SP_COM_MOD_3_UNID_11 - Consellería de Cultura, Educación e

Educación secundaria
para persoas adultas
Ámbito da comunicación
Educación a distancia semipresencial
Módulo 3
Unidade didáctica 11
Emprego das tecnoloxías da información e da
comunicación
Páxina 1 de 42
Índice
1.
Introdución.................................................................................................................3
1.1
2.
Descrición da unidade didáctica ................................................................................... 3
Secuencia de contidos e actividades ......................................................................4
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
2.10
2.11
2.12
2.13
2.14
2.15
2.16
2.17
Reportaxe. Rosa Cedrón ......................................................................................... 4
Texto en castellano. Crónica: Bruesa vs. Rosalía.................................................... 5
Chat con Fran Alonso.............................................................................................. 6
Texto en castellano. Tiene un e-mail ....................................................................... 8
Dicionario Ir Indo ..................................................................................................... 9
Texto en castellano. Mira al cielo........................................................................... 10
Enciclopedia Etnonet 2.0 ....................................................................................... 11
Texto en castellano. Glosario ................................................................................ 12
Nominalización, hiperónimos de significado abstracto e valores
de se (aspectos teóricos) ...................................................................................... 14
Ler e escribir en Galicia ......................................................................................... 16
Texto en castellano. La conjura de los necios ....................................................... 17
As perífrases verbais (aspectos teóricos) .............................................................. 18
Formación da lingua galega. Etapas da súa historia social ata o século
XIX (aspectos teóricos) .......................................................................................... 22
As Cantigas de Santa María.................................................................................. 24
Cantares Gallegos................................................................................................. 25
Literatura do século XVI ao XVIII........................................................................... 26
Transformacións literarias desde o século XVI ao XVIII (aspectos teóricos).......... 27
3.
Resumo de contidos ...............................................................................................29
4.
Exercicios de autoavaliación .................................................................................30
5.
Solucionarios...........................................................................................................33
5.1
5.2
Solucións das actividades propostas .......................................................................... 33
Solucións dos exercicios de autoavaliación ................................................................ 38
6.
Glosario....................................................................................................................41
7.
Bibliografía e recursos............................................................................................42
Páxina 2 de 42
1.
Introdución
1.1
Descrición da unidade didáctica
Esta unidade denomínase Emprego das tecnoloxías da información e da comunicación. É
recomendable que diariamente traballe con ela entre unha e dúas horas. Ademais, debe ter
en conta as seguintes cuestións:
A unidade contén textos e exercicios en galego e castelán, pois son as dúas linguas do
ámbito coas que imos traballar.
A unidade consta de dous tipos de textos ou contidos: uns que levan a etiqueta de aspectos teóricos, que son os que debe comprender e memorizar; e outros que carecen desa etiqueta, que son os que debe ler e comentar.
Outra cuestión que se dá nesta e no resto de unidades é que os contidos e actividades están
elaborados seguindo o que podemos chamar bloques de contidos. Son cinco: comunicación oral, comunicación escrita, coñecemento da lingua, lingua e sociedade, e educación
literaria. En cada un deses bloques aténdese especificamente a unha determinada cuestión,
tal e como os seus nomes indican.
Como poderá observar, logo de comezar a traballar coa unidade, nela non aparece de
xeito explícito esa división por bloques. Isto fíxose así para lograr unha maior cohesión
temática e estrutural. De todos os xeitos, as actividades e os contidos que abranguen cada
bloque pódeos atopar no punto 3.
Logo de rematada a unidade deberá ser capaz de:
Valorar a importancia da lingua oral como forma de comunicación universal, centrándose nas crónicas e reportaxes procedentes da radio, a televisión e internet.
Contrastar puntos de vista e tirar conclusións de noticias dos medios de comunicación.
Expor oralmente por escrito de forma planificada, clara e ordenada.
Comprender textos propios da vida cotiá e das relacións sociais, como mensaxes de
chat e correo electrónico.
Comprender textos do ámbito académico, atendendo especialmente aos de carácter instrutivo (webs educativas, informacións de dicionarios, glosarios e enciclopedias).
Identificar e usar adecuadamente mecanismos de referencia interna tales como as nominalizacións e os hiperónimos de significado abstracto.
Identificar, recoñecer e clasificar os valores do pronome se nas dúas linguas do ámbito.
Recoñecer e usar coherentemente as perífrases verbais nas dúas linguas do ámbito.
Coñecer a formación do galego e as etapas da súa historia social ata o século XIX.
Localizar en bibliotecas virtuais obras literarias dos séculos XVI ao XVIII.
Coñecer e ler obras relacionadas cos grandes períodos e autores da literatura a partir do
século XVI e ata o século XVIII.
Ver, coa lectura de fragmentos literarios, a transformación da narrativa en prosa desde
o século XVI ata o XVIII.
Páxina 3 de 42
2.
Secuencia de contidos e actividades
2.1
Reportaxe. Rosa Cedrón
Vexa o vídeo titulado Rosa Cedrón. Reportaxe TVG no seguinte enderezo web:
[http://www.youtube.com/watch?v=ynbl9X56_rY]
Páxina 4 de 42
2.2
Texto en castellano. Crónica: Bruesa vs. Rosalía
Vea el vídeo titulado Crónica_Bruesa_Rosalía en la siguiente dirección web:
[http://www.youtube.com/watch?v=xCgPHB0GMXk]
Actividades propostas (textos 2.1 e 2.2)
S1.
Texto 2.1. Vexa o texto e responda ás cuestións:
Cal é o tema principal do texto?
Por que este texto se etiqueta coma unha reportaxe? Razoe a resposta.
S2.
Texto 2.2. Actividad en lengua castellana. Vea el texto y responda a las cuestiones:
¿Cuál es el tema principal del texto?
¿Por qué este texto se etiqueta como una crónica? Razone la respuesta.
S3.
Localice en internet tres noticias que compartan o mesmo tema principal pero
cuxo punto de vista sexa diferente. Pode recorrer a xornais dixitais en galego e
castelán. Deseguido, faga o seguinte:
Resuma cada unha das noticias.
Compáreas e observe as diferenzas con que tratan o mesmo tema principal.
Elabore, á man, unha redacción (en galego ou en castelán) onde poña de manifesto as diferenzas e as semellanzas que atopara no tratamento do mesmo tema
nas tres noticias que buscou, e diga cal delas lle parece máis obxectiva e fiable.
Revise a redacción para detectar posibles erros ortográficos e de acentuación,
de cohesión e de coherencia. Corrixa o que crea necesario e volva escribir a redacción mediante un procesador de textos. Imprímaa.
Opcional: se posúe unha cámara de vídeo ou outro dispositivo gravador de
imaxe e son, grávese expondo oralmente a redacción que elaborou. Lembre que
para iso debe facer un pequeno guión -para evitar mirar o escrito- e, dese xeito,
dirixirse á cámara ou ao dispositivo gravador, que son a súa hipotética audiencia.
Páxina 5 de 42
2.3
Chat con Fran Alonso
<Vieiros> Ola! Moi boas noites a todos e a todas. Gracias por estardes aquí e benvidos/as.
<Vieiros> Gracias especialmente a ti, Fran.
<FRAN> A vós.
<Vieiros> Como sabedes, hoxe temos connosco a Fran Alonso (escritor-xornalista-editor), que vén de sacar do prelo 'Males de cabeza', a súa particular visión da tolemia feita libro...
<Vieiros> Nel o autor, Fran-ti, identifícase cun gato triste e solitario. Por que un gato, Fran?
<FRAN> Realmente, non son eu, é un ente de ficción
<FRAN> o gato é un link cunha película titulada Shine
<FRAN> No libro remítese ao cine que tratou o tema da tolemia. Outra.
<FRAN> Ok.
<Vieiros> A tolemia, polo que se ve no libro, está en todas partes, aínda que sexa en pequenas doses. Ti reflictes esa tolemia cotiá , como de baixa intensidade, que existe na sociedade contemporánea. Cres que o nivel desa tolemia é máis alto en Galicia ca no resto do mundo?
<FRAN> Creo que é o mesmo que no resto do mundo porque Galicia está no mundo...
<FRAN> vivimos nun tipo de sociedade no que a comunicación cambia rapidamente...
<FRAN> e se cadra aínda non temos capacidade mental para asumir semellante complexidade. Outra
<Xabier> Ben
<Xabier> Vouvos explicar como funciona o tema
<Vieiros> Agora xa podedes facer vós as preguntas que queirades. Lembrádevos de pedirlle a vez ao moderador (en mensaxe priv ada). Adiante.
<marialado> ola
<FRAN> Ola María
<Xabier> Os que queirades preguntarlle a Fran Alonso
<Xabier> pedides a palabra cun interrogante
<Xabier> e así nos organizamos
<Xabier> Ben, quen é o primeiro ou primeira?
<gwlith> eu quero
<Xabier> A ver gwlith
<gwlith> vin en Vieiros que deches gratis o teu libro para baixar...
<gwlith> (foi aí onde o lin)
<gwlith> pero... e os teus dereitos de autor?
<FRAN> Os meus dereitos proceden do libro impreso, non virtual
<FRAN> outra
<gwlith> pero...
<gwlith> que che parece o feito de na rede todo se poida baixar sen pagar nada?
<FRAN> A comunicación virtual permíteme conectar con novos lectores, esa é a súa grande ventaxa. Outra
<gwlith> (vexase caso napster, etc.)
<FRAN> Francamente, son pouco experto en baixar cousas da rede (música, libros, etc)...
<FRAN> É evidente que iso ten que regularse. Pero era a miña vontade...
<FRAN> que os internautas puidesen acceder libremente a Males de cabeza. Outra
<Xabier> Na lapela do libro apareces fotografado con camisa e garavata
<Xabier> e metido na auga do mar
<Xabier> A quen se lle ocorreu esa idea? A ti ou ao fotografo?
<Xabier> E un modelo de loucura?
<FRAN> Efectivamente.É unha foto excelente de Manolo Vicente...
<FRAN> A idea da foto foi miña, a concepción sú.
<FRAN> Súa, quixen dicir
<FRAN> El suxeriume a idea de aparecer con gravata para buscar o contraste. Outra
<FRAN> Efectivamente, é un modelo de loucura. Ten moito que ver. É ilóxica, de contraste.
<FRAN> Eu teño unha concepción global do libro que debe reflectirse en toda a súa estética.
<yono> ¿Cres que un escritor debe vivir do seu traballo (se puider)? Ou tentalo, polo menos...
<FRAN> Depende de cada quen...
Páxina 6 de 42
<FRAN> Hai escritores que aseguran que iso lles resta independencia.<yono> eu preguntocho a ti...
<FRAN> No meu caso, non creo que fose así... No futuro, a min gustaríame apostar por esa vía. Penso facelo. Outra
<FRAN> Con todo, hoxe por hoxe vivir da escrita en Galicia é francamente difícil, pero as cousas están a mellorar. Outra
<fromlugo> Ola Fran. Antes de nada, queria dicirche que me gustou moito o teu libro...
<fromlugo> e que os aforros da vella me lembrou moitisimo a Mamasuncion
<FRAN> Moitas gracias. Alégrome de verdade.
<FRAN> Tes razón, hai un toque con Mamasunción, que é unha película xenial.
<fromlugo> pero queria preguntarche -tipico por outra parte- que prefires ser... xornalista ou escritor?
<FRAN> Por outra banda, creo que esa mulleriña representa unha Galicia moi común ata hai nada, que mesmo persiste
hoxe. É a nosa mentalidade.
<FRAN> Eu, ante todo, considerome escritor...
<fromlugo> Si, eu emocioneime moitisimo tanto con ese conto coma co filme
<FRAN> pero para min o xornalismo é unha axuda inestimable para achegarme á xente, ás cousas, á propia vida...
<FRAN> o xornalista está moito máis en contacto coa realidade que os outros profesionais, e iso para o escritor é profundamente enriquecedor. Outra.
<marialado> en que estado de súde cres que está a narrativa galega hoxe
<FRAN> Ola María. A verdade é que na miña opinión, tendo en conta que somos un país pequeno, a narrativa galega ten
moi bos creadores...
<FRAN> e nestes momentos goza dun estado de saúde excelente. Lendo cousas doutras latitudes daste conta de que é
así...
<FRAN> Por outra parte, creo que debemos ser periféricos na nosa concepción literaria porque hoxe por hoxe na periferia
está a s alvación, o propio, o que se afasta do modelo único. Outra.
<nona> Mira, pero iso non soa un pouco a que "para ser galego, non está mal"?
<marialado> eu son das que pensa que en galicia hai demasiados artistas por metro cuadrado...eso non pode crear un falso horizo nte de expectativas?
<FRAN> En absoluto. Non é unha cuestión de lingua. É unha cuestión de que somos dous millóns e medio de habitantes
unicame nte. E...
<chandrexa> eu incido no que di nona... a min seméllame que en xeral a narrativa está mal en todas partes...
[...]
Extraído de: http://vello.vieiros.com/chat/chat.php?txt=chat_franalonso
Páxina 7 de 42
2.4
Texto en castellano. Tiene un e-mail
Actividades propostas (textos 2.3 e 2.4)
S4.
Texto 2.3. Lea o texto. Fíxese na súa estrutura e responda ás cuestións:
Cal é o tema principal do texto?
O chat é unha forma de comunicación típica de internet. Describa brevemente
–observando o texto 2.3– algunha das características que definen esta forma de
comunicación.
S5.
Texto 2.4. Actividad en lengua castellana. Lea el texto. Fíjese en su estructura y
responda a las cuestiones:
¿Cuál es el tema principal del texto?
El correo electrónico (e-mail) –visto en unidades anteriores– es una forma de
comunicación típica de internet. En esta ocasión el texto 2.4 es un correo electrónico que publicita u oferta algo, al contrario de los vistos o redactados en
unidades anteriores –que eran de carácter personal–. Teniendo esto en cuenta y
observando el texto 2.4, describa brevemente alguna de las características que
definen a esta forma de comunicación.
Páxina 8 de 42
2.5
Dicionario Ir Indo
Enderezo deste dicionario: http://www.digalego.org
Páxina 9 de 42
2.6
Texto en castellano. Mira al cielo
Imagínate un enorme portaaviones navegando por el mar, cargado hasta arriba de aviones de todo tipo. Gigantesco ¿verdad? Un montón de toneladas que solamente puede sostener la inmensidad del océano. No hay grúa inventada por el ser
humano capaz de levantar tal mastodonte. Ahora imagínate la cabeza de un alfiler en tu mano, tan pequeña como un lunar
de tu piel. Es tan ligera que probablemente ni la notarías apoyada en tu palma. Si te dijeran que se puede meter un portaaviones dentro de ese pequeño punto diminuto, ¿qué dirías? ¿Imposible? Pues para el Universo no lo es.
Muy lejos de nuestra Tierra existen objetos celestes llamados estrellas de neutrones, restos de estrellas supergigantes decenas de veces más grandes que nuestro Sol que tras miles de años de brillar con fuerza, agotaron sus reservas de energía y explotaron, encogiendo su masa hasta alcanzar un tamaño de apenas 20 kilómetros, como si aplastases en la palma
de tu mano a un portaaviones hasta convertirlo en una cabeza de alfiler. Estos objetos tienen tanta gravedad y son tan
densos que giran sobre sí mismos más de 1000 veces por segundo y apenas una brizna de su materia pesaría en la Tierra
decenas de miles de toneladas. Como ves, el Universo tiene unos inquilinos bastante extraños.
Éste solamente es un hecho curioso entre los millones de habitantes que pueblan el cielo: galaxias, nebulosas, estrellas,
agujeros negros… todos tienen cualidades que desafían a nuestra imaginación. Se ha bautizado el 2009 como el año de la
astronomía, así que es un buen momento para echar un vistazo a las estrellas que tienes sobre tu cabeza todas las noches. Hay opciones para todos los gustos: si puedes disponer de un telescopio, puedes ver en directo estrellas y galaxias
suspendidas a millones de kilómetros. Bueno, en falso directo más bien, porque la luz viaja muy rápido, pero no es instantánea. Si una galaxia como Andrómeda está a 2,5 millones de años-luz de distancia, quiere decir que vemos la luz que tarda 2,5 millones de años en llegar a nuestros ojos, así que al mirar al cielo ¡estás viendo literalmente el pasado!
Si no tienes un telescopio a mano o la polución de tu ciudad no te deja ver bien el cielo, siempre hay alternativas muy entretenidas para explorar el Universo. Existen multitud de programas informáticos que permiten lanzarse a un viaje estelar
sin moverse de tu habitación. Stellarium te permite observar desde la perspectiva de un astrónomo con un asombroso nivel
de detalle más de 600.000 cuerpos celestes, siendo una opción más que recomendable para navegar por las estrellas (pásate por nuestra sección de software libre para descargarlo). Uno de los más populares es Google Sky (disponible online y
por descarga en castellano), que al igual que su hermano Google Earth permite consultar un completo mapa del cielo, del
Sistema Solar y las constelaciones desde la perspectiva de diferentes telescopios. Otro programa gratuito muy completo
es Celestia, que ofrece una versión tridimensional de objetos celestes para que puedas explorar en primera persona planetas y estrellas lejanas. Con todos estos programas podrás observar y aprender mucho más sobre el fascinante mundo del
espacio exterior, del que todavía conocemos muy poco.
Si quieres aprender más sobre el espacio y sus posibilidades, puedes visitar páginas como AstronoMía o Astronomía para
niñas y niños, llenos de datos curiosos sobre el Universo. Si quieres ver impresionantes imágenes del espacio exterior, encontrarás miles de ellas en sitios como el dedicado al telescopio espacial Hubble o en la web oficial de la agencia espacial
norteamericana, la NASA (ambas en inglés). Al fin y al cabo, la Tierra en la que vivimos es solamente un pequeño trozo de
roca flotando en un enorme Universo lleno de misterios. ¡Descúbrelos!
Artículo extraído de la web educativa Wikisaber:
http://www.wikisaber.es/comunidadwiki/blogs/blogpost.aspx?id=2818&blogid=444&c=1
Páxina 10 de 42
2.7
Enciclopedia Etnonet 2.0
Esta enciclopedia interactiva atópase dispoñible no seguinte enderezo web:
http://www.edugaliza.org/dsc/Etnonet2/index.htm
Páxina 11 de 42
2.8
Texto en castellano. Glosario
Este glosario se encuentra disponible en la siguiente dirección web:
http://www.glosario.net
Actividades propostas (textos 2.5, 2.6, 2.7 e 2.8)
S6.
Textos 2.5 e 2.7. Lea os textos. Fíxese na súa estrutura e responda:
Cal é o tema principal de cada texto?
O texto 2.5 é un dicionario e o texto 2.7 é unha enciclopedia interactiva. Por
que? Que carácter teñen? (Informativos, instrutivos...) Razoe a resposta.
Páxina 12 de 42
S7.
Textos 2.6 y 2.8. Actividad en lengua castellana. Lea los textos. Fíjese en su estructura y responda a las cuestiones:
¿Cuál es el tema principal de cada texto?
El texto 2.6 está extraído de una web educativa y el texto 2.8 es un glosario.
¿Por qué la web Wikisaber [http://www.wikisaber.es/Home.aspx?c=1] se puede considerar un portal educativo? ¿Por qué el texto 2.8 se puede considerar un
glosario? ¿Qué carácter tienen ambos? (informativo, instructivo...) Razone la
respuesta.
Páxina 13 de 42
2.9
Nominalización, hiperónimos de significado
abstracto e valores de se (aspectos teóricos)
Ver Glosario: valor reflexivo
Nominalización
A nominalización consiste en tomar un verbo e convertelo en nome. En galego e castelán,
para iso, abonda con antepor o artigo á forma verbal en infinitivo non persoal. Exemplos:
galego: o saber, o estudar, etc.; castelán: el oír, el ver, etc.
Hiperónimos de significado abstracto
Lembre que a hiperonimia é a relación que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis
específico; ao lexema xeral tamén se lle chama hiperónimo e, ao lexema máis específico,
hipónimo. Daquela, cereal é hiperónimo de trigo, avea, cebada, etc.; ou flor é hiperónimo
de rosa, caravel, xacinto, etc.
A hiperonimia de significado abstracto refírese á que se produce en substantivos abstractos, é dicir, aqueles que fan referencia a conceptos ou ideas produto da nosa intelixencia ou emocións e que non se perciben polos sentidos, polo que non son materiais. Exemplos: amor, beleza, felicidade, sentimento... Así, sentimento é hiperónimo de alegría, ledicia, tristura, melancolía, nostalxia...
Ao redactar un texto convén utilizar hiperónimos para evitar a repetición de palabras xa
empregadas anteriormente, como se fai no seguinte exemplo: De repente, un coche sen
teito vermello parou fronte ao banco. Do automóbil saíron dous individuos con carapucha, entanto que outro esperaba no vehículo.
Valores de se
Marca pronominal: neste caso, o se forma parte do verbo -verbo pronominal- e constitúe con el o núcleo do predicado. Exemplos: arrepíntense, atrévense...
Forma reflexiva do pronome persoal átono de terceira persoa de singular e plural.
En galego, o pronome se nunca se combina con pronomes de CD, pois nesta lingua os
verbos non poden ser transitivos e pronominais ao mesmo tempo. Exemplo: el *lávase
as mans (incorrecto) > el lava as mans (correcto); disparouse un tiro no peito (correcto).
Forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa de plural. É dicir, utilízase
cando temos a presenza de dous ou máis suxeitos que realizan e reciben mutuamente a
acción verbal. Exemplo: os rapaces golpéanse con violencia.
Funciona como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa. Exemplo: Véndense laranxas.
Indica, nas oracións impersoais, que o suxeito non está determinado. Exemplo: díxose que todo é mentira.
Páxina 14 de 42
Los valores de se en castellano
Los valores de se en castellano
Marca de verbo pronominal: en este caso, el pronombre se es un morfema al servicio exclusivo de la signi-
ficación del verbo; forma parte del verbo -verbo pronominal- y juntamente con él constituye el núcleo del
predicado. No es conmutable por un sintagma nominal, como en el caso del reflexivo. Ejemplos: se jactan,
se atreven...
Pronombre personal (en sustitución de le/les): Se lo dije ayer (CI en sustitución de LE/LES cuando concu-
rren en un enunciado con las formas la, lo, las, los del CD). En estos casos generalmente es CI: le di un regalo /se lo di; pero con el verbo ‘llamar’ y un atributo/predicativo desempeña la función de CD: llaman lista a
María/ se lo llaman).
Se reflexivo. Se posee valor reflexivo cuando el sujeto y la forma se en función de CD o CI tienen el mismo
referente.
Correcto > Se lava las manos” (Lo lava/le lava las manos/se lava). Admite el refuerzo con la forma pronominal tónica correspondiente precedida de la preposición a y seguido del intensivo mismo: Juan se lava las
manos a sí mismo.
Valor recíproco. Se da cuando dos o más personas realizan una acción que reciben mutuamente: Juan y
María se miraron; tú y yo nos escribimos. El pronombre con valor recíproco puede ser CD (Juan y Pedro se
insultaron) o CI (Las dos hermanas se escriben cartas con frecuencia/ María y Juan se escriben a menudo).
El valor recíproco admite los refuerzos mutuamente, recíprocamente, entre sí...
Marca de pasiva refleja: aparece sujeto explícito, eliminable cuando es consabido.
Incorrecto > *Se cometieron varios atentados./ Correcto > Se clausuraron los juegos. Es posible la conversión en activa o la transformación en pasiva con ser: Clausuraron (o alguien clausuró) los juegos / Los juegos fueron clausurados.
Marca de impersonalidad: cuando el sujeto no está determinado. Ejemplo: Se habla de música en todas
partes.
Observación: la diferencia entre las pasivas reflejas y las impersonales depende del papel que desempeña el
adyacente que acompaña al verbo. En las pasivas el adyacente que aparece es sujeto y el verbo concuerda con
él. Las impersonales no admiten plural, sino sólo el singular correspondiente a la forma él, y puede llevar CD.
Fontes:
[http://www.digalego.org]
[http://www.edu.xunta.es/diccionarios/index.html]
[http://www.edu.xunta.es/contidos/premios/p2003/b/archaron9/GRAMATICA/USOSde
SE.htm]
Freixeiro Mato, Xosé Ramón, Gramática da lingua galega II, Morfosintaxe, Edicións
A NOSA TERRA, Vigo, 2000)
Páxina 15 de 42
2.10 Ler e escribir en Galicia
1. Os estudos sobre a alfabetización
A alfabetización identifícase tradicionalmente coa capacidade de ler e de escribir. Esta é a definición coa que se adoita
traballar nas investigacións históricas, entre outras razóns porque as fontes dispoñibles non permiten matizar máis o nivel
cultural básico do conxunto ou de amplos segmentos de poboación.
No período precensual, a aptitude para escribir infírese da existencia da sinatura en determinados documentos. Os modernos censos de poboación inclúen preguntas específicas sobre esta cuestión, clasificando os habitantes en alfabetizados
e analfabetos, segundo dominen ou non a lectura e a escritura. Nalgúns casos considérase unha categoría intermedia, a
dos que saben ler pero non escribir, caracterizados frecuentemente como semialfabetizados ou semianalfabetos.
Esta clasificación comeza a percibirse como insatisfactoria desde mediados do século XX. A condición de alfabetizado resulta excesivamente heteroxénea, pois serve para designar situacións persoais moi diversas, incluíndo desde os que malamente saben ler e escribir ata os que posúen unha mestría considerable nunha destreza e na outra. De aí que os censos, ademais de rexistraren a cantidade de alfabetizados, procuren precisar, cada vez de forma máis pormenorizada, o nivel de estudos acadado. Polo demais, enténdese que os requisitos tradicionalmente estipulados para considerar unha persoa como alfabetizada son moi rudimentarios. Daquela xorden novos conceptos, como son os de alfabetización “funcional”, “cultural” ou “crítica”. Referirémonos brevemente ao primeiro deles, que é o que alcanzou maior arraigamento.
[...]
Gabriel, Narciso, Ler e escribir en Galicia, Universidade da Coruña, Servizo de publicacións, 2006
Páxina 16 de 42
2.11 Texto en castellano. La conjura de los necios
V
Ignatius había decidido no ir al Prytania. La película que ponían era un drama sueco muy elogiado sobre un hombre que
perdía su alma, e Ignatius no tenía particular interés en verlo. Tendría que hablar con el encargado del local para que le
explicara por qué habían programado aquella bazofia.
Tanteó el manillar de la puerta y se preguntó cuándo volvería su madre a casa. Últimamente salía casi todas las noches.
Pero Ignatius, de momento, tenía otras cosas en la cabeza. Al abrir su escritorio, examinó una colección de artículos que
había escrito en cierta ocasión pensando en el mercado revisteril. Para los diarios de opinión, había “Boecios comentado”
y “En defensa de Rosvita: A quienes dicen que no existió”. Para las revistas del hogar, había escrito “La muerte de Rex” y
“Los niños, la esperanza del mundo”. Para copar el mercado de los suplementos dominicales, había hecho “El reto de la
seguridad acuática”, “El peligro de los automóviles de ocho cilindros”, “Abstinencia, el método más seguro para controlar la
natalidad” y “Nueva Orleans, una ciudad culta y romántica”. Mientras examinaba los viejos manuscritos, se preguntó por
qué no habría enviado ninguno, siendo como eran, todos y cada uno, excelentes en su propio estilo.
Sin embargo, tenía entre manos un proyecto nuevo sumamente comercial. Limpió rápidamente la mesa arrojando al suelo con elegante gesto artículos de revistas y cuadernos Gran Jefe con un barrido de sus manazas. Puso ante sí un cuaderno nuevo y escribió lentamente en su áspera cubierta DIARIO DE UN JOVEN TRABAJADOR, O ADIÓS A LA
HOLGANZA. Cuando terminó, arrancó las bandas de las pilas de nuevo papel rayado y las colocó en el block. Agujereó
con una pluma las hojas de papel con membrete de Levy en las que ya había tomado algunas notas, y las insertó en la
sección primera del block. Y luego enarboló su bolígrafo Levy Pants y empezó a escribir en la primera hoja de flamante
papel: [...]
Kennedy Toole, John, La conjura de los necios, Anagrama, Barcelona, 2008
Actividades propostas (textos 2.9, 2.10 e 2.11)
S8.
Texto 2.10. Lea o texto e responda ás seguintes cuestións:
Con cada un dos seguintes verbos que aparecen na táboa (extraídos do texto)
realice unha oración en que estean nominalizados: traballar, escribir, considerar, percibir.
Poña un exemplo de hiperónimo e os seus correspondentes hipónimos.
Localice no texto os pronomes se que haxa e clasifíqueos.
Escriba unha oración por cada un dos valores que o pronome se ten en galego
(para ver os valores recorra á teoría do texto 2.9).
S9.
Texto 2.11. Actividad en lengua castellana. Lea el texto y realice las siguientes
cuestiones:
Con los siguientes verbos que aparecen en la tabla (extraídos del texto) escriba
una oración en la que aparezcan nominalizados: poner, hablar, preguntar, controlar.
Ponga un ejemplo de hiperónimo de significado abstracto y sus correspondientes hipónimos.
Localice en el texto los pronombres se que haya y clasifíquelos.
Escriba una oración por cada uno de los valores que el pronombre se tiene en
castellano (para ver los valores recurra a la teoría del texto 2.9).
Páxina 17 de 42
2.12 As perífrases verbais (aspectos teóricos)
As perífrases verbais están formadas por un verbo conxugado e outro verbo en forma nominal (infinitivo non persoal, xerundio ou participio). Estes dous verbos poden estar xuntos sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que. Exemplos: creo que
non darei feito o traballo; teño que revisar os meus apuntamentos; deu en chover toda a
mañá; levabamos camiñando un bo treito... As perífrases son complexos verbais que funcionan como un único verbo. En galego hai tres tipos de perífrases verbais:
Temporais: achegan nocións de tempo inminente ou tempo futuro.
Modais: serven para expresar a actitude do falante ante a acción. Indican que o falante
interpreta a acción ben como unha obrigación ou un deber.
Aspectuais: indican o modo en que a acción é vista polo falante, a isto chámaselle aspecto. Aspecto imperfectivo é o que amosa a acción sen ningún tipo de límites, é dicir,
ao falante non lle preocupa indicar se a acción comezou nalgún momento, se vai rematar nalgún outro... o único que lle importa é ver a acción na súa propia duración, vista
desde dentro; pola contra, o aspecto perfectivo marca claramente algún límite no que a
acción mudou: amosa que a acción comezou nun momento, que está a piques de comezar, que sucede nun momento único, que está para acabar, etc.
Perífrases con infinitivo non persoal
Temporais: indican futuridade en xeral ou inminencia:
– Ir + infinitivo. Exemplo: Imos mercar uns zapatos.
– Haber (de) + infinitivo. Exemplo: Has (de) ver o traballo tan bo que fixen.
– Estar a/para + infinitivo. Exemplo: Están a chegar as amigas para irmos ao cine.
– Querer + infinitivo. Exemplo: Mirando o ceo parece que quere chover.
Modais: indican acción obrigatoria ou deber:
– Haber de + infinitivo. Exemplo: Xa habían de estar aquí.
– Haber que + infinitivo. Exemplo: Houbo que botar a porta abaixo.
– Ter que/de + infinitivo. Exemplo: Teremos que madrugar máis.
– Deber + infinitivo. Exemplo: Debes quedar na cama.
Tamén poden indicar acción hipotética:
– Deber de + infinitivo. Exemplo: Debe de ser a hora do xantar.
– Poder + infinitivo. Exemplo: Pode ser verdade o que di.
Aspectuais imperfectivas: indican acción que se está desenvolvendo:
– Andar a + infinitivo. Exemplo: Andan a apañar castañas.
– Estar a + infinitivo. Exemplo: Estou a sacar o carné de conducir.
– Seguir a + infinitivo. Exemplo: A estas horas aínda seguen a xogar á baralla.
– Ser a + infinitivo. Exemplo: Agora que son a xefa todos son a me felicitar.
Páxina 18 de 42
Aspectuais perfectivas: indican o inicio dunha acción (incoativas):
– Comezar a + infinitivo. Exemplo: Comezou a ler cando aínda era moi nova.
– Romper a + infinitivo. Exemplo: Rompeu a rir ao escoitar aquela historia tan boa.
– Dar en + infinitivo. Exemplo: Deu en chover.
– Botar(se) a + infinitivo. Exemplo: Botouse a chorar.
– Pór (se) a + infinitivo. Exemplo: Puxéronse a cantar.
– Soltarse a + infinitivo. Exemplo: Soltouse a falar antes que os demais nenos.
Indican unha acción no final do seu proceso (terminativas):
– Chegar a + infinitivo. Exemplo: Se segues así non chegarás a rematar o curso.
– Vir (a) + infinitivo. Exemplo: A túa actitude desconfiada veume dar a razón.
– Acabar por + infinitivo. Exemplo: Acabarei por deixala ir á excursión.
Indican unha acción como un proceso rematado:
– Acabar de + infinitivo. Exemplo: Acabo de xogar o partido da miña vida.
– Vir de + infinitivo. Exemplo: Vén de rematar o curso de acceso á universidade.
– Deixar(se) de + infinitivo. Exemplo: Deixou de ser un bo estudante.
Indican unha acción que se repite (reiterativas):
– Volver + infinitivo. Exemplo: Gustáralle tanto que volveu ver a mesma película.
Perífrases con xerundio
Aspectuais imperfectivas: indican acción que se está desenvolvendo:
– Ir + xerundio. Exemplo: Vaian recollendo que xa é a hora.
– Andar + xerundio. Exemplo: Eles andaban buscando cogomelos.
– Estar + xerundio. Exemplo: Están estudando moito.
– Levar + xerundio. Exemplo: Elas levan falando unha hora.
– Vir + xerundio. Exemplo: Veño solicitando praza neste colexio desde hai tempo.
Perífrases con participio
Aspectuais perfectivas: indican unha acción como un proceso rematado:
– Dar + participio. Exemplo: Non dei rematado de ordenar o cuarto a tempo.
– Ter + participio. Exemplo: Ter andado moito mundo non che fai que teñas a razón.
– Levar + participio. Exemplo: Agora xa levo feitos seis exercicios.
– Ir + participio. Exemplo: Vai acabado o tempo de xogarmos como nenos.
Indican unha acción que se repite (reiterativas):
– Ter + participio. Exemplo: Moito teño bailado nesta sala.
Páxina 19 de 42
Las perífrasis verbales en castellano
En castellano, las perífrasis verbales se definen de igual modo que en gallego. Por lo tanto, diremos que una
perífrasis verbal consta de dos formas verbales: la primera es un verbo auxiliar y la segunda, una forma no personal (infinitivo, gerundio o participio); entre ambas puede aparecer un elemento de enlace, que suele ser la
conjunción que o las preposiciones de o a. Los tres elementos de la perífrasis constituyen una unidad y equivalen a una sola forma verbal.
En castellano hay dos tipos de perífrasis verbales: las modales y las aspectuales, cuyas definiciones y funciones
son idénticas a las perífrasis verbales en gallego.
Perífrasis con infinitivo
Modales: indican obligación:
– Tener que + infinitivo. Ejemplo: Tienes que llegar antes.
– Deber + infinitivo. Ejemplo: Tienes que concentrarte en tus estudios.
– Haber de + infinitivo. Ejemplo: Has de llegar antes.
– Haber que + infinitivo. Ejemplo: Hay que llegar antes.
Indican probabilidad o suposición:
– Venir a + infinitivo. Ejemplo: Esa casa debe de costar mucho dinero.
– Deber de + infinitivo. Ejemplo: Deben de ser las doce.
Indican posibilidad:
– Poder + infinitivo. Ejemplo: Seguro que puedes aprobar la selectividad
Aspectuales perfectivas: indican egresión:
– Estar a punto de + infinitivo. Ejemplo: La película está a punto de empezar.
– Ir a + infinitivo. Ejemplo: Va a llover a cántaros.
– Estar para + infinitivo. Ejemplo: Está para nevar.
Indican acción en el inicio de un proceso (incoativas):
– Echarse a + infinitivo. Ejemplo: Se echó a llorar.
– Romper a + infinitivo. Ejemplo: Rompió a llorar.
– Ponerse a + infinitivo. Ejemplo: Se puso a llorar.
– Empezar/comenzar a + infinitivo. Ejemplo: Empezó a llorar.
Indican acción en el fin de su proceso (terminativas):
– Dejar de + infinitivo. Ejemplo: Dejé de nadar después del verano.
– Acabar de + infinitivo. Ejemplo: Acabo de dárselo a Pedro.
Perífrasis con gerundio
Aspectuales imperfectivas: indican duración.
– Estar + gerundio. Ejemplo: Estábamos escuchando música.
– Andar + gerundio. Ejemplo: Anda diciendo que Pedro es un hipócrita.
– Seguir/continuar + gerundio. Ejemplo: Ella continúa haciendo los ejercicios.
– Llevar + gerundio. Ejemplo: Lleva escuchando música toda la tarde.
– Ir + gerundio. Ejemplo: Vamos perdiendo por dos puntos.
Perífrasis con participio
Aspectuales perfectivas: indican el resultado de una acción (resultativas):
– Estar + participio. Ejemplo: Está hecho desde hace dos días.
– Llevar + participio. Ejemplo: Lleva hecho desde hace dos días.
Indican una acción que se repite (reiterativas):
– Tener + participio. Ejemplo: Te tengo dicho que debes estudiar todos los días.
– Volver a participio. Ejemplo: Te vuelvo a decir que debes estudiar todos los días.
– Dejar + participio. Ejemplo: Ha dejado dicho que debes estudiar todos los días..
Páxina 20 de 42
Recoñecemento das perífrases nas dúas linguas do ámbito
Podemos recoñecer unha perífrase (en galego e castelán) comprobando se a primeira forma verbal ten significado léxico ou non: se non ten significado léxico, é que estamos diante dunha perífrase; no caso de ter significado léxico, non existirá perífrase.
Actividades propostas (textos 2.10, 2.11 e 2.12)
S10.
Texto 2.10. Busque no texto as perífrases verbais que haxa e clasifíqueas.
S11.
Texto 2.11. Actividad en lengua castellana. Lea el texto. Busque en él las perífrasis verbales que contenga y clasifíquelas.
S12.
Escriba seis oracións que conteñan algún tipo de perífrase verbal (deben ser todas diferentes). Clasifique as perífrases de cada oración.
S13.
Actividad en lengua castellana. Escriba seis oraciones que contengan algún tipo
de perífrasis verbal (todas diferentes). Clasifique las perífrasis de cada oración.
S14.
Texto 2.10. Diga a que clase de palabra pertencen e que función sintáctica desempeñan as palabras destacadas en negra no texto.
S15.
Texto 2.11. Actividad en lengua castellana. Diga a qué clase de palabra pertenecen y qué función sintáctica desempeñan las palabras en negrita en el texto.
Páxina 21 de 42
2.13 Formación da lingua galega. Etapas da súa historia social ata o século XIX (aspectos teóricos)
Esta parte teórica vaina consultar en internet. O enderezo é o seguinte:
[http://www.consellodacultura.org/arquivos/cdsg/loia/]
Logo de estar nela, prema en Unha longa historia; halle aparecer outra pantalla:
Páxina 22 de 42
Nesta pantalla prema na opción “AS ETAPAS DA HISTORIA”, deste xeito chegará á teoría que debe ler e comprender.
As partes que debe ler son as sinaladas na captura de pantalla dentro dun cadrado, é dicir,
ata o século XIX.
Páxina 23 de 42
2.14 As Cantigas de Santa María
Esta é como Santa Maria se queixou en Toledo eno dia de ssa festa
de Agosto, porque os judeus crucifigavan ũa omagen de cera,
a semellança [de seu Fillo].
Poi-la missa foi cantada, | o Arcebispo sayu
da eigreja e a todos | diss´ o que da voz oyu ;
e toda a gent´ assi lle recodyu :
O que a Santa Maria mais * despraz,
é de quen ao seu Fillo pesar faz.
«Esto fez o poblo dos judeus malvaz. »
O que a Santa Maria mais despraz…
E daquest´ un gran miragre | vos quer´ eu ora contar,
que a Reinna do Ceo | quis en Toledo mostrar
eno dia que a Deus foi corõar,
Enton todos mui correndo | começaron logo d´ir
dereit´ aa judaria, | e acharon, sen mentir,
omagen de Jeso-Crist´, a que ferir
na sa festa que no mes d´Agosto jaz.
O que a Santa Maria mais despraz…
yan os judeus e cospir-lle na faz.
O que a Santa Maria mais despraz…
O Arcebispo aquel dia | a gran missa ben cantou;
e quand´ entrou na segreda | e a gente se calou,
oyron voz de dona, que lles falou
E sen aquest´, os judeus | fezeran ũa cruz fazer
En que aquela omagen | querian logo põer.
E por est´ ouveron todos de morrer,
piadosa e doorida assaz.
O que a Santa Maria mais despraz…
e tornou-xe-lles en doo seu solaz.
O que a Santa Maria mais despraz…
E a voz, come chorando, | dizia: «Ay Deus, ai Deus,
com´ é mui grand´ e provada | a perfia dos judeus
que meu Fillo mataron, seendo seus,
e aynda non queren con ele paz. »
O que a Santa Maria mais despraz…
Exemplo dunha Cantiga de Santa María
Páxina 24 de 42
2.15 Cantares Gallegos
...Has de cantar,
que che hei de dar zonchos;
has de cantar,
que che hei de dar moitos.
...Papiñas con leite
tamén che darei;
sopiñas con viño,
torrexas con mel.
Canta, si queres,
na lengua que eu falo.
Dareiche un mantelo.
Dareiche un refaixo.
“Has de cantar
meniña gaiteira;
has de cantar,
que me morro de pena.
Patacas asadas
con sal e vinagre,
que saben a noces.
¡Que ricas que saben!
Co son da gaitiña,
co son da pandeira,
che pido que cantes,
rapaza morena.
Canta, meniña,
na beira da fonte;
canta, dareiche
boliños do pote.
¡Que feira, rapaza,
si cantas faremos...!
Festiña por fóra,
festiña por dentro.
Co son da gaitiña,
co son do tambor,
che pido que cantes,
meniña, por Dios.”
...Canta, meniña,
con brando compás;
dareiche unha proia
da pedra do lar.
Canta, si queres,
rapaza do demo;
canta, si queres;
dareiche un mantelo.
Exemplo dun poema de Cantares Gallegos, de Rosalía de Castro
Actividades propostas (textos 2.13, 2.14 e 2.15)
S16.
Texto 2.14 e 15. Lea os textos e responda ás seguintes cuestións:
Cal é o tema principal de cada texto?
A que etapa de formación da lingua galega pertence cada un dos textos?
S17.
Localice en internet dúas obras literarias (unha representativa da literatura galega e outra da castelá) correspondentes á etapa que abrangue desde o século
XVI ao XVIII. Para iso, pode utilizar os dous recursos que se citan deseguido. Indique o título de cada unha das obras e o autor delas.
[http://bvg.udc.es/index.jsp] Biblioteca Virtual Galega.
[http://www.cervantesvirtual.com] Biblioteca Virtual Cervantes.
Páxina 25 de 42
2.16 Literatura do século XVI ao XVIII
Recoméndanselle agora dúas obras literarias (unha en galego e outra en castelán) representativas da literatura das dúas linguas do ámbito comprendida entre o século XVI e o
XVIII. As obras que debe ler son as seguintes (pode collelas en préstamo nunha biblioteca):
En galego: VVAA, Os séculos escuros e a Ilustración galega, edición de Xosé R. Freixeiro Mato, A Nosa Terra, Vigo, 1996. Lea os seguintes fragmentos do libro: páxinas
25 á 28 (incluídas), páxinas 81 á 96 (a contenda dos labradores de Caldelas) e páxinas
111 á 114 (incluídas).
En castelán: Anónimo, El lazarillo de Tormes, Cátedra, Madrid, 1989.
Páxina 26 de 42
2.17 Transformacións literarias desde o século XVI
ao XVIII (aspectos teóricos)
Neste capítulo imos ver, nas dúas linguas do ámbito, a transformación da literatura en prosa deste período, que abrangue desde o século XVI ao XVIII.
Literatura galega
De novo, debe manexar este libro: VVAA, Os séculos escuros e a Ilustración galega, edición de Xosé R. Freixeiro Mato, A Nosa Terra, Vigo, 1996. Nel, concretamente, das páxinas 97 á 104 (incluídas) temos dous exemplos de narrativa en prosa dos séculos XVI e
XVII. Léaos.
Como pode observar, as mostras de literatura galega escrita desta época son escasas, de
aí que se etiquete como os séculos escuros. Busque na Galipedia a entrada séculos escuros
para ter máis información sobre este período da lingua e literatura galegas.
Literatura castelá
No punto anterior (2.16) leu un exemplo de narrativa en prosa do século XVI. No século
XVIII cultívase con frecuencia outro tipo de prosa: o ensaio. No ensaio os autores tratan
problemas que afectan á sociedade da súa época, problemas relacionados coa economía,
coa mentalidade e co atraso xeral da sociedade española.
Deseguido, lea o fragmento, pertencente á obra Memoria para el arreglo de la policía
de espectáculos (1790), da autoría de Gaspar Melchor de Jovellanos:
Páxina 27 de 42
Fíxese como os temas e os personaxes da literatura en prosa nas dúas linguas do ámbito
que vimos na unidade 10 deste mesmo módulo (punto 2.25) van mudando paulatinamente
ata chegarmos ao século XVIII.
Nesta época, o heroe ou a heroína típicos do período comprendido entre a Idade Media
e o século XV desaparecen practicamente da literatura en prosa e deixan espazo para o tratamento doutros temas. Véxase o texto de Jovellanos.
Páxina 28 de 42
3.
Resumo de contidos
Bloque de comunicación oral (secuencia de contidos e actividades 2.1 a 2.2)
Aprendemos a valorar a importancia da comunicación oral a través de textos propios da
comunicación audiovisual, concretamente unha reportaxe e unha crónica.
Expuxemos oralmente un texto escrito -de xeito planificado, claro e ordenado- sobre un
tema de actualidade.
Comprendemos e valoramos a importancia dos elementos paraverbais e non verbais na
intervención oral planificada.
Bloque de comunicación escrita (secuencia de contidos e actividades 2.3 a 2.8)
Vimos e analizamos textos propios da vida cotiá e das relacións sociais, tales como
mensaxes de chat e correo electrónico.
Vimos e analizamos textos do ámbito académico, atendendo especialmente aos de carácter instrutivo (webs educativas, informacións de dicionarios, glosarios e enciclopedias).
Bloque de coñecemento da lingua (secuencia de contidos e actividades 2.9 a 2.12)
Aprendemos e utilizamos novos mecanismos de referencia interna, tales como a nominalización do verbo e os hiperónimos de significado abstracto.
Vimos, analizamos e usamos os valores do pronome se nas dúas linguas do ámbito.
Aprendemos o que son e para que serven as perífrases verbais e os seus tipos nas dúas
linguas do ámbito.
Analizamos as funcións sintácticas características das clases de palabras.
Bloque de lingua e sociedade (secuencia de contidos e actividades 2.13 a 2.15)
Coñecemos e aprendemos como foi o proceso de formación da lingua galega e das etapas da súa historia social ata o século XIX, utilizando como recurso as TIC.
Bloque de educación literaria (secuencia de contidos e actividades 2.16 a 2.17)
Localizamos en bibliotecas virtuais (na Galega e na Cervantes) fragmentos de obras literarias dos séculos XVI ao XVIII.
Lemos obras das dúas literaturas do ámbito pertencentes ao período comprendido entre
o século XVI e o XVIII.
Lemos unha serie de fragmentos literarios para observar a transformación da narrativa
en prosa desde o século XVI ao XVIII.
Páxina 29 de 42
4.
Exercicios de autoavaliación
1.
2.
3.
En que consiste a nominalización?
En tomar un pronome e convertelo en nome. En galego e castelán, para iso,
abonda con antepor o artigo á forma do pronome.
En tomar un adverbio e convertelo en nome. En galego e castelán, para iso,
abonda con antepor o artigo á forma do adverbio.
En tomar un verbo e convertelo en nome. En galego e castelán, para iso, abonda con antepor o artigo á forma verbal en infinitivo non persoal.
En tomar un verbo e convertelo en nome. En galego e castelán, para iso, abonda con pospor o artigo á forma verbal en infinitivo non persoal.
Que é a hiperonimia?
Relación directa, a que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis específico; ao lexema xeral tamén se lle chama hiperónimo e ao específico, hipónimo.
Relación inversa, a que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis específico; ao lexema xeral tamén se lle chama hiperónimo e ao específico, hipónimo.
Relación inversa, a que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis específico; ao lexema xeral tamén se lle chama hipónimo e ao específico, hiperónimo.
Relación directa, a que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis específico; ao lexema xeral tamén se lle chama hipónimo e ao específico, hiperónimo.
Que valores ten o pronome se en galego?
Forma reflexiva do pronome persoal átono de terceira persoa de singular e plural, forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa de plural, funciona
como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa e indica, nas oracións
impersoais, que o suxeito non está determinado.
Marca pronominal, forma reflexiva do pronome persoal átono de terceira persoa de singular e plural, forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa
de plural, funciona como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa e
indica, nas oracións impersoais, que o suxeito non está determinado.
Marca pronominal, forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa de
plural, funciona como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa e indica, nas oracións impersoais, que o suxeito non está determinado.
Marca pronominal, forma reflexiva do pronome persoal átono de terceira persoa de singular e plural, forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa
de plural e funciona como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa.
Páxina 30 de 42
4.
5.
6.
Que valores ten o pronome se en castelán?
Marca de verbo pronominal, pronome persoal, se reflexivo, valor recíproco,
marca de pasiva reflexa e marca de impersonalidade.
Marca de verbo pronominal, se reflexivo, valor recíproco, marca de pasiva reflexa e marca de impersonalidade.
Marca de verbo pronominal, pronome persoal, se reflexivo, marca de pasiva reflexa e marca de impersonalidade.
Marca de verbo pronominal, pronome persoal, se reflexivo, valor recíproco e
marca de pasiva reflexa.
Como están formadas as perífrases verbais?
Están formadas por un verbo conxugado e outro verbo en forma nominal (infinitivo non persoal, xerundio, participio). Estes dous verbos poden estar xuntos
sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que.
Están formadas por un verbo sen conxugar e outro verbo en forma nominal (infinitivo non persoal, xerundio, participio). Estes dous verbos poden estar xuntos sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que.
Están formadas por un verbo conxugado e outro verbo en forma non nominal
(infinitivo non persoal, xerundio, participio). Estes dous verbos poden estar
xuntos sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que.
Están formadas por un verbo conxugado e outro verbo en forma nominal (infinitivo conxugado, xerundio, participio). Estes dous verbos poden estar xuntos
sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que.
Que tipos de perífrases hai en galego?
7.
Modais e aspectuais.
Modais, temporais e aspectuais.
Temporais e aspectuais.
Modais, temporais, aspectuais e despectivas.
Que tipos de perífrases hai en castelán?
Modais, temporais e aspectuais.
Modais e aspectuais.
Modais.
Modais, aspectuais e imperfectas.
Páxina 31 de 42
8.
Cando arrinca o cultivo instrumental do galego?
9.
A mediados do século XV.
Nos inicios do século VII.
A mediados do século XVIII.
A finais do século XX.
Cando se volveu o galego unha lingua completamente ágrafa?
Na metade do século XVI.
A principios do século XIX.
A finais do século XV.
Iso nunca sucedeu na historia da formación do galego.
10. Cando deixa paso o latín ao castelán como lingua do saber e da cultura?
A finais do século XII.
A principios do século XV.
A principios do século XX.
Contra a metade do século XIX.
11. En que época xorde o Rexurdimento da lingua e da literatura galegas?
Entre 1780 e 1790.
Entre 1980 e 1990.
Entre 1880 e 1890.
Entre 1680 e 1690.
12. Que autores destacan no Rexurdimento da lingua e literatura galegas:
Principalmente Rosalía de Castro, Otero Pedrayo e Eduardo Pondal.
Principalmente Rosalía de Castro, Manuel Curros Enríquez e Eduardo Pondal.
Principalmente Rosalía de Castro, Manuel Curros Enríquez e María Mariño.
Principalmente Manuel Curros Enríquez e Eduardo Pondal.
Páxina 32 de 42
5.
Solucionarios
5.1
Solucións das actividades propostas
S1.
Texto 2.1.
Tema principal do texto.
A vida da cantante Rosa Cedrón.
Por que se etiqueta como unha reportaxe?
Porque se explica con palabras, con imaxes e desde unha perspectiva actual, acontecementos de interese público.
S2.
Texto 2.2.
Tema principal del texto
El partido de baloncesto entre el Bruesa y el Rosalía.
¿Por qué se etiqueta como una crónica?
Es una crónica porque estamos ante una información interpretada sobre hechos actuales. La crónica periodística tiene casi las mismas características que el reportaje; su diferencia con éste radica en que, en el caso de la
crónica, el periodista o el autor hace énfasis especialmente en su versión particular y subjetiva de los hechos
que narra (el enfrentamiento entre los dos equipos); por ello la crónica está muy ligada con la literatura, no sólo
por su extensión sino por la manera como está escrita.
S3.
Cumprirá seguir as indicacións da actividade para a súa resolución.
S4.
Texto 2.3.
Tema principal do texto
A entrevista a Fran Alonso.
Páxina 33 de 42
Características do chat.
É unha comunicación escrita realizada de maneira instantánea a través de internet entre dúas ou máis perso-
as, desde e ata calquera parte do mundo.
Toda a comunicación que se establece nun chat entre as persoas que forman parte del queda rexistrada en
pantalla, é dicir, podemos ir vendo en tempo real as preguntas e ideas de todas as persoas que están a intervir. Todo iso queda rexistrado na páxina onde chateamos para facilitar a súa posterior consulta, no caso de
que sexa necesaria por calquera motivo.
É habitual que os usuarios do chat utilicen pseudónimos chamados nick. É dicir, na pantalla non teñen por
que aparecer os seus nomes reais, agás o do entrevistado.
S5.
Texto 2.4.
Tema principal del texto.
La recepción de un correo electrónico publicitario donde aparecen las últimas novedades de una librería en línea dedicada a la venta de libros de fotografías.
Características del correo electrónico.
Al ser un correo electrónico que contiene publicidad o, en este caso, publicita algún tipo de producto (las novedades de una librería), es muy importante la presentación gráfica del mismo para llamar la atención del posible
lector/comprador. De ahí que en este correo no sólo es importante lo que se dice, sino cómo se dice, para incitar al lector a que compre alguno de los productos que se ofertan.
S6.
Textos 2.5 e 2.7.
Cal é o tema principal de cada texto?
Texto 2.5. A definición da palabra “penuxe”.
Texto 2.7. Unha serie de informacións sobre a palabra “polbo”.
O texto 2.5 é un dicionario e o 2.7 unha enciclopedia interactiva. Por que?
Texto 2.5. É un dicionario porque se nos ofrece información sobre as palabras que compoñen o léxico dun
idioma, concretamente, dísenos o significado de moitas delas. O texto é informativo, xa que nos ofrece datos
sobre unha cuestión concreta, neste caso, o significado da palabra “penuxe”.
Texto 2.7. É unha enciclopedia porque ademais de ofrecernos información léxica sobre as palabras e o seu significado tamén se nos ofrece información sociocultural sobre o concepto ao que se refire a palabra, neste caso, o
polbo (cefalópodo). Ademais, estas informacións acompáñanse de ilustracións, cousa que non sucede nos dicionarios. O texto é informativo, xa que nos ofrece datos sobre unha cuestión concreta, neste caso, o significado e
contexto sociocultural da palabra polbo e do cefalópodo ao que se refire.
S7.
Textos 2.6 y 2.8.
Tema principal de cada texto.
Texto 2.6. La Astronomía.
Texto 2.8. Informarnos sobre la existencia de unos diccionarios en línea disponibles para su consulta.
Páxina 34 de 42
¿Por qué Wikisaber es un portal educativo y el texto 2.8 es un glosario?
Texto 2.6. Es un portal educativo porque en él se explican conceptos y cuestiones que forman parte del
aprendizaje de una persona en su etapa académica. El texto es de carácter informativo-didáctico pero también instructivo. Informativo-didáctico porque nos ofrece explicaciones relacionadas con la astronomía; e instructivo porque nos da una serie de indicaciones para comprobar por nosotros mismos los hechos que se nos
explican (por ejemplo: coger un telescopio, descargar y utilizar Google Sky y Celestia, etc.).
Texto 2.8. Es un glosario porque en él aparecen ordenados una serie de recursos, en este caso, diccionarios,
de los que no se nos ofrece ninguna información adicional, sino que sólo aparecen enumerados. Es decir, lo
que se pretende es que nosotros sepamos de la existencia de esos recursos. El texto es de carácter informativo porque nos presenta una serie de recursos (diccionarios) que podemos consultar en línea. Es decir, nos
informa sobre su existencia.
S8.
Texto 2.10.
Unha oración con cada verbo nominalizado.
Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución. Por exemplo: “Dicía que o traballar moito
non é nada san”.
Exemplo de hiperónimo e os seus correspondentes hipónimos.
Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución. Por exemplo: moble é hiperónimo de cadeira, mesa, armario, chineiro...
Pronomes se do texto clasificados.
...coa que se adoita...: marca de impersonalidade.
...a aptitude para escribir infírese da existencia...: marca pronominal.
...considérase unha categoría intermedia...: marca de impersoalidade.
...esta clasificación comeza a percibirse...: marca pronominal.
...Enténdese que os requisitos...: marca de impersoalidade.
Oración con cada valor de se ten en galego.
Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución. Por exemplo:
Pronominal: “Atrevéronse a saír de casa”.
Reflexivo: “Mercouse unha saia nova”.
Recíproco. “Os homes saudáronse dende lonxe”.
Pasivo: “Aquí constrúense miles de novas vivendas”.
Impersoal: “Comentouse o accidente de Lita”.
S9.
Texto 2.11.
Una oración con cada verbo nominalizado.
Se deberán seguir las indicaciones del ejercicio para su resolución. Por ejemplo: “Le imponía mucho el hablar
en público”.
Páxina 35 de 42
Ejemplo de hiperónimo de significado abstracto y sus hipónimos.
Se deberán seguir las indicaciones del ejercicio para su resolución. Por ejemplo, actitud es hiperónimo de sinceridad, hipocresía, etc.
Pronombres se en el texto clasificados.
...Tanteó el manillar de la puerta y se preguntó cuándo...: valor reflexivo.
... se preguntó por qué no habría enviado ninguno...: valor reflexivo.
Una oración por cada valores de se en castellano.
El alumno o alumna debe seguir las indicaciones del ejercicio para su resolución. Por ejemplo:
Reflexivo: “Se peinaba continuamente”.
Recíproco: “Se golpearon brutalmente”,
Pronominal: “Se marchó sin decir nada”, etc.
S10.
Texto 2.10.
Comeza a percibirse: incoativa, acción no inicio do proceso (aspectual perfectiva).
S11.
Texto 2.11.
Tendría que hablar: modal, indica obligación.
S12.
Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución.
S13.
Se deberán seguir las indicaciones del ejercicio para su resolución.
S14.
Texto 2.10.
Alfabetización: substantivo; suxeito.
Identifícase: verbo; núcleo da oración.
Preguntas: substantivo; CD.
Específicas: adxectivo; adxacente do substantivo ao que acompaña (preguntas).
Desde: preposición; introduce funcións sintácticas desenvolvidas por outras clases de palabras, xa que a pre-
posición é sintacticamente baleira.
Excesivamente: adverbio; modifica o adxectivo que acompaña (heteroxénea).
Heteroxénea: adxectivo; CD.
Brevemente: adverbio; CC.
Páxina 36 de 42
S15.
Texto 2.11.
Ignatius: sustantivo (nombre propio); sujeto.
Prytania: sustantivo; CC.
Tanteó: verbo; núcleo de la oración.
El: artículo; determina al sustantivo que acompaña (manillar).
Manillar: sustantivo; CD.
Nuevo: adjetivo; adyacente del sustantivo que acompaña (proyecto).
Limpió: verbo; núcleo de la oración.
Lentamente: adverbio; CC.
S16.
Textos 2.14 e 15.
Tema principal de cada texto.
Texto 2.14. A narración dun milagre atribuído á Virxe María.
Texto 2.15. Os desexos da voz poética para que unha meniña fale (cante) na lingua que esa mesma voz o
fai, é dicir, en galego. Para iso, a voz poética está disposta a facer calquera cousa.
Etapa de formación da lingua galega de cada texto.
Texto 2.14. Das orixes ao Renacemento (século VI a 1475).
Texto 2.15. Finais do século XIX. O espertar das minorías. De idioma popular a lingua nacional.
S17.
Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución.
Páxina 37 de 42
5.2
Solucións dos exercicios de autoavaliación
1.
En tomar un verbo e convertelo en nome. En galego e castelán, para iso, abonda con antepor o artigo á forma verbal en infinitivo non persoal.
2.
Relación directa, a que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis específico; ao lexema xeral tamén se lle chama hipónimo, e ao específico, hiperónimo.
3.
Marca pronominal, forma reflexiva do pronome persoal átono de terceira persoa de singular e plural, forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa
de plural, funciona como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa e
indica, nas oracións impersoais, que o suxeito non está determinado.
4.
Marca de verbo pronominal, pronome persoal, se reflexivo, valor recíproco,
marca de pasiva reflexa e marca de impersonalidade.
Páxina 38 de 42
5.
Están formadas por un verbo conxugado e outro verbo en forma nominal (infinitivo non persoal, xerundio, participio). Estes dous verbos poden estar xuntos
sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que.
6.
Modais, temporais e aspectuais.
7.
Modais e aspectuais.
8.
A mediados do século XVIII.
9.
Na metade do século XVI.
Páxina 39 de 42
10.
Contra a metade do século XIX.
11. :
Entre 1880 e 1890.
12.
Principalmente Rosalía de Castro, Manuel Curros Enríquez e Eduardo Pondal.
Páxina 40 de 42
6.
Glosario
V
Valor reflexivo
Na gramática, falamos de valor reflexivo cando o suxeito e o obxecto (nunha oración) se
refiren á mesma persoa ou á mesma cousa. Exemplos: Suicidarse é un verbo reflexivo; Se
é un pronome reflexivo.
Páxina 41 de 42
7.
Bibliografía e recursos
Bibliografía
Afonso X o Sabio, Cantigas de Santa María, facsímile do Códice de Toledo, Consello
da Cultura Galega, Santiago de Compostela, 2003 (edición limitada).
Alarcos Llorach, Emilio, Gramática de la lengua española, Espasa, Madrid, 1999.
Anónimo, El lazarillo de Tormes, Cátedra, Madrid, 1989.
De Castro, Rosalía, Cantares Gallegos, Vigo, Galaxia, 2000.
De Gabriel, Narciso, Ler e escribir en Galicia, Universidade da Coruña, Servizo de publicacións, 2006.
Fidalgo Elvira, As cantigas de Santa María, Xerais, Vigo, 2002.
Freixeiro Mato, Xosé Ramón, Gramática da lingua galega II, Morfosintaxe, Edicións
A Nosa Terra, Vigo, 2000.
Gutiérrez Izquierdo, Ramón, Lecturas de nós, Xerais, Vigo, 2000.
ILG e RAG, Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, ILG e RAG, Vigo,
2003.
ILG e RAG, Vocabulario ortográfico da lingua galega, ILG e RAG, 2004.
Kennedy Toole, John, La conjura de los necios, Anagrama, Barcelona, 2008.
RAG, Dicionario da Real Academia Galega, Xerais e Galaxia, Vigo, 2000.
RAE, Diccionario de la lengua española (2 tomos), Espasa Calpe, Madrid, 2008.
VVAA, Literatura Española 2 (bachillerato), Anaya, Madrid, 1995.
VVAA, Os séculos escuros e a Ilustración galega, edición de Xosé R. Freixeiro Mato,
A Nosa Terra, Vigo, 1996.
Ligazóns de internet
[http://www.consellodacultura.org/arquivos/cdsg/loia/]
[http://www.digalego.org/]
[http://www.edugaliza.org/dsc/Etnonet2/index.htm]
[http://www.edu.xunta.es/diccionarios/index.html]
[http://www.edu.xunta.es/contidos/premios/p2003/b/archaron9/GRAMATICA/USOSdeSE]
[http://www.galipedia.org]
[http://www.glosario.net/]
[http://vello.vieiros.com/chat/chat.php?txt=chat_franalonso]
[http://www.wikisaber.es/comunidadwiki/blogs/blogpost.aspx?id=2818&blogid=444&c=1]
[http://es.wikipedia.org]
[http://es.youtube.com]
Páxina 42 de 42