwi, profesor
en El Cairo, ha editado una serie de textos árabes cometntados, pero que desgraciadamente no se han traducido aún a alguna lengua occidental. V. también G. VAjoA, Judische Philosophie. Bibliographische Einführungen in das Studium der Philosophie,
Bema, 1950.
En cuanto a las nuevas ediciones de lógicos podemos citar : PEDRO HisPAtto, Summulae logicales, Ed. I. M. BocHENSKi, Turín-Marietti, 1947; The Summulae logicales of
peter of Spain, Ed. J. P. Mullay, Notre-Dame, L·idiana (USA), es una edición parcial.
Ninguna de las dos es edición crítica.
También tenemos edición reciente de Ia Dialéctica de Abelardo.
El P. BOEHNER ha publicado Io principal de G. Ockham con muchos estudios sobre
el mismo autor, parte de Ia obra de WALTER BURLEicH, y preparaba Ia edición de Ia Perutilis Lógica de Alberto de Sajonia; E. A. MoooY anuncia nueva edición de algunos otros
trabajos de Ockham; H. Roos, Die «modi significandi» des Martins de Dacia, en «Forschungen zur Geschichte der Sprachlogik im Mittelalter», Aschendorf, 1952, p. 168. Franco ALESSio acaba de hacer Ia edición del «De Modis significandi» del autor anterior en
Ia «Rivisti crítica di storia della filosofía», 11, 1956, p. 174-205, 312-339. Las obras lógicas
de SANTo ToMÁs han sido recientemente reeditadas también por Marietti, y BocHENSKi
ha presentado una edición comentada del opúsculo del Angélico, Sancti Thomae Aquinatis de modalibus opusculum et doctrina, en «Angelicum», 17, 1940, p. 180-218, etc. Pero
de entre todos los escolásticos ninguno posee una edición crítica tan bieai trabajada
como Ia que se está publicando de Duns Escoto. V. SiEENBERCHEN, Quelques contributions
recents aux etudes medievales, en «Rev. philos. de Louvain», 52, 1954, p. 289-312, con
indicación de otros trabajos informativos del mismo autor sobre el mismo tema. MiNioPALUELLO, Note sull'Aristotele Latino medievale», «Rivista di filos, neo-scolast», 44, 1952,
p. 389^11, 485^95; 46, 1954, p. 211-321, da cuente de la marcha de sus Interesantes trabajos. En general me refiero solamente a los trabajos que consideran Ia lógica desde
el punto de vista de Io formal en sentido moderno. Una edición reciente de ALBERio
MAGNO está en curso de publicación dirigida por el L·istituto albertino de Colonia.
Sobre este autor Cf. J. BLARER, Alberti Magni «de antecedentibus ad logicam», en
«Teoresi», 9, 1954, p. 177-242 (extracto de una tesis en Priburgo de Suiza).
Universidad Pontificia de Salamanca
a3a
VlCENTE MUHOZ, 0- OE M.
30
Lo más controvertido es el origen de Ia doctrina de las «consequentiae» : los trabajos de Ivo THOMAs acusan un influjo importante de los tópicos; pero Io más discutido
es si el influjo de Ia lógica estoica ha sido más o menos directo mediante SKxro EMWRico, BoEcio o el grado en que ha de admitirse que Ia lógica de las proposiciones es
un descubrimiento y creación nueva de los escolásticos ".
. En cuanto a Ia divteión tradicional, teniendo en cuenta las escuelas por ej. nominaÜstas y antinominalistas, realistas y no-realistas no tienen importancia desde un punto
de vista formal. Lo mismo hay que decir de Ia división entre artistas y teólogos. Autores
de diferentes tendencias filosóficas y de diversas facultades tratan del mismo modo
Ios problemas lógicos dando con frecuencia solución parecida.
La división que parece más conforme al punto de vista moderno serla ésta:
A) Periodo de transición hasta Abelardo: no aparecen problemas de interés y
aun Ia lógica antigua es muy poco conocida. ABELARDO es el autor de mayor importancia.
B) Período creador: comienza hacia 1150 y dura hasta fines del siglo XHZ Se
conoce Io bueno de los antiguos a través de los árabes y en parte, según algunos, directamente de Bizancio; aparecen nuevos problemas como el de las propiedades de los
términos. Los grandes lógicos son : ALBERio MACNO, TOMÁs DE AQurao, ROBERxo KJLWAHDY,
QUILLERMO DE SHYRESWOOD, PEDRO HKFANO.
C) Período de perfeccionamiento: comienza más o menos con GuaLERMO DE
OCKHAM + 1349/50; el período creador de OcKHAM es anterior a 1328/29 y dura hasta
el fin de Ut Edad Media. No aparecen problemas esenciaünente nuevos ; se discuten los
viejos problemas de modo muy agudo; se forma una literatura inmensa de lógica formal y de semiótica. Grandes lógicos : GuHiERMO DE OCKHAM, juAN BuRioÁN, WAum BURLEIOH, ALBERTO DE SAJONM (S. 14) ', PABLO VÍNETO, PEDRO TARTARETO, ESTEBAN DE
IE (S.
MON-
15).
Entre los problemas que trata Ia lógica escolástica los hay completamente nuevos
y los hay relacionados con Ia lógica antigua; pero en general todos los temas se han
desarrollado mucho y se presentan bajo formas originales. Una de las cosas que
sorprenden es por ej. el modo metalógico de tratar los problemas, es decir, no mediante
Ia introducción de fórmulas, sino mediante su descripción; Ia misma silogística aristotéUca aparece ahora completamente renovada; las «consequentiae»,
las paradojas, Ia
semiótica, etc., todo ofrece un aspecto nuevo y remozado í3.
En los párrafos que siguen resumimos en particular los aspectos de mayor interés
en Ia lógica medieval, descubiertos mediante Ia aplicación de Ia logistica a Ia historia de
Ì& lógica.
91. Por Io que respecta a las «Consequentiae», las dos principales cuestiones son:
l.° si BOEcio sufrió o no influencia directa de los estoicos. 2.0 Si ha habido influencia d«l
De syllogismo hypothetico de Boecio directamente, o por intermedio de ABELARDO, sobre
Ia teoría medieval de las suposiciones. Cf. K. DuRK, The propositional logic of Boethius,
p. 4-15, 16-18; MooDY, Truth and consequence, p. 1^; I. THOMAs, Matirns in Kilward,y,
«Dominicam Studies», 7, 1954, p. 129-146.
En cuanto al origen de Ia doctrina de las suposiciones ARNOLD, Zur Geschichte der
Suppositionstheorie, p. 90ss, 133, sostiene Ia tesis de Ia continuidad de una lógica occidental desde los orígenes aristotélicos hasta Ia logística; según él, el origen bizantino
de Ia lógica especificamente medieval como quería PRANL es indifendible. V PRANiL,
Geschichte der Logik II, p. 263ss, ed. 1955. Sobre el influjo directo de Bizancio como
transmisor de Ia lógica antigua BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 170, 244-6; Ci. también,
Walker PERCY, Semiotic and a theory o/ knowledge, en «The Modern Schooknan», 34,
1957, p. 225-246.
92. Esta división, selección de autores y Ia caracterización Ia tomó de BocHBNSKi,
Fórmale Logik, p 170-171, 172-174.
Universidad Pontificia de Salamanca
St
CONSPECTUS BŒLIOGRAPHtCI
533
b) La semiótica escolástica: noción de lógica, las propiedades de los términos, estructura ae Ia proposición.
La cuestión del objeto de Ia lógica se nos presenta bajo dos formas:
1) La lógica como teoría de las segundas intenciones ; 2) como teoría de las expresiones sincategoremáticas. La lógica trata de las segundas intenciones, que pertenecen
a Ia región del ser pensado, y que vienen a reducirse a los «lekta» estoicos. Hay que destacar que en SANio ToMÁs como en los estoicos, el objeto de nuestra ciencia no es algo
psicológico o psiquico, sino algo objetivo que existe solamente en el alma. Hubo muchas
discusiones entre ellos acerca de Io que se ha de entender por «intentio» y Ia determinación exacta de Io que es el objeto de Ia lógica, aunque todos convienen en que es necesario distinguirla de las otras ciencias. Esto por Io que toca a Ia primera opinión o
dirección.
En cuanto a los que consideran Ia lógica como una teoría de las expresiones sincategoremáticas, que lleva a una definición precisa de Ia lógica formal. Las sincategoremáticas responden a nuestras constantes lógicas; esto( aparece muy claro, por ej. en
BuRiDÁN. Las dos partes capitales de Ia lógica escolástica, Ia doctrina de las propiedades de los términos y Ia de las consequentiae, vienen determinadas por expresiones
sincategoremáticas ".
Ateniéndonos a Ia terminología moderna, Ia diferencia entre estas dos concepciones del objeto de Ia lógica puede señalarse asl: Ia primera es una concepción semántica, usa el concepto de significación; Ia segunda es sintáctica, se fija únicamente en
Ia estructura de Ia forma lógica. En Ia primera manera de concebir, el objeto de Ia
lógica es el sentido de las constantes lógicas ; en Ia segunda el objeto son las constantes
lógicas.
Pasando a Ia doctrina de las propiedades de los términos nos encontramos con Ia
suposición, que es una de las creaciones más originales desconocidas de Ia lógica antigua y de Ia logística ".
No hay modo de traducir al lenguaje moderno Ia palabra suposición : indica Ia
pluralidad de funciones semióticas de una palabra; algunas de entre las numerosas
subdivisiones de Ia suposición pertenecen a Ia semántica como Ia material y Ia personal, otras como Ia simple y las subdivisiones de Ia personal son, a juicio de MOODY, puramente sintácticas.
La lógica moderna tiene un signo diferente para cada función (asl tiene uno
para Ia palabra, otro para el nombre de Ia misma, etc.) ; los escolásticos en cambio
resuelven el problema distinguiendo suposiciones EHo se resuelve en último extremo
en Ia diíerencia de lenguajes, los escolásticos solamente conocían el lenguaje ordinario mientras que los modernos han creado un lenguaje artificial más rico ".
93. BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 176-182; R, BLANCHÉ, Vuesnouvelles sur Ia ancienne logique, «Les Etudes Philosophiques», 11, 1956, p. 201 ; MooDY, Truth and conséquence, p. 13-30.
94. Nnvno DE ANQuiN considera como una degeneración de Ia verdadera lógica de
Ia esencia, Ia Lógica derivada de las suposiciones ; para él Ia lógica a Ia vez que es
propedéutica implica los porblemas filosóficos fundamentales ; juzga también que Ia
lógica que inspira el tratado de suppositionibus está mas en Ia línea del estoicismo que
en Ia del peripatetismo, Sobre Ia lógica de los estoicos, «Sapientia» (Argentina), 11, 1956,
p. 171-172. V. supra Ia nota 83. En este trabajo nos interesamos de manera directa por Ia
concepción opuesta a Ia de ese autor, que es por otra parte tradicional o común entre
los ambientes que no aprecian el valor de Ia logistica en sí misma y como método auxiliar de Ia interpretación de Ia historia de Ia lógica concebida como un todo que empieza en los griegos y que recibe su formulación perfecta en Ia lógica simbólica contemporánea.
95. BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 186-199. V. también Ia nota 90; R. BLANCHÉ,
Vues nouvelles..., «Les Etudes philosophiques», 11, 1956, p. 203-206.
Tenemos varios estudios acerca de algunos autores en especial : A. N. PRioR, The
<sparva logicalia» in modern dress, «Domirúcan Studies», 5, 1952, p. 78-87; Ivo TOOMAS,
Universidad Pontificia de Salamanca
534
VroENTE Mtrftoz, O. DE M.
£8
La ampliación es un complemento de Ia doctrina de Ia suposición y una importante
contribución al problema que hoy plantea Ia clase vacia. La expresión «clase vacla» tiene tantas significaciones como tipos hay de ampliación ; algunos autores mezclan con Ia
ampliación doctrinas que se refieren a las modalidades "
La teoría escolástica de Ia apelación se relaciona también con Ia clase vacía. Supone
por otro lado una lógica de relaciones. Desarrollada de modo continuo podría haber desembocado naturalmente en una teoría de Ia cuantiflcación múltiple, pero no poseemos
aun datos suficientes para seguir su evolución.
Especialmente importante es Ia teoría de Ia analogía, por ej. en Tc*tAs DE AQtjrao.
El texto de «De Veritate» 2, 11 es comentado por Bochensky como precedente claro de
Ia doctrina moderna de Ia isomorfla, una dirección fundamental de Ia ciencia actual.
La analogía de proporcionalidad sería un antecedente genial de las estructuras isomorfas de Ia lógica y matemática contemporáneas ".
En los escolásticos medievales encontramos análisis profundos de Ia estructura de
Ia proposición, por ej. en Ia Suma Teológica I, 13, 12 «corpore», se nos presenta un examen extensional que después se hizo clásico, y un análisis que concibe el sujeto como
extensional y predicado como intensional. Más tarde OcKHAM nos presentará a veces
una interpretación puramente extensional ".
Si. Vincent Ferrer's De Suppositioníbus, /Wd. 5, 1942, p. 88-102. Pero el autor más estudiado es Guillermo OcKHAM, Ph. BOEHNER, Ockham's theory of truth, en «Francisean
Studies», 5, 1945, p. 138-161; Io., Ockham's theory of signification Md., p. 143-170;
Ts,, Ockham's theory of supposition and the notion of truth, Ibid,, p. 261-293. Acerca
de Ia bibliografía completa de Ph. BOEHNER, Bibliography of Fr. Philoteus Boehner, O. F. M.,
en «Franciscan Studies», 15/4, 1955, p. 321-331, y en «Franzìskanische Studien», 37, 1955,
p. 292-298; B. L. ShD, William of Ockham on terms, propositions, meanings, «Proceedings of he aristot Society», 42, 1941-2, p. 45HS4 ; E. A. Moony es también un especialista
de Ia lógica ockhamista : The logic of William Of Ockham, New york-London, 1935, tiene
otros trabajos posteriores.
Acerca de PEDRO HispANO, cuyas Summulae logicales sirvieron de libro de texto durante siglos: CARRERAS ARTAu, Historia de Ia filosofía española, Filosofía cristiana de
los siglos 13-15, t I, Madrid, 1939, p. 101-144; Ia «Revista Portuguesa de Filosofía», 8,
1952, Ie dedica un número extraordinario con bibliografía abundante; J. FERRraRA, As
Súmulas L"ogicais de Pedro Hispano e os seus comentadores, «Colectanea de Estudos»,
3, 1952. Sobre Tomás de Aguíno: B. ZiTA LAuER, Si. Thomas and modern semiotie en
«The Thomist», 19. 1956, p. 75-99, compara a Tomás de Aguino con las teorias de Charles
Morris, tomando como base Ia obra de este autor Signs, Language and Behavior, NewYork 1946: se funda por parte del Angélico en el Oomentario al De Interyretaìione,
In I Sentent, Summa Theologica y De Veritate. En este sentido de Ia investigación tomista es interesante el estudio crítico de J. OAAC, Le Peri Hermeneias en Occident de
Boece a Saint Thomas, París 1953, como base de trabajo, aunque no pertenezca a Ia
serie de libros de dirección formalista. Cf. L. LACHANCE, Saint Thomas dans l'histolre dc
Ia togique, en «Etudes d'histoire litt. et doctrinale du XII siecle», 1, 1932, p. 61-103;
M. GRABMAN, De fontibus historicis logicam S. Thomae illustrantibus, «Act. Pont. cf. Acad.
Rom.», 4, 1938, p. 53-54. MARH3 DAL PRA, Linguaggio e conoscenza assertiva nsl yensiero
di R. Holkot, en «Rivista critica di storia della filosofia», 11, 1956, p. 15-40.
K.DtJRR, Die syllogistik der Johannes Hospinianus (1515-1577), en «Synthèse», 9,
n. 6 B, p. 472^84 ; DOYLE, John of St. Thomas and mathematical logic, «The new schosyHJlasticism», 27, 1953, p. 3^58 (en contra de Veatf sostiene que el célebre autor admite
Ia implicación russeUiana que se deflne por Ia negación de Ia disyunción). V. «BuUetin
Thom.», 9, 1954-56, p. 266-270. El debate continúa en Ia misma revista los años siguientes
entre DoYiE y VEAicH. V. Ia nota 13. Ivo THO*AS, 'Material implication in John of
St. Thomas, en «Dominican Studies», 3, 1950, p. 180.
96. BocHENSKi, Formale Logik, p. 202.
97. BocHENSKi,lWd., p. 205-208, 447-448; In., On analogy, «The Thomist», 11, 1948,
p. 424-447. V. sobre esto también el «Bulletin thomiste», 8/2, 1952, p. 42M24 ; B. LONracAS,
Isomorphism of thomist and scientific thought, en «Sapientia A<niinatis», p. 119-128 (<3ommunicationes rv Congressus Thomistici Internationalis 1955), Boma 1955.
98. HoENEN, La théorie du jugement d'après St. Thomas d'Aquin, Boma, 1946,
Universidad Pontificia de Salamanca
33
CONSPECTUS BŒLTOGRATŒaCl
535
Mediado el siglo xni hay una doctrina comunmente aceptada acerca de Ia estructura de Ia proposición modal en especial. ToMÁs DE AQtrmo escribe un notable opúsculo
De propositiane modali: en él distingue las modales de re que corresponden a las modales del EsTAGTRiTA, en ellas el modo califica solamente al predicado; en cambio las
modales de dicto, corresponden a las de TEOFRAsio, el modo se refiere a Ia proposición
considerada como un todo ".
Las diversas doctrinas acerca del «sensus divisus» y el «sensus compositus» Be
relacionan con Ia estructura de Ia proposición y de modo especial con el análisis de Ì&
proposición modal, aunque no de modo exclusivo. En todo esto ha habido matices que
revelan Ia agudeza enorme de los escolásticos y Io interesante que es el seguir Ia historia y desarrollo de cada punto particular.
PABLO ViNETO tratando de Ia significación de una proposición y de su correlato semántico refiere estas cuatro opiniones : 1) Ia proposición significa un contenido real
2) un acto psíquico, 3) un contenido objetivo que exwte en el entendimiento («lekton»
de los estoicos), 4) no significa ninguna cosa como un todo, indica solamente Io que
significan sus partes.
En el siglo XV hubo otras muchas opiniones que no podemos seguir ahora con
detenimiento "*.
c) La lógica de las proposiciones.
La doctrina de las «consequentiae» es uno de los capítulos más interesantes de Ia
¡ógica medieval. Doctrinalmente es una continuación de Ia lógica de las proposiciones
de los estoicos y corresponde al cálculo de proposiciones inanalizadas, No puede determinarse con certeza en qué medida reciben el influjo del Pórtico, sobre todo a través de
Boecio, y en qué grado es una creación nueva.
El nombre «consequentia» es Ia traducción de BOECio de Ia palabra aristotélica
«akoloutheesis» que aparece en Ia Hermenéutica, aunque sin tener el sentido técnico que
va adquiriendo según progresa Ia lógica medieval. Con OcKHAM y Ia escolástica tardia
adquiere un significado técnico preciso.
El PsEUDO-EscoTo define asl Ia «consecuencia»: «Consequentia est propositio hypothettea, composita ex antecedente et consequente, mediante coniunctione conditional! vel
ratk>nali, quae denotat quod impossibile est ipsis scil. antecedente et consequente simul
íormatis, quod antecedens sit verum et consequens falsum». Aqul como se ve encontramos una de las formas de implicación ya propuesta por los estoicos, aunque con un
eentido algo diferente. También se trató de definir Ia implicación mediante variables
temporales al modo de los estoicos.
GuiLLERMo OcKHAM da una división de Ia implicación que viene a coincidir con Ia
distinción de Whitehead-Bussell entre implicación material e implicación formal. Lo
mismo en ALBERio DE SAJoniA.
La problemática escolástica de Ia implicación es mucho más compleja que Ia de los
estoicos; en éstos hubo discusiones acerca de cuatro tipos de implicación, en PABLO DE
VENEciA encontramos ya diez, aunque hoy no podemos comprender el sentido de todas
* porque se ha perdido parte del texto. El librito de E. MooDY consagra 15 páginas a ta
traducción de las fórmulas de las «consequentiae» en lenguaje simbólico poniéndolas en
correspondencia con los cálculos modernos y así encontramos que por ej. OCKHAM y
p. 82-100, 109-145, hace ver Ia posibilidad de Ia logística desde Ia estructura tomista de
Ia proposición. V. supra nota 20.
99. BocHENSKi, S. Thomae Aquinatis de modalibus opusculum et doctrina, en «Angelicum», 17, 1940, p. 180-218 ; A. N. PRiOR, Modality de dicto and modality de re, Theoria
(Lund), 18, 1952, p. 174-180.
100. BOCHENSKi1 Fórmale Logik, p. 186-218, desarrolla el tema de este apartado con
una selección de textos de los principales autores con Ia interpretación y significado
formalista de cada uno.
Universidad Pontificia de Salamanca
536
VlCZNTE MuÑoz, O- »* M.
34
ALBHiTO DE SAjONM conocen las leyes de De Morgan, las que inclusive pasaron a algunos escolásticos moderaos.
La disyunción que está muy metida en las teorías de las «consequentiae» fué también discutida ; ya PEDRO HisPANO vacilaba entre Ia disyunción exclusiva y Ia no^xclusiva.
No solamente intentan hacer un repertorio de las diversas implicaciones, sino que
procuran dar reglas para su validez, que son verdaderas leyes del cálculo de proposiciones,
En BüRroAN encontramos ya un esfuerzo por ordenar deductivamente esas leyes partiendo
de un pequeño número entre eUas, que serían como axiomas y que después habrían de
utilizarse en te demostración de las demás. Desde el s. 14 —sobre todo en ALBERio DE
SAJONiA— encontramos Ia distinción clara y neta entre las reglas de Ia consecuencia y
Ia consecuencia. La regla es una meta-meta-lógica; Ia consecuencia en sí misma es una
proposición que posee esa forma. A veces las reglas de inferencia se expresan y conciben a modo de los esquemas de inferencia de los estoicos.
Teniendo todo esto en cuenta me parece que es necesario confesar que los viejos
lógicos que se suponían encerrados en el Barbara y repitiendo a ARiSTóiELEs, conocian
muchas de las cosas que se crela eran inventos de Ui lógica contemporánea "".
d) L6gica de los términos: el silogismo.
Contra Io que se ha pensado, el silogismo categórico no era ni el único ni el principal objeto de Ia lógica escolástica. Al revés de Io que pasa con ARisrónLEs, el silogismo en los escolásticos no-se formula en forma de proposición condicional, sino en forrna
de regla.
El ámbito de Ia silogfetica recibe una ampliación grande en los escolásticos cuando OcKHAM introduce ios términos singulares. En esta región de Ia lógica las principales aportaciones escolásticas son : Ia invención de muchas expresiones rnnemotécnicas
para el manejo de los modos del silogismo, Ia introducción sistemática de Ia cuarta
flgura y el planteo y tratamiento de Ia clase vacía con los problemas que presenta dentro
del complejo de Ia silogística.
MiNio-PALUELLO ha encontrado un manuscrito de principios del s. xni con intentos
de expresiones mnemotécnicas. Las clásicas Bárbara, Celarent, etc., son ya comunes
hacia 1250 y hoy perduran ; pero en Ia Edad Media se inventan muchas otras hoy caídas
en desuso.
Se introduce Ia cuarta figura, pero no en el sentido moderno ; es simplemente los
modos indirectos de Ia primera Ia que no consideran distinta, y aunque algunos hablan
101. BocHENSKi, Fórmale Logik, p, 219-243, con textos abundantes. Además de Ia
bibliografía citada en las notas 90 y 91 de carácter general acerca de las consequentiae
pueden verse los siguientes trabajos :
J. BENonac, Die Lehre von den Konsequenzen bei Pseudo-Scotus, «Franziskantache
Studien», 34, 1952, p. 205-234; Ph. BoEHNER, Does Ockham know of material implications? «Fransciscan Studies», 11, 1951, p. 203-230; Io., Bermerkungen zur Geschichte
der De Morganschen Gesetze in der Scholastik, «Archiv für Philosophie», 4, 1951,
p. 113-146 (las estudia en GuiLLERMO DE SHYRESWOOO y PEDRO HispANO, que preparan
el camino a OcKHAM en el que se encuentra una formulación precisa y exacta de las
leyes de De Morgan; WALTER BURLEiGH realista y adversario doctrinal de Ockham;
ALBERTO DE SAjONiA, PABLO PERGULiNSES, del que transcribe extensos párrafos, los escotistas, tomistas, (VERSOR, jAVELLi, JuAN DE SANTO ToMÁs, SiLVESTRE MAURO) e inclusive
algunos neoescolásticos han defendido las leyes atribuidas al lógico inglés. Es un trabajo
que demuestra Ia necesidad de que Ia filosofia moderna considere Ia fllosofia escolástica. A. N. PRiOR, On some. consequentiae in Walter Burleigh, «The New Scholasticism»,
27, 1953, p. 433^6; I. THOMAS, Material implication in John, of St. Thomas. «Dominican Studies», 3, 1950, p. 180ss; J. DoYLE, John of St. Thomas and mathematical logte,
«The New Scholasticism», 27, 1953, p. 3-38. MARio DAL PRA, La teoría del significado totale della proposizione nel pensiero di Gregorio de Rimini, en «Rivista critica di storia dl
aiosofia», 11, 1956 p. 287^12.
Universidad Pontificia de Salamanca
35
CONSPECTUS BlBLIOGRAPHICI
537
de «cuarta figura», es en ese mismo sentido. Se encuentra sin embargo en su forma
moderna en un texto hebreo manuscrito del siglo XHI.
El problema de Ia clase vacía ha sido como se sabe uno de los puntos en que Ia
lógica aristotélico-escolástica ha sido más atacada; lleva consigo Ia discusión de muchos otros problemas que afectan a toda Ia silogística, por eJ. Ia validez o no validez
de Ia conversión «per accidens» de las proposiciones, Ia de las leyes de Ia subalternación, Ia del paso de una universal a una particular y el mismo problema en los modos
del silogismo compuesto simultáneamente de premisas universales y particulares. Pues
bien, estos problemas que se creía habian aparecido al introducir los métodos del cálculo en Ia lógica -^;on el consiguiente empleo del cero— habían sido tratados por los
escolásticos. Es un tema ya tratado por Io menos desde el siglo XIV y resuelto desde
Ia teoría de Ia suposición y apelación. VicENiE PERRER, PABLO VÉNEro y JUAN DE SANio
ToMÁs dan cada uno una solución diferente.
Pasando ahora al silogismo modal parece que el punto de partida ha sido SAN ALBER^
io MAGNO, quién al parecer se inspira en fuente árabe. Se encuentra en él una doctrina
parecida a Ia de TOMAs DE AQuiNo, y es fundamental para Ia inteligencia de Ia escolástica posterior. Ya hemos hablado del análisis de Ia proposición modal : hay naturalmente silogismos con todas las combinaciones de proposiciones atrás enumeradas.
ALBERTO MAGNO trata extensamente Ia doctrina aristotélica sobre el silogismo mcdal y ofrece ya una sistematización de Ia misma.
El PsEüDO-EscOTO introduce functores nuevos, además de los cuatro clásicos y formula una larga serie de «consequentiae modales». Así construye dos sistemas de Ia
silogística: uno de Ia silogística en sentido dividido y otra de Ia silogística en sentido
compuesto.
OcKHAM tiene novedades interesantes a este respecto, realiza un desarrollo desde
un punto de vista formal ; tiene 18 tipos de silogismos modales y elabora un sistema
modal paralelo al categórico aristotélico en el que se llega a mil modos válidos.
Tratamiento parecido a las proposiciones modales tuvieron las proposiciones de pretérito y de futuro 102.
e) Oíros temas de Ia lógica metíieval:
Se encuentran también en esta lógica doctrinas de mucha importancia que no pertenecen propiamente a ninguno de los apartados anteriores.
Una primera ampliación de Ia silogística aristotélica viene cuando se permite Ia
Introducción de términos singulares en las premisas; pero también los singulares se
conciben como nombres de clases. Silogismos de esa índole atribuidos a PEDRO RAMUS
y a Ia lógica posterior ya se encuentran en OCKHAM. El silogismo expositorio de los escolásticos equivale a Ia «ekthesis» de ARisTOTELES.
102. BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 244-268, con una selección de textos. Th. GiLBv,
Barbara, Celarent A Description of scholastic Dialectic, London, 1949, XIII + 303 p.
El P. Ph. BoEHNER en Ia edición de The Tractatus de praedestinatione et de praescientia
Dei et de futuris contingentibus of William Ockham, Nueva York, 1954, hace un estudio
acerca de los problemas filosóficos conexos con las proposiciones de futuro contingente y
Ia lógica de tres valores en Ia escolástica, p. 43^8; esta idea ha sido desarrollada también por otros autores como A^. N. PRiOR, Three-valued logic and future contingents,
«Philosophical Quaterly», 3, 1953, p, 317. Como era natural se relacionaron esas ideas
con Ia doctrina del cap. 9 del De Interpretatk>ne de Aristóteles, y se ha simbolizado su
doctrina en el ejemplo de Ia batalla naval que sucederá mañana : R. J. BUTLER, Aristotle's
sea-figt and three-valued, logic, «The philosophical Review, 64/2, 1955, p. 264-275;
G. E. M. ANscoMBE, Aristotle and the sea i)atle, «Mind», 65, 1956, p. 1-15. Se relacionó también con Ia lóg'ca modal e intuicionista y con el principio del tercero excluido.
Cf. A. N. PRiOR, Formal Logic, Oxford, 1955, p. 240-259. COmo es evidente de aqui' nace
un nuevo modo de enfocar algunos puntos del problema «de auxiliis» tanto histórica
como doctrinalmente.
Universidad Pontificia de Salamanca
538
VlCENTE MüÑOZ, O. DE M.
36
También se encuentran elementos para un análisis de Ia cuantiflcacìón principalmente de los cuantiflcadores «todo», «cada», «alguno»; pero es una doctrina que está
dispersa en los autores con otros temas, por ej. con üi teoría de Ia suposición.
Había una doctrina sobre los cuadrados lógicos de las proposiciones «exponibiíes»,
y tiene Ia originalidad de ser una combinación de Ia teoría de las «consequentiae», en
particular de las leyes de Ds MORGAN con Ia enseñanza aristotélica acerca de Ia contradicción.
RaMa también una teoría sobre el silogismo «oblicuo», que se refiere a Ia lógica
de relaciones.
Las antinomias ha sido otro de los puntos que los escolásticos desarrollan con mayor amplitud. SALAMucHA ha dedicado un trabajo al tema; pero a pesar de todo queda
mucho por estudiar.
ALBERTO MAGNo trata ya Ia paradoja del mentiroso, y conoce Ia palabra «insolubilia», que será el término técnico para designar las antinomias. OcKHAM desliga el
tema de los «sofismas», y Ie dedica un capítulo especial ; desde ese momento pertenecen
ya al cuerpo de Ia enseñanza y pasa a ser una parte esencial de Ia lógica escolástica.
Hay una lista inmensa de «insolubilia» y de algunos se proponen hasta más de
trece soluciones "*.
Conclusión :
Aun contando con el conocimiento muy fragmentario de Ia lógica escolástica, resumimos con Bochenski en los puntos siguientes sus aportaciones a Ia lógica formal :
1.0 Ha creado una nueva forma de lógica completamente distinta de las otras. La
diferencia esencial de este modo de presentar Ia lógica y Ia que encontramos en Ia
antigüedad es que representa un intento de formular las leyes y reglas en el lenguaje
vivo —el latín— en orden a Ia sintaxis y semántica de esa lengua.
2.0 Este intento conduce Ia creación de una Semántica y de una Sintaxis de mucha
variedad y profundidad, los problemas semióticos tienen en esta lógica un interés primordial y Io demás se trata bajo este punto de vista.
3,° En conformidad a ese punto de vista es una lógica construida en un metalesguaje con distinción precisa de ley y regla.
4,° El problema de las formas lógicas (categoremáticas) se ha tratado de una forma muy aguda.
5.0 Los problemas de Ia lógica de proposiciones y de su técnica fueron tratados
por ellos en una forma nueva más abstracta que en los megari<xxstoicos.
6.0 La lógica de los términos contiene una nueva interpretación y una construcción aguda de Ia silogística. Hay también otros problemas : Ia doble cuantiflcación, Ia
clase vacla y probablemente el de Ia lógica de relaciones.
103. BocHENSKi, Fórmate Logík, p. 268^93. Las antinomias han ofrecido especial
interés: el trabajo de SALAMUCHA ha sido publicado en 1937 en una revista polaca:
MoBDUHAi-BoLTOvsKAi, Insoltibíles in scholastica et paradoxos de infinito nostro tempore, en «Wiad. Mathema», 47, 1939, p. 111-117; J. R. GiRONELLA, La antinómica solución
de las antinomias o paradojas lógicas, «Pensamiento», 10, 1954, p. 287-311, es un trabajo
preferentemente doctrinal, relaciona el problema con las tesis filosóficas de Ia analogía y
los trascendentales; J. DEtEvsKi, La philosophie des paradoxes mathématiques, en
«Rev. philosophique», 142, 1952, p. 196-222.
Universidad Pontificia de Salamanca
37
CONSPECTUS BŒLIOGRAFHICI
539
7.0 La lógica modal (tanto de los términos como de las proposiciones) es un aspecto también muy desarrollado por los escolásticos ; se analizan y critican problemas
antiguos y aparecen otros completamente nuevos.
8.0 El antiguo problema de las antinomias semánticas tomó en los escolásticos proporciones colosales. Su doctrina contiene Io esencial de Io que en esa materia conoce Ia
lógica contemporánea "'.
V.—La lógica «clásica» :
Llegamos al final de esa presentación de los resultados a que hemos Uegado mediante Ia aplicación de Ia lógica moderna a Ia lógica antigua o sin formaUzar. Si por
los frutos se conoce el árbol me parece que el nuevo método histórico se acredita por si
mismo. No puede menos de ser así : Io más claro y más preciso explica Ia evolución y
progreso de Ia ciencia, y desde Ia cumbre de Io nuevo vemos el camino que ha sido necesario recorrer hasta llegar a los brillantes resultados de Ia actualidad. La lógica
tiene una unidad desde sus primeros creadores hasta sus últimos desarrollos, unidad
especifica de Ia razón humana que Ia ha creado en todas sus formas, unidad en Ia prcblemática de todos los tiempos "'.
Hay que usar sin embargo estos métodos con extremada prudencia, porque corremos
el peligro de atribuir a los autores antiguos teorías que han sido producto de edades
posteriores. Sobre todo es menester tener muy en cuenta que al no poseer un lenguaje
formalizado se presta a muchas ambigüedades y confusiones. Es difícil traducir en
lenguaje formalizado Ia lógica antigua; en realidad ^como observa Feys— un texto
en lenguaje usual no puede nunca formalizarse en sentido estricto '06.
Dentro de esas precauciones y limitaciones no puede caber duda de Ia utilidad del
nuevo modo de investigar Ia lógica y de los intentos de formalizar otros aspectos como
Ia silogística. Por ej. es indudable que Ia traducción formalizada de las fórmulas antiguas nos ayuda de modo especial a separar Io lógico de Io extra-lógico, purificando
nuestra ciencia de elementos gramaticales, epistemológicos o metafísicos. Otro fruto de
las investigaciones históricas ha sido Ia colaboración y acercamiento entre Ia lógica
antigua y Ia moderna : Ia ignorancia mutua que había a principios de siglo va desapareciendo de modo rápido. Solamente este logro sería por sí solo suficiente para acreditar
una tendencia "'.
Un corolario ünportante es Ia 'revalorización de Ia lógica antigua. A Ia luz de !as
últimas investigaciones ARisróTELES, los estoicos y los escolásticos nos parecen hoy lógicos de mucha mayor taHa que por ej. KANi, SwNozA, los trascendentalistas alemanes, etc.
Esto Implica por otra parte Ia dtetinción importante entre Ia llamada «lógica clásica»
y Ia verdadera lógica escolástica. La lógica clásica es Ia lógica escolástica mutilada y
deformada. Contra esa lógica clásica valen muchos de los ataques de principios de este
siglo, pero de ningún modo contra Ia verdadera lógica de Aristóteles, de los estoicos
y de los escolásticos. En Ia llamada «escolástica protestante» y en algunos círculos cartesianos se desarroUa una lógica formal, que es el origen de Ia lógica «clásica». La
obra más importante en este sentido es Ia Logique ou L'Art de penser de NicOLE y
ARNAULT. El contenido de ese libro pasa a ser el contenido de Ia lógica clásica, propagada en innumerables manuales de texto "*.
104. BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 293.
105. V. supra las notas 6-9.
106. R. PEYS, Les traites recents de logique formalisée, «Rev. Phil. Louvain». 53,
1955, p. 384-386.
107. PEYS, lbid.; V. MuÑoz, Lógica escolástica y lógica moderna o formalizada.
«Estudios» (Madrid), 12, 1956, p. 115-124.
108. A. ARNAULD y P. NicOLE, La logique ou l'art de penser, París, 1662. BocHENSKi,
Fórmale Logik, p. 299-300, resume el contenido.
Universidad Pontificia de Salamanca
540
VlCENTE MUffOZ, O. DE M.
38
L'Art de penser o Ia Logique de Port Royal se divide en estas cuatro partes con
estos temas: 1) Acerca de las ideas; 2) Acerca del juicio; 3) Acerca del raciocinio;
4) Método- La primera parte trata las categorías aristotélicas y log predicables, algunas
consideraciones semánticas sobre las ideas y sus signos, acerca de Ia extensión y comprensión. Lo restante se reflere a consideraciones epistemológicas. ES aqul donde se
encuentra por vez primera Ia contraposición de comprensión y extensión ; aunque naturalmente los conceptos significados por esas palabras sea mucho más antiguo.
La segunda parte contiene más o menos Ia materia del Peri Hermenetas con algunas cosas que se añaden acerca de Ia definición y división. En Ia tercera parte se tratan los silogismos categóricos según Prano HiSPANO, es decir, como reglas, aunque a
veces usando premisas singulares en el sentido de OCKHAM. Se reconocen cuatro figuras
y 19 modos sin los llamados modos subalternos.
Se pone un capitulo acerca de los silogismos compuestos donde se mezcla a TwwRASio
con los estoicos, y se confunde Ia lógica de los términos con Ia lógica de las proposiciones.
Siguen unas consideraciones acerca de los lugares dialécticos. Como se ve es Ia
lógica escolástica mutilada: faltan muchas cosas, el silogismo y Ia proposición modal
casi desaparecen, Ia importante doctrina de Ia suposición queda muy abreviada
Ia doctrtaa de las «consequentiae», las antimonias, etc., se suprimen. Es una
lógica que queda reducida al contenido de Las Categorías, Predicables, del Hermeneia y de los siete primeros capítulos de los Primeros Analíticos; de Ia lógica escolástica añade las palabras mnemotécnicas Barbara, Celarent, etc., y similares y
el modo de exponer en metalenguaje. Además de Ia mutilación hay una grave deformación al no distinguir entre lógica de proposiciones y lógica de los términos; y para
agravar más Ia situación un exagerado psicologismo de Ia peor ley invade esa pobreza
de Ia lógica «clásica», psicologismo que encontramos en el mismo BooLE el creador del
álgebra de Ia lógica.
La lógica de Port Royal pasa a ser el verdadero texto de Ia lógica d>urante siglos;
de ella se toma en Io esencial el contenido y los defectos. Es por tanto de Ia máxima
necesidad distinguir entre lógica antigua y lógica clásica, lógica escolástica verdadera
y lógica clásica o deformada "".
Esta visión de conjunto se Ia debemos a Ia magna obra de BocHENSKi, Fornuüe Logik,
cuyos resultados he aprovechado tan ampliamente y de Ia que ya se anuncia su traducción próxima al inglés "*.
Conclusión :
He aquí un breve resumen de algunas de las numerosas perspectivas que se abren
para el estudio de laHógica antigua y medieval, de Ia lógica no formalizada o no simbólica, al aplicar los métodos de ésta a Ia historia.
He dado una visión histórica más bien que doctrinal. Pero como el aspecto histórico
y el doctrinal no pueden fácilmente separarse, por eso he avanzado una digresión acerca
de las posibilidades y modos como puede presentarse hoy Ia formalización de Ia teoria
silogfetica, que expuse al hablar del silogismo categórico en Aristóteles.
Como ejemp!os de las posibilidades del nuevo método de investigación lógica, recuerdo algunos puntos doctrinales que han sido presentados a Ia luz de Ia nueva metodología. Pueden dtetinguirse estas aplicaciones:
I) A Ia Metafísica y a Ia regeneración de Ia Filosofía teórica. AsI tenemos por
109. BocHENSKi, Fórmale Logik, p. 297-308.
110. V. Ia recensión en «Philosophical Studies», 6, 1956, p. 163-165, debida a Otto
Brno, donde anuncia Ia preparación de Ia edición inglesa debida a Ia pluma de Ivo
Thomas.
Universidad Pontificia de Salamanca
Ì9
ÓONSPECTUS ÉIBLIÒGRAPHI&
541
ejemplo las obras de ScHOLz, Ia reciente de E. W. BEiH, el cual considera que Ia crisis actual de Ia razón podrá ser en gran parte superada por Ia logística '11.
2) A problemas particulares dentro del conjunto de Ia Filosofía: así por ej. Bochenski ha tratado de expresar formalmente Ia teoría tomista de Ia analogía, el mismo
autor y otros Ia han aplicado a los argumentos de & existencia de Dios, al problema
de los universales, etc., etc. 112.
Y esto por hablar dentro de las limitaciones que nos hemos impuesto al principio,
porque aplicaciones se han hecho a muchos otros campos del saber humano : como a
Ia Matemática y a Ia investigación de sus fundamentos, a Ia Física, a Ia Biología, a Ia
Psicología, al Derecho, a Ia Economía, a Ia Moral y hasta Ia Teología,. Y en teoría se
puede hacer aplicación y uso de este poderoso instrumento de análisis a cualquier campo del saber que excluya el «irracionalismo» lls.
111. H. ScHQLZ, Metaphysik als strenge Wissenschaft, Colonia, 1941 ; In., Logik,
Gramatik, Metaphysik, en «Arch. für Rechts und Soz.—Philos.», 36, p. 393ss, etc., y en
otros escritos; H A. WEERSMA, Objections contre Ia «Metaphysik als strenge Wissenschaft de H. Schols, en «Alg. tijdschr. v. Wijsbeg», 39, 1946-1947, p. 151-155 ; M. MEiGNE,
Les confluences recentes entre logique et métaphysique, en «La revue scientifique», 82,
1944, p. 112-114 (acerca del libro de Scholz); Victor KRAFT, «Mathematik, Logik und Erfahrung», Viena, 1947, 129 p.; In., Die Grundlagen einer wissenschaftlichen Wertlehre,
2.» ed. Viena 1951. 264 p. Estos dos libros aplican el análisis lógico al mundo de Ia experiencia y al mundo de los valores. E. W. BEiH, La crise de Ia raison et Ia logique,
París, 1957, que aplica a te fUosofía el método del autor de los «cuadros semánticos»,
etcétera, etc. La literatura desde este punto de vista es también copiosa; pero no entra
directamente en nuestro plan, Cf. también R. Frsrs, Logique formalisée et philosophie,
en «Synthèse», 6, 1947-1948, p. 283-300; D)., Nature et possibilités de Ia logique jormalisée, en «Theoria» (Madrid), 3-4, 1953, p. 133-136. Desde otro punto de vista más
general Wolfgang SxEGsrüLLEH, Metaphysik, Wissenschaft, Skepsis, Prankfurt/ Main,
1954, 396 p., trae dos extensos capítulos acerca de nuestro tema.
112. BocHENSKi, Nove lezioni di logica simbolica, Roma, 1938, p. 147-155, analiza
el texto de SANTo ToMAs de Ia Prima Pars, q. 75, art. 6, empleando el instrumento lógico del análisis; en «The Thomist», 11, 1948, p. 424ss, el mismo autor trata de expresar
formalisticamente Ia doctrina de Ia analogía que en Fórmale Logik, p. 205^208, 447s, relaciona con Ia moderna teoría de las estructuras; J. SALAMUCHA, en «Collectanea Theologica», 15, 1934, p. 53-92, había hecho un análisis logistico del argumento tomista «ex
motu» para demostrar Ia existencia de Dios. El mismo asunto ha sido recogido de nuevo en Ia revista «Franzlskanische Studien», 38, 1956, p. 1-38, J. BENDiEK, Zw logischen
Struktur der Gottesbeweise.
Puede leerse con fruto las extensas recensiones que ha hecho el «Bulletin thomtete»
a estos intentos. V. «BuUetin Thomiste» I, 1932, p. 401^02; TV, 1935, p. 601^03; 7.,
1943-1946, p. 249-250, 8, 1947-1953, p. 421ss ; 9, 1954-1956, p. 259ss. Uro THOMAS, Logic and
Theology, en «Dominican Studies», 1, 1948, p. 291-312; BocHENSKi, Logical Remarks on
A-sentences, Ibid., 2, 1949, p. 249-254, etc
113. V. un resumen de las principales aplicaciones con los principales autores en
BocHENSKi,-MENNE, Grundríss der Logistik, Paderborn, 1954, p. 13-15.
Universidad Pontificia de Salamanca
CONSPECTUS BIBLIOGRAPHICI
ELENCHUS BIBLICUS POLONUS 1940-1956*
por P. N 0 B E R
Elencho huic compilando occasionem —sed nequáquam plus quam occasionem!dedit M. Bic, qui in periódico Vetus Testamentum 2 (1952), 181^3, postquam quaedam penüüica pervolavit et fortasse ex J. 8zeruda quasdam notitias additionales petivit, de Das alttestamentliche Stuäium im Polen der Nuchkriegsjahre verba fecit.
Quo articulo, cui nemo usque hodie contradixit, a conclusionibus non abstinuit quae
materiale bibliographicum a se collectum longe excedunt quibusque se probavtese
opinatur «catholicismi Poloni» sterilitatem intellectualem ' quamque dure castigat *.
Qua in re eum fortasse duxit «kerygma» in mundo eius tritissimum 3. Recenter quoque,
in Vetus Testamentum. 6 (1956), 334, M. Bic hoc idem iudicium retinuit.
Libère fatemiir: ea quae M. Bic scripserat, magnum in nobis desiderium accenderunt veritatem et investigandi et patpfaciendi. Quam si «sine ira et studio» persecuti erimus, methodice elenchum colligentes humano modo loquendi «completum»,
luce cîarius apparebit quid ingenium Polonum valeat in re biblica quidque propter
condiciones difficiles nondum egerit. Aiibi iam conclusiones nostrae publici iuris factae
sunt 4 : summopere urget hodie in Polonia series commentariorum pastoribus animarum destinata (in qua utique 6olum occasione data «besondere Forschungsergebeisse»
praebentur, ut etiam e. g. in La Sacra Bibbia [Garofalo-Binaldi], in Bonner Bibel, in
Das AT/NT Deutsch et quibuscumque seriebus simlUbus). De cetero credimus nos
elencho hoc collecto vere comprobavisse, nullam adesse in re biblica quoad Poloniam
rationem tetri cuiusdam pessimismi, sed econtra optimismi confidentis. Ut ex titulis
infra collectis sequitur, etiam catholicismus Polonus —non diversim a catholicismo
totius orbis a quo separandus non est sicut neque ab Actione Biblica Catholica in
dies crescenti— non solum «proventus spéciales» («besondere Forschungsergebnisse») ; et
sed vel opem primipilorum (e. g. in investigatione rerum Qumranicarum) investigation! biblicae dierum nostrorum attulisse (cf. infra nn. 167 173-193. 514. 520-520
566-569 etc.) 5 certum est.
* Con gusto damos hoy cabida en SALMANTICENSIS a este índice bibliográfico
polaco, prueba magnífica de que, a 3esar de las adversas circunstancias por las que
atraviesa aquella noble nación, los católicos siguen trabajando sin desmayo. DLa Redacción].
1. Expresse dicit: «weist keine besonderen Forschungsergebnisse auf».
2. M. Bic vel ad influxum paganismi provocat. Secundum eum maxima pars popuH Poloni perversa quadam reiigiositate («Bigotterie») infecta est, ex qua exegeîae
quoque in «conservativismum plus vel minus fortem» laberentur quo se intellectualiter
steriles redderent.
3. Opinionem M. Bic, phaenomenologice esplicamus ex iis quae aliunde de mundo
eius scimus. Ita A. P. GACARiN, Die Entstehung und der Klassencharakter des Christentums (Berlin-O 1955, Dietz) kerygma procul dubio late patens profert, si religionem
christianam declarat esse «wissenschaftsfeindliche Ideologie». Utique religio nostra
apud hos quoties dictitatur «bigott», et quoties, secundum kerygma vivum horum, prae
actione «progressiva» qua se laudant. fere dixerim «mortifere» conservativi et proprium
suicidium quasi anhelantes sumus! Sed afflrmamus solum hanc similitwUnem in schemute trito et structura cogitationis.
4. In VD 36 (1957), 228 ss.
5. Distinctionem inter «scientiam biblicam in Polonia» et «scientiam biblicam
Polonorum» (qui e. g. extra Poloniam utilia ad scientiam biblicam scripserint!) non
"Salmanticensis", 4 (1957).
Universidad Pontificia de Salamanca
668
P. NOBER
Z
Pro titulis colligendis gratias agimus S, SrYS, H. KRSZYNA, M. WoLNiiwicz nec non
Ahunnis Pontificii Oollegli Poloni in Urbe. His ultimis et B. ZiELiÑSKi non minus gratum
animum habemus pro titulis e lingua polona latine versis. Aedificamur generoBitate et
pergraua «hospitalitate» qua L. TuRRADo, moderator periodici insignis SALMANTK3ENSIS,
in caritatem nationis catholicae amicae, hunc elenchum publici iuris faciendum suscepit.
Eenchus etiam hic vix absolute completus est. Monemus versiones latinas nor, semper
ad litteram, interdum etiam abbreviatas esse.
Gratias quoque ago B. ZiHxrNSKi et L. R. SiACnowiAK pro adiumento in correctione
plagularum. Ex parte —ubi non obstabat absentia voluminum et fasciculorum e bibUotheca— etiam tituli articulorum verificati sunt. Veniam petimus si error quídam in
titulis non verificatis remaiisit.
1. Introductio
a) in Ltrumque Testamentum
1
2
3
4
Bibüa et historia, DJ, 6, 5 (1950), 219.
Biblia et liturgia, TP, 7, I1Z (1951), 319.
[Bibliografía bíblica], RBL, 2 (1949), 70-72.
«BOUYER L., La Bible et l'Evangile2. Paris 1953, Ed. du Cerf.—Cf. RB-L4 6 (1955),
280-84 (L. Stefaniak).
5 «Calleye H., De histórica significatione S. Scripturae. Vertit J. A, Górski, DJ-, 6,
5 (1950), 219.
6 ° Claudel P., De S. Scriptura (tr. Z. Starawieyska-Morstinowa>, HD, 19 (194i>),
197-204.
7 DflBROwSKi E., Glossae biblicae et res repertae. Wa 1954, Pax. 264 p.
8 lo., Studia bíblica. 1Wa 1951, Pax. 240 p. =(«correcta») Po 1953, Pallotinum, 221 p.
9 ID., Momentum Encyclicae Pu XlI de studiis biblicis [Div. affl. Sp.], AK, 47
(1947), 430-35; 48 (1948), 70-73. 178^1.
10 EBORowicz W., Problemata biblica actualia in luce «Hum. gen,», Zn, 30 (1951),
302-22.
11 Ecclesia Romana et Biblia hodle, WAW, 33 (1949), 18-24.
12 Encyclica «Div. affl. Spir.» de indole studiorum biblicorum, RBL, 1 (1948), 85-57.
13 GAj H., Religio verbi, TP, 7, 18 (1951), 320.
14 GuNSKi E., E mundo biblico, RBL, 1 (1948), 38-47.
15 GOLM J., Quomodo legatur S. Scriptura, Zn, 20 (1949), 50<MK5,
16 GRYGLEwicz P., S. Scriptura in vita pastorali, RBL, 1 (1948), 84^9.
17 lD,, S. Scriptura in liturgia, RBL, 5 (1952), 328-38.
18 GRZYBEK S., S. Scriptura in vita hominis catholici, RBL, 5 (1952), 74^51.
19 ßAACs J,, De Scriptura in vita et Jiteratura Britanniae, Glos Anglii, 44 (1947), 9.
20 jAKuwEC G., L·itroductio generaUs in S. SoriptL Po 1955, Pallotinum. 23tf p.
-Cf. RBL, 9 (1956), 173s (A. Klawek).
20aJANKOwsKi B., Attende lectioni (1 Tim 4, 13)!, WAW, 33 (1949), 177-88.
21 lD., Cultus catholicus S, Scripturae, WAW, 33 (1949), 289-92.
22 lD., Pro evangelio omni die adhibendo, WAW, 33 (1949>, 18-24.
23 ID, Verbum Dei authenticum, in: E. Dabrowski, Ooncordantìa... [n. 149], 16-30,
admittimus. Si enim «character» Polonorum catholicorum infectus esset perversa religiositate —commorentur sive intra sive extra Poloniam—, ubique sterilitatem ma,nifestarent ! Neque aliam distinctionem admittimus : ne ii qui, extra Polonlam optimas condiciones studii nacti opera non spernenda edunt, dicantur «exceptiones»! In un¡wjuaque
natione ii qui optimi sunt manifestant quid nationis ut ita dicam lngenlum valeat,
e. g. in Gallia magnus Lagrange. Hi viri etiam rationem optimismi lucentem reddunt.—Venimus ad ultimam rationem, religiosam utique, cur M. Bic ut christiani contradicamus.
S. Paulus, 1 Thess 5, 19 dicit: «Spiritum nolite exstinguere». Qua enim re majis Spiritus suffocatur et exstinguitur quam si quendam intellectualiter, vi religiositatis per_
versae («Bigotterie»), sterilem declaras?
Universidad Pontificia de Salamanca
3
ELENCHUS BIBLICUS POLONUS 1940-1956
669
24 JELiTO J., De historiographia biblica et orientis antiqui, BBL, 2 (1949), 9-18.
25 *KOTULA K., De benedictione quam Scriptura vitae populorum affert, SE, 3, 11s
(1948), 2-8.
26 *KRENz O., «Evangelica» et catho".ica habitudo versus S. Scripturam, SE, 9 (1954),
300-02.—Quod est argumentum substantiale Script.?, SE, 9 (1954), 172s.—Quomodo
legenda est Script.?, SE, 9 (1954), 158s.
27 KULESZA B., Docere S. Scripturam, HD, 19 (1950), 679-91.
28 LACH S., Ut S. theologia redeat ad fontes Scripturarum, HD, 18 (1949), 204-15.-De
S. Script, in familiis catholicis, HD, 19 (1950), 670-78.
29 LicHNiAK Z., Inclinatus super libro, DJ, 6, 5 (1950), 219.
30 MaczYNSKi P., Notitiae biblicae, DPZ, 3 (1955), 134^1.
31 »MARiTAiN J., De «inspirationibus» evangelicis conscientiae laicae (tr. A. GAwaoNsKi), DJ, 37 (1951), 2.
32 MARKLOwsKi K., De S. Scripturae lectione cum flde'.ibus, WD, 6 (1950), 116-118.—De
S. Script, in operibus P. »Claudel, RBL, 8 (1955), 362-73.
33 MROZKOwsKi T., De S. Script, in vita sacerdotis, MK, 2 (1947), 335-38.
34 0ORCHARD B. (ed.), A Catholic Commentary to Holy Scripture. Edinburgh 1953,
Nelson.—Cf. RBL, 7 (1954), 233-35 (P. Gryglewicz).
35 PeKALA K., Studium evangelii, Ca 2, 9 (1946), 16-18.
36 PETER M., De S. Script. in liturgia, RBL, 6 (1953), 273-75.
37 PiLCH Z., De reditu praedicationis ad fontes scripturisticas, HD, 18 (1949), 755-67.
38 [Pismo Sw. = Bibliographia S. Scripturae], in: Selectio librorum et articulorum
qui tempore belLi et in sola lingua polona prodierunt, RTK, 1 (1949), 425-50.
39 »Pius xii, «Div. affl. Spir.». Polonice vertit E. DasROwsKi et comentario auxit. Wa
1946, Typis Loretañska. 48 p.-<3f. AK, 46 (1947), 407ss (A. Pa<wtowski), RBL, 1
(1948), 4s (E. DaBRowsKi).-'[idem] polonice vertit L. SEMKowsKi. Città del Vaticano 1943, Typis Polyglottis Vaticanls.
40 RBL, RED., De studiis biblicis In Polonia, RBL, 2 (1949), 215s.
41 RosTwORCWSKi J., De momento S. Script., RBL, 3 (1950), 97-110.
42 *«RowiEY H. H. (ed.), The OT and Modern Study (Oxford 1951).^-Cf. RBL, 5
(1952), 492-96 (Cz. Jakubiec).
43 RzESZEwSKi M., Ab historiis biblicis ad historias mundi, WD, 7 (1951), 298-301.
44 «SKRABAL P., De actione biblica in Checoslovakia, RBL, 1 (1948), 102.
45 SMEREKA W., De actione biblica in Polonia, RBL, 1 (1948), 97-101.—De discussio.
nibus sectionis biblicae, ib. 259^>3.—De lectione individuali S. Script., RBL. 3
(1950), 97-110.—De evangelio in consecratione ad Ss. Cor Jesu et Ss. cor Mariae,
TP, 2, 8 (1946), 8-13—Instructio de S. Script, docenda [Com. Bibl.], RBL, 5 (1952),
174-77.-Liber maximus, WD, 4 (1948), 311-17.
46 ogTELNMUELLER J. E.—<>SuLUVAN K., Catholic Biblical Encyclopedia NY 1956, Wagner.—Cf. RBL, 9 (1956), 318ss (L. Stefaniak)
47 STACH P., Tridentinum et lectio S. Script. in lingua vernácula, RBL, 1 (1948), 202^)8.
48 SuHARD, card,, Excerptum ex epistula quadragesimali «Sensus Dei» («Le retour
biblique»), Zn, 11 (1948), 351.
49 WlNiARSKi K., Petrus locutus est («Div. affl. Spir.»), HD, 16 (1947), 67-73.
b)
in Vetus Testamentiun
50 jAKUBiEc Cz., In defensione VT, RBL, 8 (1955), 1-15.
51 lD., Introductio in libros VT. Wa 1954, Pax. 263 p.—Cf. RBL, 7 (1954), 239s
(A. KlawekX
c) in Novum Testamentum
52 DflBROwsKi E., Quae sint viae et invia in scientia contemporanea. NT (1939-1947),
AK, 48 (1948), 273-76. 368-74. 494-500; 49 (1948), 64-66. 176-81.
53 ID., Prolegomena in NT. 'Opole 1949, Wyd. Sw. Krzysa. vi, 282 p. («aucta et correcta»). Wa 1952, Pax. 275 p.—Cf. RBL, 3 (1950). 240^8 (P. Stach).
Universidad Pontificia de Salamanca
670
P. NOBER
4
54 PEDOROwicz A., Liber pulcher, sed inquietans [Evv.], TP, G, 40 (1950), 2B8.
55 jANKOwSKi B., De utilitate papyrorum ad textum NT restituendum, WAW, 36
(1952), 42-76. 118-25.
56 KuBiAK Z., Caritas et historia, DJ, 6, 48 (1950), 262.-Tenens NT iri Manu,
DJ, 6, 5 (1950), 219.
57 SiNKo T., Literatura grecka IU 1 cp. 2 IDe canone NT], Kr 1951, Nak. Pokka Akad
Um. pp. 37-100.-^3t. RBL, 5 (1952), 179^7 (P. Stach).
58 SMEREKA W., Conspectus de scriptis editis de exegesi NT, RBL, 8 (1955), 135^9
H. Historia Scientiae biblicac
59 0BEA A., De statu hodierno scientiae biblicae, DPZ, 4 (1956), 258-70.
60 Czuj J., S. Hieronymi Litterae polonice versae cum introductione. Wa, Pax. '1952,
XXII, 430 p. 21953. 458 p. 3?458 p.
61 ID-, S. Hieronymus de studio S. Scripturae, AK, 52 (1950), 284-92.
62 0QALLUS T., Interpretatio mariologica Protoev. (Gen 3, 15) tempore postpatristico
usque ad Concilium TridenUnum. R 1948, Orbis Catholicus.—Cf. CTh, 23 (1952),
366^0 (S. Stys lat.).
63 QANO I., Hieronymus ut Auctor Vulgatae, ZM, 5s (1955), 140-54.
63a ORABOwsKi S. J., Spiritus Dei in Gen 1, 2 acc. to St. Angustine, Catholic Biblical
Quarterly, 10 (1948), 13-28.
64 GRYGLEWicz P., Studium S, Script, in Seminario Sacerdotali iLublinensi, BTK, 2
(1950), 109-57.
64a H2ADOwsKi W., Initia christianismi secundum R*<*Bultmann interpretatioman exsistentialem. Po 1954, Pallotinum. 79 p.
65 KAZNOwSKi Z., Oongres6US alter internationalis pro studüs VT habitus (Strasbourg 1956), RBL, 9 (1956), 299-301.
66 KLAWEK A., Delineatio brevis historiae theologiae in Polorda. Kr 1948, Potoka Akad.
Um. 57 p.—Cf. AK, 52 (1950), 154^9 (A. Schletz); PP, 229 (1950), 217 (J. Rostworowski).
67 lD., Evolutio scientiarum biblicarum, TP, 4, 15 (1948), 3^.
68 Ksie<ropOLSKi J., Prophetiae tamquam criterium revelationis christianae in Apologíis S. Justini, AK, 50 (1949), 313-26.
69 MiCHALSKi M., Problema Auctoris ita dicti Ambrosiastri in luce christologiae eius.
Studium patristicum. Kr 1948, Wyd. Mariackie.
70 MnjK J. T., Pontiflcum L·istitutum BibUcum, 1909-1949, RBL, 2 (1949), 318-29.
71 QuiDAM, Daniel-Rops, TP, 7, 14 (1951), 316,
72 RBL, RE»., Decima Hebdómada Bìblica [Italica], RBL, 2 (1949), 212-15.
73 RiCMOwicz M., St. Jean Kanty a-t41 été l'auteur du commentaire conciliariste de
St. Mt.? CTh, 26 (1955), 13^5.-Cf. RBL, 9 (1956), 180ss (A. Klawek).
74 Ip., Studia biblica alumnorum Seminarii Spiritualis Galiziae, RTK, 2 (19555,
61-10775 0SEYNAEVE J., Card. Newman's Doctrine of Holy Scripture. Louvain 1953, Univ,
Cath.—Cf. RBL, 8 (1955), 278-80 (E. Plorkowski).
75a SBfKO T., Basilius Magnus, Homiliae et Praedicatioiies. Kr 1947, Wyd. Mariae_
kie. 231 p.
75b lD., Joh. Chrysostomus, Homiliae in ep. past. S. Pauli et in ep. ad Philemonern,
Kr 1949, Wyd. Mariackie.
76 STACii P., Teodorowicz archiepiscopi in re bibUca actio, AK, 47 (1947), 449-56:
48 (1948), 77-82. 182^4.
77 SxRflKOwsKi H., Praelectiones publicae pro clero totius Poloniae habitae in Univ.
C'ath. Lublinensi, RBL, 9 (1956), 143-58.
78 STYS S., De antithesi «Eva-Maria» eiusque relatione ad Protoevangelium apud Patres (lat.), CTh, 23 (1952), 318-65.
78a ZALEwsKi L., Rusticus amator S. Script. [MikoZay ex Jadownik].-Secretum Simonis Budny. Lu 1946. 18 p.
Vide n. 204
Universidad Pontificia de Salamanca
5
ELENCHUS BIBLICUS POLONUS
1940-1956
671
Necrologiae et notitiae breves biograohicae
79
80
80a
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
ANONYMUS, Ui mem. W. Michalski, CTh, 21 (1949), 166-67.
lD., In mem F. RosZaviec, CTh, 21 (1949), 165.
lD., P. Stach (1886) in annlv. 70, RBL, 9 (1956), 3^4.
lD., In mem. J. Stawarczyk, CTh, 21 (1949), 167-68.
BAKsiK S., In mem. J. Kaczmarczyk, TP 7, 32 (1951), 334.
GLINSKI E., In mem, J. M. <>Voste O. P., RBL, 2 (1949), 140^1.
OoLDiSKi Z. L·i mem, A. Zawistowski (1882-1942), AK, 46 (1947), 511-12.
GRYGLEwicz P., P. Jaczewskl ut studiosus S. Script,, SpraLu, 6 (1954). 7.
GRZYBEK S. In mem. J. Archutowski (1877-1944), RBL, 3 (1950), 164-73.
jAKUBiEC Cz. In mem. W. Michalski, AK, 48 (1948), 288^89; CTh, 21 (1949), 166s.
lD., In mem. S. RosZaniec, AK, 48 (1948), 288; CTh, 21 (1949), 165.
lD., In mem. J. Stawarczyk, AK, 4« (1948), 289; CTh, 21 (1949), 167s.
KLAWEK A., In mem. J, Kaczmarczyk (1871-1951), RBL, 5 (1952), 205ss; TP, 7, 32
(1951), 334.
91 lD., S. Szyde!ski, TP 5, 47 (1949), 245.
92 LACH S., Ln mem. J. MZodochowski, AK. 50 (1949). 190.
93 LiEDKE A., Ir: mem. F. Rosynski, AK, 47 (1947), 217.
93a PASciAK B. M., BiWiographia bìblica et orientalistica J. M. »Vostè, Angelicum, 26
(1949), 174-78.
94 PrwoWARCZYK J., J. Archutowski, TP 6, 18 (1950), 267.
95 SKWARCZEWSKi L., De activitate J. Archutowski in Cracovia, WAW, 32 (1948), 125-26.
96 SiACH P., W. Serwatowski : breve curriculum vitae et activitas biblica eius, PS, 1
(1948), 323-27.
97 lD., P. Smoroñski ut studiosus S. Script., HD, 15 (1946), 17-21.
98 SwreiocHOWSKi R. S., In mem. A. U. Pic O- P., AK, 48 (1948), 186^7.
99 *WEGENER H., Episc. Dr. J. *Szeruda 30 annos vitae pastoralis et 25 annos laboris
universitari! compienti, SE, 2, 15s (1947), 1-4.
100 ZiELrNSKi B, L. Szczepanski (1877-1927), Enciclopedia Cattolica 11 (Città del Vat,
1953), 1669.
101 Z[uLiNSKA] G. B.. Archiep Teodorowicz, TP, 4,? (1948), 196.
HI. Historia ver&lonum S. Scripturae
102 DZuzwsKi B. M., De Bibliis Reginae Sophiae, DJ, 6, 4 (1950), 218.
103 jANóW1 J., Antiquissima reliquia Evangeliarii polonici, SpraKra 1950, fasc. 2.
103a lD., Sandecki (MaZecki) J., Evangeliarium ex initio saec, 16 et duo posteriores impressiones eius eodem auctore. Kr 1947, Poteka AKU, CLViii, 192 p.
104 lD., Novum e saec. 16 evangeliarium polonicum [Ev. PuZawiense], RBL, 1 fl948>,
318-39.
106 *LENCEwSKi N., [De evangeliis Ostromirov, ms. anni 1056/57] (russ.), CV 1956, fasc. 3.
106 MEYSTOwicz V., The Duchesses of Turov and the Union of the Ruthenian Church
with Rome in the Eleventh Century [de Psalterio Egberti], Ant 2 (1955).
107 RECHowicz M., Quomodo correctoria Parisiensia influxerunt in textum biblicum a
Benedicto Hesse allegatum (s. XV), RBL, 9 (1956), 289-94.
108 RECZEK S., David in offlcina philologi. Comparatio versionum antiquarum polonarum, PP, 234 (1952), 324-29.
109 RospOND S., Die Sprache dee Mittelalters und der Renaissance in der polnischen
Literatur des biblischen Psalters. Wa 1953, Polska Ak. Nauk. 4.o x, 178 p.
110 S. Script. [*acathol5corum] in Sinis, SE 5, 10s (1950), 10-12.
111 SrNKO T., Litteratura graeca (Kr, Nak. Polska Akad. Umiej.) n, cp. 11 (1947):
Septuaginta et Scriptores Judaici, 196-210.
112 SMEREKA W., Vita D. N. Jesu Christi (Zywot Pana Jesu Krysta) ignota e prima
parte saec. 15, RBL. 1 (1948), 246-50.
112a »STENZEL M., De bibliis latinis ante S. Hieronymum, ODCh, 85 (1948), 428-34.
Universidad Pontificia de Salamanca
672
P. NOBER
6
113 UBBAÑczYK S. De antiquis inter linguas polonam et bohemam relationibus, I: De
Biblüs Sophiae reginae et versionibus Bibliae bohemis antiquis. Kr 1946, Nak. Polska
Akademia Um. 183 p.—C'f. RBL, 4 (1951), 236-40 (W. Smereka).-Unus an pIiires traductores Bibìiorum Szaropatackiensium?, Slavia Occidentalis, 13? et 19 (1948), 432.
Vide nn. 274 310
114 *PiszKAL R., Anniversarium 400 «Novi Testamenti Completi» cura J. *Seklucjan
(1553-1953), SE, 9 (1954), 25s.-Auctores «NT Completi», a) *Seklucjan editor, Ib. 43s.
b) 8. *Murzynowski translator, ib. 58s. 75s.
115 *HLAwiczKA H., In margine ad vers. polonam S. Scripturae, SE, 11 (1956), Suppl.
Theol., 13 (1956), 14-15.
116 *SDsowsKi H., De officina commerciali S. Script. Colloquium cum A. *Encholc,
directore sectionis polonae British and Foreign Bible Society, SE, 3 (1948), lM4.
117 *SzERUDA J., De nova versione polona consilium initum, SE, 7 (1952), 34^2. 153-56.
163-ee.
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
Autobiographia J. Wujek e ms. Archivii Generalis S. J., PS, 3 (1956), 3^5.
BRACHA P., J Wujek ut dogmaticus, PS, 3 (1950), 123-88.
DflBROWSKi E , De momento Bibliorum J. WUjek, TP, 5, 48 (1948), 246.
DZuGOS2 T., PostUla minora J, Wujek, PS, 3 (1950), 189-98.
DRZYMAÍA K., Influxus S. Grodzicki in versionem J. Wujek, PS, 4 (1951), 71^1.
B>., J. Wujek ex Wagrowiec (1541-1597), RBL, 3 (19501), 23^3.
GoRSKI K., J Wujek ut scriptor, PS, 3 (1950), 92-122.
GRYOLEWicz F., De «protoversione» evang. J. Wujek, RBL, 7 (1954), 16^1
GRZYBEK S., Pestivitas in honorem J. Wujek, RBL, 4 (1950), 149e.
lD., Relatus de festivitate J. Wujek, PS, 3 (1950), 199.
HARATYM E., Ultima momenta vitae J. Wujek, RBL, 1 (1948), 172-74.
KLAWEK A., J. Wujek in opinione saeculorum (conspectus), RBL, 3 (1950), 16-23.
Io., Jubilaeum Bibliorum J. Wujek, RBL, 3 (1950), 7-16.—350 anni Bibliorum J. WuJek,
TP, 5, 47 (1949), 245.
K2oNiECKi P., E festivitatibus jubilaei in hon, J. Wujek celebrati, WD, 6 (1950), 39^1.
Novum Testamentum J. Wujek [editio revisa et explicata], cura W. LOHN. Kr, Wyd.
Ks. Jezuitow =1949. 16° 757 p. "1951. 16° xvi, 755 p. 41955. XV, 759 p. [Kr. Wyd. Apost.
Modlitwy].-Idem cura S. BROss etiam London 1946, P. Mindner. 758 p.-[Item]
Evangelia et Actus Apostolorum. Kr, Wyd. Ks. Jesuitow. "1950, 431 p. 41954 XV.
421 p.—Idem cura L. SEMKOwsKi, Città del Vaticano 1942, Typis Polyglottis Vaticanis.—Epistolae et Evangelia pso Dominicis et Pestis, cura W. MAjCHER, Kr 1946,
Wyd. Apost. Modlitwy. 372 p.
Cmw3BSKi J1, Celebremus J. Wujek! PS, 3 (1950), 7-19.
POPLATEK J., Hodiernus status investigationis vitae J, Wujek et programma futurae,
PS, 3 (1950), 20-91.
PROKULSKi W., Opus Grande. De annlversario 350 Bibliorum J. Wujek, PP, 228
(1949), 257-74.
RtosiAK] J., Veneratio memoriae J. Wujek Gracoviae habita, PP, 228 (1949), 399ss,
SMEREKA W., Conspectus bibUographicus de maioris momenti editionibus bibliorum
J. Wujek (1593-1950), RBL, 3 (1950), 64-91.
lD., De exhibitione biblica occasione iubilaei J. Wujek, RBL, 3 (1950), 151^3.
lB., Quaestio de fonte versionis Evangelii factae a J. Wujek, RBL, 8 (1955), 289^05.
STACH P., Bibliorum J. Wujek jubilaeum, HD, 19 (1950), 354-63.
STYS S., Vetus Testamentum polonice versuni a J. Wujek [revisum et explicatum]2.
Krakow 1956 Wyd. Apost. Modlitwy. 1140 p. zl. 150.^3f. HD, 26 (1957), 309 (K. Winiarski).-Ed.1 (?>: London 1946, P. Mindner.
S[wiecicKi] J. M., L·i venerationem J. Wujek, TP, 5, 49 (1949), 247.
Universidad Pontificia de Salamanca
7
ELENCHUS BIBLICUS POLONUS
1940-1956
673
IV. Versiones hodie factae
142a «Bible de Jérusalem» [1 vol.] P 1955, Ed. du Cerf.—Cf. RBL, 9 (1956), 171ss
(S. Grzybek).
143 BORKOWSKI A., NT. Quattuor Evangelia in unum congesta. J 1943, Ed. Custxxiiae
Terrae Sanctae. 403 p. 2Ib. 1945, Ed. Archiep. Castrensis Polonorum. 16» 416 p.—
Cf. RBL, 1 (1948), 191 (W. Smereka).
143a CHOjECKi A., De novis versionibus S. Script., Gaz, Ludowa, 201 (1947), 3.—'Ad novas
versiones, Zn 1948, 276-80.
144 DflBROWSKi E., S. Scriptura NT. Introductio, Nova Versio sec. Vg., Notae. 1Po 1947,
Albertinum. X, 799 p. 2 («aucta et emendata»). Wa 1949, Pax xrx, 1032 p. -'(«iterurn
aucta et emendata»). Ib. 1951 xxi, 1046 p. 41952. xxi, 1046 p. "1953- 8TO p. "1954.
884 p.—Cf. AK, 48 (1948), 293-98 (J. Kruszyfiski) ; HD, 17 (1948), 121 (K. Winiarski);
PP. 225 (1948), ,225ss (J. Rostworowski) ; RBL, 1 (1948), 105-18 (P. Stach) ; ZM, ?, 2
(1954), 136-41 (W. Auleytner).—Cf. etiam E. DOBROwsKi, S. Scrípturae nova versio
polona, AK, 46 (1947), 59-65 ; lD., De versione mea NT recensentibus respondetur,
AK, 49 (1948), 287-98; F. GRYGLEwicz, Prima post J. Wujek versio NT, RBL, 3
(1950), 92-97; W. SMEREKA, De nova versione S. Scripturae, WD, 2, 2 (1946), 10-12;
P. STACH, Adnotationes ad novissimas editiones S. Scripturae, AK, 46 (1947), 400s.
145 lD., Evangelia et Actus Apostolorum. Introductio, Nova Versio sec. Vg, Notae. Po
1948, Albertiiium. 419 p. 21949. '1951. 41952. '1953. "1954. '1955. "1956: omnes xi sive
xii. 480 p.—Cf. AK, 51 (1949). 379s (J. Kruszynski); HD, 18 (1949), 619s (K. Winiarski).
146 Io., Epistolae et Evangelia dominicalia in totum annum distributa. Po 1951, Pallotinum. 340 p
147 lD., Epistulae S. Pauli, Introductio, Nova Versio e Vg., Notae. Wa 1952, Pax. xxx,
385 p.
148 lD., Synopsis latino-polona in quattuor Evangelia. Po 1955, Pallotinum. 327 p.—
Cf. RBL, 9 (1956), 174-80 (L. Stefaniak).
149 Ts., Concordantia manualìs NT. Po 1955, Albertinum. 431 p.—Cf. RBL. 8 (1955),
374s (L. Stefaniak).
150 Io., Vita Jesu Christi in descriptione Evangelistarum. Po, Pallatinuni. '1951, 327 p.
H952, 409 p. S1954, 359 p.
151 GRYGLEwicz P., Evangelia et Actus Apostolorum. Versio ex graeco cum explicationibus brevibus12, Ka 1947, Ksieg. Sw. Jacka. 480 p.—Cf. CDT, 97 (1948), 146ss
(S. Wiesniewski); Odra, 19 (1947), 3 (ipse); PK, 30 (1947), 308 (P. Stach>; RTK, 1
(1949),367-74 (S. Stys); TP, 3 (1947), 114; 4 (1948), 11 (J. Wierusz-Kowalski);
WAG, 3 (1948), 62s (W. Gronkowski); WD, 4 (1948), 311-17 (W. Smereka); WDL, 25
(1948), 98s (S. Stys).—Cf. etiam P. GRYGLEwicz, De diversis speciebus versionis
biblicae, RBL, 1 (1948), 351s; lD., De versione NT, HD, 19 (1950), 534^5.
152 KowALSKi S.. Epistulae S. Pauli Apostoli. Versio e graeco. Wa 1955, Pax. 290 p.
152a NowAK-DZusEwsKi J., De versionibus polonis S. Script., DJ. 6>, 5 (1950), 219.
153 SzczEPANSKi W., Deus homo in descriptione Evangeliorum. Kr 1950, Wyd. Apost.
Modlitwy. 435 p.
154 TOMANEK R., Epistolae et Evangelia in unumquemque diem Anni Ecclesiastici
distributa. Cieszyn 1947, Nak. Dzied. B. J. Sarkandra. Editio A (plena): vi, 372 p.;
Editio B (abbreviata, pro Dominicis et Festis> : VI, 200 p.
V. Apocrypha et Qumranica
155 »AMioT P., Apocrypha NT. Trad. Z.
*>Daniel-Rops]. London 1955, Veritas,
156 DoBRAczYÑSKA M,, [Adnotationes ad
DJ, 6, 22 (1950), 289.
157 DOBRACZYÑSKi J., Apocrypha, TP, 9, 4
Universidad Pontificia de Salamanca
Romanawiczowa. Introd. K. Borawicz [coll.
xxxi, 247 p.
"Danie!-Rops, Les évangiles de Ia Vierge],
(1953), 410.
674
P. NoBER
8
158 DK, Apocryphon, i. e. fabula romanensis evangelica in : Libri, ideae et homo (Wa
1955), 7-27.
159 KowALSKi S. Verba Christi in Evangeliis non scripta, WD, 4 (1948), 6-9.
160 Mam J. T., Assumptio in apocryphis antiquis christianis, DPZ, 3 (1952), 29(i-312.
161 BYKASZEWSKA N., EvangBua arabica polonice vertit..., DJ, 6, 22 (1950), 2,'i6.
162 B>,, Historiam Josephi Pabri ex arabico vertit..., DJ, 6, 22 (1950), 236.
163 SMKO> T., Accentus socia!es in Libris SibyUinis, Meander 3 (1948:>, 404-15.
164 Dx, Apocrypha NT, in : Litteratura graeca IH (Kr 1951), cp. 3, pp. 10^-21.
165 SMEREKA W, Protevangelium Jacobi in terris Polonis, BBL, 1 (1948), 349-50.
166 *SiRELCYN S. De regina meridlei et rege Salomone (legenda aethiopica). Ex
aethiopico vertit... POr, 3 (7) (1953), 159-71; 4 (8) (1953), 237n46); 1 (9) (1954), 19-28.
Vide nn. 191 245 (4 Mac.).-157 161 331 (Ew.)
167 »BARTHÉLÉMY D.—MiUK J. T., Discoveries in lhe Jüdean Desert, I: Qumran Cave
I... Oxford 1955, Clarendon Press. 4.» 178 p., 37 pl., 10 fig.
168 BRZtMÑSKi T., In cavernls et sepulcris Palestinae, TP, 30 (1952), 5.
169 DOBROwsKi E., Inventiones mss. Hebraicorum magni momenti, AK, 50 (1949), 163^6.—
Trlbus annis post inventionem mss. hebr., ZM, 2 (1951), 48M>8.
170 GRYGLEWicz P., De caverna mss. bibìicorum [IQ], TP, 8, 9 (1950i, 258.-De poesi
Deserti Juda [duo hodayotL TP, 9, 41 (1954), 480.^3uaestio de mss. BibUcis, TP, 6,
38 (1950), 287
171 GRZYBEK S., Inventiones novorum mss. biblicorum, BBL, 2 (1949), 66^>7.—Mcmjntum
novorum mss bibl., ib., 405-11.—Mss. biblica nova in luce inquisitionum recentium,
HD, 19 (1950), 770^71.
172 KopEc E., Quot annos habent mss. Deserti Juda?, BBL, 3 (1950), 373-75.
173 MttiK J. T., Un contrat juif de l'an 134 après J.<;., BB, 61 (1954), 182-90, pl. IV.^
Note additionnelle sur Ie contra juif de l'an 134 après J.-C., ib., 62 (1955), 253s.
174 Dx, The Copper Document from Cave HI, Qumran, BA, 19 (1956', 60-64.
175 DJ., The Dead Sea SeroUs Fragment of the Book of Enoch, Bib, 32 (1951), 3934ÜO.
176 Ia, Ex discussione de Ms. Maris Mortui [ad. P. *«KAHLE, Die hebr Handsch riften
aus der Hoh!e. Stuttgart 19501, VD, 29 (1951), 362^5.
177 Dx, Duo cantica ex volumine hymnorum nuper invento ad Mare Mortuum [Versio
lat. *notae], VD, 28 (1950), 362-71, cf. ib. 29 (1951), 231s.
178 lD., Elenchus textuum ex [prima] caverna Maris Mortui, VD, 30 (1952), 3445. 101-109.
179 D3., Fragments d'un midrash de Michée dans les mss. de Qumran, BB, 5!) (1952),
412-18.
180 D)., Le giarre dei mss. della grotta del Mar Morto e dellT&itto Tolomeo, Bib, 31
(1950), 504^W, pl. HI.
182 Js., Laboris scientifici duo anni in Jérusalem, DPZ, 1 (1956), 28-34.-Labor meus
in Jérusalem DPZ, 2 (1954), 157-61.—Trois ans de travail aus mss. du Désert de
Juda (Jérusalem 1952-1954), Ant, 1 (1954), 13340.
183 lD., Une lettre de Siméon bar Kokheba, BB, 60 (1953), 276-94, pl. XIV.
184 In., [inter alios], Litterae de 'Badio Talk' J. M. *"Allegro, Times (London), March
16, 1956.
185 lB., «Manuale Disciplinae» Textus integri versio, VD, 29 (1951), 129-58 et separattm.
186 lD., Nota ad [IQH X, 1-4], VD, 29 (1951), 231s.
187 lD., Note sur 4QSd, BB, 63 (1956), 532.
188 D)., Note sui mss. di Ain Fesh&, Bib. 31 (1950). 73-94. 204-25.
189 lD., Il rotolo frammentario di Isaia, Bib, 31 (1950) 24649.
190 Dx, «La prière de Nabonid» et autres écrits d'un cycle de Daniel, Fragments aramécn
de Qumran, BB, 63 (1956), 407-15, pl. I.
191 D>., Le Testament de Lévi en araméen [fragment 4Q], BB, 62 (1955), 398406 pl. I.
192 lD., Le trava!l d'édition des fragments de Qumran [inter aUos], BB, 63 (1956), 4W7.
193 In., Le travail d'édition des mss. du Désert de Juda : Supplements to Vetus Testamentum (Volume du Congrès de Strasbourg), 4 (1957), 17-26.
Universidad Pontificia de Salamanca
9
ELENCHUS BIBLICUS POLONUS 1940-1956
675
194 NAUMCZYK A., Manuscripta nuper ad Mare Mortuum reperta in nova luce, BBL,
6 (1953), 201-07.
195 P. L., Bibliotheca ex ante 2000 annis inventa, WD, 7 (1957), 267-71.
196 PAiKowsKi S., Aenigma mss.biblicorum in Arabia inventorum; TP, 1 (1954), 1-2.
197 PETRY M., Hymni biblici, Oratio Sacerdotis Magni ante pugnam et Hymnus gratiarum actionis [1 QM] polonice versi, TP, 6, 3 (1950), 252.
198 *0SnWON M., De manuscriptis prope Mare Mortuum inventis [ex Revue Historique
204 (1950)], ZM, 2 (1951), 69-76.
199 oSxAHCKY J.—MiLiK J. T., L,'enigme des mss. de Ia Mer Morte commentée par deux
prêtres, Plaìsir de Prance, Dec. 1956, 16-28.
200 Un-, L'état actuel du déchiffrement des mss. du Désert de Juda et Ie plan ae leur
publication, CRAffiL, 1954, 403-09.
201 0ToURNAY R. J., De maxima inventione biblica temporibus hodierrús facta (versio
M. Petry), TP, 5, 33 (1949), 231.-De nova inventione in Terra Sancta facta (versio
M. Petry), ib 7, 17 (1951), 319.
Vide nn. 297 299 300 303
VI. Libri historici Veteris Testamenti
1. Generalia. Pentateuchus
202 DoBRACZYNSKi J., Manna i chleb [et panis]. Wa 1954, Pax.—Cf. PtBL, 8 (1955), 166-72
(M. Peter).
203 QZONUïCKi P., Quaeetiones ardentes [de Pentateucho: fontes et gen. lit.], MKP.
4 (1949), 58-64.
204 KupFER P.—*SiRELCYN S., Illustrationum Pentateuchi collectio ex periodo Renatae
Antiquitatis, POr, 2 (14) (1955), 209-20, tab. III-XIV.
205 LACH S., Traditio Mosaica eiusque custodes offlciales et charismatici, RTK, 2
(1955), 1-21.
Vide nn. 24 43
2. Genesis
206 0BEA A., Il transformismo (Questioni bibliche alla luce dell' Enc. «Div. affl. Spir.»
2 [Roma 1949, Pontificio L·lituto Biblico].-Cf. RTK, 2 (1955), 283-85 (S. Stys).
207 OOMMissio B:BLiCA, De primis 11 cap, Gene',eos [Ep. ad Card. Suhard].—Cf. KPD,
34 (1949), 47; RBL, 1 (1948), 200-01 [textUS|; ib. 1 (1948), 126-29; WDL, 29 (1949),
W; WUOp, 3 (1948), 9-11.—Cz. jAKUBiEC, Documentum magni momenti, RBL, 1
(1948), 282-87.
208 BoROWicz K . «Arbores» atque «fìumen» in horto Eden (Gen 2s) in luce exegeseos
mysticae hebraicae, RBL, 4< (1951), 250^7.
208a DcfBRowsKi E., De origine hominis sec. S. Script., AK, 51 (1949), 113-36.
209 »DE VAUx R. La Genèse (BibJér). P 1951, Ed. du Cerf.—Cf. RBL, 5 (1952), 373ss
(K. Borowicz)
210 GRONKOWSKt W., De Adami creatione m luce Gen 2, WAG, 2 (1947), 321-25. 358-63.—
De arboribus paradisi, ib. 218-21.-De creatione Evae in luce Gen 2, 18-25, Ib. 3
(1948), 50-55.-Sensus biblicus Hexaemeron (Gen 1, 1-2, 5 a), WD, 2 (1946), 5-7.—
De situ paradisi, WAG, 2 (1947), 269-72.
211 D>., Sensus biblicus dictionis «Faciamus (hominem) in imaginem nostram» (Gen 1,
26 a), AK, 48 (1948), 237-52. 45^69; 49 (1948), 19-32. 134^3.
212 GÓRKA J., Enc. «Hum. gen.» de quaestione originis hominis, PP, 231 (1951), 197-206.
213 jAKUBiEC Cz., Historia originum biblica (Gen 1-11). Origo et genus litterarium eius,
CTh, 21 (1949>, 259^3. 533-54.
214 lD., De quibusdam problematibus Libri Gen. Origines Israel (Gen 12-35). Wr 1947,
Universidad Pontificia de Salamanca
676
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
22<*
230
231
232
233
234
235
P. NOBER
10
Wyd. Stud. Theol. xm, 134 p.—Cf. AK, 47 (1947), 477s (J. KRuszYÑSKü; HD, n
(1948). 122s (K. Winiarski).
I»., Adam et Eva, AK, 52 (1950), 115-23.
Jarro J., Nimrod, RBL, 9 (1956), 5-9.
KLAWEK A., Adam et Eva, TP, 3, 10 (1947), 103.-De arboribus in paradiso, 8praKra,
49 (1948), 485—Cogitatio religiosa in Gen., Zn, 19 (1949), 4&l^&5.
Io., Textus Benedictionis Jacob (Gen 49) nova translatio, RBL, 6 (1953), 1-3.
KÍONiECKi P., Nova interpretatio narrationis de Diluvio, MK, 5 (1950), 172-77.Philosophicae de creatione mulieris reflexiones (Gen 2, 18-25), MK, ñ (1950), 330-34.
—De paradiso quid sentiendum, MK, 4s (1951), 123-28.
LACH S., Relatio de Abraham in Gen 11,26-25,18 in luce criticae historicae, RTK,
3 (1956), 39-74.—Quomodo intelligendi sunt sex dies creationte. CDT, 96 (1947), 222-26.
LEGiec S., Quaestiones selectae ex historia originum, KDS, 43 (1950), 19.-?. 58^56.
104-112. 158-? 289-97; 44 (1951), 69-7t
0
MAERTENS T, Les sept jours (Gen 1). Bruges 1951, Abb. de Saint-André.-^Df. RBL,
5 (1952), 499s (K. Borowicz).
M*KARA J., Hexaemeron et institutio Sabbathi, AK, 53 (1950), 64s.
M*NUSKi H Tentamen interpretationis Gen 1, 1-10. 14-19, CTh, 24 (1953), 121-62.
PETER M., Quid censendum de paradiso biblico? [Ad F. Ktoniecki], RBL, 5 (1952),
91-94.
PROKULSKi W., Volatilia «caelestia» an «aërea» (Gen 1), PP, 226 (1948), 84-91.
RosZoN J,, Exegesis versuum Gen 2, 23s, RBL, 8 (1955). 107-15.
<'RouQUETTE R. «Contra Deum fuisti fortis» (Gen 32, 28), Trad. Z. StarowleyskaMorstinowa, TP, 9, 3 (1953), 409.
STYS S., Conceptio biblica de creatione mundi in luce scientiae. Lu 1945, Towarstwo
Nauk KUL, '30 p. 2 (mutata) 1948, 30 p. '(«ucta») i955, 36 p.
lD., Fundamenta exegetica interpretationte mariologicae Gen 3, 15, RTK, 1 (1949),
11-110 et sep. Lu 1949, Tow. Nauk. KUL, 109 p.—Cf. PS, 1 (1948), 330s (n-SE) ; HD, 19
(1950), 400^03.
lD,, Protoevangelium et Maria, RBL, 4 (1951), 9-25.
SzpiLEwicz P, Schema Hexaemeron, AK, 53, (1950). 130-43.
ULMAN P,, Origo hominis in luce scientiarum biblicarum et naturalium PK, 30
(1947), 297-309 343-47.
WiNiARSKi K., Theoria transformismi in luce theologiae biblicae, PS, 1 (1948),
331-33.
ZBHC F., Homo imago Dei (Gen 1, 26), SM, 6 '1953), 5-7.
Vide nn 63a (Gen 1, 2); 62 78 (Gen 3, 15)
3. Exodus — Deuterononium
236 GRONKowsKt W., Num textus noster Decalogi falsiflcatus sit?, WAG, 3 (1948),
88-102.
237 LACH S., Decalogus. Constitutio textus et explicatio. Wl 1948, Drakarnia Dieeezjalna. vi, 240 p. [Ex articulis AK 1946-19481.
238 In,, Decalogus in luce novae criticae biblicae, AK, 45 (1946), 225-44.—Quid decalogum biblicum appellamus? AK, 45 (1946), 333-52; 46 (1947), 23-33.-Duae decalogí
biblici redactiones, AK, 46 (1947), 142-51. 237-48.^3ingula Praecepta decalogi, AK, 46
(1947), 330^6.-Tempu6 decalogum tradendi, AK, 47 (1947), 14-20.—Locus proclamatk>nis decalogi, AK, 47 (1947), 383-94.-Explicatio textus decalogi, AK, 48 (1948),
35-50. 327^5.
239 to., Momentum traditionis in ortu decalogi, RBL, 5 (1952), 34^5.—Reconstructio
decalogi primitivi, ib. 296-311.
239a SKRZYPCZAK O., n patto sinaitico nella soteriologia dei due testamenti. Diss Pont,
Inst. Biblici, R 1955.
Universidad Pontificia de Salamanca
11
ELENCHUS BIBLICUS POLONUS 1940-1956
677
4. Libri Judicum — Machabaeorum
240 GRZYBEK S., Becoonstructio textus carminis Deborae, Jdc 5, RB1L, 8 (1955), 1-15.
241 Ts., Sacrificia VT et votum Jephte Jdc 11, 30^0, BBL, 9 (1956), 9-23.
242 GRYGLEwicz P., Paradoxes oí the Pirst Book of Machabees, Scripture, 4, 6 (1950),
197-205.
243 0GRANDCLAUDON M., Les Uvres des Machabees (Pirot-Clamer vni, 2>. P 1951, Letouaey. 239 p.-^3f. RBL, 5 (1952), 372s (K. Borowicz).
243a jELrro J., «Lucema Dei antequam extingueretur» (1 Sam 3, 3), AK, 46 (1947),
461-65.
244 KLAWEK A., Hymnus Annae, prototypus Magnificat Mariae, RBL, 7 (1954), W.
245 MARCHEL W. De resurrectione et de retributione sec. 2 Mach et 4 Mach (lat.), VD,
34 (1956), 327^1.
Vide nn. 448 (1 Mac)
VII.
Llbri didactici Veteris Testamenti
1. Generalia
248 LACH S., Masai, genus didacticum in libris VT, RTK, 3 (1956), 285-309.
Z. Psalmi
BEA A., De Novo Psalterio latino. Versionis novae ortus et spiritus, Ed2. ital. traduxit B. jANKOwsKi. Po 1950, Pallotinum. viii, 120 p.
250 DfflBROwsKi E., Novum Psalterium in dißcussionibus ferventibus, AK, 47 (1947),
149-201. 305-12.-De nova versione Pss., PK, 29 (1954), 5-14.
251 Dictionarium ad Novum Psalterium. Ka 1955, Ks. Sw. Jacka. 85 p.—Cf. RBL, 9
(1956), 327s (Red. RBL).
252 GLtííSKi E., Explicatio Commissionis Biblicae de usu novae versionis Psalterii,
RBL, 1 (1948) 101^)2.-De nova versione latina Pss, TP, 1 (1945), p ?
252a jELiTO J., «Tu es sacerdos in aetemum...) (Ps., 110, 4), RBL, 3 (1950), 351^54.
253 KLAWEK A., De novo Psalterio, TP, 2, 66 (1945), 3 ; 2, 25 (1946), 66.
254 D>., Duo Vias (Ps 1), RBL, 5 (1952), 5-11.
255 In., Post confessionem (Ps 22), RBL, 2 (1949), 77^0.
256 In., Jahweh pastor noster (Ps 23). RBL, 5 (1952), 195-205.
257 lD., Preces pii pauperis (Ps 26). RBL, 5 (1952), 284-95.
259 lD., Desiderium Jerusalem, Ps 42s, RBL, 8 (1955), 173^S4.
260 B>., Jahweh praesidium nostrum, Ps 46, RBL, 5 (1952), 100-08.
261 B>., Novi Psalterii «Miserere» (Ps 51), RBL, 7 (1954), 61^8.
262 lD., Desiderlum Dei (Ps 62), RBL, 1 (1948), 57^4.
263 B).-E. ZoLtT, Ps 67 (68), RBL, 9 (1956), 2^33.
264 fc>., Fundus politicus Ps 87, RBL, 1 (1948), 348^9 et Ps, 1 (1948), 327s.
265 D>., TrifitLs est sors nostra (Ps 90), RBL, 2 (1949), 309-18.
266 lD., Salutemus creatorem mundi (Ps 94), RBL, 4 (1951), 147-62).
267 lD., Canticum gratiarum actionis (Ps 103), RBL, 2 (1949), 4^.
268 lD., Hymnus in honorem Creatoris (Ps 104), RBL, 2 (1949), 149-54.
269 lD., Ante auroram te genui (Ps 110), RBL, 1 (1948), 268-71.
270 ID., Laudate Dominum omnes gentes (Ps 117) [Commentarius, comparando versiones pol., ga!!.. germ., ital.], RBL, 4 (lS51), 244-50.
271 lD., Dominus est custos tuus (Ps 121), RBL, 1 (1948), 196-200.
272 Io., Oratio pro sancta urbe (Ps 122), RBL, 2 (1949), 227-29.
273 lD., Cantus exuli (Ps 123), RBL, 1 (1948), 123-26.
274 lD., De projwidis (Ps 130), RBL, 3 (1950), 3-6 [Comparantur interpretationes nonr.ullae polonae].-De profunais, RBL ,3 (1950), 260n66.
276 lD., Animi humilis qUies (Ps 131), RBL, 2 (1949t, 379-81.
249
0
8
Universidad Pontificia de Salamanca
678
P. NOBER
12
2TI Ts., Caelum et Terrae benedicant Domino (Ps 131), PtBL, 4 (1951), 333^1.
278 B>., Ps 148 et ors ecclesiastica, RBL, 5 (1952), 82^3.
279 KZONffiCKi P,, Nova PsalterU lnterpretatio latina e lingua hebraica, estne iusto
modo facta? WD, 5 (1949>, 250-53.
280 *KOTDiA K., De munere poëseos In S. Scriptura, SE, 9 (1954), 137s.
281 *Ktnauc A., Mare vidit et fugit... (Ps 113, 3. 5 ^russ.), CV, 1956, P. 1.
282 MiREK P., Psalterium Bomanum. 150 Pss. sec. ed. Vaticanam anni 1945 ad usum
fidelium versf Kr 1947, Nak. Ks. S. Kaminskiego. 262 p.-Xîf. HD1 16 (1947), 514
(S. Wiesntewski); RTK, 1 (1949), 387-92 (S. Stys).
283 0MuRPHY R. E., A Study of Ps 72 (71). Washington 1948.-Cf. RBL, 8 (19a5), 284e
(Z. Kaznowski).
284 Sirs S., Nova Versio Pss. in usu Ecclesiae, AK, 45 (1946), 67-75. 169-75,—Vertit «ta
cotidianis precibus», ib. 266-69.
285 *SzLAtTER L., Ps 98 cum commentario, SE, 5, 8 (1950), 5 (Suppl. Circuì. Theol. 2 [1950]
Nr 1).
286 TYMCZAK A., De elemento religioso et nationali in Pss. Lu 1947, Tow. Nauk KUL
287 B>., Liber Psa!morum et Canticorum Breviarii. Versio e nova latina. Detrott 1947,
Nak. Pundacji Ks. Józefa Dobrowskiego, 16« 434 p.—Cf. AK. 48 (1948), 392s
(J. Kruszynski); RTK, 1 (1949), 392-97 (S. Stys).
287a WnjMRSKi K., De nova Psalterii versione, HD, 17 (1947), 308-13.
288 WóJCiK S., Liber Psalmorum et Canticorum biblicorum Breviarii Romani, sec. novam
vere. lat. Wr 1947, Wyd. O. Redemptorystów, 344 p.-^7f. RTK, 1 (1949.i, 37«7
(S. Stys).
289 E>., PsaUite sapienter, HD, 20 (1951), 15-23.
290 ZBiK P., Ego hodie genui te (Ps 2, 7), SM, 12 (1953), 2-3.
Vide nn. 106 108 109 291
3. Ceteri libri didactici
291 Anonymus. Textus biblici translati Job 36-37, Ps 29, RBL, 8 (1955), 37-39.
292 «BE* A., Liber Ecclesiastae... Romae 1956, Pont. Inst. Btt>l.—Cf. RTK, 2 (1955),
285^8 (S. Stys).
293 CHMffiLowsKA B., Idea vitae postmortalis in Sap., RBL,, 4 (1951), 402-10.
294 *0QiNSBERG H. L., Studies in Koheleth. NY 1950, Jew. Theol. Seni, of America.—
Cf. RBL, 5 (1952), 376 (K. Borowicz).
295 MARKLOWSKi K., Problema immortatilitatis animae in Qoh., RBL, 1 (1948), 350^51.E problematibus Qoh., RBL, 3 (1950), 294^09.
296 *<>NEHERi A.. Notes sur Qohèlèt. P 1951, Ed. du Minuit.—Cf. RBL, <« (1953),
210-14 (K. Marklowski).
VIII. Libri Frophetici Veteris Testamenti
1. Isaias
297 0BERAKW G., Riproduzione in facsimile di papiri d'interesse biblico. DSI"-iQB*
col. XV [cum J. T. MiUK]. Pano (Italia) 1952, Seminario Regionale.
298 GRZYBEK S. De regno pacis ab Isaia propheta annuntiato [2, 1-4], RBL, 9 (1956),
227^3.
299 Jarro J., De antiquissimo fcaiae ms. [lQ&*], WUOp, 5, 29 (1950), 25-28.
300 Mane J. T, I¿ 42s [c. apparatu critico]. Bib, 31 (1950), 92ss.
301 PETER M., Lectio e missa «Rorate Caeli» (fc 7, 10-15), RBL, 5 (1952), 400-23.
302 0STEiNMANN J., Le prophète Isaïe, P 1950, Ed. du Cerf.-^3f. RBL. 5 (1952), 496^9
(S. Grzybek).
303 *SzERUDA J., Prophetia & de pace aeterna translata, SE. 10 (1955j, 67-68.--Ms. he-
Universidad Pontificia de Salamanca
13
ELENCHUS BIBLICUS POLONUS 1940-1956
679
braici [lQfc3*J inventio, SE, 6, 14 (1951), 3-6.—Adnotationes grammaticales et criticae
textuaUs ad [IQIs»]..., ROr, 19 (1954), 144^2.
304 ZBiK F., Etenun parvulus natus est nobis (fe 9, 6), SM, 12 (1952), 6-7.
305 ZDUNEK B., Dp septem donis Spiritus S. apud K 11, 2, CDT, 100 (1950), 104-11.
Vide n. 189
t. Ceteri librl prophetici (et generalia)
306 ANONYMUS, Textus biblici de pastore et spec. Ez 34, BBL, 8 (1955), 131-34.
307 DiEDERicH T., Das prophetische Berufsbew>usstsein bei Jeremias. Peking 1942, Missionsdruckerei Tsinanfu [Diss. Antonianum, Romae].—Cf. RBL, 6 (1953), 208ss (S. Stys).
308 HARATYM E., Prophetia Danieli de 70 hebdomadibus in exegesi temporis recentissimi,
RBL, 2 (1949), 39^t8.
309 jAKUBiEC Cz, Genesis prophetismi israelitici, AK, 49 (1949), 417-32.
310 jANów J., Historia Susannae (De textu antiquíssimo in Bibliis et Evangeliis), PS, 4
(1951), 234-52
311 jELiTO J., De activitate prophetarum VT, RBL, 3 (1950), 122-36.
312 MANTEUFFEL J1, Prophetia figuli [Jer 18?] in luce vaticiniorum graecc-aegyptiorum
Meander, 1 (1946), 264-74.
313 PETER M., Aetas prophetae Malachiae, RBL, 8 (1955), 184-94.—«Oblatio munda» apud
MaI. proph., RBL, 9 (1956), 124-38.
314 [*»ROBINSON T. H.], Studies m. OT Prophecy dedicated to... Edinburg, 1951.-^7f. RBL,
8 (1955), 62-fi5 (W. Borowski).
315 STYS S., De tragica spirituali Jeremiae, RBL, 2 (1949), 81-93.
315a SYKULSKi J., Tres prophetarum typi : Johanna d'Arc, Jeremias, Paulus, RBL, 4
(1951), 268-92 353-80.
Vide nn. 68 541
BC. Evangelia
1. Generalia et synoptica
316 DOBROwsKi E., Evangelia. Eorum origo et genera litteraria2 («aucta et emendata»).
Niepokalanów 1949, Wyd. O. Franziskanów. 169 p.
317 GAj H., Matthaeus, Marcus, Lucas, Johannes, TP, 41 (1951), 1-2.
318 KowALSKi S., Initia Evangelii Jesu Christi, RBL, 3 (1950)i, 136^8.
320 KvraATKOwsKi W., Ex recentioribus investigationibus in «praehißtoriam» narrationis evangelicae de Christi resurrectione, CTh, 28 (1955), 311^>2.
321 LuKowSKi S., Gratias agens benedicit, RBL, 2 (1949), 168-71.
322 »PAPO« G., «Evangelistae» [vertit A. £>.], DJ, 5 (1948), 3.
323 TJRBANSKi H.. Praehistoria evangeliorum soriptorum, TP, 9, 24 (1953), 430.
Vide nn. 4 145 151
2. Matthaeus
CHADAM A., Locus tentationis secundae Jesu (Mt 4, 5 ; 1Lc 4, 9), RBL, 1 (1948), 209-12.
Fic A. U., Epiphania Jesu Christi, RBL, 1 (1948), 10-18.
GRYGLEWicz F,, Character socialis Orationis Dominicae, RBL, 3 (1950), 207-19.
JANKOWSKI B., De clausulis divortii quas dicunt in Mt 5, 32 et 19, 9, RTK, 3 (1956),
407-16.
328 lD., Regnum venturum quod adest. De genuino sensu eschatologico quem nonnulla
«logia» Matthaeana de Regno Dei prae se ferunt (lat.), CTh, 25 (1954), 147-61.
329 MAKARA J., Initium Ev. S. Matthaei, AK, 53 (1950), 144-51.
324
325
326
327
Universidad Pontificia de Salamanca
680
P. NOTER
14
329a MoLÉ M., De magls ex oriente, RBL, 2 (1949), 44146.
329b RüMAK J., Adoratio Magorum (Mt 2, 1-12), AK, 52 (1950), 391-99,
330 TABACzYÑSKi L., Textus promissionis Primatus (Mt 16, 18ss) in luce problemática«
thomieticae et morphocriticae [contra **R. Bultmann], AK, 52 (1950), 266-75.
331 WAZeoA I., Epiphanla in traditione et legenda, TP, 10, 2 (1954), 441.
332 WrncowiAK A., Valores didactici parabolarum de Regno Dei (Mt 13), MK, 6 (1051),
4044.
333 ZAWADZKi J., Jesu Christi Sermo Montanus. Commentarium et Considerationes,
RBL, 2 (1949) 19-34. 122-34.
Vide n. 73
3. Marcus
334 GNUTEK W. Non potuerunt neque panem manducare (Mc 2, 20), CDT, 99 (1949),
325-29.
4. Lucas
335 KLAWER A., Ave Maria, RBL, 4 (1951), 25-37.
336 KowALSKi S., Herodis Antipae conspiratio ad mortem Jesu Christi (Lc 13, 31-33),
RBL, 4 (1951), 380-85.
337 PASciAK B., Magniflcat,DPZ, 2 (1950), 13946,
338 SMEREKA W., Hymnus Matris Dei, RBL, 4 (1951), 38-56.
339 SiEFANiAK L Parabolae de oratione apud Lc. Exegesis philologica, RBL, 8 (1955>,
84-107.
340 ZBiK P., Lurnen ad revelationem gentium (Lc 2, 32), SM, 2 (1953), 24.-Et vlrtus
Altissimi obumbrabit tibi (Lc 1, 35), SM, 2 (1953), 24.
341 ZiELiNSKi B. Doctrina Christi de divitiis (Lc 12, 13-21), DPZ1 3 (1952), 49-54.
Vide nn. 244 (=Lc 1, 46-55), 324 (=Lc 4, 9)
5. Johannes
342 GNuTEK W., Messor in agro alieno (Jo 4, 38), CDT, 100 (1950), 63-73.
343 GRONKOWSKI W., In Spiritu et veritate (Jo 4, 23), RBL, 7 (1954), 194-204.-Hebraeismus indiscernibilis in Jo 8, 24b. 25b. 28, RTK, 3 (1956)
344 KowALSKi S., NoU me tangere (Jo 20, 11-18), RBL, 2 (1949), 104-11.
345 *OBORNY E, Quaestio de propriis Jo, SE, 5 (1950), Suppl. Theol. 2 (1950), 18.
346 SMEREKA W.. Ecce mater tua (Jo 19, 27), RBL, 9 (1956), 244-61.
346a ZAREMBOwicz H., Theologia Johannis Apostoli, PP, 229 (1950), 2004)8.
347 Zane P., De flliis Dei in Jo 1, 1-14, SM, 1 (1953), 2-3.
Vide n. 438
X. Christus
1. Vita Chnsti
348 DOBHOwsKi E Problema Christi in litteratura catholica contemporanea. Po 1980,
Pallotinum. 80 p.—Problema Christi in lit. contemporanea galUca, TP, 5, 4S
(1949), 243.
349 lD., Tapini et, »Ricciotti. In marginem duorum operum de Christo, TP. 5, 37 (1949),
235.
350 lD., Prolegomena ad «Historias Christi», PS, 1 (1948), 329-30 et AK, 49 (1949), 375^3.
351 0DANiEL-ROPS, Historiae Christi (trad. Z. Staromeyska-Morstinowa). Wa, Pax. "1950s
Universidad Pontificia de Salamanca
15
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
ELENCHUS
BIBLICUS POLONUS
1940-1956
681
331 ; 328 p. -1952.-Cf. E. EWBROwsKi, «Historiae Christi» Daniel-Rops. Zn, 29
(1951), 266-75; J. RosiAK, «Historiae Christi»..., PP, 231 (1951), 349-75 et 443-50
[ad «Jésus en son temps»], cf, TP, 7, 39 (1951), 341 (Z. KHBWK) et contra ib. 7, 47
(1951), 349 (J. RosiAK); J, RosrwoRowsKi, Quaedam verba de discussionis polemicae themate. PP, 232 (1951), 213-21 ; SiACH p., Animadversiones criticae in «Hlst.
Christi» Daniel-Rops, RBL, 4 (1951), 170-203.
&., Christus et Terra eius (vertit St.-M.), DJ, 41 (1948), 3.
Pic A. U., Jesus Christus. Schema vltae eius sec. Evangelia. I: Mysteria Infantiae [et Vitae Publicae], II: Mysteria Passionis et Oloriae. Po 1951s, Pallotinum.
287; 269 p. 21954. 224; 214 p.
ORABiANKA S., Viae Christi. J 1944, Wyd, Przez Lady 1 Morza. 55 p. 14 tab,-Cf. RBL,
1 (1948), 191s (F. GRYGLEWicz).
GRYGLEWicz S., Scientifici et Jesus, TP, 6, 47 (1950), 296.
KAczMARCZYK J., Vita et activitas Christi in luce 4 Evv., Kr 1949, Wyd. Mariackle.
431 p.
KOPEC E., Christus in Corano, RBL, 8 (1955), 15-23.
0
LAZZARAiO D.. Chronologia Christi, seu discordantium fontium concordia ad normam iuris. Napoli 1952.-Cf. RBL, 7 (1954), 228-33 (J. Drozd).
*LECHicKi Cz., Quando mortuus est Christus? SE, 4, 24 (1949), 7^.
MicHALSKi M.. Antiquum testimonium [de C'hristo], TP, 10, 9 (1954), 448.
lD., Quem putant homines esse filiurn hominis? TP, 9, ? (1954), 491.
«RrcciOTTi G., Vita Jesu Christi (Vertit J, SKowRONSKi), Wa, Pax. '1954. 706 p. *1955.
708 p. *1956. 7.43 p.—Cf. n. 349.
RosMK J., Filius Hominis. Wa 1947, Wyd. Ks. Jezultow, 283 p.
lD., Christus et Historia, PP, 233 (1952), 317-46.-Testimonium evangeliorum, PP, 234
(1952), 37-59. 113-41.
SxAROwiEYSKA-MORsriNowA Z., Pacta et Verba. Wa 1956, Pax. 275 p.—Cf. HD, 26
(1957), 156s (L. Stefaniak).
WttUAM P. M., Vita Jesu in terra et populo Israel. Wa 1947, Wyd. Ks. Jez<uitow.
598 p.
Vide nn. 112 150 153
2. Speciatim de persona Cbristi
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
DAJCZAK J., Christi paed#gogica personalitas, RBL, 3 (1950), 173-87.
H. C-, Filius Hominis, DPZ, 3 (1956), 157-61.
KOPEC E., Christologia in luce historiae salutis, RBL, 6 (1953), 74^3.
"PniABD DE LA BouLLAYE H., Jesus Filius Dei [Conferentta,e Notre-Dame]. W 1948,
Wyd. Ks. Jezuitów. 216 p.
RosLAK J., Jesus Christus Filiüs Dei, PP, 233 (1952), 91-111.
STRiAKOWSKi H., Chrietus.—Agnus Dei in S. Scriptura, SpraLu, 5 (1951s), 8.
TOMASZEWSKi E., Morphocriticismus et problema christologicum, RBL, 5 (1952).
423-35.
WnczYNSKi K., Filius Hominis, PP, 229 (1950), 191-99.
WYSZYNSKI S., Christus et consortes eius. Po 1947, 17 p.
ZBiK F., De Verbi Dei virtute, SM, 10s (1953), 5-7.
Vide iui. 69 450 452 457
3. De vita Jesu abscondita et publica
377 jANKOwsKi B , Schola «Historiae formarum» quid de resuscitationibus evangelicis
sentiat? (lat) CTh, 21 (1949), 77-106. 219-58.
378 KuNOWSKi S . Valores educativi Evangelii, SpraLu, 2 (1947s), 21-26.
379 NowAKOwsKi H., De messianica signiflcatione Tentationis Christi, RBL, 5 (1952),
45-53.
Universidad Pontificia de Salamanca
682
P. NOBER
16
380 SMEREKA W., Tentatio Christi in Deserto in luce ideae messianicae, RBL, 9 (1956),
33-51.
Vide nn. 159 (verba) 353
4. Passio Christi
381 A. K , Causa mortis in cruciflxione, DPZ, 2 (1950), 163-67,
382 BAÌTOWSKi K , Ubi erant apostoli horis Passionis Christi? RBL, 9 (1956), 82-92.
383 0BLiNZLER J., Der Prozess Jesu. Stuttgart 1951,—Cf. RBL, 5 (1958), 488-92 (I. Westarska).
384 IAozD J., Ultima coena in luce ultimae controversiae, RBL, 5 (1952), 43(i-45.
3848. KLAWEK A., EIi, EIi lamma Sabactanl..., TP, 14 (1952), 2.
385 KJQNiECKi F, De hora cruciflxionis Jesu, WAG, 2 (1947), 89-93.
385a MAKARA J., Quando pascha nostrum immolatus est Chrìstus? (lat.), AK, 52 (1950),
276-83.
386 MALEPSZY T, Quomodo cruciflxerunt Jesum?, MK, 6 (1951), 28-30.
387 SMEREKA W., Annas et partes eius in processu Christi, RBL, 7 (1954), 139-55.
Vide nn. 3S6 353 359 456
388
389
390
391
BOROWicz K., Christi in Sindone Taurinensi imago, RBL, 1 (1948), 287-305.
DaBROWBKi E., Quid de Sindone Taurinensi?, Zn, 25 (1950), 209-21.
GoZuBiEW A., Adhuc de Sindonis Taurinensis quaestione, Zn, 6 (1951), 18HÎ3.
PYSZKOWBKI W., S. Sindon ut phaenomenon scientificum, historicum, religiosum,
Bydgoszoz 1946, BMW. 39 p. tab. 7392 SzRANT K., De congressu slndonologico, HD, 19 (1950), 14€-52.
393 S[wieciCKi] J, M., De authenticitate Sindonis Taurinensus, TP, 6 (1949), 298.
394 WALiszEwsKi 8., Notae [medici] de Sindone Taurinensi, RBL, 6 (1953), 50-74. 223
5. Gloria Christi (etiam Transfiguratio)
395 jAKUBiEC Cz, Moyses et Elia in monte Tabor, WAW, 33 (1949), 254-56.
396 jELrre> J., Veritas biblica de resurrectione et scientia comparativa religionum, WUOp,
5, 3Os (1950), 34-40.
397 MAKARA J., A resurrectione ad ascensionem. Problema exegeticum. AK, 48 (1948),
65-70.
398 0NiEMCZYK W., Resurrectio [Considerationes biblicae et dogmaticae], SE. 9 (1954).
108-11.
399 IJjDA J., Resurrectio Domini in luce «litteraturae sepulcrorum», Slowo Powszechne
28-S-1948.
400 ZiEUNSKi B., De doxa Christi transfigurati, VD, 26 (1948), 29M03.-De transflgurationis sensn. VD, 26 (1948), 335^3.
Vide nn. 320 344 353 445 459
6. Beata Maria Virgo
401 0BERTETTo D., Maria Immacolata. Romae 1953, Ed. Paoline.—Cf. RBL, 9 (1956), 316ss
(J. LITWIN).
402 "CEUPPENS P . De Mariologia Biblica (Theol. Biblica IV). Torino. R 1948, Marietti.^3f. AK, 50 (1949), 291-94 (E. Glinski); CTh, 21 (1949), 555ss (W. RosJan),
403 DOBROwsKi E., Assumptio Genetricis Dei in luce S. Script., AK, 46 (1947), 417-26.
404 PLORKOWSKI E., Mariologia biblica, RBL, 4 (1951), 130-31.
405 GRYGLEWicz P., Traditio Hierosolymitana de assumptione BMV, HD, 20 (1951i,
«M5.
406 HARATYM E., BMV in VT, RBL, 4 (1951), 13542.
Universidad Pontificia de Salamanca
17
ELENCHUS
BIBLICUS
POLONUS
1940-1950
683
407 jANKOwsKi B., De fundamento biblico quattuor dogmatum marialium (lat.), CTh,
25 (1954), 509-22.
408 KiAWEK A., De symbolis S. Scriptura accomodatis ad BMV, BBL, 9 (1956), 216-27.
409 MARKLOWSKi K., De assumptione BMV in luce S. Script., BBL, 3 (1950), 154-57.
409a BBL, Bed., Dc sepulcro BMV in Jerusalem, BBL, 4 (1951), 122.
410 SxACH P., De locis dormitionis BMV, BBL, 4 a951), 59-82.
412 0NiCOLAs A.-DaBROwsKi E., Vita Mariae Matris Dei [partes selectae ex A. NicoLAS,
La Vierge Marie, versio J. Rybalt], Wa 1954, Pax. 292 p.
Vide nn. 45 62 78 156 160 231 232 346 463 465 552
7.
Petrus
413 BRZEziNSKi T. J., Sub Basilica S, Petri, TP, 6, 32 (1950), 281.
414 *0CULLMANN O., Petrus. Jünger-Apostel-Märtyrer. Zürich 1952.—Cf. BBL, 7 (1954),
220-27 (E. Tomaszeroski).
415 I0., La Tradition. Neuchâtel 1953.-Cf. BBL, 8 (1955), 65^8 (Sz. Pieszczoch).
416 K., K. K., Quomodo apparebat Sepulcrum S, Petri, DJ, 8, 27 (1952), 345.
417 KeDzioRA J., Simon filius Jonae. Kr. 1948, Wyd. Mariackie. 431 p.—Cf. AK, 49 (1948),
393-97 (J. Kruszynski); HD, 17 (1948), 650s (P. Stach).
418 KwrcciNSKi A., Sepulcra apostolorum in catacumbis Bomanis, AK, 48 (1948), 47078.—«Trophaea» Petri et Pauli apostolorum Bomae eecundum antiquissima documenta histórica et archaeologica, CTh, 25 (1954), 268-322 VH ill.
419 *MROwrEC B. Simon Petrus tamquam discipulus, SE, 8 (1953), 276ss.
420 WoRONOWSKi F., Effossiones sub Basilica S. Petri, BBL, 9 (1956), 159^5.
Vide n. 330
8. Ceterae personae Historiae evangelicae
421 0KETiER P., Christus et mulieres. Wa 1948, Wyd. Ks Jezuitow. 526 p
422 GRONKowsKi W., «Tres Mariae abierunt» (Verba cantus polonici), WAG, 3 (1948),
158^3.
423 MAKARA J., Maria Magdalena et Maria ex Betharda, problemata exegetica, AK, 47
(1947), 299-305.
424 WiNiARSKi K, Psychologia traditionis Judae, HD, 17 (1948), 135-41.
XI. Actus Apostolorum
425 GoDLEWSKi M., De prima Athenis constituta Ecclesia considerationes, BBL, 6
(1953), 147-54.
426 GORSKi T., Agnôstos Theos (Act 17, 18-34), BBL, 6 (1953), 154-59.
Vide nn. 145 151
XII. PauIus
1. Vita
426a D. B,, S. Paulus in luce praedicationis contemporaneae, DJ, 27 (1952), 5.
427 DaBROwsKi E., Historia Pauli Tarsensis. Wa, Pax. '1947. 651 p. 2 (aucta et emendata). 685 p. 34 tab.-Of. AK, 47 (1947), 478^3 (P. SlACH); HD, 17 (1948), 443^9
(K. Winiarski); PP, 225 (1948), 128-36 (W. Prokulski), BBL, 1 (1948), 118s (W. Smereka); TP, 4. 2 (1948), 147.
428 lD., S. Paulus, Vita et Scripta. Po 1950, Pallotinum. 328 p. =1952. 335 p.—Cf. BBL, 4
(1951), 318-25 (P. Stach).
Universidad Pontificia de Salamanca
684
P. NOBER
18
429 DoMANSKi J., S. Paulus in luce investigationum eontemporalium, DJ, 8, 27 (19S2), 345.
430 KuNGER W., Mnes Macedoniae et HeUadis temporibus S. Pauli, RBL, 8 (19B5),
195-98.
431 *KRENz O., Aposk>lus Paulus sec. «*W. c, Loewenich, Paulus, sein Leben und
Werk* (1949), SE, 10 (Suppl. Theol. 21 (1955), 3-6.
432 *S. E., Apostolus Paulus, SE, 8 (1953), 223s.
2. Doctrina Pauli
433
434
435
435a
AuGUSTYNEK W., «Arena» (olympica!) in Htteris S. Pauli, BBL, 6 (1953), 172-74.
BANASZKiEwicz E., Caritas in ep. S. Pauli, Ca1 5 (1949), 162-64.
BOROwicz K., Mystica hebraica in S. Paulo et Apc, RBL, 3 (1950), 187-206.
0
CiCONMNi G. A., De sacerdote In ep. Paulinis, Trad. J. A. Gierui. Detroit 1949,
Nak. Fundacji Ks. J. Dabrowskiego, xi, 117 p.
435b DOBRowsKi E.. Paulus et hellenismus, Zn, 11 (1948), 361H54.
436 ONiTTEK W. De corpore mystico Christi, CDT, 97 (1948), 112-38.
437 HAHATYM E. S. Pauli soteriologia sec, auctores recentes, RBU 9 (1956), 6C^52.
438 «HuBY J., Mystique paulinienne et johannique. Tournai-Paris 1946. Desclee De
Brouwer.—Cf. RBL, 6 (1953), 219s (S. SMOLENSKi).
439 LACH S., Paulus exemplar dllectionis proximi, Ca, 3 (1947), 328-32.
440 MARTENKA P, S. Paulus ut pastor animarum, MK, 6 (1951), 183-91.
441 NowACKi Anthropologia S. Pauli, MK, 6 (1951), 369-76.
442 PROKULSKi W., Hellenismus S. Pauli, RBL, 6 (1953), 25-50. 222s.
443 SOBALKOWSKI Sz., Praeco plenitudinie christianae, TP, 1, 19 (1945), 1-2.
444 0SPiCQ C., Spiritualité sacerdotal d'après S. Paul. P 1950, Ed. du Cerf.—Cf. RBL, 6
(1953), 214-18 (J. Drozd).
445 STEPANiAK L, De veritate histórica resurrectionis Christi in ep. S. Pauli, RBL, 8
(1955), 306-27.—Resurrectio Christi resurrectionis nostrae fundamentum in ep.
S. PauU, RBL, 9 (1956>, 51-60.
Vide nn. 315a 369
3. De singulis epistulis S. Pauli
446 DOBRowsKi E-, Lingua primitiva ep. Hebr., AK, 51 (1949), 34^4.-Ep. S. Pauli ut
problema litterarium, TP, 8 (50) (1952), 404.
447 DoMAÑsKi J., Ep. S. Pauli (Introd.>, DJ, 8, 49 (1952), 367.
448 GRYOLEwicz P., Traces of the Pirst Book of Maccabees in the Ep. of S. Paul,
Scripture, 5, 6 (1953), 149-52.
449 jANKOwsKi B. In margine ad Pauli de caritate hymnum (1 C 13).—Adnotatíones
philologicae..., AK, 52 (1950), 165-84.
450 to., «Domlnus est Christus». Ad Phil 2, 11. De christologia Pauli philologica consideratio, AK, 47 (1947), 184-91.
450a *KoTULA K , Quid Philem. contribuât ad quaestionem de relatione christiantemi
ad servitutem et laborem, SE, 9 (1954), 121s.
451 KowALSKi S., Petra autem erat Christus (1 C 10, 5) (lat), CTh, 21 (1949), 189^18.
452 PROKULSKi W., L·ivestigabiles divitiae Christi (Eph. 3, 8-19), RBL, 1 (1948), 134^4.
453 R6KAS M., Ecclesia in ep. ad Eph., RBL, 2 (1949>, 451-53.
454 «ScHERER J., Une leçon méconnue de 1 C 12, 19 et son interprétation ma:roionite,
JJP, 4 (1950). 229-33.
455 SMEREKA W., De quaestione sociali in ep. ad Philem., RBL, 6 (1953), 4-24.
456 lD., Coena Domini in 1 C, RBL, 2 (1949), 111-21.
457 STRYCZEK J., Ohristi vocatio in pontificem sec. Hebr., ODC, 88 (1950), 36^3.
458 ZBK P., Etenim Pascha nostrum immolatus est Christus (1 C 5, 7), SM, 3 (1954), 5-7.
Vide nn. 75b 147 152
Universidad Pontificia de Salamanca
19
ELENCHUS
BIELICUS
POLONUS
1940-1956
685
XIII. Epistolae CathoIicae, Apocalypsis
459 KowALSKi S Le problème de Ia descente du Christ aux enfers dans 1 Pe, CTh, 21
(1949), 42-76
459a PROKULSKi W., Problema authenticitatis et canonicitatis «Coffimatis Johannei», WAG,
2 (1947), 363^68.
460 ZiELiNsKi B-. In Epistolas Catholicas et Apocalypsim (Notae introductoriae et
exegeticae. Ad usum privatum auditorum (lat.). R 1956, Gregoriana. 328, rv p.
461 jAKUBiEC Cz.. Tn. medio duorum animalium [Apc 6, 6?], WAW, 34 (1950), 151-54.
462 KLLNOER W. De tempore compositionis Apoc, RBL, 6 (1953), 133-47.
463 KowALSKi S., «Mulier amicta Sole» (Apoc 12), AK, 51 (1949), 209-23. 305-11. 401-23.—
«Magnum Signum In coelo» (Apoc 12, 1-6), RBL, 4 (1951), 204-18.
464 0LE PROis B. J., The Woman Clothed with the Sun (Apoc 12), R 1954, Orbis Catholicus.
xv, 276 p.—Cf. RBL, 8 (1955), 58^2 (L. Stefaniak).
465 SiAHR J., Duo testes Apocalypseos, RBL, 3 (1950), 267-94.
Vide n. 435
XIV. Theologia bibIica
465a BLACHNicKi F., Evangelia—forma vitae hominis, TP, 7, 17 (1951>, 319.
466 0CEUPPENS P., Theologia Biblica, I : De Deo Uno2. Torino-R 1949, Marietti. xii,
307 p.—Cf. AK, 51 (1949), 177ss (E. Gliñski).
467 0GELiN A., les idées maîtresses de l'AT. P 1950, Ed. du Cerf.—Cf. RBL, 5 (1952),
188-92 (M. Peter).
468 GRYGLEwicz F., Breaking the Contract of Work as Mentioned in the Gospete,
Scripture, 7 (1955), 109-12.—La valeur morale du travail manuel dans la terminologie
grecque de l<i Bible, Bib, 37 (1956), 314-37.
469 GRZYBEK S., Reyelatio et Homo, RBL, 5 (1952), 343-51.-De ieiunio in VT, RtBL, 2
(1949), 94-103
470 «GuiLLET J., Thèmes bibliques. Études sur l'expression et Ie développement de Ia
révélation. P 1951, Aubier.—Cf. RBL, 9 (1956), 320-27 (L. Stefaniak).
470a jAKUBiEC Cz De pascha, RBL, 2 (1949), 134^0.
471 jAsrNSKi W., Exempla Vitae pastoralis in VT, HD, 18 (1949), 180^7, in NT, ib. 294-300.
472 KiAWEK A., Virtus continentiae in aestimatione S. Script., Ca, 3 (1947), 30-35.
473 LACH S., Caritas proximi in lege Moysis, Ca, 3 (1947), 30-35.—Genesis «jubilaei»
Ecclesiae, CDT, 100 (1950), 154^4.
474 *LuBECKi M., De animalium compassione... [in VT], SE, 9 (1954), 348s.
475 MARKLOwSKi K., Aphorismi biblici de vita pia, RBL, 2 (1949), 240^t6.—In spiritu
humiUtatis, RBL, 4 (1951), 162-70.-De valoribus permanentibus VT, RBL, 3 (1950),
110-29.
476 *»MiCHAÉLi F., Dieu à l'image de l'homme. Neuchâtel 1950, Delachaux.—Cf. RBL, 5
(1952), 366-70 (K. Marklowski).
477 MnjK J. T, De vlcissitudinibus notionis et vocabuli «iubilaei», VD, 28 (1950),
162-67.
478 OsTROwsKi W., S. Scriptura de homninis officiis et futuro [textus], ZM, 1955, 32-50.
479 POPLATEK W., S. Script, et deflnitiones conscientiae, SpraLu, 5 (1951s), 15-16.
480 Ros/AN W., Unitas Ecclesiae cum Christo in luce Enc. «Mysticl Oorporis», WAW, 35
(1951), 337-53.
480a SiACHOwiAK L. R., Der Christ und die Güte, Schweiz. Kirchenzeitung, 124 (1956),
433-35. 464^6.
,481 "STENZEL M., Valor VT pro religione christiana, WD, 7 (1951), 248-53.
482 «VAN aiscHooT P., Théologie de l'AT. I, Dieu. Tournay 1954, Desclée.—Cf. KBL, 9
(1956), 312-16 (K. Grzybek).
483 ZAWADZKi J., De abstinentìa (a vino) in S. Scriptura, WD, 6 (1950), 186-90.
Universidad Pontificia de Salamanca
686
P. NoBER
20
484 ZBiK P., Descensus Spiritus Sancti et Pax Christi, SM, 5 (1953), 5-7.—ftnmortaìitas
animae in VT, SM, 11 (1952), 3^.
Vide nn. 26 234a 239a 346a
XV. Historia biblica (et PaIaestinae)
485 CHADAM A., Anniversarium sexcentenarium Pranciscanorum in Bethlehem, RBL, 1
(1948), 167-72,—Ex historia Custodiae Terrae Sanctae, RBL, 3 (19oO), 250-54.
486 CZEKANOWSKi J., De Universitate Hebraica in Jerusalem, TP, 7 (1951), 306.
487 DaBROwsKi E., Bi via errata Icrisi submittit conceptiones T. Zieliñsici de VT et originibus ehristiardsmi], Meander, 1 (1946), 325-31.
488 DANiELjtoPS H., Ab Abraham ad Ohristum [«Histoire Sainte» polon.] (Trad.
Z, Starowieyska-Morstinawa). Wa 1952, Pax. 471 p. '1952, 471 p. *1955, 474 p.—Cf. TP,
8, 40 (1952), 400 (Cz. Jakubiec).
489 0Ds LANGHE R., Les textes de Ras Shamra-Ugarit et leurs rapports avec Ie miUeu biblique de l'AT. Gembloux-Paris 1945.-Of. AK, 47 (1947), 66-74 (E. Dobrowski) ;
RBL, 1 (1948), 358ss (E. Haratym).
490 G[LtNSKi] E., Terra Sancta in condieiordbus novis, Zn, 4 (1949), 613-15.
491 ORYGLEwicz P., Litterae saec. VIIo a. Chr. rv [Adonis ad Nechao pharaonem],
TP, 6, 3 (1950), 252.-Operarius palaestinensis aetate Chrißti, SpraLu, 4 (1952),
20; 6 (1954). 8.
492 GRZYBEK S., Aetas Judicuni in historia fcrael, RBL, 7 (1954), 4-16.
494 jAKüBiEC Cz., Utrum Hebraei in Aegypto fuerunt?, RBL, 4 (1951), 341-52 [Ad T, MiLEwsKi, Conspectus scientiae linguarum generalis, H : De dSstributione Unguarum.
Lu-Kr 1946] -^i. RBL, 4 (1951), 352^3 (T. Milewski).
495 Io., De ßrae!. RBL, 5 (1952), 379-91.—De Universitate Hebraica Hierosolymitana,
RBL, 2 (1949), 61^6.
496 lD., Quando Israelitae egressi sunt de Aegypto, RBL, 2 (1949), 370ss.-Traditio histórica L·raelis. RBL, 3 (1950), 340-50.
497 jELiTO J., Conceptio mundi in oriente antiquo et biblico, RBL, 1 (1948), 21-31.
144-52.—Dii phoeniciorum in luce inventionum recentium, RBL, 5 (1952), 311-27.—
Pides in soirnia in oriente antiquo, RBL, 8 (1955), 694J4.—Syria temporibus praeheUenisticis, RBL, 5 (1952), 11-34.
498 0KLlMA J., Eniige Bemerkungen zur Bedeutung der «nichtjuristischen» Bestandteile
der altbabylonischen Gesetzeswerke, JJP, 5 (1951), 161-86.—Bibliographisches zum
KeHschriftrecht, JJP, 6 (1952), 153-84; 7s (1953s), 295^56; 9s (1955s), 431-75.-The
pairia potestas in the Light of the Newly Discovered Pre-Hammur&bian Sources oí
Law, JJP, 4 (1950), 275-88.-La Société d'Ugarit d'après les textes accadiens d« Ras
8hamra, Eo;;. 48, (1956), 63-75.
499 *KOTULA K.. De dynastia Herodiana, SE, 9 (1954), 344^8.
500 KozuBSKi W, De matrimonio in primordio saeculorum [leges orient, ant. ! ], Meander, 1 (1946> 194-206. 252-63.
501 *0KRAELiNG E. G., The Brooklyn Museum Aramaic Papyri. New Haven 1953, YaIe
0. P.-^3f. RB. ei (1954), 247-53 (B. 0COUROYERJ. T. MnjK).
802 *«LŒBERMAN S., Hellenism in Jewish Palestine. NY 1950.^3f. VD, 30 (1850), 124ss
(J. T MLUk).
603 [Miscellanea de Terra Sancta]. TP, 6, 31 (1950), 280 (A. Klawek).
504 MUREK T. L , Zigurrat urbis Mari, TP, 9, 2 (1953), 408.
505 PiwowARCZYK J., Internationalisatio PaIaestinae, TP, 6, ? (1950), 250.
506 *0PRrTCHARD J B. (ed.), Ancient Near Eastern Texts Relating to the OT. Priiiceton 1950, Princeton U. P.—Cf. RBL, 5 (1952), 275s (K. Borowicz).
507 RBL, Red., De Statu Lsrael, RBL, 2 (1949), 303^)4.
508 SzYDELSKi Sz., Chrisuanismus et mundus antiquus, AK, 46 (1947), 221-36. 324-29.
427^1. Sep. Wl 1947. 38 p.
Universidad Pontificia de Salamanca
21
ELENCHUS
BIBLICUS POLONUS
1940-1956
887
509 TAUBENSCHLAG R, Das babylonische Becht in den griechischen Papyri, JJP, 7s
(1953s), 169^5
510 URBANsKi H., Samaritani legunt Ew. [De historia Samaritanorum], TP, 9, 12
(1953), 418.
Vide n. 202
XVI.
Archaeologia biblica
511 *0ALBRiGHT W. P., Archaeology and the Religion of Israel. Baltimore 1946.—Cf. RBL,
4 (1951), 435-40 (S. Grzybek).
512 lD., The Archaeology of Palestine. Penguin Books. Harmondsworth 1949.—Cf. RBL,
2 (1949), 453ss (P. Gryglewicz).
513 BEDNARCZYK E., Evolutio graphica litterarum alphabeti. Wa 1956. 231 p.
514 *0CROSs P. M. Jr.-MiLiK J. T.. Iascribed Javelin-Heads from the Period of the
Judges. A Recent Discovery in Palestine, BASOR, 134 (1954), 5-15, 2 fig.
515 CïEKANSKA M.. Lapides pretiosi omnes muri tui, RBL, 2 (1949), 246-52.
516 GLiNSKi E., Effossiones palaestinenses, RBL, 1 (1948), 102-04.
517 GRZYBEK S., Effossiones urbis #asor, RBL, 9 (1956), 166-70.
518 JACZYNOWSKA M1, Evolutio artiuni fabrilium in luce papyrorum Oxyrrhyncharum,
Meander, 6 (1951), 414-29. 510^2.
519 MARKLOwsKi K., Inventiones biblicae maioris momenti ex primis 50 annis saecull
nostri. RBL 4 (1951), 385-402.
520 MiLiK J. T., Iscrizioni sugli ossuari [del «Dominus flevit»], PrancLA, 4 (1953), 260-76,
fig. 9-33.
521 lD., Le grafflto phénicien à caractères grecs de Ia grotte d'Astarté à Wasia. MUSJ,
31 (1954), 5-12. pl. I.
522 lD., An Unpublished Arrow-Heäd with Phoenician Inscription of the llth/ioth
Century B. C., BASOR, 143 (1956), 3^. 1 flg.
523 MYCiEi,SKi A., Id quod papyri inventae dicunt, TP, 11 (1954), 5.
524 RAK R., «Aei sonans et cymbalum tinniens», RBL, 4 (1951), 411-17, 3 fig.
525 *0ScHWABE M A New Greek Inscription from Palestine, JJP, 4 (1950), 309-15.
526 *SiRELCYN S., Status praesens investigationum de origine alphabeti phoenicii,
POr 4 (1952), 3-33.
527 W[OLSKi] J. Novae effossiones in Jericho, RBL, 5 (1952), 364-65.
Vide nn. 7 489
XVII. Geographia et Topographia biblica
528 *Animalia, plantae, mineralia in S. Script., SE, 5 (1951), 7, 6^5 [animalia domestica] ;
8, 6-8 [ferae]; 14, 6^ [aves].
529 BARCKi K., De Civitate Nazareth [et novo construendo Sanctuario Annuntiationis]
RBL, 9 (19C6), 295-98.
530 BoRKOwsKi A., De Christi sepulcro (1149-1949), RBL, 2 (1949), 165^8.
531 *0CROSS F. M. Jr.-MiLiK J. T., Explorations in the Judean Buqeah, BASOR, 142
(1956), 5-17, 6 fig.
532 DziECH J., Graeci unde Indos cognoverint, Eos, 18 (1948s), 61^67.
533 GLiÑSKi E., Ex historia S. Sepulchri, RBL, 1 (1948), 64^71.
534 GRABiANKA S.. L·i Basilica S. Sepulcri, RBL, 2 (1949), 34-39.
535 GRYGLEWicz F., Bethania sanctuarium christianorum, HD, 20 (1951), 738-39.
536 In0 De piscibus et piscatoribiis in <Lacu Genesareth, RBL, 2 (1949), 382^05.
537 jAKUBiEc Cz, Impressiones ex itinere scientifico in Jerusalem facto. Scopus [ubi?]
15-16.
538 KLAWEK A,, Amman, RBL, 1 (1948), 251-53.-Bethlehem, RBL, 2 (1949), 446ss et
TP, 5, 50s (1949), 248s.
Universidad Pontificia de Salamanca
688
F. NOBER
22
539
540
541
542
543
LiSZKA J., Terra Sancta heri et hodie, RBL, 5 (1952), 353-59.
MACHALSKi P, In Libano bibUco, BBL, 3 (1950), 309-22.
Nora Palaestina et prophetiae biblicae, RBL1 3 (1950), 249.
Nova Baslli"a Sepulcri Domlni?, TP, 6, 42 (1950), 291.
NowAK T. W, De «canali Suez» in antiquitate [pharaonum], Meander, 3 (1948),
305-11.
544 *Palaestina et incolae eius, SE 4 (1949), 6, 4-8 et 7, 7-11 et 9, 9-11 [aqua] ; 10, 11-12
[nutritio] ; 12, 7-9 [refectio et epulae] ; 12/14, 6^i [vestimenta, habitatio] ; 22,
5^ [sepulcra. lugubrial.—5 (1950), 2, 8-10 [industriae] ; 3, 4-7 [mercatura] ; 7, 13ss
[officia eruditorum].
545 Pius XH, Enc. «In multiplicibus» [de pace in Palaestina restaurandaJ, RBL, S (1949).
6-9.—Enc. «Redemptoris nostri» [de !ocis sacris in Palaestina], RBL, 2 (1949), 303O4.
546 SMEREKA W.. Bethlehem in historia et legenda, RBL, 1 (1948), 339-43,
Vide nn. 430 et cf. «Palaestina»
XVIII. Philologia biblica
547 B*KsiK S., De Ungua neohebraica, RBL, 9 (1956), 301s.
548 *0BAUER W, Wörterbuch zu den Schriften des NT...4 Berlin 1954.—Cï. RBL, 8
(1955), 165s (L. Stefaniak).
549 BERGER A., Miscellanea papyrologica III, àvaïap.fâœabm
in the Epistola Hadriani.
JJP, 1 (1946), 13-14.
550 BoROwicz K . Etymologia hebraica vocis «missae», DPZ, 3 (1951), 314-33 et RBL, &
(1952), 445-69.
551 jELHO J., Die Herkunft des biblischen Stadtnamens «Ninewe» ArOr, 17, 1 (1949),
330ss.
552 KiAWEK A , Etymologia nominis Mariae, PS, 1 (1949), 176^4.-Nomen Mariae,
RBL, 4 a951). 56-58.
553 KtmyZowicz J., Le degré long en sémitique, ROr, 17 (1951s), 138^5.—La mimation
et l'article en arabe, ArOr, 18, te (1950), 323-28.
554 MiLiK J. T., Une inscription et une lettre en araméen christo-palestinien [etiam de
statu investigationum de aramaico christiano-palaestinensi], RB, 60 (1953), 523sa9.
pl. XDC.
555 NowiCKi P., Lingua Graeca, Introductio scientifica2. Wa s. a. [Scriptum in usum
auditorum Univ. Warsz.] 58 p.
556 JJ>., Lingua hebraica, mtroductlo scientifica. [Scriptum in usum auditorum Univ.
Warsz.] pp. A-E, 72, 24, H.
557 B>., De transcriptione matrum lectionis hebraicarum. Wa 1951, Towarzystwo Nauk
Warsz. 30 p.
558 TüBiELEWicz W., Vom Einfluss moderner Sprachen auf die Gestaltung des modernen Hebräisch, ROr, 20 (1956), 337^1.
559 0ZoRELL F.^>EMKOwsKi L., Lexicon hebraicum et aramaicum VT (lat.) R 1940,—Pontificium Institutum Biblicum [hucusque pars hebr. 912 p.].—Cf. RTK, 2 (1956), 289-86
(S. Stys).
Vide n. 494
XuL OrientaIia quodam modo relata
560 ANDRZEJEWSKi T., Liber morbuorum sacerdotis et scribae Neferhotep. Papyrus
aegyptiaca Musei Czartoryski, Musei Nationalis Cracoviensis, Zbiory Czartoryskich
(Kr. 1951).
561 Bx, Le Livre des Morte du «Père de Dieu» P^n-Mn ROr, 20 (1956), 83-109.
562 D>., Sapient!a PtaÄ-Äotep. Versio e lingua aegyptiaca... POr, 4 (16) (1955), 443-47.
563 In., Papyrus Westcar. Narrationes dc eventibus miraculosis. Ex aeg. vertit... POr, 2
(6) (1953), 117-20; 3 (7) (1953), 172-76.
Universidad Pontificia de Salamanca
23
ELENCHUS BIBLICUS
POLONUS
1940-1956
689
564 BiELAwsKi J, Deux périodes dans Ia formation de Ia terminologie scientifique
arabe, ROr, 20 (1956), 263-320.
565 BnAUNSKA-MAZowiST I., Der VIII. internationale Papyrologenkongress [Wien 1955],
JJP, 9s (1955s), 581-88.
566 BoRowsKi E., Le cycle de Gilgamesh, à propos de Ia coll*ction des cylindres orientaux du Musée d'Art et d'Histoire, Genava, 22 (1944), 1-20, 5 fig.
567 to., Cylindres et cachets orientaux conservés dans les collections suteses, I: Mésopotamie, de Ia période d'Ourouk jusqu'à l'art sargonique. Genève 1946. Vi, 129 p.
5 pl.
568 Ts., Cylindres et cachets orientaux, I: Mésopotamie. Ascona 1947, Artibus Asiae.
189 p. 9 pl.
570 lD., Eine Hörnerkrone aus Bronze, Or, 17 (1948), 294-98, pl. XXV-XXVIII.
571 lD., Siegel der Sammlung H. A. Layard, Or, 21 (1952), 168^3, pl. XXI-XXV.
572 lD., Unbekannte frühsumerische Skulpturen, Or, 16 (1947), 481-90, pl.XXXV-XLLU.
573 0HROzNy B., Une nouvelle inscription crétoise de Pylos [Blegen 40], JJP, 4
(1950), 43^7.
574 KOPEC E., Coranus et Biblia, RBL, 5 (1952), 263-72.
575 KROKmwicz A., De scriptura Aegaea lineari B, Meander, 10 (1955), 279-91.
576 LpíDERSKi J De Graecis et Scythis ad Pontum Euxinum usque ad saec. 4 a. Chr.
n., Meander, 9 (1954), 333^1.
577 *0LiPiN L.-*oBiELOw A., Libri lutei [cuneiformes]. Ex russo vertít J. BADECKi.
Wa 1954, Wiedza Powszechna, 414 p.
578 MACHALSKi P., Traditiones biblicae in Iran, RBL, 4 (1951), 292-96.
579 MAjEwsKi K., De statuis quibusdam bronziis «syrohethaeis» appellatis, Archaeologia, 1 (Wa 1947), 409-12, 1 pl.
580 MANTEUFFEL J. Ex mundo papyrorum. Imagines de vita in Aegypto hellenistica.
Wr. 1950.
581 0MERCANTON P, L.-BOROwsKi E., Les cylindres^cux du Musée historique et ethnographique de Berne, Jb. des Berner Hist, und Ethnogr. Museums. 24 (1945),
1-85, 2 pl.
582 MÏLEWSKi T., De epica Asiae Minoris ante Homerum [ = heth.], Meander, 6 (1951),
303-22.
583 lD., La mutation consonantique en Hittite et dans les autres langues indoeuropéennes, ArOr, 17, H (1949), 189-95.
584 0MODE H., L·iòische Frühkulturen und ihre Beziehungen zum Westen. Basel 1944 —
Ci. Artibus Asiae, 9 (1946). 247-51 (E. Borowski).
585 MoDRZEjEwsKi J.-KupiszEwsKi H., Session internationale des droits cunéiformes
et de Ia papyrologie juridique à Varsovie, JJP, 9s (1955s), 589-93.
586 MOLE M., Contribution à l'étude de genre grammatical en hittite, ROr, 15 (19391949), 25-62.
587 0PmENNE J., La Religion égyptienne et Ia philosophie grecque, JJP, 4 (1950), 63-76.
588 PopÏAWSKi M. S., Reviviflcatio religiosa sub Augusto. L 1947, Tow. Nauk KUL 40 p.
589 RANOSZEK R, Mesopotamia et Syria. Wa 1949, Wiedza Powszechna. 34 p.—Cf. RBL, 2
(1949), 456 (T G6rski).
590 lD., De ortu hethaeologiae, Meander, 2 (1947), 258^1.-A propos de KUB XXni, 1,
ArOr, 18, 4 a950), 236^2.
591 REYCHMAN J . De traditionibus orientalisticis Silesiae, POr, 2 (1949), 71-79.
592 SAFAREWicz J., Deciphratio textuum graecorum in scriptura lineari B, Meander,
10 (1955), 135-47.
593 *SiRELCYN fc>., In margine ad Congressum XI Orientalistarum Poloniae (relatus),
POr, 4 (1952), 138-51.-In margine ad Congressum XIII Orientalistarum Poloniae,
POr, 1 (13) (1955), 43-57.
594 ID., Prières magiques éthiopiennes pour délier les charrnes, ROr, 18 (1955), Lxxvi,
495 p.
595 TAUBENSCHLA^; R., The Law of Greco-Roman Egypt in the Light of Papyri 332 B. C640 A. D. I: NY Herald Square Press. 1944. xv, 488 p. II Wa Polish Philol. Soc. 1948.
Universidad Pontificia de Salamanca
690
506
597
598
599
600
601
602
603
604
605
P. NOBER
24
124 p. 2Wa 1955 («revised and enlarged») XV, 789 p.-^)f. Meander, 3 (1948), 124;
TP, 9, 41. 50 (1954), 480. 489 (A. Myciekki).
B>., Papyri and Parchments from the Eastern Provinces of the Roman Empire,
outside Egypt, JJP, 3 (1949), 49^2.-Cf. OaPH, 2 (1949), 419-26 texcerptum].
lJ>., Supervisio singulorum hominun et bonorum materiaUum in Aegypto OraecoRomana, Meander, 3 (1948), 1-2,
WtLANOWSKi B,, Une nouvelle interprétation du § 31 du Recueil des Lois Assyriennes,
JJP, 4 (1950), 267-73.
WisiocKi J., De condicione iuridica servorum apud gentes quosdam orientis antiqui,
Meander, 4 (1949), 10-22. 99-113.-De condicione iuridica servorum in quibusdam
civitatibus graecis et helIenisticis nec non in iuri Carthaginiensi, Meander, 5 (1950),
49^0. 160^7
WOLSKi J., Oriens antiquus in luce investigationum recentium, RBL, 5 (1952),
109^1. 218^59.—Remarques critiques sur les institutions des Arsacides, Bos, 46
(1952), 59-82
*ZAjaczKowsKi A., In Congressu 23» International! Orientalistico [Cambridge],
POr, 1 (13) (1955), 26^6.
ZAJOczKowsKi W., Scientia Orientalis in Universitatibus Poloniae, RBL, 4 (1851), 228.
ZAKOWA D,, Oeconomia sumptus pubUci Romani sub primis imperatoribus Augusto
et Tiberio, Meander, 6 (1951), 190^7.
ZAWADZKi T., De mutationibus socialibus et politicis factis Romae et in mundo
Mediterraneo ultimo saeculo Rei Publicae, Meander, 8 (1953), 293-W6.
D>., Vita rustica in Asia Minore temporibus imperii Romani, Meander, 3 (1948),
36^5.
Vide n. 24
Universidad Pontificia de Salamanca
Descargar