Uut Uup Uus Uuo *

Anuncio
ELEMENTUEN TAULA PERIODIKOA
TABLA PERIÓDICA DE LOS ELEMENTOS
Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País
Euskalerriaren Adiskideen Elkartea
1
1
1
18
2
1,008
H
1766
2
1s1
Hidrogenoa
Hidrógeno
2
3
6,94
Li
4
1817
3
11
22,990
Be
12
1807
39,098
K
20
37
85,468
Rb
Ca
38
Cs
Sr
1808
7
Fr
88,906
Y
1828
[Kr]4d15s2
Itrioa
Itrio
137,33
71
174,97
4
22
5
23
47,867
Ti
1791
[Ar]3d34s2
Banadioa
Vanadio
41
91,224
92,906
1961
[Rn]5f147s27p1
Lawrentzioa
Lawrencio
74
Aurkikuntzaren urtead
Año del descubrimientod
W
Likidoak
Líquidos
Gasak
Gases
—d
[Ar]3d64s2
Burdina
Hierro
42
95,96
43
(97,91)
44
Co
1735
[Ar]3d74s2
Kobaltoa
Cobalto
101,07
45
102,91
58,693
Ni
1751
[Ar]3d84s2
Nikela
Níquel
46
106,42
1844
1803
1803
[Kr]4d85s1
Rodioa
Rodio
[Kr]4d10
Paladioa
Paladio
72
73
178,49
104
180,95
105
(265,12)
(268,13)
6
12,011
C
11
29
63,546
12
30
65,38
74
183,84
W
1783
[Xe]4f145d46s2
Wolframioa
Wolframio
106
(271,13)
75
186,21
76
190,23
Re Os
1925
1803
[Xe]4f145d56s2
Renioa
Renio
[Xe]4f145d66s2
Osmioa
Osmio
107
(270)
108
77
192,22
Ir
1803
(277,15)
[Xe]4f145d76s2
Iridioa
Iridio
109
(276,15)
78
195,08
Pt
1735
[Xe]4f145d96s1
Platinoa
Platino
110
(281,16)
1825
[Ne]3s23p1
Aluminioa
Aluminio
31
69,723
15
7
14,007
N
—d
[He]2s22p2
Karbonoa
Carbono
14
28,085
Si
32
72,63
15
30,974
P
33
74,922
—d
1746
1875
1886
1250
[Ar]3d104s1
Kobrea
Cobre
[Ar]3d104s2
Zinka
Cinc
[Ar]3d104s24p1
Galioa
Galio
[Ar]3d104s24p2
Germanioa
Germanio
[Ar]3d104s24p3
Artsenikoa
Arsénico
107,87
48
112,41
—d
1817
[Kr]4d105s1
Zilarra
Plata
79
196,97
[Kr]4d105s2
Kadmioa
Cadmio
80
200,59
Au Hg
—d
—d
[Xe]4f145d106s1
Urrea
Oro
111
(280,16)
[Xe]4f145d106s2
Merkurioa
Mercurio
112
(285,17)
49
114,82
In
1863
[Kr]4d105s25p1
Indioa
Indio
81
204,38
Tl
1861
50
118,71
Sn
—d
[Kr]4d105s25p2
Eztainua
Estaño
82
207,2
Pb
—d
15,999
O
51
121,76
Sb
—d
[Kr]4d105s25p3
Antimonioa
Antimonio
83
208,98
Bi
1753
9
18,998
F
16
32,06
S
34
1774
78,96
Se
1817
[Ar]3d104s24p4
Selenioa
Selenio
52
35,45
Cl
—d
[Ne]3s23p4
Sufrea
Azufre
127,60
Te
[Ne]3s23p5
Kloroa
Cloro
35
79,904
Br
1826
[Ar]3d104s24p5
Bromoa
Bromo
53
126,90
I
1811
[Kr]4d105s25p5
Iodoa
Yodo
(208,98)
Po
1898
85
20,180
18
39,948
Ar
36
83,798
Kr
54
131,29
(209,99)
At
1940
86
(222,02)
Rn
[Xe]4f145d106s26p5
Astatoa
Astato
[Xe]4f145d106s26p6
Radona
Radón
113
114
115
116
117
118
(294)
1964
1967
[Rn]5f146d37s2
Dubnioa
Dubnio
Sinboloae
Símboloe
57
Izena
Nombre
138,91
* La
1839
[Xe]5d16s2
Lantanoa
Lantano
89

(227,03)
1974
[Rn]5f146d47s2
Seaborgioa
Seaborgio
58
140,12
Ce
1803
[Xe]4f15d16s2
Zerioa
Cerio
90
232,04
1976
1984
1982
[Rn]5f146d57s2
Bohrioa
Bohrio
[Rn]5f146d67s2
Hassioa
Hassio
[Rn]5f146d77s2
Meitnerioa
Meitnerio
59
140,91
Pr
1885
[Xe]4f36s2
Praseodimioa
Praseodimio
91
231,04
Ac Th Pa
Sintetikoak
Sintéticos
1899
1828
1913
[Rn]6d17s2
Aktinioa
Actinio
[Rn]6d27s2
Torioa
Torio
[Rn]5f26d17s2
Protaktinioa
Protactinio
60
144,24
61
(144,91)
1994
(294)
1996
2004
1999
2004
2000
2010
2002
Darmstadtioa
Darmstadtio
[Rn]5f146d107s1
Roentgenioa
Roentgenio
[Rn]5f146d107s2
Kopernizioa
Copernicio
[Rn]5f146d107s27p1
Ununtrioa
Ununtrio
[Rn]5f146d107s27p2
Flerovioa
Flerovio
[Rn]5f146d107s27p3
Ununpentioa
Ununpentio
[Rn]5f146d107s27p4
Livermorioa
Livermorio
[Rn]5f146d107s27p5
Ununseptioa
Ununseptio
[Rn]5f146d107s27p6
Ununoktioa
Ununoctio
62
63
64
65
66
67
68
69
70
[Rn]5f146d97s1
150,36
1994
151,96
157,25
158,93
162,50
164,93
Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho
1885
1945
1879
1901
1880
1843
[Xe]4f46s2
Neodimioa
Neodimio
[Xe]4f56s2
Prometioa
Prometio
[Xe]4f66s2
Samarioa
Samario
[Xe]4f76s2
Europioa
Europio
[Xe]4f75d16s2
Gadolinioa
Gadolinio
[Xe]4f96s2
Terbioa
Terbio
92
238,03
93
(237,05)
94
(244,06)
95
(243,06)
96
(247,07)
97
(247,07)
Np Pu Am Cm Bk
U
1789
1940
[Rn]5f36d17s2
Uranioa
Uranio
[Rn]5f46d17s2
Neptunioa
Neptunio
1940
1944
[Rn]5f67s2
Plutonioa
Plutonio
[Rn]5f77s2
Amerizioa
Americio
1944
1949
[Rn]5f76d17s2
Curioa
Curio
[Rn]5f97s2
Berkelioa
Berkelio
1886
[Xe]4f106s2
Disprosioa
Disprosio
98
(251,08)
Cf
1950
[Rn]5f107s2
Kalifornioa
Californio
1878
[Xe]4f116s2
Holmioa
Holmio
99
(252,08)
167,26
168,93
1842
1879
[Xe]4f136s2
Tulioa
Tulio
100
(257,10)
101
(258,10)
7
173,05
Er Tm Yb
[Xe]4f126s2
Erbioa
Erbio
6
1900
[Xe]4f145d106s26p4
Polonioa
Polonio
(293)
5
1898
[Kr]4d105s25p6
Xenona
Xenón
[Xe]4f145d106s26p3
Bismutoa
Bismuto
(288,19)
4
1898
[Ar]3d104s24p6
Kriptona
Kriptón
[Xe]4f145d106s26p2
Beruna
Plomo
(289,19)
3
1894
[Ne]3s23p6
Argona
Argón
[Xe]4f145d106s26p1
Talioa
Talio
(284,18)
2
[He]2s22p6
Neona
Neón
Xe
1782
[Kr]4d105s25p4
Telurioa
Telurio
84
10
1898
[He]2s22p5
Fluorra
Flúor
17
1s2
Helioa
Helio
Ne
1886
1
1895
17
1774
[He]2s22p4
Oxigenoa
Oxígeno
1669
[Ne]3s23p3
Fosforoa
Fósforo
Cu Zn Ga Ge As
47
8
1772
[He]2s22p3
Nitrogenoa
Nitrógeno
1824
[Ne]3s23p2
Silizioa
Silicio
16
He
Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Uut Fl Uup Lv Uus Uuo
[Rn]5f146d27s2
Rutherfordioa
Rutherfordio
1783
Konfigurazio elektronikoa
Configuración electrónica
1774
[Ar]3d54s2
Manganesoa
Manganeso
28
[Kr]4d75s1
Rutenioa
Rutenio
183,84
[Xe]4f145d46s2
Wolframioa
Wolframio
1797
58,933
1937
Pisu atomikoaa,b
Peso atómicoa,b
Zenbaki atomikoa
Número atómico
Cr Mn Fe
[Ar]3d54s1
Kromoa
Cromo
27
[Kr]4d55s2
Teknezioa
Tecnecio
1802
1898
55,845
1781
[Xe]4f145d36s2
Tantaloa
Tántalo
[Rn]7s2
Radioa
Radio
26
[Kr]4d55s1
Molibdenoa
Molibdeno
1923
Ra
1939
54,938
10
1801
[Xe]4f145d26s2
Hafnioa
Hafnio
Lr
25
9
[Kr]4d45s1
Niobioa
Niobio
1907
(262,11)
51,996
8
1789
[Xe]4f145d16s2
Lutezioa
Lutecio
103
24
7
Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd
1808
(226,03)
6
[Kr]4d25s2
Zirkonioa
Circonio
[Xe]6s2
Barioa
Bario
88
[Rn]7s1
Frantzioa
Francio
Solidoak
Sólidos
V
1801
[Ar]3d24s2
Titanioa
Titanio
40
50,942
Ba Lu* Hf Ta
1860
(223,02)
39
[Kr]5s2
Estrontzioa
Estroncio
[Xe]6s1
Zesioa
Cesio
87
1879
[Ar]3d14s2
Eskandioa
Escandio
87,62
56
44,956
Sc
1808
1861
132,91
21
[Ar]4s2
Kaltzioa
Calcio
[Kr]5s1
Rubidioa
Rubidio
55
3
40,078
26,982
Al
1808
1807
6
13
24,305
[Ne]3s2
Magnesioa
Magnesio
[Ar]4s1
Potasioa
Potasio
5
B
[He]2s22p1
Boroa
Boro
Na Mg
19
10,81
1808
[He]2s2
Berilioa
Berilio
[Ne]3s1
Sodioa
Sodio
4
5
9,0122
1828
[He]2s1
Litioa
Litio
14
13
4,0026
6
1878
[Xe]4f146s2
Iterbioa
Iterbio
102
(259,10)
Es Fm Md No
1952
1952
1955
1958
[Rn]5f117s2
Einsteinioa
Einstenio
[Rn]5f127s2
Fermioa
Fermio
[Rn]5f137s2
Mendelevioa
Mendelevio
[Rn]5f147s2
Nobelioa
Nobelio
7
a
IUPAC-ek 2013an onartutako pisu atomikoak.
Los pesos atómicos son los adoptados por la IUPAC en 2013.
c
113, 115, 117 eta 118 elementuak isolatuak izan dira.
Los elementos 113, 115, 117 y 118 han sido aislados.
• Taula Periodiko hau RSBAP/EAE-ren Bizkaiko Batzordekidea eta UPV/EHU-ko irakaslea den Pascual Román doktoreak burutu du [2014].
La realización de esta Tabla Periódica ha sido efectuada por el Dr. Pascual Román, miembro de la Comisión de Bizkaia de la RSBAP/EAE y profesor de la UPV/EHU [2014].
b
Parentesi arteko balioak isotoporik egonkorrenari dagozkio.
Los valores entre paréntesis se refieren al isótopo más estable.
d
Antzinatea [— zeinuak Kristo aurretikoa adierazi nahi du].
Antigüedad [el signo — indica antes de Cristo].
• Guggenheim Bilbao Fundazioak emandako argazkia.
La fotografía es una cortesía de la Fundación Guggenheim Bilbao.
1764--2014
REAL SOCIEDAD BASCONGADA DE LOS AMIGOS DEL PAÍS
EUSKALERRIAREN ADISKIDEEN ELKARTEA
XVIII . mendearen erdialdean euskaldun gazte talde bat,
«Azkoitiko Zalduntxoak» deitua, Gipuzkoako hiri honetan hasi zen
batzartzen Euskal Herriko hezkuntza, kultura, ekonomia, zientziak
eta, oro har, aurrerapena bultzatzeko asmoz. Elkarretaraldi
hauen fruitutzat, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea sortu
zen, Xabier Maria Munibe Idiakez, Peñafloridako kondearen
zuzendaritzapean. Hortaz, 1765eko apirilaren 8an Carlos III
erregeak Elkartea onetsi zuen, Erret Elkartea titulua emanez.
Estatutuen arabera «Elkarte honen helburua Euskaldun
Nazioak Zientzietarako, Letra Ederretarako eta Arteetarako duen
joera eta zaletasuna lantzea da, haren ohiturak zuzendu eta
leuntzea, alferkeria, ezjakintasuna eta hauen ondorio galgarriak
baztertu eta Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako herrialde euskaldunen
arteko batasuna areagotzea».
1776ko azaroaren 4an Bergarako Erret Mintegi Euskalduna
inauguratu zen eta berau, Espainian ikertzeko helburuz sorturiko
lehenbiziko erakundeetako bat izanik, oraingo Ingeniarien Eskolen
aintzindari dugu. 1778an Mintegi horretan Kimika-Laborategia
antolatu eta bertan Lurpeko Zientziak, Fisika, Metalurgia,
Mineralogia eta Kimika ikasketak hasi ziren eskaintzen. Urte berean
Mintegira François Chabaneau fisikari frantziarra eta Joseph Louis
Proust kimikaria heldu ziren; azken honek hor unibertsitate mailako
ikastaro bat eman zuen lehenbiziko aldiz Espainian. Bestalde,
Chabaneauk 1782an platinoa xaflakor bihurtzea lortu zuen.
Elkarteak bere bazkideen hezkuntza osatzeko, horiek zientzia
maila goreneko europar ikastegietara bidali zituen. Horrela, Elkarte
honen kide bik, Juan Jose eta Fausto Elhuyar anaiek, Bergarako
Laborategi Kimikoan wolframioa isolatzea lortu zuten 1783an.
1787an Anders Nicolau Tunborg kimikari suediarra joan zen
Bergarara, eta platinozko pieza batzuk lantzea lortu zuen.
Mintegiaren jarduerak 1794an amaitu egin ziren, Bergara
Konbentzioko tropa frantsesek hartu zutenean.
«Irurac Bat» lemapean, Euskalerriaren Adiskideen Erret
Elkarteak bere sortzaileen izpiritua bizirik gorde du bere Batzorde
eta Ordezkaritzen bitartez.
250 aniversario
250. urteurrena
A mediados del siglo XVIII, un distinguido grupo de jóvenes vascos, los llamados «Caballeritos de Azcoitia», se reunía en esta villa
guipuzcoana para fomentar la educación, la cultura, la economía,
las ciencias y el progreso general del País. Fruto de estos encuentros
el 24 de diciembre de 1764, bajo la dirección de D. Xavier María de
Munibe e Idiáquez, conde de Peñaflorida, se constituyó la Sociedad
Bascongada de los Amigos del País. El 8 de abril de 1765 la Sociedad
fue aprobada por el Rey Carlos III otorgándole el título de Real.
Según sus Estatutos, «El objeto de esta Sociedad es cultivar la
inclinación y el gusto de la Nación Bascongada hacia las Ciencias,
Bellas Letras y Artes, corregir y pulir sus costumbres, desterrar el
ocio, la ignorancia y sus funestas consecuencias, y estrechar más
la unión de las tres provincias Bascongadas de Álava, Vizcaya y
Guipúzcoa».
El 4 de noviembre de 1776 se inauguró el Real Seminario Patriótico Bascongado de Bergara, una de las primeras instituciones de
investigación en España y precursora de las actuales Escuelas de
Ingeniería. En 1778, se creó en dicho Seminario el Laboratorio Químico, iniciándose los estudios de Ciencias Subterráneas, Física,
Metalurgia, Mineralogía y Química. Ese mismo año se incorporaron
al Seminario el físico francés François Chabaneau y el químico Joseph
Louis Proust, quien, por primera vez, impartió en España un curso de
Química de nivel universitario. En 1782, Chabaneau consiguió hacer
maleable el platino.
La Sociedad fomentó la formación de sus Socios en los centros europeos de más alto nivel científico. Así, dos Socios de la
Bascongada, los hermanos Juan José y Fausto Delhuyar, aislaron el
wolframio en el Laboratorio Químico de Bergara en 1783.
En 1787, se incorpora a Bergara el químico sueco Anders Nicolau
Tunborg quien consiguió forjar diversas piezas de platino.
Las actividades del Seminario cesaron en 1794 al ser ocupada
Bergara por las tropas francesas de la Convención.
Bajo el lema original «Irurac Bat» (las tres hacen una), la Real
Sociedad Bascongada de los Amigos del País mantiene vivo el espíritu de sus fundadores a través de sus Comisiones y Delegaciones.
UNIVERSIDAD DEL PAÍS VASCO/EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA
Euskal Herriko unibertsitate-irakaskuntzaren sorburu
urrunena Oñatiko Unibertsitate zaharra izan zen, Rodrigo Mercado
de Zuazola jaunak sortua. 1540an fundatua, 1542an hasi zuen
bere jarduera Hernaniko hirian, handik 1548an Oñatiko udalerrira
joateko. Han Teologia, Legeak, Kanonak, Arteak eta Medikuntza
irakasgaiak eskaintzen ziren. Urteen joan-etorrian gorabehera ugari
izan ondoren, 1901an betiko itxi behar izan zituen bere ateak.
Aipatzekoa da, halaber, Bergarako Erret Mintegia,
Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko kideek sortua. Ikasgune
berritzaile honen xedeak llustrazioaren korronteetan txertaturik
zeuden, eta Europatik helduriko zientzialari eta ikerketa-material
aurreratuenak erakarri zituen, bere ikaslerik onenak, hezkuntza
osatzeko, atzerrira bidaliz. Ikastegi honek 1779 eta 1793 artean izan
zuen distiraldirik nabarmenena, eta Euskal Herriari hezkuntzarako
gune aurrerazalea eskaini nahi zion, haren aurrerakada XIX .
mendearen hasierako gatazka politikoengatik etenik gelditu arren.
Gorabehera askoren ondoren, 1968ko ekainaren 5/68 Lege
Dekretuaren bidez Bilboko Unibertsitatea sortu zen, orduko
«Garapen-Planen» markoan, aski ongi ikusten baitzen zer nolako
hezkuntza eskari handia sortzen zen hasiz zihoazen hiriguneetan,
irakaskuntzaren masifikazioaren arazoa eta hezkuntza sistema
osoaren erabateko premia ere, 1970ko Hezkuntzarako Lege
Nagusiaren bitartez konpondu nahi izan zena.
Bilboko Unibertsitatea Ekonomi Fakultatearekin eta
Medikuntza eta Zientzietako Fakultate berriekin hasi zen ibilian,
berezko unibertsitate-barrutirik izan gabe. Haren lehenbiziko
errektorea Juan Echevarría Gangoiti jauna izan zen.
1980ko otsailaren 25ean Bilboko Unibertsitate hura
Universidad del País Vasco / Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/
EHU) bilakatzean, Euskal Autonomia Erkidegoaren unibertsitatesistema publikoa eratu zen, une honetan hiru herrialde
historikoetako unibertsitate-guneek eta gune erantsi gisa
eraikitako Unibertsitate Eskola multzo handiak osatua.
2014. urte hasieran, UPV/EHUk 45.425 ikasle dauzka
matrikulaturik bere hiru Campusetan: 8.365 (Araban), 25.233
(Bizkaian) eta 11.827 (Gipuzkoan); 5.683 irakasle eta ikertzaile eta
1.864 AZPko kide.
La enseñanza universitaria en el País Vasco tiene su antecedente
más lejano en la antigua Universidad de Oñate, creada por D. Rodrigo
Mercado de Zuazola. Fundada en 1540, comenzó su actividad en
1542 en la villa de Hernani para trasladarse al municipio de Oñate en
1548, abarcando las Facultades de Teología, Leyes, Cánones, Artes y
Medicina. Después de múltiples avatares, en 1901 debe cerrar definitivamente sus puertas.
También merece mencionarse el Real Seminario de Bergara
creado por la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País,
centro renovador, que guiado en su ideario por las corrientes de
la Ilustración, incorporó a científicos y material avanzado procedentes de Europa y envió estudiantes aventajados al exterior.
Este centro tiene su etapa de esplendor entre 1779 y 1793, y trata
de dotar al País Vasco de un centro educativo progresista, siendo
interrumpida su pujanza por los avatares políticos de comienzos
del siglo XIX.
Tras no pocas vicisitudes, se crea la Universidad de Bilbao por
Decreto Ley 5/68 de junio de 1968 en el marco de los «Planes de
Desarrollo» que percibían las dificultades de atender las demandas
educativas de las crecientes poblaciones urbanas, la existencia de una
masificación de la enseñanza, así como la necesidad de una reforma
integral del sistema educativo que se intentaría con la Ley General de
Educación de 1970.
La Universidad de Bilbao comienza su andadura con la Facultad de Económicas y las nuevas de Medicina y Ciencias, sin distrito
universitario propio, y con D. Juan Echevarria Gangoiti como primer
Rector.
El 25 de febrero de 1980 la Universidad de Bilbao se convierte en
la Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/
EHU), conformando el sistema universitario público de la Comunidad
Autónoma Vasca, del que forman parte los centros universitarios
oficiales existentes en ese momento en los tres territorios históricos
y por un importante grupo de escuelas universitarias que se constituyeron como centros adscritos.
A principios de 2014, la UPV/EHU tiene matriculados 45.425
estudiantes en sus tres Campus: 8.365 (Álava), 11.827 (Guipúzcoa) y
25.233 (Vizcaya); 5.683 profesores e investigadores y 1.864 PAS.
Descargar