latina - Culturaclasica.com

Anuncio
PALAESTRA
LATINA
ANN.
XXX
M.
A.
( Fa s e .
JUNIO
II) -
N.
MCMLX
170
PALAESTRA LATINA
Trimestres lit te r a r u m la tin a ru n t c o m m en tarii BARUNÜNH edendi
C o n s t a t i n H i s p a n i a et A m e r i c a H i s p a n i c a : 6 0 pes e t i s ; i n Ga l l i a : 8
f r a n c i s ; i n I t al i a: 1. 000
l ibel l i s; i n G e r m a n i a : 6 ' 5 ma r c i s ; i n A n g l l a : 12*5 sol i di s; i n r e l i q u i s c i v i t a t i b u s , 2 d o l i a r i b u s .
PA L A E ST R A A D U L E S C E N T IU M : C o n sta t in H isp a n ia e t A m erica H isp an ic a : 20 p e se tis; in G allia: 2 '5 fran cis;
in Ita lia : 300 lib e llis; In G erm an ia: 2 m arcis; in re liq u is c iv ita tib u s : 0 ’50 d o la ris.
P retiu m m itta tu r oportet ad ADMINISTRATOREM: Lauria, 5, Apartado 1 0 4 2 - BARCELONA (10)
vel ad PROCURATORES sing u la ru m nationum
Scripta ad M oderatorem: Conde, 2 - BARBASTR 0 (Huesca)
INDEX
ANN.
XXX
M. J U N I O
(Fase.
II) N .
170
A. M C M L X
Quod praeceptum ei sit observandumt qui vult scri­
bere l a t i n e ..................................................................................................................
65
Aeneas in Orcum d e s c e n d it .........................................................
75
P o r t u s ............................................................................
80
De Galeno P e r g a m e n o ............................................................................
86
C. EICHENSEER,
N. MANGEOT,
M. PAOLILLO - F. ALOISE,
AE. ORTH,
G. B. BEACH,
Plura de latina lingua inter doctos communi.
J. M.° MIR,
Nova et Vetera: Ludus litterarius - Schola
]. SIDERA,
Per Orbem
.
.
.
.
.
.
94
97
........................................................................................................... 103
BIBLIOGRAPHIA, Sidera, Ijseuuijn, García, Mol ina, Aramendía, G o n z á l e z ,
Phi loponus , Marqués, M i r .................................................................................................1 0 7
PALAESTRA ADULESCENTIUM
De capillorum cura apud R o m a n o s .....................................................................117
B. RODRIGUEZ, Novissi mum vulpis f a c i n u s ..................................................118
J. PALOU, De
mirabili e ve nt u Domini Qu i x o t i , I. RICART, D e
J ove Stat ore, P. CAPDEVILA, D e s e c u n d o bello Puni co
F. GARCIA, Lupus e l ovis, P. PEREZ, Eridericus II .
.
.
C. M arcius C o r i o l a n u s .....................................................................................
.
120
.
121
122
D e alumnorum c o m m e r c i o episfulari.................................................................... 12 4
N. MANGEOT, Periculosa cum bestia p u g n a ................................................. 1 26
E. MIEIRA, Verborum a e n i g ma, G. GARCIA, Ne me interfeceritis
A.
AVENARIUS, Amor lucri ingenium
126
acuit, Ad saltum equi,
S o l u t i o n e s .............................................................................................................................127
R ec ub at e
molliter!;
TORNER, FONTS,
ARMENDARIZ, ORTIZ,
L I O R C A ..............................................................................................................................128
PALAESTRA LATI NA
L I T T E R A R U M
A
ANN. XXX
(fasc.
II) -
L A T I N A R U M
S O CI I S
C L A R E T I
C O M M E N T A R I I
ANI S
N . 1 70
M.
EDITI
A. M C M L X
J u n io
Q uod praeceptum ei sit obser­
vandum, qui vult scribere latine
Bartholdus Georgius N i e b u h r , vir litteratissimus re ru m q ue antiq uarum
p e r i t i s s i m u s , di e v i c e s i m o s e p t i m o m e n s i s A u g u s t i a n n o m i l l e s i m o s e p t i n ­
g e n t e s i m o s e p t u a g e s i m o s e x t o C o d a n i a e (s ive H a f n i a e !) n a t u s , m o r t u u s est
di e s e c u n d o m e n s i s J a n u a r i i a n n o m i l l e s i m o o c t i n g e n t e s i m o t r i c e s i m o p r i m o
i n u r b e B o n n a 2. Q u i i n d e ab a n n o m i l l e s i m o s e p t i n g e n t e s i m o n o n a g e s i m o
q u a r t o C h i l o n i i 3 p e r d u o s a n n o s l i t t e r a r u m s t u d i i s se d ed it , q u a e illinc
*
CChL
— Corpus
Christianorum,
series
Latina,
Turnholti
(Turnhout)
in
Be l g i o
1954 sqq.
CIL =
C o r p u s I n s c r i p t i o n u m L a t i n a r u m , c o n s i l i o et
auctoritate Academiae litterarum
r e g i a e B o r u s s i c a e e d i t u m , B e r o l i n i ( Berlin) 1 8 6 3 s q q
CSEL =
C o r p u s S c r i p t o r u m E c c l e s i a s t i c o r u m L a t i n o r u m , V i n d ó b o n a e (W ien ) 1866 sqq.
ThILL =
T h e s a u r u s L ing ua e Latinae, ed itu s / u ss u et a u ct or ita te consilii ab aca dem iis
s o c i e t a t i b u s q u e d i v e r s a r u m n a t i o n u m e l e c t i , L i p s i a e ( Leipzig) M C M s q q .
1.
S
B a c c i,
leumer
,
Lexicon 3, R o m a e 19 5 5, p. 177: Copenaghen: C o d a n i a , H a p h n i a , H a u n i a , H a f n i a .
A l b e r t , Kirchenlateinisches W örterbuch 2, L i m b u r g / L a h n 1926, p. 376: H a v n l a ,
— a e f.: K openha gen.
2. B onn. Q u o d o p p i d u m n u n c e s t c a p u t rei p u b l i c a e G e r m a n i c a e f o e d e r a l l s . Cf.
n. 167: 2 9 ( 1 9 5 9 ) 162: G e r m a n i a e f o e d e r a l i s . C.
T h L L v i,
1 99 4 , 50*52: f o e d e r a l i s
G
Pal. La
loss.
v
.
t
.
23,
2 5 ( = 6 9 , 6): f o e d e r a < l e s > d i c u n t u r s a c e r d o t e s p e r q u o s f o e d e r a f i u n t i n t e r d u a s g e n t e s , q u a e
p o s t b e l l u m a d p a c e m r e d e a n t (vel v e n i u n t ) deducta ex
9 9 5 , 80: f o e d e r a t u s , — a, — u m . Cf.
f o e d e r a t o r u m c a n c e l l a r i u s . Cf.
V
ThLL:
it
. Lat.
S
erv.
A e n . 1, 62 . Cf . ibid.
n. 9. Janvier 196 0 ,
Index librorum
p.
p.
594, 69 -
84 : A d e n a u e r , G e r m a n o r u m
scriptorum inscriptionum, Su p p lem en ­
t u m , L i p s i a e 1 9 5 8 , p. 2 involucri: M i n i s t e r i u m r e r u m i n t e r n a r u m f o e d e r i s G e r m a n i c i
B u n d es­
m in isterium des I n n e r n ) .
3.
Kiel. Q u o d o p p i d u m p r o p e a fine G e r m a n i a e a d s e p t e n t r i o n e s s p e c t a n t i s s i t u m est .
66
Caelestis Eichenseer, 0 . S. B.
d i g r e s s u s p r i m u m H a f n i a e p os tea in A n g l i a et Scotia p e r s e c u t u s est. A n n o
a u t e m mi ll es imo o c t i n g e n t e s i m o in Da nia ad rem p u bl i cam accessit, sex
a n n i s po s t in Borussi a 4, ubi r a t i on e m p u b l i c o r u m f r u c t u u m s u m p t u u m q u e 5
a l i q u a t e n u s c o n t u r b a t a m m i r u m q u a n t u m c o m p o s u i t . H i s a n n i s eam e p i s t u ­
lam ad a d u l e s c e n t e m q u e n d a m in li tt eras a n t i q u a s i n c u b i t u r u m d at am
s c r i p s i s s e v i d e t u r , q u a e d e m u m a n n o mi ll es imo o c t i n g e n t e s i m o u n d e q u a ­
d r a g e s i m o , p o s t ej us scilicet m o r t e m , in p u b l i c u m p r o po s i t a est. A n n o a u t e m
m il le si mo o c t i n g e n t e s i m o d ec i m o d is co rd ii s variis c o m m o t u s a negot ii s p u ­
blicis d es t it it . Sed c u m es se t acad ëmi ae l i t te r ar um Bo rus si cae sodalis, in
a c a de mi a 6 n ov a B e r ol i ne ns i scho las de h i s to ri a R o m a n o r u m h a b e r e p ro s pe r o
c u m e v e n t u coepit . D e i n d e ab a n n o mi ll es i mo o c t i n g e n t e s i m o d e c im o s ext o
u s q u e ad a n n u m m i l l e s i m u m o c t i n g e n t e s i m u m v i c e s i m u m t e r t i u m Romae
m u n e r e legati B o ru s s i c i f u n c t u s B o n n a m in G e r m a n i a m rev er ti t , ubi, q u o
magi s in v i t a m p r i v a t a m c o n c e d e b a t , eo felicius in litt eras a n t i q u a s i n q u i r e b a t
m a g i s t r i m u n e r e q u a d a m t e n u s u s q u e ad vitae finem p e r f u n c t u s 7.
E j us consi li a e t i a m n u m n e u t i q u a m obsoleta, q u i b u s i llum a d u l e s c e n t e m ,
q u i in a n i m u m i n d u x i t li tt er is a n t i q u i s c o g n o s c e n d i s s tu d er e , d i se rt i ss i me
p r o s e c u t u s est, in c e le b e r r i m i s h u j u s g en e r i s n u m e r a n t u r , q u i p p e q u ae non
s o l u m c u i q u e , q u i s t u d i a a n t i q u i t a t i s t ractat, nec es sari o s i n t o b s e r v a n d a , sed
et i am cui li bet , q u i l at ine c o m m e n t a r i cogitat, u t i q u e r es pic ie nda. E m i n e t
a u t e m i n t e r c e t e ra s h u j u s e p i s t u l a e p a r t e s i llud p r a e c e p t u m q u o q u i s q u e
m o n e t u r , ne s e r m o n e s l at ino s v a r i a r u m a e t a t u m ar b it ra t u s u o i n s o l e n t e r i n t e r
se per mi s ce a t, s ed a f fe c t a t u r u s co lore m q u e n d a m c e r t u m e x e m p l u m s c r i p t o ­
ris p r a e s t a n t i o r i s s e q u a t u r . A c c e d u n t aliae res d i li g e n t e r s p e c t a n d a e , u t ratio
s e n t e n t i a r u m c o m p r e h e n s i o n e m d il uci de c o m p o n e n d i a t q u e n e c e s s i t a s s e n ­
t e n t i a s e v i d e n t e r i n t e r se c o n e c t e n d i . T a m e n m i r u m est, q u o d ipse P. Na r4.
Preussen, Prusia, Prussia, la Prusse.
5
C f c o m m e n t a r i o s , q u i i n s c r i b u n t u r C icero, R o m a e ed it es : 1 ( D 5 8 ) ,
involucri, cf. p a g ,
10: p u b l i c i
fructus
sumptusque
administer
fase.
1, p a g . 2
*= Finanzminister, Ministro de
Hac ienda, M in is tr o de Finanzas.
6.
Universität, universidad, università, université; cf.
Ba c c i,
op. mem., p. 6 8 0 sq.; v o c a b u l o
• a c a d e m i a e » u t i t u r J o h a n e n 9 R u b e n b a u e r . Cf. T h u . i 245, 72- 246, 22 A c a d e m i a , - a e
Ci c. Orat. 11 f a t e o r me... n o n ex r h e t o r u m officinis, sed ex A c a d e m i a e s p a t i i s e x s t i t i s s e
Dial., 32;
Q
n a e i » . Cf.
A
u in t
as
.
Inst. 12, 2, 23). I n 9cr fpt í s e c c l e s i a s t i c i s n o n
raro u s u r p a t u r no m en
C
ic e r o
i
ac
.
i n s c r i b u n t u r : fase. 2
( a n n i l 958) , pag. 2 involucri: i n m a x i m o A t h e n a e o R o m a n o , M e d i o l a n e n s i , P a t a v i n o ,
l
(T
«Athe­
51 ( 1 9 5 9 ) 401: Po n t i f i c i u m A t h e n a e u m L a t e r a n e n s e u n i v e r s i t a t i s t i t u l o et h o ­
n o r e d e c o r a t u r ; cf. ibid. p. 7 4 7 9 e t 843. Cf. c o m m e n t a r i o s , q u i
T Iu
f. Cf.
1031, 18-31
A
ur
(institu it H a d r ia n u s ).
.
eqs. Cf.
V i e r . Caes. 14, 3: l u d u m i n g e n u a r u m a r t i u m , q u o d A t h e n a e u m v o c a n t
Lam pr.
A le x. Se v. 35, 2: ad A t h e n a e u m
l a t i n o r u m r h e t o r u m vel p o e t a r u m c a u s a f r e q u e n t e r p r o c e s s i t .
a u d i e n d o r u m et g r a e c o r u m e*
H
ier,
in Gal. 3 praef.: o m i 9 s a q u e
a p o s t o l i c o r u m s i m p l i c i t a t e e t p u r i t a t e v e r b o r u m q u a s i ad A t h e n a e u m et ad a u d i t o r i a c o n v e ­
n i t u r , u t p l a u s u s c i r c u m s t a n t i u m s u s c i t e n t u r epist. 66, 9: q u a n d o o m n e A t h e n a e u m s c h o l a s
t icorum vocibus c on son ab at.
7.
S
id o n
,
epist. 9, 14, 2: A t h e n a e i 9u bs e l l l a .
Cf. o p u s , q u o d i n s c r i b i t u r : Der Grosse Brockhaus, vol . X I I I , L i p s i a e 1932, p. 3 63 sq.
Quod praeceptum ei sit.
67
c i ss ns Li ebe rt in hac e p i s t u l a e p ar te l at i ne r e d d e n d a id o m i s e r i t , q u o d
N i e b u h r o m n i b u s m a g n o p e r e i n cu l c a v i t . Q u o d u t r u m c o n s u l t o fecerit n ec n e ,
n o n s at i s c o n s t a t . U t a u t e m r a t i o n e s va r ia e v e r b o r u m in l a t i n u m v e r t e n d o ­
r u m i n t e r se c o n f er ri p o s s i n t , ea q u o q u e a f f e r u n t u r , q u a e J o h a n n e s R u b e n b a u e r , m a g i s t e r l i n g u a e l at i n a e c e l e b e r r i m u s i d e m q u e s c r i p t o r T h e s a u r i , q u i
d i c i t u r , l i n g u a e l at i na e 8 c l a r i s s i m u s , in l a t i n u m c o n v e r t i t . I de m p er d u o d e ­
q u a d r a g i n t a fere a n n o s , q u o d s ci am, id est p er s e p t u a g i n t a q u i n q u e s em es t ri a ,
in a c ad e m i a M o n a c e n s i e x e r c i t a t i o n e s 9 l a ti n e s c r i b e n d i h a b u i t , q u a s d ie v i ­
c e s i m o q u i n t o m e n s i s Julii a n n o m i l le si m o n o n g e n t e s i m o q u i n q u a g e s i m o s e xt o
p l u s s e p t u a g i n t a a n n o s n a t u s finivit ho ra t ert ia p o s t m e r i d i a n a ( s e c u n d u m
r e c e n t i o r e m m o d u m h o r a s c o m p u t a n d i ) p o l l i c i t u s se e ti am in p o s t e r u m , si
c o n d i c i o n e s o c c a s i o n e s q u e ita f e rr en t , s c h ol a s q u a s d a m h a b i t u r u m , et t e s t a t u s
s o ci e t a te se q u a d a m c u m d i s c i p u l i s s u i s d e v i n c t u m p e r m a n s u r u m l i b e n tissim o q u e a n i m o c u i l i b e t s u c c u r s u r u m , q u o t i e s d iffi cul tat es m a g n a e s u p e r a n d a e
e s s e n t . Q u i e t i a m n u m id s t u d e t , u t c o n t e n t i s v i r i b u s v o l u m e n o c t a v u m
T h e s a u r i i i n g u a e l at inae conficiat, q u o ea v oc a bu la c o n t i n e r i n o s c u n t u r , q u a e
ab m littera i n c o h a n t 10. Faxi t D e us , u t res p r o s p e r e pro c ed at .
T o t a m a u t e m N i e b u h r i e p i s t u l a m , ut illuc r e d e a m u s , u n d e d i s c e s s i m u s ,
P. N a r c i s s u s L i e be r t o r d i n i s s a n c t i B en e di c t i in l a t i n u m , q u a p ol l ui t s e r m o n i s
e leg an ti a, t r a n s t u l i t . H i c c o m p l u r i b u s c o m m e n t a r i i s , e p i s t u l i s , o p u s c u l i s
l at i n e r e dd i t i s , q u a m v i s m a g n a e x p a r t e e s s e n t a r g u m e n t i difficillimi, t a n t a m
a d e p t u s es t g l o r i a m , u t e t i a m n u m in s c h o l i s h u j u s g e n e r i s m e r i t o c e l e b r e t u r
c o m m e n d e t u r q u e c u n c t i s l a t i n e s c r i p t u r i e n t i b u s 11 m a x i m o c u m f r u c t u c u m
m e d i t a n d u s t u m i m i t a n d u s , c u m n o n s o l u m s cr ip t a, q u i b u s de a n t i q u i t a t e
a g i t u r in e j u s q u e c o n d i c i o n e s v ar i a s i n q u i r i t u r , in l at i ru im c o n v e r t e r i t , sed
e t i a m c o m m e n t a t i o n e s aetat is r e c e n t i o r i s , q u a r u m s e n t e n t i a e s a e p e n u m e r o
nim iu m q u a n t u m a genere dicendi cogitandive a n tiq u o ru m differunt, mente
c o n c e p e r i t m o re R o m a n o r u m a n t i q u o r u m v e r b i s q u e e x p r e s s e r i t C i c e r o n i s
elocutioni non absimilibus.
C eteru m J oh an n e s Carolus P u lc h rim o n ta n u s , q u a n t u m
est magistro probissimo o m n i u m q ú e
ore n o n
scio, i p so u s u s
mediocriter laudato.
Quid
m i r u m , si t a m q u a m stella in caelo f u l ge ba t , q u i n o n s o l u m a d m i r a t i o n e m s ui
n o n e x i g u a m ex c it a v i t , s e d m u l t o m a gi s d e m o n s t r a v i t , q u a m flexibilis etiam-
8.
C f.L a t in it a s 5 ( 1 9 5 7 )
Linguae Latinae«.
115:
C f . J. J i m
Joannes
énez
, C.
R u b e n b a u e r ex c o l l e g i o s c r i p t o r u m
M. F.,
Thesaurus Linguae Latinae,
P
«Thesauri
al
.
Lat.
n.
(1 9 5 2 ) 283-185.
9.
10
Cf. P l i n .
Cf
S
e r v
.
nat. 11, 68: e x e r c i t a t i o n e m . . . s o l l e m n e m h a b e n t ( = T h t L v, 2 13 80, 581.
A en . 6, 104: si p a r s s e q u e n s o r a t i o n i s a v o c a l i i n c o h e t .
163, 2: (ex Papiriano) l i t t e r a m a q u a s e q u e n s i n c o h a t v e r b u m . Cf. ThLL
C
v ii
a ssio d
,
6 3 . 70.
11.
Cf.
Fo r c e l l in i,
Lexicon totius latinitatis,
to m
iv, P a t a v i i
Gramm,
vu
1 9 6 9 , 4 9 53; 9 70,
1 9 4 0 , p. 2b5.
1 3 4 :2 2
Caelestis Eichenster, 0 . S. B.
n u m l i n gu a l at i na es se t i d o n e a q u e ad s e n s a m e n t i s v e r b i s ex pl i ca n da , a t q u e
id q u i d e m ea q u o q u e aetate, q u a h o m i n e s , u t J o h a n n i s 12 Papae Vi cesimi
T e r t i i v e r b i s ut ar, jam c o e p i s s e n t s i mi li t er a t q u e eae, q u a s f abri car ent ur,
m a c h i n a e algidi et d u r i et a mo r i s e x p e r t e s e x s i s t e r e 13. T a m e n p r o v i d e n t i a
d i vi na v i d e t u r es se ef fec tum, u t in Na rci s so , p at re illo re ver en do , g e n i u s
r o m a n u s c u m C h r i s t i a n o c o n j u n g e r e t u r . Idem c u n c t i s q u a e s t i o n i b u s recent i o r i b u s q u a m v i s i n t e r d u m difficillimis p r o r s u s a p e r t u s m u l t u m q u e et iam in
d i s c i p li ni s n a t u r a l i b u s , q u a e h o d i e t a n t i a e s t i m a n t u r , v e r s a t u s m e n t e c o m ­
p r e h e n d i t cu nc ta , q u i b u s c o m m o v e r e n t u r h o m i n u m an imi n o n raro incer ti,
q u o r s u m v e r t e r e n t . I n d o l e s a u t e m ej us nat al i solo s i n g u l a r i t e r p ra ef or ma ta 14
esse v i d e t u r . N a m A u g u s t a e V i n d e l i c u m 15, in m u n i c i p i o prov in ci ae Raetiae 16
j a m i n it io s p l e n d i d i s s i m o n a t u s est die d u o d e v i c e s i m o m e n s i s Mar ti i a n n o
mi l l e s i mo o c t i n g e n t e s i m o q u a d r a g e s i m o q u a r t o . H u j u s p ro vi n ci a e olim
r o m a n a e s i t u m c o n d i c i o n e s v e P u b l i u s C o r n e l i u s T a c i t u s , c e l e b e r r i m u s ille
r e r u m s cr i p t o r r o m a n u s , l a u d i b u s extollit. N a m ait; «Et h ae c q u i d e m pa r s
S u e b o r u m in secret iora G e r m a n i a e p o r r i g i t u r ; pro pi or, ut, q u o m o d o pau lo
a n t e R h e n u m , sic n u n c D a n u v i u m s e qu a r , H e r m u n d u r o r u m civitas, fida
R o m a n i s ; e o q u e solis G e r m a n o r u m n o n in ripa c o m m e r c i u m , sed p e n i t u s
a t q u e in s p l e n d i d i s s i m a Raetiae p r o vi n ci a e c o l o n i a 17». H u j u s p rov inci ae
c a p u t ci rc it er a n n u m q u i n t u m d e c i m u m a n t e C h r i s t u m n a t u m c o n d i t u m
c o m p u t a t u r . Q u o d o p p i d u m s e s q u i a l t e r o s aecul o t r a n s a c t o ci iciter a n n u m
centesimum vicesimum p rim um nomine municipii decoratum insignius
r e d d i t u r ex illo t e m p o r e A e l i u m a b i m p e r a t o r e P. Ae li o H a d r i a n o c o g n o m i ­
n a n d u m . Postea Di ocl et iano i m p e r a n t e ci rci ter t e r t i u m sae cu lum ex ien s
Raetia in d u a s p a r te s d i v i d i t u r , in Raet iam p r i m a m et s e c u n d a m . Illius p r o ­
12.
Cf. Collectanea Biblica Latina, vol. x m , R o m a e 1959, pag. 3; I O H A N I X X I I I
PONTI­
FI CI S U M M O A U C T O R E S L A E T I O B T U L E R U N T . H o c loco n o m e n S u m m i Pont i f i c i s per h
l i t t e r a m 9 c r i b i t u r . Q u a m s c r i p t u r a m a n t i q u i s s i m i e u a n g e l i o r u m c odi c es t e s t a n t u r . Cf.
La
t
.
n. 162: 2 8 ( 1 9 5 8 ) 3 5 1 , a d n . 1.
15. Osservatore Romano, A. xcix. - n. 8 2 ( 30 . 0 4 9 ) Giovedì 9 Aprile 1959, p
cae Sedis ( = A A S ) 51 ( 1 9 5 9 ) 302;
Pal. Lat. n.
Pal.
1; Acta Apostoh-
166: 2 9 ( 1 9 5 9 ) 66; Ephemerides liturgicae [ R o m a e j
7 3 ( 1 9 5 9 ) 368. Cf. ibid.: »Pr o d ol o r , s u n t s a t m u l t i , q u i m i r a p r o g r e s s i o n e a r t i u m a b n o r m i t e r
c a p t i , L a t i n i t a t i s s t u d i a e t a l i a s i d g e n u s d i s c i p l i n a s r e pel l e r e vel coèr c er e si bi s u m a n t ,
ut
q u a m m a x i m e c a l cu l i s et r a t i o n i b u s d e d i t i et m a c h i n a t o r e s n o v a e a e t a t i s s i n t ci v e s » .
14
Cf.
F o r c e l lin i,
Lexicon totius latinitatis, t om. ni, P a t a v i i 1 9 s 0 , p. 810. Cf.
T
ert
ape!-
1, 10, 54 sq. (ChL 1, 86): q u a n t i e n i m ad m a l u m r e f o r m a n t u r (var. 1.: p r a e t o r m a n t u r ) ! q u a n t i
t ra ns f u g a e i n p e rv er su m!
15.
« A u g u s t a V i n d e l i c u m s e u V i n d e l i c o r u m » — Augsburg. Cf.
ThLL
ii
1418, /9- 81:
It in .
Anto n. A u g . p. 249. Cf. AAS. 51 ( 1 9 59 ) 434: A u g u s t a V i n d e l i c o r u m .
16.
Cf. C I L V 3 9 3 6 P R O C U R A T ( o r ) A V G V S T O R ( u m ) E T P R O LEG( a t o ) P R O V I N
CI A I R A I T I A I E T V I N D E L I C . E T V A L L I S P O E N I N ( a e ) . A n i m a d v e r t e q u a e s o h o c e x e m p l u m
m o n u m e n t u m q u e ae d i p t h o n g i sic e n u n t i a t a e , q u a s i s i t ai.
17.
T
ac
.
Germ., 41 (ed. G u d e m a n n . ) Be r o l i n i 1916, pg. 2 0 9 sq.
Q uod praeceptum ei sit.
69
vinciae tum Curia
c a p u t e l e c t u m est, h u j u s A u g u s t a V i n d e l i c u m c o m p r o ­
b a t u m . S e d j am illa ae ta te p r i m u m di oece si s C h r i s t i a n a ibi c o n s t i t u t a c r e d i t u r
n o n q u i d e m l i t t e r a r u m m o n u m e n t i s t e s t a t a s ed m u l t i s vas is f u n d a m e n t i s q u e
a e d i u m C h r i s t i a n o r u m p r o p r i i s effossis. Ibi A f t a , v ir go s a n c t a e t m a r t y r ,
circiter a n n u m du ce n te sim u m nonagesim um a Narcisso, episcopo reveren­
t i s s i m o 19, a d r e l i g i o n e m c a t h o l i c a m c o m p l e c t e n d a m 20 c o n v e r s a p ro C h r i s t o
Dei h o m i n u m q u e m e d i a t o r e et a e t e r n a e s a l u t i s u n o a u c t o r e s a n g i n e m p r o ­
f u d i s s e i n rogo c o m b u s t a t r a d i t u r . H a n c V e n a n t i u s F o r t u n a t u s , c e l e b e r r i m u s
ille p o e t a C h r i s t i a n u s , q u i s a e c u l o s e x t o Ra et i am p er ag ra vi t, s u m m o p e r e
c u l t a m a t q u e c e l e b r a t a m c a n t a v i t hi s v e r s i b u s :
P er gi s ad A u g u s t a m , q u a V i r d o e l L i c c a 21 f l u e n t a n t .
Illic ossa s ac rae v e n e r a b e r e m a r t y r i s A f r a e 22.
Q u i d i g i t u r m i r u m , si i l lum , d e q u o a g i m u s , luce v i x a s p e c t a ibi lavacro
r e g e n e r a t i o n i s e c cl es i ae Dei u n i v e r s a l i i n c o r p o r a t u m p a r e n t e s prisca t e m p o r a
C h r i s t i a n o r u m r e c o r d a t i n o m i n a v e r u n t A u g u s t i n u m , ex illo sci li cet r h e t o r e
c e l e b e r r i m o M e d i o l a n e n s i , e p i s c o p o p o s t m o d u m H i p p o n e n s i a t q u e ec cl es iae
d o c t o r e o m n i u m l o nge d o c t i s s i m o et h u m a n i s s i m o et e l o q u e n t i s s i m o , q u i
scientia scripto rum op tim o ru m a u c to r u m q u e locupletissim orum linguae
latinae im b u tu s mysteria Christiana singulariter com prehend it, explanavit,
d e s c r i p s i t 23.
H is o m in ibu s prosperis p ra em o n itu s c o n d icio n ibu sq u e com m odis com ­
m o t u s g y m n a s i u m A u g u s t a n u m p r o x i m e a b a bba ti a B e n e d i c t i n a S a n c t i
S t e p h a n i s i t u m f r e q u e n t a v i t . H u j u s d i s c i p l i n a e c u r r i c u l o rite q u i n et iam
18.
Chur. E s t o p p i d u m i n H e l v e t i a s i t u m .
19.
M o d i g e r u n d i v i n o n e s t in l a t i n o g r a d u s s u p e r l a t i v u s .
Ob
id i p 9 u m « r e v e r e n f i s s i -
m u s » p a s s i v e u s u r p a t u r . Cf. A c ta Conciliorum Oecumenicorum, e d Ed. S c h w a r t z , t o m . II, v ol . 4,
B e r o l i n i e t L i p s i a e 1932, p. 26 , 14
(= L f.o
M . epist. 41, 1): a b i p s i s r e v e r e n t i s s i m i s e p i s c o p i s .
Ibid t o m . IV , vol. i , A r g e n t o r a t i 1914, p. 142, 7 sq.: j u b e t e er go ea q u a e j u d i c a t a s u n t a Ph o t i o e t E u s t a t h i o t e v e r e n t i s s i m i s e p i s c o p i s rel egi , p. 14 2, 11 : a p r a e f a t i s r e v e r e n t i s s i m i s e p i s c o ­
p i s . p. 144, 8: a d v e r s u s H i b a m r e v e r e n t l s s i m u m e p i s c o p u m
p,
144, 19: r e v e r e n t i s s i m a e et
s a n c t i s s i m a e m e m o r i a e J o h a n n e m . t o m. I, v ol . 3, p. 48 , 5: s o r o r e m p i i s s i m a m ( v a n a lect. rever e n t i s s i m a m ) . t o m . I, vol . 5, p. 9, 2 7 sq. : i n t e r r e v e r e n t i s s i m a s m a t r o n a s , p. 3 6 2
10: r e v e r e n ­
t i s s i m i s p a l a t i n i s , t o m . I, vol . 4, p. 164, 6: m u l t i r e v e r e n t i s s i m i c l e r i c i , p. 223, 6: r e v e r e n t i s s i ­
m a e P u l c h e r l a e . p. 175, 11: e t p r a e s i t r e v e r e n t i s s i m o m o n a s t e r i o , t o m . II, vol.
3,
p a r s 1.
C odex
J u s t i n i a n u s 1, 3, 25, 1; 1, 3, 25 , 2; 1, 3, 28, 1; 1, 3, 28, 3; 1, 3, 28, 4, multtsque aliis locis. G r e g .
M. Dial. 2, 3 5 ( e d. M o r l c c a , R o m a e 1924, p. 130, 9): et r e v e r e n t l s s i m u m v i r u m
Germanum
e p i s c o p u m . —I n n u m e r a b i l i a al i a e x e m p l a e x s t a n t .
20.
Cf. L i t t e r a s e n c y c l l c a s « P r i n c e p s P a s t o r u m »
Johannis
XXIII: qui catholicam
am­
p l e c t u n t u r r e l i g i o n e m ( A A S 5! [ 19 5 9] 8 5 i).
21.
H i d u o fluvii h c d i e a p p e l l a n t u r W ertach e t Lech.
22.
V
23.
en
Cf.
. Fort.
T
M a r t . 4. 6 4 2 sq. ( M o n . Germ. H ist., a u c t . a n t . I V, 1
estard
,
p.
368).
M a u r i c e , Sa in t A u g u s t in et Ciciron, t. I: Cicéron dans la form ation et dans
l'oeuvre de sa in t A u g u s t in , t. II: Répertoire des textes, P a r í s
1'/58;
H
agendahl
,
Fathers and the Classics, G ö t e b o r g 1 9 5 8 ( Stud ia graeca et latina Gothoburgensia, VI).
Harald,
Latin
70
Caelestis Fichenseer, O. S. B.
e xc e ll e n t i s s i m e t r a n s c u r s o 24 die v i ce si m o m e n s i s Maji a n n o mi ll es imo o c t i n ­
g e n t e s i m o s ex a g e s i m o q u a r t o illud m o n a s t e r i u m a S an ct o S t e p h a n o n o m i n a ­
t u m i n g r e s s u s e st 25( ubi ei nescio q u o m o d o N a r c i s s u s n o m e n m a n a c h i c u m 2b
i n d i t u m est, n o m e n vi del icet illius e pi s co p i pr imi A u g u s t a n i . Ibi votis
n u n c u p a t i s 27 t r i b u s a n n i s p o s t s a c er do t io a u c t u s 28 est. D e i n d e H e r b i p o l i 29
per d u o s a n n o s in phi lol ógi am i n c u b u i t . T u m a p r o f e s s o r i b u s 30 p u b l ic e cum
t e m p t a t u s t u m c o m p r o b a t u s c o m m e n t a t i o n e académi ca connecta, q u ae est de
d o c t r i n a T a c it i 31, in d o c t o r e s pal am p r o m o t u s e s t 32. H o c d i pl o ma te 33 t am
e x o r n a t u s q u a m e x p e d i t u s A u g u s t a m V i n d e l i c u m r e v e r s u s m u n i a magistri
p r a e c e p t o r i s q u e e x s e q u e n d a s u s ce p it . I n d e ab a n n o mi ll es i mo o c t i n g e n t e s i m o
d u o d e s e p t u a g e s i m o d i s c i p u l o s s u p e r i o r u m p o t i s s i m u m c l a s s i u m l inguas
a n t i q u a s G r a e c o r u m R o m a n o r u m q u e do cu it , per c o m p l u r e s a n n o s etiam
H e b r a e o r u m . A n n o a u t e m mi ll es i mo o c t i n g e n t e s i m o n o n a g e s i m o p r i m o t ot i
g y m n a s i o m o d e r a n d o p r a e fe c t us es t. Q u o d m u n u s t a nt a s ap i en t ia , p r u d e n t i a ,
d e x t e r i t a t e e xpl evi t , u t m e m o r i a ej us d ul c i s s i ma p e r m a n s e r i t o m n i u m a n i m i s
infixa. Die v e r o v ices imo s e c u n d o m e n s i s Mar ti i a n n o mi ll es i mo n o n g e n t e ­
s i m o t er ti o in m o r b u m m o r t i f e r u m i n c i d i t et t r i b u s d i e b u s post, id est a. d.
VIII K a l e n d a s A p r i l e s , c o r o n a c o n f r a t r u m c i n c t u s ec cl es iae que s a c r a m e n t i s
24.
Cf. C o d . Theod. 6, 35, 14: q u i n d e c e n n i t r a n s c u r s o c u r r i c u l o ( = T h u . îv 1507, 56 9q.)
2 >
Cf.
A
ug
.
epist. 211, 5
(C
sel
57, 3 6 0 , 4 ) : q u a n d o i n g r e s s a e 9 u n t m o n a s t e r i u m .
G
reg.
M. epist. 11, 15 ( Mo n . Germ. Hist., epist. II, 2 7 7 , 2 3 ) : 9i i n g r e s s u s m o n a s t e r i u m n o n f ui sse s.
26.
Cf.
C
a s sio d
.
H ist. 1, 1 1 , 1
(C
sel
7 l , 33, 2 sq.): q u i c o n v e r s a t i o n e m o n a c h i c a
t e m p o r e f r u e b a n t u r . 6, 1, 12 (p. 307, 4 4 sq.): t o n s u s m o n a c h i c a m s i m u l a b a t v i t a m .
G
illo
M-
reg.
epist. 9, 157 ( M o n . Germ. Hist., epist. II, 159, 1 sq.): d i v i n i m o t u s i n s p i r a t i o n e c o m p u n c t u s g r a ­
t i a m m o n a c h i c a e c o n v e r s a t i o n i s a p p e t i t . 1, 4 0 (p. ^5, l 8 sq.): Si q u o s a u t e m
a c le r ic a tu in
m o n a c h i c a m c o n v e r s i o n e m v e n i r e c o n t i g e r i t , n o n l i ceat eis... eq9.
27.
C f Cic. A tt. 8, 16, 1: c u m a n t e l u c e m v o t a ea q u a e n u m q u a m s o l v e r et , n u n c u p a v i t .
Phil. 3, 11 : a n t e l u c e m vor a. . . ea n u n c u p a v i t . 5, 24: vot i 9 n u n c u p a t i s . Cf.
P iu m
XI I : ob n u n c u ­
p a t u m c a s t i t a t i s v o t u m ( A A S 4 6 [ 195 4 ] 177), ibid.: ... qui a d u l e s c e n t e s a b i n g r e d i e n d o S e m i ­
n a r i o vel a R e l i g i o s i s O r d i n i b u s ac S o d a l i t a t i b u s a s a c r i s q u e n u n c u p a n d i s v o t i s a v e r t e r e
contendunt...
Cf.
2*,
(=ThLL
S v et.
ii 1 3 5 5 ,
Mommsen (ThLL
Vit.
5:
non solum honoribus
sq. ). C I L X I V
46
ii 1 3 5 5 , 5 8 ).
3568:
verum
et
s acer dot ii s
amplissimi9 auctus
( s a c e r ) D O T I O A V C ( t u s ) , litteras mancas supplevit
Cf. l i t t e r a s e n c y c l i c a s Pii X I I «Sacr a v i r g i n i t a s « : C o n s i d e r e n t
p a r e n t e s q u a n t o si b i h o n o r i si t s u u m f i l i um c e r n e r e s a c e r d o t i o a u g e r i ( A A S ) 4 6
29 )
Herbipolis,
— Is f. = Wiirzburg. Ho c o p p i d u m In F r a n c o n i a
M o e n u m s i t u m est. Cf. C i l x m 7070 , 14 (saec. 1 in it.)
30.
Cf.
S
part.
M
[1 9 5 4 ] 190).
inferiore ad
f l u me n
oenvs.
Hadr. 20, 2 (ed. H o h l , L i ps l a e 1955, p. 21, 13 sq. ) [H a dria nus] a p u d
Ale-
x a n d r i a m i n m u s i o m u l t a s q u a e s t i o n e s p r o f e s s o r i b u s p r o p o s u i t et p r o p o s i t a s i ps e d i s s o l v i t .
31.
W i r c e b u r g i ( = H e r b i p o l i ) 1868),
32.
Cf.
Ba c c i,
Lexicon
K
r e b s-Sc h m a l z
3,
Romae
,
Antibarbarus der lateinischen Sprache
1 9 5 5 , p . 3 5 5 : In
7.
1, Ba se l
1905,
p.
400;
ris g r a d u m d i g n i t a t e m q u e a s s e q u i , c o n s e q u i , me r e r i ; l au r e a d o n a r i , h o n e s t a r i , decor ar i.
33.
cf.
d o c t o r u m n u m e r u m c oopt a r i , adlegi , a d s c r i b í ; docto-
Cf. ThLL v, 1 1225, b8- 1 22 6 , 21: d i p l o m a , — ati9 n.
Quod praeceptum ei sit.
71
efficaciter c o n f i r m a t u s o b d o r m i v i t in D o m i n o p r a e s t o l a t u s a d v e n t u m C h r i s t i
suo s a mortuis resuscitaturi.
H i c vi r c u m s a p i e n t i s s i m u s t u m m o d e s t i s s i m u s e p i s t u l a m N i e b u h r i
dignam arbitratus, quae o m n ib u s cognoscenda neq u e um qu am neglegenda
p r o p o n e r e t u r , illa v e r b a in l a t i n u m c o n v e r t i t r a t u s n o n s o l u m a d u l e s c e n t i b u s
in p h i l o l o g i a m i n c u b i t u r i s , s ed iis q u o q u e , q u i s ac ri s officiis se d e d e r e n t
totos, c o n s i l i u m e d e n d u m esse, q u o , q u o t i e s l a t i n e s c r i b e r e n t , l i b e n t e s
m o n i t i q u e m e m o r e s u t e r e n t u r . U n u m igi tur, q u i l a t in e c o m m e n t a r i in a n i m u m
i n d u x i t , c ol o r e m s e r m o n i s s e r v e t o p o r t e t a e t a t e m q u a n d a m l i t t e r a r u m l a t i ­
n a r u m i m i t a t u s vel s c r i p t o r e m q u e n d a m p r a e s t a n t i o r e m 34. N e m o a u t e m est,
q u i n sci at i n l i n g u a l at i na tria p r a e c i p u e g e ne r a d i c e n d i d i s t i n g u i solita,
g e n u s h u m i l e s eu exile et g e n u s m e d i u m et g e n u s s u b li me . S e r m o a u t e m
c o t i d i a n u s in g e n u s d i c e n d i h u m i l e r e f e r t u r . Q u i er go in c o l l o q u i i s f a m i ­
l i a ri b us a u r i b u s o c u l i s v e i n o f f e n s i s u s u r p a v e r i t v e r b a t e l e p b c n a n d i 35 vel iel e g r a p h a n d i vel p h o t o g r a p h a n d i vel c h i o n o d r o m a n d i 36, —ni si s c h i a n d i (schi­
are) v e r b u m v i d e a t u r i n d u c e n d u m —, aliis d i c e n d i g e n e r i b u s u s u r u s r e m
e l e g a n t i u s v e r b i s e x p r i m e t . N a m t e l e p h o n i c e c u m ami ci s c o l l o q u e t u r , m a ­
g i s t r u m s u u m t e l e g r a p h i c e de a l iq u a re c e r t i o r e m faci et , i m a g i n e s p h o t o g r a ­
p h i a s c o n f i c i e t 37, d e n i q u e h i e m i s m e n s i b u s o b l o n g i s s ol ei s per n i v e s ful gi das
c u r s u ci t at o p r o l a b e t u r 38. H a e c er go d i s c r i m i n a q u i d i l i g e n t e r o b s e r v a v e r i t , n e
t e r e t e s q u i d e m is a u r e s o ff e n d e t , i m m o b re vi c e r t i o r fiet, q u i d s u i s i p s i u s
sen ten tiis valeat ad h o m i n u m anim os cum com m o v en d o s tu m delectandos.
P o s t h o c p r o o e m i u m a e q u o p r o l i x i u s e n v e r b a e p i s t u l a e l a u d a t a e i p s a 39;
« C u m m i h i m a t e r t u a s u a v i s s i m a s c r i p s i s s e t v i d e r i te p r o p e n s o a n i m o
i n c l i n a r e ad a n t i q u a r u m s t u d i a l i t t e r a r u m , n o n s o l u m l aet ari m e r e s p o n d i ,
s e d orare et i am i p s a m p a t r e m q u e t u u m , n e for te aliis v i v e n d i c o n si l ii s tibi
c o n s t i t u t i s a b illa te v o l u n t a t e a v o c a r e n t . C u m e n i m ph il ologi a —ita fere,
o p i n o r , r e s c r i p s i — q u a s i d u x e ss e t c e t e r o r u m s t u d i o r u m , si q u i s h a n c a r t e m
a e t a t e pueril i, p e r i n d e ac si p e r t o t a m v i t a m es se t p r o f e s s u r u s , s u m m a t r a c ­
t a r e t i n d u s t r i a , o p t i m e e u m sibi v i a m a p e r i r e a d q u a m l i b e t a li am i n a c a d e ­
mia a m p l e c t e n d a m . J a m v er o t am c a r a m h a b e s p hi l o l o g i a m , u t tibi a d u l e s ­
c e n t i , q u a t e c u m c a ri t at e f a m i l i a r i t a t e q u e s u m c o n j u n c t u s , n u l l a m al iam v it ae
Lexicon 3, p. V I I I
34.
Cf.
B a c c i,
35.
Cf.
Beach,
36.
Cf.
Lurz,
VITA
L A T . n, 9. Janvier 1960,
p.
100
sq.
S O C . L A T . 8 ( 1 9 4 0 ) 2; 1 8 ( 1 9 5 2 ) 16, 18, 20. c h f o n o d r o m a r e
esquiar, sciare, skier, to ski. Cf. o p u s c u l u m q u o d i n s c r i b i t u r :
verborum mutua toru m et peregrinorum a p u d Ciceronem usu et compensatione,
1 8 9 1 / 9 2 , pag.
= schifahren,
Linderbauer, P. B e n n o OS B. :
61.
37.
Cf.
B a c c i, o p . m e m ., p.
38.
Cf.
B a c c i, o p . m e m ., p. 5 7 0 sq ., E
39.
L
ie b e r t
,
27 7 .
g g e r
,
Latinitas. A
(1 9 5 6 )119
P. N a r c i s s u s , Lateinische Stilübungen, A u g s b u r g 1905,
De
M é t a m a e ( = M e tten )
sq.
p.
55 61.
72
Caelestis Eichenseer, Ü. S. B.
c o n d i c i o n e m o p t a r e mal im p r a e t e r h a n c i p sam. Est e n i m nulla n e c t r a n q u i l ­
lior n e c j u c u n d i o r , nul la qu ae , sive officia sive u s u m s p e c t a s , m el i u s c o n s u ­
lar a n i m i paci h o n e s t e q u e t a c t o r u m c ons ci en ti ae. Q u a m s aepe me n o n sine
m a g n o d ol ore p a e n i t u i t , q u o d illa relicta t rans ii ad p ubl i ca negot ia et c o n ­
t e n t i o ne s, u n d e d u b i t o an n e s e n e c t u t e q u i d e m u r g e n t e p e r p e t u o p os si m
c o n q u i e s c e r e . A c m ag i s t r i q u i d e m m u n u s u t s u m m a c o m m e n d a t u r s a n c t i t a ­
te, ita profecto, q u a m v i s m u l t a mala c o g i t a t a m ejus s p ec i e m i m m i n u a n t , h u ­
m a n i s s i m u m q u e m q u e vel m a x i m e p e r d u c i t ad v i t am be a ta m. H o c ego q u o n ­
d am mea s p o n t e s u s c e p t u r u s eram: q u o d u t i n a m p e r s e q u i licuisset! Jam cum
in i n g e n t i rei p u b l i c a e q u a s i c a m p o o m n e s i n d u s t r i a e n e r v o s i n t e n d e r i m , me
certe f a st i d i s i o r e m eva s is s e i nt el le go q u a m u t et i am n u n c i llud m u n u s s u ­
bire po ss i m: tibi ver o c u m ex a n i m o b e n e vel im, e xop to , ne tali c a p t u s fasti­
dio o t i u m f u g e re c u p i a s i ll or u m fi ni um a n g u s t o r u m , q u i b u s a e q u e ac tu m u ­
n i t u s m e a m ego t r a ns e gi p u e r i t i a m .
S c r i ps er a t i g i t u r m a t e r tua velle te m i h i c o m m e n t a t i o n e m e x h ib er e , q ua
et i n d u s t r i a m t u a m p r o b a r e s et, q u a n t u m j am profeci sses, in m eam per ferr es
n ot i ti am . Q u o d ut te a d h o r t a r e t u r , e am oravi, n o n s o l u m u t s i n c er is s im e tibi
me s t u d e r e tibi t u i s q u e i n d e p e r s p i c u u m esset, v e r u m e t i am q u o in ipsa
p hi l ologi a, c u m q u i d p e t e n d u m sit t u m q u ae viae eo f e r a n t a u t d e d u c a n t ,
s atis h a b e o e x p l o r a t u m , u t et e um , cui ex illis u n a m i ni re cont i ger it , n e d e ­
ce dat c o nf ir me m et e u m , q u i sit a b e r r a t u r u s , ex a n im i mei s e n t e n t i a ut ca ve at
m o n e a m , i d c m q u e q u o d e v e n t u r u s sit, nisi ad v i am redierit, i n d i c e m . Ego
q u i d e m c u m p l e r u m q u e d u c e carer em et a l i q u a n d o eos, q u i d u c e r e p o s s en t ,
ni mi a i n d u l g e n t i a m o n e n t e s neg lege rem, m ea m vi am feci p er m u l t a ac d e n sa
d u m e t a . F or te f o r t u n a —deo sit g r a t i a — n u n q u a m e c o n s p e c t u ami si p r o p o s i ­
t u m et c u r s u m r e li ct um repetivi; sed m u l t o p r o p i u s ad finem accessi csem nec
t ot p e r t u l i s s e m labores, si q u i s vi am mi hi m o n s t r a s s e t . Q u o d ob i n d u l g e n ­
t iam m a x i m e o m i s s u m esse n o n i gnoro, t u m q u o d n o n n e m o v i d e t u r o per am
d et re ct avi ss e, q u o m i n u s id efficeret, ut, q u a e pr aeci per er a p ue r o pro sua
aetate p a r u m m o d e s t o r ect e i n t e l l e g e r e n t u r . N e c me fugit c o n s i l i u m a v o ­
l u n t a t e mea a l i en u m certe mi hi s t o m a c h u m fuisse m o t u r u m : si t a m e n a pe ­
rito d a t u m esset, t u m sal tem in p e c t u s d e m i s i s s e m et n u n c grato a ni mo
a e s t i m a r e m , et iam si a cer bi ss ime fui ssem v u l n e r a t u s .
F at eo r l i b e n t e r et vere p o s s u m hoc facere, c o m m e n t a t i o n e m t u a m h o n o ­
ri fi ce n ti ss i mu m i n d u s t r i a e t u ae t e s t i m o n i u m et q u a n t u m illis pl u s sex anni s,
c u m u l t i m u m u na f ui m u s , l ab or a ve ri s et di di ceris, s u m m o m e g au di o videre.
Mu lt a te vi deo legisse c u m s cientiae c u p i d i t a t e et a n i m i a t t e n t i o n e . Jam vero
h oc p r i m u m a p e rt e te mo n eo , ut s e r m o n e m l at i n u m , qu al i s in te sit, e x a m i ­
n e s et ho c in g e n e r e a l i q u i d d es i d e r a r i tibi p e r s u a d e a s . N o l o te r e p r e h e n d e ­
re, q u o d n o n n u n q u a m in legem g r a m m a t i c a m pec cave ri s; hac e n i m de re
ni hi l d i s s e n t i o a S p a l d i n g i o me o —cui ossa bene q u i e s c a n t — q u i in schola
ni hi l m i n u s i n d i g n a b a t u r , d u m m o d o a d n o t a n d o p a u l a t i m il lud ex st i rp ar e t.
Q uod praeceptum ei sit.
73
P e j u s se res h a b e t , q u o d s a e p e n u m e r o deficis in p e r i o d i s , q u o d falsis u t er i s
v o c i b u s , q u o d s e r m o t u u s t u r g i d u s es t ac d i s s o l u t u s , q u o d v e r b a i n e l e g a n t e r
t r an s fe rs .
A d eo n o n s i m p l i c i t e r scribi s, u t s e n t e n t i a m , q u a e cert a a n i m o t u o obv e r s e t u r , a m b i t i o s e efferas. Q u o d n o n c op i os e et q u a s i r o t u n d e s c r i b e r e p o ­
tes, n o n r e p r e h e n d o ; n a m etsi f u e r u n t n o n n u l l i , s u p e r i o r i b u s m a x i m e t e m ­
p o r i b u s , q u i e x i m i o p r a e d i t i i n g e n i o e x i m i a q u e c o n f o r m a t i r a t i o n e j am p u e r i
id p r o b e ca ll eren t, p l e r u m q u e t a m e n ne esse q u i d e m p o t e s t tal is perfectio.
U b e r t a s e n i m o r a t i o n i s et m a t u r i t a s po si ta est in m a t u r i t a t e a n i m i : q u a e p er
aetat is t a n t u m g r a d u s p r o g r e d i t u r . S e m p e r v e r o et p o s s u m u s et d e b e m u s nec
f u c a t a m v i r t u t i s s p e c i e m c a p t a r e et s i m p l i c i t e r r e c t e q u e co gi t ar e ac l o q ui .
H i c i g i t u r ac ci pe a m e u t i l e p r a e c e p t u m . C u m l a t i n e c o m m e n t a r i s , q u a e d i c ­
t u r u s es, q u a m m a x i m e p o t e s s u b t i l i t a t e t e c u m cogi ta et q u a m s i m p l i c i s s i ­
m i s v e r b i s a b s o l v e . C o g n o s c e c o m p o s i t i o n e m s u m m o r u m s c r i p t o r u m et i n ­
t e r d u m in u n a et al ter a p e r i o d o i m i t a n d a ita te exe rce , u t in c o n v e r t e n d o
c o m p o s i t i o n i s p e d e s d i s s o l v a s , d i s s o l u t o s l at ine r e d d e n d o r e s t i t u e r e c on e r i s ,
q u a q u i d e m in e x e r c i t a t i o n e n o n tibi o p u s est m a g i s t r o ; s e d ita v e li m id fa­
cias, ut, c u m ad j u d i c a n d i m a t u r i t a t e m p e r v e n e r i s , ex h a c q u a s i m e d i t a t i o n e
c a pi a s f r u c t u m . In s c r i b e n d o q u a e r e d i l i g e n t e r , n u m t u a o r a ti o e u n d e m r e fe ­
rat co lo re m: C i c e r o n e m et L i v i u m a n T a c i t u m
et Q u i n t i l i a n u m s e q u a r i s ,
n ihil c ur o ; s ed c e r t u m a l i q u o d t e m p u s e r it ti bi d e l i g e n d u m , a u t p r o v e n i e t
c o n f u s u m q u i d d a m ac v a r i u m , q u o d d i l i g e n t e s g r a m m a t i c i n o n m i n u s ind i g n e n t u r q u a m si g e r m a n i c e s c r i b e n d o s e r m o n e m m e di i s aecul i X V I I et
h u j u s a et at is p e r m i s c e a s . P e r s e q u e r e a r t e m c o n j u n g e n d i s e n t e n t i a s , s ine q u a,
q u i d q u i d p e r h i b e t u r l a t i n u m , e x c r u c i a t l egent es . M a x i m e v e r o a n i m u m a d ­
v e r t e a d t r a n s l a t i o n e s ; in h i s e n i m q u o d n o n o m n i v i t i o caret, n o n es t f e r e n ­
d u m . Et h a n c i p s a m o b c a u s a m l a t i n e s c r i b e n d o t am egr eg ie i n s t i t u i m u r ad
u n i v e r s a e o r a t i o n i s e l e g a n t i a m 40, q u o in g e n e r e s e c u n d u m a l a t i n o l o c u m
4U.
Haec verba
huju s praecepti singulariter c om pos it a Jo h a n n e s R u be nbaue r mense
F e b r u a r i o , a n n o p C h r . n. 1 9 54 h u n c l n m o d u m , d u i n i n a c a d e m i a M o n a c e n s i e x e r c i t a t i o n e s
h a b e t r e ct e s c r i b e n d i , l a t i n e r e d d i d i t :
L a t i n e c u m c o m m e n t a r i s , ea, q u a e d i c t u r u s es, q u a m m a x i m a p o t e r i s
p e r s p i c u i t a t e e x c o g i t a t o ( m e n t e c o n c i p i t o ) et v e r b i s q u a m s i m p l i c i s s i m i s
( q u a m s i m p l i c i s s i m a ) e x p r i m i t o (efferto). A t q u e ( e ti a m) c o m p r e h e n s i o n e m
( c o n t i n u a t i o n e m ) s c r i p t o r u m m a x i m o r u m c o g n o s c i t o ( c o g n o s c a s ) et bi s i mi ­
t a n d i s te e x e r c e t o (e x er c ea s) n o n n u l l a s p a i t e s ita c o n v e r t e n d o , u t m e m b r a
d i s s o l v a s d i s s o l u t a q u e in l a t i n u m v i ci ss im v e r t e n d o t e s t i t u a s , q u a m ad e x e r ­
c i t a t i o n e m tibi m a g i s t r o ( m a g i s t r i i n s t i t u t i o n e ) n o n erit c p u s ( q u a m ad e x e r ­
c i t a t i o n e m d u c e n o n egebis). In s c r i b e n d o a u t e m sollicite r e q u i i i t o ( r e q u i r a s ) ,
n u m s e r m o t u u s u n o sit colore, q u a in re n i h i l m e a i n t e r e s t (ni hi l cur o),
74
Caelestis Eichenseer, 0 . S. B
o b t i n e t s e r m o gallicus. q u i ne ipse q u i d e m p a t i t u r q u i d q u a m i n e p t u m , q u o d
G e r m a n i in s u o s e r m o n e m i r u m q u a n t u m n e g l e g u n t .
R ec t i s s i m e fecisti, q u o d d u as illas c o m m e n t a t i o n e s , q u a s exa ras se te
c o m m e m o r a v e r a s , n o n mi sist i, q u o n i a m de hi s q u i d e m r e b us o m n i n o non
p ot es s a n o uti j udi ci o.
Disce, d u l c i s s i m e , disce di l ige nt er ! S e m p e r expl ora, q u i d jam c o g n o v e ­
ris, et in dies d o c ti o r fieri s t u d e ; haec e n i m c o g n o s c e n d i ratio c u m ab o m ­
n i b u s o m n i v it a a m p l e c t e n d a est, t u m ver o ab a d u l e s c e n t i b u s , q u o r u m i n t e ­
gri a d h u c a n i m i n o v i t a t e l i t t e r a r u m ac d u l c e d i n e d e l e c t a n t u r . Q u i ver o c o m ­
m e n t a r i u m de q u a l i c u n q u e re c o n s c r i b i t , is profecto, q u a m v i s infitias eat,
v u l t docere; d oc e re a u t e m n e m o p ot es t sine al i qu a s a p i e n t i a , q u o do no , si
m o d o a p p e t i m u s , c o m p e n s a t d e u s def ic ient em a d u l e s c e n t i a e al acritatem. A t ­
q u i s a p i e n s e ss e n o n p o t e s t a d u l e s c e n t u l u s . N e c licet ita se d ef end er e, ut
sibi i ps i di cat talia se el abor are, q u o a r g u m e n t a q u a e d a m a c c u r a t i u s perspiciat. H a c m e n t e q u i id facit, p e r p e r a m agit et c u m s u o d a m n o . I n c omp o si t e
p o t i u s litteris c o n s i g n e t , q u a e o m n i j am cog i ta ti o ne p e r tr a ct av i t; ne st il um
p r e h e n d a t , ut i n t e r s c r i b e n d u m m e d i t e t u r . Q u i in o r b e m r e di ge re s t u d e t ,
qu ae , sive res si ve v e r b a s pectas , ne u m b r a m q u i d e m p er fec ti oni s h a b e r e
p o s s u n t , in m a x i m u m is a d d u c i t u r p e r i c u l u m , ne in s pe c ie et i n d il ig en t ia
a c q ui e s ca t a u t p e s s i m a m p e r n i c i o s i s s i m a m q u e mal e s c r i b e n d i e x e rc i t at i o n em
c o n s e q u a t u r . O felicem a r b u s c u l a m , q u a e in b o n o solo o p p o r t u n o q u e loco
p o s it a a p r u d e n t i c u s t o d e in r e c t u m r e v oc a t u r et firmi ssi ma succrescit! Sin
i m m o d i c a i rri gat ione in a l t u m p r o m i s s a i nv al i da est et mollis, si ne pra es idio
et a d m i n i c u l o v e n t i i ct i bus e xpos it a, per o m n e m v i t am mat er ia ejus erit s o ­
l ut a et p r a v a s t a t u r a * .
C a e l e s t i s E i c h e n s e e r , O . S. B.
E x archiabbatia Ottiltensis. in Germania.
u t r u m r e d d a s s e r m o n e m C i c e r o n i s et Livi an T a c it i et Q u i n t i l i a n i , d u m m o d o
u n u m a l i q u o d s p a t i u m eligas, ne variet as i n fo r mi s ( c o n f u s u m q u i d d a m at qu e
p e r m i x t u m ) o ri at u r, q u a g r a m m a t i c u s v e r u s n o n m i n u s o f f e n d i t u r ( q u a m
aeq ue. .. aegre fert, ac si...) q u a m si g e r m a n i c e l o q u e n s c o n f u n d a s s e r m o n e m
a n n i mi ll esi mi s e s c e n t e s i m i q u i n q u a g e s i m i c u m s e r m o n e a n n i mill esi mi oc­
t i n g e n t e s i m i . Pr ae te r ea di sci to ( di scas) ar te m c o n e c t e n d i s e n t e n t i a s ( sentent e n t i a r u m c o n e c t e n d a r u m ) , q u a ca rens , q u i c q u i d t a m q u a m l atine ( l at i nu m)
s c r i p t u m p e r h i b e a s , a n i m o s l e g e n t i u m o b t u n d a s . P r a e c i p u e d e n i q u e diligens
est o (sis) in u s u t r a n s l a t i o n u m (in v e r b i s t r a n s l a t i s a d h i b e n d i s ; in ver bis
t r a n s f e r e n d i s ) , q u a in re q u i d q u i d n o n o m n i caret vi tio, per ferr i n o n potest,
q u o fit, ut, q u i lat ine s cr ibere di di cerit , o m n i b u s m o di s b e n e s cr ibere sciat.
Cf.
S
eyffhkt
Palaestra Ciceroniana 1886,
p.
218. Cf.
etiam
H
T
o n d in i,
De Ciceronianae
imitationis ortu et progressione ab exordio renatarum litterarum ad P. Bembum, L A T I N I T A S
( 1 9 5 9 ) 166- 181.
7
Aeneas in O rcum descendit
S u m m i m o m e n t i l ibros , si rect e i nt el le g er e v e l i m u s , q u a m e n t e q u a q u e
a e t a te s i n t c o n s c r i p t i , int el legi o p o r t e t . Q u o d e t de s e x t o A e n e i d o s l ibro
d i c e n d u m v i d e t u r . Bella e n i m civilia, q u a e a n t e V e r g i l i u m n a t u m gest a s u n t
e ffec erunt , u t o p t i m i q û i q u e , i n t e r d i v i n a et h u m a n a j u r a i m p i e p r o tr it a
m i s e r e j actati, id sibi q u a e s t i o n i s p o n e r e n t , n u m b o n i e a n d e m ac mali p o s t
o bitu m sortem essent consecuturi. A tq u e q u o pejus injustitia imperabat
j u s t i t i a e , j u ri i nj u ri a, eo m a j o r e m s p e m c o n c i p i e b a n t v e n t u r u m a l i q u a n d o ,
q u i p r i s t i n u m o r d i n e m r e s t i t u e r e t ( C i c. Leg. 2, 36). N e c m u l t i do ct i i n v e ­
n i e b a n t u r , q u i T a r t a r i f a b u l a s p r o v er is h a b e r e n t . Q u i in t a n t a r e r u m
p e r t u r b a t i o n e et m u n d u m d i v i n a regi p r o v i d e n t i a et p o e n a s a e t e r n a s fore
mal is c r e d e b a t et b e a t i t u d i n e m b o ni s , is se m e d i t a t i o n i b u s m y s t i c i s d ar e
sol ebat , q u a s sec ta Stoica j u n i o r et P o s i d o n i u s p o t i s s i m u m alere s t u d e b a n t ,
(cf. C í e . T u s c . ; Somnium Scipionis). H a c ipsa t u r b u l e n t a aetate V e r g i l i u s n a t u s
e s t nec s e c u s a t q u e alii p l u r i m i p h i l o s o p h i a E p i c u r è a a n i m i t r a n q u i l l i t a t e m
e t p a c e m se c o n s e c u t u r u m s p e r a b a t . S e d l a b a n t i i m p e r i o o r d i n e firmo p e r
A u g u s t u m r e d d i t o id c o e p i t cons il i i c o n s c r i b e r e c a r m e n , q u o — H o m e r u m
i m i t a n s — a n i m o r u m p o s t d i s c e s s u m s o r t e m i l l u s t r a r e t et f u t u r a i m p e r i i fata
ore A n c h i s i s p r a e d i c e r e t . C o p i o s a q u i d e m ei ex li tt eri s g ra eci s s u p p e t e b a t
m a t er i a n ec d e e r a t U l i x i s in O r c u m d e s c e n s u s ( li b ro s ext o); s ed c u n c t a
o r d i n e poèt ico et c o n c i n n o c o m p l e c t i n e g o t i u m s a n e a r d u u m fuit. A t t a m e n
d iffi cul tat es o m n e s vi ci t i n g e n i u m Vergi li i ac l abor i m p r o b u s . E t e n i m a c t i o n e s
epi cae, s e r m o n e s , d e s c r i p t i o n e s m i r a i n t e r se v a r i a n t u r arte. Ipsa q u o q u e
actio p r i n c e p s n u n q u a m l a n g u e t , s ed i n d e ab e x o r d i o a d finem u s q u e a u g e t u r
et i n p r a e c l a r i s s i m u m A n c h i s i s s e r m o n e m d e s i n i t ( 75 2- 886), c u l m e n t o t i u s
libri et c o r o n a m . A c l evi s ille m e t u s , q u o q u i e x o r d i u m legit t e n e t u r , in
l ae ta m s p e m t r a n s i t . N a m s i c u t A e n e a s ex s e s c e n t i s p er i c u l i s e v a s i t i n c o l u ­
mi s, ita e t Roma, licet p e s s i m a q u a e q u e p a s s u r a , ex u m b r i s ad l u c e m a l i q u a n d o
e me r g e t . H a n c a r t e m p o è t i c a m ac tale d r a m a a c t u o s u m n e m o d e i n c e p s v a t e s
l a t i n u s est a s s e c u t u s , ne O v i d i u s q u i d e m .
S ed q u i d p o t i s s i m u m V e r g i l i u s libro s e x t o i n t e n d i t ? V o l e b a t u t A n c h i s e s
f u t u r a i m p er i i fata p r a e d i c e r e t , A e n e a s , p o p u l i R o m a n i p a t e r ac s t i r p s , ad
i l l u s t r i a f a ci no ra i n f l a m m a r e t u r , A u g u s t u s i m p e r a t o r ea, q u a e o m n i o p e r a et
c o n t e n t i o n e p e r s e q u e r e t u r , p oët i ce i l lu s t r a t a v i d er e t , p r a et e ri t a c u m p r a e s e n ­
t i b u s , p r a e s e n t i a c u m f u t u r i s u n a e a d e m q u e i m a g i n e c o n j u n c t a et se i p s u m
i m p e r i i b e n e f a c t o r e m ac m u n d i s e r v a t o r e m . S ed A e n e a m , ut A n c h i s e m
g e n i t o r e m v i d e r e p os s et . in O r c u m d e s c e n d e r e n ec e ss e erat. P rae te rea V e r g i ­
lius H o m e r u m , q u e m q u i l i b e t t u n c aetatis d o c t u s R o m a n u s a p p r i m e n o v e r a t ,
76
N . Mangeot, 5. /.
i m i t a n d o p e r m u l t a di cere d e b e b a t , ne l eg en te s s pe d e j i c e r e n t u r .
Q u i b u s p r a e mi ss i s in ipsam libri s ext i c o m p o s i t i o n e m i nt ran us.
A e n e a s e t S i b y l l a 1-155
D e s c r i b i t u r A p o l l i n i s t e m p l u m 13-33.
S u b i t o S ibyl la ades t. I n c i p i t d ra ma : «Poscere fata t e m p u s est» 45.
J u b e t S ibyl la A e n e a m orare: «Cess es in vot a p r e c es q ue , Aenea?» 51.
J am o rat s o l l e mn it e r, et u t ipsa Sibyl la ca ntet , flagitat: «Ipsa canas,
oro» 56-76.
V a t i c i n a t u r S ib y l l a «plena deo» p l u r i m a esse A e n e a e fe rend a pericula,
p l u r i m a faci enda proelia, d u m eo, q u o t e n d a t , t a n d e m p e r v e n i a t : « Tu ne
c e de malis, s ed c o n t r a a u d e n t i o r ito» 77-96. « O b s c u r a ver a i n v o l v e n s » 100.
T u m A e n e a s p et i t a Sib yl l a, u t sibi i n O r c o g e n i t o r e m vi der e liceat.
A d u l a t u r : «P ot es n a m q u e o mn i a» 98-123.
A n n u i t q u i d e m Sib yl l a, s ed tria p os ci t: u t q u a e r a t r a m u m a u r eu m ,
T a r t a r i e la ve m 1 3 6 1 4 8 ; M i s e n u m i n h u m a t u m s e p e li a t 149-152; h o s t i am
di is i n fe r i s m a c t e t 154-155.
D e s c e n s u s p a r a t u r 15 6- 26 3
M o r s M i s e n i 156-174; s e p u l t u r a e pr aepar at io: a n i m u m i n t e nd e: «Ergo
o m n e s m a g n o c i r c um c l am or e f r e m e b a n t » 175: q u a t t u o r s p o n d ae o s!
I n v e n t i o ra mi aur ei 185-211.
F u n u s 211*235.
H o s t i a diis inferis m a c t a t u r 236-263.
D e s c e n s u s 264-900
«Dl , q u i b a s I m p e r i u m e s t a n i m a r u m u m b r a e q u e s i l e n t e s
Et C h a o s e t P h l e g e t o n , loca n o c t e t ac e n t i a late,
S i t m l h l fas a u d i t a l oqu i , sit n u m i n e v e s t r o
P a n d e r e res a l t a t e r r a e t c al i g i n e m e r s a s * . 2 64 - 2 6 7
C u m nefas esset vel scire s e d e m dei T a r t a r i , s o l l e m n e m poët ae s u p p l i ­
cationem m u ltum admiramur.
A d i t u s T a r t a r i 26 8- 29 4
« I b a n t o b s c u r i sol a s u b n o c t e p e r u m b r a m
P e r q u e d o m o s D i t i s v a c u a s e t i n a n i a r e g n a » . 268- 269.
A d h o s v e r s u s p r a e c l a r i s s i m o s a n i m u m i n t e nd e!
A c h e r o n 295-416
« H i n c v i a T a r t a r e i q u a e f ert A c h e r o n t i s a d u n d a s ,
T u r b i d u s h i c c a e n o v a s t a q u e v o r a g i n e gur ges
A e s t u a t a t q u e o m n e m C o c y t o e r u c t a t h a r e n a m » . 295- 297.
Q u a m p u l c h r e C h a r o n p o r t i t o r p i n g it ur ! 298-304: « S ta n t l u m i n a flam­
ma». ..
D e s c r i b u n t u r a n i m a e 305-316: A t t e n d e i m a g i n em fo li orum et avi um!
A e n e a s a n i m a s q u a s d a m v i d e t 333-383.
A e n e a s , C h a r o n , S ibyl la 384-416 .
Jam a n i m a s O r c o d e t e n t a s c o n s i d e r e m u s . P r i m u m v e n i u n t infantes
v ag i en t ea et flentes, q u o s d u l c i s vi tae e x s o r t e s atra dies ab u b er e matris
V
A ene a s in Orcum descendit
r a p u i t et ac erbo f u n e r e m e r s i t . N e s c i u n t , c u r s i n t nat i . F a t u m j u x t a i psas
c u n a s p o s u i t ar ca m. C a r m e n h o c f u n e b r e s i mp l i c i t a t e s u a s u a v i s s i m u m :
• C o n t i n u o a u d i t a e voces, v a g i t u s et i n g e n s
I n f a n t i u m q u e a n i m a e fl ent es, i n l i m i n e p r i m o
Q u o s dulcis vitae exsortes et ab ubere rapto s
A b s t u l i t a t r a d i e s et f u n e re m e r s i t acerbo». 426-429.
A n i m a d v e r t e s p o n d a e o s : «voces, v a g i t u s , fl ent es»;
u b e r e r a p t o s / a b s t u l i t at ra di es et f u n e r e m e r s i t a c e rb o ».
d ac t y l o s :
et
«ab
D e i n d e v e n i u n t , q u i falso o l i m c r i m i n e c a p it i s d a m n a t i f u e r a n t ; n u n c
v e r u m n o n «sine s o rt e », n o n s i n e j u d i c e M i n o s q u a e s i t o r u r n a m m o v e t et
j u s t e j u d i c a t «vi tas et c r i m i n a d i s c e n s » .
T u m v e n i u n t , q u i i n s o n t e s m a n u s s i bi i n t u l e r u n t et v i t a e p e r os i a n i m a s
p r o j e c e r u n t . Q u a n t o p e r e n u n c p a u p e r t a t e m et d u r o s p e r f er r e l a b o r e s v e l le nt !
S ed fas o b s t at . A t t e n d e : « l e t um - l u ce m; p r o j e c e r e - p e p e r e r e » : 434*439.
P o s t r e m o v e n i u n t ( 4 4 0- 4 76 ) « q u o s d u r u s a m o r c r u d e l i t a be per ed it »
—t ra go edi a h u m a n a t o t i e n s r e p e t i t a —. N e n u n c q u i d e m d u r u s a m o r eos
q u i e s c e r e si ni t, s ed c u r i s v e x a t . I n d u c i t V e r g i l i u s in i p s o m e d i o l ibro —4 5 0 —
mi ra a r te A e n e a m v i d e n t e m D i d o n e m i nfelicem:
• E r r a b a t s i l v a i n m a g n a » 45 0 .
n o n n e ea m m e m b r a t r a h e r e v i d e s ?
I n f e l i x Di d o . . .
I l l a s o l o fixos o c u l o s a v e r s a t e n e b a t ,
N ec magis incepto v u ltu m sermone movetur,
Q u a m si d u r a si l e x a u t s t e t M a r p e s l a c a u t e s .
T a n d e m c o r r i p u i t s e s e a t q u e i n i m i c a r e f u g i t » .. 469*472.
Q u a e d ic u n tu r et quae tacentur, poetam s u m m u m d e m o n strant.
D e n i q u e v e n i u n t , q u i f o r t i t e r p u g n a n d o c e c i d e r u n t 477*547.
R e l i n q u a m u s q u a e s u b s e q u u n t u r e t Tartarum ipsum v i d e a m u s 4 58 -6 27 .
Q u a m s it t er r ib il i s l o cu s i ste, a p e r t u m m a n i f e s t u m q u e r e d d i t poèta:
• Respicit A e n e a s, su b i t o s u b r u p e si ni st r a
M oe ni a lata v i d e t triplici c ir c u m d a t a muro,
Quae rapidus flammis am bit torrentibus amnis,
T a r t a r e u s P h l e g e t o n t o r q u e t q u e s o n a n t i a s axa ». 5 4 8 551.
C o n s i d e r a c o n s o n a n t e s d u r a s : r, s, t, c. A l l i t e r a t i o n e s :
«respicitsubito,
r u p e s i n i s t r a , t o r r e n t i b u s T a r t a r u s t o r q u e t q u e , s o n a n t i a s axa . V i s , v i r u m ,
valeat» 553; «sedens* s u c c i n c t a - e x s o m n i s , s e r v at » 555 ; «stridore-ferri-tracta*
q u e catenae» 558. P o r r o d i s c i m u s , q u i s s it j u d e x e j u s q u e m i n i s t r i : R a d a m a n t h u s rex C r e t a e , T i s i p h o n e ul t r i x , a g m i n a s o r o r u m E u m e n i d u m 5 66-579.
Q u i s i n t m al e f a c t o r e s e o r u m q u e p o e n a e S i b yl l a d o c e t 58 0 -6 2 4. H a e c q u e q u e
l i b r i p a r s p u l c h e r r i m a es t. P i n g u n t u r p o e n a e d a m n a t o r u m , q u i sola fama
e r a n t cog ni t i: T i t a n e s , q u i c a e l u m r e s c i n d e r e s u n t a gg res si et J o v e m de
t h r o n o d e t u r b a r e . S a l m o n e u s J o vi s f u l g u r et t o n i t r u m i m i t a t u s ; T i t y o n gigas,
cui v u l t u r i m m a n i s r o st ro o b u n c o i m m o r t a l e j e c u r t o n d e t et vi scer a r i m a t u r
c u i q u e nul la d a t u r r e q u i e s . Ixi on e t P e r i t h o u s , s u p e r q u o s s a x u m p e r p e t u u m
78
N . M angeot, S. /.
c a s u r u m p e n d e t . Para ta e q u i d e m s u n t e p u l ae l a u t i s s i m m a e , sed eas at t in ge re
F u r i a r u m m a x i m a p r o h i b e t 580-607. Ipse legas v el im v e r s u s i m m o r t a l e s .
P o s t r e m o v e n i u n t , q ui p at ri am a u r o v e n d i d e r u n t t y r a n n o ; q u i leges auro
c o n d i d e r u n t vel s u s t u l e r u n t ; q u i i ps am filiam c o n s t u p r a v e r u n t . Poenae non
d e s c r i b u n t u r , s e d t r i b u s v e r s i b u s q u i o m n e m s u p e r a n t d e sc r i p ti o n em
referunrur:
« N o n m i h i si l i n g u a e c e n t u m s i n t o r a q u e c e n t u m ,
F e r r e a vox, o m n i s s c e l e r u m c o m p r e n d e r e f o r ma s ,
O m n i a p o e n a r u m p e r c u r r e r e n o m i n a p o s s i m» 6 2 5 627.
E l y s i u m 6 37- 67 8
S c a e n a s d a m n a t o r u m t r i s t es b e a t o r u m s e q u u n t u r j u c u n d a e . P a r c us est
poeta in p i n g e n d o Elysio, n o n v u l t l eg e n t e s i m a g i n u m copia fatigare, sed ut
i psi fingere et p i ng er e p e r g a n t , i n d u ci t . Q u a r e E l ys i i e j u s q u e i nc ol ar u m
d e s c r i p t i o b r e vi s o m n i b u s l e g e n t i b u s s u m m a e fuit et er it a d m i r a t i o n i .
« D e v e n e r e l ocos l ae t o s et a m o e n a v i r e c t a
F o r t u n a t o r u m n e m o r u m s e d e s q u e b e a t a s * . 638- 639.
A n i m a d v e r t e : F o r t u n a t o r u m n e m o r u m s e d e s q u e beatas! B ea to ru m felici­
t at em c u m n o n m or e C h r i s t i a n o p o s s e t intellegere, in l ud is g y m n i c i s c o n s i s ­
tere dicit:
«Pars i n g r a m i n e i s e x e r c e n t m e m b r a p a l a e s t r i s
C o n t e n d u n t l u d o e t f u l v a l u c t a n t u r a r en a .
Pars p e d i b u s p l a u d u n t c h o r e a s e t c a r m i n a d i c u n t » . 642- 644.
U t g e n t e s m u l t a e olim v iros f or ti ss imos u n a c u m a r mi s sepeli re c o n ­
s u e r a n t , ita et hic arma, c u r r u s , hast ae c a n s p i c i u n t u r . C e l e b r a n t u r ii p r a e s e r ­
ti m, q u i ob p a t ri a m v u l n e r a accepe re, s a c e rd o t es casti, vat es, q u i Ph oebo
d i g na locuti, v i tam a r t i b u s exc olue re, q u i aliis b e ne fecere. Q u o s o m n e s
v i t t a ni vea ci ngi t 660-664.
V a l l i s L e t h a e a 67 9- 887
H a e c p ar s A e n e a e d e s c e n s u m finit s c a e n a m q u e s u m m i po nd er is ' c o n t i ­
net: A n c h i s i s o r a t i o n i m s o l l e m n em , q u a f u t u r a m p opu li r o m a n i s o r t e m vat i­
c i n a t u r 752-887. S u a v i t e r p i n g i tu r , q u o m o d o A n c h i s e m p a t re m t a n de m
v i deat . A n c h i s e s l u s t r at a n i m a s i ncl us as ; s ed s ubi to:
«Aeneam, alacris palma s ut ras qu e t et e nd it
E f f u s a e q u e g e n i s l a c r i m a e e t v ox e x c i d i t ore:
Ve n i st i t a n d e m tu aq ue ex sp e ct at a parenti
V i c i t i t e r d u r u m p i e t a s ? D a t u r or a t u e r i ,
N a t e , t u a et n o t a s a u d i r e et r e d d e r e v o c e s « . 685 - 68 9
A t t e n d e s p o n d a e o s 687. —N o v e r a t p a t e r filium v e n t u r u m : « Ne c me mea
c ur a fefellit* 691. N o v e r a t q u a n t a per ic ul a e ss e t e x p e r t u s . M e t u e r a t n e Dido
noce ret . Brevis oratio o m n i a c o n t i n e t . B re vi t er q u o q u e A e n e a s r e s po n de t:
. ..tua m e g e n i t o r , t ua t r i s t i s i ma g o
S a e p i u s o c c u r r e n s h a e c l i m i n a t e n d e r e adegi t .
. ..Da j u n g e r e d e x t r a m ,
Da , g e n i t o r , t e q u e a m p l e x u ne s u b t r a h e n o s t r o » 695- 698.
T e r c o n a t u s ibi coll o d a r e b r a c h i a c i r c u m,
T e r f r u s t r a c o m p r e n s a m a n u s effugi t i ma go » . 700- 701.
Aeneas in Orcum descendit
79
V e r s u s b re ves , s e d a r t e v e n u s t i s s i m a . D e s c r i b u n t u r p o r r o a n i m a e , p o s t ­
q u a m ab o m n i labe s u n t p u r g a t a e , in c or p o r a r e d i b u n t , n u n c v e r u m ad
f l u m i n i s Le th a ei u n d a s l onga o b l i v i a p o t a n t . N o n p o s s u m n o n n o t a r e v e r s u s
c e le b e r r i m o s :
• H u n c circum innum erae gentes populique volabant
A c v e l u t in p r a t i s u b i a p e s a e s t a t e s e r e n a
Flo ribus I n s i d u n t variis et c a n d i d a cir c um
Lil i a f u n d u n t u r , s t r e p i t o m n i s m u r m u r e c a m p u s » 7 05 - 70 9 .
N o n n e a u d i s a p e s s u s u r r a n t e s : s-s-s; f r e m e n t e s : m-tn-m?
o l l e m n is A n c h i s i s o r a t io 752-886
Es t v a t i c i n a t i o in i m p e r i i r o m a n i p r i m o r d i a rejecta, t e m p o r u m
S
praeteri­
t o r u m l a u d a t i o , p r a e s e n t i s a e ta t i s a d m o n i t i o , q u a o m n e s R o m a n i t ot v iri s
i l l u s t r i b u s d i g n o s se p r a e b e a n t , f u t u r a e t e s t a m e n t u m . C o m p o s i t i o est g r a nd i s ,
l i n g ua nob il is , i n t e r d u m p at h e t i c a :
...«Inclita Roma
I m p e r i u m terris, a n im o s a eq u a b it O l y m p o . 782.
A u g u s t u s C a e s a r , d i v i g e n u s , a u r e a c o n d e t . 792 .
Saecula...
E x c u d e n t ali i s p i r a n t i a m o l l i u s a e r a » . 8 4 7 .
O ratio longam virorum , q ui condendo, dilatando, restituendo imperio
s u m m i f u e r a n t m o m e n t i , s e r i e m a n t e o cu l os p o n i t . I n d e facile p a t et , q u a n t o ­
p e r e p o ë t a e r o m a n i c o a e q u a l e s et p o s t e r i f u e r i n t c o m m o t i .
E p i l o g u s 847-853
«Excudent alii sp i r a n ti a mollius aera,
Cedo e qu id e m , v iv o s d u c e n t de m a r m o r e v u ltu s ,
O r a b u n t ca us as m el ius caelique m ea tu s
D e s c r i b e n t r adio et s u r g e n t i a si der a d i ce n t:
T u r eger e i m p e r i o p o p u l o s , R o m a n e , m e m e n t o
...pacique imp on er e morem.
P a r c e r e s u b j e c t i s et d e b e l l a r e s u p e r b o s » . 8 4 7 - 8 5 3 .
H i v e r s u s l uc ide d e m o n s t r a n t , q u a m m a g n a et G r a e c o r u m e t R o m a n o r u m
c u l t u r a et q u a n t a i n t e r u t r a m q u e d i s c r e p a n t i a : « E x c u d e n t alii... T u regere.. .».
Lege, q u a e s o , l e n t e o r a t i o n e m p r a e c l a r a m , j a m m e c u m a d m i r a b e r i s i m a g i n e m
p e r g r a n d e m , a r d o r e reli gi oso et p a tr io a n i m a t a m , m a j e s t a t e r o m a n a i n f l a m ­
m a t a m , l u m i n e vitae, q u a e p o s t h a n c e s t f u t u r a , i l l u s t r a t a m . C o n f e r a s v el im
duros p ristinorum vatum versus hexam etros cum Vergilianis. Q u a m s u n t
g r a v e s et graciles, fl ex ib il es et v e n u s t i , q u a n t o p e r e a r g u m e n t o a c c o m m o d a t i !
H a e c o m n i a s o l u m e x i n g e n i o v e r e p o é t i c o m a n a r e p o t e r a n t . Perf ect io f or ma e
et a b s o l u t i o s u m m a , q u a m V e r g i l i u s i n d u s t r i a a s s i d u a s ibi c o m p a r a v i t , e u m
o m n i u m t e m p o r u m v a t e m c l a s s i c u m r e d d it , e x q u o t o t p o s t m o d u m p o ë t a e
d i d i c e r u n t . V i n c i t V e r g i l i u s r e li g io ne H o m e r u m . Q u i q u a m v i s v i r rel ig ios us ,
t a m e n d e o r u m r e v e r e n t i a c a r e b a t et in eos q u a s i l u d e r e v i d e t u r . C o n t r a
Vergilius. S u m m a d eorum re ru m q u e divin aru m reverentia. N o n n e Aeneae
m a x i m e p r o p r i u m de os Iliacos, q u o r u m p r a e s i d i o i m p e r i u m r o m a n u m c o n s t i ­
t u e r e t u r , Latio i n f e r r e F N o n n e ae ta ti q u o q u e n o s t r a e d i c t u m v i d e t u r :
• Discite j u st i t i a m m o n iti et no n t e m n e re divos». 620.
N . M a N G E O T , S. J.
P O R T U S
CARMEN
M A T T H A E I
in certamine
poëtico
P A O L I L L O
H oeufftiano
magna
laude ornatum
Un p o r t est u n s é j o u r c h a r m a n t p o u r u n e â m e f at i guée
d e s l ut t es d e la vie. B a u d e l a i r e - Le s p l e e n d e Paris
Q u a m juvat et varias ef mille col oribus apfas
1
m e visu nubes, sole c a d e n t e , sequi.
Chrysolitho f l avo radiant et iaspide fulva,
hinc amet hyst us et hinc fulgidus ardet onyx:
tum c ae l um vi deas violis florere tenellis
5
(a pereunt citius!) stami ni bus que croci.
Velificant placidis aditurae flantibus auris
o c e a n i s e de s hesper i osque sinus,
sed t a me n interdum, simul at qu e cupidi ne raptae
l udendi subita sint st udi oque joci,
10
inter se impingunt, miscent, dein vellere fracto
per sudum passim l a n ea morsa natant.
Sic ea, q u a e finxit celeri sibi m e n te puellus,
urgent at qu e sua mobilitate cadunt.
Sic illi t elam texunt rursusque retexunt
15
au re a mollicula so mn i a fila manu.
Heus! infuscantur s pec i es rerumque c o l o r e s
et tenues, umbra p rogredi ente, labant,
dum l on ge , vergit qua c o n c a v u s axis in a eq uo r,
lux etiam vitrea caerula pingit acu
20
Hic s e d e o , mol es ubi salsis innat at undis,
pensilibus pedibus lumi nibusque v agor.
Protendit portus sua s a x e a bracchi a t amquam
si precibus mutis i n v o c e t ipse mare,
sed mare dormitat zephyri c a n t a n t e susurro,
spiritus et gravior crispa per alta meat.
Lumina nunc urbis t enebras electrica lustrant
alternatque procul f l a mme a signa pharos.
25
T R A D U Z I O N E
Q u a n t o m' è d o l ce , al t ramont ar del sole,
1
Le v a g h e nubi rimirar pel ci el o,
Nei mille toni lor trascoloranti!
Del crisolito d'or h a n n o la l uce
E del fulvo diaspro lo s pl en dor e.
5
Q u i l'ametista, lì l ' on i c e brilla:
E puoi v e d e r e il ci e l o rifiorire
Degli stami di c r o c o e di viole,
(Ahi, di q u a n t o più breve la lor vital)
Van v e l e g g i a n d o al sof f i o d'aure d olci
10
Verso le sedi d e l l ' i m me ns o o c e a n o
O verso i porti dell'esperia terra;
Per ò talora, c o m e se le i n v ad a
Un'improvvisa v o gl i a di gi oc ar e ,
Urtansi tra di loro, f a n n o zuf fa,
15
E poi, rescisso in mille p e z z i il ma nt o,
S e m b r a n o tanti b i o cc o l i di lana,
C h e sparsi v a n n u o t a n d o per il ci elo.
Tali i pensieri, c h e i mpr ov v i s a me n t e
S o r g o n o nella m en t e del fanciullo,
20
C o s ì la tela dei bei sogni d' oro
Si c o m p o n e per lui m a g i c a m e n t e ,
Per poi disfarsi rapida e le gger a.
Ma e c c o c h e si v a n n o o t t e n e b r a n d o
Ahimè, colori e f or me d e l l e c o s e
25
Pallenti al progredir del l ' ombre nere,
Mentre nel p un t o d o v e si c o n f o n d o n o
E ci el o e mare, un palpi to di luce
Di c r o c o e d'or ri cama il t e n u e azzurro.
D o v e si s p o r g e il muraglion sull'onde
30
l o s e g g o c o n le g a m b e p e n z o l o n i ,
Ment re c o n gli o c c h i v a g o tutto intorno.
Pr o t e n d e il p o r t o le s a s s o s e braccia,
C o m e se i nvoch i c o n muta preghiera
Del mar l'amplesso; ma s o n n e c c h i a il mare
35
Dal susurrante ze f iro ni nn a t o ,
Ed un più f o n d o respiro d el l ' ac q ua
Per l'increspata superficie vola.
O r a la l u ce elettrica rischiara
D el l a città le tenebre; l o n t a n o
40
M atthae i Paolillo
Lammina purpureo tracfu lon g i n qu a cruent ai
inque vices pigris usque recedi! aquis.
Mul t i sono fervet portus cl a mo r e crepido:
hic viles b a c a s m n e m o s y n u m q u e loci,
hic l a uda t fontis m e d i c a t a e v o c e liquores:
itque reditque cito plurima turba p e d e .
O m n e s festinant: videas q u a n d o q u e licebit
tum pueros querula v o c e rogare stipem,
tum vetulas lenas, nict ant es s a e p e puellas,
si qui n o c t e velint ae r e parare toros.
Ecce gemit tractu plostrum m a n u a l e q u o d und a t
pellitis cistis cor pat i ni sque grave.
Viribus intentis sistit nervisque s g b i n d e
incl amans gerulus: «Ne rota cruro terot...
Q u i d cessas?... covesis... propere d e c e di t e, q uae s o »
interea m a di d o sudor in ore fluit.
Major fit motus, strepitus crebrescit et hora,
qua grandis linquat litora navis, adest.
Tota fremit, nigrum fumum v o l v e n t e c a mi n o ,
defigitque o c u l o s orbe nitente suos,
Argus ut, et punctis stellantibus a eq u o r in umbra,
luce locessitum, vermiculisque tremit.
3am signo n a v a n t o peram, redit a n c o r a f un do ,
jam funes a l ac er solvere naut a porat.
Extremum m a n d a t a procul renovant ur ituris,
mixta statim variis interitura sonis.
Ac dum mille vibrant pontis constrata locertis
Portus
ÎI faro l a n ci a la sua intermittente
F i a m m a n t e luce, una purpurea lista
O r a i ns a ng ui na l ' o n d a, or si ritira
D a l l ' a c q u a pigra. L'ampio m o l o i nt a nt o
G i à tutto si e m pi e di c o n f u s e grida.
U n o a comprar ad alta v o c e invita
Perle f alse e souvenirs del l u o g o .
Un altro fiaschi d ' a c q u a minerale:
•
£ i nt a nt o d a pp er tu tt o è un v a e un vieni
Di frettolosa folla. E p u o i v e d e r e
Ad o l e s c e n ti c h e c o n m e s t a v o c e
C h i e d o n o l'altrui m e r c é a ruf fiane
v e c c h i e e a mmi c ca n t i g io vi n et te, intese
Ad a d e s c a r chi vogl i a, nella notte,
Co mp ra r da lor un'ora di piacere.
E c c o c h e a v a n z a stridendo un carretto,
C h e o n d e g g i a , c a r c o di valigie e borse;
Di t a n t o in t a n t o c o n g r a n d e t e n s i o n e
D ei suoi nervi e dei muscoli, il f a c c h i n o
G r i d a n d o , f er ma il s u o carretto pieno:
« Ch e la ru o t a la g a m b a n o n ti schiaccia!...
«Muoviti dunque!.. . Fate a t t e nz i o ne !. . .
«Presto, per g en t i l e zz a , un p ò di l a r g o ! ......
Fd i ntant o il sudor gli i n o n d a il vo l t o.
Il m o v i m e n t o va c r e s ce n d o , i nt e ns o
Vieppiù si fa il fragore, e si a v vi c ina
L’ora in cui d e ’salpar la g r a n de n a v e .
E' tutta un fremito, e la ciminiera
Di n e r o f u m o m a n d a a m p i e volute,
E c o m' Argo, dall'orbita s p l e n de nt e ,
Fi gge gli o c c h i nel mare, c h e nell' ombra
Di punti e l u m i n o s e vibrazioni
Trema, p e r c o s s o dalla viva luce.
Un s e g n a l e c o m a n d a la m a nov r a;
Vien l' àncor a dal port o ritirata;
£ si prepara a sciogliere le funi
L'agile mari nai o. O g n u n ri nnova
Le sue c a l d e preghiere, c o n p arol e
D e s t in a te a perir s ubi t ame n t e
In m e z z o a quel f rast uono g e ne r al e .
E mentre mille bracc i a sul gran p o n t e
M a ttha e i Paolillo
el d?cunt crebro lintea m o t a vale,
e x ora celebri vast o molimine puppis
e x c e d i t sensim tracta minore rate.
Lenta prius, leviorque deh i nc resoluta re mul c o
lobitur arva super liberiora maris.
Interea claris lanternis ostia portus
sibila c on t inu a ns altera navis init.
Sic e a d e m semper statio, sursumque deorsum
assiduum motum, qua sinuatur, habet.
Funibus, antemnis, malis glomeratur acutis
et jactat Chal ybum bracchi a stricta manu.
Aéra nam scandunt, redeunt carchesia rursus
a c navis l ax a f orcipe gluttit onus.
Si s pec tas lassus certandi vespere portum
errandique m od u m d e n i qu e lassus aves,
nescis quid misere tendant, ut tristior alter
res velit usque n ov as, anxius alter o p es .
Sic sua q ue mq ue trahit, q u a e versat pect ora, cura.
S e d tu, certandi lasse v i a e q u e, mane .
M o x tantus fremitus premitur: n o x provida murmur
adspirans flatu sopiet o m n e levi.
H a e c e g o c o n s p i c i o studio sine cunct a n ec ulla
immotum cordis c o m m o v e t aura lacum.
Q u a m juvat et varias et mille col oribus aptas
in c a e l o nubes, s o l e c a d en t e , sequi.
MATTHAEUS
PAOLILLO
Portus
85
S ' a g i t a n o , ed i f azz ol et ti d à n n o
A quei c h e part on l'ultimo saluto,
A p o c o a p o c o la m as s i c ci a n a v e
D al l ' a ff ol l a ta s p o n d a si a l l o n t a n a ,
85
Rimorchiat a d a un'agil n a vi ce l l a.
Lenta da pprima, poi più lenta, sciolta
D e l tutto alfin dal s u o ri morchio, scorre
Sul l a distesa d el l ' ape rt o mare.
£ d e c c o che, c o n i f anali acc es i ,
90
Me nt re a distesa urla la sirena,
G u a r d i n g a entra nel port o un'altra n a v e .
S e m p r e cosi la rada: in al t o, in basso,
£' il s u o g ran d ' a rc o in un c o n t i n u o m o t o .
Di funi, e a n t e nn e , ed alberi appuntiti
95
Tutto è un grovi glio e un agitar le br a cc i a
Dall e mani dei Calibi forgiate.
S a i g o n le gru, ri sc e nd o n o , e la n a v e
Il tutto inghi ott e nel c a p a c e grembo.
S e dalla lotta o p pr es s o, osservi a sera
100
Il port o, e s t a n c o di v a g a b o n d a r e
Hai b rama alfin di un p o c o di ri poso,
N o n sai p e rc h è c o n a f f a n n o s a l e na
f a c c i a n o tanti sforzi, i nsoddi sf at to
A c e rc ar l'uno sempre n u o v e c o s e ,
10 5
A n s i o s a m e n t e l'altro le r i c c h e z z e .
Cosi ci ascun trascina la sua p e n a
C h e gli t ormen t a I a n i ma . Tu s t a n c o
Di lottar e d'andar, ti prego, as p et ta.
Tra b reve cesserà t a nt o agitarsi:
110
C h è sopirà c ol suo l i eve f iato
O g n i rumore, provvida, la nott e.
S e n z a curiosità tutto ci ò g u a r d o
D a l mi o sito, nè alcun' aura di v e n t o
L'immobil l a g o del m i o c o r e turba.
115
Q u a n t o m'è d o l c e , al t ramont ar del sole,
Le v a g h e nubi rimirar pel cielo.
Ne i mille toni lor trascoloranti...
M o n t e P o r o 16 - 2 0 a g o s t o 1 9 5 9
tradusse
F R AN C ES C O
ALOISE
DE G A L E N O P E R G A M E N O
( 1 2 9 - c. 2 05)
G a l e n u s m e d i c u s tam di u l a u d a b i t u r , q u a m d i u s ci ent ia med i ca e artis
exst et . Q u a m ob r e m de G a l e n i vita et v i r t u t i b u s n o n n u l l a n a r r a r e j u v at ;
q ui q u i d e m p e r m u l t a de se in t o t s cr i p t i s c o m m e m o r a t , et i m p r i m i s d u o b u s
l ib ri s p l u r i m a oper a a se c o m p o s i t a re cen se t, q u i b u s et i am v i t a m q u o d a m
m o d o del i nea vi t.
Brevi ter G a le n i v i t a m s e c u n d u m vi tae a n n o s i n d i c a v i t P r o s o p o g r a p h i a
i mpe ri i R o m a n i , q u a m e d i d i t A r t u r u s S te i n ( pa rs IV fase. 1, Berol ini 1952,
pg. 4 - 6 ) ; pr aet er ea c f . Galenos n. 2 in RE ( P a u l y - W i s s o w a ) vol. 7 pa r s 1 coi.
578-591, de q u o s cr i p s i t J. M e w a l d t . G e o r g i u s M i s c h in o p e r e Geschichte der
Autobiographie de G a l e n o u n a m t a n t u m s e n t e n t i a m p ro t ul i t, q u a m q u a m G a l e n u s
i ps e mille fere s e n t e n t i a s de se e n u n t i a v i t ; s u s p i c a r i i g i tu r licet, M i s c h Galeni
s cr ipt a p r o r s u s n o n legisse et ideo illud u n u m d i c t u m q u o d est a p u d Mi sch
o m n i a u c to r it at e carere.
G a l e n u s in u r be P e r g a m o ( A si a e M i n o ri s ) aestat e 129 p. C h r . n. n a t u s
est. Ipse s a e p i u s l o q u i t u r de «nos tra Asi a».
P a t e r e j u s N i c o n a p p e l l a b a t u r ; fuit a r c h i t e c t u s et in familiis n o b i l i b u s
ac d i v i t i b u s n u m e r a b a t u r ; aedificia c o n s t r u x i t , ex q u i b u s m a g n a l ucra sibi
c om p a r a r e p o t u i t i i squ e filius per t ot am vi tam frui. N i c o n var ii s litteris
e x c u l t u s s e p t e m ar te s liberales di di ci ss e v i d e t u r ; c a r m i n a q u o q u e fecit; in
collegio s a c e r d o t u m fuit, u n d e i n t e l le g it ur filium post ea m e d i c u m g l a di a t or um
a p ont i fi ci bus creari po t ui s se ; p a t e r a r c h i t e c t u s tres p ar te s a r c h i t e c t u r a e
novisse videtur:
1. a r t e m aedif icandi vel ae di fi cat ionem i p s am , q u a m G a l e n u s s a e p iu s
e x e m p l i causa affert;
2.
g nom icam . q u a horol ogi a c o n s t r u u n t u r , qual ia ho rol og ia et iam N i ­
c on e m fecisse c e r t u m est; c l e p s y d r a s q u o q u e fecerat, q u a s G a l e n u s d il igenter
d e s c r i p s i t (cf: H . S a UPPE, Ausgewaehlte Schriften, pg. 476);
3. m e c h a n i c a m , id est m a c h i n a t i o n e m ;
ex hi s p a tr is c o n s i d e r a t i o n i b u s et c o m p u t a t i o n i b u s et i am filius mul ta ad
m e d i c i n a n utilia per ci per e p o t u i t .
Ga le n i pat er m o d e s t u s fuit (5, 17); i d e m q u e m ag n a d i li g e n t i a l inguam
p u r a m graecam a d h i b u i t (8, 587); regulis m o r i b u s q u e G r a e c o r u m filium
e d u c a v i t et d o c u i t (8, 857).
N i c o n so ci us collegii s a c e r d o t u m t e m p l i s aedif icandi s int erfui t, m ax ime
t e m pl o As cl epii P e rg a m e n i ; i ps e A s c l e p i u m v e n e r a b a t u r , et filius N i c o n i s
per t o t am v i t a m Jovis Ascl epi i d i v i n i t a t e m coluit.
De Galeno Pergameno
87
Mater Galeni, cujus nom en non traditur, tam en propter saevitiam Xant h i p p a P e r g a m e n a n o t a n d a est; n a m anc il las m o r d e b a t et i r a c u n d a s e m p e r
l i ti gabat ; r a t io n e h u j u s f e m i n a e ri x os ae h ab i t a p a t e r filium « G a l e n u m »
( = h o m i n e m l e n e m ) n o m i n a b a t ; n i h il o sec ius G a l e n u s q u o q u e m a g n a m n a t u ­
rae liti gi osae p a r t e m a m a t r e h e r e d i t a t e s u s c e p i t ; u t p a t e r m u l t a s ci ent ia
o r n a t u s f ui t, ita filius m a x i m a i n d u s t r i a o m n i b u s l it ter is illius t e m p o r i s v a ­
cavit; j a m p u e r q u i n d e c i m a n n o r u m ad a r t e m logicae i n c u b u i t ; p a t e r m ag i s t r o s
q u a t t u o r c l a r i s s i m a r u m s c h o l a r u m p h i l o s o p h i a e elegit i i s q u e filium d o c e n d u m
t r a d i d i t ; G a l e n u s o m n e s m a g n a s illas s ec t a s p h i l o s o p h i a e q u a t t u o r c o g n o v i t ,
ex q u i b u s d o c t r i n a m P l a t o n i s e t A r i s t o t e l i s p r o p t e r u t r i u s q u e a u c t o r i t a t e m
pr a e t u l i t ; s e d in ar te logi cae d o c t r i n a m P e r i p a t e t i c o i u n i et S t o i c o r u m s e c u t u s
e st . P l a t o n e m t a m s a e pe fere l a u d a t q u a m A r i s t o t e l e m , u t r u m q u e a u t e m
m u l t o c r e b r i u s q u a m alios p h i l o s o p h o s ; a d u l e s c e n s di ct a a u r e a P y t h a g o r a e
d i d i c i t et c o t i d i e in m e m o r i a m r e v o c a v i t ( « De d i g n o s c e n d i s a n i m i affecti bus»,
Pg. 358 ).
Id q u o d N i c o n , p a t e r G a l e n i , s t u d i i s l i t t e r a r u m ol im o c c u p a t u s a s s e c u t u s
n o n erat, e j u s v o l u n t a t i et co n si l ii s o b s e c u t u s filius o b t i n u i t o m n e s q u e
s c i e n t i a s sibi c o m p a r a v i t . Q u i m u l t o p r i u s q u a m a e q u a l e s p u e r i P e r g a m e n i
f u n d a m e n t a l i t t e r a r u m c o g n o v i t , q u i a e familia d i v i t e o r i u n d u s a l i o r u m h o m i ­
n u m d o c t i s s i m o r u m c o l l e g a r u m q u e p a t r i s c o n s u e t u d i n e u t e b a t u r et m a x i m e
a p at re i ps o h o n o r u m c u p i d o a p t e ad fi nem gl oriae e«t i n s t i t u t u s ; a n n o s q u i n ­
d e c i m n a t u s d i s c i p l i n a e logicae s t u d e r e c o e p i t (19, 59); ad h a n c p h i l o s o p h i a e
p a r t e m m a x i m e se c o n t u l i t d u m r e l i q u a s s a p i e n t i a e p ar t e s m i n u s re sp ic it .
A p u e r i t i a t a n t a c u p i d i t a t e d i s c e n d i et l e g e n d i af f ec tus ei at , u t q u a m p r i m u m
e t i a m i m p e t u q u o d a m s c r i b e n d i e x c i t a r e t u r ; q u o f a c t u m est u t q u i n g e n t a
p r o p e s c r i p t a in l u ce m e d e re t; j u v e n i s m u l t a et l o n g i n q u a i t in e r a s t u d i o r u m
c a u s a ideo facere p o t u i t , q u o d m a g n a m r e m f a mi l ia re m p o s s i de ba t ; q u a e
i t in e r a p a tr e m o r t u o s u b i i t ; circa a n n u m 1 5 0 P e r g a m i v e r s a t u s est, c u m
N i c o n p a t e r e v i t a ce ss it , c u j u s d o m u m filius n u m q u a m pat re v i v o reli qui t;
t u m u n u m et v i g i n t i a n n o s n a t u s erat. S o m n i o p a t r i s a s t u d i o p h i l o s o p h i a e
ad m e d i c i n a e a r t e m c o m m o t u s es t (10, 6 09. 14, 6 0 8 . 16, 223. 19, 59.); a
p h i l o s o p h i a ver o, q u a m p r i m o i n a n i m u m r e ce p e r a t , n u m q u a m d e s t i t i t . C u m
C i c e r o s o l u m s t u d i o l i t t e r a r u m g r a e c a r u m d i l i g e n t i s s i m o t am a m p l a m ac cepi t
e r u d i t i o n e m , G a l e n u s n i h i l a l i u d ni si l i tt er a s gra eca s i n g e n t e r a u c t a s legit
n e q u e al iam l i n g u a m n e q u e l a t i n a m d i d i ci t. G a l e n u s ab a d u l e s c e n t i a se h o c
p r o p o s i t u m s e c u t u m e s s e affirmat: in s u i s l ibri s s o l u m s u a s d i s q u i s i t i o n e s
n e q u e ullas a l i o r u m v i r o r u m t r a d e r e (2, 65 9). I l l u m b i bl iot hec a a mp l i s s i m a
a t q u e c e l e b e r r i m a P e r g a m e n a f r e q u e n t e r u s u m esse v e r i s i m i l e e s t et p u e r u m
et iis t e m p o r i b u s , q u i b u s m e d i c u s g l a d i a t o r u m in p a tr ia fuit. G a l e n i e r u d i t i o
s e p t e m a r t i b u s l i b e r a l i b u s c o n f o r m a t a est; t r i v i u m didi ci t: grammaticam, ad
q u a m ej us léxica et d i s p u t a t i o n e s p h i l ol og a e et p e r m u l t i H o m e r i v e r s u s
p e r t i n e n t ; rhetoricam, c u j u s arti« v o c a b u l a critica G a l e n u s s a e pe in H i p p o c r a -
88
A em iliu s Orth
lis a l i o r u m q u e m e d i c o r u m o p e r i b u s j u d i c a n d i s a d h i b e t ; musicam, q u a e ad
s a n a n d o s a n i m o s a l i q u i d val et , sed a p u d G a l e n u m sat is raro i n v e n i t u r .
Q u a d r i v i u m b e ne n o v i t : arithmeticam a p at re ac ce pt am , geometriam, ad q u a m
Euclidis e l e m e n t a s p e c t a n t a G a l e n o l au da ta ; astronomiam, q ua k a l e n d a r i u m
et c u r s u s m o r b o r u m definiri s olebat; dialecticam, ad q u a m s cr ipt a mul ta
c o m p o s u i t . G a j u m d u c e m p h i l o s o p h i a e P l a t o n i c u m P e r g a m e n u m n o b i l em d e ­
s cr ips it , u t ex Gaji figura eae v i r t u t e s e m i n e r e n t , q u a s G a l e n u s i p se po ss id ere
vol ui t: G a j u s fuit j u s t u s , p e c u n i a e n o n a p p e t e n s ; facile q u i v i s e u m adire
po tera t; n a m l eni s et c l em en s erat. G a l e n u s a n n o 151 S m y r n a m ad A l b i n u m ,
p h i l o s o p h u m P l a t o n i c u m , d i s c i p u l u m Gaji p h i l o s o p h i , se co n t ul i t . M i n u s
b o na v a l e t u d i n e u s q u e ad vi tae a n n u m d u o d e t r i c e s i m u m u s u s est ( 6, 7 5 6 ) .
H o s p h i l o s o p h o s , q u o r u m c o n s u e t u d i n e Ro ma e u t e b a t u r , e n u m e r a t :
A l e x a n d e r ; C a e c i l i a n u s (11, 359); C l a u d i u s S e v e r u s ( c o n su l a. 163).
E u d e m u s . F la v iu s B o e t h u s ( c on s ul ). G l a u c o n (8, 361). G a l e n i o p i n i o de
logica c l ar i or fui t ex i n s c r i p t i o n e h u j u s libri, q u i vo ca tu r : oxi r¡ feiOjiExptx/;
dvaXuTtxYj àjieivtov xyjç xù>v üx<otxibv, m e t h o d u s m a t h e m a t i c a mel ior est q u a m
S t o i c o r u m logica. In par va i n s t i t u t i o n e logicae (ed. C a r o l u s K a i b f l e i s c h ,
Lipsiae 1896, T e u b n e r i a n a ) cap. 13 ca te go ri as A r i s t o t e l i s at tul it , q u a s c o m ­
m e n t a r i i s p h i l o s o p h o r u m A d r a s t i et A s p a s i i u s u s i p s e i n t e r p r e t a t u s est;
n o v a m cat ego ri am « c o m po s it io n is » i n d u x i t , q u a e in m e d i c a m e n t i s c o m p o ­
n e n d i s et d o m i b u s c o n s t r u e n d i s s e m p e r mani fe st a est; tam sae pe co nt ra
s o p h i s t a s v e r i t a t e m c o m m e m o r a t f i n e m q u e o m n i s d i s p u t a t i o n i s c o n s t i t u i t , ut
ip se h o n o r i s causa d e f e n s o r v e r i t a t i s n o m i n a r i possi t; q ua in re P l a t o n e m
se c ta t us est. G a l e n o v e r it a s et j us ti ti a cor di e r an t, e i q ue pl acu it «vir p r u d e n s
et i nt el legens » (oüvexcn; dvvjp). Res o b s e r v a n s e a s q u e c o g i t a n s m a x i m e e v i d e n ­
tiae ( = « e r i | r g e i a s » ) r a t i o n e m h a b u i t . Romae s t u di a p h i l o s o p h i a e c u m m e d i ­
ci nae m e d e n d i l ibri s p r o s e c u t u s est; ibi E u d e m o d oct or e P er ip at e ti ca e d i sc i­
p li nae u t e b a t u r , q u e m 6 2 a n n o s n a t u m s a n a v i t (14, 621); ipse P e r g a m e n u s
o m n i n o n on est p h i l o s o p h u s g e n u i n u s ; n a m s o l u m ea cogitata r e d di t q u a e a
p r a e c e p t o r i b u s di dicit; n i m i s e n i m a d u l e s c e n s er a t ut p r o p r i a cogitata ex se
gi gneret ; erat i m m a t u r u s d i s c i p u l u s p h i l o s o p h o r u m ; c u m a u t e m adol evi sset ,
j am ad m e di c i na e s t u d i u m se c o n v e r t i t n e q u e p h i l o s o p h i a e t o t u m se dare
p ot ui t, s o l u m m o d o i n t r o d u c t i o n e m q u a n d a m in p h i l o s o p h i a m accepi t et
logicam, p r i m a m p h i l o s o p h i a e p a r t e m et p o r t a m ej us f u n d i t u s c og no vi t ,
q u a p r o p t e r m a x i m e de hac di al ec ti ca e vel logicae d is ci pl ina l oq ui tu r ; sed
et iam cos mol ogi ae et et hi cae r u d i m e n t a c on c ep i t ; m i n u s de a n i m a i n s t i t u t u s
v i d e t u r esse; m i n i m e in m e t a p h y s i c a m i n c u b u i t ; id q u o d G a l e n u s de vita
c o m m u n i docet, ex r e r u m et h o m i n u m u s u et ab aliis h o m i n i b u s p r i va ti s et
e p r o v e r b i i s didicit, ut s e n t e n t i a e illius medi ci t a m q u a m s p e c u l u m e r u d i ­
t i o n is et c u l t u r a e t e m p o r u m G a le n i ha be r i p o s s in t; de n a t u r a a n i m a e n um q u a m c e r t a m d e f in i ti o ne m ded it , q u a m q u a m circiter mille locis eam c o m m e ­
m o r a t n e q u e P l a t o n i s n e q u e A r i s t o t e l i s o p i n i o n e m s e q u e n s (4, 700). In re bus
De Galeno Pergameno
89
a s t r o n o m i a e H i p p a r c h o N i c a e e n s i (c. 1 5 0 a. C h r . n . ) n i s ù s est (1 8 B 240);
a s t r o n o m i a e n i m k a l e n d a r i o t e m p o r i m o r b o r u m i n d i c a n d o erat. G a l e n u s
satis j u v e n i s a s t u d i i s p h i l o s o p h i a e , a n a t o m i a e , p h y s i o l o g i a e p r o f e c t u s ad
p a t h o l o g i a m et t h e r a p i a m mag is m a g i s q u e se c o n v e r t i t ; si p r i u s arti m e d i c a e
s t u d u i s s e t , h a u d facile ad p h i l o s o p h i a m se c o n v e r t i s s e t ; c u j u s h a e c s u n t
verba: «Ab adulescentia philosophiae studui; postea cum medicinae operam
d ar e c o e p i s s e m , a v o l u p t a t i b u s a b s t i n u i et res m u n d i c o n t e m p s i , q u a e a p p e t i
s o l en t ; r e c u s a v i m a n e a d p o r t a s d i v i t u m c u r r e r e , c u m istis h o m i n i b u s e q u o
v e h i , ad p o r t a s r e g u m e x s p e c t a r e et c u m i i s d e m in e o r u m ae des me c o n f e r r e
e o3 q u e s e m p e r c om i t a r i ; t e m p u s m e u m n o n p r o d i g u s ef fudi n e q u e m e i nfel i­
cem feci a d i e n s h o m i n e s di vi te s , q u a e actio «s al ut at i o» d i c i t u r ; i m m o s t u d u i
t o t u m t e m p u s m e u m a d m e d i c i n a m e x e r c e n d a m et ad c o n s i d e r a n d a m cogit a n d a m q u e artem m edendi consum ere; p erp etu o noctes meas thesauris
vi gi la vi , q u o s a n t i q u i n o b i s r e l i q u e r u n t ; q u i s gl ori ari p o t e s t se ita, u t ego
feci, egi ss e? a d q u o d a c ce s s i t g e n u i n u m a c u m e n i n g en i i et i n t e l l e c t u s v el ox,
q u o m i h i c o n t i g i t , ut i n g e n t e m s c i e n t i a e m a t e r i a m in m e r e c i p e r e m » .
C o r i n t h i N u m e s i a n u m m e d i c u m a n a t o m i c u m a u d i v i t , q u e m et i am A l e ­
x a n d r i a n i e t i n alias u r b e s s e c u t u s e s t (2, 217); o p t i m e a r t e m a n a t o m i a e a b
h o c m a g i s t r o N u m e s i a n o di d ic it , q u a n i s u s m u l t a s et difficiles c u r a t i o n e s
m i r o m o d o perfecit. A n a t o m i a m in c a d a v e r i b u s s i m i a r u m o s t e n d e b a t , q u a e
a n t e q u a m p r a e p a r a r e n t u r , a q u a m e r g e b a n t u r (2, 233). A n n o 1 59 P e r g a m i
m e d i c u s g l a d i a t o r u m c r e a t u s et q u i n q u i e s c o n t i n u o a p o n t i f i c i b u s P e r g a m e n i s
a d h o c m u n u s v o c a t u s est; a n n o 1 6 4 R o m a m p r o f e c t u s p a u l o p o s t ibi ita
g l o r i a b a t u r : xai
*jv xoòvojia FaX^voû «et m a g n u m e r a t n o m e n G a l e n i » ;
e t i a m h a e c c o n f e s s u s est: « N u l l a d ies p r a e t e r i t , q u i n e x e m p l a artificii mei
o s t e n d a m . . . p l e r i q u e m ed i ci , q u i f a c u l t a t e m m e a m m i x t u r a s fa c ie nd i o b s e r ­
v a n t , n e s c i u n t , ubi p r a e c e p t a a d talia m e d i c a m e n t a c o m p o n e n d a s cr ipt a
s i n t; c u r a s m e a s ne i m i t a r i q u i d e m p o s s u n t ; p r o p t e r e a n o n n u l l i m ed i c i m e
p a r a d o x o p o i o n et p a r a d o x o l o g o n n o m i n a v e r u n t . P e c u n i a m p et o n e q u e ab
ullo d i s c i p u l o r u m m e o r u m n e q u e ab h o m i n i b u s aegrot is, q u o s c ur o ; q u i n
e t i a m a egrot is, q u o t i e s c u m q u e e ge ni s u n t , n o n m o d o m e d i c a m e n t a , p o t i o n e s ,
u n c t a et similia g ra t i s offero, s ed e t i a m s e r v o s mi tt o, q u i illis p r o v i d e a n t et
a d s i n t , si a ux i l i o c a r e n t , ac p r a e t e r e a eis c i b u m n e c e s s a r i u m p ar ar i j ub eo .
A m i c i t i a s c u m m u l t i s m e d i c i s inii, q u i me c o n s u l u e r u n t , et n u m e r o s o s alios
n o n n u l l i s p r i n c i p i b u s c o m m e n d a v i n e q u e ab ullo c o r r u p t u s n e q u e d o n a t u s
s u m ; i m m o illis m e d i c i s i n s t r u m e n t a et m e d i c a m e n t a d o n o d ar e s o lebam,
q u i b u s e g e b a n t , a t q u e a l i q u i b u s m ed ici s e t i am p e c u n i a s ad m u n u s m e d e n d i
gerend u m necessarias largitus sum ». N o n ignoravit A th en a s auctoritate
pol iti ca p r o r s u s carer e s o l a m q u e R o m a m r e r u m p o t i t a m e p i t o m e n o e c u m e n a e
esse, q u a p r o p t e r a d i m p e r a t o r e s r o m a n o s c o n t e n d i t . A t h e n a s c o m m e m o r a t
(7, 2 90 ) i m p r i m i s p r o p t e r illam p e s t e m bello P e l o p o n n e s i a c o ibi e x o r t a m ;
alias h a e c u r b s G a l e n i a n i m u m n ul l o m o d o affecisse v i d e t u r , m a x i m e q u ia
90
A em ilius Orth
nu ll a s chol a m e di c i na e A t h e n i s exs ti t it . R o m a e a l i q u a m d i u m e d i c u s etiam
i m p e r a t o r i s Marci A u r e l i i e j u s q u e filii C o m m o d i i m p e r a t o r i s fuit; Marco
q u i d e m A ur e li o c o t i d i a n a m p o t i o n e m ( a n t i d o t u m ) m a n d a v i t ut b i b e r e t s i ccum
t h e r i a c u m , q u o d s i ne a q u a et s i ne v i n o, m i x t u m s uco p a p a v e r i s b i b i t u r
(14, 3); i dem t h e r i a c u m h o m i n e s d i vi te s R o m ae h a b i t a n t e s ex i m p er a t o r i s
a p o th ec a (14, 2 4) e m e r u n t , m o r e m i m p e r a t o r i s s ec u t i ; t h e r i a c u m u r g i ne a
m ar i t i m a ( = « s p e c i e scillae») c o m p o s i t u m erat, q u a cor et vesi ca incitari
solet; m u l t a s o b s e r v a t i o n e s de m ed i ci s a e q u a l i b u s fecit; de m o r i b u s m e d i c o ­
r u m scr ipsi t; v i t am et g e s t u s m e d i c o r u m ae gro to s a d e u n t i u m t rac tav it ; c o r ­
p or is m u n d i t i a m , u n g u e s d i g i t o r u m , g e s t u m c o r p o r i s in s e d e n d o , m o d u m
c o l l o q u e n d i c u m aegrotis (18 B 697 .7 08 ), v e s t i m e n t u m m e d i c i ( 18 B 692)
r e s p e x i t ; ex h is r e b u s j u r e G a le n i i p s i u s m o s v i v e n d i c o n c l u d i po te st : e r u d i ­
t u m , l o q ua ce m, h u m a n u m , b e n e v e s t i t u m et c u l t u m , j u c u n d e c ol l o q u e n t e m
c u m aegrotis, et a p t i s s i m e eos t r a c t a n t e m se p r a e b u i s s e s e m p e r patet;
n a t u r a m o p t i m a m vi m m e d e n d i c o n s t i t u i t h i s v er bis : « n at u ra o m n i a artifi­
ciose et j u s t e agit» (2, 29); di cer e sol ebat : cpôotç oùSàv |a < x ty ] v ( = « n a t u r a nihil
fr u st r a» ); m a g n a s c o pi a s m a t e r i a r u m p h a r m a c o l o g i c a r u m e f od i n i s i nsul ae
C y p r i a p u d o p p i d u m Solos ad ami cos A s i a n o s et i n d e R o m a m t r a n s p o r t a v i t
(12, 214-238); bis L e m n u m i n s u l a m p r o p t e r t e r r am s i gi ll at am (12, 169) adiit;
m u l t i t u d i n e s c i e n t i a e suae a n i m o s a u d i t o r u m et h o m i n u m a e g r o r u m m a x i m e
m o v e r e c u p i v i t ; s a e p i u s D e m i u r g u m , c r e at o re m m u n d i , laud at , qui a ipse
religione affectus m a g n a erat, a pat re s ac er do ti i P e r g a m e n i socio ita e d u c at u s ;
e ti am m e d i c a s est, u t ait H i p p o c r a t e s «De prisca medicina» 1 (pg. 1, 17 K u e h L E W E In ), u n u s e dem iu rg i s; q u a p r o p t e r G a l e n u s q u o q u e se in d e m i u r g i s
n u m e r a t , q u o d c o n s c i e n t i a m ap o st o li m e d i c i n a e h a be t . G a l e n u s s c r ip s it «De
sollicitudine avertenda» (icepi àXimaç), ubi hae c n a r r a v i t in m agn is horrei s,
q u a e in u r b e R o m a i m p e r a t o r i s e r ant , m u l t o s l i br os et i n s t r u m e n t a magni
pr e t i i i n c e n d i o t e m p l i Pacis a n n o 192 sibi deleta esse; i b i q u e n o n n u l l a man u s c r i p t a ( a n t i g r a p h a ) e r a n t o p e r u m Ar is tot el i s, A n a x a g o r a e , A n d r o m a c h i ,
q u o r u m v e r b a G a l e n u s m o n i t u d o c t o r u m a m i c o r u m et e o r u m v i r o r u m e m e n ­
d a ve r at , q u i P l a t o n i s a uc t o r i t a t e n i t u n t u r ; a t q u e e ti am itinera ad urbes
l o n g i n q u a s s u b i e r a t , u t p l e r a q u e m a n u s c r i p t a corrigeret; i n t e r eos libros hoc
i n c e n d i o p er d it o s m u l t a scr ipt a e r ant , q u a e i pse c o m p o s u e r a t n e q u e antigrap h i s s e r v av er a t ; q u a e in libro «De sollicitudine avertenda» m u l t i s v er bi s
e n u m e r a v i t ; i n t e r eos l ibros q u i i n c e n d i o a n n o 192 p er i e r u n t , libri p r e t i o s i s ­
si mi albo p a n n o serico m a r g i n i s nigrae i nv o lu ti e r an t , q u i b u s m a g n a s p e c u ­
nias, p e p e n d e r a t . G a l e n u s p l u s q u a m 2 50 oper a s cr ipsi t, q u a e ad p h i l o s op hi a m
vel ad p hi l ol ogi am p e r t i n e n t , et circi ter 15 0 script a, q u i b u s m at er ia medica
t r a c t a t u r ; falsarii s c r ip t is p e r s o n a t i G a l e n i d i v e n d i t i s rem familiarem sibi
c o m p a r a r e c u p i e b a n t ; n o n n u m q u a m G a l e n o ipsi c on t i g i t u t talia scripta
d e t e g e r e t et del er et ; u n d e el uce t G a l e n u m a u c t o r e m m e di c i n ae n o t i s s i m u m
fuisse; ille P e r g a m e n u s i n g e n t e m l i b r o r u m m u l t i t u d i n e m , u t s u s pi co r, perle-
De Ga leno Pergameno
91
git; u t a u t e m t a n t a m m a t e r i a m s c i e n t i a e l i b r i s m a n d a r e t , s e r v i s ei o p u s er a t
q u i b u s n o t a s d i c t a b a t et q u i c e l e r r i m e a t q u e b r e v i a t i o n i b u s a d h i b i t i s s c r i b e ­
b ant ; s t e n o g r a p h i et t a c h y g r a p h i n o m i n a b a n t u r (14, 6 3 0 et 19, 14); s cr i p t a
s u a d i v i s i t in d u a s par te s: altera o p u s c u l a t a m q u a m i n ' e r n a ami ci s t r i b u e b a n ­
t ur , al t er a c o m m u n i e d i t i o n i ad v u l g u s e xt ra d a b a n t u r .
D e n i q u e n o n n u l l a s res s i n g u l a s G a l e n i vi tae a g g r e d i a m u r . P e r m u l t i s
o p e r i b u s de p h i l o s o p h i a et m e d i c i n a c l a r u s a p l u r i b u s s c r i p t o r i b u s m a g n i
aestimamus est:
A l e x a n d e r A p h r o d i s i e n s i s (c. 2 0 0 p. C h r . n. ) G a l e n u s j u x t a P l a t o n e m
et A r i s t o t e l e m p o s u i t .
A t h e n a e u s N a u c ra tite s G a le n u m maxime philologum ad convivium
d o c t o r u m a g g r e g a v i t (cf. Deipnosophistae vol. 1 pg. 3, 11 K a i b e l ) .
S i m p l i c i u s (c. 5 0 0 - 5 6 0 p. C h r . n. ) G a l e n u m v i r u m s u m m a e s c i e n t i a e et
m a x i m u m p h i l o l o g u m l a u d a v i t in c o m m e n t a r i o ad A r i s t o t e l i s o p u s q u o d
Physica i n s c r i b i t u r (pg. 718, 13 et 10 39 , 13 D iels ).
Galenum jam cum Aristotele comparare c u n c ta n te r quidem c o n a m u r
s o l u m h a c d e causa, q u o d u t e r q u e p l u r i m a s c r i p s i t et m e d i c i n a e r a t i o n e m
h a b u i t ; m a x i m e a u t e m a d h a e c s i n g u l a c o n v e r t a m u r : u t e r q u e d i vi ti i s rei
f a mi li ari s a d j u t u s n o n r e b u s p u b l ic is , s e d a r t i b u s l i b e r a l i b u s s ese d e d i t ; l i t t e ­
ris v ar ii s c o p i o s i s s i m u s fuit, l e c to r l i b r o r u m n o n d e f e s s u s , d i s c i p l i n a e logi cae
v al d e d i li ge n s, a r ti s e m p i r i c a e f a u to r , e d i t i o n i b u s o p e r u m s ci e n t i f i c o r u m
p r a e s t a n s , g l o r i a m i m m o r t a l e m sibi c o m p a r a v i t ; A r i s t o t e l e s s a ga c it at e G a l e ­
n u m s u p e r a v i t ; s e v e r e q u i d e m et c o n s t a n t e r et al acri ter propositi« p e r s e c u t u s
est, c u m P e r g a m e n u s l a s si o re m o d o c u m m u l t i s d i g r e s s i o n i b u s re m tract aret ;
p h i l o s o p h u s ille b r e v i o r i b u s s e n t e n t i i s u t i t u r , u t s a e p i u s n o n p l a n e i n t e l l e ­
g a tu r; G a l e n u s a u t e m l o n g i t u d i n e d i c t i o n i s lect or i m o l e s t u s fieri p o t e s t ,
q u a m q u a m p u r i o r e g ra e ci t at e q u a m S ta g i r i t a excel lit ; A r i s t o t e l e s p r o f u n d i s ­
s i m e r e r u m c a u s a s e x p l o r a v i t , i d q u o d ille A s i a n u s n o n fecit, q u i res ita u t
s u n t a c c ep i t; p r o p t e r e a G a l e n u s t am s a e p e e v i d e n t i a m rei l a u d a t , q u i a eam
p r o b a r e n e q u i t ; u t e r q u e d e m o n s t r a t i o n i b u s fa v eb at ; P l a t o n i s d i s c i p u l u s s emp e r s u i c o m p o s e t g e n u i n a m e n t e a g e n s n o v o s fines a s s e c u t u s est, c u m
P e r g a m e n u s v e s ti g ia H i p p o c r a t i s fi del is si me p r e m e n s d o c t r i n a m m e d i c i n a e
n o n p rof ic ere t ni si a n a t o m i a m m a x i m e c o l e n d o ; u t e r q u e a u t e m p h y s i c a
coluit; A r i s t o t e l e s c o m m e n t a r i o s a d a l i o r u m s c r i p t o r u m oper a n o n s cr i ps i t;
G a l e n u s c o n t r a m u l t a c o m m e n t a r i a ad H i p p o c r a t e m c o m p o s u i t ; u t e r q u e reli­
g i o n i n a t i o n a l i a d h a e s i t ; S ta g i r i t a s c h o l a m p h i l o s o p h o r u m P e r i p a t i f u n d a v i t ,
P e r g a m e n u s t a m e n s a e p i s s i m e de s cho la l o q u e n s n u l l a m s c h o l a m m e d i c o r u m
condidit; q u a m q u a m q u in g en ti a n n i inter hos duos scriptores intercesserunt,
n i h i lo s e c i u s in m u l t a s l i t t e r a r u m r e s u t e r q u e c o n v e n i s s e v i d e t u r .
G a l e n u s r e b u s h u j u s m u n d i v i s i b i l i b u s fisus d o c t r i n a m et u s u m m e d i c i ­
n ae in A r i s t o t e l i s s t u d i i s f u n d a t u m a d h i b u i t ; h a e c e n i m s ch ol a res a d s p e x i t ,
i n q u i s i v i t , j u d i c a v i t ita, u t se re ver a h a b e n t ; q u a e s t i o n e s n a t u r a l e s P e r i p a ­
92
A em ilius Orth
t e t i c o r u m m e d i c i n a e u t i l i s s i m a e f u e r u n t ; Plato magi s p r o p t e r t r a d i t i o n e m
o p e r u m c l a r o r u m G a l e n o n o t i s s i m u s erat, c u m d o c t r i n a P l a t o n i c o r u m s altem
m e d i c i n a e p a e n e ni h i l p r o d e s s e posset ; m a x i m a m a n t i q u i t a t i s n ot i t i a m ille
m e d i c u s h a b u i t ; o s t e n d i t s c i e n t i a m e n c y c l o p a e d i a e s e c u n d o p. C h r . n. saeculo
r enat ae; q u a e e n c y c l o p a e d i a in e j u s s cr ipt i s m a g n i m o m e n t i est; e od e m mo d o
ac L u c i a n u s , u t e x e m p l u m afferam, o m n e s l i tt er as c o g n o s c e r e et p h i l o s o p h o ­
r u m s e n t e n t i a s di scer e c u p i v i t ; t u n c e n i m t e m p o r i s m u l t i j u v e n e s h u n c
u n i v e r s u m c u l t u m i n g en i i si bi c o m p a r a r e c o n s u e v e r a n t ; et i am C e l s u s , L u ­
ci ani a m i c u s a t q u e G a l e n i ae qual i s, q u i « A d v e r s u s C h r i s t i a n o s » scripsit,
e a n d e m e r u d i t i o n e m p h i l o s o p h i a e l ev em sibi c o m p a r a v i t . De C h r i s t i a n i s ita
G a l e n u s j u d i c a t : « C h r i s t i a n i s o p u s es t p ar a b o l i s, u t c r eda nt » (cf. R. W a l z e r :
Galen On Jeivs and Christians. O x f o r d 1949, pg. 15). A r i s t i d e s so ph is ta ,
ae q ua li s G al eni , n a t u s i n As ia M i n o r e , C h r i s t i a n i s m al e d i x i t (in orati one
• Pro Quattuor»...); e ti am G a l e n u s e t L u c i a n u s C h r i s t i a n o s i l l u s e r u n t ; opera
a l i o r u m j u d i c a n s d i s t i n g u i t i n t e r ép|iy¡veíav ( e l o c u t i o n e m ) et detoptav ( d o c t r i ­
n a m) ; c u m s e n t e n t i a s et d o c t r i n a s e x p o n e b a t , m a x i m a e d i c e n d i v i r t u t i p e r s p i ­
c u i t a t i s o p e r a m da ba t; G a le n i m o d u s s c r i b e n d i c o n t i n e t l o n g a s s e nt e nt i a s ,
q u i b u s l ect or f ati gatur ; illi us s e r m o n e q u e j u c u n d u s n e q u e a s p e r i n v e n i t u r ;
u t s c r i p t o r l a n g u i d u s ita o r a t o r q u o q u e v e r b o s u s fuisse h a b e n d u s est, q u i
v e h e m e n t i a q u a d a m et a g g r e d i e n d i c u p i d i t a t e h o m i n e s r e ti n u i t ; q u a m q u a m
o m n ib u s vocabulis linguae purae Atticae sum m a industria studuit, tamen
e l o c u t i o n e m d i l u c i d a m aegre a s s e c u t u s es t etsi in arte rhetor ica e x c u l t u s
v i d e t u r esse; o m n e s libros, q u o s p o s s i d e b a t , c u s t o d i r i j u s s i t in t e m p l o Pacis
a t q u e e s u i s l ibris ibi ipse l ec ti o ne s a n t e m u l t o s a u d i t o r e s h a b u i t ; p o rr o ex
t o t libris, q u o s P e r g a m e n u s i p se c o m p o s u i t , c o n c l u d e n d u m est e u m m u l t i s
l it ter is s u m m o p e r e d o c t u m fuisse: G a l e n u s fuit l i t t e r a t i s s i m u s m e d i c u s a n t i ­
q u i t a t i s ; s i n e d u b i o a p t u s f u i s s e t b i b l i o t h e c a r i u s in b i bl iot hec a A l e x a n d r i a e
m ax ima; s ed p r o p e n s i o r ad v i tam a c t u o s a m i n c l i n a v i t a t q u e etiam in s u p e r ­
b am o s t e n t a t i o n e m m u l t i f o r m i s s u ae sci ent iae; n u l l u s s cr i p t o r a n t i q u u s tam
c r e b ro de i n s t i t u t i o n e p u e r o r u m et t i r o n u m l o c u t u s est q u a m G a l e n u s , qui
m a g n a v o l u p t a t e et c u p i d i t a t e a d u l e s c e n t e s in a r t e m m e d i c i n a e et logicae
I n d u c e b a t ; d ic eba t e n i m «educat io j u v e n t u t i s c u m d i li g e n t i c u l t u r a p l a n t a r u m
c o m p a r a n d a est» (16, 323); i t a q u e v e r i t u s n o n est e a s d e m s e n t e n t i a s et d o c­
t r i n a s pl ur ie s e o d e m m o d o r e pe te re (16, 2 5 0) et res u t i li s si ma s e a de m rati one
proferre (16. 259); sed s c h o l a m n o n c o n d i d i t , q u a m q u a m t i r o n i b u s me di ci na e
n o n n u l l a scr ip ta «i nt rod uct or ia» c o m p o s u i t ; q u i a h o m o t am liberalis erat,
j u v e n u m m e d i c o r u m f or ma m diu exc ole re n o l e b a t . G a l e n u s erat v i r q u o q u e
d i t i s s i m u s , id q u o d pat et ex h i sce re bu s:
1. m a g n a s c opi as t err ae sigillatae, q u a e ad t ri gi nt a a n n o s v al eb a nt ,
emi t ;
2.
3.
m u l t a m e d i c a m e n t a e r e g i o n i b u s o r i e n t a l i b u s sibi p ar avi t;
h o m i n e s ae grot os p ec u n i a ad j u vi t .
De Galeno Pergameno
93
4.
m e di c i s p a u p e r i b u s i n s t r u m e n t a d o n a v i t ;
5.
p e r m u l t o s l ibros s c r i ps i t, q u o r u m c h a r t a e m a g n o p re t i o c o n s t a b a n t ;
6. l ibros s u o s in t e m p l o P a c i s col locatos m a t e r i a a l b o r u m s er i c o r u m
ligari j u s s i t , et o m n i n o p r o l i x i t a t e n i m ia s c r i b e n d i u s u s est, q u i a c h a r t i s p a r ­
cere u t v i r c o p i o s i s s i m u s et f o r t u n a t i s s i m u s n o n d e b e b a t ; m e d e n d o n o n p e ­
c u n i a m , s ed g l o r i a m t a n t u m s ibi a c q u i s i v i t ; m e d i c u s et s c r i p t o r vi t ae a c t u o ­
sae t a n t u m a d h a e s i t , n o n s p e c u l a t i v a e o p e r a m d e d i t ; ad res p r o f u n d e c o n ­
t e m p l a n d a s ei q u i e s d ef ui t; et s e m p e r in m o t i b u s et o p e r a t i o n i b u s fuit.
C o t i d i e b o n u m t h e r i a c u m i m p e r a t o r i M a r c o A u r e l i o fecit (14, 24); et iam
i m p e r a t o r S e p t i m i u s S e v e r u s c o ti d ie h o c t h e r i a c o u s u s e s t (14, 65); P e r g a ­
m e n u s e r a t q u a s i a m i c u s i m p e r a t o r i s M a r c i A u r e l i i (14, 647); n a m m a x i m a
l i t t e r a r u m e r u d i t i o n e et a m p l i s d i v i t i i s o r n a t u s ad a u l a m p r i n c i p i s a c ce d e r e
facile p o te r a t ; q u a d r a g i n t a a n n o s n a t u s b o n a e v a l e t u d i n i s f a m a q u e m ed i c i
admirabilis et philosophi jam n otissim us an im u m imperatoris Marci Aurelii
e t i a m p h i l o s o p h a n t i s m a g n o p e r e affecit, u t i m p e r a t o r S t o i c u s G a l e n u m ita
a l l o q u e r e t u r : « T u es u n i c u s p h i l o s o p h u s t e m p o r i s mei »; h o m o r el ig io su s e r at
et d e u m A s c l e p i u m c ol eba t; ( e t i a m M a r c u s A u r e l i u s e u n d e m A s c l e p i u m v e ­
n e r a t u s est; cf. i m p e r a t o r i s l i b r u m «in s e m e t i p s u m » 5, 8); m e d i c u s f ui t eo
t e m p o r e i m p e r i i r o m a n i , q u o id m a x i m a m p o s s i d e b a t e x t e n s i o n e m et o p t i m e
florebat; s e d et i am er at t u m ea ae ta s, c u m n u l l u m i n g e n i u m p h i l o s o p h i c u m
n u l l u s q u e p o et a p e r o r b e m t e r r a e egregia gloria p e r c r e b u i t ; i m m o er at t e m ­
pus c o m m en tan d i scriptores antiquos, erat aetas intellectu rum inandi. Ro­
m a e d i m i d i u m fere v i t a e t e m p u s G a l e n u s d eg it ; h a n c ob r e m , q u o d in U r b e
A e t e r n a t o t a n n o s v i v e b a t a t q u e l i t t e r i s et m e d i c i n a e o p e r a m d a b a t , g l o ri a m
q u o q u e a e t e r n a m s ib i c o m p a r a v i t . V i t a G a l e n i q u a m q u a m l i t ib u s, s i m u l t a t i ­
bus, altercationibus, insidiis, tu rb atio n ib u s anim i abundavit, tamen cum
m a g n i t u d i n e q u a d a m a n i m i c o r p o r i b u s h o m i n u m s a n a n d i s m e d i c u s a df u i t ;
etsi p o r r o i p s e n o n o m n i b u s r a t i o n i b u s p e r f e c t u s erat, n i h i l o s e c iu s v i r i b u s
s u i s ad s a l u t e m a l i o r u m , q u a n t u m i p se p o t e r a t , u s u s e s t et p e r s a e p e s o s p i t a ­
tor vitarum exstitit.
A
emilius
[Em il] O
rth
Plura de latina lingua inter doctos
communi
In P a l a e s t r a L a t i n a n. 168 R e v e r e n d i s s i m u s J. J i m é n e z D el ga do , de
«Latina l ingua i n t e r d oc to s h o m i n e s c o m m u n i » m a x i m a a uc t o r i t a t e s cr ibens,
r em acu tetigit. Ei o m n i n o a s s e n t i o r n e q u e vel m i n i m u m c o n t r a d i c e r e velim.
S u n t a u t e m q u a e vel ampl i fi cand a vel a d d e n d a esse v i d e a n t u r .
S u b t it ul o «De Rei M o m e n t o » , pag. 190, 1 scribit: «in eo ( c o n gr es s u
L u g d u n e n s i ) v ir os et f e m i na s a u d i v i m u s lat ine l o q u e n t e s q u i A v e n n i o n e la­
tine loqui vix audebant*.
Recte I ps e id a n i m a d v e r t i et g a u d e b a m n o n m o d o q u o d m i h i m ax i m e
pl acebat l a t i n e l o q u e n t e s a u di r e , s ed q u o d m u l t i et irrisores et fa ut or es , actis
pr io ri s c o n g r e s s u s editis, r o g a b a n t cur, t am mul ti , si l i n g u a m v i v a m p r o m o ­
v er e vel lent , l i n g u i s h o d i e r n i s l ocu ti e s s e n t . Hi c f or tasse hae c na r r a r e licebit:
c u m n o s t r a «Societas l at i ne l o q u e n t i u m » c o n d e r e t u r o m n e s ad p r i m a m c e ­
n a m v oc a ti c i r c u m m e n s a m ocul is in o b t u t u p a t e l l a r u m defixis s e d e b a n t
m u t i . H i p l e r u m q u e l i t t e r a r u m d oct or es n e q u e ar ti s s c r i b e n d i ignari n u n q u a m
a n t e a locuti e r ant . S u b i t o q u i d a m s e r m o n i s latini s t u d i o s i s s i m u s , q u i t a m e n
m o d o l o q u e b a t u r q u o n e m o u n q u a m an tea l o c u t u s erat, ne t u m q u i d e m c u m
h o m i n e s in Francogallia l i n gu a r o m a n a r u s t i c a n a b a l b u t i e b a n t , vi ct o s il ent io
p r o r u p i t . O m n e s a t t o n i t i au sc u lt a re , t u m u t si sibi q u i s q u e diceret: «si is
l o q u i a ud e t, ego c e rt e a u d e o » , gar ri re c o e p e r u n t .
O m n e s i n fa n t e s p r i u s r e p u n t q u a m a m b u l a n t ; p ri u s b a l b u t i u n t q u a m
l o q u u n t u r n e q u e os perfri cant.
N o s a u t e m , c u m s i m u s adulti, ubi p r i m u m no va l ingua uti i n c ip i mu s ,
p ra e s e r m o n i s peritis in loco s u m u s i n f a n t i u m n e q u e es t c u r p r o p t e r i m p e r i ­
t i a m vel i n s c i e n t i a m e r u b e s c a m u s . Q u o d t am m u l t i in C o n g r e s s u L u g d u n e n ­
si h a e s i t a t i o n e m d e p o s u e r a n t , l a u d i b u s e r a n t digni.
N i h i l a u t e m majorerai efficit h a e s i t a t i o n e m q u a m i gnorat io l o cu t io n um
c o t i d i a n a r u m . A d d e q u o d n ec e ss e es t u t in p r i m o r i b u s labris sit copia v e r ­
b o r u m . Si q u i s o m n e v e r b u m e m e m o r i a effodit n e q u e l o c u t i o n u m c o t i d i an a­
r u m c o m p o s est, is u t i q u e in l ut o h ae r et . Si q u i d i s c i p u l u s dicit; «Oh, yes
equus means horse», ei r e s p o n d e o : « n e q u e equus n e q u e cheval n e q u e caballo n e ­
q u e pferd significat horse; haec o m n i a voca bula i d em a ni ma l i n d i c a n t q u o d
n o s a ng li ce l o q u e n t e s horse v o c a m u s . T u u m e s t efficere u t e a d e m imago in
m e n t e m , v o c a b u l o vel equus vel caballo vel horse a udi to, s t a t i m i r r um p at .
P raeterea p en s a a s s i g n a t a p r i m u m n o n in a n g l i c u m c o n v e r t e n d o sed latine
Pluro d t latina lingua inter doctos communi
95
legito; d e i n d e q u o d d o c t o r e s scire n e c e s s e e s t te l o c u m i nt el le gere , in anglic u m c o n v e r t i t o ; d e n i q u e l o c u m l a t i n e t e r t i a t o et te o m n i a l at i ne i n t e l l e g e r e
cogito». Q u i h o c fecere, m a x i m e p r o f e c e r u n t . M o n e o ut , d u m h u c i lluc a m ­
b u l a n t , n o m i n a e a r u m r e r u m , q u a s for te c o n s p e x e r i n t , ut a r b o r u m , a n i m a ­
l i u m a l i a r u m q u e r e r u m i n n u m e r a b i l i u m e x q u i r a n t et s e c u m de h i s r e b u s l a ­
t i n e l o q u a n t u r ; sic e n i m en as ci f a c u n d i a m q u a n d a m .
A t m a x i m e o p u s es t g los s ar io « l o c u t i o n u m c o t i d i a n a r u m » , u n d e d i s c a n ­
t u r m o d i s a l u t a n d i , v a l e d i c e n d i , g r a t i a s a g e n d i et alia id g e n u s m u l t a , nanyq u e h a e l o c u t i o n e s ad f a c u n d i a m a l e n d a m n e c e s s a r i a e ex i n g e n i o n a t i v o c u ­
j u s v i s l i n g u a e i n d o l e q u e e n a t a e s u n t n e q u e a b a l i e n i g e n i s e x c og i t a ri p o s s u n t .
N e pl ur a, a d f a c u n d i a m o p u s es t c op ia v e r b o r u m ac l o c u t i o n u m c o t i d i a ­
n a r u m q d a e in p r i m o r i b u s labri s e s s e o p o r t e t , e. g. si p r o c o n v o l v u l o tabaceo s i v e b i s p a n i c a obl at a et a c cep ta b i s v e r b i s g r a ti a e a g a n t u r : «gratias tibi
ago m a x i m a s » ,
ridiculum!, n a m q u e extra m o d u m agu n tur, proinde quasi
f r a n co g a l l i c e d i c a t u r : je vous remercie de tout coeur, p r o merci; a u t g e r m a n i c e :
herzlichsten Dank, p ro ich danke; angl ice: heartfelt thanks, p r o oh, thanksl P o t i u s
d i c a t u r : « b e n i g n e » ! E o d e m q u o q u e v o c a b u l o d i c e r e te nol le a c c i p e r e licet,
u m e r i s f o r t a s s e el eva tis , u t F r a nc o ga l l i et G e r m a n i . T a m e n si q u i d mirifici
d o n a t u r , t u m : « i m m o r t a l e s ago tibi g r a t i a s a g a m q u e , d u m v i v a m * . ( Cj c.
Epist. 10, 11, 1).
N e p l u r i b u s , u t d i s c i p u l i s n o s t r a l i n g u a v i va a d c o n f a b u l a n d u m u t i b s
h a b i l i s q u e e ss e v i d e a t u r , p r o i n d e a t q u e i n l i n g u i s h o d i e r n i s d o c e n d i s h$e
l o c u t i o n e s e x p r o m a n t u r et m e n t i d i s c i p u l o r u m a p r i n c i p i o i n c u l c e n t u r o p o r ­
tet.
A t s u b e o d e m t i tul o, (pag. 1 92, 2) i ps e s c r ib i t P. J i m é n e z , C. M. F.. «at
l i n g u a e l a t i n a e p er fec ta c o g n i t i o q u a m difficilis sit, q u i s n o n v i d e t » . T o t v e r ­
b o r u m v a r ia e fo rma e , t am i m p l i c a t a v e r b o r u m c o n j u n c t i o et o r d i n a t i o » .
A d d i d i t hae c v e r b a clari H a m l e t i T o n d i n i : . . . « n u m q u i d eis g e n t i b u s q u i
a n g l i c a l i n g u a l o q u u n t u r di ffi ci li us p u t a n d u m
es t l e x i c o n
l i n g u a e l at inae
q u a m l e x i c o n c u j u s v i s e s l a v o n i c i s vel g e r m a n i c i s l i n gu is ? ».
A t q u o d ad i llam p e r f e c t a m c o g n i t i o n e m l i n g u a e l at i na e p er t i n e t ! C e r t e
difficilis est. A t q u i n u m difficilior sit q u a m perfecta c o g n i t i o c u j u s v i s l i n ­
g u a e h o d i e r n a e , d u b i r a r i mea q u i d e m o p i n i o n e p o t e s t . I ps e q u i n o n m o d o
l i n g u a e l at i n a e s e d e t i a m fr ancogall icae, italicae, g e r m a n i c a e , n u r ve r gi c ae ,
p o l on i ca e s t u d u i , n o n d u b i t o di cer e l a t i n a m n o n esse difficiliorem. N u l l a lin
g ua e s t anglica difficilior, si q u i s e l e g a n t e r vel l o qu i vel s cr i b e r e avet. Sin
a u t e m q u i s se i n t e l l e g i b i l e m r e d d e r e v u l t , n u l l a fo r ta s se facilior. C u r ? f o r t a s ­
se q u o d t o t a d v e n a e ad n o s t r a s o ra s r u d i m e n t i s l i n g u a e v i x i n s t i t u t i v e n i u n t
ut e os b a l b u t i e n t e s i n t e l l e g e r e c o n s u e r i m u s . Rara e u t i q u e a v e s s u n t si q ui
e l e g a n t e r a ng l ic e l o q u i s ci ant . Q u o t u s e n i m q u i s q u e e s t vel a d v e n a r u m vel
i n d i g e n a r u m q u i q u a v i s l i n g u a h o d i e r n a e l e g a n t e r l o q u a t u r . Q u a e c u m ita
s i n t , c u r ab eis q u i l i n g u a l atina l o q u a n t u r , d u m m o d o i nt el le gi bi le s s i n t , c u m
%
Goodwin B. Beach - Bonamicus A c tensis
haec mea q u i d e m s e n t e n t i a n o n sit aliis difficilior, p l u s p o s t u l e m u s q u a m ab
eis q u i l i n g ui s h o d i e r n i s l o q u u n t u r ? C e r t o scio eam po loni ca faciliorem esse
et s in e d u b i o russ ica q u a e est p o l o n i c a e cognata. P l u r i b u s e n i m c a s i b u s p o ­
loni ca m u n i t u r q u a m lat ina et v e r b u m q u o d p l u r i b u s c o n j u g a t i o n i b u s u t i t u r
et a s p e c t i b u s q u i d i c u n t u r et in p r a e t e r i t o etiam g e n e r i b u s m as c u l i n o , f e m i ­
n i no , n e u t r o c o n s t r u i t u r , carere o m n i r ati one o r d i n e q u e v i d e t u r . Lexi con
q u o q u e , id q u o d r e v e r e n d i s s i m u m De lg a do n o n p ra et er it , di fficillimum est,
q u i a n o n i n v o c a b u l i s p ol oni ci s i n e s t ulla c u m anglicis a u t lat inis si mi li t ud o.
A t q u i a d u l e s c e n t i b u s j am n u n c s u a d e t u r u t in s t u d i u m l i n g u a e rus st cae i n ­
c u m b a n t , q u o s c r e do in l i n g u i s s cl av o ni c is a d d i s c e n d i s n o n b ene proficere
pos se, ni si q u i l atina p r i u s e r u d i t i s i nt , si ve q u i l atine b e n e e r u d i t i sint,
m u l t o c i t i u s esse p r o f e ct u ro s . E x p e r t o cr edi t e, q u o d n o n n u l l o s v id i g r a m m a ­
t icam p o l o n i c am i n t el le g er e con ari , q u i l at i n i t a t i s o m n i n o e x p e r t e s erant.
C e t e r u m n e m o d u b i t a t a d u l e s c e n t i b u s , d u m s i m u l h a r u m l i n g u a r u m silet
difficultates et l i n g u a e l at inae obj ect at , s u a d e r e sive i m p e r a r e u t in rus si cam
vel alias i n c u m b a n t .
Q u a e c u m ita s i n t , q u a n q u a m nolo d i s c í p u l o s a schola d i m i t t i latine
v it io s e vel i n q u i n a t e l o q u e n t e s (cf. id q u o d C i c e r o in cap. 3 7 Bruti dicit)
n e q u e infitiari p o s s u m u s per fec ta m l i n g u a e l at i nae c o g n i t i o n e m difficilem
esse, ne h i s d i ff icu lt at i bus n i m i s t r i b u a m u s p o n d e r i s , m o n e r e velim, v e r i t u s
ne a d u l e s c e n t e s p a v i d i a s t u d i o l in gu ae l at inae a v e r s e n t u r et in s t u d i u m russicae m u l t o difficilioris i m p e l l a n t u r inscii.
Q u o d ad l ex i co n l a t i n u m at ti net , eis q u i angl ice l o q u u n t u r , n o n es t c u r
h oc n i m i s difficile sit, s i q u i d e m vel d u a e vel tres p ar t e s anglici ex v o ci b us
l at inis c o n s t a n t .
G
o odw in
B. B
each
—
B
onam icus
A
ctensis
N O V A
L U D U S
ET
V E T E R A
L I T T E R A R I U S
-
S C H O L A *
1.
J o a n n e s G u n d i s a l v i u s J o s e p h u m filium c o t t i d i e in s c h o l a m ire j u b e t .
Et j o s e p h u s p r i m o m a n e e lecto s u rg i t , p r e ce s m a t u t i n a s pie f u n d i t 1, s e q u e
s i g n o c r u c i s m u n i t 2, p a r e n t i b u s f a u s t u m f e l i c e m q u e p r e c a t u r d i e m 3, p e n s u m
a m a g i s t r o d a t u m 4 p a r u m p e r m e m o r i a r epet it, i n s t r u m e n t a s chol as ti ca
p a r a t 5, j e n t a c u l u m s u m i t ; d e i n d e c a p s u l a m s ch o l a s t i c a m 6 a c ci p i t e a m q u e
d e x t r a d e f er t, a u t —u t P a u l u s , o p t i m u s a m i c u s , q u i c u m
1.
preces m a tu tin a s fu n d it
/ reza las ora­
s ae pe i n s c h o l a m
t u m d i e m » h o c l oco m i n u s a d l a t i n i t a t e m a c ­
ciones de la m a ñ a n a j: ex o p t i m i s s c r i p t o r i b u s
c e d e r e v i d e t u r , augurari e n i m e s t
dicere q u o q u e potes:
«preces Deo adhibere,
a g o e t eo f u t u r a p r a e d i c o , a u t f u t u r a p r a e d i c o ,
pre ci b u s m a t u t i n i s D e u m deprecari, venerari,
c o n j i c i o , o m i n o r , e x i s t i m o , j u d i c o « (cfr. F o r -
p r e c i b u s D e u m or a r e ; p r e c a t i o n e m m a t u t i n a m
c e l l in iu m
a d D e u m f acer e; p r e c a t i o n e m a t u t i n a u t i » ,
4
,
s
.
v
«augurium
.) .
pen su m
a
m a g is t r o
[ el deber
datum
cet . —L o c u t i o n e m v e r o « p r e c e s r e c i t a r e « a p u d
puesto por el Sr. M a e stro !: pensum p r o p r i e si g
s c r i p t o r e s e c c l e s i a s t i c o s s c r i p t a m l f ge s ; « O r a ­
ni f i c a t l a n a e p o n d u s q u o d m u l i e r i c e r t o t e m ­
t i o n e s In c o n s p e c t u De i recitatae» (T o b ., 3, 25).
po re f a c i e n d u m t r a d i t u r , et p e r t r a n s l a t i o n e m
S e d recitare p r o p r i e « d e s c r i p t o l egere« s i g n i ­
pensum e s t ' o f f i c i u m, m u n u s q u o d q u i s a b s o l ­
f i ca t .
v e r e d e b e t ' , e t b e n e l a t i n e d i c i m u s : « a c c u r ar e ,
I.
sequ e sig n o
c r u c is
m u n it
ce la señal de la cruz}: c h r i s t i a n u m
[se
signa, h a ­d a r e , a b s o l v e r e , c onf i cer e, e xi ge r e p e n s u m « .
ritum
i ta
5.
in s t r u m e n t a
s c h o l a s t ic a
( enseres de la
b e n e l a t i n e e x p r i m e s : «s i g n u m c r u c i s ( i n f r o n ­
escuela, útiles escolares}: instrum entum l a t i o r e
t e) f o r m a t , e f fi ngi t ; c r u c e se s i g n a t ; s i g n u m
s e n s u de m u l t i s d i ci t ur , in h is de o m n i s u b ­
c r u c i s ( i n f r o n t e , i n ore, i n p e c t o r e ) I m p r i m i t ,
s i d i o vel p r a e s i d i o a d a l i q u a m r e m f a c i e n d a m ;
d u c i t * , cet .
arm a
3.
pa r en tib u s
t u r d ie m
faustum
fe l ic em q u e
quoque
scholastica
adhibere
potes:
« T r a n s l a t e arm a d i c u n t u r ea o m n i a q u i b u s
preca­
u t i m u r vel a d m u n i e n d u m , vel a d l a e d e n ­
(d a los buenos días a sus padres j: Er as -
mus, Vives, W a g n e r , Fornari h as q u o q u e a f­
d u m , seu q u i b u s n i t i m u r et q u o r u m
f e r u n t l o c u t i o n e s : « p r e c a t u r : u t f eli x s i t h u j u s
aliquid
di ei e x o r t u s ; u t p r o s p e r s i t h i c d i es ; u t c a n d i ­
—P o n t a n u s , V a n T o r r e ,
du s hic dies illuxerit; ut salvi si n t paren tes ;
e t arm a e t instrum enta s c h o l a s t i c a
s a l v o s esse; s a l u t e m p a r e n t i b u s i m p e r t i r e d i ­
quiis u surpa n t
ci t ; j u b e t p a r e n t e s s a l v e r e ; j u b e t p a r e n t e s s a l ­
6.
a g i m u s « (cfr.
ca psu la m
F o r c e l l in iu m ,
f i du c i a
s
.
v
.) .
L u d. V i v e s a l i i q u e
s c h o l a s t ic a m
in Collo­
[cartera, bolsa,
vos esse; s a l u t e m p a r e n t i b u s di ce r e j u b e t ; p a ­
cartapacioJ: capsula e s t ' p a r v a c a p s a a d l i b r o s
r entes sa lv os esse vul t*. «Aug ura ri vero f a u s ­
et c h a r t a s r e p o n e n d a s ' , et capsa: ' a r c a , c i s t a ,
Ha ec l u c u b r a t i u n c u l a d e ce m a b h i n c a n n o s in l u c e m
in h i s c e c o m m e n t a r i i s p r o d i i t
n u n c a u t e m n o n n u l l i s r e t r a c t a t i s l oci s et a p t i o r i b u s v e r b i s p r o p o s i t i s i t e r u m e d i t u r e i q u e
n o t u l a e , q u i b u s ver ba e x p l i c a n t u r , s u b j u n g u n t u r .
98
Josephus M . Al ir, C., M. F.
p e r g i t —, in t ergo s u s p e n d i t . J ose­
p h u s adeo s t u d i u m l i t t e r a r u m amat
ut toto a n n i c u r r i cu l o m ag i s t r u m
n u l l o schol a f r a u d a v e r i t die.
2.
l um e xt ra u r b e m es t s i t u m , n u p e r
est e x s t r u c t u m o m n i b u s q u e n o s ­
trae aetat is c o m m o d i s o r n a t u m .
D u o b u s c o n s t a t t a b u l a t i s 7, in q u i ­
b u s s ch o la e in a l u m n o r u m classes
d i s trib u u n tu r 8 ut magistri pueros
s e c u n d u m e o r u m a e t a t e m litteras
a r t e s q u e a p t i u s edoc ere possint.
Schol ae m a x i m a luce, q u a e p er fe­
n e s t r a s p e n e t r a t i l l u s t r a n t u r , ac
d i e b u s cali gi nosi s et h i b e r n o in pr i­
mis t e m p o r e o m n i a d o m u s c o n ­
clavia m a g n i s gl obi s electricis 9 a u t t u b u l i s f l u o r e s c e n t i b u s 10 col luce nt . In
f ron te schol ae s i g n u m n a t i o n a l e 11 p r o st at , q u o d pu er i, s t a t u t o o r d i n e in area
con gr egat i, sae pe e x t e n t a m a n u de mo re s a l u t a n t .
3.
A l u m n i in area, q u a e ad s chol ae aedificium est, l u d e r e sol en t; et
alii t r o c h u m 12 agi tant es d e c u r r u n t , q u e m , ne in alios velociore i m p u l s u
scrin iu m
ex lig n o vel m e ta llo a liq u o ,
p ra e c ip u e lib ri et ta b u la e
et
litte ra e
in
quo
repone­
duobus
t a b u la tis
10.
J pisos]:
ex m u l t i s
Ca e s a r i s , Li vi i , V i t r u v i i l oci s e a d e m fere s i g ­
nificant
«tabulatum,
tabulatio, contabulatio
(contignatio)*.
8.
in
tu b u l is
¡tubos fluo­
flu o r esc en tib u s
rescentes]: tubulus est ' c a n a l i s , fi st ul a, per q u a m
a q u a a u t f u m u s a u t c a l o r ex i gne
(cfr.
F o r c e llin iu m ,
el ect r i ca p e r m e a t ,
s
.
v
.) ;
permeat’
h o c v e r o l oco
—fl u o r esc en tib u s:
lu x
fluores-
centta e s t i l l ud l u m i n i s p h a e n o m e n o n q u o r a ­
¡se dividen en
di i R ö n t g e n a s p e c t a b i l e s f i unt , et ad p a r a n d o s
(In stitu t, orat., 1, 2, 22-
t u b u l o s f l u o r es c e n t e s a d h i b e t u r ; u t i n aliis
c lasses d istr ib u u n t u r
cursosj: Q u i n t i l i a n u s
2 6 ( 1 9 5 6 ) 172, u b i t a m e n glo­
bulum u s u r p a v i .
b a n t u r ' (c lr. F o r c e l l in iu m , s. v.).
7.
L a t in a m ,
tram
23) p u b l i c o s p r a e c e p t o r e s s u m m i s l a u d i b u s
l in gu i s , In l a t i n u m
effert, q u i p u e r o s i n classes distribuunt, et o r d i ­
et fluorescens.
nem dicendi s e c u n d u m
v i r e s i ngen i i d a n t . .
11.
sig n u m
i n d u c a m u s fluorescentiam
n a t io n a l e
f la bandera nacio-
—Se d p e r t r a n s l a t i o n e m v e r b o r u m d i c e r e q u o ­
n a lj: ita d i c i m u s n o n s o l u m ex
que p o s s u m u s : « a l u m n u s q u i n t u m l a t i n i t a t i s
c u m s i g n i s a c o h o r t i b u s a d h i b i t i s , sed e t i a m
annum agit; q u i n t u m l a t i n i t a t i s cursum , c u rri­
quia «signum
culum conf icit , p e r a g i t ; in t e r t i o est s t u d i o r u m
r i a m seu n o t i t i a m no s d u c i t .
cursu s e u curriculo».
9.
bus
GLOBIS ELECTRICIS
d ic itu r de o m n ib u s
12.
/ globos eléctricos]: glorebus
q u ib u s
rae fig u ra a c c e d it. — D e q u a v e c e
cfr.
sphae­
P
alaes­
nationale»
trochum
9
lmllltudlne
in pa tr i ae m e m o ­
[aro): i n t e r p u e r o r u m roma-
n o r n m ludos rrochus quoque recensetur.
13.
clavi
[gufo): h o c a d u n c o f erro et a gi ­
t a b a n t et m o d e r a b a n t u r t r o c h u m .
99
N ov a et Vetera
i m p i n g a n t , c l a v i 13 m o d e r a n t u r ; alii t u r b i n e m 14 agi t ant ; hi pila 15 in p ar ie tem
p ro j i c i en d a d e l e c t a n t u r ; illi m a n u et d i g i t i s g l o b u l o s 16 p r o j i c i u n t et collidere
s t u d e n t ; n e q u e l u s o r u m m a n i p u l u s d e e s t q u i in p e d i l u d i o 17 delicias h a b e a t
4. S ed h o r a est u t in l u d u m l i t t e r a r i u m 18 c u m p a r v u l i s a l u m n i s ingre-
14.
[ trom po, p eo n za j: q u e m p u e
t u r b in e m
ri r o m a n i s c u t i c a p e l l e b a n t :
involucri
« I n s t a flagello,
Te m
pedibus
agitatur
M a n u a le
pin i,
di
collusorum»;
conversazione
lat.
5(
t u u s ( t u r b o ) l a n g u e t , C h a r i n e , agi t a n i m a m ,
Torino
e t t u u s , Lepi de. . . S c u t i c a m p r o b a t i s s i m a m h a ­
g h etti,
beo, c o r r i g i a m o p t i m a m e pe l l e h i r c i n a , et b i ­
81: « h a r p a s t i vel f ol li s l u d u s » ; E. JovÉ, C an­
f i dam»
d id a tu s L a tin u s, 3 ( 1 9 3 0 ) 27:
(P
o n ta nus
,
L u d u s tu rb in is, cfr.
G uide
S
p
e i .,
171:
» l u s u s f ol li s»;
—N o s t r i q u o q u e p u e r i t u r b i n e m f u n i c u l o c i r ­
48: «follis ( vel p i l a ) p e d a l i s « ( n o n
c u m l i g a n t , e t m a x i m o i m p e t u et d e x t e r i t a t e i n
l is») , « p o d o s p h a e r a •; G.
adberg-D renkpol,
t e r r a m p r o j i c i u n t u b i d i u v e l o c i s s i m e ac m o l ­
17 ( 1 9 5 2 ) 8:
lissime gyros circumducit.
P a sq u a letti,
Societas L a tin a , 7 ( 19 3 9 )
[les gusta la pelota}:
T
G uide de la convers. lat. 6 , p. 360); p u e ­
orre,
r i r o m a n i t r i g o n e l u d e b a n t —c u i n o m e n e s t
i n d it u r a q u o d a t r ib u s l u so r i b u s pila j a c t a b a ­
tur
, et i t a d i s p o n e b a n t u r u t t r i a n g u l i ( t r i ­
goni)
figuram
e f f i c e r e n t (cfr.
F o r c e l l in iu m ,
s. v.).
pedumque
« p o d o s p h a e r a , fol l i s p e d a l i s » ;
GLOBULOS / bolas}: u t R o m a n i n u c i b u s
B a c c i,
q u e « f o l l i l u d i u m » , q u i a «id o m n e m
q u a m p e c u l i a r e h o c l u d e n d i g e n u s (foot-ball) ,
q u o d n o n m o d o folle, s e d c a l c i b u s e t i a m a g i ­
M
ir
,
Palaestra L a tin a , 21 ( ^ S Q ^ S : ‘ p e ­
d i l u d i u m » ( « f o l l i l u d i u m *); H elm dntica, 5 ( 1 9 5 4 )
U t . , 2 3 ( 1 9 5 3 ) 8 8 sq. ;
et
digitis pr oj ic i un t et collidere s t u d e n t .
17.
pe d il u d io
[fútbol]: h a u d
«pediludium»;
( 1954)
paucae pro­
p ila e lu
d u m i n d i c a t (gioco della palla in genere), p o t i u s
384:
manu
«follis
«fol li s
r o m a c h i a , p i l a e c e r t a m e n , p i l a r i s l us i o » , n e ­
temporibus
globulos
3;
l u dus ; follis c a l c i u m q u e l u d us »;
l u d e b a n t , si c n o s t r a e a e t a t i s p u e r i s t a t u t i s
m inimos
Lexicon
r efer t , se d p a r u m p r o b a t : « h a r p a s t u m , s p h a e ­
tur».
16.
«pedlfol
Societas L a tin a ,
Lurz,
L a tin ita s, 1 ( 1 5 5 3 ) 150:
cajciumque ludus»;
pila d e l e c t a n t u r
-
«p e d ilu d iu m »,
F
15.
p r in
Institutiones stili lat., R o m a e 1954, p.
de la conversation latine 6, T o u l o u s e , p. 359).
m u l t a e s u n t l u d e n d i p i l a e r a t i o n e s (cfr. V a n
S
134:
S
ansegundo
109;
«pediludium»
H
Palaestra
,
olzer
,
Ibid., 24
(«folliludium»):
u b i P. S a n s e g u n d o e t Dr. H o l z e r a m p l i s s i m a m
p o s i t a e s u n t voces et l o c u t i o n e s q u i b u s hic
de l ud o h a b u e r u n t c o m m e n t a t i o n e m et ve r ba
l u d u s l at in e r ed der etu r. A l i q u a m q u a s i vocis
et l o c u t i o n e s p r o p o s u e r u n t q u a e a b o m n i b u s
historiam
a d h i b e r e n t u r . —I n h i s v o c i b u s s u n t s a n e q u a e
l e g e n t i b u s t r a d i m u s , q u a e t ipsi
fa ci li us r e m d i j u d i c a r e p o t e r u n t et u n a m
al-
Im p ro b en tu r, s u n t q u a e m i n u s pr obentur; sed
t e r a m v e s e l i ge r e a p t i s s i m a m o m n i u m v o c e m .
ne
—J a c o b e l i i , N o v i flores, R o m a e
g e n t e s d i j u d i c e n t et
«harpastum»;
S
e i .:
C
ognasso
,
1914, p
47:
II latino 2, T o r i n o ,
« f o l l i l u d i u m » ( s . v . (fo o tb a ll): «follis l u ­
s u s , folliculi lu du s, h a r p a s t u m » . (Id. s . v .
calcio. -giuoco del-): ]■
W
agner
,
H u n g a ric o -L a t., B u d a p e s t 1 9 3 T
h a n c notulam
longius p rotraham us,
aptiores
ipsi
l e­
seligant;
n e q u e t a m e n e s t c u r a pediludio r e c e d a m u s ,
n a m —l icet alii a l i t e r s e n t i a n t vi ri c l a r i s s i ­
m i —, v oc es , q u i b u s i n h o m i n u m c o n s u e t u d i n e
D ictionarium
utimur , sa e p is si m e rem to ta m n o n pr o r su s
s. v. labdarú-
d e te r m i n a n t neque definiunt, sed peculiarem
gâs: « l u d u s c a l c i u s , p e d i f o l l i u m » ; E. JovÉ, A l ­
quandam
ma Roma, 15 ( 1 9 2 8 ) 30:
eamque praecipue e xprim unt qui verba no ­
«Alma
»Football... a l i a s in
R o m a » fo llilu d iu m v o c a v i , q u o d
no­
m e n pr of ect o n o n p a r u m a p t u m c u m p l u r l b u s
v i s u m est»; A . A
v e n a r iu s,
«Alma
( 1 9 2 8 ) 82:
« H o c fo llilu d iu m
nam
gummeus
vere
f ol l i s,
Roma»,
15
appelletur
sane,
inf lat us,
tectus
rei
rationem
tantum
respiciunt
v a n t et a d h i b e n t p r o u t e o r u m o c u l o s a n i m o s q u e res c o n s p e c t a e m a g i s p e r m o v e r u n t .
l8 .
ludum
litt e r a r iu m
[escuela elem ental J:
« l u d u s , l u d u s l i t t e r a r i u s » e s t s c h o l a in q u a
pueri min ores n a t u
e l e m e n t a —I. e. l egere,
Josephus M. Mir, C. Al. F.
100
d i a m u r : ho ra e n i m o ct av a (vel n o n a ) t i n n i i t 19. In infima c o n t i g n a t i o n e
l i tt er at or p ri ma l i t t e r a r u m e l e m e n t a p u e r u l i s t rad it . A u d i i l lum e x pl i c a nt e m:
• A r i t h m e t i c a est ars c a lc u l a n d i ; calculare a u t e m a calculis d i c i m u s , q u o s
a d h i b e m u s ut facilius n u m e r e m u s . C u m calculi i n u n u m col li gendi s u n t ,
s u m m a m faci mus; c u m ver o ex u n o ac ervo seu n u m e r o a l i qu i d d e t r a h i m u s ,
d e d u c t i o n e m faci mus. A c c ed e ad a b a c u m 20, J acobe, et scribe: De cem h a b e o
mala et alia q u i n q u e emo, q u o t fiunt?». —J a c o b u s : « A d d i t i o n i s est calculus,
scribo: d ec em (10) et infra scr ibo q u i n q u e (5), cui c r u c i c u l a m p r a e p o n o ut
a d d i t i o n i s s i g um : ( 10 + 5) f iu nt q u i n d e c i m * . — «At , s p e c t a t e m ag i s t e r , haec
et iam m e n t e c o m p u t a r e j am didici: d ec em et q u i n q u e s u n t q u i n d e c i m » .
• F o r m a s l i t t e r a r u m , p uer i, —i t e r u m m a g i s t e r — s a e pe o s t e n d i v ob is ; h ab e ti s
l igneas, e b u r n e a s a t q u e t a b u l a m e l e m e n t a r i a m 21. N o s t i s q u a e li tt erae vocales
a p p e l l e n t u r , q u a e v e r o c o n s o n a n t e s . S i ne vocali n o n fit syl laba et ex syl labi s
fi unt ver ba. Agi te, p uer i, s y l l a b a t i m legite, d e i n d e l i tt er a s c o m p u t a t e d u m
dicitis: M am m a, tibi volo bene!».
5.
« N u n c s cr i b e n d i est h ora ; u t recte l itt er as et v e r s u s d u ca t i s c al am um
i n t e r pol licem et m e d i u m t e n e t e et i n d i c e m m ol l i t e r s u p e r i m p o n i t e , q u o
m a n u s m i n u s vacillabit; b r a c c h i u m l i b e r u m sit s u o q u e p o n d e r e me ns ae
i n n i t a t u r . V i d e t e ne v a c i l l a n t i b u s v e r s i b u s s c r i b a t i s n e q u e l itur is scr ipt a
c om m a c ul e t i s . D u m v er ba de f or ma ti s , a c c e n t u u m n o t a s 22, i n t e r p u n c t i o n e s 23,
s c r i b er e , r a t i o n e s
c o m p u t a re — discunt;
in
adhiberi posse pro certo h a b em u s, q u a n q u a m
«9chola» v e r o d i s c i p u l i m a j o r e s n a t u g r a m m a ­
sunt scriptores
t i c a m, i n g e n u a s q u e l i t t e r a s et a r t e s p l e n i u s
di convers. lat.,
(M
G
a r ia n o
eorges,
e d l 9 c u n r L u d o p r a e e s t l u d i m a g i s t e r se u l i t t e ­
W örterbuch,
rator, 9cholae vero magi st er , doctor, p r a e c e p ­
p o n u n t et adhibe nt:
ria».
tor.
19.
hora octava
t in n iit
f han
dado las
21.
<5j:
M
enge
tabulam
M
, T
e m p in i,
M an u a le
D eutsch-Lateinisches
ueller,
aliique)qui pro­
«t a bu l a , t a b u l a l i t t e r a ­
[abecedario,
e le m e n t a r ia m
ex l exi ci s h a b e s : « h o r a q u i n t a a u d i t a e s t ; ho r a
cartilla]: - e l e m e n t a r i u s » a b e l e m e n t i s ( l i t t e r a ­
n o n a n u n t i a t u r ; m o d o s o n u i t t er t i a; t i n t i n n a ­
rum) deducitur, eaque vo x ab optimis scrip­
buli pulsa tio ne tertia en un ti a tu r;
t o r i b u s l icet n o n a d h i b e a t u r , a p t i s s i m a s a e ­
tertia t i n ­
p i u s er i t a d r e m s u b t i l i u s d e s i g n a n d a m (cfr.
nit».
20.
abacum
[pizarra, encerado]: » H u j u s ­
m o d i t a b u la (= a b a c o ) t a m q u a m
calculatoria
u t e b a n t u r a r i t h m e t i c i et g e o m e t r a e , e a m q u e
pu lvisculo cr yst all ino viridi conspe rgeb an t,
q u o f a ci l i u s n u m e r o s et f i gur as n o t a r e n t , del e r e n t q u e si o p u s e s s e t »
( F o r c e l l i n i u s , s. v.);
cfr. « N e c q u i a b a c o n u m e r o s e t s e c t o i n p u l ­
vere m e t a s / sci t r i s i s s e
d er e p a r a t u s »
(P ersiu s,
v a f er , m u l t u m g a u ­
Sot. 1, 131-2); cfr.
e t i a m Ri ch, D izionario delle antiquità greche e
romane; C andidatus L atinus, L ( 1 9 2 9 ) 2 5 ; Paluestra L., 2 ( 1 9 3 1 ) 7; N ova et vetera, p. 1. —Ex
l e x i c o r u m et s c r i p t o r u m l oci s a l l a t i s abacum
l éxi ca, et
K
rebs-Sc h m a l z ,
B a c c i,
cet .). N e q u e
t a m e n e s t c u r « a b e c e d a r i u s , a, u m »
r ejicia­
m u s ; e s t e n i m o p t i m e c o n f i c t a v o x e t ex i psi s
p r i m i 9 litteris derivata; ap ud d i v u m A u g u s t i ­
n u m , H i e r o n y m u m leges, et a L u d o v i c o V i v e
non tantum
(cfr.
B a c c i,
« e l e m e n t a r i a t ab e l l a » a d h i b e t u r
Lexicon, s. v. abbecedario), s e d et
• t ab e l l a a b e c e d a r i a » (cfr. Colloquia, V: Lectio:
« Ca pe t a b e l l a m abecedariam », et a l i b i )
22.
ACCENTUUM
n otas
[acentos, señales Je
acentuación].
23.
in t e r p u n c t io n e s
puntuación].
{puntos,
señales de
N o v a et Vetera
101
v i r g u l a s 24# i n t e r r o g a ­
t i oni s,
exclamationis,
p a r e n t h e s i s s i g n a 25 d i ­
ligenter observate».
6.
Sed as c en d a­
mus
ad s u p e r i o r e m
scholam, ubi Jacobus
magi st er, v i r a m p l i s s i ­
m u s et m u l t a r u m r e r u m
cognitione i m b u t u s ,
majores pueros in s t it u ­
it; h i s p a n i c e et gallice
l o q u i t u r ; a t q u e l at i ne et
g r a e c e scit; s ed, q u o d c a p u t es t, m a g n a i n d u s t r i a et s ol lert ia p u e r o s l i t t e r a s
e t a r t e s e d o c e t e o s q u e s e d u l o i n f o r m a t . N u n c s e d e t in c a t h e d r a 26, e s t q u e
a l i q u a n t u m in s u p p e d a n e o 27 e l a t u s u t ab o m n i b u s a l u m n i s facile vi de
ri p os s i t. P u e r i in s u o q u i q u e loco s e d e n t in m e n s a , q u a e b i n o s c a p i t
—s a e p i u s t a m e n s i n g u l a r e s s u n t m e n s a e —. A l u m n i e a n d e m i n d u u n t v e s t e m ,
u n i f o r m e e p i t o g i u m 28; m a g i s t e r v e r o t h o r a c e m m a n i c a t u m 29 n i g r u m i n d u i t ,
24.
v ir g u l a s
25.
INTERROGATIONIS,
RE N T H E S I S
[sig n as
s ig n a
q u ia , Schola, o p e r a o m n i a , V a l e n t i a e ,
[cam u si
EXCLAMATIONIS,
PA­
de interrogación, de ex­
[sillón]:
cathedra
cathedra
dicitur
p r a e s e r t i m d e s e l l a m o l l i o r e e t d e l i c a t i o r e et
«de s e l l i s m a g i s t r o r u m e t
F o r c e l l in iu m ,
s
.
p r o f e s s o r u m » (cfr.
A l i a q u a e a Bacci e t M a r i a n o a f f e r u n t u r v o ­
ca bu la s u b voce
est
scamnum
suppedaneum
[farim aj:
seu s c a b ellu m
sub
pedibus;
a d h i b e t u r a L a c t a n t i o (In s t. 4 , 12, 17) a b A u ­
gustino
aliisque;
«suppedaneum
apud
S
scabellum»
Gregorium
( D ia lo g ,
eat:
1, 2).
—N e q u e « s c a m n u m , s c a b e l l u m » , q u a e i n lex i ci s a f f e r u n t u r , s u f f i c e r e v i d e n t u r .
28.
u n if o r m e
e pito g iu m
s it siv e fe rre u m
tu m ,
[ chaqueta, am e­
siv e ex
bone,
fa rse to »
quo
p ec tu s ta n tu m
te g u n t
ab
f r e q u e n t a n t a u t a li a o b e u n t m u n e r a ita t a m e n
u t c o n s u e t a s v e s t e s n o n d e p o n a n t ; e t i deo
sp icien d u s
s u p e r I n d u i t u r a l i i s v e s t i b u s , q u o v o x rei c o n ­
30.
Im ­
p o n i t u r . V o c a b u l u m a Q u i n t i l i a n o (In s tit., 1,
c o m m e m o r a t u r et a Lud. V i v e
(C ollo­
m a teria
confec
al lis
s
v .);
ad d itp u s
th o ra c ib u s
qui
d i s t i n g u a t u r (c fr. Vqq
Palaestrq L., 2 9 ( 1 9 59 )
m a n ic a ta »
in d u e n d i
c a » — p ro p iu s
togam, v e s t i s q u a e s u p e r a l i a s
q u o v is
39); a b a l iis ( Z e n q n e , M a r i a n o , B a c c i) « t u n i ­
puellae alilque saepe in d u u n t cum
scholam
alia
(F o rc e llin i,
« m a n ic a tu m » ,
L atina, 2 ( H 5 8 ) 21.
[bata u niform e J;
vel
corazza, usbergo, panciera, corsalertq, g iu b ­
n o stro
5, 6 8 )
m a n ic a tu m
« p o n itu r p ro lorica
m u n im e n to p e c tu s te g en te, siv e illu d la n e u m
ca, tu n ic u la
sict -
alium h a b en t
th o racem
q u a voce illam i n n u i m u s v e st e m q u a m pueri,
sonat:
« un i fo r me »
sensum.
29.
v .).
su p p e d a n e o
t.
e s t q u e h u j u s m o d i e p i t o g i u m u n i u s f o r m a e (n
ric a n a J: thorax
27.
1772,
— « U n i f o r m i s » a p u d T a c i t u m l eg i mu s ;
337).
o m nibus discipulis cum scholam frequentant.
clam ación, paréntesisj
26.
I,
accedere
p.
c a b u la )
« th o ra x »
quam
v id e tu r.
« tu n i­
—N e q u e d e ­
« th o ra x a m e rfc a n u s» .
collare
[cM f//a|: q u a e v o x a b a n t i q u i s
a d h i b e tu r ; (cfr. e tia m
vetera,
p ro p o n itu r;
m o ri —p o tiu s
13, B acci
M
a r ia n o
, M
ir
,
N ova et
q u i alia c o m m e m o r a t
vo
josephus M . M ir, C. M. F
102
c o l l a r e 30 a l b u m c u m fascia c o l l a r i 31. P u e r i r a t io ne s m a t h e m a t i c a s confici unt,
r a di cem q u a d r a t a m vel c u b i c a m 32 e x q u i r u n t . P e t r u s ad a b a cu m st at et
d i v i s io ne m, h a u d recte a J o a n n e factam, e m e n d a t . A l u m n i s e c u m h a b e n t
c h a r t a r i u m 33, c a l a m u m , a t r a m e n t a r i u m , g r a p h i u m 34, g r a p h i u m a t r a m e n t a ­
r iu m, s p h a e r i g r a p h u m , s t i l o g r a p h u m , re gul am l i n e a r e m 35, t h e c a m c a la ma­
r i a m 36, c i r c i n u m , codi ces, codicillos, g u m m i deletile, g l u t e n , p a r v u m a ba cu m
c u m l a pi d e s c r i p t o r i o 37, cr et am, cetera.
7.
En tibi J o s e p h i m e n s a s cr ipt or ia et par va bi bl io t he c a: c u m ipse bona
sit i n d o l e p r a e d i t u s , q u a e in schola
a u d i t , d o m i recolit a t q u e in codice
c o t t i di e s cribit; s c r i p t i o n e s a m a g i s ­
t ro i m p o s i t a s s e d u l o e x a r a t . Saepe
ad m u l t a m n o c t e m legit, o pe l a m p a ­
di s electricae s u p r a m e n s u l a m n o c ­
t u r n a m 38 positae.
31.
FASCIA
collari
¡corbata]: h a b e s : «colli
q u a s i s i t « g l ob u l o se u s p h a e r a s c r i b er e » , et
v i t t a » ( D u m a in e , Conversat, lat. 3, p. 284; j u ­
i d e o h a u d m a l e c o n f i c t u m v i d e t u r sphaerigra­
ventus, 23, 8, 121);
«f asci a, t o r u s »
(Societas
p h u m , c u m vox rei c o n s o n e t , n a m eo g r a p h i o
Lat., 6, 44); »focale»
(Juventus, 26, 4); C andi­
s p h a e r u l a q u a d a m in c u s p i d e po s i t a , s c r i b i ­
datus L a tin u s, 2 ( 1 9 2 9 ) 39; M a r ia n o ); «f asci a
c ol l a r i s » (N o v a et vetera, p. 13), q u a m a d h i b e ,
si p l ac e t , a u t «f ocal e».
32.
radicem q u a d r a t a m vel cu bic a m
1raíz
Lexicon, s. v. quadrato, cubo-cubico.
c h a r t a r iu m
35
STILOGRAPHUM • REGULAM LINEAREM -
gum m i deletile :
cuadrada o cúbica]: cfr. d e h i s v o c i b u s B ' c c i ,
33
mus.
»l i ne a r i s »
e r i t ad
d u c e n d a s lineas.
36.
¡carpeta]: e s t lo c u s , c a p ­
d e h i s v o c i b u s cfr. Palaestra
Latina, 2 6 ( 1 9 56 ) 16H-169;
thecam
[plum ero, p lu ­
ca la m a r ia m
mier]: a d h i b e t u r a S u e t o n i o et a li i s s c r i p t o r i ­
sa in q u a c h a r t a e p r a e c ip u e a s s e r v a n t u r : d e
b u s , cfr. F o r c e l iin i , q u i et
h a c v o c e cfr. Palaestra L atina, 21
c o m m e m o r a t i n re ( i ta e t i a m M a r / a n o et Co
( 1 9 5 1 ) 112
g n a s s o ) , q u a m t a m e n v o c e m ad a t r a m e n t i va s
e t 133.
34.
g ra ph ium
[lápiz]: d e
hac
v o c e cfr.
q u a e di xi in Palaestra L at., 2 6 ( 1 9 5 6 ) 168, ubi
alia p r o f e r u n t u r v o c ab u la ;
que adhibet Tem plni
«gr aphidem» q u o
(M a n u a le di conversai,
lat. 5, p. 144). —C e t e r u m h u j u s m o d i s c r i b e n d i
i n s t r u m e n t a i t a d i s t i n g u i o p o r t e r e c e n s e o : lá­
p iz - crayon - m atita: « g r a p h i u m ( l a p i s s c r i p ­
t o r i u s ) ; lápiz tinta - crayon encre - T in ten stift:
« graphium a tr a m e n ta ri um » (q u ib us d a m forsi­
t an :
»atramentarium»
» g r a p h i u m i n d e l e b i l e» ) ; bolígrafo - hic -
Kugelschreiber: « s p h a e r i g r a p h u m » , q u a m
vo­
designandum
37.
parvum abacu m cum lapide scriptorio
pra d i ct a s u n t de «abaco» et de « l a p i de s c r i p ­
t orio» se u « g r a p h i o » ; i n h o c t a m e n n o n ni hi l
sensus m utatur.
38.
m en sa m
nocturnam
de h a c v o c e cfr.
proposui.
et
n a m H i s p a n i d i c u n t ¿>o/fgrafo (ex bola, mea
q u i d e m s e n t e n t i a ) e t G e r m a n i Kt ny / s c h r e i be r :
[mesa de noche]:
Vtta L atina, 2 ( 1 9 5 8 ) 13 ct
Palaestra L atina, 2 9 ( 1 9 5 9 ) 35, ubi » m e n s u l a m
sius
interpretatus,
»Th ec am
h ab et Lud. V i ­
[pizarra pequeña con su p iza rrín ]: cfr. q u a e s u ­
cubiculariam»
significationem
aptabimus.
v e s (cfr. Colloquia, o p e r a o m n i a , t. I, p. 318).
cem g r aec am latin am cudere au su s s u m ip­
nominis
rectius
p e n n a r i a m » et « c a l a m a r i a m»
Josephus
»mensulam
M .a M i r ,
C.
nocturnam»
M.
F.
P E R
O R B E M
N ovu s S. R. E. Pater Cardinalis. — O m n e s q u i t e m p u s in l a t i ni ta ti s
c a u s a t u e n d a a b s u m u n t , p u r p u r e o se t e c t o s co l or e s e n t i e n t sacra E m . m i P a ­
t r i s A n t o n i i B a c c i p u r p u r a , q u i l i t t e r a r u m l a t i n a r u m e gr e gi u s e x i m i u s q u e
c u l t o r et d o c t o r in a m p l i s s i m u m S. R. E. C a r d i n a l i u m C o e t u m , J o a n n i s X X I I I
Ponti ficis M a x i m i grati a, e s t c o o p t a t u s .
N e m o l e c t o r u m i g n o r a t q u a n t u m ac q u a l e m E m . m u s P a t e r A n t o n i u s
in l itt er is l at i ni s e x c o l e n d i s p r o m o v e n d i s a u e o c c u p e t l o c u m . Q u i
Bacci
p o s t q u a m a n n o s X II l i n g u a m l a t i n a m in S e m i n a r i o F l o r e n t i n o d o c ui t , R o m a m
v o c a t u s est, u b i a n n o 1931, C a r d ; Galli m o r t u o , A b e p i s t u l i s ad P r i n c i p e s
e l e c t u s est. Q u o f u n g e n s m u n e r e , p r a e c i p u a m a x i m i q u e m o m e n t i d o c u m e n t a
P ii XI, P ii XI I , J o a n n i s X X I I I P o n t i f i c u m M a x . l at i n e e xa r a vi t .
Bis o r a t i o n e m p ro e l i g e n d o P ont if ic e p r o n u n t i a v i t e l e g a n t i s s i m o a mpl is s i m o q u e s e r m o n e l a t i n o p o s t P i u m X I et P i u m X I I m o r t u u m .
P r a e c i p u u m e ju s o p u s — p r a e t e r c o m m e n t a r i o s V a t i c a n o s q u i L a t i n i t a s
i n s c r i b u n t u r q u o s et c o n d i d i t et ab i n i t i o u t P r a e s e s m o d e r a t u r — Lexicon
e d i d i t eorum vocabulorum quae difficilius latine redduntur et Varia latinitatis
Scripta; u t e r q u e l i b e r t e r t i o e d i t u s es t .
D u m Sacram Em.m i A n to n ii Cardinalis B a c c i P u rp u ra m osculamur,
o m n i a b o n a o m i n a m u r ac b e n e ei p r e c a m u r . Q u e m f o r t u n e t D o m i n u s u t in
s u p r e m o h o n o r u m fasti gi o co l lo ca tu s , res n o s t r a s t oto t e r r a r u m o r b e fere
p e r i c l i t a n t e s vel in d i s c r i m i n e p o s it as a m a r e p r o s e q u a t u r et d e f e n d e r e et
t u e r i et p r o m o v e r e .
I n l o c um C a r d i n a l i s
B
acci
A b e p i s t u l i s ad P r i n c i p e s s u f f e c t u s e s t R e v e ­
r e n d i s s i m u s V i r H a m l e t u s T o n d i n i q u i a b a n n o 1 9 3 0 o p e r a m c o n t u l i t in
C o n s i l i o p u b l i c i s Eccl esi ae n e g o t i i s e x p e d i e n d i s . I p s e q u o q u e p e r i t i s s i m u s est
l i n g u a e l a t i na e s c r i p t o r d i g n i s s i m u s q u e q u i t a n t u m d e c e s s o r e m s e q u a t u r .
O b t a n t u m h o n o r e n ei q u o q u e e x a n i m o g r a t u l a m u r .
Foederatio Internationalis studiis Classicis Provehendis (F. I. E. C.)
L o n d i n i c o n g r e g a t a , n o v a s c o n s o c i a t i o n e s r e c e p i t q u a e s u n t Associaçâo Portu­
guesa de Estudos Clássicos, fednota Klasickych Filologu ( C h e c o e s l o v a q u i a ) et
Bulgaricum Concilium Nationale, q u i b u s F. I. E. C. 3 3 C o n s o c i a t i o n e s n a t i o n a l e s
in se c o n t i n e t . P r a e s e s e l e c t u s es t P e t r u s R o m a n e l l i .
U t t e m p o r e s u o n u n t i a v i m u s , a die 31 m. aug. ad 5 m. s ep t . , L o n d i n u m
c o n v e n e r u n t p l u s q u a r a 6 0 0 u n d i q u e c o n g r e g a t i viri u t Conventui Interna­
tional! Studiis Classicis provehendis a d e s s e n t , in q u o p r a e c i p u e d i s p u t a t u m
104
Jacobus Sidera, C. Al. F.
es t de Traditione et novitate, q u i d n o vi q u i d q u e v e t e r i s a p u d A n t i q u o s i n v e ­
n i r e t u r . H i s p a n i a d i e r u n t cl ar issi mi vi ri Ga rcí a Bellido, S á n c h e z R u i p é r e z , R.
A d r a d o s , S á n c h e z Lasso de la Vega, A r a m ó n .
P r i m u m G e n e v a e (Génève)
IV ex eu nte
ä ae cu lo a b U n i v e r s i t a t e c o n d i t a in s c a e n a m
delata
est
fabula
illa
i ta
m o r i b u s , v e t e r e c ol or e v i q u e s e r v a t a aptave*
r u n t . F a b u l a in s c a e n a m m i s s a eat p r i m u m
atrum
E m e r i t a e , d e i n d e S a g u n t i , B a r c i n o n t , Bi l bai ,
modo
spectatores capiebat.
haud
e t Fr. Sán*
p r i d e m i n v e n t a , c ui est i n d e x Dyscolos. T h e graecorum
Menandri,
Con 9p i cu < viri J. M. * P e m á n
chez Ca9tañer, O r e a t i a d a m his temporibus,
Instructum
2. 5 00
M a t r i t i O m n i u m p l a u s u s et a u c t o r e s et a c t o ­
res jure m er u e r u n t.
N eolatinus
— A m i c u s Br as i li en si s l en it er a r r i d e n s , mi hi — t i b iq u e
et iam u t s p er o , mi l e c t o r — n o v a m p r o r s u s q u e n o v a m l at i n i t a ti s elavem
o bt ul it , q u a H t i n u m s e r m o n e m et facile di scas et e ju s u t i l i t a t e m e xp er iar e.
P o s t h a c n e m i n i li cebi t l i n g u a m l a t i n a m n i m ia e di ffi cul tat is a u t i nu ti li t at i s
a rguere . P a u l u s R o n a i , in A c t i s d i u r n i s O Diàrio de Noticias n o v u m mirific u m q u e i n v e n t u m —n e q u e t a m e n s u u m — d i v u l g a v i t . A n t o n i u s da M o n t e
R o s s o l i b r u m v u l g a v i t — Triple Unidad. 7 . a e di ci ón, B u e n o s A i r è s 1 9 4 3 (!)—
( n o v i s s i m u s ergo n u n t i u s rei vet er ri mae! ) in q u o n o v u m s e r m o n e m p r o p o n i t
lat ino s e r m o n e f u l t u m , i m m o est i pse s e r m o l a t i n us t e m p o r i b u s c edens .. .
N i m i u m p l u r e s l i n g u aè in orbé... N u l l a artificiosa sufficit l in gu a: a b e a n t
o m n e s in m al am crucem!. .. L a t i n a m a d h i b e a m u s . A t difficilis. N o l i t imère:
S im p l i c i o r e m r è dd e ü ! N e q u e t a m e n in «Latinum sine flexione» deflecteris... Id
e n i m l at i n i t a t e m t o t a m s u b v e r t i t . F l e x i o n e m ser vat o. A t q u a r e q u i n q u e
f l e c t en d or u m n o m i n u m s p ec i m i n a s e r v e m u s ? D u o s uffi ciant : i t e m q u e du o
genera, m a s c u l i n u m et f e m i n i n u m . N e u t r i u s g e n u s ad m a s c u l i n u m r e duci to.
P r o i n d e , d e h i n c o m n i a v e r b a fe mi ne a littera — a f ini ent ur, o mn i a m as c u l i n a
in • us. H a c lege u t dicas: tCupidata, spa (o s p e m mi ram!...), gratulationa...
cet., templus, homus, memus, librus... Q u i n p r o r s u s : et p r o n o m i n u m o n u s alle­
v at o: Dicito: »egus, illus, ipsus...». V e r b a t a m e n — p r a e t e r v e r b u m tèsse»— ad
p r i m a m c o n j u g a t i o n e m flecte. S y n t a x i s s i m p l i c i s s i m a : p r o u t in l i n g ui s neolat i n i s h a b e t u r . Lege ergo o r a t i u n c u l a m s e r m o n e »Neolatino» — h o c e ni m ejus
est n o m e n — : tT a la est morta cuala est vita», *tala vita finus ita». Placet Neola­
tinus! U t i n a m o m n i b u s p l a ce r et et t a n d e m d e t r u d e r e n t u r h o m i n u m i nt er se
m u r i m a ce r i a eq ue . . . P r a e t e r l i n g u a m u n a m A u c t o r m u n d u m u n u m u n u m q u e
i m p e r i u m p r o p o n i t et t u t a t u r «neomonarchiam ». It em et c a l e n d a r i u m et h o r a ­
r u m c o m p u t a t i o n e m u n a m e xc ogit avit .
A t Fratris A n t o n i i vo x, Triplicis unitatis a u c t o r i s f a u to r i s q ue , — prò
dolor! n o n a u d i t u r in h oc h o m i n u m or be c r e p i t a n t i b u s odiis s u c c e n s o r u m
pl en o — . A t Fr. A n t o n i u s , s u b a e t e r ni t at i s specie o m n i a e x s p e c t a n s , iis rebus
n o n n i m i s p e r t u r b a r i v i d e t u r : « P u l c h r u m , p u l c h r u m in o r b e s e r m o unus ,
p u l c h r u m u n u s s e r m o i m p e r i u m q u e u n u m . . . A t id u n u m c o g i t a n d u m :
u n u m es se n e c e s s a r i u m : s e r v a r e an i m am . . .
105
Per Orbem
Acta diurna muris afûxa. — M u l t i f a r i a m h o d i e m a g i s t r i d i s c i p u l o r u m
a n i m o s i n c i t a r u n t ad faciliorem v i a m l a t i n i t a t i s a l u m n i s s t e r n e n d a m , q u i n
tamen ad «Neolatinum » inclinent. Praeter commentarios ty pis expressos
— u t Acta Diurna. Tirones ( q u i c o m m e n t a r i i ah a l u m n i s G y m n a s i i e xa rat i,
P aul ae, e Co ll eg io M i n i m o r u m a b i n e u n t e a n n o t y p i s e x c u s i v u l g a n t u r ) —
m agi s tr i A c t a d i u r n a , v e t e r u m m o r e i n v e n e r u n t q u i h u s a l u m n o s d e r e b u s
h i s t e m p o r i b u s h i s q u e d i e b u s e v e n t i s c e r t i o r e s faciant. Q u a e d a m lege s ö d e s :
• In Brasilia, f a t i s c e n t e jam ob in gr ue n te s
— De K ru sch ef. D i u r n a r i i t o t i u s o r b l 9 h e r i
p l u v i a s m u r o q u a d r a g i n t a m e t r i 9 al t o q u i ad
e x c i pi p o s t u l a v e r u n t a
c o n t i n e n d a s aqua9 fluminis X. se rv ieb at, a d ­
ad ire v o lu er u n t 8 0 0 diurnarii: n u m eiu 9 m u lt o
m o n i t i e r a n t p a u c i s a n t e d i e b u s ii o m n e s q u i
m inor admissus. Prandium
loca v i c i n i o r a i n c o l e b a n t u t a b i r e f e s t i n a r e n t .
la u t i s s i m u m , pre ti u m ultra 7 0 0 pesetas. N i ­
Kruschef. P r a n d i u m
appositum quam
R u r 9 u s heri, u r g e n t e p er ic u lo , a ufug ere coacti
hilo m inu s, d i u r n a r i u s h i s p a n u s tr is ti ss im a ^ )
9unt
h u j u s c o n v i v i i m e m o r i a m s e r v a t u r u m se e sse
circitet ho m in es
6 0 .0 0 0 ,
m il iti b u s et
d e c l ar a v i t . . .
aêr i i9 n a v i b u s c o a d j u v a n t i b u s
Q u a e o m n i a f ove t ac p r o m o v e t in U n i v e r s i t a t e C o m i l l e n s i l i t t e r a r u m
l a t i n a r u m c u l t o r e x i m i u s P. Fél ix S á n c h e z Va ll ej o, S. J.
Lingua Latina in Germania. — A p u d G e r m a n o s in ea g e n t e s e u L and
N ordrhein-Westfalen, in i n s t i t u t i o n e m e d i a q u a e d i c i t u r , l i n gu a l at i n a in
h o n o r e h a b e r i per gi t, a t q u e o m n i n o n e c e s s a r i a e x i s t i m a t u r c u i c u m q u e U n i ­
v e r s i t a t i s a u l a s i n g r e d i c u p i t . L i n g u a e n i m l at i na — h a e c illis o p i n i o — o m ­
n i n o n e c e s s a r i a d u c i t u r ad alias l i n g u a s d i s c e n d a s . Ii q u i p r i m u m l i n g u a e
latinae discendae operam ded eru n t, superiores m e n teq u e validiores aesti­
m antur
illis q u i
angl icae
linguae
prius vacarunt.
Disci, v o c e m l o q u e n t i s vel l o cu t i i t e r u m i t e r u m q u e r e d d e n t e s , m ag i st ri s
s i mil li mi f u e r u n t q u i e a d e m e t i a m a t q u e et i am r e p e t e r e t e n e n t u r q u i n s a e p i s ­
s i m e in m e n t i u m d i sci s i n c i d e r e p o s s i n t . . .
Di sci er go n u n c m a g i s t r o r u m m i s e rt i se a d j u m e n t o m a g i s t r i s p r a e b u e r u n t
ut et i p s i s et d i s c i p u l i s s u a v i o r e m j u c u n d i o r e m q u e r e d d e r e n t d i s c i p l i n a m .
Ideo p r a e t e r d i s c o s n o s t r o s CCC, q u o s in h i s Palaestrae Latinae p age ll is n u n ­
t i a v i m u s , alii i n ci s i s u n t q u i o r a t i o n e s vel o p e r u m c a r m i n u m q u e f r a g m e n t a
apte declamata proferunt.
Off ici na libraria Artemis Verlag s u b i ndi ce Die Stimme der Alten W elt in
d i s : i s i n c i d e n d a c u r a v i t a cl. v. S c h a d e w a l t H o m e r i v e r s u s P a t o n i s q u e s e n ­
t en t i a s .
I t em D o c t o r H.
g a m i nc id i t.
W
agenvoort
,
B a t a v u s , Vergilii s t u d i o s i s s i m u s , IV egio-
106
Jacobus Sidera, C. M. F.
Officina Polyglotte, D ü s s e l d o r f , 2 7 Pos tf ach , oper a s c r i p t o r u m p o ê t a r u m q u e di sci s s o n i g e r i s m a n d a v i t . C o r p u s c Viva V o x» n o m i n e i n s i g n i t u r . C u n c ­
t o r u m o p e r u m c a t a l o g u s p e t e n t i b u s g rati s m i t t i t u r .
A d c u r s u m U n i v e r s i t a t i s i n g r e d i e n d a e p r a e v i u m , par at i s u n t disci
m i n u t o r u m s u l c o r u m q u i b u s i nci si s u n t ex Cervantes, s c r i p t o r i s H i s p a n i , C i ­
c er on is , P l a t o n i s o p e r i b u s s electa q u a e d a m , cu ra et s t u d i o E. M u ñ o z Cort és,
A. M a ga r i ñ os , E. F e r n á n d e z G a l ia no .
Vita excesserunt: B a r c i n o n e di e 12, m. Julio a. 1 9 5 9 vi ta f u n c t u s est
C a r o l u s R i b a , c u m e g r e g i u s a n t i q u i t a t i s graecae et l a t i na e c u l t o r et e x i s t i m a ­
t o r t u m po et a i n s i gn i s. J am a n n o 1911 —i ps e n a t u s e r a t a. 1 8 9 3 — Bucolica,
a n n o 1 9 1 9 Odysseam c a t a l a u n i c e r e d d i t a m v u l ga vi t . D e i n d e p l u r i m a opera
c o n v e r t i t et e di d i t in eo C o r p o r e eFundació Bernât M etge» i ns cr ip to , cui, po s t
J o a n n e m E s t e l r i c h , praefui t. C u m i pse l i tt er as cl as si cas ita calleret, t a m e n
i n p oës i v e r n a c u l a l i n g u a c o n d i t a p l a n e s u u s erat et t e m p o r i b u s q u a m aptism u s . N a m C a r o l u s R i b a in p r i m a r e c e n t i u m p o e t a r u m acie s t i p e n d i a merui t.
P h i l o l o g u s ergo fu it et poeta. Q u i a poeta, e j u s philologica d o c t r i n a m a x i m e in
patrium cu ltu m contulit.
— Doc to res U p s a l e n s e s cl ar i ss i mi d e c e s s e r u n t : G u s t a v u s T ö r n e l l die
25, m. maj o a. 1 9 5 9 —a n n u m a g e ns 8 0 — q u i s t u d i i s T e r t u l i a n e i s p r a e c i p u a m
o p e r a m d e d e r a t , e t A k e J o s e p h s o n (1 91 9- 19 58) , c u m 4 0 a n n u m i ncep erat .
Is t h e s i m d o c t o r a l e m s cr i p s e r a t de Corpore Agrimensorum a li aq ue p l u ri m a
investigaverat.
L u g d u n i die 19, m. a u g u s t o , a. 1 9 5 9 vita f u n c t u s es t R e n a t u s W a l z ,
e x i m i u s l i t t e r a r u m l a t i n a r u m cu l to r, q u i in p r i m i s o p e r a m n a v a v e r a t Senecae,
n e c n o n T e r e n t i o , H o r a t i o , Lucret io, q u o r u m op er a s u m m a arte gallice e x ­
p r e s se r at .
R. I. P.
Ja c o b u s S
idera
,
C. M. F.
B I B L I O G R A P H I A
A. C a r t , P. G rjm al , }. L a m a i s o n , R. N
o iv il l e .
— La première année de L a tin , a v e c la c o l ­
l a b o r a t i o n d e J. M. M a v r é . F e r n a n d
Na­
U t patet naevuli formam tantum aliquan
t u l u m t a n g u n t , n o n r e m.
Ex a n i m o e t A u c t o r i b u s e t E d i t o r i p l a u ­
sum trib u im u s 9incerum, ejusque opus co m ­
th a n Editeur.
18 rue Monsleur-le-Prince,
mendamus.
P a r i s , VI , 1958.
A. C a r t , P. G r im a l , J. L a m a is o n , R. N
H i q u o q u e A u c t o r e s p r i m u m l i b r u m —m i ­
r u m 9 a ne - foras e m i s e r u n t , de q u o c u m hoc
a n n o i n p u e r i 9 i n s t i t u e n d i s et i n i t i a n d i s eo
u t a r e x p e r t u s l oq u i p o s s u m
o iv il ­
G ram m aire Latine. F e r n a n d N a t h a n
le .
E d i t e u r . 18, r u e M o n s i e u r - l e - P r l n c e . Pa r i s ,
VI .
De eo s t r i c r l m
d ica m o p t i m u m esse I n s t r u m e n t u m
et a p t i s ,
Hoc volumine Auctores regularum g r a m ­
s i m u m : 1.° q u i a o r d i n e e t g r a d u p r o c e d i t ( o r ­
maticarum conspectum condiderunt
dine d i c a m suo,
a p t e c o n j u n g u n t u r er n u m e r u s r e r u m e t c l a r a
non
ordine
in
hujusmodi
in qu o
proponit
c o n c i n n a q u e e x p o s i t i o . I n s e r v i r e p o t e s t et i n ­
m a g i s n e c e s s a r i a , q u a e r e c e n t i o r e s « p r i ma r i a »
c i p i e n t i b u s et p r o f i c i e n t i b u s : n a m o m n l 9 a r ­
(basica) a ppe ll ant . Eaqu e p r op o ni t t yp o rubri
g u m e n t o r u m exp ositio d u a b u s paginis a b s o l ­
libris usitato.
2. °
Quia
vocabula
coloris, q u o a lt i u s in a n im i s p u e r o r u m
i nf i ­
vitur:
hinc
regulae
praecipuae
summatim
ga ntu r. Ver ba a u te m semel proposita pa ssi m
d a n t u r , I n d e e n u c l e a n t u r et c o m p l e n t u r . Q u a ­
i n e x e r c i t a t i o n i b u s r e s u m u n t u r . 3.® Q u i a re
re discipulis p r i m u m sini stra pagina di sc end a
g u l a s g r a m m a t i c a s p r a e c i p u a s t a n t u m et o m ­
p r op o ni tu r , deinde, c u m jam progressi e r u n t ,
nino
dexter a pagina.
necessarias
proponit,
c e t er i s o m i s s i s
4 ° Quia exercitationibus quam
pl ur im is et
v a r i i s a b u n d a t q u a e 9i i n i t i o s e n t e n t i i s c o n ­
tinentur,
in
unoquoque
capite
lectionibus
q u i b u s d a m «curslvi9» c o n c l u d u n t u r , in qui-
Rubro
col or e
jucundi
Liber e rgo hic g r a m m a t i c a t a n t u m
J a c o b u s S id e r a , C. M . F.
e t t y p o g r a p h i c a e x c u 9 io
j u c u n d a e s t et a m o e n a , c u m
typorum varie­
t a t e ( a t r i r u b r i q u e c o l o r i s ) t u m 9Citis p i c t u r i s
a d u m b r a t i s vel i m a g i n i b u s p h o t o p i c t i s .
Si l i ceat
praecipua
est pr aec ep tiva, exercita tio nib us omissis.
b j s i n s t i t u t i o n e s R o m a n o r u m et c u l t u s a t ­
t i n g u n t u r . 5.® Q u i a
n o t a n t u r verba
resque n otan dae: typi q u o q u e nitidi s u n t et
— S ub A th e n a ru m
caelo,
F l u m i n e J a n u a r i i , 1959, p p . 19.
S i l v i u s B a p t i s t a P e r e i r a , v i r d o c t u s Fl u-
- licet e n i m et o p o r t e t a m i c o s
juv are — q u o s d a m naevo9 levioris
S il v iu s B P ereira
momenti
m en ja n u ar ien s is apud Brasilianos, pro v ir ibus
su is l a t i n i t a t e m v i v a m fovere non desistit.
n o t a b o , v o x insula f pg. 46, n . ° 2 2 ) pulchra (p.
Altero
3b, 6 ) situ s, a, um (p. 7 1 ) p r i u s a d h i b e n t u r
c o n s c r i p t u m prelo c o m m i tt i t. Ita qu e p o st qu a m
enim
anno
l i b e l l u m pr osâ o r a t i o n e
q u a m p r o p o s i t a s u n t . I n p. 6 2 a d h i b e t u r «cha­
a n n o 1955 o p u s c u l u m
que jour» v e r b o la tin o n o n d u m
no ta to antea.
tu m edidit, d uobus autem a nnis post
«A lm a R o m a » i n s c r i p .
I n pag. 9 2 (V o ca b u la ire) e t i n
«Lexique latin-
Pompeiana U rbe» egit , p r o x i m o t a n d e m
fra n ç a is » v e r b u m indico, is, ire, n o t a t u r » l it t e r a
Athenarum
brevi
c o m m e n t a t i u n c u l a , c t. «Sub A th e n a ru m caelo»
( indico pr o
indico).
Praeterea u b i q u e
laudes celebrare
ausu9
«D*
anno
est . I n
c o r r i p i t u r e l it t e r a in t e r t i a p e r s o n a p l u r a l i
iter A th en ien se
praeteritorum
le­
et c o m m o t o a n i m o g l o r i o s a m u r bi 9 h i 9 torli -m
pr o
e v o c a t . En t i b i s p e c i m e n , e p a g i n a 5 d e p r o m p ­
perfectorum:
gerunt, a udierunt,
«-erunt«.
«a m a v iru n t,
ceperunt» (cfr.
IX
si mp li ci s e r m o n e describi»
t u m : « C a e l u m e r a t s u d u m , ac m a r e , q u o d s u b
B ibliographia
108
solis radiis v i b r a b a t , m i r u m
num.
Pyroscapha
cursum
in m o d u m s e r e ­
placide
tenebat,
m e n a n n o 1959 i n l i n g u a m g a l l i c a m a b A n n a
M e s r i t z t r a n s l a t u m e9t.
sulcos infindens p o r t u m q u e petens. Ga viae
I n eo l e g e n t i b u s p r a e b e n t u r a l i q u a a e t a t i s
eam su pervolab ant, candidas alas longasque
p r a e h l 9 t o r i c a e et a e n e a e et f e r r e a e (13-14); et
plaudentes. Longe Sa la m in em
antiquissimae quaedam
i n s u l a m v i di
m u s a t q u e , i n c o n s p e c t u i n s u l a e i l l i us, n a v a ­
lis p u g n a a n n o 4 8 0 a C h . n. f a c t a . .*.
traditiones gentium
o r i e n t a l i u m q u a e I s r a e l l t a e in t e r r a m p r o m i s ­
s a m s e c u m t u l e r u n t et p o s t e a in S a c r i s Li br i s
c o n s c r i p s e r u n t ( 3 5- 6 3) . E t i a m R i c c i o t t i de re
P, O v id iu s N
aso .
— H eilm ittel gegen die Liebe
/ Gesichtspflege:
Übertragung, Enführung
centlssimis
inventis
juxta
sc r i b i t , e o r u m q u e h i s t o r i a m
mare Mo rtu u m
n a r r a t et d o c u ­
m e n t a « q u m r à n i c a » —q u a e ita a p p e l l a n t u r ex
u n d A n m e r k u n g e n v o n Josef Eberle, T u r i ­
loco u b i
ci
(67-93). T a n d e m a u c t o r b r e v i t e r e x p o n i t h i s ­
Stutgardiae,
in
aedibus
»Artemis»,
inventa
s u n t — breviter
explicat
toriam Palaestinae sub potestate Romanorum,
1 9 5 9 , pp. 58.
q u a e a n n o 7 0 p. C h . n e x s t i n c t a e s t c u m T i ­
J o s e p h u s Eber l e, v i r h u m a n i s s i m u s , c u j u s
c a r m i n a l a t i n a ( « I m a g i n e s , 1955.
«Laudes»,
1 9 5 9 ) j a m p r i d e m l e c t o r i b u s Palaestrae Latinae
p r o p o s u i m u s , h o c l i bel l o v e r s i o n e m m e t r i c a m
«Remediorumamoris» necnon «Medicaminum
faciei»
P. O v i d i i N a s o n i s of f er r e v o l u i t . De
tus imperator Hierosolyma cum Templo de­
struxit.
L i b e r o p t i m i s t y p i s e x c u s u s 155 p a g e l l a s
habet quae 92 photographicis imaginibus or­
n a n t u r ; i n q u i b u s e m i n e n t 2 0 t a b u l a e ex C o ­
lumna Trajani desumptae.
interpretatione germanica rectius judicabunt,
J a c o b u s G a r c ía , C. M
q u i b u s G e r m a n o r u m sermo n a t i v u s est. I n ­
F.
t r o d u c t i o n e m vero, q u a e s t h u m a n i t a t e , u r b a ­
n i t a t e , s e n s u a r t i s p o e t i c a e ac v i t a e r e p l e t a ,
m u ltis laudibus cu m u la m u s. A uctor enim,
S e b a s t ia n o
M otta
—
Traduciam o insieme
d u m poèta poètam interrogat, in geniosum i n ­
P r i m e l e t t u r e l a t i n e p e r la p r i m a e s e c o n ­
v e n i t h o m i n e m n o b l s q u e h o m i n e m a r t i f i ce m-
da media. A v v i a m e n t o prattico alla t r a ­
q u e propius adduxit. Viventem Ovidii imagi­
nem a Josepho Eberle a d u m b ratam
d u z i o n e . S. E. I. T o r i n o , 1958.
non pos­
L i b r u m a u c t o r p u e r i s p u e l l i s q u e d i ca t q u i
su m u s quin amemus.
Jo se ph u s I jsev/ ijn
p r im u m litteris va ca nt latinis. Q u i b u s selec­
ta q u a e d a m loca i n i t a l i c u m c o n v e r t e n d a of­
f ert ex H i s t o r i a s a c r a V e t e r i s N o v i q u e T e s ­
G iuseppe R iccio tti
— La Btble et les découver­
t a m e n t i L h o m o n d i a n a , ex E u t r o p i i Br eviar io,
tes récentes, t r a d u i t d e l ' i t a l i e n p a r A n n i e
ex f a b u l i s P h a e d r i se l ec t a . T r i g i n t a
M e s r i t z , Office d e P u b l i c i t é , S. A. , E d i ­
fragmenta
t e u r s . B r u x e l l e s , 195 9 ; 155 pg.
breviora
numerantur.
In
omnino
i nf i ma
p a g i n a o m n i u m et s i n g u l o r u m v e r b o r u m d i f ­
f i c u l t a t es e n o d a n t u r , c a s u d e s i g n a t o e t t e m ­
Inc om m ode accidit quod pa u c i su n t qui
p o r e e t v e r b i vi s e n s u q u e ; v e r b o r u m p r a e b e t
res a n t i q u i t a t i s n u p e r r i m e i n v e n t a s q u a e q u e
sensum, non tamen ordinem neque conver­
doctr in ae pervestigationem Sacrae Scripturae
sionem.
m axi m e favent, med iocriter no scant, fortasse
s t e r n i t u t f a c i l i u s l e g a t l a t i n e e t I nt el l egat .
q u i a p a u c i e t i a m s u n t q u i de h i s r e b u s a p e r t a
F a c i l e m er go l e c t i o n e m r e d d i t e t l a e t a m , at
et subtili n arr atio n e scribant.
J o s e p h u s R i cc i o t t i , s c r i p t o r n o t i s s i m u s et
Quo
alumno
viam
percurrendam
nullo modo a l u m n o laborem re mittit, quin
e t i a m fovet e t exigit. H a ec r at io o p i mo s f r uc ­
i n re b i b l i c a p e r l t i s s i m u s , p a r v o v o l u m i n e
t u s afferet si l e g e n s p u e r —u t a u c t o r v u l t —
praecipua in tra c e n t u m a n n o r u m s pa tium re­
q u a e c o n v e r t e r e c o n t e n d i t m e m o r i a d i s c a t et
perta quae ad Sacram S c r i p tu ra m pertinent,
teneat.
a n n o 19 5 7 l i n g u a i t a l i c a s c r i p s i t , q u o d v o l u ­
Ja c o b u s S id e ra ,
C. M F'
B ib lio g ra p h ia
-
109
L'Essere supremo
R a t i o et vi a q u a e i n u n a q u a q u e v e r s i o n e
nelle religione prim itive. ( L’o n n i s c i e n z a di
et t h e m a t e i t e r a t u r , o m n i n o s a n e l a u d a n d a :
RAFFAELE P F TT A ZZ O N I.
Dio). G i u l i o E i n a u d i e d i t o r e, T o r i n o , 1957.
p r i m u m u n a l i nea q u a s i i n d e x rei e x p o n i t u r ,
q u a m mox i n s e q u it u r h u ju s i n d ic i s
P a r v u m h o c v o l u m e n —q u o d cl. prof. Pettazzoni
de
divina
» o m n i s c i e n t i a » scri psi t»
b r e v i s et
compendiaria explanatio; de ind e t ex t u s scr ip ­
t o r i s l at ini c u m n o n n u l l i s v o c i b u s difficilio­
p r o u t i n o r i g i n i b u s a p p a r e t et e v o l v i t u r e t
ribus v e r n ic u le in terpreta tis; d e n iq u e thema,
p r o u t i n p r i m i g e n i i s r e l i g i o n i b u s h a b e t u r —,
q u o d a l u m n i s u o Ing en io i m i t e n t u r , p r a e b e ­
s u m m a r i u m est amplioris ejusdem scriptoris
tur.
o p e r i s , c u i est i n d e x :
aliquibus
•L 'O n n isc ie n z a d ivin a » .
T o r i n o , 1955, Ita 1ice, a n g l i c e v e r o »The A llK n o w m g God» ( M e t h u e n Co. , L o n d o n ,
195b) ,
Pagi na c u j u s q u e
de
p r o u t res et h i s t o r i a
p o s t u l a t , finitur.
editi.
AI u m n i
Hoc igitur o p u s c u l u m cum
cognitiones
divulgandas
sit
v e r s i o n i s et t h e m a t i s
scriptoribus
latinis
litterarum
notulis,
latinarum
h i s v e r 9 i o n i b u s et t h e m a t ¡9 i n
ad hujusmodi
p r a e c i p u i s r eg u l i s g r a m m a t i c i s e x e r c i t a b u n t u r
praeparatum,
et g r a d a t i m c h r o n o l o g i c a m p r i m o r u m o p e r u m
s c i en t i f i c o m a j o r i s i l l i u s o p e r i s a p p a r a t u c a ­
et s c r i p t o r u m
ret , n o t u l i s o m n i b u s , p r a e t e r o m n i n o rei i l ­
quentur.
l u s t r a n d a e necessariis, o m n i n o p r aet erm iss is.
O m n es noverunt clarissimum
lat in or um co g n it io n em asse-
H E R M IN IU S M O L IN A , C . M . F .
i l l u m Doc*
torem Schm idt aliosque illustrissimos anthrop o l o g o s r e l i g i o n u m q u e h i s t o r i c o s vi r o s , i m m o
M . RO U SSELET.
et « E n c y c l o p a e d i s t a s » q u i d i c u n t u r g a l l os , v e l
V o l t a i r e i p s u m o p i n a t o s e ss e - q u o d et t h e o ­
logi c o m m u n i t e r p r o b a n t
primaevam
g i o n e m « m o n o t h e i s t a m * fuisse, q u a m
reli­
—
Grammaire E lém entaire du
L atin. H a c h e t t e . 1956, pag. 110M . RO U SSELET. -
Exercices L atins. H a c h e t t e ,
1956, pag. 110.
variis
de c a u s i s , v o l v e n t i b u s a n n i s , i n p o l y t h e i s -
N e m o n o n n o v i t q u a n t u m si ve in t r a d e n ­
m u m p a u la t lm degenerasse. Q u i b u s o m n i b u s
d i s 9ive i n e d i s c e n d i s l i n g u i s , q u a e v i v a e di
o b s i s t i t R. P e t t a z z o n i a s s e r i t q u e m o n o t h e i s
c u n t u r , p r a e s e r t i m v e r o cla99l ci s, v i a p r o s i t
m u m post p o l y t h e i s m u m even isse idque fac­
et r a t i o q u a f a c i l i u s et m i n i m o a l u m n o r u m
tu m esse no n re ru m na tur ali evolu ti one sed
l a b o r e l eges e t p r a e c e p t a g r a m m a t i c a m e m o ­
eversione;
religionis m on o th e i st ae ad
riae m a n d e n t u r m e n t l q u e p e n it u s i m p r i m a n ­
cum
t ur.
ventus
nam
semper
perturbatione quadam
r e l i g i os a a c c i d i t .
H i s temporibus, in Gallia praecipue, l i n ­
De re d i s p u t e n t e t j u d i c e n t h a r u m d i s c i ­
p l i n a r u m p e r i t i s s i m i viri.
Ja c o b u s
g u a e l a t i n a e p r o f es s o r e s s u m m a o p e n i t u n t u r
et s t u d i o l i b r o s e v u l g a r e, q u i b u s r a t i o n e v a -
S i d e r a , C . M . F.
r i a q u e d o c e n d i v i a, l eges g r a m m a t i c a e , o r d i ­
nis, clarita tis , j u cu n d i t at i s plenae, p r a e b e n ­
M ARCEL PERN O T. -
Le latin au B. E. P. C.
V e r s i o n s e t t h è m e s . H a t i e r , 195Ö, P a r i s .
E n q u a s i s e r t u m v e r s i o n u m et t h e m a t u m
t ur . I n t e r h o s t a n t o s q u e o p t i m o s l i b r o s , clari
Professoris Rousselet G r a m m a t i c a , q u a m h o ­
di e a n i m o l i b e n t i s s i m o l e c t o r i b u s o f f e r i m u s ,
p r a e c i p u u m o b t i n e t locum.
Vi a s e u r at i o, q u a m a u c t o r i n G r a m m a t i c a
ex o p t i m i s q u i b u s q u e s c r i p t o r i b u s l a t i n i s e x ­
c e r p t o r u m a lu m n i s ita di sp o si to ru m
ut ordi­
t r a d e n d a s e q u i t u r , illa e s t q u a e a p u d m a g i s ­
n e c h r o n o l o g i c o l i t t e r i s l a t i n i s i n i t i e n t u r : ex
t r o s h o d i e m a g n i h a b e t u r , q u a e q u e «vi s ua l i s »
Plauto nempe, T er e nt io , Cicerone, Lucretio,
a p p e l l a t u r ; e a q u e p e r i m a g i n e s et t a b u l a » vel
Ca e s a r e , C o r n e l i o N e p o t e , Ve r g i l i o, H o r a t i o ,
paradigmata
T i b u l l o , T. Livio, O v i d i o , Se n e c a , T a c i t o , P l i ­
illustrata,
nio,
rum
Juvenale,
Suetonio
Q
Curtio. Q u a e
sententiae
et
verba
coloribus
legesque linguae latinae a l u m n o ­
mentibus
al t e i nf i g a n t u r . U n a q u a e q u e
iragmenta magnopere alumnis arridebunt tum
l ect i o,
breviter presseque
o b r es t u m ob e v e n t u s de q u i b u s a g i t u r .
e x e m p l o ve l e x e m p l i s n o n n u l l i » q u i b u s p r a e
e x p o s i t a , i nci pi t
Bibliographia
110
cipuae normae grammaticae enucleandae con­
m e n t e u n u m q u o d d a m ef fi ci unt « h o m i n u m »
tin en tu r, Q u a e praecepta, ty pis magniä e xc u­
c o m m u n i ope r a c o n j u n c t u m .
sa, i m a g i n i b u s et l e p i d i s s i m i s o l c t u r i s a Y.
B e c m e u r d e p i c t a , fl avo a u r e c q u e c ol or e collustrata, m agno a lu m n is juvam ini erunt.
Auct or Í9 e n f m
m ax im e considerare ínter
e s t q u a n t u m g e n s e t l i n g u a m u t u o I n t e r se
a g a n t et af f i c i a nt u r . N a m g e n s i ps a si bi l i n ­
Liber, q u i 110 p a g e l l i s c o n s t a t , u t i p s e
g u a m fi ngit p r o p r i a m ; c o n t r a q u e g e n s a b i psa
a u ct o r in pr ae fa ti o ne e x po ni t, m o r p h o l o g i a m
f i ng i t ur l i n g u a i n q u a g e n s i ps a —v e l u t In
et p r i m a s
seu pra ecipuas s y n t a x is regulas
c o n t i n e t ; ea t a m e n t a n t o o r d i n e , t a n t a p e r s ­
picuitate
tantaques venustate
disposita
et
s p e c u l o — se a g n o s c i t . Re e n i m d o c t i s c l m u s
q u a n t u m lingua singu laru m Europae g en tiu m
historiam
quasi
definierit...
Quam
tamen
e n o d a t a u t p e r j o c u m d i ce r es l a t i n a m l i n g u a m
quaestionem,
a c l a r o P r o f R o u s s e l e t t r a d i . Q u a de c a u s a cl.
l i b r o s s c r i p s e r a t V O N WARTBURG: «Die A u s ­
viro
gliederung
Rousselet
ob
hanc
optimam
editam
Gram m aticam tantisque virtutibus ornatam,
vehementer gratulamur.
Una
cum
ut
der
amplius
exquireret,
rom anischen
duos
Sprachräum e» et
«Die E ntstehung der rom anischer V ölker».
I n h o c e r go o p e r e , q u i n q u e p a r t i b u s d i s ­
Grammatica latina eademque
t i n c t o , u t m e n t e m d e h a c re p l e n i u s a p e r i a t ,
v i a e t r a t i o n e e o d e m q u e e t i a m ordi ne, c la ri ­
Helvetiam
tudine, jucunditate conscriptum
m u s i v u m est, ln q u a He l v e t i a l ing ua e m a x i ­
clarus pro­
proponit,
fessor in lucem edidit a lt e ru m librum (pagel­
mum
lis c o n s t a t 110) q u i p e r m u l t a e x er c i t i a se u
república
themata
conservanda.
sive
(n g a l l i c u m s i v e in l a t i n u m
t r a n s f e r e n d a , ex h i s t o r i a et v i t a t u m
norum tum Graecorum desumpta,
Roma­
continet.
( C o n f e r e x e m p l i g r a t i a q u a e d e H e r c u l e ex
pagella 79 u s q u e ad 8 6 l ep id is si ma n a r r a t u r
fabel la. .. ).
Q u a e exercitia, a d p ra ec ep ta in G r a m m a ­
tica
latina proposita referu ntu r eique s u n t
momentum
quod
vere
linguarum
h a b u e r u n t ( e t h a b e n t ) in
Helvetiae
condenda,
ev ol ve nd a,
D e i n d e m o n s t r a t q u o m o d o p r a e c i p u a «f ac­
ta h i s t o r i c a »
vestigia
in li ngu a
presserint,
a d e o u t v o l v e n t i b u s s a e c u l i s , faci l e a g n o s c i
possint; eaque s e n t e n t i a d u o b u s partis s e c u n ­
d a e c a p i c i b u s e v o l v i t u r «Sprache u n d
chte»: «Les noms
G eschi­
du jour, die Griechische K o­
lonisation».
co mp le me nto . P r o p o n u n t u r q u o qu e solvenda
aen ig m at a et q u a d r a t a
magica
u t l u d o et
o b l e c t a m e n t o s i n t a l u m n i s . U t v e r si o m e l i u s
c l t l u s q u e fiat, E x e r c i t i o r u m l i b e r i n s t r u c t u s
e s t f a s c í c u l o (n q u o v e r b a di ffici li ora q u a e
A l i a s q u a e s t i o n e s e n u c l e a t i n III
parte
(D ialektologie), i n I V: P rinzipienfragen,
in V
pa r t e , c u m a u c t o r m a g n a m c o n t u l e r i t o p e r am
In E t y m o l o g i c o l i n g u a e g a l l i c a e l éxi co c o n ­
d en do , tres c o m m e n t a t i o n e s h u i c a r g u m e n t o
alumnis occurrunt, colliguntur.
tribuit.
J. ARAMENDÍA, C. M. F.
L i n g u a p r a e t er e a e x p r i m i t u r e t e x t o l l i t u r
et c o m p l e t u r i n m a g n i s l i t t e r a r u m m o n u m e n ­
V O N WARTBURG, WALTER. —
Von Sprache
tis. Q u o d u t o s t e n d a t 9 i n g u l a s c o m m e n t l o n e s
u n d M ensch. G e s a m m e l t e A u f s ä t z e . M i t
t r i b u i t p o ë t a e C o r n e i l l e (G randeur et décadence
einer Bibliographie der Publlkatlons
d 'u n poète tragique), Flaubert, Créateur de fo r ­
Verfasser,
zusammengestellt
von
des
Kurt
Baidinger u n d Alfred Thierbach. Francke
Ve r l a g, BERN, 1956.
mes, A rchaïsm e et régionalisme chez
Chateau­
briand.
Li ber f i n i t u r c o p i o s o b f b l l o g r a p h i co o p e r u m
N o n est n o v u s i n h a c s t u d i o r u m P rovi nc ia
V o n W a r t b u r g , q u i i n d e a b a n n o 1 9 12 d e h i s
Pr of essor is W a r t b u r g i i
q u a m verbis
declaratur
i nd i c e ,
ingens
quo
me l i u s
a u c t o r i s in
r e b u s scri bere n u n q u a m d e s t i t i t e s t q u e u n u s
l i n g u i s r o m a n i c i » i n v e s t i g a n d i s l abor . U t ex
e x « R o ma n i s t i s » i l l u s t r i s s i m u s . I n h o c v o l u ­
c o m m e n t a t i o n u m I n d i c i b u s p a t e t , l i n g u a ger'
mine
m a n i c a e t gal l i ca, al i bi a l i t e r p r o u t res p o s t u
«de l i n g u a et
homine«
v ar ia colligit
s c r i p t a , q u a e q u a n q u a m s l n g i l l a t i m i n t e r se
cohaerere no n vi dentur, tam en in Au c to ris
lat, a d h i b e t u r .
J A C O B U S S ID E R A ,
C. M. F.
111
Bibliographia
MONTO! !U. MANUEL PF.
Les quatre grans
Crdntques. E d l t . A l p h a , B a r c e l o n a , 1959
E r v i n i v e r s u s , q u a m v i s s i mp l i c e s , c a p t u i q u e
puerorum accommodatissimi, minime tamen
• a d o p e r a a r t e efficta» p e r t i n e n t . Q u i a v e r s i ­
Catalauniam
epicum
poema primaevum
n o n h a b e r e res o m n i b u s n o t a e st . F o r s i t a n h a ­
f i cat or , u t d i c u n t , e s t , n o n p o è t a .
N o s t r a v e r o a e t a t e p o è t a ille c l a r i s s i m u s
b u e r i t ; n o n a s s e r v a t u m est . R e m a n e n t t a m e n
quatuor
«Chronici»
quae quoddam
poëmation a d u m b ra n t vincta
saltem
oratione scrip
t u m . N a m si J a c o b i R e g i s m a g n i E x p u g n a t o r i s
( E l Conqueridor) c h r o n l c o n l eger i s , p l u s q u a m
7 0 0 versus seu s e n t e n t i a s • rh y i h m l c a s " i n v e ­
H u g o H e n r i c u s Pa ol i — d e c u s e t
Musarum
o r n a m e n t u m — s i n g u l a r i q u o d a m afflatus i n ­
s t i n c t u , b e l l i s s i m a s illas V l l l e l m i n a r r a t i u n ­
cu las v e r s u he x am et r o elegantissime e ger
man ic a lingua in l a t i n a m convertit.
n i e s . E m m a n u e l d e M o n t o l i u —h a r u m r e r u m
I n m u l t i s q u a e i n H u g o n i s H. Pa o l i f a b e l ­
p e r l t i s s i m u s — s i n g u l a c h r o n i c a p e r p e n d i t , j a-
lis s u n t n o t a n d a h a e c e m i n e n t : p r i m u m q u o d
c o b i d i co « E x p u g n a t o r i s » , B e r n a r d i D e 9 clot ,
cl. vi r P a o l i h e x a m e t r i t al i s u n t s t r u c t u r a e t
R a i m u n d i M u n t a n e r , P e t r i «e/ Ceremoniós» q u i
e l e g a n t i a c o m p o s i t i , tal i 9 ( m p l i c i t a t e , p e r s p i ­
dicitur. Q u o r u m c h ro n ic o ru m virtut es in qu irit
c u i t a t e t a l i q u e f acilitare M a x i m i et M a u r i t i i
et p r o p o n i t , o r i g i n e m et f o n t e s q u a e r i t , a r g u ­
f a c i no r a e x p r i m u n t u r u t n i h i l j u c u n d i u s i n
m e n t a praecipua s u m m a t i m exponit. S t u di u m
fabellis en ar r a n d is forsitan sit scr ip tum. A l ­
p e r f e c t u m et d e l e c t a t i o n e c o n s p e r s u m . I n t r o ­
t e r u m m a g n o p e r e l a u d a n d u m , illa e9t ar 9 mi -
ductio generalis
r a q u e illa e9t v i r t u s q u a
(L a
historiografía
m edieval
res t an t a
perit ia,
c atalana) m a g n i e s t m o m e n t i , n a m g e n t i s ca*
t a n t o i n ge n i o t a n t a q u e v e n u s t a t e et
talaunicae «historiae sensum» revelatejusque
d i c u n t u r u t h a u d f a ci l e q u i d p u e r i s p u e l l i s -
p r o p r i u m m o d u m r es h i s t o r i c a s n a r r a n d i . C u m
que jucundius, amoenius, sim ulque fructuo­
g e n t e 9 a e q u a l e s h i s t o r i c o s l i br o9 e p i c i s m i s c e ­
s i u s i n v e n i r e p o t er i s . G r a t i a s ergo r e p e n d i ­
b a n t fabulis
cives
nostri
rem
proponebant
l ep or e
m u s m a x i m a s t u m cl. v i r o H u g o n i H e n r i c o
n u d a m et —u t i ll i s t e m p o r i b u s — rei v e r i t a t e m
P a ol i
i n q u i r e b a n t et e x p r i m e b a n t ,
t r o — t u m D o m u i E d i t r i c i F. Le M o n n i e r p r o
H i c l i ber E. M o n t o l i u
illi q u i
in
posterum
consulendus erit
de h i s r e b u 9 9 c r i b e r e
artis do cen di de le ct a n d o vere m a g i s ­
his optim is utilibusque opusculis nuper edi­
t is.
JESUS ARAMENDlA, C. M . F.
q u i c q u a m voluerit.
JACOBUS SIDERA, C. M. F.
G a L ROGER. — M a n u e l de L a tin . Liber p rim u s
WILLELMUS BUSCH.
Hugone
-
Henrico
redactae
Fabellae pueriles ab
Pa ol i
latinis
versibus
F. Le M o n n i e r , F l o r e n t i a e e d i ­
d i t a. M C M L X , pag. 153.
WILLELMUS BUSCH. -
C l a s s e d e 6 . e A v e c la c o l l a b o r a t i o n d ' H e n ­
ri BOU^HET Pr é f a c e d e M . M a r c e l DURRY.
Q u a t r i è m e édition.
F. et M. DE KISCH. —
M a x im i et M a u ria m a ­
lefacta a b H u g o n e H e n r i c o
Paol i l a t i n i s
v e r s i b u s e n a r r a t a . F. Le M o n n i e r , F l o r e n ­
M a n u e l de L a tin . Liber
secundus. C la s s e d e 5.« Pr é f ac e d e Pi e r r e
CLARAC. I n t r o d u c t i o n de M . R o g e r GAL.
Tro isièm e édition.
t i a e e d i d i t , a. M C M L I X , p a g . 61.
F. et M. DE KISCH. — M a n u e l de L a tin . Liber
D u o haec op us cu la q u o r u m
lepidissimam
tertius. C l a s s e d e
4. e Pr é f a c e de
Pierre
materiam Villelmus Buäch repperit quaeque
CLARAC. D e u x i è m e é d i t i o n . Le latin por
venustate
les textes: C o l l e c t i o n d l r i g ' e
mira
Ip se
depinxit,
v e r s i b u 9que
r h y t h m i c l 9 9eu s i m i l i t e r c a d e n t i b u s E r v i n u s
Steindl
Carantanu9
pertinent
generis
latine
reddidit,
ad
quod sive ludendo,
r i d e n d o s i ve o b l e c t a m e n t a
praehendo
par
Ro g e r
-
G ram ­
GAL.
id
9 i ve
multa
o m n i b u s , p r e e s e r t i m puer i 9, p r a e c i p i t . Q u i s
ROGER GAL - F
et M. DE KISCH.
maire Latine de Basse, C o l l e c t i o n d ' E t u d e s
Latines.
112
Bibliographia
Les É d i t i o n s O. C. D L. 7 6 bi s . R u e d e s
e x h i b e a t vel In v e r n a c u l a m
S a i n ts • Pères Paris, Vili:
c er o n e
T em poribus ced e nd um est a ut mor iendum.
P l i n i o J u n i o r e cet ), vel ex v e r n a c u l i s i n lati
num.
In m a x i m o d i s c r i m i n e l i n g u a l a t i n a v e r s a t u r .
M o d i s t e m p o r i b u s a p t i s t r a d e n d a e s t si
Suetonio,
Quinto
l i n g u a m (ex C i ­
Curtio,
Caesare,
Simul cultus antiquorum cum Graecorum
eam su p e r st i te m v o l u m u s et posteris c o le n ­
t u m R o m a n o r u m , et h i s t o r i a e et I n s t i t u r i o n e s
dam.
b r e v i t e r et a m o e n i s s i m e e n u c l e a n t u r , q u i b u s
M a x i m e g a u d i o afficior h o s
libros p r a e ­
be ns q u i b u s d e m o n s t r a t u r qu o m o d o lingua
puerorum
insatiabilis
discendi
cupiditas
acuitur, non sedanda nisi latine discendo.
C o m p l e m e n t o t r i b u s p r i o r i b u s l i br i s p r o ­
latina hodie tradi possit.
H i l ibri q u a t u o r s u n t et u n u s , c u m e a n ­
positis
er it
G rammaire
Latine de Base, ub i
d em rem eadem ratione g r a d a t im p r o s e q u an ­
g r a m m a t i c a s u m m i s s a e a n c i i l a e p a r te s agens,
t u r et a t t i n g a n t .
a l u m n u m m a n u du c it ad m a t r o n a m quae est
Q u a e ratio
»act i va» p r a e
p r i m i s a e s t i m a n d a est, c u m a l u m n u m j am
inde a primis n a v a n d i s lit ter is m ove at ut
i p s e p e r se r e s q u a e r a t .
Ne
autem
«actio»
lingua latina
N a m a l u m n i d i f f i c u l t a t e s e n o d a t , p r a ec i
p u a m e m o r a t , c o n s u l e n d a p r a e b e t . Q u o e j us
n im is detineatur, verba suo ordi ne prof eru n’
u t i l i t a s m a g i s ac m a g i s a u g e t u r e t m a x i m i
tur,
aestimatur.
puero sin g ul is a n n is necessario discen-
da.| P ri mo i git ur ci rc it er 5 5 0 ve rb a, s e c u n d o
J. SIDERA, C. M. F.
t o t i d e m , t e r t i o v e r o et q u a r t o r e l i q u a t r a d u n ­
tur, i t a u t t oto l a t i n i t a t i s curri culo, d u o c i r ­
c i t e r mi l i a
vocum q u a s M M a t h y in opere
»Vocabulaire de B ase• affert , e d i s c e n d a p r o p o ­
n a n t u r . S c i m u s e n i m a l u m n o s , si 10 0 0 ve r b a
fr equ en tis sim a didicerint, 80 °/0 ve r bo rum
poss ide re q u i b u s c o m m o d e et s i n e d i c t l o n a r i o
q u e a n t libros in s c h o li s s e c u n d a r i i s (egendos
percurrere.
MATHY, MAURICE.
-
Carnet de Vocabulaire
L atin (V ocabulaire de Base de L atin. 4 '
é d i t i o n . E d i t i o n s O . C. D. L. 7 6 bis, r u e
d e s S a i n t s - Pèr es P a r i s V I I .
I n s u p e r i o r u m o p e r u m f u n d a m e n t o et b a ­
Si v e r o 3 0 0 0 d i d i c e r i n t , 9 0 °/o
si h o c o p u 9 M. M a t h y q u a s i c e l at u r . Hi c
H a e c a c c u r a t i s s i m a et g r a d a t i m d a t a v e r ­
q u a m *Le Vocabulaire de Base» a l u m n i s accomo*
tantum...
borum
l i ber - Carnet de Vocabulaire — n i h i l a l i u d e s t
propositio,
maxime
auctoribus
est
m o d a t u s . Q u a r e o m n i a p p a r a t u n u d u s , verba
cordi, t a m q u a m a l i a r u m r e ru m f u n d a m e n t u m .
tantum
N o n n e a l u m n i n o s t r i t e m p u s — fn d i es b r e ­
A l u m n u s ipse in s p a t i i s et linei s - post s i n ­
p r o p o n i t , s e n s u e t vi n o n n o t at i s .
v i u s — m i s e r e t e r u n t i n l éxi c o q u a e r i t a n d o
gula ve rb a r e l i c t i s — scribere debet sensum
v e r ba p e r q u a m t r i t a ? Q u a e t r i t i s s i m a ver ba
et v i m s ( n g u l i 9 v e r b i s a d s c r l b e n d a m p r o u t
si g r a d a t i m m e m o r i a e m a n d a n t u r , l a b o r r e d ­
in schola v e n iu n t . Ita a l u m n u s
d i t u r c e r t o faci l i or e t efficacior.
c ab ul ar iu m conficit
i ps e s i b i vo-
V o l u m e n 2 . 8 0 0 v e r b a c a p i t . I n fine c o l l i ­
A t v e r b a e t r e g u l a e c i r c u m f a c t u m se u
lectionem c u r s i v a m —n on se n t en t i is discis­
g u n t u r q u a e d a m v e r b o r u m f ami l i a e . O m n i a
s i s — a lu m n i s t rad unt ur . A n i m u m magnopere
litterarum ordine produnrur, not ata singulo­
e t i a m m o v e n t f a b e l l a e a p t e q u a e s i t a e et le­
r u m v o c u m « f r e q u e n t i a » . ( I n p a g i n a 143 v e r ­
p i d i s si ma e et per t o t u m l i b r u m c o n t i n u a t a e
b u m «P ulsare» c r a s s i o r e t y p o n o t a t u m , c o n ­
u t Iphiclis h i s t o r i a , p u e r i A t h e n i e n s i s , p r i o r e
f u s i o n e m i n v o c u m o r d i n e g i g n e r e potest...).
a n n o , et L ucii seu A sin i commentarii, i n alt ero.
Pr a e t e r ea
(n
libro
1.° i n p r i m i s
historiae
O p u s er go a l u m n i s u t i l i s s i m u m d u c i m u s
at magistris n e ce ss a r i um
u t o r d i n a t e proce*
g r a e c a e c o n c e d i t u r , i n a l t e r o *de v ir is » n a r r a ­
d a n t i n v e r b i s et v o c i b u s p u e r i s i m p o n e n ­
t i o n i b u s et m y t h o l o g i a e . A t In l i br o t er t i o
dis.
a l u m n u s In m e d i a s r es o m n i n o m e r g i t u r , a d e o
u t l iber t e r t i u s fere t o t u s t e x t u s c o n v e r t e n d o s
JACOBUS SIDERA,
C. M F.
113
Bibhographta
C
— M a n u a l de G r a ­
159); p r i m a m i l l a m S u e v a e h i s t o r i a e i n v e n i ­
mática Española (sin ta x is ). A c a d e m i a Su i z a ,
m u s —i l l a m « c a r a m v i r g u n c u l a m s u e v a m » —
Barcelona.
quam
am ps
S ar r ó , F r a n c is c o .
A u s o n i u s p o è t a b e l l o s i b i c e p i t (95-
104); e t p e r p o l i t a m e t l e v e m e t s o l l e r t e m J u ­
H i c l i be r , a filio T y p o g r a p h i n o s t r i c a r i s ­
si m i scriptus, n o n H i s p a n o r u m
interest , sed
G e r m a n o r u m qui hlspaniçam linguam didice­
runt
ejusque
Implicatam
cognoscere et recte
syntaxln
penitus
a dh ib e re s t u d u e r u n t . In
e o e n i m a u c t o r p r a e c i p u a s g r a m m a t i c a e hi s pan icae difficultates p ro po n it ap te q u e enodat.
I n q u i b u s d i f f i c u l t a t i b u s s a e p e G e r m a n o s labi ,
u s u c o g n o v i t au ctor et e xpe rt us est in A c a ­
demia
Helvetica
Barcinonensi,
in q u a
est
m a g i s t e r . R e g u l a e e t n o r m a e d e a r t i c u l o , de
verbo, de p r o n o m in i b u s , t em p or i bu s, m o d is
l i am, f i l i a m C a e s a r i s A u g u s t i , n o s c i m u s . T a n ­
de m ln no st ra a m b u l a ti o n e a r te m po e ta ru m
l a t i n o r u m e x p e r i m u r , q u a m J o s e p h u s Eber l e,
e t I pse p o è t a , p o ê t i c e p i n g i t e t n a r r a t
A e t a s a n t i q u a n o b i s, i t e r u m
vivit recens
i ta u t n o s i l l os h o m i n e s i l l o r u m q u e h u m a n i ­
tatem
penitus
cognocere poss imus . A u c t o r
ve ro hoc aet atis r o m a n a e ex p er i m e n t u m
ratione et
ordine
exponit,
non
s e d v i t a l i vi e t
q u a s i (n c e r t i s h o m i n i b u s a g e n s .
J o s e p h u s Eberle laborem ag g re di tu r c um
cet. a b u n d a n t i b u s e x e r c i t a t i o n i b u s c o m p l e n ­
Elegi a i n l a u d e m R e g i s m a g i s t r i q u i e u m f o r ­
tur.
m as et verba s e r m o n is latini c u m
L i b e l l u s —c o r p o r e e t m o l e m i n i m u s — l u ­
cida
c lar ita te s p l e n d e t o m n i b u s q u e exteris
g e n ti b u s ut ilitati m a x i m a e erit. I d e m
auctor
l i b r u m s u u m —q u e m / a m a n t e a G a l l i s a p t a ­
Fo r o e t
T em pl o et diis sp le ndi de co m p on e re docuit.
Q u i b u s l a u d i b u s n o s —e t t u q u o q u e , si l i b r u m
Eberle pe rle ger is— a u c t o r e m c l a r i s s i m u m s i m ­
p l i c i t e r p r o s e q u i m u r . .J a c o b u s G a r c ía , C. M . F.
v e r a t — Italis q u oq u e et An g ll s aptare a n i m u m
induxit.
Ja c o b u s S id e r a , C. M . F.
A . H a n o • G. P e tio t - G. P l a n c h e . — Langue
latine, Classe de sixièm e - Classe de cinquiè­
E berle Jo s e f . — Interview m it Cicero. Gestalten
und
Profile,
Deutsche
Verlags
Anstalt,
S t u t t g a r t , 1 9 5 6 . 1 6 0 pg.
S u n t qui linguam latinam inimicam vitae
re­
p u t e n t , e am q ue t a n t u m a n t i q u i s viris Romae
e t G r a e c i a e b o n a m e t o p t i m a m e s s e a f f i r me n t .
J o s e p h u s E b e r l e s u o l i br o « I n t e r v i e w m i t
Cicero» hi s o m n i b u s e rro ri bus ad versari
Non
quidem scribit
333. „
En, h u m a n i s s i m e lector, q u a m
et rebus nostrae aetatis m in im e idonea m
natur
me, A . H a t i e r , 1 95 5 - 1 9 56 , P a r i s , p p . 287-
co­
ullam defensio­
t i bi ot f er i
m u s linguae l at i n ae G r a m m a t i c a m a clarissi
mi 9 v i r i s A . H a n o , G P e t i o t , G. P l a n c h e (n
lucem evulgatam.
Hujus
Grammaticae
scriptores,
experi­
m en ti s pro ba tis sim i, do ctrina vero et e r u d i ­
t i o n e p r e s t a n t i s s i m i , In a n i m o h a b u e r u n t , in
his c o nsc ri be ndi s
libris,
in
praefatione
n e m a e t a t i s a n t i q u a e —c u m illa n u l l o p a t r o n o
i n d i g e a t — s e d q u a s i a m b u l a t i o n e m co nf i c i t
d e Ia l a n g u e l a t i n e e t d e la f a i r e a i me r » . . .
p e r r u r a e t u r b e s R o m a e e t Gr a e c i ae . Et c u m
Berguln asserit,
ut
Henricus
«f a c i l i t e r l ' é t u d e
Quare, in hoc q u od in p r o m p tu h a b e s p r i ­
a u c t o r e a m b u l a m u s fine i n c e r t o , n o n p e r s t r a ­
m o v o l u m i n e ( »classe de sixièm e• ) p o t i u s q u a m
t am et rectam, sed per v i a m c o m p e n d i a r i a m ;
l eges e t g r a m m a t i c a p r a e c e p t a , q u a e a l u m n i s
h i c a t q u e ill i c s i s t i m u s ; m a g n o s e t i l l u s t r e s
t a n t o s e m p e r f u e r u n t f as t i d i o , r a t i o n e m i n v e ­
v i r o s m i r a m u r e t illis n o b i s s e v e r o et l epi d o
n i e s n o v a m l i n g u a e l a t i n a e v i v e n t i s e t a ct i
e t f aci l i s e r m o n e n a r r a t u r .
v a e r e d d e n d a e . Id e s t , l i be r h i c p r o f e s s o r i b u s
I t a q u e c u m n o s t r o J o s e p h o e t n o s In C i c e ­
an9am -praebet
ut
continenter
a l u m n i pe r
r o n i s ( 9- 1 9 ) e t M a e c e n a t i s ( 20- 43) e t C a s s i o -
ludos latinos, cui n o m en
d o r i ( 1 3 - 1 5 4 ) e t V e r g i l i i ( 4 4- 48 ) c o n g r e s s u m
d e » , «Gr i l l e », « Pê l e - Mê l e » ,
venimus. Paulum Apostolum
c l a r o v i r o H . Be r g u l n o p t i m e v o c a n t u r « G y m ­
t a m u r (73- 88) ,
Acropollm
Athenas com i­
lustramus
( 155-
«Écha l e »,
«Glissa­
« B o b i ne », cet. (a
n a s t i q u e d ' a s s o u p l i s s e m e n t » ) in l i ngu a latina
J 14
Bibliographia
1. — »La d o u b l e pa ge de V ocabulaire », s e n
e x e r c e a n t u r a r q u e f i ant e v a d a n r q u e q u a s i p a r ­
v e r b o r u m a M , M a t h y in opere s u p r a
vi f u n a m b u l i .
I n p r i m o l i br o h a e c a u c t o r i b u s f u i t m e n s
3. — »Les p a g e s de M o rp h o lo g ie» , u b i regu
et p r o p o s i t u m : U t a l u m n o r u m a n i m i s p e n i t u s
latinitatis e le m ent a to tlu sq u e latinae linguae
lae d a n t u r a d e x p e d i t a m
s t r u c t u r a i n f i g e r e n t u r ; ut a l u m n i v i a et r a t i o ­
audiendi facultatem assequendam.
n e v o c a b u l o r u m c o g n i t i o n e m • p r i m a r i a m » ( de
base, básica d i cu n t ) , q u a e q u e
a M. M a t h y
in
l i br o c u i n o m e n • V ocabulaire d u base d u l a t i n »
Cui progressui X X V I t h e m a t u m capita tri­
p o s t r e m a ad
graecam referuntur.
l usque
ad
et e x e mp l a r ,
5. — »La ou Ie9 p a g e s ¿ 'exercices écrits», id
C9i c o n v e t s i o n i s e x e r c i t i a g a l l i c e v e l l a t i n e
exprimenda.
6. — »La page de P hèdre», s e u c o n v e r s i o in
g a l l i e u m X X f a b u l a r u m , ex m i n o r e a d maj o
rem difficultatem disp ositar um .
H a e c est g e n e r a t l m
-ex
si t t o r m a
praecepta grammatica educuntur.
b u u n t u r , q u o r u m XI I I p r i m a a d c u l t u m , v i ­
t a m , h i 9 t o r i a m r o m a n a m , XI I I
l at i n e l o q u e n d i et
4 — «Les p a g e s d e S y n ta x e » , i n q u i b u s ex
uno exemplo, quod
c o l l i g u n t u r , a s s e q u e r e n t u r ; ut d a r e n t o p e r a m
ut a l u m n i p r o gr es s us in g r a m m a t i c a fecerent.
memo
r a t o c o l l e c t o r u m.
ratio seu st ru c tu r a
XIII— qua unumquodque
c o n s t i t u i t u r c a p u t : d u a e pa gel l ae v e r b o d e s t i ­
n a n t u r ; a l i a vel d u a e c o n s e q u u n t u r q u i b u s ex
o r d i n e e t s o l l e r t e r de n o m i n e s u b s t a n t i v o vel
a d j e c t i v o a l i q u a e x p o n u n t u r ; q u a r t a —d i m i d i a
9 a l t e r o — ( q u a e a b a u c t o r i b u s G y m n a s tiq u e v o ­
c a t u r ) v a r i a v e r b o r u m et n o m i n u m e x e r c i t i a
Altera
hujus
viris
pars
e x er c i t i i s
illu strib u s»
de­
Ex h i s n o n p o s s u m u s n o n m a x i m i s l audi
bu9 a u c t o r e s c u m u l a r e o b h a n c
n o v a m per
i e c t a m q u e r a t i o n e m q u a m u t i l i s s i m a m et eihc a c i 9 s i m a m a i u m n i s i or e p u t a m u s .
je sú s A
r a m e n d ía
C . M . h.
in
s e xt a e x e r c i t i a s c r i p t o f a c i en d a p r o p o n u n t u r ;
In p o s t r e m a v e r o p a gel l a ser i e9 d a n t u r v o c a ­
b u l o r u m q u a e » p r i ma r i a» d i c u n t u r .
»D e
sum ptis constituitur.
c o n t i n e t ef f i c ac i ssi mo, q u a e pe r l u d u m fi unt;
in quinta syntaxis elementa enodantur;
voluminis
v e r s i o n i s ex l i b r o
A capi te
X I V n a r ra r i i n c i p i u n t h i9torl ae seu f abellae
Sófocles. -
Los siete
T ra g e d ia s.
I raductión
d i r e c t a del g r i e g o p o r J u l i á n M otta S a l a s .
I m p r e n t a d e l B a n c o de la R e p ú b l i c a , Bo
got á, C o l o m b i a .
a n t i q u i t a t i s g r a e c a e q u a e i n s c r i b u n t u r • E p i­
tome H isto ria e G raecae »
Q u a e historiae c um
Cultu sane
e t c o mi t a t e Do c t o r J u l i a n u s
p r og r e s s u g r a m m a tic o se ri eq ue v o c a b u l o r u m
M o t t a , C o l o m b i a n a i n re p u b l i c a p r a e c l a r u s
• primariorum» optime conjunguntur. A capi­
h u m a n i o r u m l i t t e r a r u m m a g i 9 t e r, i n Fa c u l t a t e
te X X V I
v e r o B o g o t en s i
»Quaestionarium»
l at i n a e l i n g u a e
Volumen
P h i l o s o p h i a e et
L it ter ar um
De c a n u 9 , f lotet. A l i i s j a m e d i t i s hoc modo
eloquendae a p ti ss im u m proponitur.
a l t e r u m (»classe^de cinquièm e»)
eruditum opus
adjunxit, quo
de Sophoc l e,
ead em r ati one qua 9uperius vol um en excogi­
tragoediarum no b ili ss im o auctore, quidquam
t a t u m e s t et e x a r a t u m .
l ec to r m o m e n t i d eli ba re u t iq u e pcs9t t.
N o v a S o p h o c l i 9 t r a g o e d i a r u m a b i nt egr o
P r i m a h u j u s v o l u m i n i s p a r s X V I capi t i b u s c o n s t a t q u o r u m l n I - V de c o n f i r m a n d i s
a g i t u r et e v o l v e n d i s q u a e
in superiore c u r ­
riculo ab a lu m n l 9 comparata sunt; capitula
VI - X I I I a l i q u a —p e r s p i c u i t a t e t a m e n maxi»
ma e x p o s i t a — de m o r p h o l o g l a et s y n t a x i c o n ­
tinent; capi tu la XI V
XVI summa
s u n t »eu
. re p e t i t i o t o t i u s g r a m m a t i c a e . En, lect or, q u a e
u noq uoq ue capite co n tin e nt ur :
1. — »La p a g e d ’initia tio n » , s e u c o n s p e c t u s
historiae romanae.
c o n v e r s i o h a u d res q u i d e m l e v i u s c u l i p o n d e
rls, m a x i m e a u t e m
suscepta
si ea t o t o a n i m i n i x u est
J a m v e r o f a c i l i t a t e ac n i t o r e et v e ­
r i t a t e h a e c t r a g o e d i a r u m h i s p á n i c a c o n ve r s i o
commendatur
r a t i o n e et
via t o t o in opere
s e du l us auctor procedit.
Po s t
amplam
d e re p r a e l a t i o n e m ,
constituitur quo
tragoediae
Ajax,
Trachiniae,
Antigona,
si b i
or do
succedam:
Oedipus
ktx.
E l e ct r a , P h i l o c t e t e s , O e d i p u s C o l o n e u s .
Un i cu iqu e o p p o r t u n a , e aq ue e rudit a ana
B ib lio g ra p h ia
115
l ysi s, t u m h í s p a n l e s p r o s t a t t r a n s l a t i o ; d e n t
e x q u i r i t u r . H a e vero l u c u b r a t i o n e s e ts i res
que notis historicis,
pr op ri as et s in g u lare s a t t i n g u n t, t a m e n quid
c r l r l cl s , po è t i c i » res t o t a
p e r p o l i t u r a t q u e c o m p l e t u r . Ek a n i m o p l a n e
l i be t c o m m u n e s e r v a n t
g r a t u l a m u r Insigni
i n t e r se c o n j u n g u n t u r u n u m q u e ef f i c i unt , u t
humaniorum
litterarum
et
m onstrant, quo
m a g i s t r o , D o c t o r i j. M o t t a , e x c u j u s q u i d e m
p l e n i u s definitur et ex plicatur
ingenio et fecun di tate no vos carpere fructu s
g l o r e q u e c o m m e n t a t i o n e d e R o m a n i t a t e (R ö -
speramus.
m ertum ).
n o n de dec ea nt et m i n u s
la
V ega, A d r a d o s. -
Ion*
Q u a e ita a g u n t u r u t et p e rit iss im o s viros
I. G o n z á l e z , C. M. F.
G a l ia n o . D e
ultima
El D escu­
pe rit is pervia sint.
I t a q u e o p u s u t i l i s s i m u m et p e r i t i s s i m i a v i t i s
brimiento del am or en Grecia. Se i s c o n f e r e n ­
et h a r u m
c i a s p o r M a n u e l F. C a l ia n o , Jo s é S. L a sso
diocrem classicam i n s t it u t io n e m acceperint.
de la
VpcA, F r a n c i s c o R.
A
Uni­
dra d o s.
reru m
R e r u m i ndex:
imperitis q u i
tamen
me­
i. I n i t i u m «Belli Po e n i ci «
v e r s i d a d de M a d r i d , F a c u l t a d d e Fi l osof í a
N a e v i a n i . 2. T e r e n t i u s i n c o n t i n u a t i o n e s e u
y Let r as . M a d r i d , 1959.
t r a d i t i o n e h u m a n i t a t i s o c c i d e n t a l i s ( Terenz in
Hae sex elaboratae diss er tat io nes prolatae
3. P e s t i s a T h u c l d i d e , L u c r e t i o, M o n t a i g n e ,
der K o n tin u itä t der abendländischem H u m a n itä t).
su n t mense augusto, anno
tione
H um anitatum
1955, i n ea
Universitatis
«Sec­
Interna-
t i o n a l i s A e s t i v a e « , (n i n c l i t a c i v i t a t e S a n c t i
E m e t e r i i (S a n ta n d e r). I n i d e m o m n e s a r g u m e n ­
tum, tanquam rosarum fasciculum odoribus
p e r f u s u m , v e r g u n t U t a u c c o r es p r a e c l a r i s s i m i ,
si c e t l i t t e r a r i a p a r t a m a x i m i a e s t i m a n d a
el egi a, b
jus
summa
V e r g i l i u s . 7. H o r a t i u s d é o t i o. 6.
O v i d i i M e t a m o r p h o s e s . 9. T a c i t u s d e C h r i s
c i a n i s.
10.
Romanitas
(R ö m ertu m ).
Notae
(A n m e r k u n g e n ).
Emmanuel
p r a e c i p u e c o m m e n t a t i o n e s de T a c i t o et de
Ierentio.
F. G a l i a n o (pp. 9 54) . A m o r d o r í u s , J o s e p h u s
S. L a s s o d e la V e g a ( p p
4. S u m m u m
i n j u r i a . 5. M e t h o d u s p h i i o i o g i c a ; C a t u l l u s et
O r a t i o e le gan s et l ocupl es. M i h i p l a c u e r u n t
H o c a u te m o rdi ne ibi lu cu br a tio ne s a p p a ­
rent: S a p h o et a m o r sa p p h i cu s ,
Cam ua inspecta.
J a c o b u s S id e r a , C. M . F.
55- 99) . E r o s p a e d a -
g o g i c u s P l a t o n i s , Id. ( p p . 101- 148) . V t r et fe
W . E i s e n h u t . — D ictys cretensis. E p h e m e r i d e s
m in a ín poêsi et vita Graecorum, Fr an cis cus
b e l l i T r o i a n i l i b r i V I a L. S e p t i m i o ex
R. A d r a d o s ( p p . 149- 175) . A m o r In E u r i p i d e ,
graeco
I d. ( pp.
Accedit p a p y r u s Dl c ty is graeci ad T eb tu -
177- 2 0 0)
A m o r helení9ticus, E
F.
Ga lia no (pp. 201-22/).
nlm
D u o d e c i m t a b u l a e p i ct a e , e a e q u e m a g n a e
in
latinum
sermonem
in ve nt a. Lipsiae, in
Teubnerl,
translati.
aedibus
B. G.
9 5 8 , p p . 150.
in ar ti s provincia historiae, l ib r u m hi n c inde
h o n e s t a n t , q u i b u s et n ot ae ad ap pendicis m o ­
U t i l i s s i m u m s a n e o m n l q u e ex p a r c e l au
d u m a p t i s s i m e a d d u n t u r ( pp . 229- 2 3 2) . L i b e r
dandum
igitur e ru di ti on is praecipuae, q u i a lectoribus
S e p t i m i i d e bello T r oj an o libros, a n n o 1872
opus editor
a g g r e s s u s e s t , q u i L.
u l t i m u m t y p is excusos, iterum m a g n a cum
evolvatur dignissimus.
P h il o p o n u s , C. M. F.
cura recensuit.
S e p t i m i u s ille q u a r t o , u t v i d e t u r , s a e c u l o
ephemeridem
B ü c h n e r , K a r l . — H u m a n ita s R om ana. S t u d i e n
über W e r k e u n d W e s e n de r Römer. Carl
W in te r Universitätsverlag,
Heidelberg.
1957.
H i c liber, q u e m
bell i
Trojani,
quam
auctor
graecus ig no tu s a D l c ty e Cretensi, Idomenei
h e r o i s H o m e r i c i c o m i t e , c o n s c r i p t a m e s s e ac
N e r o n i s Caesaris t e m p o r i b u s e sepulcri illius
r u d e r i b u s In l u c e m p r o l a t a m e s s e fi nxit , l a t i n e
Auctor
scripsit
Usque
in te rp r et a tu s est a tq u e copiosiore nar rat ion e
d i c a v i t qui ob in st it u t io n e m acc eptam h u m a ­
exornavit. A i c h e t y p u m graecum, q u e m fuisse
n u m c u l t u m t e n e r e et ali is t r a d e r e p o s s u n t et
vi ri d o c t i a n t e a ali i c r e d i d e r u n t aill n e g a v e ­
debent, no n n u llas complectitur lucubrationes
r u n t , n u n c e x s t i t i s s e pr o c e r t o h a b e m u 9 , ex
q u i b u s o p e r a et n a t u r a v e t e r u m R o m a n o r u m
quo fragmentum papyraceum, apud Tebtunlm
116
Bibliographia
e s a b u l i s a e g y p t i is eru tum , a n n o 1907 L o n d i­
S y n cretlsiD us p h i lo s o p h i c u s et r eligio sus
p r l9 tin is
nii e d i tu m est.
O p u s S e p t im ii se x libris d i v i s u m e st, q u i ­
bus re9 ge9tae Graecorum narrantur a prim is
Schism a
9 a e c u lis
c h r ls tia n i9
et haeresi9
in
c h r is tla n i9 (pp. 8 9 100).
(pp. 7 i 88).
p r im a e v is
litteris
M il l e n a r i s m u 9 Ire
d i s s e n s i o n i s in te r D ardan os D an ao9qu e in i t ii s
naei (pp. 101-11?). M ar ción et N o v u m T e s t a ­
usqu e ad U llx i9 post-Trojam captam a tqu e
m e n t u m la t in u m (pp.
e x cisa m o b itu m . Interpretator nec m agnl9 nec
religiosa saeculo tertio (pp. 1 3 1 - 1 5 1 . Primum
c o n s p lc u i9 ad s c r ib e n d u m
par h o m i n u m in 9 y s t e m a t e M a n ich a ei (pp.
fruitur
Fact'á dictaque
in g e n ii
je |u n o
dotibu9
pleru m que
119-130). D isc e p ta tio
15 3 -1 7 2 ).
C h r i s t i a n i s m u s p r im a e v u s et res politica
ser m on e refert, n u l l i s vel s c h o l a s t i c i s ta n t u m
a rtific ii s an im or u m a llic ie n d o ru m c ausa a d h i ­
i m p e r ia lis roriiana
bitis. S e p t i m i i la t in it a s , etsi c a d e n t is im perii
martyr, e j u s d e m q u e d o c tr in a et sc h ola (p p /
(pp.
173-218). L ucianus
a e v u m redolere n e m o Infitiabitur, m u lt is ta ­
2 1 9 257). C h r i s t i a n i s m u s in Africa Romana
m en locis v é l C a e s a r e m vel L iv iu m in m e n tem
(pp. 259-281 ). S a n c t u s A u g u s t i n u s c o g n i t io ­
revocat ideoque p e r sp ic u ita t e n o n caret. V o ­
nis t h e o r lc u s (pp. 2 8 3 3 0 i )
cib u s ta m
n o v i s n o n raro
c u lp a o r ig in a lis (pp, 3 0 3 - / 2 5 ) . Prolegomena
u titur 9icut confort (II, «22), precator (II, 48),
ad histo r iam Joachim de Fiore (pp. 327-362).
ve te r ib u s qu am
A u g u s t i n u s et
quisse (IV, 18), et «deos sibi adhospitare i m ­
M y s t l c i s m u s Jo a c h im de Fiore (pp. 363-382).
m o la t io n ib u s (I, 15), ¡exercitus quadripertitur
In itia C h r ist ia n a et p r o c e s s u s F ran ciscanu s
(I, 19), ar'a ‘ ofiteaedrficiali? ( V , 12)». A c c e d i t
(pp. 383-398 ). A c c u r a ti in d ic e s totum opus
quod res g r aeta e h a u d raro
finiun t idq ue in fa c ilio re m u s u m red d u n t.
v o c ib u s r om anis
d e scrib untu r: »E u r y p ylu s... legionibus., e x c e p ­
A
M a r q u é s , C. M. F.
tus» (IV , 14).
M enda
typo gra ph ica du o t o lle n d a sunt':
F ranz
p. 87, 1 . 1 9 : A n tic h o li legitur pro A ntilochi: p.
111 , 1. 11, lap id u s pro lapidibus.
S p era m us t a n d en editorem
W jesth a ler .
— Die Oratio
O bliqua ais
künstlerisches Stilm ittel m den Reden Ciceros.
C o m m e n t a t i o n e s O e n i p o n t a n a e X II. Univ e rsitae t9 ver la g W a g n e r - In n s b t u c k .
po9t D i c t y n
C r e t e n s e m m o x D a r ete m P h r yg iu m , alterum
De scien tifica e l u c u b r a t a n e h i c a g i tu r ad
rerum Trojanarum scriptorem apud R om an os,
Lauream o b t in e n d a m , in p h i l o s o p h i a e F a cu l­
e d itu r u m es9e.
tate U n iv e r 9 it a ti9 Leopoldi F ra n ze n s, in urbe
J. Ijse w ijn
Ü e n i p o n t e . S o lid a et eru dita d i s s e r t a t i o de re
h a u d parvi m o m e n t i ln litte ris la tin is : Oratio
E rnesto B u o n a iu t i . — Saggi di storia del C ris­
obliqua h i n c inde sc rip toru m C i c e r o n i s per­
tianesimo, a cura di A m b ro g io D o n l n i e
pend itu r a praeclaro auctore F. W ie9 th a le r,
Mario N i c c o l i . Prefazione di Luigi S a l v a ­
ut P rin c ip is la tin o r u m S crip toru m .
to relli-. N e r i Pozza Editore, V i c e n z a .
H oc v o lu m e n
locum praecipuum In illa
«Bibliote ca di Cultura» tenet. V ar ia q u id e m
argum enta, atque ea sc i e n t ia et arte critica a
c la r issim o auctore, ela b orata. En vero, s p e c i ­
m i n i s gratia, eo ru m tibi a rgum entoru m i n d i ­
c es .
C ae sar ne an C h r is tu s ? (pp. 1-8). Parusla
Q u a ttu o r d e n s is c a p i t ib u s p lu s centum
pagellarum c o m p l e n t u r , hoc fere tenore: I. De
directa et in d ir ec ta s e r m o n i s ration e in O ra­
t io n ib u s C i c e r o n i a n i s . II. D e u s u serm on is
in d ir ec ti. 111. D e sig n ific a tio n e s e r m o n is i n d i ­
recti
IV . D e s y n t a c t i c o e x a m in e ora tio n is
o b liq u a e .
M a x im i a e st im a n d a bib liographia qua plu
pagana et parqsia c h r ls t la n a (pp. 9-22J. V o ­
rimi de re r e c e n s e n tu r libri.
cabula »de amore» in N o v o T e s t a m e n t o (pp.
Indice9 vero c o m m o d i s s i m i , q u ib u s tota lec­
2.3-31). » F il i il u c i s e s t l ä e t filii diei» — I T h e s .
V, ò'— (pp. 3 3 3 9 )
P a u lu s et A p o llo (pp. 41-
60). F rum entarii et c a p t iv it a s rom ana S an cti
Pauli (pp. 6 1 7 0 ) .
tio facilior reddatur. H a n c d i s s e r t a tio n e m lec­
to r ib u s m agno opere, ut m e li u s callere Cicc
ronianam lin g u a m p o s s in t , c o m m e n d a m u s
A . M a r q u é s , C. M. F.
SCHOLARES
LINGUAE LATINAE COM M EN TARII
Scrip ta m itta n tu r ad M o derato rem : C o n de, 2, B A R B A ST R O (H u esca)
-r
P retiu m ad A D M IN IS T R A T O R E M : L aurla, 5, A p. 1042 - B A R C EL O N A
C o n s ta t (n H isp an ia
2 m arcis; In
A N N . VI -
e t A m erica H isp a n ic a : 20 p e se tls; In G allia: 2*50 fra n c ls ; In Ita lia : 300 llbelU s; In G e rm a n ia
re liq u is c iv ita tib u s : 0*50 d o la ris .
(F A SC . I I ) - N .
22
M. J U N I O
A. M CM L X
Capillorum curam apud
m a n a s describit T. Flavius
F u e r u n t n o n ita p r i d e m , p u e ­
ri, q u i ex p r i m o r i b u s t o n s o r e s
a p u d se h a b e r e n t ; q u i t o n s o r e s
d o m i n o r u m c apil los t o n d e b a n t
barb am q u e radebant. Plerique
tam en, tonsores a d e u n t qui, aut
s u b dio a r t e m s u a m e x e r c e n t
e t v i a t o r e s a l l i ci u nt , a u t in t a ­
b e r n i s u bi t o n s t r i n a e s u n t c o n ­
s t i t u t a e , m a n e n t . In t o n s t r i n a
m u l t i vi ri in s c a m n i s a s s i d e n t
ac, d u m v i c e m e x s p e c t a n t , de
o m n i b u s , q u a e h i n c i n d e a c i v i b u s p a l a m et p r i v a t i m c i r c u m f e r u n t u r , a mi c e
c o n f a b u l a n t u r —n a m h ae c e s t «sedes o t i o s i s apt a* — , ade o ut, q u o d p l e r u m ­
q u e e t i am fit, t o n s t r i n a e r e r u m n o v a r u m q u a s i officinae s i n t , « r e s q u e l i pp is 1
n o t a et t o n s o r i b u s » s it q u a e a p u d o m n e s c o n s t e t .
A d t o n s t r i n a e p a r i e t e m v el in m e n s u l a s p e c u l a , p e c t i n e s , forfices 2, cultri,
cultelli, n o v a c u l a e , vol sel lae 3, c a l a m i s t r i 4, u n g u e n t a s u n t a p p o s i t a et c ul t è l
lus t o n s o r i u s 5 a d u n g u e s r e s e c a n d a s : i ps i e n i m t o n s o r e s et u n g u e s c u r a n t .
C a p i l l o s a u t t o n d e n t a d c u t e m 6 s e u r a d u n t , a u t forficibus s t ri c t i m 7 vel
p e r p e c t i n e m t o n d e n t 8. C o m a m d i l i g e n t e r c u r a n t viri s ed in p r i m i s mu l ie r es ,
q u a r u m v a r i a m c o m e n d i r a t i o n e m alio die v o b i s n a r r a b o . S a e p e i n a e q u a l i r a­
t i o n e 9 i m p e r i t u s t o n s o r ca pi ll os t o n d e t , q u o d s a e pe s c i t u l i a d u l e s c e n t e s q u e ­
r u n t u r . C i n e r a r i i s e u c i n i f l ö n e s 10 c a l a m i s t r o ca pil lo s f lec tunt; b a r b a m n o ­
vac ula s eu c u l t r o t o n s o r i o r a d u n t , q u a m cot e 11 a c u u n t et l ev ig ant .
1, l e g a ñ o s o
2, tijeras. 3, p i n z a s . 4, t e n a c il l a s , m e d i a c a ñ a . 5, c u c h i ll a para cortar las
u ñ a s. 6, cortar ál rape. 7, cortar al rape, a raíz de la p ie l
9, tr a sq u ila r , hacer e sc a le ra s
10, rlzador, p e lu q u e ro
8, dejar el c a b e llo m e d io corto.
11, piedra de afilar
118
N ovissim um
— Me stultum! Q u i d
ego
vulpis facinus
loro jugi
in ar e a reliqui?
Sic vilicus,
mira
ore
addu xi t
putons
se
ir»
aliquos dies cibum hobiturom, nam b o um
oculis humi posifis, ad
stabulum s e de ns d es p er at e
Res
s p e l u nc om
quidem,
querebatur.
pelles, e quibus loro sunt facta, del i c at e
gutturi ejus sapiunt.
nam vilicus semper
laetus erat; sive domi
sive
ruri, sive in
agrum proficiscens sive d om u m
rediens,
sive bubus orans sive a l aboribus sub
— Ita est ut dicis, infortunatus ogric o l a gemit. Nun c ne arare qui d em ogros
p ot e ro et mihi n e c e s s e erit b o v e m jugu­
lare, e cujus pelle lora iterum faciam.
arbore quiescens, s e mp e r ca ne b at ; quare
— Ne timueris — inquit asinus— nec
«beatus» ab o mni bus appellabatur. Q u i d
b o v e m c a e d e s nec terram arare desistes.
a ut e m illo die ei o c c i d er o t q uo d,
Si me
orto
ad
vulpis cubile duxeris atque
jam sole, acriter stultum se ipsum n o m i ­
tribus hordei m od u s donaveris,
n a ba t n e q u e ad l a b o r a n du m exibat?
etiam horas q u a e
P a ul o post, ex
ambularet,
stabulo
asinus exiit.
ut in sole
l an du m
accedens
de
conso­
tristitiae
— Non
m o d o tres, sed
domi nus
narravit se
def i ce re nt de-
esset usus, n oct u in a re a dereliquisse.
— Et quid
Po s t qu a m
Asinus ab ero petiit ut se solum re­
quidem minime
videri,
sed... vi-
d e s n e vestigio?
intellego.
ut posset
statimque
p ut abat se a d omi n o
ad
limina speluncoe
procubuit o d e o ut mortuus esse
videre­
tur. Paucis interpositis minutis q ua e do m
Non
plane
(Nihil
— Inspice. N o n n e
quid
dicere
video...
haec
minuscula vu l pe cu l a
ex
interiore forle
e x i en s cubili, asinum humi j ace nt em vi­
vulpis v es­
tigia?
dit;
quo
perterrita,
introrsus
fugiI
et
matri nuntiavit animal m a gn u m esse ad
— Ah! quam stultus ego!
rum
post
illinc cernere quid osinus faceret. Qu i
objurgat — .
velis
agros et sil vos diu
linqueret. Cui o b s e q u e n s agri cola
— asinus ridens p a e n e q u e spernens erum
— Quae?
per
m a g n a m se abdidit arborem,
inde? De h a c re doles?
— N o n de h ac re solum,
id est vilicus et
errarunt, cubile t and e m invenerunt.
fessusque l abore in ogro esset, jugi lora
et plaustrum c e t e r a qu e quibus interdiu
uterque,
asinus, iter propere ingreditur— .
c um pridie animi et corporis vires ad
instrumenta r e c o n d e n d a
et sex m o ­
— Eamus ergo — sic locutus est osinus simul ac
Querula voce
vulpes arripuit loro
dios tibi d a b o .
cousa
quaesivit.
tres
tibi reddam.
Ut primum d o ­
minum tristissimum vidit ad eum
od
ingeniosissimum
id
Me a s i n o ­
non
attigisse!
Cur m a e r e as teneo; dum n o c t e
tu dor-
portas mortuum. Tota vulpis familia por­
tenti mirandi ca u s a d o m o egresso est.
Vulpes mater in s p el u nc am immittere
miebai, callidissima vulpes, tenebris abu-
asinum constituit. Itaque mater et pater
tens, ad a re am pervenit ut cibum q u a e ­
Iibérique omne s, asini
reret q u o
p r e h e n d e n t e s, eum trahere
e x t re m a m
Videns autem
lora
f ame m
expleret.
a te relicta,
ea
ad
auriculas fortiter
conabantur,
at frustra; quare vulpes afferri jussit Io-
119
runt. Tum prudens asinus, qui
n e spira­
verat qui dem ut re vera mortuus v i d e r e ­
tur, omni b us rudivit viribus, ita fortiter
strepens ut vulpes, n o n f aci l e p r a e festi*
natione
speluncae
aditum i nvenient es,
vel metu a n i m a m spirarent vel in a r b o ­
res ca pu t impingerent. Asinus, cinctis loris
decorus,
cum
domino
vilicus
arare
victor
d o mu m
rediit.
Sic
et
c ant i tar e
et
b eat us vivere perrexit. Asinus n o n m o d o
sex hordei modii s d o n a t u s
sed
etiam
multis aliis praemiis, se mper i n g e n io
el
a u d a c i a in o mn i u m a d mi r at i one fyit.
Ma l ig na
a u te m
vulpes justa mort e
punita est.
BENEDICTUS RODRIGUEZ, C. M. P.
rum q u o p e d e m asini ligarent. S e d
m o v e r e n o n potuerunt. S e c u n d o
eum
.
e V anno
etiam
Castro Urdíales.
e t tertio loro n e q ui d qu a m illum l i g a v e ­
P R O V E R B I A
V u l p e s p i l u m m u t a t , n o n more«
vitia animo infixa non mutantur, quae nec tempore nec aetate tolluntur:
la zorra mudará l o s d i e n t e s , m a s n o la s m i e n t e s
e l p e lo m u d a la raposa, m as el natu ral no d e sp o /a
(1 lupo cangia il pelo, m a n o n (I v i z i o
6 kùxoç vrjv x p i y a , oò xrjv |vó>jjirjy d k k d x x e i
Q u i a s i n u m n o n pot es t, s t r a t u m c a e d i t
de iis dicitur qui cum veros injuriae acceptae auctores ulcisci non pos
sunt in debiliorem saeviunt:
q u i e n no p u e d e dar e n el asn o, da e n la albarda
c h i n o n può battere il c a b allo, b a tte la sella .
index alu m n a ru m I N S T I T O T I O N I S T ER E S I A NA E in urbe Santander (España), quae cum
puellis Civitatum Foederatarum dare litteras volu n t (cfr, p. 125):
Maria a D o lo r ib u s T r u e b a ( V c u r s u s )
M.* A l o i s i a M a r t ín e z de la H id a lg a ( V c.)
M e n é n d e z P elayo ,
A l o n s o de E rcilla , 6,
6 8 , S a n ta n P E R
(Esparta)
S a n ta n d e r
(Esparta)
M aria T e r e sia M uftoz ( V c u r s u s )
M aria E lis a b e th A n g u lo ( V I c u r s u s )
S a n Eraeterio, 1,
S an ta L u c ís, 44,
S a n ta n d e r
(Esparta)
S a n ta n d e r
(Esparta)
120
DE DOVE STATORE
Ile mirabili umilili lliimiai Quixnli
An t i q u i s R o m a e t e m p o r i b u s , R o ­
( . D O N Q U I T O T E . , 2, 12)
m ul us , p r i mu s
•. Sanctius t and e m juxta suber obdormivi t, Qu i xotus vero od val i dam d ormi t ab at quercum. At
parum temporis ef fluxerat cum a
tergo insonuit
rex
Romanorum,
ur­
b e m R o m a m c o n d i d i t , m u l t o s ho s t e s
h o b u i t . Titus Tat ius, S a b i n o r u m dux,
b e l l u m i ndi xi t R o m a n i s .
Deinde
ag­
m e n egi t in c a m p u m
ubi
so.nus q u o experrect us est, a c subita t repidati one
rum
Cum
surrexit et aspexi t
p u g n a m c ommi si t. S a b i ni j a m vi nce­
et audire
voluit
unde s onus
a dv en i r e t stati mque vidit d u o s h o m i n es e q u o
in­
romanum
b ant cum
fuit.
Romulus
sidentes, quorum olius alii, dum ex ep h i p p i o d e s ­
c e nd e b a t , ita dixit: «Desili ex e qu o , a mi c e , at que
equis frena solve; nam ni follor, hic locus
d e i n d e amici fuerunt.
a b u n d a t a t q u e silentio et solitudine quibus ege nt
Dovi.
dixit,
aut e m quibus armabatur, dum procumbit, c r e p u e ­
runt; manifestum signum quo D o mi n u s Q u i x o t u s
e um e s s e equi tem errantem agnovit; qui, cu m ad
S a nc ti u m qui d o r m i e b a t pervenisset,
ejus brac-
chium arripuit ac m a x i m o l abore ut Sanctius a n i ­
m o a d e s s e t curavit e i que v o c e submisso dixit:
Cervariae.
I GNATIUS RICART
h abe mu s ».
—
«Quem
DE S E C U N D O BELLO
PU N ICO
S e c u n d o bello Pu nico
nienses du cem
clarum
Cart hogi -
Hannibalem
h a b u e r u n t . H a n n i b a l , c u m e r o t puer ,
b e l l u m in H i s p a n i a
cum
suo
Deus f eli cem reddat, respondit Sanctius. At ubi,
P o s t e a a g m e n egi t
r e n a e o s e t Al pes .
s i b u s a p u d f l u m e n Te s s i n u m.
videbis qui, ut mihi videtur, satis laetus n o n
bal t a n d e m vincitur a Scipione.
eum
namque
vidi
desilientem ex
ap­
per
montes
Py­
R om ani fugantur a C a rt h a g in ie n ­
Hanni­
PETRUS CAPDEVILA
equo
a t que humi p r o cu m b e nt e m aliquibus signis c o n ­
temptus ac, cum decidit, arma ejus crepuerunt».
patre
H amil care fecerat adversus Romanos.
mi domi ne, tolis hic eventus?». Cui Qu i x o t us :
«Ubi sit interrogas? Verte o c u l o s et o s p i ce atque
illic equitem errantem et humi a c c u b a n t e m
paret;
t um
e t L a tin it at is cu r s u
humi procubuit; arma
«Sancti frater, e v e nt um
vocans
Duppi t er
feci t f i n e m p u g n a e . R o m a n i et S a b i n i
m e a cog i tat a a m o r e s ouci a».
Simul a c talia
Romanis
caelum
templum
herba
vovit
posteo fo­
e I Latinitatis cursu
Cervariae.
Sanc ti us vero: «Ubi comperis, d o mi ne , inquit,
hunc esse eventum?». — «Non dixerim, inquit d o ­
minus Q u i x o t us , h unc o m n i n o esse e v e nt um sed
illius, tantum initium, q u i a - ev e nt u s inde oriuntur.
S e d t ace et audi, q u o n i a m , ni mente decipior,
lyram vel fides pulsat ac, cum spuot et pectus
aperiat, accingitur certe ut aliquid canat ». — «Ita
est, respondit Sanctius; e q u e s videtur, sine dubio,
m en te alienatus». — « N em o est equitum
qui ita
n o n sit, inquit d omi n us Q u i x o t u s , e u m q u e a u ­
diamus, n am ex u ngu e c o g n o s c e m u s ejusque c o ­
gitationes, si ca n a t, quia
os loquitur».
ex
a b un da n t i a
cordis
— Attamen,
3 0 A N N E S PALOU
t
'
Cervariae.
— Q u o t i e s c u m q u e te v i deo,
e III c u r s u L a t i n i t a t i s
me­
m or sum Roberti.
omnino
dissimilis
s um illi.
— Ita est, s e d tu mi hi e t i a m d e b e s
q u i n q u a g i n t a pe s e t a s . . .
121
L U P U S ET O V I S
FRIDERICUS II
Cum
Cum an i mal ia o m n i a l oq ue nd i facultate g a u ­
derent, herbas d e p a s c e b a t ovis simul cum
filio.
Tum a g nu s matri:
— Re d e amus ,
Fr i de r i c us
II M o n a s t e r i u m
q u o d d a m a d i i s s e t et, j a m v a l e
Rel i gi os i s, d i s c e s s u r u s esset , S u p e r i o ­
r e m r o g a v i t ut a l i q u a m
inquit,
d o mu m,
lupum enim
di ct o
g r a t i a m a se
postularet. Tum Superior:
m a g n o p e r e timeo.
— O r o te, i nqui t , d o m i n e , ut mi hi
At illa: — Nihil tibi curae, filiole, sed age, p a s ­
— l e g e q u a e id p r o h i b e t d e r o g a t o —
c e re dum licet; cras et e ni m aut pluet fortasse aut
aliquot
ninget.
p e r mi t t a s . . .
Cui moter: — Pascere, pascere,
o b o n e , re­
quotannis accipere
— Ftoc tibi l i b e n t i a n i m o
P a ul o post iterum filius: — Mat e rcul a, d o m u m
a d e a m u s , nam nos lupus, si forte venerit, vorabit.
tirones
d o e t e g o i pse d u o s a d
D e i n d e a d f r a t r e m, q u e m sibi c o ­
mitem adjunxerat,
Terque cum es sent sic col locut i,
ecce
lupus
conce­
novicios
m i t t e r e c u p i o , r e s p o n d i t rex.
spondit; crastina enim die aut pluvia forsiton im­
p ed i amu r aut nive.
te
tansque
se c o n v e r t i t , p u -
religiosum
ni hi l
intellectu­
r um, l i n g u a g a l l i c a : H u i c b o n o S u p e ­
co r am ipsis adstat.
r i ori , i nqui t , d u o s m i t t a m as i n o s . . .
— Q u i d huc venisti? — a b e o quaesivit ovis.
— Ut vos c o m e d a m .
Qui
tamen,
cum
optime
quae
r ex frat ri di xi ss et i ntel l exi sset :
— Laudandum s a n e consilium. Att amen d ent e s
— Q u o n i a m , inquit,
tam
benig­
te a c u e r e o po rt et illis in saxis q u a e procul absunt;
nus
nam, nisi feceris, n o n facile car ne m nostram, q u a e
a d h u c a te p e t e r e a u d e o . . . ut u n i e x
qui dem durior est, dilacerabis.
noviciis n o m e n
Dum aut e m lupus, id ut f aceret iret, et ovis et
erga me
l o c o invenisset, ita post e o s
pro
vorandos
t u u m , al t er i
gratiam
nomen
PETRUS PEREZ
e IV L a t i n i t a t i s c u r s u
in
viribus cucurrit
aliam
tui frat ris i m p o n a t u r . . .
a g nu s v e l oc i s si mam f ugam cap i e nt es, sese in ovile
contulerunt. Cum ille rediisset nec
fuisti,
Ba r b a s t r i .
ut n o n multum a b e s s e t quin a n i ma m in illis c o n ­
s e ct and i s amitteret. S e d frustra sane!
Nam, cum
ad cohort is ostium pervenisset,
jam a c c u ­
rate
illud
VERBA QUADRATA
cl ausum invenit.
In h a c
igitur narratiuncul a
stultum se lupus
1
et insipientem exhibet.
Sam is:
2
f ERDINANDUS GARCIA
3
4
1)
Pondus
Filius. — P a t e r , v o l o e s s e ma g i s t e r i
2)
N o n ul l us h o m o
P a t e r . — D o c e b e s t i a s b e n e se g e r e r e e r g a e r o s suos. . .
3)
Ul i go
4)
Fortuna
P ATR I C I US ATEBÁ
R. CARALT
alumnus Guineens:s
e IV Lat i ni t at i s c u r s u
Celsonae.
il
C.
MARCIUS
C M a r c i u s C o r i o l a n u s qui m i n i ­
t a n s p a t r i a e h o s t i l e m q u e a n i m u m ir.
e a m g e r e n s a b U r b e in Vo l s c o s exul at um a b e r a t , q u o n d a m infesta h o s ­
t i um m u l t i t u d i n e a d R o m a e
moenia
p e r ve ni t ut e a m o b s i d i o n e pr emeret.
S e n a t u s l e g a t o s mi si t a d C. M a r ­
c i u m qui
eis h o c
responsum
dedit :
«Si Vol sci s a g e r r e d d i t u r , p o t e s t agi
d e p a c e ; sin al i t er , i pse, q ui i n j u r i a e
civium
et
memor,
adnitar
hospitum
be n e f i c i i
sum
ut a p p a r e a t exilio
mi hi i r r i t a t um, n o n f r a c t u m
animum
esse*
I t er um d e i n d e i i d e m
l egat i missi
n o n r e c i p i u n t u r in c a s t r a ; n e q u e s a ­
c e r d o t e s , qui
supplices a d
i ns i g n i b u s sacri s velati
castra
hostium
i er ant,
n i h i l o m a g i s q u a m l egat i a n i m u m C.
Marcii C o r i o l a n i
flectere pot uer unt .
Tum m a t r o n a e r o m a n a e p r e c i b u s
i m p e t r a r u n t u t Ve t u r i a m a t e r C o r i o ­
l ani , q u a m v i s m a g n o n a t u muli er, et
Vo l um ni a uxor , d u o s p a r v o s ex M a r ­
c i o f e r e ns filios, s e c u m in c a s t r a irent
et q u a m a r mi s viri d e f e n d e r e u r b e m
non
possent,
defenderent
p r e c i b u s l a c r i mi s q u e
123
CORIOLANUS
Ubi o d c a s t r o m o t r o n a e r o m a n a e
pervenerunt
nuntiotumque
es t C o ­
r i o l a n o odesse ingens mulierum
og-
men,
nec
i pse, q u i
sacerdotum
nec
legatorum
majestate
m o t u s esset,
multo o b st in at io r adversus
lacrimas
m u l i e r u m e r at .
Dei n t a m e n c u m f a mi li ar ium q u i ­
d a m inter ceteras
matronas
cogno­
vi ss et V e t u r i a m m a t r e m m o e s t i t i o i n ­
si gnem,
i nt e r
st an te m:
«Nisi
nurum
me
nepotesque
f rus tant ur
o c ul i ,
i n q u i t , m o t e r tibi c o n j u x q u e e t li beri
a d s u n t » . C o r i o l a n u s , p r o p e ut a m e n s ,
con sternatus , e sede
se p r o j e c i t ut
m at r em amplexaretur...
Tum
Ve t ur i a :
«S i ne ,
com plexum accipiam,
ad
hostem
on
ad
priusquam
s c i a m , i nqui t ,
f i li um
vener im,
c a p t i v a m a t e r n e in ca s t r i s
t uis sim.
Pot ui s t i p o p u l a r i h a n c
terram, q u a e
te g e n u i t a t q u e a l u i t ? Te e g o nisi p e p e r i s s e m, R o m a
Filiis
t uis
non
consule,
oppugnaretur.
quos,
aut immatura mors aut
si per gi s,
longa
s e r vi ­
tus m a n e t » .
Uxor deinde
ac
l i ber i
Coriola­
num amplexi sunt fletusque ab omni
tu rb a mulierum c o m p l o r a n t iu m
f regerunt t a n d e m virum.
orti
Complexus
i n d e s u o s di mi t ti t , i pse r e t r o a b U r b e
c a s t r a mov i t . A b d u c t i s d e i n d e l e g i o ­
nibus ex
agro
romano
invi di a
o p p r e s s u m periisse tr adun t.
rei
124
De alumnorum commercio epístuiarí
H a u d p a u c i s a n e s u n t R ect ore s G y m n a s i o r u m , I n s t i t u t o r u m , S e m i n a r i o ­
r u m , i p s i q u e a l u m n i et a l u m n a e , q u i ad n o s e p i s t u l a s d e d e r u n t q u i b u s si g­
ni fi cant se in a n i m u m i n d u x i s s e c u m a d u l e s c e n t i b u s a l i ar u m n a t i o n u m epis
t u l a r u m i n ir e c o m m e r c i u m , n u n t i u m q u e illum in P a l a e s t r a A d u l e s c e n t i u m
(n. 20, m. d e c e m b r i a. M C M L I X ) a p p o s i t u m sibi p e r j u c u n d u m fuisse. Ha c
e n i m r a t i o n e —l at i n e s c r i b e n d o — in l i ng ua latina e d i s c e n d a se m u l t u m p r o ­
fecturos sperant.
E n p auca e p i s t u l a r u m s p e c i m i n a :
«Te certiorem facio m iht gratissim um esse ut
* Libenter litteris tuis, q uibus me nom ina p u e­
rorum puellarum que rogasti ad epistulare commer­
met a lum ni cum pueris aliorum
cium ineun dum , libenter respondi Etenim incepto
epistulare commercium habeant. Q uod ad td con­
tuo vehementer faveo idque om ni ex parte la u d a n ­
ficiendum elegisti meos alum nos, quam plurim as
dum censeo.
tibi gratias ago»...
C a n . F r a n c isc u s A loise — S e m i n a r l o V e s
Itaque duo ja m m a n ifesta ria m isi, quibus me
postea alia add itu ru m esse spero; appellationem
divulgandam
Sem inariorum
c o v i l e — T ropea ( C a t a n z a r o - Ital i a).
«In
curabo in com m entariis »N ova et
P a la e s t r a
A d u le s c e n tiu m
vidi vos
Vetera», qui altero quoque mense a p u d nostrates a
quaerere pueros et puellas qui velint cum puero
professoribus scholarum m ediarum fla n d ricis ed u n ­
anglico a u t puella per litteras latine scriptas con­
tur. H oc igitur modo n u n tiu s tuus totam F lan-
suetudinem et a m icitiam inire. Itaque cum amem
driam mox pervagabitur». -
id facere, scribo tibi u t m ihi inscriptionem puellae
s t r a a t 10, A
ntw erpen
J.I/SEW ifN, Ploeg-
quattuordecim annorum significes. Inscriptio mea
( Be l gi u m) .
«Surii m ihi decem a u t duodecim a lu m n i alum naeque q u i hoc commercium cum A n g lic is m ire
est: M o n iq u e D e s e s s a r d — r u e C h a m b r e u l e n t
M o n t de M arsan (Landes)*.
velint. Benigne m ihi expone quomodo mei d isc ip u ­
*T ibi has litteras, cum velim cum puella q u a t­
li a d i lb s epistulas m ittant. Q uam prim um fa c me
tuordecim annorum consuetudinem et am icitiam
certiorem u t hoc commercium in stitu a tu r p riusquam
inire, mitto. Id legi in P a l a e s t r a A d u le s c e n t iu m
hic a n n u s scholasticus fin ia tu r...
m, decembri a. M C M L I X . — nscriptio mea est:
21ö8
M lle J a c o b i n a D e s e s s a r d — r u e C h a m b r e u l e n t
B r i g g s —D r a y to n P l a i n s —( M i c h i g a n , U S A ) * .
- Q u a r t i e r Brl oll e - M o n t d e MARSAN( Landes) *.
Sic inscribas: R i c h a r d T. U r b a n
S u n t et alii vi ri l i n g u a e l at i nae s t u d i o s i s s i m i q u i c u m h u j u s l in g ua e u t i ­
l i t a t e m et n e c e s s i t a t e m ad h o m i n i s exc ul ti i n s t i t u t i o n e m et c o n f o r m a t i o n e m
et i n c o m m u n e i n t e r s a p i e n t e s et a mi co s c o m m e r c i u m c o g n o v i s s e n t , toto se
a n i m o l i n g u ae l at i nae e d i s c e n d a e d e d e r u n t . Q u i , q u a n q u a m maj ore s natu,
t a m e n v e l u t l i n g u a e l at inae p r a e c i p u i n o b i l e s q u e a l u m n i et in h o r u m albo
r e c e n s e n d i s u n t . Q u o r u m h ae c lege verba:
• Post L u g d u n i C onventum , reverendissime vir,
C onventu, non solum audiendo doctissimos utros
ad te scribere erat in m ente mea. Sed m ihi m ag­
vividissim e latine loquentes — res m ihi rarissima,
num f u i t im pedim entum autoraedariae naturae,
nisi in Ecclesia ubi curio noster, qui est optimae
quod postea tibi narrabo voluptatis causa, propter
v oluntatis latine distincte V ronuntiat — , sed etiam
quod totum otium h ujus mensis absum ptum est.
videre potui illos viros in fu tu r u m la tinitatis hu-
N ih il ergo feci in la tin ita tis causam , nisi legere
m anitatisque constanter credere et sperare, et m ul­
Confessiones S ancti A u g u stin i, quae m ihi m irabi­
tum in bonam quam arbitror viam laborasse»... —
les v isa t su n t, et m ultis rationibus hodiernae etiam
CI. D esessard — r u e C h a m b r e u l e n t — M ont
nunc semper m anent. — M u ltu m gavisus sum in
de
M a r sa n ( L a n d e s ) .
125
INDEX
PUERORUM
QUI
INf'ER
SE L A T I N E
DARE
J o a n ne 9 J a c ob
X. X
R u b e n s s t r a a t IO
Latijnse H u m a n i o r a
5065 S a s ha ba w
Katholiek Lyceum
C
A
ntw erpen
( Be l g i qu e ) ?
p u e l l a 16 a n n o r u m
LITTERAS V O L U N T
Maurena O'Mara
( Be l g i qu e )
Joseph us H e n r l c u s Péris Vidal
L ier
Seminario Diocesano
Maria a M o n t e Ca rmelo Mar
F o rto sa
( Tarragona, España)
I m m a c u l a ta Iribas
Ri a de la Pi l a, 3 2
S
Latijn9e H u m a n i o r a
Monica De se ss ar d
Katholiek Lyceum
M
ont
de
M
(tlnez
(España)
X . X. p u e l l a 15 a n n o r u m
antander
(Michigan, USA)
larkston
arsan
M e n é n d e z Pe l ay o , 6 8
Sa
n ta n d er
(España)
Jo9ephiila del A m o
C a l l e A l t a , 81
(Landes,
L ie r ( Be l g i q u e )
Sa
France)
n ta n d er
(España)
jacobina Desessard
M a r i a E l i s a b e t h Di e g o
Carolina R ic hm on d
•Rue C h a m b r e u l e n t
T r av e s í a de N u m a n c i a , 4
6101 O r e r l o o k
M
S
antander
(España)
C
larkston
(Michigan, USA)
ont
M
de
arsant
(Landes;
..
France)
Index puellarum q u ib u s Prof. S. M orris' puero? anglicos a d com m ercium epistulare comparabit:
J o s e p h u s M o n i e r t e r G u a r d i o l a Eva S e r r a P u i s
Seminarlo Diocesano
1 O RTO SA
A n a María Blanco
P u e r t o P r í n c i p e , 31
(Tarragona, España)
Barcelona 16
R o c a f o r t , 66, 5.°, 1. a
(España)
B a r c e l o n a 13 ( E s p a ñ a )
Jo9ephl ll a Ibáfiez
M. * R o s a S o p e ñ a E s p a ñ o l
B i a n c a Se r r a Pui 9
M i n a , 11
P a s a j e de l a P a z , 6, i.*, 1.s
Puerto Principe,
Tahrasa
(Barcelona, Esp añ a)
Ba k o e iq n a
¿(España)
M . “ a D o l o r i b u s D e l el ò s
Maria ab Ange lis Francia
Ce r def t a, 199, p r a l . 3 . 4
M a n s o , 29, 5. u 2 . a
Barcelona
13 ( E s p a ñ a )
Barcelona
31
B ar c e l o n a 16 ( E s p a ñ a )
M. * a M o n t é S e r r a t o R o s R i b a s
V i r g e n del P i l a r , 15, 2.°, 2.°
(España)
3 (España)
Barcelona
A m p a ro (Maria a Virgine Auxiliatrice) Giménez
J u v e n t u d , 102, 2. °
H
o spit a l et de
L lobregat
(Barcelona, Espa ña)
t i l quoque Sem inariorum H ispanicorum alu m n i cum a lu s Sem inariorum exterorum a lum nis ¡atine
scnbere desiderant: S e m i n a r l o M i s i o n a l de lo9 S a g r a d o s C o r a z o n e s , A r t a jo na ( N a v a r r a , E s p a ñ a ) :
V i l l e í m u s R a m í r e z ( 15 a n n o r u m ) , F r a n c l s c u s C l r i z a ( 14 a,), A l f r e d u s A n d u e z a ( 1 4 a.),
J o s e p h u s H e n r i c u S L ó p e z ( 1 5 a.), M a t t h i a s M a r t í n e z ( 1 6 a.), E m m a n u e l B e r t r a n d ( 1 6 a.),
J o a n n e s S a n z ( 15 a.), J o s e p h u s J o a c h i m A r r o n d o ( i 5 a ).
Franciscus Cánovas Domeñe: Seminario Mayor,
A
lm e r ía
( Espa ña) .
Item litteras dare volu n t alu m n i S e m in a rii Tropiensis. Epistulae m itta n tu r:
Prof. F r a n c e s c o A l o i s e , R e t t o r e del S e m i n a r i o V e s c o v i l e , T ropea ( C a t a n z a r o , I t a l i a ) .
Index A L U M N A R U M I N S T I T U T I O N I S T E R E S I A N A E in urbe San ta n d er (E sp a ñ a ), quae
cum puellis anglicis dare litteras volunt:
Maria a M o n t e C a r m e l o Cu é (VI c u r s u s )
M a ri a Jo se ph a T olo sa (VI c u r su s)
C e r v a n t e s , 31,
S a n F e r n a n d o , 44,
Santander
(España)
Santander
(España)
M a r í a T e r e s i a G a r c í a ( VI c u r s u s )
Maria Teresia Espa da (VI cur sus )
Rubio,
F e r n á n d e z Isla, 16,
España)
4, S a n ta n d er
Santander
(España)
Ma ría Tere sia M a z o (VI cu rsus)
M . a á b A n g e l i s G u t i é r r e z A j a ( VI c u r s u s )
C á d i z , 1,
C a r d e n C l s n e r o s , 6. 2,°,
Santander
(España)
M e n é n d e z P e l a y o , 68 ,
S
antander
S
antander
(España)
I m m a c u l a t a d e L ' C a m p O' í VI c u r s u s )
I m m a cu la ta M a r t í n e z (VI cu rsus)
(España)
M e n é n d e z P e l a y o, 68,
Santander
(España)
M a r i a a C o l u m n a B a r r i u s o ( VI c u r s u s )
M . a a M o n t e C a r m e l o F u e n t e M a r q u é s ( V I c.)
P r i n c i p e , 1, 7.°,
Lope de V e g a ,
Santander
(España)
10,
2°,
S
antander
(Es pa ña) .
126
Periculosa
Vir
quidam,
plantarum
s c i e n t i s s l m u s , si b i c a s a m
cum
et
animalium
bestia
pugna
I r r e p s e r a t . C o r viri t ot p e r i c u l a e x p e r t i p a l p i ­
(n regione v a s t i s ­
t at et su dor s a lsu s per mem bra m an at.
sima prope G a ng es Humen aedificarat ibique
mihi misero qui
cum
nem, q u i b u s me d e f en d a m , ha beam«
verna
fideli v i t a m
trahebat.
Interdiu
sclopeto a r m a tu s per si l va m i n t a c t a m
ac p a ­
nec sclopetum
I m m o t u s recubat,
«Vae
nec mucro
Dum
b e l u a m f e r o c i s s i m a m pro
ludes c al am is a lti s et j u nc is c o n s i ta s vagari
pius repentem
solebat planta s raras et an im ali a explo ra ndi
o l f a c i t . A t t a m e n (n h o c s u m m o v i t a e d i s c r i ­
cernit
et h a l i t u m
foetidum
c a u s a . A l i q u a n d o v e r n a a b eo p e t i v i t , u t s i b i
m i n e m e m b r a l e n t e t o r p e d i n e sol vi , se angore
m a t r e m g r a v i t e r d e c u m b e n t e m i n v i s e r e l ic e ­
l e v a r i v l a m q u e s ui s e r v a n d i c o g n o s c i t
ret. S e d a n t e q u a m p r o f i c i s c e r e t u r , e r o i t e r u m
c u m l ec tu s u n i u s p e di s s p a t i o a p ar ie te distet,
i t e r u m q u e m a n d a v i t , u t o s t i u m o b i c e f i r mi t e r
a m i c u s no ste r sese (n i p s u m inter val lu m de­
Nam
clauderet. T ig ri de m e ni m f e ro c iss im u m circa
m i t t i t . Q u o d u b i t i g r i s a n i m a d v e r t i t e t se spe
d o m u m v a g a r i e t a l i q u o t i n d i g e n a s ex I m p r o ­
praedae optatae dejectum
viso a d o r tu m vorasse. Q u a d a m
nocte erus,
l ect um c ur sat et d e m u m per idem Intervallum
p o s t q u a m s e l e c t o d e d i t , l i cet v e n a t i o n e l a s ­
pr o pi us repere con atu r. Ja m ja m lectum summa
sus obdormire non poterat. Aër enim
c o r p o r i s v a l i d i vi e l oco s e m o v e t , c u m l ec t us
t ar a
s e n t i t , t e r c i r c um
g r a v i s e r at , u t perdiffi ci l e e s s e r h a l i t u m d u c e r e .
c o m p a g e di f f r a c t a c o r r u i t b e l u a m q u e p o n d e r e
Q u a r e e l ect o s u r r e x i t , p o r t a m a p e r u i t a u r a -
o p p r i m i t . Q u a m v i s f e r o c i t e r r u g i at , m e m b r a
q u e frigida p u l m o n e s impl ev it dicens: «Pateat
h u c illuc t o r q u e a t l e c t u m q u e abicere s tu d ea t,
ostium, quoad imm issa aura cubiculum satis
o p p r e s s u s m a n e t . T u m v i r ex i n t e r v a l l o enl
sit frigidum«. T u m s t r a m e n repetiit et o b d o r ­
x u s l e c t u m t r a n s g r e d i t u r et m u c r o n e m p r a e a ­
mivit. Haud m ulto post subito experrectus
c u t u m q u a t e r in m o n s t r i p e c t o r e defigit. P o s ­
m em b ra pl um bo graviora
rei
ter o die v e r n a , c u m ex i ti n e r e r ed ii ss et , erum
q u a e si t c a u s a i g n o r at . J a m c u m s u r g e r e v u l t ,
v i r i b u s d e s t i t u t u m , t i g r i d e m i n t e r f e c t u m of
duo
fendit.
lumina
conspicit.
horride
sentit. Cujus
per
Heul Tigris
tenebras
fulgere
pr o l ec t o j ac et .
Pe r
E Germania.
o s t i u m e n i m , q u o d v ir c l a u d er e e r at obl it us,
VERBORUM
N
M a n c h o t , S. J.
c a r e ( liti versis). 5, S c i n d a r , t o t o n d i . 6, A n i ­
AENIGMA
m a l a g r es t e ; g e n i t o r . 7, Inf el i x; a l t a r i a . 8, Et,
1
2
3
4
----
1
5
6
i
7
8
9
10
q u i n a t . 9, J o v i s e p i t h e t o n (litt, versis); éxedo
10, E v a s i ; p a u c o s .
►
Castro U rdíales
2
3
■
quidam
6
7
10
iera
C u m ab h o s t i b u s , p o s t p r oe li u m, t ubicen
5
9
M
N E ME IN T E R F EC E R IT IS
4
8
E
V cursus alumnos
J
n
■
i
captus
esset
clamaretque
iterum
iterumque:
m
—Ne
me
I nterfeceritis
neminem
enim
ne c a v i , b u c i n a m t a n t u m i n f l a v i - ; h o s t e s haec
v e i b a p a r v i f ac i e n t e s i r a t l q u e a d m o d u m
> 1
► I
L !
in
tubicinem:
i
'
¡n transversum idemque ad perp en d icu lu m . —
1, Gr e x; d i l i g e r e. 2, M e r c a r i ; c v o c e «pico«.
3, R a p i d a e n a v e » ; p r o n o m e n . 4, C r e m o ; c o l l o ­
- Morte
tu
multaberis
ma j o r e
r ati one
q u a m c e t er i o m n e s c a p t i v i , q u i a b u c i n a ad
p u g n a m milites impellebas.
B arbastri
G abriel G arcía
e IV L ati nitatis cursu
127
Amor lucri ingenium acuit...
A n t o n i u s et C a r o l u s , n o t i s s i m i u r b i s
C o l o n i a e n u g a t o r e s , q u o d a m die in ripa
tluminis Rheni inam bulabant. Repente A n ­
t o n i u s c o n s p i c a t u s t a b u l a m in ripa def ixa m
legit: e u m q u i in a q u a p e r e u n t e m s er v a s s e t
accepturum praem ium m arcarum q u i n q u a ­
ginta.
—En, Ca rol e, i n q u i t A n t o n i u s , n o s t r a
ea p e c u n i a erit. Ego me p e r m i t t a m flucti­
b u s , t u p o s t e a l u c t a n t e m t r a h e s ad t er r am .
Et t a c e n t e C a r o l o A n t o n i u s se d e m i t t i t
in f l u m e n e t ae gre n i t e n s c o nt r a vi m a q u a e
C a r o i u m o t i o s e s p e c t a n t e m i n cl a ma t :
— I n s a n i s n e , Carol e, j am j am m er g o r
u n d i s n e q u e me s al vas ?
T u m sicce C a r o l u s : —M i h i es t t e m p u s ,
n o n hi c m i h i o p u s es t p r o p e r a t o , n a m legi
i n t a b u l a i n f e r i u s fixa h a b i t u r u m m ar cas
c e n t u m , q u i ad t e r r a m s u b v e x i s s e t m o r ­
tu um .
A n d r e a s A v e n a r i u s , S. V. D.
E Germania.
SO LUTIO NES
P a l . L a t ., 1 % 0 , 1.
(cfr
5. 10, 11)
VERBORUM
A labonae.
J e su s
de
ln
si d i a, »1;
, e, d, si t i o, I, s; 6, a e9, t uo;
l ar; 7, a d s u m , s, m e t u s ( s u t e m ) ; 8, j u ­
r as, d u d u m ; 9, o, m a s , p, e i s , s; 10, In
e, par , s, me; 11, C e a , j a c e b o, per; 12,
a m e s , r es, s a t a; 13, mo r e 9 , m, f eras.
in perpendiculum : f uere, a, O i c a m ;
c , u t r o , a d , n e m o ; 3, rei, d e s u m , aer; 4,
ir. d, S u r a e , se; 5, a, a es , i, 9; 6, a r s i t ,
9, p a r ; 7, a r t i t u s , p a c e m ; 8, a u d i o , d,
res; 9, m . Si o ( Si o n ) , 9 u e , o, f; lO, a n ,
a, Iudi 9, se;
ll,
t a m , l a t u s , pa r ;
12,
e r a s , r e m , m e t a ; 13, r osi 9, m, s e r a s .
A D S A L T U M EQUI:
.U ria est in
n o s t r i s t ua , F i d e n t i n e , l i b e l l i s p a g i n a ,
s e d c e r t a d o m i n i s i g n a t a figura»
tia lis ).
(M ar­
-
POEMATA
'
HORATIANA.
-!
E x a m e n - m e n s a e ; 9 a e v i t - v l t a l e ; a l e t uv turpi9;
pisces - cessat; 9atira - iratus.
( H or a t
Ep. 1, X I X , 23; A r s . Poit. 198;
VE RBA
AD SALTUM EQUI
MU
IST
PRO
ál
0
FRI
0
u
IH
PRU
UM
11
QUf
B O
R
A en.
1
D O C E T
E R E B I
S I T I S
TRIANGULUS
OSTIA -
IM
m
n
GA
m
DA
SCIO -
592
VI,
404
X,
274
346
MAGICUS:
TIO -
IO -
A
conculcat;
3
m inuitur;
4,
annus,
di es , n o c t e s ; 5, h o r a d e t e r e n d i h o r o t o g i u m
c i a t u r ; b, s u a m
INTER -
6
1
u t refi­
no9trum cotidianum»
re c i t a t
Celsonae
menses,
a e t a t e m ; 7, a es 9 a c r u m , c a m p a n a ;
8, q u i « p a n e m
VfN
S c h o l a st ic i
487
11.
1,
VIII,
A E N I G M A T A . — 1. u m i d u m e x t r a h e s ; 2, c u m
alium
m
QUADRATA
A E D E S
E
■
-
a r a , N a r o ; 3 er i , a r t u 9 , m a s ; 4, ro, d e ­
B las
e IU L a t i n i t a t i s c u r s u
II
AENIGMA.
transversum ; 1, f ur i a, a, m a t e r ; 2, ute»,
Sat . 11,1, 1; Ep. 11, 11, 42).
-- T o t o , fili m», t ot o?
MU5
62,
p. 4,
4n; C a r m , I l i , I, 33; Ep. I, V U , 78;
— Labor o, m at e r , c a p i te
j
57,
21,
Epod. 111. 5; Sa t . II, VI I , 4; S a t . 11, V.
M u l i e r q u a e d a m h a b e t f i l i um c a p i t o n e m :
Af
p. 56.
63; Pol. A dulescen tiu m , n.
EU
-
RRO
m
RECUBATE
MOLLITER!
Pu e r i i n eres c h o r o s
d i s t r i b u u n t u r e t u n u s q u i s q u e c h o r u s ad
s i n g u l a s l i t t e r a s A - B - C ex o r d i n e c a n e r e i nc i p i t .
k.
--- •" r "i-i btfc
-à-*-----
—
A% i?- c — i—*—
: XU ÍL.-V . —
Re-
cu- ba,-te
m o l - l i - t e r ! Lu-aa ju-ga i l - l u -
mt- nat.
\
E
S ol jam suasio
Ia -
te t
mon- t e '
g rex o - v i - le
^ —y
Somnua c a s tr a
te -
ne-
a t.
Re- o u - b a- te
Ph ar m aco po la m a g n o Ingenio praeditus,
qui m e d i c a m e n t a capillis accrescendis confi­
ciebat, h a n c
in sc rip ti on em i n lagunculis a p ­
tit
I
±
T--T-Í -
l
p e-
p o n-te.
31
m ol- l i - te r!
Q uis chartarum num m ariarum fasciculum
( f aj o d e b i l l e t e s ) v itta ligatum am isit?
— Ego — , quidam respondit.
— A ccipe, domine, ecce vitta!...
p o s u it:
«Cavete ne hoc m e d i c am en aliq ua m cor­
p o r i s p a r t e m , i n q u a c a p i l l o s p r o g i g n i no l i t i s ,
Ma r i an u s O r ü z
Barbastri.
e IV Latinitatis cursu
contingat».
Hujus
'
medicaminis
increbuit
fama
et
PERCONTATOR
INCONSULTUS
satis su perqu e venit.
R aiuundus M " T orner , C. M. F.
Celsonae.
PtftiO« fATtW
fNONSttrvS
—C u m v e n u m m i h i h u n c c a n e m d e d l s r i ,
l a t r o n i b u s o p t i m u m e u m e s s e m i h i di xi st i . . . ;
sed superiore nocte d o m u m
jj-
mea m latrones,
u t fura re nt ur , ingressi s u n t ne que u n u m q u i ­
1
j
i—
i
_ i
de m ex lat ronibus momordit...
— L a t r o n i b u s e i 9 e o p t i m u m j a m t i bi dixi!
M a r c e lu n u j F o n ts
Rarbastri.
e V L atinitatis cursu
Mu li er satis c ras sa via a m b u l a b a t , post
quam duo etiam quidam.
— Hui ! q u a e e s t ha ec vacca adeo i ngens ?
— Ha ec vacca m a t e r est vituli q u i
te c o ­
mitatur
Josephus A rm e n d a ri?
Castro Urdíales.
e V Latinitatis cursu
■Sciane c e r t o t e os h a b e r e ?
G . L l* rca , C. M. F
B I B L I O G R A P H I A
— El Problema Jalla compo­
La versione latina, U s q u e n u p e r a d d i d i t : Iter
sizione dell'E neide. N u o v i Sa gg i , 19. E d i ­
la tin ita tis e t G uida a tradurre in lingua latina.
G io v a n n i
d'A n n a .
H i t a m e n d u o l i br i e a d e m r e r u m
zioni d e ll 'A te n eo Roma.
argumenta
fere e x h i b e n t . A c p r i m u m q u i d e m i te r l a t i n i ­
A c l a r i s s i m o P r o f e s s o r e a t q u e de l i t t e r i s
l a t i n i s b e n e m e r i t o m a g i s t r o , E. P a r a t o r e , l e c ­
tatis discipulis
aperitur cum
e p i t o m e 9eu
c o m p e n d i u m stili se r m o n is latini praeponi
t o r i b u s h u j u s m o d i I i ber of f er t u r : q u o d q u i ­
t ur ,
d e m a r g u m e n t u m ex se m a x i m i a e s t i m a n d u m .
q u i b u s i n t i m a sri l i l a t i n i vi9 e t c o l o r v i g e t
in quo sum m atim
praecepta t r a d u n t u r
E t e n i m o p u s a l t a e i n q u i s i t i o n i s d e p o è ma -
e t r e f u l ge t . E p i t o m e a e q u o q u i d e m e t s a n o
t e A e n e l d o s V e r g i l i a n a e . P o s t b r e v e m d e re
j u d i c i o e x a r a t a : ex q u a a l u m n i , si r e ct e p e r ­
praefationem,
ratione eruditus
ceperint, m a g n a m cap ie nt ut il i ta t em in c l a s ­
a u c t o r p r o c e d i t . I. A r g u m e n t a e x t e r n a ( pp.
si c i s s c r i p t o r i b u s i n t e r p r e t a n d i s et i n r ecen-
hac
s c i li c e t
11 • 19). II. A l t e r i u s A e n e l d o 9 p a r t i s
antece-
tioribus in l a t i n u m c on ver ten di s. T h e m a t a
s i o ( pp. 21 - 2 9 ) . III. P r i n c i p i a a t q u e m e t h o d i
e x I t al i c o s e r m o n e
( p p . 31 • 36).
consequuntur
I V. Q u a e s t i o d e l i b r o d e c i m o
in latinum convertenda
quibus
ad
interpretationem
( p p . 3 7 * 4 7 ) . V. Q u a e s t i o d e l i b r o t e r t i o ( p p .
r e ct e p e r f i c i e n d a m a d n o t a t l o n e s s u b j u n g u n ­
4 9 * 7 9 ) . VI. Co m p o si tio p r i m o r u m sex libro ­
t u r ; al i a d e i n d e s u n t t h e m a t a et i t a l i c o s e r ­
r u m ( pp . 81 - 100). V I I . D e q u a e s t i o n e q u a e
m o n e et la tino conscripta, nulla
dicitur
n o t a t i o n e . S e d a l u m n i m a x i m e In re pr of i c i e n t
« A s c a n i o — S i l v i o » , a t q u e d e Ve r g i l i i
r e l a t i o n i b u s c u m L i v i o ( pp . 101 *112) .
R e l i q u a e p o r r o l i br i p a g i n a e t a n q u a m rei
c o m p l e m e n tu m : appen dix , conclusio, a d d e n ­
da, a u c t o r u m r e c e n ti u m m e m o r a t o r u m i nd ex
( p p . 1 1 3 - 132). P a u c i s , h o c o p u s h i s t o r i c u m
l i t t e r a r i u m h a u d p a r v i e r i t m o m e n t i Ü9, q u i
c u r i o s i u s s a p e r e e x o p t e n t de eo m o n u m e n t o
ia t i n l t a t l s , q u o d est s e m p e r q u e er it p o è m a
A e nel dos Vergilianae.
addita
ad-
si r e l i q u a s p a r t e s r e c t e a d h i b u e r i n t : q u a e q u e
i n s c r i b u n t u r Pagine di critica letteraria tradotte
in latino ( p r o p o n u n t u r
l o c a l a t i n e r e d d i t a) ,
note ( s c r i p t o r u m
in linguam
scriptorum
Italorum
T em i svolli in latino con
r e c e n t i u m loca e x h i b e n t u r
larinam
translata
nu i I t a q u e
in
his secundum syntaxis et stllisticae praecep­
t a a c c u r a t e e x p l i c a n t u r ) , d e n i q u e s u n t Tem i
d a ll'ita lia n o an n o ta ti, q u a e t h e m a t a l n p r i m i s
nobis maxime probantur, his enim alum ni
I. G o n z a l e z , C. M. F.
ad puram elegantemque dictionem latinam
a s s e q u e n d a m m i r o m o d o ac p r o b a t a r a t i o n e
ducuntur.
F. C u p a iu o l o . — Iter L a tin ita tis, A v v i a m e n t o
al t r a d u r r e e al c o m p o r r e i n l i n g u a l a t i n a ,
p 400.
Liber
parvo
indice
locutionum
p r a ec ip u a r u m absolvitur, qui discipulis m a g ­
no erit c om m od o.
A l t e r l i be r (G u id a a tradurre in lingua la ti­
F. C u p a iu o l o . — G uida a tradurre in lingua la ­
tina, Fel i ce Le M o n n i e r , F i r e n z e , p. 506,
n a ) e a n d e m r a t i o n e m r ef e r t ; p l u r a s u n t t a m e n
l oca
seu
themata, nulla proposita
annota­
tione.
19 59 .
Q u o s l i b r o s si i n p e r c u r r e n d o l a t i n i t a t i s
F a b i u s C u p a i u o l o s u m m a o pera n i t i t u r u t
a l u m n i s e r m o n i s l a t i n i e l e g a n t i a m et p u r i t a ­
tem percipiant ejusque i n t i m a m
r a t i o n e m et
v i m p l e n e a s s e q u a n t u r ; in e a m q u e r e m d u m
se d u lo incu mb it, u til iss im a praebet discentib u s oper a
in q u i b u s s u n t
G ram m atica latina,
itinere
ut
probatos
duces
adhibueris,
pr o
c e r t o h a b e t o o p t a t a m m e t a m te a s s e c u t u r u m .
Loca t a m e n q u a e n u l l i s e x p l i c a n t u r n o t i s pa
rum apta censemus.
Jos. M.* M ir . C. M. F.
Catecismo Católico, T r a d u c c i ó n
e s p a ñ o l a , Edi t . H e r d e r ,
y adaptación
N u n c vero D o m u s Editrix H e r d e r ut c o m ­
1959, B a r c e l o n a ,
p l em e n tu m C ate chis mi Catholici n u p e r v u l ­
271 pgs.
gav it a lt e ru m vol umen; q u od q u i d e m , ut pr i­
B rems - T il m a n . — Gráficos ilustrativos del Ca­
m u m , c a t e c h i s t a r u m c o n s e n s u a c c e p t u m iri
tecismo Católico, Edi t . H e r d e r , 1959, B a r c e ­
s p e r a m u s . H u j u s l i br i ope, c u i i n d e x e s t G rá­
l o n a , 2 4 4 pg9.
ficos ilustrativos del Catecismo Católico, pu e r i ,
E n t ibí e g e r m a n i c o s e r m o n e
s u m m a fide
e x ar a ta conv ers io et linguae hl sp a n lc ae a cc u­
r a t e a c c o m m o d a t a i l l i u s o p e r i s q u o d i n lu
c e m D o m u s E d i t r i x H e r d e r F r i b u r g i Bri9go
v i a e a. 1 9 5 5 e d i d i t . Q u i
liber t u m
optime a
v i g i n t i s e x d i o e c e s i b u s rei p u b l i c a e F o e d e r a ­
lis G e r m a n i c a e a c c e p t u s , d e i n
h a u d paucis
linguis i n t e r p r e t a t u s o m n i u m c a t e c h i s t a r u m
plausu,
ut
nostratibus
commendetur
opus
esse n o n d u c i m u s . I n hoc op er e c o n s c r i b e n d o
au ct or es «homo integer»
non
praeteriit cum
9 u i9 h u m a n i s cogitatis, se ns ib u s, m en te , v o ­
luntate,
q u i m i r a o c u l o r u m aci e et f a c u l t a t e g a u d e n t ,
n u n t i u m fidei p e r I m a g i n e s f a c i l i u s in a n i ­
m u m a c c i p i e n t a t q u e d e f i g e n t . P a g e l l a e libri
u n a t a n t u m faci e ad c o m m o d i o r e m u s u m 9 u n t
pr e l o e x c u s a e ; i n p r o o e m i o v i a e t r a t i o per
imagines puer is i n s t i t u t i o n e m religiosam t r a ­
d e n d i e x p l i c a t u r e t o r i g o e t u s u s h u j u s mo d i
ima gi nu m ; q u a s catech ist a, qu a e sua est pr u­
dentia, ad ar b it r i u m s u u m ad hibebit. Tabu la
seu index t h e m a t u m dein in sequitur, quo ru m
n u m e r i s Imagines
ad oculo9 expedite re v o ­
cantur.
H a e c m e t h o d u s s e u r a t i o n o s t r a e a e t a t i et
I n g e ni o a g e n d i q u e f acul ta te. Id in
p r i m i s in c o m p e r t o h a b e t u r s c i e n t i a m i n h o ­
p r a e s e r t i m p ue r i l i I ndol i a deo a c c o m m o d a t a
m i n e a d r e c t e a g e n d u m p e r se u n a m m i n i m e
vivam sine dubio h o d i e r n a m cat echismi red­
movere
det institutionem .
neque necessario virtuti
cohaerere,
c u m e n l m v e r o q u i pi e e t r e l i gi os e v i v i t , is
M. M olina, C. M. F.
t a n t u m m o d o h o m o vere religiosus p u t et u r.
NUPER
PRODIERUNT:
2 . ème C ongre* I n t e r n a t i o n a l p o u r le LATIN VIVANT
c u j u s o p er i s h ae c s u n t s u m m a r e r u m capit a:
I.
II.
III.
IV.
V.
P r é s e n t a t i o n d u d e u x i è m e C o n g r è s p o u r le L a t i n v i v a n t ,
R é a c t i o n s s u s c i t é p o u r le C o n g r è s ,
Liste des C on g r e s l s t e s ,
M a n if es ta tio n s du Congrè9
R a p p o r t s de b a s e d u C o n g r è s ,
VI .
C o m m u n i c a t i o n s et i n t e r v e n t i o n s ,
VI I .
S é a n c e de c l ô t u r e et C o n c l u s i o n s .
Huju sm od i opus venale prostat ap u d E D O U A R D A U B A N E L
E d i t o r e m , A v i g n o n ( V a u c l u s e - F r a n c e ) et a p u d P a l a e s t r a e L a t i n a e
M o d e r a t o r e s , C o n d e , 2 . - B a r b a s t r o ( H u e s c a - E sp a ñ a ) .
FELIX S A N C H E Z V A L L E J O , S. J.
GALLI A ITERUM BI ROT A CI RCUI TUR
l i bel lus p u b l i c e l a u d a t u s in C e r t a m i n e C a p i t o l i n o Ro ma e hoc a n n o
habito.
U n i v e r s i d a d Pontificia, C O M I L L A S (S a n t a n d e r ) ,
1960, p. 37;
v e n i t LO p es eti s.
Ex officina t y p o g r a p h i c a : F C a m p s C a l m e t
-
T a r r e g a e (in Hispani-* >
Descargar