ACTUALIZACIÓN EN SÍNDROME DE FATIGA CRÓNICA SENSIBILIDAD QUÍMICA MÚLTIPLE Dr Joaquim Fernández Solà Unidad de Fatiga Crónica. Hospital Clínic-CATSALUT Sobreposición con otras enfermedades DOLOR FATIGA SD DE FATIGA CRÓNICA TIROIDITIS AUTOIMMUNE DISAUTONOMIA FIBROMIALGIA INFECCIONES CANDIDIASIS MUCOCUTÀNEA SÍNDROME PREMENSTRUAL COLON IRRITABLE SD SECO SENSIBILIDAD QUÍMICA MÚLTIPLE HIPERSENSIBILIDAD SíNDROMES DE SENSIBILIZACIÓN CENTRAL Yunus MB. Sem Arth Rheum 2007.March 13th Staud. R. Curr Rheum Report 2006: 8:430 Hacia una unificación de conceptos médicos y biopsicosociales con SOBREPOSICIÓN Síndromes con similar afectación sistémica Incremento y prolongación de excitabilidad neuronal del SNC a través de mecanismos comunes neuroquímicos y de alteración de neurotransmisores. Sin alteraciones estructurales u otras causas que lo expliquen: Sensibilización Central SFC, FM, SQM, Migraña, Sd piernas inquietas, Disfunción ATM, Cistitis intersticial, Dolor miofascial, Sd colon irritable… SD DE FATIGA CRÓNICA (G93.3) SENSIBILIDAD QUÍMICA MÚLTIPLE(T84.0) CARACTERÍSTICAS GENERALES Reciente identificación científica Causa poco conocida Afectación predominante en mujeres. Patología de Género Ausencia de marcadores diagnósticos Manejo médico difícil. Retraso diagnóstico Tratamiento sintomático, no curativo EVOLUCIÓN CRÓNICA. Potencial invalidez ENFERMEDADES CUESTIONADAS MEDICINA DE LA COMPLEJIDAD ¿Qué significa fatiga ? Fatim: en exceso Ago-ere: hacer, obrar INCAPACIDAD PARA MANTENER UNA ACTIVIDAD FÍSICA O INTELECTUAL CONTINUADA O CON UN MISMO ESFUERZO FATIGA FÍSICA INCAPACIDAD PARA PRODUIR FUERZA MEDIDA EN UNA CONTRACCIÓN MÀXIMA VOLUNTARIA O EN CONTRACCIÓN TETÁNICA PROVOCADA ELÉCTRICAMENTE (Astrand y Rohdahl, 1985) •Aparece cuando se produce una notoria desproporción entre la Magnitud del ejercicio y las posibilidades de ejecución del mismo •PUEDE SER: -LOCAL: Un músculo o un grupo de músculos -GENERAL: de todo el organismo •VARÍA SEGÚN: -Características individuales -Edad /Género -Tipo de actividad/Grupo muscular FATIGA NEUROCOGNITIVA FALLO en la activación neural central -Alteración de memoria retentiva -Alteración de concentración -Menor atención al entorno -Lentificación del proceso de pensamiento -Somnolencia diurna Diferentes estados de fatiga según su origen y duración. SEGUN SU DURACIÓN: Fatiga aguda (dura < 1 setmana) Fatiga transitoria (dura < 1 mes) Fatiga prolongada (dura > 1 mes) Fatiga crónica (dura > 6 meses) SEGUN SU ORIGEN Fatiga normal o fisiológica (postesfuerzo) Fatiga patológica Asociada a enfermedades orgánicas Asociada a enfermedades mentales Fatiga reactiva: asociada a un desencadenante específico Fatiga crónica secundaria (asociada a otras enfermedades) Síndrome de Fatiga Crónica. Criterios específicos (CDC) IMPORTANCIA DE TENER “FATIGA” Es una causa frecuente de consulta a atención primària (10-20% de les consultas) En USA motiva 10 millones de consultas/año Habitualmente es un síntoma poco valorado en nuestro medio, pero que debe tenerse en cuenta Es una causa frecuente de invalidez funcional Coste económico de 10.000 Euros/año/paciente DISTRIBUCIÓN POBLACIONAL DEL SÍNTOMA FATIGA 0,5% SFC Sharte M. BMJ 2002; 325:480 SFC en países del tercer mundo (Jason) Prevalencia SFC a Nigeria 0,68% (más alta que en USA) DEFINICIÓN CONSENSUADA POR EL CDC para el S.F.C. (Fukuda et al, Ann Intern Med 1994; 121: 953.) CIM-10 G93.3 FATIGA CRÓNICA Persistente (6 meses como mínimo) o reincidente Inexplicada, que se presenta de nuevo o con un inicio definido Que no es resultado de esfuerzos recientes No mejora significativamente con el descanso Ocasiona una reducción considerable de las actividades ocupacionales, educacionales, personales o sociales EXCLUSIÓN de otras enfermedades que cursan con fatiga crónica DEFINICIÓN CONSENSUADA C.D.C. para el S.F.C. (Fukuda et al, Ann Intern Med 1994; 121: 953.) DE FORMA CONCURRENTE, presencia de 4 ó más de los 8 síntomas/signos referidos, todos ellos persistentes durante seis meses o más y siempre posteriores a la presentación de la fatiga: • Trastorno de concentración o memoria a corto plazo • Faringitis • Dolor multiarticular sin artritis • Mialgias • Cefalea de tipo, modelo o intensidad diferente • Sueño no reparador • Malestar postesfuerzo > 24 horas de duración • Adenopatías dolorosas GRAVEDAD DE LOS SÍNTOMAS EN SFC. ¿Todos los pacientes tienen el mismo grado de FATIGA? La GRAVEDAD de los síntomas puede ocasionar una reducción significativa del nivel de actividad premórbida del paciente: G1 : LEVE ( reducción aproximada del 50% respecto al nivel pre-morbido) G2: MODERADO (la mayor parte del tiempo limitado a domicilio) G3: GRAVE (la mayor parte del tiempo encamado) G4: MUY GRAVE (totalmente encamado y precisando ayuda para cuidados básicos) LOS VIRUS en el SFC -EPSTEIN-BARR, CITOMEGALOVIRUS, HV6 - VIRUS GRIPAL A .Influenza H1N1♂ 18 a. Vallangs R. J Clin Pathol 2010; 63: 184: post grip porcina - HERPESVIRUS- VARICELLA-ZOSTER. Exacerbació viral des de Ganglios dorsales Shapiro JS, Med Hypothesis 2009; 73: 728 - ENTEROVIRUS bx digestivas Metzger FM. In Vivo 2009; 23: 209. - PARVOVIRUS B19 en SFC: Goudh ZH. J Gen Virol 2009. - SUBTIPO VIRAL de SFC. Goudh ZL. J Clin Pathol 2009; Dec 2. -XMRV Xenotropic Murine RetroVirus Science 2009;326: 585–589 . -Virus que provoca leucemia y linfoma en ratas. - Implicado en cáncer de próstata humano -Presente en 65% SFC , 4% controles -Datos no reproduïbles. CONTAMINACIÓN ¡¡ SFC. AGENTES QUÍMICOS DESENCADENANTES COMUNES BIOCIDAS y PLAGUICIDAS HIDROCARBUROS Gasoil, Gasolina , Disolventes IRRITANTES Organofosforados, Organoclorados Carbamatos, Piretroides Ciguatera Formaldehído Glutaraldehïdo, Compuestos de Cloro (Tricloroetileno) COMPUESTOS ORGÀNICOS VOLÁTILES “Sd Edificio Enfermo”- Guerra del Golfo SD DE FATIGA CRÓNICA POSTRADIACIÓN Pall KL. Med Hypothesis 2008; Alteración del ciclo ON ÁMBITO: LABORAL, AGRÍCOLA, ACCIDENTAL, DOMÉSTICO PATOGENIA ENFERMEDAD SISTÉMICA AUTOINFLAMATORIA PATOCRONIA: FACTORES PREDISPONENTES FACTORES DESENCADENANTES FACTORES GENÉTICOS GÉNERO FEMENINO PATRÓN de CONDUCTA TIPO A AUSENCIA DE EJERCICIO FÍSICO HIPERLAXITUD LIGAMENTOSA INFECCIONES TÒXICOS FACTORES AMBIENTALES ESTRÉS FÍSICO INTENSO ESTRÉS PSICOLÒGICO INTENSO S.F.C. CO-MORBILIDAD FACTORES DE MANTENIMENTO EDAD AVANZADA RETRASO EN EL DIAGNÒSTICO MAYOR AFECTACIÓN INICIAL MAYOR Nº DE COMORBLIDADES FACTORES de RIESGO asociados a SFC. METANÁLISIS Hempel S. Pathological Med 2008; 38: 915. Género femenino. Edad adulta. Nivel educacional bajo o medio Antecedentes familiares Trastorno previo por angustia, depresión o inestabilidad emocional Enfermedades crónicas / Dolor crónico /Frecuentación médica Historia de alergia o asma. Estresores o Trauma vital previo (infancia) Escaso ejercicio físico a lo largo de la vida Infección viral con fatiga intensa Grado inicial de fatiga intenso Sensitivity-Related Ilness Genius SJ. Sci Total Environ 2010;408:6047. En los últimos 20 años se han incrementado claramente las enfermedades relacionadas con: ALERGIA INTOLERANCIA ALIMENTARIA SENSIBILIDAD AMBIENTAL SENSIBILIDAD QUÍMICA / FÁRMACOS ELECTROSENSIBILIDAD TODAS TIENEN EN COMÚN LA PÉRDIDA DE TOLERANCIA DEL INDIVIDUO AL MEDIO EXTERNO SENSIBILIDAD QUIMICA MÚLTIPLE: -CONCEPTO SENSIBILIDAD: Capacidad para detectar estímulos del ambiente y reaccionar ante ellos. PRODUCTOS QUÍMICOS: > 130.000 productos diferentes Composición diversa No clara tolerancia para el ser humano MÚLTIPLE: La sensibilización a un producto químico da mayores posibilidades a la sensibilización cruzada a otros productos no directamente relacionados. SQM. DEFINICIÓN BÁSICA La SENSIBILIDAD QUÍMICA MÚLTIPLE Es una entidad clínica caracterizada por : ■ Respuestas ■ Sintomáticas ■ Recurrentes Ante Exposiciones Químicas A más bajo nivel de lo tolerado: ■ Previamente por un mismo individuo ó ■ Comúnmente por la mayoría de individuos. SQM DIAGNÓSTICO DE CASO ■ CRITERIOS DIAGNÓSTICO SECUNDARIOS (i): 1. Afectación CRÓNICA, persistente durante más de 3 meses 2. Los síntomas MEJORAN o desaparecen cuando cesa la exposición química 3. Existencia de REACTIVIDAD que se generaliza a productos que previamente se toleraban. 4. Los síntomas ocurren ante la exposición a SUSTANCIAS QUÍMICAS DIVERSAS, no relacionadas entre sí. 5. Desarrollo de síntomas SIMILARES ante la exposición a productos similares 6. Los síntomas pueden VARIAR mucho respecto al momento de inicio, tiempo de recuperación, intensidad, frecuencia y duración. SQM DIAGNÓSTICO DE CASO ■ CRITERIOS DIAGNÓSTICO SECUNDARIOS (ii): 7.- Intolerancia de nuevo a ALCOHOL o productos farmacéuticos 8.- Los síntomas NO SE LIMITAN a un solo órgano o sistema 9.- Debe verificarse DISFUNCIÓN ORGÁNICA, incluyendo (pero no limitado a) : Corazón, Sistema Endocrino, Hígado. Sistema Inmunológico, Neurocognitivo, Neurológico, Pulmonar y Rinitis no atópica 10.- Alteraciones del ESTADO DE ÁNIMO, incluyendo depresión reactiva, ansiedad-tensión, confusión, fatiga y angustia. 11.- DISFUNCIÓN SEXUAL 12.- Dificultad en mantener hábitos usuales y actividades de vida cotidiana, con reducción de CALIDAD DE VIDA, y de capacidad para acceder a servicios médicos u hospitalarios. TIPOS DE HIPERSENSIBILIDAD QUÍMICA ALIMENTARIA AMBIENTAL ELÉCTRICA MAGÉTICA IONIZANTE SONORA Existe un EFECTO SUMATORIO entre diferentes estímulos “CARGA TÓXICA” o DINTEL DE ESTIMULACIÓN SENSIBILIDAD ALIMENTARIA SENSIBILIDAD ELECTROMAGNÉTICA SENSIBILIDAD QUÍMICA MÚLTIPLE Una mirada a la HISTORIA… Definida por Cullen (Occup Med 1987;2: 655-661) Completada por Eisenberg et al –Informe al Congreso USA ( Science 1998) Criterios de Consenso MULTIPLE CHEMICAL SENSITIVITY Arch Environ Health 1999; 54: (Arch 3 147147-149) 149 ; McKeown (2001) ■Figuras representativas: ■ THERON RANDOLPH (1906-1995) ■ CLAUDIA MILLER ■ WILLIAM REA ■ Guia SQM Canada/ Dinamarca/Alemania/ Australia 2010 ■ Publicaciones Nacionales. Up-to-date Med Clin 2011:136:683 ■ Documento de Consenso SQM. Ministº de Sanidad Politª Soc e igualdad 2011 CARACTERÍSTICAS CLÍNICAS N= 52 SÍNTOMA PRINCIPAL Fatiga física o neurocognitiva 14 (27%) Cefalea 14 (27%) Odinofagia-disfagia, mucosidad, tos, boca seca, picor garganta 11 (21%) Anorexia, náuseas, vómitos, dolor abdominal 10 (19%) Molestias nasales (picor, sequedad, rinorrea) 9 (17%) Disnea 8 (15%) Picor de ojos 6 (12%) Mareo, vértigo, inestabilidad motora 5 (10%) Mal estado general 4 (8%) Distermia Desorientación 3 3 (6%) (6%) Sabor metálico boca, disgeusia (alteración del gusto) 3 (6%) Disfonía (alteración de la voz) 2 (4%) Palpitaciones 2 (4%) AFECTACIÓN CUTÁNEA RINOSINUSITIS CRÓNICA En el SFC por SQM. Baraniuk JN. Am J Respir Crit Care Med 2005;171:5. En el SFC hay hipersensibilidad neural rinosinusal con reducción de secreción serosa nasal SFC: Subgrupo específico de Rinusinusitis Crònica no Alérgica. ESTUDIO propio: EL SINDROME DE FATIGA CRÓNICA AFECTA AL OLFATO. Detección de olor (DT) Intensidad en la calificación (INT) Memoria de haberlos olido antes (MEM) Acierto en el test de respuesta múltiple (AC). Agradabilidad (AGR) Identificación espontánea (ID) Irritabilidad (IRR) CONCLUSIONES. Las pacientes con SFC perciben como más desagradables los olores y puntúan menos en los aspectos de identificación espontanea y de aciertos. En el SFC se altera la percepción cualitativa y el reconocimiento de los olores. ¿Cómo validamos ls Sensibilidad? Quick Environmental Exposure and Sensitivity Inventory -QEESI-(Miller C et al. Toxicol Ind Health 1999;15:370-385) 1. 2. 3. 4. 5. 5 ESCALAS: Intolerancia a productos químicos inhalatorios (0-100) Límite < 20 Intolerancia a productos químicos no inhalatorios (0-100) Límite < 12 Intensidad de los síntomas (0-100) Límite < 20 Productos químicos ocultos o no aparentes (0-100) Escala de impacto en actividades diarias (0-10) Puntuación global: 0 – 420 puntos Exclusión: Límite de valores según escalas 1,2,3 Diagnóstico de SQM Sensibilidad 67%, Especificidad 91% Exclusión de SQM Sensibilidad 32%, Especificidad 99% Quick Environmental Exposure and Sensitivity Inventory (QEESI) RESULTADOS en 52 pacientes con SQM Puntuación mínima Puntuación media (+ DE) Escala inhalatoria 20 Escala no-inhalatoria 12 Intensidad de los síntomas 20 Identificacion de agentes diana (%) Repercussón de la sensibilidad En actividades de vida diaria - 72.9 + 18.6 45.5 + 20.6 69.8 + 20.6 4,4 + 1.8 66.6 + 21.7 Nogué S, Fernández-Solà J y cols Sensibilidad Química Múltiple. Análisis de 52 casos. Med Clin (Bar) 2007129: 96-99. SQM Origen Laboral vs no laboral Nogué S, Alarcon, M Martínez JM, Delclós J, Rovira I, Fernández-Solà J . Med Clin 2010; 135: 52-58 Comparar aspectos epidemiológicos, clínicos y pronósticos origen laboral vs no laboral. 165 pacientes, edad de 48 a, 91% mujeres. Administrativas, personal sanitario. Lab: Gases Irrit / P. Limpieza – AT: Insecticidas, HC LABORAL 42% NO LABORAL 58% QEESI SFC 75,4% 68,1% 85,4%* 88,5%* FM 49,3% 73,9%* Incapacidad Permanente 8,7% 22,9%* EVOLUCIÓN PATOCRÓNICA EXPOSICIÓN Contacto con el agente químico PROVOCACIÓN Inicio de reacción sintomática INICIACIÓN. Contacto progresivo. SUMACIÓN ENMASCARAMIENTO. Ausencia de síntomas AMPLIFICACIÓN: Incremento de sensibilización a productos semejantes SENSIBILIZACIÓN CRUZADA: Reactividad a productos no relacionados ABDICCIÓN. Pèrdida de tolerancia. ENFERMEDAD COMORBILIDADES en el SFC Estudio evolutivo. Unidad SFC Hosp Clínic Les comorbililidades se incrementan progresivamente en el SFC INICIO (%) 1 AÑO (%) 5 AÑOS(%) Sig (p) FIBROMIALGIA 78 90 95% < 0,001 SD SECO 16 26 50% < 0,006 DISTIMIA 33 50 60% < 0,001 Disfunc Tiroidal 16 23 33% 0.065 SENSIBILIDAD QUIMª MÚLTIP Otras Comorlid 7 12 60% 0.063 23 38 50% N= 115 Casos < 0,001 SENSIBILIDAD LÍMBICA SFC FM SQM FENÓMENO DE SUMACIÓN -KINDLING -WIND-UP ¿¿¿ TRATAMIENTO ??? No tratamiento ETIOLÓGICO Evitar los factores de exposición CONTROL AMBIENTAL Detección precoz Dieta hiposensibilizante Tratamiento sintomático Tratamiento de co-morbilidades EJERCICIO FÍSICO AERÓBICO SUAVE PSICOTERAPIA DE SOPORTE TERAPIAS ALTERNATIVAS… PREVENCIÓN Mejorar normativa laboral Mejorar normativa ambiental Adecuación edificios enfermos Disminuir nivel tolerable de exposición Medidas coadyuvantes para disminuir riesgo Readaptación laboral Dieta hiposensibilizante PRONÓSTICO… Enfermedad de CURSO CRÓNICO Oscilaciones Sintomáticas. Casos graves 0,05% población. (20.000 en España) MEJORA, pero habitualmente no desaparece Asociación con otras co-morbilidades FRECUENTE CAUSA DE INVALIDEZ Trabajo habitual Otras actividades laborales Repercusión de género y social importante Functional impairment in chronic fatigue syndrome, fibromyalgia, and multiple chemical sensitivity. MR Can Fam Physician. 2010; 56(2):e57-65. Comparación con cuestionarios de calidad de vida (SF-36) SQM vs FM vs SFC Peor situación funcional en SFC- FM Cuantas más enfermedades asociadas, peor calidad de vida Muy mala calidad de vida si coinciden las 3 co-morbilidades, (<10% comparando con controles) MUCHAS GRACIAS POR SU ATENCIÓN. UNIDAD DE REFERENCIA FATIGA CRÓNICA-FIBROMIÀLGIA MUCHAS GRACIAS POR SU AMABLE ATENCIÓN DIAGNÒSTICO de SFC: CLÍNICO EVOLUCIÓN HISTÓRICA PRE-HISTÒRIA: Código de Hamurabi Primeras descripciones clínicas Inglaterra S XVIII NEURASTENIA¡¡¡ Siglos XIX-XX Primeros criterios de caso. Holmes et al 1988. CDC Aparición de otros criterios: AUSTRALIA 1990 OXFORD-Green College- (1990) NIH (USA)1991 LONDON 1994 (Dowsett et al. ) CRITERIOS DE FUKUDA (1994, CDC,USA) Modificaciones sucesivas…. (CDC 2003, 2005,2009). PROPUESTA CRITERIOS CANADIENSES (2003) GUIA AUSTRALIANA (2004), NICE (UK, 2007) PROPUESTA CRITERIOS INTERNACIONALES ( 2011) TRATAMIENTO: MULTIDISCIPLINAR •BASADO EN LA EVIDÈNCIA CIENTÍFICA DISPONIBLE: •TERAPIA DE SOPORTE PSICOLÓGIC CON APROXIMACIÓN CONDUCTUAL COGNITIVA • EJERCICIO FÍSICO PROGRESIVO ADAPTADO • TRATAMIENTO FARMACOLÓGICO SINTOMÀTICO SFC: ALTERACIONES IMMUNOLÓGICAS Lorusso L, Autoimmun Rev. 2009;8:287. Ortega-Hernandez OD.Ann NY Acad Sci 2009;1173:600 DIVERSAS ALTERACIONES, NO ESPECIFICAS Mayor reactividad ambiental-inmunógenos-vacunas Frecuente cuadro viral precipitante Predominio femenino de la enfermedad 23% de pacientes SFC con enf previa autoinmune Deplección de linfocitos B Alteración funcional de Macrófagos y Natural Killer Disminución respuesta Th1 y Th17 Incremento respuesta Th2 Aumento de IL-4, IL-6, TNF-α (estimulación policlonal) Benefit from B-Lymphocyte Depletion Using the Anti-CD20 Antibody Rituximab in Chronic Fatigue Syndrome. A Double-Blind and Placebo-Controlled Study Fluge O, et al. PLoS One, October 2011; 6:10 Estudio caso-control RITUXIMAB vs placebo en SFC DOSIS RITUXIMAB 500 mg/m2 2 dosis separadas 2 semanas Seguimiento a 1 año. Valoración per EVA fatiga - SF36 10/15 enfermos con Rituximab mejoran (67%) 2/15 enfermos con Placebo mejoran (13%) Inicio de respuesta retardada 2-7 meses Duración media de respuesta 25 semanas Relación mejoria SFC con deplección linfocitos B No efectos secundarios destacables SUGIERE ORIGEN INMUNOLÓGICO DEL SFC ? Se precisan otros estudios de validación . Target? RITUXIMAB en SFC Fluge O. BMC Neurology 2009; 9:28. SFC desencadenado por químicos Nacul LC. Bull IACFS/ME 2009; 1: 1-14 Poca evidencia global.Precisa más estudios Evidencia en: Insecticidas organofosforados/ piretroides CO Metales pesados (Hg, Cr, Ni,Pb) Solventes: xilol, glutaraldehido, tricloroetileno Ciguatera Combinación Múltiples Tòxicos: Guerra del Golfo SD DE FATIGA CRONICA POSTRADIACIÓN Pall KL. Med Hypothesis 2008; Alteración del ciclo NO/ONOO ÁMBITO: LABORAL, AGRICOLA, ACCIDENTAL, DOMÉSTICO SD DE FATIGA CRÒNICA STATE OF THE ART... GRUPO DE ENFERMEDADES RELACIONADAS PATOGENIA NEURO-IMMUNO-INFLAMATORIA REPERCUSIÓN SISTÉMICA GLOBAL PROPUESTAS NUEVOS CRITERIOS DIAGNÓSTICOS DIAGNÓSTICO CLÍNICO (Fukuda, CDC, 1994) AUSENCIA DE MARCADORES ANALÍTICO-MORFOLÓGICOS SIMILITUD con OTRAS ENFERMEDADES SÍNDROMES SENSIBILIZACIÓN CENTRAL(SSC) TRATAMIENTO MULTIDISCIPLINAR: Información, GET- CBT. ALERTA CON : ACTIVITAT FÍSICA EXCESIVA (GET) TRATAMIENTOS ANTIDEPRESIVOS DISCUSIÓN SOBRE LA IMPLICACIÓN PSIQUIÁTRICA POCA IMPLICACIÓN CIENTÍFICA, MUCHA DISCUSIÓN SOCIAL SFC.Sobreposició amb d’altres malalties DOLOR FATIGA FIBROMIÀLGIA TIROÏDITIS AUTOIMMUNE DISAUTONOMIA INFECCIONS CANDIDIASI MUCOCUTÀNIA SÍNDROME DE FATIGA CRÓNICA SÍNDROME PREMENSTRUAL C OLON IRRITABLE SD SECA SENSIBILITAT MÚLTIPLE HIPERSENSIBILITAT DIFERÈNCIES CLÍNIQUES FM SQM SFC EDAT d’ inici 45-60 40-50 SÍMPTOMA principal DOLOR SENSIBIL d’altres Fatiga Fatiga Desencadenant clar + ++/+++ Predomini femeni 20/1 8/1 Localització DOLOR Difús Afectació neurocognitiva + ++ Disfunció autoinmune + + Activació VIRAL NO NO INVALIDESA +/++ +/++ 20-40 FATIGA Dolor ++/+++ 10/1 Cames ++/+++ ++/+++ SI ++/+++ GENÉTICA EN S.F.C. - FACTORS DE PREDISPOSICIÓ Nij A et al. J Manipulative Physiol Ther 2006; 29: 32. La Hiperlaxitud lligamentosa és més freqüent en la SFC que en subjecte controls Pot ser un factor de predisposició a desenvolupar SFC ELS VIRUS a la SFC -EPSTEIN-BARR, CITOMEGALOVIRUS, HV6 - VIRUS GRIPAL.Influenza H1N1♂ 18 a. Vallangs R. J Clin Pathol 2010; 63: 184: post grip porcina -Aparició de SFC en VARICELLA-ZOSTER. Exacerbació viral des de Ganglis dorsals Shapiro JS, Med Hypothesis 2009; 73: 728 -HERPESVIRUS (30%) PARVOVIRUS B19 (40%), ENTEROVIRUS bx digestives Metzger FM. In Vivo 2009; 23: 209. -PARVOVIRUS B19 en SFC: Més incidencia de artràlgia crònica Goudh ZH. J Gen Virol 2009. -SUBTIP VIRAL de SFC. Goudh ZL. J Clin Pathol 2009; Dec 2. - En el SFC postviral existeixen diferents polimorfismes genètics CÓM ELS VIRUS ENGANYEN el sistema immunològic i s’integren El Virus d’Epstein Barr modifica el seu material genètic amb més metilació de l’ADN i es tornen immunes al sistema de defensa immunológic. + GRUP METILO El PREMI a la molècula de l’any és per: XMRV Virus que provoca leucèmia i limfoma a rates. Implicat en càncer de pròstata humà Present en 65% SFC 4% controls Patogènia no demostrada Dades no reproduïdes ¡¡ Discussió s/ rellevància XMRV (ii) Dic/2010 4 treballs negatius a Maig-Set 11 Succesius Treballs clínic i experimetals negatius XMRV virus artificial, no patogen, creat des de cultiuos cel.lulars Lest troballes en malalts són una CONTAMINACIÓ de DNA de rates de laboratori / sondes PCR diagnòstiques CONCLUSIÓ: El XMRV NO CAUSA SFC ¡¡¡. Tot és un artefacte de laboratori ¡¡¡ RETRACCIÓ parcial publicació original a SCIENCE (22-Sept2011) NATURE 2011; 471:282. Els malalts creuen en Judy Mikovits Elss científics NO SENSIBILIDAD LÍMBICA SFC FM SQM Medicina Clínica 2005;124:451-453. CRITERIS SFC als NENS. Jason LA. Working Group Precisa afectació de 5 Categories: FATIGA física postesforç SON no reparador. Altº de durada/qualitat DOLOR miofascial /articular /abdominal /cefalea NEUROCOGNITIVES 2 ó més alteracions : Al menys una alteració en les esferes: Memòria / Concentració/ Nominació /Absència Concentració /Tasques complexes /Comprensió /Adquisició Disautonòmica Endocrinològica Immunològica Contempla EXCLUSIONS I CAUSES CONCOMITANTS DONES, SQM/SFC/FM. Una malaltia de gènere...! ♀ Grans H et al. Reduced levels of oestrogen receptor (beta) mRNA in Swedish patients with CFS. J Clin Pathol 2007; 60: 195-198. HIPÒTESI: La freqüència d’afectació en dones amb SFC/ FM suggereix un paper dels estrògens o dels seus receptors MÈTODE: determinació bateria SPNs sang perifèrica. RESULTAT: Disminució dels Receptors estrogènics beta en SFC. L’HIPERESTROGENISME pot tenir implicacions fisiopatològiques com agent sensitivitzant. SFC i problemes ginecològics: Roumiana Boneva (Atlanta, USA). 2008 IACFS Conference Irregularitat periodes menstruals Dismenorrea Endometriosi Menopausia precoç 53% Histerectomia (40% en controls) 37% Avortaments comparats 11% controls. RELACIÓ CLARA. - ALTERACIÓ D’EIX GONADOTROP (LH-FSH) - Es recomana fer estudis més amplis Segal B. Prevalence, severity and predictors of fatigue in subjects with primary Sjögren’s syndrome. Arthritis Care & Research 2008; 59: 1780. Més del 50% de malalts amb SFC tenen SD SECA 67% de malalts amb SÍNDROME DE SJÖGREN primari tenen un grau significatiu de FATIGA MIGRANYA. ASSOCIACIÓ amb SFC . -Tietjen GE. Headache 2009; 39: 1333. -Sala I. Rev Neurol 2009; 49: 281 Associació de migranya amb trastorns generalitzats de DOLOR Quan hi ha ALODINIA, pot estar en relació a la presència de SFC Els malalts amb FM.SFC tenen mès incidència de Cefalea crònica i responen pitjor MIGRANYA i SFC són entitats CO-MÒRBIDES SD METABÒLICA associada a SFC Malroney EM. Metabolism 2010; Jan 25 -Obesitat abdominal -Elevació triglicèrids -Hipertensió -Hiperglucèmia -Disminució HDL Colesterol Els malalts amb SFC: > 102 cm Homes > 88 cm Dones -Tenen 2 vegades més de risc de Sd Metabólica que controls -Relació Nº de factors metabòlics amb intensitat SFC -La presència de Sd metabòlica empitjora el grau de fatiga PERSONALITAT a la SFC Geelen AM et al. Personality and Chronic Fatigue Syndrome (HOL)Clin Psychol Rev 2007 Jan. METAANÀLISI de 16 treballs Treballadora Insistent Implicada Perfeccionista Trets de Neuroticisme Introvertida • La personalitat prèvia sembla jugar Marcats trets de personalitat un paper a la SFC Gran desitg de ser reconeguda socialment • És difícil conclure exactament quina Elevada autoexigència és la relació personalitat/ SFC per les superant els límits propis múltiples variables que intervenen Angoixa i inestabilitat emotiva en aquesta malaltia ASPECTES TERAPÈUTICS SFC: ESPIRAL d’INVALIDESA SUPORT PSICOLÒGIC TERÀPIA COGNITIVO CONDUCTUAL Transformació imaginativa del dolor i del seu contexte Re-estructuració cognitiva Tècniques d’afrontament /Modificació d’expectatives MODIFICACIÓ DE CONDUCTA CONTROL D’ESTÍMULS AMBIENTALS SUPRESSIÓ DE REFORÇANTS DEL DOLOR PLANIFICACIÓ D’ACTIVITATS DIÀRIES TÈCNIQUES DE BIO-FEEDBACK Relaxació muscular Control de ritme del son Autocontrol durant l’exercici GRUPS D’AJUDA MÚTUA COMPOSICIÓ: -Pacients de recent diagnòstic -Contacte amb paciente amb SFC de llarga evolució -Persones amb les que els pacientes es sentin a gust -Puntualment experts en temes específics PAUTES DE CONDUCTA DEL GRUP: -Coordinador rotatori. Activitats compartides. -Tractar temes d’interès comú. Preparació prèvia -No anteposar els interesos del grup davant els del pacient -No proposar tractaments sense evidència o irreals -No entrar en temes personals. -No caure en un interès comercial. EXERCICI FÍSIC CAL FER EXERCISI FÍSIC ACTIU VARIAT AERÒBIC ADAPTAT INTERMITENT 10-30’ SUPERVISAT EVITAR DISFUNCIÓ TÈCNIQUES FISIOTERÀPIQUES TAI-TXI IOGA REFLEXOLOGIA TERMOTERÀPIA TENS de baixa freq D’altres ?? Sensitive balance between activity and rest is likely the most helpful (Samuel Harvey, Kings’ College. Edit Br J Gen Practice 2009:239) TRACTAMENT FARMACOLÒGIC SIMPTOMÀTIC DOLOR: ANALGÈSICS -ANTINFLAMATORIS 1a Línea PARACETAMOL, SALICILATS 2aLínea ANTINFLAMATORIS DE SÍNTESI 3a Línea TRAMADOL, MÒRFICS. Especials: Infusions e.v.: KETAMINA, LIDOCAÍNA,ATP RELAXANTS MUSCULARS. MAGNESI POTENCIADORS ANALGÈSICS: Pre-Gabalina Gabapentina DERIVATS MÒRFICS ? (OXICODONA) CANNABIOIDES? INFILTRACIONS ANESTÈSIQUES LOCO-REGIONALS TRACTAMENT FARMACOLÒGIC SIMPTOMÀTIC: CO-MORBILITAT TRASTORNS DEL SON: INDUCTORS: HIPNÒPTICS (Zolpidem) CONTROLADORS: MELATONINA ? (poca evidència) ACTIVADORS: MODAFINILO, DEXANFETAMINA ? DISFUNCIÓ NEUROVEGETATIVA: FLUORCORTISONA MIDODRINE SD SECA: HUMECTANTS, PILOCARPINA, SALIVA ARTIFICIAL ANGOIXA-DEPRESSIÓ: ISRS, ANSIOLÍTICS MALALTIES INTERCORRENTS: INFECCIONS AL.LÈRGIES D’ALTRES? : ENERGITZANTS / IONS / VITAMINES /ANTIOXIDANTS ? (no evidència) NUTRICIÓ i SFC / FM. DIETA I SFC Dietary Intervention in CFS. J Human Nutrition and Dietetics 2008; 21: 141-149. Múltiples controvèrsies en les recomanacions dietètiques en SFC. Son útils en SFC? Mètode: Estudi 52 casos SFC x 24 setmanes Low-sugar diet (evitar candida) Healthy eating (convencional) Valoració: Impacte de fatiga i Qualitat de vida Resultats: No diferències en fatiga i qualitat de vida entre els dos grups estudiats Conclusió: Sembla més recomanable recomanar una dieta saludable convencional en la SFC SFC: PRONÒSTIC EVOLUTIU ÉS UNA MALALTIA CRÒNICA PERSISTENT EL TRACTAMENT ÉS ADAPTATIU, DE SUPORT I SIMPTOMÀTIC, AMB BAIXA EFICÀCIA GLOBAL HI HA OSCIL.LACIONS SIMPTOMÀTIQUES EMPITJORA DURANT LES MALALTIES INTERCORRENTS AFECTA MOLT LA QUALITAT de VIDA CURS INVALIDANT EN LA MAJORIA DE MALALTS (70-80% a 5 anys) EVOLUCIÓ DEL NÚMERO DE PUBLICACIONS CIENTÍFIQUES EN SFC PUBMED 500 450 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 SFC: REQUERIMENTS BÀSICS DE DIAGNÒSTICi i MANEIG Basat en evidència científica Aplicació de criteris consensuats Realitzat precoçment Estratificació: valoració de grau d’afectació Malaltia Principal i Valoración de Co-morbiditat Repercusió funcional-vital personalitzada Constatació documental- codificació Valoració evolutiva Resposta terapèutica-adaptativa Subgrups de diagnòstic? Què vol el malalt amb SFC? LES NECESSITATS DEL MALALT AMB SFC. Drachler ML. BMC Public Health 2009;9: 454. (POLÒNIA) Metaanàlisi de 52 treballs de SFC grau moderat /intens DONAR sentit als seus símptomes TENIR un DIAGNÒSTIC precís RESPECTE i EMPATIA dels professionals de SALUT Tenir més INFORMACIÓ sobre la malaltia Disposar d’ESTRATÈGIES per maneig de la limitació funcional Millorar la implicació social a la malaltia CONFERÈNCIA INTERNACIONAL ADAPTACIÓ ERGONÒMICA: www.iacfsme.org Dr Leonard Jason (Chicago, USA): A la SFC hi ha un problema de gestió d’energia - Regulem el ritme i graduem la nostra energia - Evitem el cicle “push-crash” Dr Phillipe Tournesac (Dijon, France) – 3 àrees efectives a treballar: - Nutrició - Son - Exercici www.iacfsme.org POSICIONAMENTS: MALALTIA NEUROLÒGICA CRÒNICA 0,5% NO ÉS UNA MALALTIA RARA (<5/10.000) NO ES POT PARLAR DE CURACIÓ.Sols de MILLORA PRUDÈNCIA en les dissussions científiques MANCA DE FORMACIÓ MÈDICA. Dr Ken Friedman (IACFS) Necessitat de fer Educació Mèdica Continuada Certificada(Reeves WC) Necessitat de crear revistes científiques específiques de SFC Interferències en la pràctica clínica dels metges que treballen en SFC Massa conflicte social. Cal NORMALITZAR-LA ¡ PERSPECTIVES en SFC… ENCARA MOLT ESTÀ PER FER… PERÒ TOT ÉS POSIBLE ¡ DEPÈN DE L’ESFORÇ DE TOTS PERÒ CAL TREBALLAR CONJUNTAMENT DIAGNÓSTICO de SFC: CLÍNICO EVOLUCIÓN HISTÓRICA PRE-HISTORIA: Código de Hamurabi Primeras descripciones clínicas Inglaterra S XVIII ¡¡¡NEURASTENIA¡¡¡ Siglos XIX-XX Primeros criterios de caso. Holmes et al 1988. CDC Aparición de otros criterios: AUSTRALIA 1990 OXFORD-Green College- (1990) NIH (USA)1991 LONDON 1994 (Dowsett et al. ) CRITERIOS DE FUKUDA (1994, CDC,USA) Modificaciones sucesivas…. (CDC 2003, 2005,2009). PROPUESTA CRITERIOS CANADIENSES (2003) GUIAS AUSTRALIANA (2004), NICE (UK, 2007) PROPUESTA CRITERIOS INTERNACIONALES ( 2011) RESUM DE LA SITUACIÓ... www.iacfs.net [email protected] Derek Elander Reunió bianual de la ISCFSME Fred Friedberg 2009 Reno (Nevada ) USA Set 2011 Otawa (CANADA) MEDLINE: 250-300 publicacions /any 10% ORIGINALS Sols petits avenços en camps concrets. Encara pocs treballs científics. Massa àmbit psiquiàtric Poc impuls a recerca nacional i internacional Molta problemàtica assistencial - social CONFLICTE assistencial permanent CERT IMPULS MEDIÀTIC¡¡¡ PERCEPCIÓ DE FATIGA entre diferents grups de malalts Jones DE. QMJ 2009; 102; 617 La sensació de FATIGA que té el malalt és la mateixa indistintament de que tingui una malaltia : - Causa idiopàtica (SFC) - Associada a malalties MÈDIQUES - Associada a malalties PSIQUIÀTRIQUES Com més intensa és la fatiga més s’alteren les esferes de - Afectació cognitiva - Repercusió psico-social CAL IDENTIFICAR I GRADUAR el símptoma FATIGA, indistintament del seu origen SFC /ESTRÉS OXIDATIU-IMFLAMATORI - Reewes WC. Brain Behav Immun 2009; 23: 327. - Bull SJ. Mol Psychiatry 2009, 14: 1095. - Steinberg JY. J Intern Med 2009; 266: 196. - Thambirajah AA. Clin Invest Med 2008;31: E319 •Disminució basal de resposta glucocorticoide •Increment basal de marcadors inflamatoris (no específic) •ALTERACIO RESPOSTA IMMUNOLÒGICA INNATA • No separa formes lleus-greus de SFC •Davant una actividad física intensa en SCF: -S’incrementa l’estrés oxidatiu –persistent-Es redueix la resposta imfamatòria - Citocines, IL6, Heat Shok Proteins•SFC: Situació de MALA ADAPTACIÓ a estrés /exercici Cóm definim la SFC ? Fem Subtipus? Jason L, Corradi K, Torres-Harding S Toward an Empirical Case Definition of CFS J Social Service Research 2007; 34: 43 Segueixen vigents els CRITERIS CLÍNICS DE FUKUDA (1994) Criteris Canadencs? Descriptius… Bons, però No consens ¡. Variables importants dins de la fatiga: Imflamació Infecció Trastorn neurocognitiu Afectació musculo-articular Trastorn del son / fatiga postexercici Proposen SUBTIPUS DE FATIGA: 1- Imflamatori-Infecciós 2.- Musculo-esquelètic 3.- Neurocognitiu 4.- Neuropsicològic SFC en malalts amb CÀNCER Jedicka F. Onkologie (Germany) 2007; 30: 429. És el símptoma més freqüent en dones que superen un càncer de mama Es pot millorar molt amb programes de terapia de suport psicològic i entrenament programat estructurat Ryan JL. Onkologist (USA) 2007; 12: 22. Símptoma molt prevalent en diversos càncers Altera molt la qualitat de vida Disregulació diversos mecanismes (energètics, citocines, neurohormonals, ritme circadià) Valorar-ho en tot malalt amb càncer. Per què es produeix la FATIGA? Zwarts MJ .Neurofisiologia de la fatiga. Clinical Neurophysiology 2008; 119: 2-10.(Holanda) TIPUS DE FATIGA: CENTRAL / PERIFÈRICA ■ FISIOLÒGICA ■ PERCEBUDA ■ EXPERIENCIABLE OBJECTIVACIÓ DE LA CONDUCTA SEDENTÀRIA Chastin SFM. Gait Posture 2009M 31: 82. UK Hi ha alguna manera objectiva de quantificat la inactivitatconducta sedentària? 4 grups: -Persones amb treball actiu -Persones amb treball sedentari -Persones amb dolor vertebral crònic -Malalts amb SFC RESULTATS: No hi ha gaire diferència en el temps d’inactivitat total - Els grups sedentaris acumulen períodes més prolongats d’inactivitat. - Proposen un índex G de mesura d’inactivitat - Qüestionaris validats d’activitat; APOI, IPAQ, CFS-AQ FUNCIÓ COGNITIVA a SFC Psychol Med 2010: Jan 5, 1-5.. Cockshell SJ, Mathias JL. (AUSTRALIA) METAANÀLISI de 50 estudis Els trastorns cognitius són freqüents en SFC Són causa important de limitació funcional Àrees afectes: Memòria de treball Atenció Temps de reacció Detecció amb tests neurocognitius específics ¡¡ - Waiss III- ESTUDIS ELECTROENCEFALOGRÀFICS A SFC Flor-Henry Psych Res 2010;181:155 EEG quantitatiu 43 canals. Basal i amb estimulació Compara dones amb SFC amb controls Patrons espaials diferents entre SFC i controls DIFERÈNCIES EN: Registres amd estimulació cognitiva verbal Lateralització cortical verbal i cognitiva Més activitat cortical a estimulació en SFC EL CERVELL DE MALALTES AMB SCF S’ACTIVA MÉS SFC i Atròfia cerebral Objectivació d’atròfia cortical per planimetria en malalts amb SFC Atròfia de substància gris i blanca . La presència de Virus d’Epstein Barr provoca més atròfia cerebral en malalts amb SFC Lutz J. Arthritis & Rheum 2008; 58: 12:3960 Zivadinov E. Neurol Neurosurg Psychtr 23-1-2009 • De Lange FP. Increased in prefrontal cortex volume following CBT in CFS. Brain 2008; 131:2172 • Millora morfomètrica del tamany del cortex prefrontal post TCC •Hi ha PLASTICITAT CORTICAL ¡¡¡ •Relació entre ESTAT de CONDUCTA i ESTRUCTURA CEREBRAL RELACIÓ ENTRE SFC I TRASTORNS PSIQUIÀTICS Harvey SB. J Psychosom Res 2009; 66; 445 King’s College, London Tots els malalts amb SFC tenen trastorns psiquiàtrics? Estudi de 5.362 malalts En persones de 43 anys es valora:1) Fatiga, 2) T Psiquiàtrics, 3) F Risc RESULTATS: 7,4 % de POBLACIÓ SANA tenien algun grau de FATIGA sense TP FACTORS DE RISC: Increment d’activitat a infància COMORBIDITAT de SFC i T. Psicològics (67%) si: - Trests personals de Neuroticisme - Succesoss familiars negatius - Antecedents familiars de trastorn psiquiàtric HI HA SOBREPOSICIÓ, pero poden aparèixer independentment. La FATIGA és rellevant indistintament de la situació psiquiàtrica HIPOTENSIÓ en SFC Newton JL. Psychosom Med 2009; 71: 261. Surcliffe K. Eur J Clin Invest 2010; 40: 18 Hi ha hipotensió primària o és per inactivitat? RESULTATS: Els malalts amb SFC tenen •Menor PA sistòlica que controls •Menor PA diastólica que controls •Més variacions diurnes de la PA •A pitjor grau de fatiga, més variabilitat de PA EVIDENCIA DE DISFUNCIÓ AUTONÒMICA PRIMÀRIA a SFC Pot millorar amb • Fàrmacs (Midodrine, Hidroaltesona) • Entrenament Ortostàtic ambulatori ELS MALALTS AMB SFC TENEN EL COR PETIT Miwa K. Intern Med 2009; 48: 1849. •S’ha objectivat disfunció diastòlica a SFC •Estudi Clínic i Ecocardiogràfic •Freqúents símptomes : •Díspnea /palpitacions/dolor toràcic Hipotensió 30% Aritmies 30% •ECOCARDIOGRAFIA: Disminucio tamny cardíac 42% Disminució índex cardíacs Disminucio volum ejecció •CONCLUSIÓ: les alteracions cardíaques poden contribuir a l`aparició dels símptomes de FATIGA Efectivitat de la TERÀPIA CONDUCTUAL Price JR Cochrane Database Syst Rev 2008; 16:CD001027 •Revisió de 15 estudis amb > 1000 malalts TTM convencional + TCC 3 mesos 1 Any 40% millora No diferències a llarg plaç TTM convencional 26% millora = S’ha de tractar el SFC amb fàrmacs? Romani A. Neurol Sci 2008; 29;S57 La FATIGA de la SFC NO Estudis en FATIGA secundària: Associada a Càncer: EPO, Modafinilo Associada a EM: AINES, Amantadina. Les condicions associades a fatiga SI DOLOR Trastorn del SON Trastorns de l’Estat d’Ànim Trastorns Neurocognitius Co-morbiditat Quins medicaments pren el malalt amb SFC? Boneva RS. Health Qual Lif Outcomes 2009; 7: 67. USA POLIFARMÀCIA. No evidència científica suficient 90% de malalts amb SFC prenen al menys 1 fàrmac. Mitja SFC 5,8 fàrmacs Mitja Controls 3.7 fàrmacs TIPUS DE FÀRMAC: CAL REVALUAR EL TRACTAMENT EN SFC Antidepressius Sedants Relaxants musculars Analgèsics / AINES Antiàcids TRACTAMENTS EXPERIMENTALS PER a la SFC J Neuropsychiatry Clin Neurosci 2007; 19:472 ETANERCEPT: Proteína de fusió del receptor TNF humà. Inhibeix la seva acció. INFLIXIMAB: Anticós recombinant anti-TNF ADALIMUMAB: Ac humà anti- TNF TALIDOMIDA: antinflamatori i immunomodulador anti- TNF. TNF:Tumor Necrosis-alpha Mitjancer de la reacció imflamatòria TRACTAMENTS NO EFICAÇOS ONDASENTRON. Bleijenberg G. J Clin Psychiatry. 2010; Jan 26. Fàrmac bloquejant de receptor Serotonina 5-HT(3) Es va proposar en SFC associat a VHC Estudi a 3 anys de 67 malalts amb SFC No eficàcia d’ONDASENTRON en cap escala de millora funcional PROBIÒTICS a la SFC. Rao AV. Gut Pathol 2009; 19: 6. INTESTI PERMEABLE – ALTERACIÓ FLORA INTESTINAL Lactophilus casei Incideix en els símptomes de SFC? RESULTATS: Increment Lactophilus / Bifidobactèries a femta BENEFICI DUBTÓS. Millora angoixa? RISC? ADMINISTRACIÓ PROLONGADA DE MELATONINA Estudi experimental en rates Bojkova B. Acta Physiol Hungarica 2008; 95: 65. Administració de Melatonina durant 6 mesos Valoració efectes hormonals i metabòlics i de gènere RESULTATS: Variabilitat de resposta entre gènere Disminució de glucògen hepàtic Augment de glucogen muscular Disminució Insulina plasmàtica i increment de Corticosterona Increment d’antioxidants (Malodialdehïda) cardíacs Lleu increment de pes sobretot en rates famelles Efectes metabòlics i hormonals beneficiosos Més efectes en rates femelles Perfil d’acció que pot ser útil en SFC PERCEPCIO DE MALALTIA Perfil de cas de SFC Dona 20-40 anys Classe mitja-alta 56% casades Bona activitat física premòrbida No antecedents psicopatològicos previs Patró de conducta tipus “A” Estudis mitjans-superiors (43%) Inici agut / delimitat dels símptomes Durada símptomes-diagnòstic 30-40 mesos Antecedents familiars ? EVOLUCIÓ de la SFC: PREDICCIÓ des de MEDICINA PRIMÀRIA Nijolder I. Br J Gen Pract 200); 59: 101 (HOLANDA) Seguiment a 1 any Valoració amb qüestionaris PREDICTORS DE MAL PRONÒSTIC: Grau de FATIGA a l’inici Grau de DOLOR a l’inici Mala percepció personal de salut global Sexe femení D’altres problems mèdics afegits (COMORBIDITAT) Sobrecàrrega familiar o laboral Poc suport social del malalt CONFERÈNCIA INTERNACIONAL www.iacfsme.org PREVENCIÓ: Dr Leonard Jason (Chicago, USA): A la SFC hi ha un problema de gestió d’energia - Regulem el ritme i graduem la nostra energia - Evitem el cicle “push-crash” Dr Phillipe Tournesac (Dijon, France) – 3 àrees efectives a treballar: - Nutrició - Son - Exercici GUIA NICE, CFS /ME National Institute of Health and Clinical Excellence British Medical Journal 2007; 334: 411-448 http://guidance.nice.org.uk/CG53 Diagnòstic Clínic No proves específiques disponibles Negociar els programes de tractament amb els malalts Atenció Primària: Detecció precoç dels símptomes, supervisió d’activitat laboral TCC i Activitat Gradual Supervisada a Medicina especialitzada Poca evidència de tractament en nens Poca evidència de tractament en cassos greus MISSATGE A ATENCIÓ PRIMÀRIA: 1) LA SFC existeix 2) Hi ha tractaments específics útils Dr Yasuyochi Watanabe. IACFS Conference 2009 Importància de la Fatiga en la Salut Humana La FATIGA és el tercer símptoma més important de consulta mèdica La FATIGA suposa una BIOALARMA important, que no es pot ignorar mèdicament Correlació de FATIGA amb MOTIVACIÓ personal La FATIGA disminueix la EFICIÈNCIA global SFC 30% de totes les causes de FATIGA 1,3% d’afectats són nens Dr Yasuyochi Watanabe. IACFS Conference 2009 CAUSES GLOBALS DE FATIGA Síndrome de Fatiga Crònica 30% (1,3% d’afectat són nens) D’altres malalties orgàniques 28% D’altres malalties mentals 30% Efectes tòxics de fàrmacs Postcirurgia POSIBLE PATOGÈNIA de la SFC Bassi N. Isr Med Assoc J 2008; 10: 79-82 SFC: Malaltia heterogènia. Causes poc conegudes… ■ Estrés oxidatiu excessiu postexercici Desequilibri immunològic Disminució activitat natural killer Disminució activitat macrofàgica Deficiències Immunoglobulines IgG1, IgG3 Disminució concentració de Complement Formació d’Autoanticossos Ac anti-microtubulars Ac antiserotonina Ac antireceptor muscarínic tipus 1 PROVES D’ESFORÇ a SFC Wenstein AA. PMR 2009; 7: 620. : Els malalts amb SFC tenen una marcada disminució de la seva capacitat aeròbica. Pic de consum d’oxígen (VO2p) No relació entre capacitat aeròbica (VO2peack) i grau de fatiga percebuda pel malalt Aquest fet passa tant a SFC com a d’altres malalties: Artritis Reumatoide Polimiositis Fa que s’hagi de replantejar el paper de la informació que donen les proves d’esforç SFC, FM i SQM EL CONCEPTE DE MALATIA... SÍMPTOMA DOLOR FATIGA SÍNDROME FM SFC SQM MALALTIA M79.0 G93.3 T78.4 CRITERIS ACR 1990 CDC 1994 SENSIBILITAT Doc Consens LA FATIGA DEL PONENT… IT’s ALL FOLKS AGENTES QUÍMICOS DESENCADENANTES BIOCIDAS y PLAGUICIDAS HIDROCARBUROS Gasoil, Gasolina , Disolventes IRRITANTES Organofosforados, Organoclorados Carbamatos, Piretroides Glutaraldehído, Compuestos de Cloro COMPUESTOS ORGÀNICOS VOLÀTILES “Sd Edificio Enfermo” SSC.SOBREPOSICIÓN VALORAR LA CO-MORBILIDAD UNO DE LOS PROBLEMAS DEL SD DE FATIGA CRÓNICA ES QUE… HABITUALMENTE NO VA SOLO ! DOLOR DIFUSO - FIBROMIALGIA ALTERACIONES DE ESTADO DE ÁNIMO. SENSIBILIDADT QUÍMICA - AMBIENTAL SÍNDROME SECO de MUCOSAS INTOLERÀNCIA DIGESTIVA - COLON IRRITABLE DISFUNCIÓ TIROIDAL – ENDOCRINA MÚLTIPLE DISMENORREA- ENDOMETRIOSIS OBESIDAD – SD METABÒLICO SENSIBILIDAD QUÍMICA MÚLTIPLE Una enfermedad COMPLEJA Reciente identificación Causa poco conocida. Incidencia creciente Predominio en mujeres. Patología de Género Ausencia de marcadores diagnósticos Manejo médico difícil. Retraso diagnóstico Tratamiento sintomático,no curativo,mal tolerado EVOLUCIÓN CRÒNICA. Potencial invalidez COMORBILIDAD CON OTRAS ENFERMEDADES ENFERMEDADES CUESTIONADAES MEDICINA DE LA COMPLEJIDAD “Un trastorno inexplicado no debería entenderse como inexplicable o imaginario “ (Aaron y Buchwald ,2001), NEURASTENIA FATIGA CRÓNICA: Enfermedad neurológica adquirida que provoca disfunción global compleja de esfera cerebral, inmune, endocrina y marcado trastorno del metabolismo energético y de transporte iónico celular. Myalgic Encephalomyelitis: International Consensus Criteria Carruthers,van de Sande et al, J Intern Med Jul 2011 DEFINICIÓN: Enfermedad neurológica adquirida que provoca disfunción global compleja de esfera neurológica, inmune, endocrina y marcado trastorno del metabolismo energético y de transporte iónico celular. A) Fatiga Neuro-inmune post-esfuerzo (PENE) Rápido inicio de fatiga física y cognitiva tras esfuerzo con interferencia marcada en AVD Exacerbación de síntomas post-esfuerzo: dolor, trancazo, febrícula. Los síntomas pueden ser fluctuantes Abatimiento tras esfuerzo de inicio inmediato o retardado (horas, días) Recuperación lenta > 24 h (días, semanas) Disminución del dintel de fatiga física / mental previo<50% Myalgic Encephalomyelitis: Inter Consensus Criteria Carruthers,van de Sande et al, J Intern Med Jul 2011 B) AFECTACIÓN NEUROLÓGICA (1/4) C) AFECTACIÓN INMUNE-GASTº-INTESTINAL-GENITO-URINARIA (1/5) Sd gripales recurrentes, adenopatías. Empeoran con actividad Susceptibilidad a infecciones virales, lenta recuperación Síntomas G-I: nauseas, dolor, flatulencia, colon irritable Urgencia urinaria, nicturia Intolerancia a alimentos, olores, productos químicos D) ALT de PRODUCCIÓN y TRANSPORTE ENERGÉTICO (1/3) Afectación neurocognitiva (proceso información, memoria retentiva) Dolor (cefalea, dolor muscular esquelético- torácico- abdominal) Trastorno del sueño (distorsionado, superficial, no reparador) Alt Neurosensoriales o Motoras (ataxia, inestabilidad) Cardiovascular: ortostatismo, hipotensión, taquicardia, arrítmias, vértigo Respiratorio; sensación disneica, fatiga de musculatura respiratoria Pérdida de control térmico: Distermia, sudación, frialdad distal, escalofríos CONSIDERACIONES PEDIÁTRICAS: Criterios aplicables. Predomina: Cefalea–Migraña, Alteración neurocognitiva, Dolor errático, Hiperlaxitud ligª SENSIBILIDAD QUÍMICA MÚLTIPLE NOMENCLATURA: El valor de la Palabras SENSIBILIDAD vs INTOLERANCIA vs HIPERREACTIVIDAD INTOLERANCIA AMBIENTAL IDIOPÁTICA SENSIBILIDAD a Múltiples compuestos HIPERREACTIVIDAD QUÍMICA MÚLTIPLE !!! ES NECESARIO UN CONSENSO ¡¡¡¡ SQM: Up-to-date Med Clin 2011:136:683 SQM. CIRCUNSTANCIAS DE APARICIÓN 63% RELACIONADO CON EXPOSICIÓN A PRODUCTOS QUÍMICOS Accidente Laboral Enfermedad Profesional Accidente no laboral 37% NO RELACIONADO CON PRODUCTOS QUÍMICOS. OTRAS ENFERMEDADES SFC, FM, Migraña, Trastornos Estado de Ànimo… SQ.M.. CARACTERÍSTICAS Pérdida de TOLERANCIA a la exposición a agentes químicos PREDISPOSICIÓN personal a un incremento de sensibilidad Similar al modelo de polimorfismos genéticos en Toxicología No se cumple en modelo clásico toxicológico dosis-efecto Definido por CRITERIOS CLÍNICOS. Escasa utilidad de las técnicas de laboratorio y de imagen. Se han propuesto hipótesis Psicológicas y Psicosomáticas 2% alteración previa del estado de ánimo 37% alteración persistente del estado de ánimo tras la SQM. PATOGENIA: TRASTORNO NEUROLÓGICO con DISFUNCIÓN LÍMBICA inducida por TÓXICOS Brain behaviour, and immunity Summary of the 2012 Named Series on fatigue Julienne E. Bower Available online 31 August 20120 -Range of factors considered by articles in the Named Series as potential contributors to fatigue. The basic model proposes that inflammation underlies symptoms of fatigue in various contexts. The trigger for inflammatory processes varies by context but may include acute infection, exposure to low dose ionizing radiation, and cancer/cancer treatments . Other factors that may influence inflammation, fatigue, and/or their association are indicated in circles and include genetic, psychological, neuroendocrine, and immune-related processes . Integrated models that span across these systems are important for advancing our understanding EVIDENCIA CLÍNICA ¿Qué NO ES “ Sensibilidad”“? • PROCESO CONGÉNITO • ALERGIA • INTOXICACIÓN AGUDA • IRRITABILIDAD • ANSIEDAD • FOBIA • ALTERACIÓN DE PERSONALIDAD • SOMATIZACIÓN • SIMULACIÓN SENSIBILIDAD QUÍMICA MULTIPLE -EPIDEMIOLOGÍAPREDOMINIO FEMENINO: 8/1 EDAD MEDIA 46 + 5 años FRECUENCIA: 15-36 % USA es especialmente sensible a exposición a algunos productos químicos De un 2 a 5% reúnen criterios de SQM (Miller C. Toxicol Ind Health 1999; 15:386) 3 Casos graves 0,5% ESPAÑA: Potencialmente sensibles: 15 millones Criterios de SQM: > 1 millón de personas Casos graves 20.000 personas