FARO DE VIGO • Sábado, 20 de agosto de 2005 • NÚMERO 425 Astérix aprendeu a falar galego hai pouco máis de 30 anos. Foi o escritor Eduardo Blanco Amor quen, por encarga do libreiro coruñés Fernando Arenas, traduciu as primeiras oito aventuras dos habitantes da aldea gala máis universal. Cando Blanco Amor conquistou as Galias A situación do escritor á volta de Bos Aires fíxoo aceptar encargas como traducións e traballos xornalísticos Ana Rodríguez stamos no ano 50. A Galia toda está ocupada polos romanos... Toda? Non! Unha aldea da Armórica poboada por irredutibles galos resiste sempre ao invasor. Despois de finalizar unha das súas múltiples aventuras, os castrexos máis sonados de todos os tempos celebran, como vén sendo tradición, unha das súas ceas de xabarín ao espeto. Pero, se se observa con atención o banquete, hai un convidado sentado á mesa que nada ten que ver cos pouco refinados habitantes do pobo. Ben emperiquitado, en branco e negro, comendo o xabarín con coitelo e tenedor e pelexando con Astérix para que o bardo interprete á fin unha das súas cancións, está Eduardo Blanco Amor. Por Belenos, por Tutatis! Pero que diantres fai Obélix falando en galego co autor de A Esmorga? Todo ten una explicación. Astérix e Obélix coñeceron a Blanco Amor a mediados da década dos 60 (1960 d.C.) nunha Brigantium que crecera máis alá da Torre de Hércules. E é que a cidade da Coruña foi o berce da primeira traducción ao galego das aventuras dos invencibles castrexos e o escritor ourensán foi o encargado de ensinar galego aos incultos habitantes da aldea comandada polo xefe Abraracurcix. En 1959 —o mesmo ano que Blanco Amor publicaba A Esmorga, pouco tempo E antes de abandonar Arxentina e retornar definitivamente a Galicia— vía a luz na revista francesa Pilote o primeiro capítulo da serie que faría dar a volta ao mundo a Goscinny e Uderzo: Astérix, o galo. Pouco máis dun lustro despois xa era un personaxe mundialmente coñecido e o libreiro coruñés Fernando Arenas foi quen de ver o longo e próspero futuro do pequeno galo e o seu panzudo amigo e o oco deixado polas grandes editoriais nas traduccións ás linguas con menor número de falantes. “Foi nunha feira en Fránkfort”, explica Manuel Arenas fillo do libreiro coruñés por excelencia e agora dono da libraría Arenas, “intentou conseguir os dereitos en castelán, pero xa llos concederan a Grijalbo, e el comprounos en galego”. Anos antes, en 1958, Fernando Arenas abrira no número 20 da praza de María Pita a libraría Cervantes, xustamente na casa onde nacera e na praza onde tivera xogado tantas veces de rapaz. Tanto este establecemento como a libraría Arenas, inaugurada no 1963 no Cantón Grande, fo- res daqueles e de tempos posteriores. Arenas coñeceu e intimou con xente como Celso Emilio Ferreiro, Álvaro Cunqueiro, Luís Seonane, Rafael Dieste, Torrente Ballester ou Camilo José Cela. Entre eles, Eduardo Blanco Amor, a quen o empresario lle encargou a tradución das oito primeiras historias de Astérix e Obélix. As oito probas de Blanco Amor Con ou sen bebedizo máxico, o autor de Os biosbardos puido deste xeito coñecer os secretos do antigo Exipto e o belido nariz de Cleopatra (Astérix e Cleopatra), aprenderlles aos valentes Normandos o que é o medo (Astérix e os Normandos), alistarse na lexión estranxeira para salvar ao mozo de Falbalá (Asterix é lexionario), e apreciar a precisión dos reloxos dos helvecios (Astérix na Helvecia). Nas outras catro viaxes polo mundo de Blanco Amor, Astérix, Obélix e o ca- Fernando Arenas adquiriu os dereitos de edición nunha feira de Fránkfort PASA A LA PÁGINA Eduardo Blanco Amor. ron punto de reunión de tertulias da cidade e lugar de paso dos literatos, humoristas, músicos, xornalistas e pinto- SIGUIENTE ◆ 2 ◆F ARO DE VIGO Sábado, 20 de agosto de 2005 E N P O RTA D A estudos sociolóxicos, semióticos e estruturais que fagamos, non hai unha regra científica que determine que unha historia poida acadar ou non esta trascendenza universal”, analiza Miguelanxo Prado. VIENE DE LA PÁGINA ANTERIOR deliño Ideáfix, os aventureiros rescataron a Panorámix o druida dos romanos e dos godos (Asterix o galo e Asterix e os godos), salvaron ao pobo das loitas de poder (A loita dos xefes) e coñeceron Lutecia (A fouce de ouro). Quizáis as historias de Astérix aportaron un chisco de fantasía aos tempos difíciles que lle tocou vivir a Blanco Amor cando regresou definitivamente a Galicia no 1967, ata a súa morte no 1979. “Vivía con certa precariedade ou, polo menos, non na abundancia”, conta Marta Pérez, profesora de Xornalismo da Universidade de Santiago, que ten estudiado a obra xornalística do escritor de Auria. “As colaboracións xornalísticas, as traducións e este tipo de traballos eran ocupacións por encarga e de supervivencia”. Nesta análise coincide Anxo Tarrío, profesor de Filoloxía Galega tamén en Compostela e analista da narrativa de Blanco Amor. “Evidentemente non o pasou ben, tivo que sobrevivir baixo a incomprensión”, afirma Tarrío. “Ata tal punto que vendía as súas novelas de man en man, por exemplo, na desaparecida libraría La Región, de Ourense”, engade. Á marxe da oficialidade cultural e afastado de moitos círculos intelectuais, Banco Amor sempre dicía que, á súa volta, Galicia non lle fixera o caso que el merecía. “Pero moitos din que era un pouco diva e tachárono de desagradecido”, apunta Marta Pérez. Fose cal fose a súa situación, a encarga da tradución que lle fixo Fernando Arenas “foi por amizade”, segundo di o seu fillo Manuel, que conserva no seu despacho os oito primeiros exemplares desta particular edición que saíu á venda en 1976 e que aínda ten álbumes para a súa venda no local do Cantón. “Cando se acaben, pode que editemos máis”, avanza. E é que o contrato que Fernando Arenas asinou en Fránkfort —“por un erro da parte francesa”— non especificaba a data de finalización da licencia, que pertence así aínda á libraría coruñesa. O representante desta segunda xeración de libreiros, Manuel Arenas, garda ademais as pranchas orixinais que se levaron á imprenta co texto escrito á man “non sabemos se polos impresores ou polo propio Eduardo Blanco Amor”. Astérix en Fisterra As pranchas de impresión de “Astérix e os Normandos”, conservadas na libraría Arenas. con preto de 22 anos, en 1919, e, polo tanto, “a unha comunidade galega de diversas procedencias e cunha dialectoloxía tamén moi variada”, di o filólogo. “Fixo unha mestura do galego da emigración e do galego que recorda e que reelabora así da súa memoria”, describe a profesora Marta Pérez sobre a lingua dun Blanco Amor que levaba dende o ano 1936 sen voltar a Galicia cando escribiu A Esmorga no 1959 e formou o seu galego narrativo case definitivo. “Quizáis o galego de Ourense estea representado, pero de todos os xeitos é un galego singular, non concreto”, asegura Anxo Tarrío. Ao chegar a Galicia esa fala e esa lingua non variaron moito. “Tíñaa moi interiorizada, era a lingua que lle servía para a súa narrativa”. A fala de Blanco Amor converteuse deste xeito nunha das máis de cen linguas ás que se ten traducido a universal banda deseñada francesa, como o castelán, o euskera, o inglés, o chinés, o bable ou mesmo o esperanto. Tintín na Gallaecia O director do Salón do Cómic da Coruña Viñetas dende o Atlántico –que comeza mañá, día 15 de agosto– e abandeirado da Fernando Arenas. banda deseñada galega Miguelanxo Prado, tamén coñecía a existencia desta tradución dende unha presentación que fixo la libraría Arenas xunto a Manuel Rivas. “No momento desta edición Astérix xa era coñecido no mundo, pero non tiña a dimensión planetaria que ten hoxe”, di o artista coruñés. Prado destaca como Astérix e o Tintín son os únicos libros das grandes series internacionais con versións editadas en galego. “É un paradoxo que se dá con moita frecuencia”, explica, “é máis doado atopar en linguas con menos de dez millóns de falantes outro tipo de obras con menos público ou lectores máis específicos que series con personaxes de primeira liña”. Nin o belga Lucky Luke, nin os personaxes da Marvel ou DC Comics saben falar galego. “Arenas beneficiouse de que o personaxe de Astérix era coñecido pero non era o fenómeno que acabou sendo despois”. Segundo explica Prado, os propietarios dos best sellers da banda deseñada fixan mínimos de venda moi elevados aos que as editoriais que publican en linguas con menos lectores poden difícilmente chegar. “Durante certo tempo algunha empresa tonteou con publicar en galego Lucky Luke, pero acabouse por desbotar a idea”, comenta. Mais o políglota Astérix, personaxe universal e símbolo nacional francés –ata lle puxeron o seu nome a un satélite artificial– si que se pode ler en lingua galega. “Unha das cousas marabillosas disto é que, no fondo, por moitos O volumen de venda esixido fai que só Tintín e Astérix estean en galego Astérix e os emigrantes E foi entón, facendo caso omiso a aquel conto de Orates frates, con galos non trates, cando Blanco Amor lles aprendeu a Astérix e Obélix o galego que el sabía e que el usaba como lingua narrativa. Verbi gratia, nas súas versións a aldea era unha aldeia, Abraracúrcix tiña medo de que o ceo lle caese sobor da súa cabeza, e os globos das viñetas están inzados de expresións como bon, home, bon e nefeuto. E é que as traducións, encargadas a mediados dos sesenta e con depósito legal no 1976, fixéronse cunha lingua prácticamente oral e pendente de normalizar e normativizar. “O propio Blanco Amor explicaba como a súa lingua nacera na emigración”, afirma o profesor Anxo Tarrío. Dende a cidade das Burgas, emigrou para Bos Aires “Aínda así, si que hai ingredientes”, engade. “Ao basearse en estruturas humorísticas facilítase o achegamento a un público non habitual de cómic”, identifica como primeira razón. “Ten ademais unha destas estruturas que lle chamamos felices, simple, maniquea, os papeis están repartidos, sabemos quen son os bos e quen son os malos”, xustifica ademais Prado quen cre tamén que “a estrutura básica é sempre a mesma, a repetición disfrazada é outro dos garantes”. “Por exemplo, ao público infantil gústalle identificar as cousas, como o retrouso dunha canción ou as constantes dunha peli de vaqueiros”, di. “Pero o que pasa é que hai dous tipos –o debuxante Uderzo e o guionista Goscinny– que o fan moi ben”. “Está claro que un dos puntos fortes era o humor e a desaparición de Goscinny nótase, os últimos álbumes non acadan esa fineza”. Máis alá das virtudes da obra, Astérix e Obélix gañan, mudados a galego, unha retranca castrexa que ben lles podería levar a vivir unha das súas aventuras na mesma Gallaecia. Se en Astérix en Hispania só tiveron tempo de coñecer Sevilla, Pa mplona, Segovia, Salamanca e Córdoba, ben merecen, qué menos, unha visita aos colegas do castro de Elviña, poñer patas arriba Iria Flavia, participar na construción da Torre de Hércules ou seres quen de facerse ao mar en Fisterra. Só unha cousa poden temer aquí os irredutibles galos: as lendarias nubes mestas, negras, ameazantes da Gallaecia, que lles fagan crer de verdade, ¡por Tutatis!, que o ceo vai caer. Os oito álbumes de Astérix que traduciu Blanco Amor. FARO DE VIGO Sábado, 20 de agosto de 2005 3◆ ◆ PATRICIA ÁLVAREZ El trasfondo de una época prometedora Kennedy y el sueño de los sesenta W.J. RORABAUGH. Paidós. 318 páginas. Los primeros sesenta fueron una época prometedora, especialmente para Estados Unidos, donde reinaba la paz exterior y la prosperidad nacional. Los norteamericanos vivían su sueño dorado entre televisiones en color, viajes a Disneylandia, coches de siete metros y autopistas de hasta doce carriles. Se iniciaba la carrera espacial y la curación del cáncer parecía al alcance de la mano. Reinaba la esperanza de que en futuro pudieran reconciliarse el lujo privado y el gasto público. En este periodo tan prometedor prevalecía un aura de irrealidad y un ambiente rayano en la euforia. El problema es que existía un desfase entre la esperanza y la experiencia que desembocaría en las revueltas del final de la década. En realidad, los años de la presidencia de Kennedy no fueron idílicos más que en la superficie. Al menos JOHN KRAKAUER. Península/ Atalaya. 381 páginas. Como Truman Capote en A sangre fría, John Krakauer reconstruye un macabro crimen que en 1984 conmocionó a la sociedad estadounidense. “Yo estaba cumpliendo la voluntad de Dios, y esto no es un crimen”, dijo uno de los culpables de asesinar a una mujer y a su bebé en el condado de Utah. Jon Krakauer, que piensa que no existe fuerza más poderosa para impulsar a la gente a ser cruel e inhumana que la religión, parte del crimen de Utah para ir descubriendo por el ca- L O S mino el violento pasado del movimiento mormón, la religión más exitosa de Estados Unidos, y la existencia de un brutal fanatismo religioso. Un viaje a las teocracias de la América profunda controladas por renegados profetas mormones. M Á Putefracta condición humana Las amantes ese es el planteamiento del profesor W. J. Rorabaugh, quien en Kennedy y el sueño de los sesenta analiza el complejo trasfondo de esos años memorables de la historia norteamericana. Rorabaugh comienza centrándose en la enigmática personalidad del presidente Kennedy, sus dobleces, sus carencias y sus puntos fuertes, para pasar luego a explorar las interrelaciones entre la política, la cultura y la sociedad durante ese periodo. Para Rorabaugh, el principal temor de los norteamericanos era, más allá de la guerra fría y la posibilidad de una hecatombe nuclear, más allá de la cuestión racial surgida a raíz del movimiento en defensa de los derechos, el gran miedo era a que todas las verdades antiguas se desmoronasen. Betty Friedan acababa de poner en marcha el movimiento feminista y las costumbres sexuales empezaban a cambiar. Además, los escritores beat, los artistas pop y los nuevos músicos folk estaban redefiniendo el arte, denunciando la hipocresía social y amenazando los valores que habían regido hasta entonces. Rorabaugh desenreda todos esos hilos que hicieron del principio de la década de los sesenta un periodo decisivo. Obedeceré a Dios S V ELFRIEDE JELINEK. El Aleph. 185 páginas. Muy pocos lectores españoles conocían a Elfriede Jelinek cuando en octubre pasado la Academia sueca le concedió el premio Nobel, destacando “el flujo musical de voces y contravoces en sus novelas y obras de teatro, que con su extraordinario entusiasmo lingüístico revelan el absurdo de los clichés sociales y su subyugante poder”. Lo cierto es que el estilo de la escritora austriaca, basado en los juegos de palabras y en un elaborado trabajo de composición de sonidos, resulta difícil de traducir a otros idiomas. En España se habían publicado un par de novelas de Jelinek a principios de los noventa, pero pese al éxito de la versión cinematográfica de La pianista, dirigida por Michael Haneke, era una autora prácticamente descatalogada. La expectación y la curiosidad creadas por el Nobel nos ha traído en avalancha buena parte de su producción literaria. Empezando por La historia más bella de la felicidad J.M. AMILIBIA. Temas de Hoy. 285 páginas. ANDRÉ COMTESPONTVILLE, JEAN DELUMEAU Y ARLETTE FARGE. Anagrama. 149 páginas. Esquinado, lleno de desdén, oscuro y soberbio, aquejado por un cabreo congénito... aunque Amilibia dice pretender ser piadoso con el que fuera su director en el diario Pueblo, lo cierto es que pinta un retrato nada favorecedor. Emilio Romero era, según nos cuenta, un “enamorado del poder que un día soñó con ser un Fouché o un Maquiavelo”, un tipo que tenía “tan alto concepto de sí mismo que ningún precio, cargo u honor le parecieron nunca suficientes”. E N D I El que fue el periodista más poderoso de España gozaba más con los enemigos que con los amigos. A ambos ha recurrido Amilibia para desvelar las mil caras de este enigmático y escurridizo personaje al que nadie conocía realmente. D O S NO FICCIÓN LINGUA GALEGA 1 Pasión India. Javier Moro (Seix Barral). 1 La fuerza del optimismo. Luis Rojas Marcos (Aguilar). A república dos soños. Nélida Piñón (Galaxia). 2 La Conspiración. Dan Brown (Umbriel). 2 La tierra herida. Miguel Delibes (Destino). 3 El código Da Vinci. Dan Brown (Umbriel). 3 La buena suerte. Fernando Trías (Empresa Activa). 4 La sombra del viento. Carlos Ruiz Zafón (Planeta). 4 La inteligencia fracasada. J. A. Marina (Anagrama). 5 La Biblia de barro. Julia Navarro (P&J). 5 Enigma.Varios Autores (Temas de Hoy). La mujer justa. Sandor Marai (Salamandra). Las damas de Oriente. Cristina Morató (Plaza & Janés). 6 Las amantes, la novela que en 1975 la dio a conocer entre los lectores de lengua alemana. Áspera y desasosegante parodia sobre la condición de la mujer en la sociedad occidental, Las amantes traza las historias paralelas de Brigitte y Paula, ambas empeñadas en la caza de su pareja como único medio para conseguir una vida mejor. Brigitte odia a Heinz, pero para conseguirlo “debe esconder con cuidado su odio, porque ella no es nadie, concretamente una costurera de sujetadores, y quiere llegar a ser alguien, concretamente la mujer de Heinz”, quien con el tiempo tendrá un negocio propio. Por su parte, Paula espera poseer a través de Erich una cocina nueva y una lavadora. Tan feminista como misógina, Jelinek nos presenta unos personajes femeninos que mueven menos a la compasión que al desprecio. Aunque los hombres no salen mejor parados. Heinz es un idiota y Erich, un ser brutal y alcoholizado que disfruta hinchando a palizas a una mujer y sintiendo su poder sobre ella. Pocas veces se ha trazado una visión tan putrefacta de la condición humana. Emilio Romero. El gallo del franquismo FICCIÓN 6 ☛L I B R O S 1 Dentro da illa. Dolores Ruiz (Galaxia). 2 Veu visitarme o mar. Rosa Aneiros (Xerais). 3 CON LA COLABORACIÓN DE LAS LIBRERÍAS: VIGO: El Corte Inglés, Librouro y Casa del Libro. VILAGARCÍA: Limiar. OURENSE: La Viuda. En un diálogo a tres voces, la felicidad relata su historia desde su nacimiento en la filosofía de la Grecia antigua hasta su advenimiento político en 1789, pasando por su representación paradisíaca en el seno de la fe cristiana. Un filósofo, un experto en religiones y una historiadora cruzan sus miradas sobre cómo la idea de felicidad ha ido evolucionando con el tiempo y cómo su agitada historia nos puede ayudar a vivir mejor hoy día. Los tres confrontan sus opiniones sobre el misterioso Grial de la felicidad: ¿Hay que buscarla en los placeres o en la vida virtuosa? ¿En lo que tenemos o en lo que somos? ◆ 4 ◆F ARO DE VIGO Sábado, 20 de agosto de 2005 TÍTERES Ten xa a mesma idade ca moitos dos nenos que acuden ás súas representacións, aínda que cada vez máis os seus espectáculos estean orientados para adultos porque, aínda que se adoite asociar cos máis cativo, os títeres son unha manifestación artística que, coma eses xogos de mesa, valen para rapaces de 0 a 99 anos. Os títeres son para o outono Este ano cúmprese o décimo aniversario de Galicreques, o Festival Internacional de Títeres de Santiago Carmen Villar A décima edición de Galicreques, o Festival Internacional de Títeres que se desenvolve en Santiago, chegará este outono á sala Yago da capital galega (do 3 ó 9 de outubro), a Lugo (do 5 ó 12) e ós nove concellos que forman parte do Consorcio das Mariñas (do 4 ó 11) para amosar que, dende Sudamérica ata a República Checa, pasando por Galicia, son moitas as formas dun xénero que na nosa comunidade conta cun precedente histórico, a compañía de “Barriga Verde”, cuxa experiencia animou a moitos a empuñar como arma creativa as marionetas. Na actualidade hai unhas quince compañías en Galicia, entre aficionadas e profesionais, que desenvolven unha actividade da que xa se atopan antecedentes no milenario teatro Bunraku de Xapón ou nos delicados títeres de sombras na China do século III a.C. Na India mesmo existe unha lenda que lle atribúe a súa creación á deusa Parvatti, aínda que, segundo narra a historia, sería logo o deus Shiva quen lles insuflou o alento da vida marabillado diante da súa beleza. Cachirulo e compañía Jorge Rey, director de Galicreques, leva en escena con Títeres Cachirulo dende o ano 1986. E non é a única. Os Monicreques de Kukas percorren os escenarios dende 1979. Tanxarina (fundada en 1983), Viravolta (en 1982) ou Spaghetti, de Vigo (1982) son outros dos nomes que engrosan o panorama soamentes en Galicia. Para celebrar o seu décimo aniversario, Galicreques prepara unha edición especial na que se poderá disfrutar mesmo dos títeres á vella usanza, coma cando Barriga Verde percorría as terras galegas, aló polos cincuenta e sesenta. Trátase da compañía Theâtre du Risorius, unha das poucas que actúa nun “carromato” coma os de antes, aínda que neste caso se trate dun vagón de tren adaptado ás circunstancias. Ademais, entre as 21 compa- Un baúl con bonecos de guiñol. / Foto: M. NÚÑEZ. Dúas marionetas, en plena actuación. / Foto: J. DE ARCOS ñías participantes (das que tres son galegas, Cachirulo, Monicreques de Kukas e Cascanueces), atópase tamén El Chonchón, que abrirá o festival o martes cun espectáculo para adultos que obtivo varias mencións especiais en encontros semellantes en Estados Unidos. Dende Málaga, por pór outro exemplo, chegan El Espejo Negro, que incidirán ó día seguinte en que é posible facer coas marionetas obras para adultos e que nese xénero se poden conseguir nominacións a premios tan importantes coma os Max. Theâtre du Risorius fai as súas funcións nun carromato Dende todo o mundo Completan o panorama de representacións as compañías europeas Pavel (dende a República Checa), Antón Anderlen (Eslovenia), Plansjet (Bélxica) e Teatro Alegre (Italia); as sudamericanas Anima Sonho (Brasil), Teatro De-Dos (Chile), Teatro Pálpito (Cuba)e varias arxentinas (Chachakum Títeres, El Abrojito y Títeres del Bien Te Veo) e as españolas La Gotera de la Azotea (Jérez de la Frontera), La Pícara Locuela (Castilla León), Teatro Arbolé (Aragón) e Teatro Urgente e Tropos Títeres (de Madrid). En todo caso, como asegura Rey, prima a “variedade técnica” (dende luvas a fíos pasando por variñas e sombras), a relación de proximidade cultural con Sudamérica e que os espectáculos sexan “comprensibles” e “visuais” para que se poidan disfrutar. Pero un festival que se prece non só inclúe funcións. Galicreques é ademais un espazo para a formación. Este ano impartiranse tres cursos, para cuxa inscripción os interesados poden consultar a web www.galicreques. com. Mauricio Kartun (o “dramaturgo en auxe en Arxentina”, como o describe Jorge Rey) encargarase de explicar un pouco de “dramaturxia creativa para títeres e obxectos”. Trátase de cubrir así o que Rey define coma unha das “eivas” do teatro de títeres hoxe en día: “a falta de dramaturgos”. As propias compañías, no caso de Galicia, non só se fabrican elas mesmas os seus bonecos (algo Unha representación da compañía Seisdedos. / Foto: BERNABÉ que non sempre é habitual, como sinala Rey), senón que preparan tamén os seus textos. Para incentivar a escrita deste xénero, dende 2003, e en colaboración co Igaem, un dos patrocinadores, o Galicreques estableceu o Premio Internacional Barriga Verde de Textos para Teatro de Títeres,unha convocatoria que “funciona bastante ben”, aínda que siga notándose, como di Rey, que se identifica demais teatro de títeres con teatro infantil. “Para cambiar a mentalidade fan falla festivais coma este e que a xente se decate de que os títeres son unha arte. Hai que ir pouco a pouco tentando abrirlle os ollos á xente”, explica Rey. Ademais do curso de Kartun, impartirase outro sobre a “ani- mación de títeres de guante” (polos membros de El Chonchón Carlos Piñeiro e Miguel Oyarzún), outro sobre a “análise do texto dramático e do texto espectacular” (por Alfredo Padilla) e outro, da compañía Plansjet, sobre a construcción de títeres de madeira. As representacións e os cursos complementaranse con exposicións. Jorge Rey confía en que este festival, que naceu varios anos antes có de Redondela, siga contando co beneplácito do público (na anterior edición unhas seis mil persoas, das que a metade eran escolares, disfrutaron das marionetas) e co apoio institucional, que debe ser “canto máis mellor” porque “sempre quedan cousas por facer”. Mauricio Kartur ofrecerá un curso de escrita teatral