La Voz de Galicia Miércoles, 30 de marzo del 2016 | Número 1.115 | Año 32 escuela la voz de la www.prensaescuela.es Abril, el mes de las letras Hace cuatrocientos años que falleció Miguel de Cervantes, el «príncipe de los ingenios» ¿Cómo prepararnos y dedicarle a Miguel Cervantes el mes entero, poco a poco, día a día un poco más, hacia ese 23 de abril que nos espera? Tomémoslo con tiempo, comenzando hoy, por ejemplo, con el test que sometemos a todo buen periodista que consideramos y alabamos como tal. ¿Recuerdas las preguntas que, como periodistas incipientes, le hacemos a una noticia cuando llega a nuestra clase: quién, qué, dónde, por qué, cómo, cuándo? Pues mira, qué casualidad: en el primer párrafo de su obra Don Quijote, Cervantes va superar nuestro test y con nota excelente. Veamos. EL MEJOR PERIODISTA, CERVANTES «En un lugar de La Mancha (dónde), de cuyo nombre no quiero acordarme, no ha mucho tiempo (cuándo) que vivía (qué) un hidalgo (quién) de los de lanza en astillero, adarga antigua, rocín flaco y galgo corredor (con qué). Una olla de algo más vaca que carnero, salpicón las más noches, duelos y quebrantos los sábados, lentejas los viernes, algún palomino de añadidura los domingos consumían las tres partes de su hacienda (cómo vivía)... »Es, pues, de saber que este sobredicho hidalgo (quién) los ratos que estaba ocioso, que eran los más del año (cuándo) se daba a leer libros de caballerías (qué hacía) con tanta afición y gusto (por qué lo hacía) que olvidó casi de todo punto el ejercicio de la caza, y aun la administración de su hacienda». 1 Dónde: en un lugar de La Mancha Para entender bien una noticia, es necesario centrarla en el sitio. Tanto es así que muchas veces el sitio marca la diferencia y, en este caso, encuadra muy bien el campo de aventuras, lleno de castillos, molinos, mesones donde don Quijote, con su Rocinante, va a intentar su gloria. sumirán todo lo que pasó a este hidalgo que comienza ahora una nueva suerte. 2 Cuándo: no ha mucho tiempo A Cervantes le bastaba decir que la cosa era reciente, ya que pretendía hacer una crítica de algo que estaba sucediendo o implicar a los lectores en algo que siempre está presente, como el ansia de aventura. 4 3 5 Qué: vivía Simplemente, vivía, aunque enseguida nos facilitaría detalles de su calidad estrecha de vida. Ya tendrá tiempo de contarnos hechos y desventuras, que re- FONDO ANTIGUO DE LA UNIVERSIDAD DE SEVILLA En el primer párrafo del «Quijote», Cervantes supera el test de las preguntas de la noticia en clase: quién, qué, dónde, por qué, cómo, cuándo Quién: un hidalgo Lo define así el diccionario de hoy: persona que por su sangre es de una clase noble y distinguida. Más adelante nos dirá Cervantes los adornos que demostraban ese título, que desde luego no garantizaba siempre poder y fortuna. Con qué medios Auxilio significa ayuda, socorro, amparo; y, en general, todo lo que rodea a una persona y puede constituir lo que se llama medio de vida. Enseguida nos ha- blará de ello, distinguiendo lo que puede considerarse adorno por su nobleza de lo que constituyen sus posibilidades tanto económicas como de supervivencia. 6 Cómo: Es la forma en que vivía el hidalgo este, protagonista del mejor libro de caballerías. Lo describe el autor citando, por ejemplo, el menú día a día de cada semana y cómo eso consumía la tercera parte de su hacienda. 7 El porqué Se trata del punto clave que genera toda esa aventura del caballero andante y su triste figura: afición y gusto. > 4-5 >6 >7 Cervantes e don Quixote, no calendario de abril A incerteza xurídica dos habitantes de Ons La mitad de los empleos del mundo necesitan agua actividades Por supuesto, nos acompañará durante todo el mes nada menos que Shakespeare, tal como nos lo recuerda, por ejemplo, la Plataforma del IV Centenario, donde tienes una excelente información de ambos insignes escritores. Letras, pues, tenemos y en su altura deberemos estar el mes de abril o, al menos, hasta el 23, día de la gran conmemoración ■ (http://goo.gl/cbVX0q) XIII Premio Mejor Periodista Infantil y Juvenil Bases: www.prensaescuela.es 2 >> el panel de la 2 miércoles, 30 de marzo del 2016 | la voz de la escuela El Congreso de la Lengua de Puerto Rico a través de las claves de la noticia El quién, qué, dónde, por qué, cómo, cuándo del discurso del rey Felipe VI No es fácil entender un discurso entero, aunque este fue breve. Pero la cantidad de citas, nombres, sitios, razones, historia y cultura que lleva consigo hace que te pierdas un poco bastante. Pero no te lo tomes así. Disponemos de un recurso muy conocido cada mañana en La noticia del día cuando te facilitamos el quién, qué, dónde de la noticia. Aquí somos todavía más generosos. ¡Vamos a por todas! Con las pistas de las 7 palabras clave entenderás mucho mejor el discurso del rey. Y, además, te vas enterar de un montón de cosas que tal vez no sabías ni sospechabas: trufada, taínos, mestizas, maracas, güiros, el pulso de nuestra lengua, 500 millones de personas hispanoparlantes... Pero no te quedes en hablar: entender cada palabra es mucho más. No te quedes, investiga. Estamos en clase. Naturalmente, cada palabra, aislada, pierde un poco el sentido; pero un discurso tampoco se entiende en profundidad si no sabemos qué significa cada uno de los términos, sitios o momentos clave a los que se alude. > Jesús Garrido jgs/cursosrepeducador.es ANGEL XAVIER VIERA-VARGAS Entender una palabra como «güiro» es algo más que conocer su significado 1. QUIÉN ■ La reina y yo. ■ Quiero saludar muy cordialmente al señor gobernador Alejandro García Padilla. ■ Juan Ramón Jiménez llamó a Puerto Rico isla de la simpatía, Colón la bautizó con el nombre de San Juan. ■ Recordemos a intelectuales que la Universidad de Río Piedras recibió entonces: Federico de Onís, Fernando de los Ríos, Américo Castro, Pedro Salinas, Francisco de Ayala o Ricardo Gullón. ■ Miguel de Cervantes, el inca Garcilaso de la Vega, el gran Rubén Darío, don Quijote. 2. QUÉ ■ Aquí tendrá lugar el VII Congreso Internacional de la Lengua Española. ■ Lengua indo-hispana. ■ Lengua trufada de términos taínos. ■ Viejas raíces históricas mestizas. ■ Canciones populares acompañadas de maracas y güiros puertorriqueños. ■ Comunidad hispanoparlante, segunda lengua de comunicación internacional, hablada por más de 500 millones de personas en todos los continentes. fructífera nuestra historia y cultura. ■ Un hispano se siente en su propia casa, con un acento entre andaluz y canario. ■ En el sevillano Archivo de Indias se encuentra que los pasajeros que iba a América leían el Quijote. ■ Instituto Cervantes: en el año 2050 los Estados Unidos pueden ser el primer país hispanohablante del mundo. 6. CUÁNDO 4. POR QUÉ ■ Encuentro para reforzar los lazos de sangre que nos unen por encima de cualquier diferencia. ■ Os congregáis para tomar el pulso de nuestra lengua. ■ Contribución de Puerto Rico a nuestra cultura hispanohablante. ■ Echaron mano del castellano como lengua común. ■ Don Quijote, nada más salir de las prensas, se dedicó a conquistar América. ■ Es la primera vez que un congreso panhispánico de esta serie inaugurada en 1997 se celebra en un país tan ligado a Estados Unidos. ■ Seguir el espíritu ideal de don Quijote: diálogo de lenguas y culturas hermanadas por la palabra que nos hace humanos. 5. CÓMO 3. DÓNDE ■ Una gran alegría por viajar de nuevo los Estados Unidos de América. ■ Llegamos, pues, a Puerto Rico, donde también se manifiesta de una manera tan intensa y kera, el catalán, el gallego, del español con el inglés. ■ El español ha dejado de ser una lengua marginal de emigrantes para integrarse como lengua social y de cultura en la sociedad americana. ■ Es bien conocida asimismo la lealtad lingüística de los puertorriqueños hacia el español, que no impide que el 83 % de los residentes en el continente dominen bien o muy bien el inglés. ■ Reflexionando sobre lo que ella ha supuesto y supone en la creatividad en todos los ámbitos de la vida y la cultura. ■ Atención especial al diálogo de las lenguas con las originarias de cada país, del castellano con el eus- ■ Colón la bautizó con el nombre de San Juan en 1493. ■ Conmemoración del cuarto centenario de la muerte de Miguel de Cervantes. ■ En la ciudad de Cuzco, en 1607, el último día del año, en un festejo al nuevo rey, se representó el Caballero de la Triste Figura montando un flaco rocín acompañado de Sancho, el cura y el barbero y la princesa Micromicona. ■ Instituto Cervantes: en el año 2050 los Estados Unidos pueden ser el primer país hispanohablante del mundo. actividades 1. Palabras del rey Felipe VI en el VII Congreso Internacional de la Lengua Española: (http://goo.gl/DoUv5r) 2. En YouTube tienes parte del discurso en directo. 3. Divididos en seis grupos, podemos averiguar el sentido de cada una de las palabras elegidas y comunicarla así a los compañeros de clase. Buena tarea. orientación educativa >> miércoles, 30 de marzo del 2016 | la voz de la escuela 3 Los más inteligentes también necesitan ayuda Diez claves para comprender a un niño con altas capacidades Adrián dijo su primera palabra con ocho meses. Al año correteaba por la casa y con su dedito señalaba los objetos para preguntar su nombre: «¿Eto? ¿Y eto?», y se moría de risa. A los 2 años conocía todos los colores, los días de la semana y el abecedario. Con 3, se sabía los nombres de toda su colección de dinosaurios, su gran pasión. La misma semana que cumplió 4 comenzó a leer y también a escribir, así de golpe, aunque sus padres no se explicaban muy bien cómo podía haber ocurrido eso. Con 5 años tenía claro que el colegio era un sitio muy aburrido y triste al que no le quedaba más remedio que asistir 25 horas a la semana. «¿Por qué, mamá, hay que ir al cole?», preguntaba una y otra vez. Su tutora se quejaba de que coloreaba fatal, tenía muy mala letra y se mostraba muy impaciente. Cuando llegó el boletín de notas de 1.º de primaria apareció el primer suspenso: Lengua Castellana. Con una observación de la profesora: «Se negó sistemáticamente a trabajar en el aula y a hacer las fichas, aunque sé que si quisiera no tendría ningún problema». «¿Seguro que no lo tiene?», se preguntó su madre. El término altas capacidades (AACC) hace referencia a las habilidades potenciales extraordinarias que tiene un niño en una o en varias áreas y que pueden llegar a desarrollarse o no, dependiendo del contexto familiar y escolar. Aunque hay diversos enfoques, la teoría de los tres anillos de Renzulli es una de las más aceptadas. Esta define al niño con altas capacidades como aquel que posee tres rasgos fundamentales relacionados: A. Una capacidad intelectual superior a la media, tanto en habilidades generales como específicas. B. Una alta dedicación a la tarea (a la hora de leer, resolver un problema...), lo que significa perseverancia, confianza en uno mismo e implicación. Si el niño no está motivado, este aspecto puede pasar desapercibido. C. Una alta creatividad, lo que significa capacidad para responder con originalidad de pensamiento, novedad, flexibilidad y fluidez. No siempre es fácil reconocerlos, pero desde las asociaciones El término altas capacidades se refiere a habilidades potenciales SETH STOLL ESCUELA DE PADRES TEMA DEL MES: Hijos con necesidades educativas. ETAPA: Infancia y adolescencia. LA FRASE: «El talento que no se cultiva se pierde» (Javier Tourón). profesionales se incide en la necesidad de dar a conocer las claves para identificarlos y ofrecerles las ayudas que necesitan. Por ejemplo, la Plataforma de Apoyo a las Altas Capacidades ha difundido el siguiente documento informativo: ¿Demasiado inteligente para ser feliz? ¿Por qué sufrimos los menores con altas capacidades? 1. Debido a los estereotipos, se tiende a pensar que todos somos iguales y que actuamos de la misma manera. ¡Pero no somos clones! 2. A menudo nos cuesta encontrar amigos con los que compartir nuestros intereses. Y los necesitamos. 3. La relación con compañeros de nuestra edad es complicada. Podemos ser víctimas de acoso escolar. 4. A veces nos camuflamos (especialmente las niñas) para intentar integrarnos en clase. Pero con esa actitud nos engañamos a nosotros mismos y además dificultamos nuestra detección. 5. Es habitual que tengamos problemas de adaptación, de Mitos y realidades LOS TÓPICOS ■ Tenemos elevado rendimiento. ■ Sentimos interés por todo. ■ Nunca fallamos en las tareas, no nos equivocamos. ■ Aprendemos sin darnos cuenta, no necesitamos estudiar. ■ Siempre sacamos buenas notas. ■ Somos muy maduros y no necesitamos ayuda. NUESTRA REALIDAD ■ Tenemos elevado potencial. ■ Nos desmotivamos con facilidad. ■ En ocasiones fallamos en tareas sencillas por querer hacerlas demasiado rápido. Y claro que nos equivocamos: ¡somos humanos! ■ No solemos adquirir buenos hábitos de estudio por nuestra facilidad para aprender, y eso es un problema. ■ Podemos tener fracaso escolar. ■ Nuestra madurez emocional no suele ser acorde con nuestra edad mental. comportamiento, de autoestima o incluso depresión. Muchas veces nos encerramos en nosotros mismos y lo pasamos muy mal. 6. A la mayoría no nos detectan las AACC. Pero si nos las reconocieran, nos comprenderíamos y aceptaríamos mejor. Además, nuestras familias sufrirían menos. 7. Y una vez que nos detectan las AACC, muchas veces no saben qué hacer con nosotros o bien las medidas que se toman no son las adecuadas, ya que en nuestro país apenas hay modelos eficaces de apoyo a nuestras necesidades. 8. No todos presentamos problemas desde el principio, pero también requerimos una atención temprana individualizada para poder desarrollar nuestras capacidades al máximo. 9. Tanto la LOE como la Lomce nos consideran alumnos con necesidad específica de apoyo educativo, por tanto las propias leyes nos otorgan el derecho a medidas concretas para nuestra atención. 10. Hay demasiados tópicos sobre nosotros que generan sentimientos negativos a nuestro alrededor (incomprensión, envidia, mofa...). Pero con un poco de ayuda y comprensión... podemos superar todos nuestros problemas. > Ana T. Jack [email protected] ALGUNAS CLAVES: Ofrecerle un entorno de amor incondicional, pero estableciendo límites y normas adecuadas a su edad. Estimular sus capacidades e intereses y cuidar la educación emocional. ERRORES QUE HAY QUE EVITAR: Tratarlo de forma diferente, agobiarlo con un exceso de actividades o fomentar la etiqueta de «superior» en relación a sus compañeros. PARA SABER MÁS: La Plataforma de Apoyo a las Altas Capacidades está integrada por padres, madres y profesionales (maestros, psicólogos, orientadores...) convencidos de que la formación adecuada al profesorado facilitaría la detección y atención adecuada de este tipo de alumnado. Este es su blog: http://apoyoac. blogspot.com < MARZO L M Me X V S D ABRIL 2016 miércoles, 30 de marzo del 2016 | la voz de la escuela Febreiro Marzo Abril Maio Xuño Xullo Agosto Setembro Outubro Novembro Decembro 4y5 FOOLS DAY V1 Curso 2015/2016 S2 Vacacións O REI QUE NUNCA REINOU D3 Curso 2016/2017 PINTO & CHINTO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Xaneiro calendario >> 1 8 15 22 29 2 3 4 5 6 CENTENARIO DUNHA ESTRELA O actor norteamericano Gregory Peck naceu en 1916. DOÑANA EN PERIGO A rotura da presa da mina de Boliden en Aznalcóllar causou en 1998 un d e s a s t re ecolóxico no parque de Doñana. L 25 CITA NA CORUÑA COA HISTORIA O novo rei Carlos I convocou as Cortes na Coruña en 1520. L 18 ESTRELA DO FOLK Bob Dylan empezou a súa carreira musical no Village de Nova York cantando no pub Folk City en 1961. A MAIOR NUBE RADIOACTIVA A explosión do reactor 4 da central nuclear de Chernóbil provocou hai 30 anos a maior catástrofe nuclear dunha central eléctrica. M 26 UNHA EMPRESA CON RAÍCES A Compañía Telefónica de España creouse en 1924 como unha sociedade anónima. M 19 A LANZADEIRA ESPACIAL O transbordador espacial Columbia realizou o seu primeiro voo en 1981 e orbitou 36 veces a Terra en 56 horas. M 12 12 13 19 20 26 27 L 11 11 18 25 M5 10 17 24 31 L4 9 16 23 30 MICROSOFT Bill Gates e Paul Allen fundaron a empresa Microsoft en 1975. 7 14 21 28 CHEGAN OS ÁRABES Esta é a data máis probable na que Tariq ibn Ziyad invadiu a península ibérica o ano 711. Me 27 EXPO 92 Inaugurouse en Sevilla neste día do ano do quinto centenario do descubrimento de América. Me 20 ÉPICA NO ESPAZO O Apollo 13 regresou en 1970 da Lúa en perigosísimas circunstancias, por mor dunha explosión do tanque do osíxeno. Me 13 Me 6 UN LIBRO SINGULAR En plena guerra mundial, en 1943, un piloto francés, Antoine de SaintExupéry, publicou O principiño. ARQUITECTO LAUREADO Rafael Moneo gañou o premio Pritzker de arquitectura en 1996. X 28 A ERA ROMANA Os romanos databan o comezo do seu calendario no ano 753 antes de Cristo, o día 21 de abril, en que Rómulo e Remo fundaron Roma. X 21 LA VOZ DE LA ESCUELA Hoxe hai 34 anos que se publicaba o primeiro suplemento de La Voz de la Escuela. X 14 DÍA MUNDIAL DA SAÚDE X7 DÍA DA TERRA PAI DO SUSPENSE Alfred Hitchcock morreu nos Ánxeles en 1980 aos 80 anos. V 29 DÍA INTERNACIONAL DO LIBRO © La Voz de la GALEGUISTA CONSERVADOR Vicente Risco morreu en Ourense en 1963 aos 78 anos. S 30 Cuarto centenario da morte de Cervantes S 23 ANTES QUE CHEGASEN AS AUGAS Hai 50 anos que finalizou o traslado do templo exipcio de Abu Simbel para a construción da presa de Asuán. S 16 S9 CADA UN POLO SEU LADO Tal día como hoxe de 1970 Paul McCartney anunciou a disolución dos Beatles. DÍA INTERNACIONAL DO LIBRO INFANTIL V 22 TRAXEDIA NO ESTADIO En 1989 morreron 96 persoas por mor dunha avalancha no estadio de Sheffield nun partido de fútbol entre o Liverpool e o Nottingham. V 15 V8 CINEASTA METIDO A POLÍTICO Clint Eastwood foi elixido alcalde da cidade de Carmel, na que aínda vive, en 1986. Hai 40 anos Steve Jobs e Stephen Wo z n i a k fundaron a Apple Computer Company o Fools Day. 4 11 18 25 3 10 17 24 31 2 9 16 23 30 5 12 19 26 X 6 13 20 27 V 1 D 7 8 14 15 21 22 28 29 S Escuela. La Voz de Galicia, 2015 Me > MAIO L M OBSERVAR DESDE O ESPAZO O telescopio espacial Hubble foi posto en órbita pola NASA en 1990. D 24 INVASIÓN FRACASADA Disidentes cubanos desembarcaron en 1961 na baía de Co c h i n o s para invadir Cuba, pero fracasaron. D 17 D 10 PATRIARCA DAS LETRAS Hai corenta anos faleceu en Ourense o polígrafo galego Ramón Otero Pedrayo. En 1993 foi enterrado no Panteón Real del Escorial don Juan de Borbón, conde de Barcelona, como rei. 6 >> sociales miércoles, 30 de marzo del 2016 | la voz de la escuela A polémica pola propiedade de Ons chega á súa fin Durante o verán, a illa, novo observatorio das estrelas, terá visitas guiadas pola noite para observar o ceo Dúas noticias volveron poñer de moda á Illa de Ons, unha das que integran o Parque Nacional das Illas Atlánticas. E ben diferentes. Por unha banda o parque pasou ser un Destino Starlight, é dicir, un lugar idóneo para observar os ceos pola noite, e por iso haberá este verán, por primeira vez, visitas guiadas despois do solpor. E por outra banda, escribiuse nos xulgados un capítulo máis sobre a propiedade desa illa alongada que ten como prato estrela o polbo con cachelos. A illa de Ons ten dono particular. Ou mellor, tiña. Chamábase Didio Riobó e morreu en 1936. A illa quedou ancorada a un fondo do mar granítico, pero social e humanamente á deriva. Hai pouco o Tribunal Supremo poñía fin a esa situación tan anómala e rexeitaba que o pequeno arquipélago volvese a mans dos herdeiros de Riobó, pero aceptou –rebaixa por medio- a súa petición de percibir unha indemnización: 605.601 euros foron a parar ao peto da sociedade Isla de Ons S. L. O litixio durara 18 anos, e xa no 2014 o Tribunal Superior de Justicia de Madrid fallara do mesmo xeito, de maneira que o Supremo o que fixo foi ratificar a sentenza. Con independencia da cantidade económica (os herdeiros do dono pedían 1,1 millóns de euros), ninguén pensaba que a illa puidese ser privatizada de novo xa que primeiro foi expropiada en 1940 dentro dun proxecto F. REY DALUZ O parque nacional das Illas Atlánticas, do que forma parte Ons, pasou ser un Destino Starlight militar de defensa sen ter en conta para nada aos seus veciños, transferida no 1984 á Xunta e na actualidade forma parte do Parque Nacional das Illas Atlánticas. O que si hai é un longo contencioso, agora adormecido, pola propiedade das vivendas e mais dos terreos cultivables, todos eles na aba do leste, xa que o oeste é sinxelamente un cantil en vertical. María Jesús Acuña, empresaria e unha referencia dentro da illa, non oculta que os veciños están «amolados, porque no 2001 acordouse unha concesión por 90 anos e posible prórroga, pero como non se desenvolveu o regulamento, no 2011 saíu unha lei estatal que di que non pode haber concesión de máis de 75 anos». Pero a sentenza con relación á propiedade da illa non preocupa a María Jesús Acuña: «Xa cando reclamaron estaba todo enlazado, todo atado, porque Ons nunca volvería ás súas mans xa que é parque nacional». En efecto, xunto con Onza ou Onceta (veciña), Cortegada, Sálvora e o arquipélago das Cíes, integra ese parque nacional, convertido nun polo de atracción turística pero tamén en reserva ornitolóxica e paisaxística. ¿E Didio Riobó? Sábese pouco del. Nacera en Bueu no 1888. Fíxose médico e participou na vida política do país naqueles axitados anos, impulsando a Agrupación Republicana Radical da súa localidade, onde tamén foi concelleiro. En 1931 decidiu ir vivir á illa de Bueu e preocupouse da mellora da vida dos colonos, herdando o espírito do seu pai. Perseguido polos seus ideais políticos en 1936 por parte de aqueles militares que se sublevaron contra a Segunda República, non aguantou a presión e quitouse a vida. > Cristóbal Ramírez [email protected] As illas máis grandes do mundo Á definición clásica de illa (porun país independente. ción de terra rodeada de auga ■ Nova Guinea. Son por todas partes) os xeógrafos 785.753 quilómetros póñenlle pegas e falan de illas cadrados, pero recontinentais, que é o que vulgarpartidos entre Indonesia por unha banda mente se chama continente. Ou sexa, Eufrasia (Europa, África e e Papúa-Nova Guinea Asia), América, Oceanía e a Anpor outra. Aí hai nove tártida. E aínda así, ¿cando unha millóns e medio de porción de terra se considera illa? almas. Eses mesmos xeógrafos din que ■ Borneo. Peor están non hai máis de 2.149, en ocasións en Borneo desde o agrupadas en 22 arquipélagos, o punto de vista político: Brunei, Indonesia máis grande dos cales é o malaio, integrado por nada menos que e Malaisia repártense 25.000 illas e illotes. O curioso os seus 748.000 quié que aínda hoxe se seguen deslómetros cadrados, cubrindo illas novas aínda que os cales albergan A cidade de Nanortalik, da illa máis grande do mundo, Groenlandia sexan de pequeno tamaño (pero 19.712.000 persoas. en absoluto minúsculo), sobre ■ Madagascar. Os case todo agochadas entre manglares. No úl- 2.130.000 quilómetros cadrados, é dicir, ca- 21 millóns de habitantes de Madagascar timo decenio son xa 657 as que pasaron a tro veces España. Alberga unha poboación teñen máis sorte, posto que eses 587.000 de 57.000 persoas (Vigo vai camiño das formar parte dos mapas. quilómetros cadrados forman un país re300.000), o cal da unha densidade de 0,026 coñecido internacionalmente. Definicións aparte, no planeta Terra só hai cinco illas que sexan máis grandes que individuos por cada quilómetro cadrado. ■ Baffin. Sen dúbida a máis descoñecida España, que mide algo máis de 504.000 É unha autonomía danesa e o sentimento de todas estas. Atópase en Canadá, mide quilómetros cadrados. Son estas: independentista é tan forte que non hai que 507.451 quilómetros cadrados e acolle a ■ Groenlandia. Suma nada menos que desbotar que nun prazo breve poida ser pouco máis de 11.000 persoas. actividades 1. ¿Sabes situar a illa de Ons nun mapa de Galicia? ¿E no Google Earth? ¿Ves a de Onza ou Onceta? 2. ¿Coñeces as outras illas que forman parte do parque nacional? ¿E algunha da Costa da Morte? ¿Vive xente nelas? 3. ¿Como se orixinaron esas illas? Esquécete das que están nos manglares, porque, ¿hai manglares en Europa? 4. E rematamos como comezamos: no Google Earth localiza as cinco illas máis grandes do mundo. ciencias >> miércoles, 30 de marzo del 2016 | la voz de la escuela El día del agua > CONSEJOS El 22 de marzo se celebró el Día Internacional del Agua. Estar de vacaciones no debería ser excusa para olvidar un compromiso fundamental para nuestro futuro Naciones Unidas decidió dedicar la conmemoración de este año al empleo, pues la mitad de los trabajadores del mundo, aproximadamente unos 1.500 millones, lo hacen en sectores íntimamente relacionados con el agua. Así, se estima que depende en gran medida del agua el 95 % del empleo en el sector de la agricultura, el 30 en el sector de la industria y el 10 en el sector servicios. Por ejemplo, la industria dedicada a procesar alimentos y bebidas emplea a 22 millones de personas, de las cuales son mujeres aproximadamente el 40 %, mientras que la química y farmacéutica dan trabajo a 20 millones. UNA PERSPECTIVA GENERAL ■ La demanda mundial de agua dulce no ha dejado de crecer y la previsión es que siga en aumento. Sin embargo, los recursos son limitados y hemos de conservar su calidad para las generaciones futuras. La extracción de agua dulce, por ejemplo, se incrementó en el mundo en un 1 % desde 1980, fundamentalmente debido a la demanda de los países en desarrollo. ■ La escasez de agua afecta actualmente a alrededor del 40 % de la población mundial y se estima que 663 millones de personas no tienen fácil acceso a fuentes de agua potable. Esta es la causa de muchas enfermedades que sufren los países más pobres. ■ Entre el 2011 y el 2050, se espera que la población mundial aumente en un 33 %, pasando de unos 7.000 millones FRANCISCO SCHMIDT La agricultura supone aproximadamente el 70 % del consumo total de agua dulce en el mundo a unos 9.300 millones. Para alimentar a esta población será necesario incrementar la producción un 70 % y, en consecuencia, el consumo de agua. ■ La agricultura determina aproximadamente el 70 % del consumo total de agua dulce en el mundo y en la mayoría de los países menos desarrollados puede sobrepasar el 90 %. Sin embargo, es la actividad donde más pérdidas se producen (evaporación, rotura de canalizaciones, etcétera), pues la tecnología apenas ha logrado implantarse (sigue usándose el riego por goteo, temporizadores...). Los sistemas de riego siguen siendo similares a los empleados hace siglos. Sin medidas que mejoren su eficiencia, se espera que el consumo de agua para uso agrícola a escala mundial aumente alrededor del 20 % en el año 2050. > Fran Armesto [email protected] > CONSEJOS PARA UN BUEN USUARIO Cambia el baño por la ducha Algunos de los consejos que ofrecen diferentes organismos y fundaciones comprometidas con el uso sostenible de este recurso se podrían poner en práctica en nuestra vida cotidiana: diendo agua fría? Baja la temperatura y así también ahorrarás energía. ■Cambia el baño por la ducha. Llenar una bañera media requiere mucha más agua que darse una ducha rápida. ■ ¡Aprieta más la carga! Llena por completo tu lavadora y el lavavajillas y lava todo de una vez. ■ Compra champús biodegradables y utiliza productos de limpieza verdes siempre que sea posible. ■ ¿Se ofendería tu ropa si te la volvieses a poner? Los jerséis y los pantalones pueden ponerse dos veces fácilmente y también te durarán más si los lavas menos. ■ ¿Tu ducha dura más tiempo que tu canción favorita? Acorta las duchas. ■ Dejar correr el agua es tirarla por el desagüe, así que cierra el grifo cuando te cepilles los dientes. ■ Tu inodoro es más inteligente de lo que piensas? El mecanismo de descarga rápida del sistema de doble descarga utiliza un 70 % menos de agua que uno estándar. CHESTER ZOO Lo primero que puedes hacer para no malgastar es usar la ducha en vez de la bañera ■ Nunca viertas las sustancias químicas de uso doméstico que no desees por el fregadero o al suelo. Llévalas a tu centro de recogida de residuos. 7 ■ El inodoro no es una papelera de agua: lleva los medicamentos caducados a la farmacia y las compresas, toallitas y bastoncillos de algodón, ¡a la papelera! ■ Está el agua demasiado caliente como para tocarla? ¿Siempre estás aña- ■ Elige los ciclos de ahorro de las lavadoras y lavavajillas, y utiliza la mínima cantidad de detergente posible. ■ ¿Te gusta el agua tanto como tu toalla? Utiliza tu toalla más de una vez, ya que, cuando te secas después de la ducha, estás limpio y no la manchas. ■ Conviértete en un defensor del agua. Participa en las actividades de limpieza de playas locales y ayuda a enseñar a otros a proteger el agua. La Organización de las Naciones Unidas decidió en diciembre de 1992 declarar el 22 de marzo de cada año Día Internacional del Agua. En sus propias palabras, «los recursos hídricos, y la gama de servicios que prestan, juegan un papel clave en la reducción de la pobreza, el crecimiento económico y la sostenibilidad ambiental. El agua propicia el bienestar de la población y el crecimiento inclusivo, y tiene un impacto positivo en la vida de miles de millones de personas, al incidir en cuestiones que afectan a la seguridad alimentaria y energética, la salud humana y al medio ambiente». Ejemplos de ello son los temas propuestos en conmemoraciones pasadas: ¿Cuáles son los tres temas que más te interesan? ¿Y cuáles son los cinco más votados por toda la clase? 2016: El agua y el empleo 2015: Agua y desarrollo sostenible 2014: Agua y energía 2013: Cooperación en la esfera del agua 2012: El mundo tiene sed porque tenemos hambre 2011: Agua para las ciudades: responder al desafío urbano 2010: Agua limpia para un mundo sano 2009: Compartiendo el agua, compartiendo oportunidades 2008: Saneamiento 2007: Afrontar la escasez de agua 2006: Agua y cultura 2005: El agua fuente de vida 2004: El agua y los desastres 2003: Agua para el futuro 2002: Agua para el desarrollo 2001: Agua y salud 2000: Agua para el siglo XXI 1999: Todos vivimos aguas abajo 1998: Aguas subterráneas, el recurso invisible 1997: El agua en el mundo: ¿resulta suficiente? 1996: Agua para ciudades sedientas 1995: Mujer y agua 1994: Cuidar de nuestros recursos hídricos es cosa de todos >PARA SABER MÁS ■ La web oficial de las Naciones Unidas se encuentra en esta dirección: https://www.un.org/ es/events/waterday/ ■ La Fundación Aquae posee una página web con numerosos recursos sobre el agua. Dentro de la sección titulada Divulgación encontrarás «Consejos prácticos del agua», que está repleta de información muy variada e interesante (http://goo.gl/ b3WLT7). ■ Un ejemplo es el enlace titulado «10 cosas que deberías saber sobre el agua en el planeta Tierra» (http:// goo.gl/AEpRu3), en el que responden a cuestiones como: ¿Llueve más o menos que antes? ¿Cuesta lo mismo un litro de agua en todos los lugares del planeta? ¿El cambio climático afecta al agua que bebemos? 8 >> palabras miércoles, 30 de marzo del 2016 | la voz de la escuela ADXECTIVOS CUALIFICATIVOS: PARVO Parvos por un día ado que o Día dos (Santos) Inocentes sempre nos coincide en vacacións, e porque neste caso estou seguro de que un día ao ano non só non fai dano, senón que pode ser moi beneficioso, propoño festexar desde a escola e como se merece o día dos enganos ou día dos parvos. Sen medo. Non esquezamos que, segundo Agustín de Hipona, «unha vez ao ano é lícito facer tolemias». Todo sexa por ver se tal celebración serve como inoculación preventiva, de modo que poidamos esquecer para o resto do ano as noticias arreo protagonizadas por todos os trapalleiros, mentireiros, fachendosos, chafulleiros, rañosos e gaioleiros que están todo arredor de nós. Porque o noso problema é que todos os días perdiz, cansa, e isto de que nos tomen acotío por parvos, tamén pode resultar esgotador. Ou sexa que ¡a vacinarse! Por se alguén necesita de contexto, sáibase que na inmensa maioría dos países europeos o día primeiro de abril adóitase celebrar festivamente a práctica de chanzas e enganos ou o dar noticias falsas (máis ou menos inocuas) para medir e gozar o grao de inocencia dos demais. Isto mesmo caseque todo o mundo hispanofalante fai o 28 de decembro coa práctica das inocentadas. A vítima sempre é o parvo, que ten o seu paradigmático equivalente animal no burro. O refrán concrétao desta forma: o primeiro de abril van os burricáns onde non deben ir; iso tras ter sido enganados. Como o tema ten a súa enxunlla, o noso refraneiro insiste, pero ironizando con matices: vén de parvo e foi de burro. O termo que nos ocupa é antigo no idioma galego e desde hai séculos utilízase para cualificar a quen é lelo, ou algo bobo. O padre Sarmiento, a mediados do XVIII, deixou escrito que en Galicia chamamos así aos «inocentes grandes». Aínda que en castelán parvo non é outra cousa que pequeno, e é palabra da que derivan parvuliños e todas as parvuleces, incluíndo a párvula boca que sendo tan nena ensinou a pecar a Luz Casal, en galego non ten ese sentido, aínda que talvez o noso bilingüismo sirva para fundir en parte ambos os significados e achegar o toque compresivo que iguala parvo con inocente. Dos que caen nunha caroca dicimos que pican e xa o sinala outro refrán: co engado cóllense os peixes e engánanse os parvos. Mira por onde, esta festa do primeiro de abril en actividades 1. Unha das tomaduras de pelo de maior impacto foi a protagonizada por Orson Welles en 1938, cando desde a emisora de radio CBS fixo crer aos radiooíntes de Nova York que estaba a ter lugar unha invasión marciana. ¿Cal destas noticias, sucedidas en primeiro de abril, porías en dúbida se a escoitas pola radio? Analizade en grupo as posibles consecuencias históricas de que eses feitos non ocorresen: ■ 1767: O rei Carlos III expulsa de España aos xesuítas ■ 1825: En Frankfurt estréase a novena sinfonía de Beethoven ■ 1939: O xeneral Franco anuncia que gañou a guerra civil 2. En xeral, a ciencia serve para prevírmonos de que poidan tomarnos por parvos máis dun día. Sucede, por exemplo, coa homeopatía e as supersticións que ofrecen solucións falsas a problemas de saúde. Ninguén está libre. Steve Jobs tratou o seu cancro con zumes e cando quixo operarse xa era tarde. Redacta unha carta dando razóns a alguén que pretenda curar con homeopatía a súa leucemia. O «Nautilus» do capitán Nemo segundo a imaxe que acompaña os «Papeis do camareiro» Francisco de Goya debuxounos a vertente máis cruel da burla. A Inquisición obrigaba aos acusados dalgún delito a levar un caparucho na cabeza, o que lles convertía en obxecto do escarnio público, de modo que todos se rían do «bobo de caparucho». Os temas principais dos «Caprichos» son «os embustes vulgares autorizados polo costume, a ignorancia ou o interese» Francia coñécese como Poissons d’Avril (os peixes de abril) e en Italia, Pesce d’Aprile. Os países anglosaxóns son absolutamente directos á hora de nomear este día, e concrétano en April Fool’s Day. Para insistir en que para pasar por parvos basta cun día, recordemos que deste tema existe unha perspectiva amarga, como se evidencia na imaxe dos Caprichos de Goya que relaciona os bobos de capirote coa Inquisición, ou incluso na Oración polos parvos, onde Celso Emilio Ferreiro escribiu: «Señor Deus, ten piedá dos probes parvos/ que non sabemos ren de xeometría/ i embobados na música celeste/ esquecemos a fórmula/ do binomio de Newton». O poeta de Celanova lamentábase do drama das dúas culturas e de quen desde algunha cátedra científica tachan de parvos aos que viven á marxe das súas ecuacións; pero tamén o faría doutros, que, desde diferentes cátedras, esqueceron que na entrada da academia de Platón un aviso dicía «Aquí non entra ninguén que non saiba xeometría». Nada novo. Xa un século e medio antes, Pitágoras soñara aquilo da música celeste, e esa idea séguenos valendo para recordar que as matemáticas, a astronomía e a ciencia non han de separarse da música e demais artes en relación coas musas. Porque, se o facemos, seremos parvos. E o que é peor, será por máis dun día. > Moncho Núñez Centella 3. O gabinete do capitán Nemo no Aquarium Finisterrae está vinculado a unha historia que pon a proba o noso espírito crítico (o que hai que ter para non quedar por parvo). O detalle descríbese na web http://goo.gl/Vt5Lai. ¿Estiveches algunha vez no gabinete? ¿Viches os papeis do camareiro? Escribe unha historia que integre de modo verosímil os seguintes elementos: ■ un submarino, Julio Verne, Galicia, o capitán Nemo e o Aquarium Finisterrae. 4. Trata de lembrar cinco situacións da túa vida nas que agora recoñezas que fuches parvo. ¿Laméntalo? Analiza as circunstancias que che levaron a comportarte como o fixeches. ¿É sempre malo quedar de parvo? (Por certo, se non chegas a escribir catro desas situacións, quizais es máis parvo do que pensas.) Palabras con historia O parvo ten unha gran vantaxe sobre o listo: sempre está contento de si mesmo Napoleón Bonaparte (1769-1821) Moitas veces observei que para prosperar neste mundo hai que ter aire de parvo sen selo Charles Louis de Secondat, barón de Montesquieu (1689-1755) Un parvo pobre sempre será parvo. Un parvo rico sempre será rico Paul Lafitte (1864-1949) Se queres vivir feliz, non che importe que che crean parvo Lucio Anneo Séneca (4 a. de C.-65) Quen parece sabio entre os parvos parece parvo entre os sabios Marco Fabio Quintiliano (35-100) Son parvos todos os que o parecen e a metade dos que non o parecen Paulo de Parada (S. XVII), atribuido por Baltasar Gracián Mentres os parvos deciden, os sabios deliberan Plutarco de Queronea (46-120) Cando esteas entre parvos, faite o parvo Refrán popular