Subido por javierarries

Resumenes de-historia-antigua-i

Anuncio
_JOL
BIT\APIE EJ\IM_E I7 APIOJ\O VPÔRIHA Y OMIV\A
Elakna G. Karojza (0652) y Ove Ekajsa (0659)
Olidiôj7 Elriåj Derlaje (0605) v.4.6
0
Jate7
Oste rodapikediôj lo rosuhojos ostå dahpuoste par kas rosuhojos lo Elakna
G. Karojza (lok tohe 5 ek tohe 55, rokizelas oj ok 0652 o ijdkuyojla kas
epertelas quo pastoriarhojto eõeliô), kas ros÷hojos lo Ove Ekajsa (tohe
50 y 54, roekizelas oj ok 0659) y kas epujtos prapardiajelas par ok Oquipa
Ladojto lo kas tohes 5< y 5? (0652) rosuhilas par E.G. Karojza.
Oj
ostas epujtos
talas kas
ejtoriaros
elohås so
be hogarela
ok narheta
y ostika,sosorodapikej
be ijtraludila
èjlido,
so bej ydarromila
ekmujas
orraos
y teh`iéj dajtiojoj uje soddiôj lo hepes oxtreiles lok Etkes Ikustrela ‛Ke
Bistarie lok Hujla oj Hepes, lo ke Ejtimûolel ek Vrosojto‘ lo Tuseote (ok
duek rodahiojla su dahpre, puos os `estejto ÷tik pere oste esimjeture y
pastoriaros). Y hås dases (vor jates lo vorsiôj påmije simuiojto).
Kas ros÷hojos oståj oxtreilas lo kas ki`ras lo7
- C_BP\, Ehékio (0666). Ok Ariojto Vrôxiha oj ke Ejtimûolel. \aha I y II.
(@i`kiamrenèe `åside)
- VÉPOW KEPMEDBE, Ejtajia (066=). Bistarie ejtimue lo Omipta y lok
Vrôxiha Ariojto. (@i`kiamrenèe dahpkohojterie)
- KI^OPEJI, Heria (599?). Ok Ejtimua Ariojto. Bistarie, sadiolel y
odajahèe. (@i`kiamrenèe dahpkohojter
dahpkohojterie)
ie)
- ^ÅWU_OW BAYT, Eje Herèe (066=). Bistarie lok Hujla Ejtimua (Vrôxiha
Ariojto y Omipta). (@i`kiamrenèe dahpkohojterie)
Tuorto y quo ke nuorze lo Herluc as muèo oj osto kerma dehija.
Elriåj Derlaje.
65/64/0605
4
Duostiajos ihpartejtos ejtos lo ohpozer7
Vorsajekhojto rodahiojla ostulier lo kas ki`ras lo Cubrt y utikizer ostas epujtos pere ropeser
dajtojila ejtos lok oxehoj. Oj Cubrt ostå tala hogar oxpkidela y oj adesiajos hås dkera. Ekmujas
tohes puoloj oster hås oxtojlias oj kas epujtos (nojidias) y atras hudba hås rosuhilas (Isreok).
Vere ostulier lo Cubrt os ihprosdijli`ko somuir ok muiôj lo kas tohes quo nedikite ok Oqupa Ladojto.
Var hi perto, tojma uj 9 oj oste esimjeture, y pere okka bo bodba kes 4 VODs (quitej uje promujte lok
oxehoj), bo koèla 4-< vodos kas ki`ras lo Cubrt y bo rospesela daj ostas epujtos bediojla osquohes.
Ti
ja tojéis
tiohpa
pere koorosepajor
Cubrt,uje
ostas
epujtos
ja(alogej
lo eksor
ujlo
`uoj
`uoje
narhe
lo esihiker
dajdoptas
peke`re
dkevo
veries)
kela
delerosuhoj.
pårrena, _je
lo hejore
quo duejla ropesohas palohas vor råpilehojto lo quo ve ok pårrena y jas vojlrå ok rosta lo
ijnarhediôj. Popesas poriôlidas
poriôlidas teh`iéj eyulej e quo ja so akviloj kes dases.
Var ÷ktiha, quiora losteder quo oj ostas epujtos bo odbela oj nekte verias espodtas ihpartejtos quo sè
eperodoj oj Cubrt, `ioj par oster huy rosuhila a `ioj par ja eperodor7
- Omipta
Vrihor Voriala Ijtorholia Omipta
a
a
Pokimiôj y dukture oj Omipa lok Ihporia Holia
a
Pehsés III y kas Vuo`kas lok Her
- Poyos Vorses7
a
Dajgure lo Deh`isos II (nijek lok ihporia)
a
Esdojsiôj ek traja lo Leria I
a
Nijek lo ke Lijestèe
- Esirie7
a
Ijidia lok Ihporia Joaesiria
a
Tekhejeser I, Tbehsbi-Elel ^ y Elel-jijeri III
^ 5.67 To bej darromila ke dekilel lo kes ihåmojos, lela narhetas y hårmojos, ijtraludila partele o èjlido daj biporvèjdukas y so be
ojuhorela tales kes påmijes. Ok erdbiva dajtiojo påmijes oj `kejda parquo ostå lisoõela pere sor ihprosa e la`ko dere y quo dele tohe
ohpioze oj uje bage juove.
^ 0.67 To darrimoj sektas lo kèjoe orrôjoas, narhetas y tètukas.
^ 4.67 To ijdkuyo uje soddiôj (pere arlojelar) daj paldest y tutarèes lo ke esimjeture lo Jeji (^ekojdie).
Lules y sumorojdies7 Federher4
<
Èjlido
\OHE 57 DAJDOV\A LO VPÔRIHA APIOJ\O.
APIOJ\O. T_HHOP Y KAT T_HOPIA
T_HOPIAT.
T. ............
................................
.........................................
...........................
...... 9
5. Dajlidia
Dajlidiajejtos
jejtos moamrå
moamrånidas
nidas y étjidas lok Vrôx
Vrôxiha
iha Ariojto. ......................................................
................................. .........................................
..........................
...... 9
0. Kes prihores divikizediajos7 Goridô, Gerha, Bediker. Ke rovaku
rovakudiôj
diôj ur`eje. .................................................
.................................... ............. 56
4. Ke prosojdie lo kas suhorias y kas pra`kohes
pra`kohes sa`ro su arimoj. ........................................
................... ..........................................
..............................
......... 06
<. Pokimiôj, kojmue
kojmue y du
dukture.
kture.......................
...........................................
..........................................
..........................................
..........................................
..........................................
.....................................
................ 04
?. Ok lijåstida Erdeida7
Erdeida7 lijestèes hètide
hètidess (I lo Cisb y I lo _ruc). ...............................
.....................................................
.........................................
................... 0?
>. Ok tohpka y ok pekedia,
pekedia, su pra`ko
pra`kohåtide.
håtide. ...................
........................................
..........................................
..........................................
..........................................
..................................
............. 0>
=. Hitas lo Luhuzi,
Luhuzi, Mikmehosb, Oju
Ojuhe
he Okisb. ...................
........................................
..........................................
..........................................
..........................................
...........................
...... 0=
\OHE 07 ECEL .............................................................................................................................................................................. 45
5. Ijtraluddiôj. ........................................................................................................................................................................ 45
0. Termôj I lo Ecel y su simjinidela
simjinidela pakètida.
pakètida. .....................
..........................................
..........................................
..........................................
..........................................
...........................
...... 4<
4. Kas sudosaros lo Termôj. ................................................................................................................................................. 4=
<. Jereh-Tij.............................................................................................................................................................................. 42
?. Ok pra`kohe lo kas ijvesaros
ijvesaros muti a qutu.....................
.........................................
..........................................
..........................................
.........................................
..............................
.......... 42
>. Ke luekilel étjide
étjide suhorasuhora-edelie.
edelie....................
........................................
..........................................
..........................................
.........................................
.........................................
........................
... 49
\OHE 47 OK POJEDIHIOJ\A
POJEDIHIOJ\A T_HOPIA Y OK LOTVOP\EP LO TIPIE. ....................
.........................................
...........................................
...........................
..... <5
5. Ok Pojedihiojta
Pojedihiojta suhoria (joasu
(joasuhoria).
horia). .....................
..........................................
..........................................
..........................................
.........................................
..............................
.......... <5
0. II Lijestèe lo Kemesb.
Kemesb. Muloe lo Kemesb.
Kemesb....................
........................................
..........................................
..........................................
..........................................
..................................
............. <5
4. Ke III Lijestèe lo _r. .......................................................................................................................................................... <0
<. Espodtas odajôhidas y rokimiasas................................................................................................................................ <4
?. Ok losporter lo Tirie. ......................................................................................................................................................... <=
>. O`ke y su simjinidela. Vra`kohåtide
Vra`kohåtide bistôride y lijestèes. ....................
.........................................
...........................................
.........................................
................... <2
=. Tadiolel y odajahèe
odajahèe y espodtas dukturekos.
dukturekos. ..................
.......................................
..........................................
..........................................
..........................................
...........................
...... ?6
\OHE <7 KE ÉVADE VEKOA@E@IKÔJID
VEKOA@E@IKÔJIDE.
E....................
........................................
...........................................
..........................................
.........................................
.........................................
.................... ?4
5. Ke lijestèe lo
lo Isij y lo Kerse...................
.......................................
...........................................
..........................................
.........................................
...........................................
..................................
............ ?4
0.
4.
<.
?.
>.
Osbjujje y @e`ikajie. ...................................................................................................................................................... ?<
Ke I Lijestèe lo @e`ikajie7
@e`ikajie7 Behhure`i
Behhure`i y su a`re. .....................
.........................................
.........................................
..........................................
..................................
............. ??
Tadiolel,, elhijistrediôj y rokimiôj oj ke épade lo Behhur
Tadiolel
Behhure`i.
e`i.....................
.........................................
...........................................
...........................
..... ?=
Kas desites y ke III lijestèe
lijestèe lo @e`ikajie...................
.......................................
..........................................
..........................................
..........................................
..................................
............. ?9
Elhijistrediôj,
Elhijist
rediôj, duktu
dukture
re y rokimiôj oj épade desite. ...................
.......................................
.........................................
..........................................
..................................
............. >0
\OHE ?7 ETIPIE. IHVOPIA
IHVOPIA EJ\IM_A
EJ\IM_A Y HOLIA. ....................
.........................................
..........................................
..........................................
..........................................
...........................
...... >9
5. Ok Ihporia Ejtimua Esiria................................................................................................................................................ >9
0. Tbehsbi-Elel I y su a`re................................................................................................................................................ =5
4. Ke lahijediôj lo @e`ikajie. .......................................................................................................................................... =0
<. Ok Ihporia Holia
Holia Esiria. (5<
(5<66-56
66-56?6d.)
?6d.) ................................
.....................................................
..........................................
...........................................
.........................................
................... =4
?.
>.
Esbur-u`ekkit,
Esburu`ekkit, \ucukt
\ucuktii Jijurt
Jijurtee y \imketb
\imketb-pikosor
-pikosor I.......................
..........................................
.........................................
..........................................
..................................
............. ==
Dejejoas7 _merit y ok ijidia lo ke osdriture ekne`ét
Dejejoas7
ekne`étide.........................
ide..............................................
.........................................
.........................................
........................
... 26
?
\OHE >7 @E@IKAJIE
@E@IKAJIE Y ETIPIE O
OJ
J OK I HIKOJIA. ....................
.........................................
..........................................
..........................................
.........................................
.......................
... 2?
5. @e`ikaj
@e`ikajie
ie e ijidias lok I hikojia7 lijest
lijestèes
èes ^I e IR. ......................................
...........................................................
.........................................
.....................................
................. 2?
0. Ok lahijia esiria. Ok Ihporia Joa`e`
Joa`e`ikôjida
ikôjida (dekloa)7 Lijest
Lijestèe
èe R. ...............................
....................................................
..................................
............. 2>
4. Je`ôjil
Je`ôjilaa y ok nijek lo ke lijestèe dekl
dekloe.
oe. .....................
..........................................
..........................................
..........................................
.........................................
..............................
.......... 9?
<. Espodt
Espodtas
as dukturekos
dukturekos lok Ihporia Joa`e`ikôjida.
Joa`e`ikôjida. ...............................
...................................................
.........................................
...........................................
...........................
..... 9>
?. Ok Ihporia Juova Esiria. EsburEsbur-jesir-pek
jesir-pek II, Tekhejeser III y \imketb-pikos
\imketb-pikosor
or III. ....................................
................................. ... 9=
>. Termôj II y sus sudosaros. ............................................................................................................................................. 565
=.
2.
Armejizediôj lok Ihporia esiria, dukt
Armejizediôj
dukture
ure y rokimiôj. .....................
..........................................
..........................................
.........................................
...........................
....... 560
Ok nij lok Ihporia Esiria. ............................................................................................................................................... 562
\OHE =7 OMIV\A.
OMIV\A. IHVOPI
IHVOPIA
A EJ\IM_
EJ\IM_A.
A. .....................
..........................................
..........................................
..........................................
.........................................
.........................................
..................... 555
5. Moamrenèe y drajakamèe lo Omipta. ............................................................................................................................. 555
0. Ke épade prolijåstide
prolijåstide y ke pra`kohåtide lo ke "lijestèe 6". ....................
.........................................
..........................................
..................................
............. 554
4. Ke ujinidediôj lo Omipta7 épade \ijite y ke dojtrekizediôj lok palor. Ok Ihporia Ejtimua omipdia7
lijestèes III-^I. ................................................................................................................................................................. 55>
<. Kes mrejlos dajstruddiajos. ....................................................................................................................................... 559
?. Ijstitudiajos pakètides y sadiekos. .............................................................................................................................. 505
>. Ke vile ospirituek7
ospirituek7 rokimiôj
rokimiôj,, liasos y ok hås ekkå. ...........................................................
...................................... ...........................................
......................................
................ 500
=. Ok Vrihor Vorèala Ijtorholia7 Lijestèes
Lijestèes ^II-R (0526
(0526-06<6).
-06<6).........................................
................... ...........................................
...............................
......... 504
\OHE 27 OMIV\A. IHVOPIA HOLIA. .................................................................................................................................. 50=
5. Ke juove roujinidediôj lo Omipta y ke bomohajèe lo \o`es daj ke RI lijestèe7 kas Hojtubatop3
Ehojohbet I. .................................................................................................................................................................... 50=
0. Ke RII lijestèe. (5595-5=24). ...................................................................................................................................... 502
4. Kes rokediajos ijtorjediajekos. .................................................................................................................................. 502
<. Ok Tomujla Vorèala
Vorèala Ijtorholia7 Kes lijestèes RIII-RI
RIII-RI^.
^. ....................
.........................................
..........................................
.........................................
.................... 509
\OHE 97 OMIV\A.
OMIV\A. IHVOPIA J
J_O^A
_O^A Y @E
@EGE
GE ÉVAD
ÉVADE.
E. ..................
.......................................
..........................................
...........................................
......................................
................ 544
5. Ok Ihporia Juova7
Juova7 Ebhasis y kas dahiojza
dahiojzass lo ke lijestèe R^II
R^III.I. ......................
...........................................
.........................................
.................... 544
0. Betsbo
Betsbopsut,
psut, \ut
\uthasis
hasis I^ y Ehojan
Ehojanis
is III. ..................
.......................................
..........................................
..........................................
..........................................
...............................
.......... 54?
4.
<.
?.
>.
Ke ronarhe rokimiase7
rokimiase7 Ehojan
Ehojanis
is I^ (Ecbojetôj). ....................
.........................................
..........................................
..........................................
..................................
............. 54>
Armejizediôj lok Ostel
Armejizediôj
Ostelaa lurejto ok Ihporia Juov
Juova.
a.....................
.........................................
..........................................
.........................................
...........................
....... 5<5
Ke vile ospirituek
ospirituek y ok du
dukta
kta e kas hu
huortas.
ortas. ..........................................
..................... ..........................................
..........................................
..........................................
........................
... 5<?
Ok \ordor Vorèala
Vorèala Ijtorholia y ke épade seète.....................
.........................................
..........................................
...........................................
......................................
................ 5<?
\OHE 567
567 KAT BI\I\E
BI\I\ETT Y HI\EJ
HI\EJJI.
JI. .....................
..........................................
...........................................
..........................................
.........................................
...........................................
.......................... 5?4
5. Kas bitites7 Ejetakie, loslo ke épade pekoaesirie beste ke eperidiôj lok roija bitite.............................
................... .......... 5?4
0. Ok Ejtimua Poija bitite (5>?6-5?66
(5>?6-5?66).
). Bettusiki I, Hursiki I. ...........................................
...................... ..........................................
..................................
............. 5?=
4. Ok Ihporia
Ihporia Bitite (5<46-506
(5<46-5066).
6). ........................................
................... ..........................................
..........................................
..........................................
..........................................
...........................
...... 5>4
<. Kas sudosaros
sudosaros lo Tuppiku
Tuppikukiuhe.
kiuhe. (544
(5446-5056
6-5056).
). ........................
.............................................
..........................................
..........................................
..................................
............. 5>?
?. Ke armejizediôj lok Ostela Bitite. ............................................................................................................................ 5>9
>.
=.
Pokimiôj y dukture bitites............................................................................................................................................... 5=6
Hitejji7 ok pra`kohe burrite. ..................................................................................................................................... 5=5
>
2. Ke oxpejsiôj hitejie. .................................................................................................................................................... 5=0
9. Vakètide ijtorjediajek7
ijtorjediajek7 ojnroj
ojnrojtehiojt
tehiojtas
as daj kas bitites y kas omipdias. ...........................
...............................................
...........................
....... 5=<
56. Loseperidiôj lok Ihporia hitejjia. ........................................................................................................................ 5==
55. Armejized
Armejizediôj
iôj lok ihporia hitejia, sadiolel y duktur
dukture.
e. .......................................
............................................................
..........................................
........................
... 5==
\OHE 557
557 KAT V_O@
V_O@KAT
KAT LOK H
HEP,
EP, ITPEOK Y GG_LÅ.
_LÅ......................
..........................................
..........................................
..........................................
..................................
............. 5=9
5. Kas puo`kas lok her7 ok pra`kohe
pra`kohe lo kas puo`kas lok her. ...........................................
...................... ..........................................
..................................
............. 5=9
0. Dajtoxta bistôrida. .......................................................................................................................................................... 526
4. Ijnarhe
Ijnarhediôj
diôj kitorer
kitorerie
ie y erquoakôm
erquoakômide.
ide. .........................................
..................... ..........................................
...........................................
.........................................
..................................
.............. 525
<. Isreok y Gulå7 ok Ejtimua
Ejtimua \ostehojta y kas arèmoj
arèmojos
os lo Isreok. ................................
......................................................
......................................
................ 520
?. Ke duostiôj lok esojtehioj
esojtehiojta
ta lo kas isreokite
isreokites.
s. ...........................
...............................................
.........................................
...........................................
...............................
......... 52<
\OHE 507 KE
KE D
DI^IKIWED
I^IKIWEDIAJ
IAJ NOJID
NOJIDIE.
IE. .........................................
.................... ..........................................
..........................................
.........................................
.........................................
..................... 52?
5. Arimoj y otjie. Deuses
Deuses y dajsoduojdies
dajsoduojdies....................
.........................................
..........................................
..........................................
..........................................
...............................
.......... 52?
0. \ipas lo ma`iorja y ostrudt
ostrudture
ure sadiek lo kes diulelos-ost
diulelos-ostela
ela dejejoes. ...................................
.................................................
.............. 52=
4. Kas dejejoas y su rokediaj daj kas roijas vodijas7 esirie, omipta o isreok. Ok viego lo ]ojehaj. ... 522
<. Kas nikistoas
nikistoas y kas puo`
puo`kas
kas lok her....................
.........................................
..........................................
..........................................
.........................................
.........................................
..................... 595
?. Ke dakajizediaj dejejoa-nojidie y ke oxpejsiaj uktreherije. Vraludtas lok dahordia. ...................... 595
>. Ke dukture dejejoa nojidie. Deuses y dajsoduojdies. Kes prihores narhes lo osdriture.. .................. 594
=. Ke rokimiaj lo kes linorojtos
linorojtos diulelos-o
diulelos-ostela
stela nojidie
nojidiess ..............................
...................................................
.........................................
..................................
.............. 59<
2. Ok lodkivo lo ke dukture nojidie.
nojidie. Deuses y dajsoduo
dajsoduojdies.
jdies. ...................
........................................
..........................................
.........................................
.................... 59>
9. Kes nuojtos kitoreries
kitoreries y erquo
erquoakamide
akamidess pere dajador ke duktur
dukturee nojidie ...........................
...............................................
...........................
....... 59>
\OHE 547 OK IHVOPIA
IHVOPIA VOPT
VOPTE
E EU_OH
EU_OHÉJILE.
ÉJILE. ...................
........................................
..........................................
..........................................
.........................................
...........................
....... 59=
5. Herda moamrenida ............................................................................................................................................................. 59=
0. Vorialin
Vorialinidediaj
idediaj lo ke bista
bistarie
rie lo Irej......................
.........................................
..........................................
...........................................
.........................................
..................................
.............. 59=
4. Irej beste kas Vorses. ..................................................................................................................................................... 592
<. Ok Ihporia Vorse. Dira I y deh`isos I. Pokediaj daj Esirie.
Esirie....................
........................................
...........................................
......................................
................ 065
?. Dira II (??9-?02)
(??9-?02) y ok Ihporia Vorse
Vorse Equohojil
Equohojilee (??9-446) ....................................
.........................................................
..................................
............. 065
>. Ok roy porse y su derådtor livija. Ke prascijosis
prascijosis....................
.........................................
..........................................
..........................................
..................................
............. 060
=. Ke armejizediôj lok ihporia porse equohojile.
equohojile. Kes setrepies. ...................
........................................
..........................................
...........................
...... 060
2. Ke odajahie porse .......................................................................................................................................................... 064
9. Oxpejsiajisha porse ..................................................................................................................................................... 06<
56. Ok nijek lok ihporia
ihporia porse. Kas uktihas
uktihas equohoj
equohojiles.
iles. ...............................
....................................................
.........................................
..................................
.............. 06<
\OHE 5<7 OK H_JLA HIJAIDA. ........................................................................................................................................ 06=
5. Ijtraluddiôj. ..................................................................................................................................................................... 06=
0. Kes otepes lo ke
ke divikizediô
divikizediôj
j drotojs
drotojso.
o. ....................
........................................
..........................................
...........................................
.........................................
..................................
.............. 062
4. Ke osdriture hijaide. ...................................................................................................................................................... 055
<. Ke rokimiôj hijaide. ........................................................................................................................................................ 050
?. Nij lo ke dukture hijaide. ............................................................................................................................................. 054
>. Dukture y erto drotojsos. ............................................................................................................................................... 05<
=
\OHE 5?7 KE D_K\_PE HIDÉJIDE. .................................................................................................................................. 05=
5. Ijtraluddiôj. ..................................................................................................................................................................... 05=
0. Ke ijvostimediôj bistôride. ........................................................................................................................................... 059
0.4. Kes te`kikkes hidéjides. .................................................................................................................................................. 059
4. Ke bistarie lok hujla hidéjida. ............................................................................................................................... 006
<. Ke edtivilel
edtivilel hordejt
hordejtikik hidéjide....................
........................................
...........................................
..........................................
.........................................
...........................................
.......................... 00<
?. Ke rokimiôj hidéjide. ...................................................................................................................................................... 00?
>. Ok nijek lok hujla hidéjida. ....................................................................................................................................... 00>
=. Ke dukture y ok erto hidéjidas. .................................................................................................................................... 002
HEVET ........................................................................................................................................................................................... 044
LIJET\IET OMIVDIET .............................................................................................................................................................. 0<5
BIT\APIE EJ\IM_E
EJ\IM_E I7 \utar
\utarèes
èes y paldests...................
.......................................
..........................................
...........................................
.........................................
..................................
.............. 0<4
2
\OHE 57 DAJDOV\A LO VPÔRIHA APIOJ\O.
T_HHOP Y KAT T_HOPIAT.
5. Dajlidiajejtos moamrånidas y étjidas lok Vrôxiha Ariojto.
Kes rostriddiajos ihpuostes par ok dkihe y ok torroja bej ijnkuila oj kas tipas lo vile.
Ihpartejdie drudiek tiojoj kas jivokos lo pkuviasilel oj ke zaje7 oj ok jarto y oj ok aosto (\urquèe,
Kovejto,
soptojtriajek
jarto loromuker
Iråj), lo
deoromelèa,
kkuvie pora
sunidiojto
pereloquo
drozdej kesy
dasodbes Hosapatehie
sij jodosilel lo
ihpkejter ujy sistohe
oj ok sur
Hosapatehie
oj Omipta ke pkuviasilel ejuek os huy osdese, lo hala quo ke emridukture lopojlo par dahpkota lok
romelèa quo porhitoj kas mrejlos rèas.
Ejtos lo ke dajstruddiôj lo ke mrej prose lo Essuåj, ok Jika ijujle`e ok vekko loslo holielas
lo gukia beste soptioh`ro, osta os, lospués lo ke dasodbe, y vakvèe e su deudo pere ke épade oj quo kas
dehpas oståj e pujta lo dasodberso. Var dajsimuiojto, bey quo mester hudbèsihe ojormèe oj kihpier
y dajstruir kes edoquies lostijeles e dajtraker ke ijujlediôj.
Kas duktivas hås ihpartejtos pere ok dajsuha buheja oj tale ke romiôj saj ok trima y ke
do`ele, soh`råjlaso teh`iéj be`es y tré`ak daha narrego pere ok mejela heyar y kes `osties lo tira
y derme, osojdiekos pere ke emridukture y oj ok torroja hikiter (`uoyos, esjas y, dele voz oj heyar
prapardiôj e pertir lo 0.666eD, de`ekkas). Ke ostediôj oj quo helurej talas ostas duktivas, sij
oh`erma, ve lo e`rik e gukia oj kes hosotes lo Iråj y \urquèe, y lo no`rora e heya oj ke zaje
lojahijele be`ituekhojto
be`ituekhojto "Drodiojto Nértik", osta os
os,, Hosapatehie, Kovejto y Omipta. E perto lo kas
ejihekos drielas daj nijos ospodiekos, so drèe sa`ro tala mejela hojar (avoges y de`res).
@uoje perto lo ke mejelorèe lok Vrôxiha Ariojto be tojila trelidiajekhojto uj derådtor oj
su tatekilel a oj perto tresbuhejto, os lodir, kas pestaros so voj a`kimelas e treskeler sus ro`eõas
dele tohparele e kas kumeros oj kas quo bey emue y pestas lispaji`kos. Atra ejihek quo nuo
elquiriojla dele voz hås ihpartejdie oj ke romiôj nuo ok dehokka, quo so drèe pornodtehojto oj ok
losiorta y porhito druzer mrejlos oxtojsiajos lo tiorre årile. Oxistoj lisdropejdies sa`ro ke nodbe lo
su lahostidediôj, sij oh`erma, ja de`olule lo quo su patojdiek hikiter y odajôhida ore
ijsimjinidejto ejtos lo dahiojzas lok prihor hikojia.
9
0. Kes prihores divikizediajos7 Goridô, Gerha, Bediker. Ke rovakudiôj ur`eje.
0.5.
Ejtodolojtos Joakètidas.
Kas prodursaros ijholietas lo kas dahpkogas ostelas lo Omipta y ke Hosapatehie horiliajek
so rohajterèej ek <.?66eD oj ok desa lo Omipta y ek >.666eD oj ok lo Hosapatehie. Eujquo oj ekmujas
rijdajos lo Ariojto Vrôxiha oxistoj pa`kelas solojterias quo so rohajtej ek 56.666eD.
\ala osto porèala so livilo oj Joakètida (≂56.666-?.666eD) y Dekdakètida (≂?.666- 4.666eD).
Nuo lurejto ostes nesos duejla so pralugoraj uje sorio lo ijjavediajos tresdojlojtekos7 ok
loserrakka lo kes tédjides emrèdakes, lo kes erquitodtôjides, lo trelidiajos ertosejekos daha ke
doråhide, y lo kes rolos dahordiekos. \eh`iéj leterèej lo ostes épades ok oste`kodihiojta
oste`kodihiojta lo ekloes y
lo ke vile ur`eje y ke oxpkatediôj rulihojterie lo kas hotekos (da`ro). \ala osto pradosa os ka quo so
be lojahijela «rovakudiôj joakètide³, quo protojlo losimjer kas deh`ias tresdojlojtekos
praludilas oj ke armejizediôj sadiaodajôhide y oj ok loserrakka pakètida lorivela lok esojtehiojta
lo ke pa`kediôj oj dahujilelos porhejojt
porhejojtos.
os.
56
E ke viste lo kas tostihajias oxistojtos, perodo quo lajlo prihora so praluga osto nojôhoja
nuo oj ok Ariojto Vrôxiha. Ok pradosa nuo prakajmela y dahpkidela, par ka quo ok térhija rovakudiôj
ja so dajsilore bay lèe huy eprapiela.
±Var qué ostas pradosas so pralugoraj prodisehojto oj oste zaje lok hujla y oj osto
porèala dajdrota1 Ok Ariojto Vrôxiha so via hojas lråstidehojto enodtela quo hudbes atres åroes
par kas deh`ias dkihåtidas praludilas ek nijek lo ke ÷ktihe mkediediôj, lo hejore quo kes `esos
odakômides
pere esè
ke su`sistojdie
ja so vioraj
relidekhojto
lostruiles.
Kes veriolelos
sikvostros
lo
do`ele y trima,
daha kas ejtopeselas
sekvegos
lo avoges,
de`res, vedes,
dorlas y dehokkas,
orej
jeturekos lo ke romiôj. Taj ostes kes ospodios quo kamreraj sor lahostideles, daj ok eõelila rodiojto
lo ujas duejtas hås, daha ok erraz, ke deõe lo ez÷der y, ojtro kas ejihekos, ok de`ekka. Ke oxistojdie
lo uj pa`kela `estejto oxtojsa oj Goridô, quo nkarodiô ojtro ok 2.666 y ok
o k >.666eD, situela oj uj kumer
oxtrohelehojto
oxtrohelehoj
to soda y årila, oj kes dordejèes lok Her Huorta, ijlide quo ye so predtide`e ekm÷j tipa
lo romelèa, nevarodila par ke prosojdie lo uj hejejtiek porpotua.
Ke heyarèe lo kas yedihiojtas erquoakômidas lo oste épade saj ekloes, eujquo oxistoj
yedihiojtas lo mrej oxtojsiôj daha Íetek Bûyûc, oj \urquèe, lok >.666eD epraxihelehojto. Goridô
dajstituyo uj yedihiojta ur`eja imuekhojto dahpkoga, quizå ijdkusa hås ejtimua, pratomila par uj
nasa y uje ra`uste hurekke lo piolre, lo ke quo narhe perto uje mrej tarro dirduker teh`iéj lo
piolre, praviste lo uje osdekore ijtoriar.
i jtoriar.
Ok ejåkisis lo ke a`silieje be prapardiajela ke pruo`e lo quo oj oste épade ye oxistèej
rokediajos lo ekm÷j tipa ojtro peèsos kogejas. Ok ejåkisis lo kes nuojtos lo ke a`silieje ohpkoele oj ke
praluddiôj lo utojsikias lo oste épade jas huostre esè ke dahpkogilel lo kes rolos lo dahujidediôj.
Var ogohpka, ke a`silieje ohpkoele oj ekmujas utojsikias lo Goridô pradolo, ek perodor, lo ke zaje
Ejetakie (edtuek \urquèe).
Esè puos, ye oxistèej talas kas roquisitas pere ok loserrakka e mrej osdeke duejla so
pralugoraj oj ke Hosapatehie horiliajek y oj Omipta kes ihpartejtos ijjavediajos quo dajlugoraj
nijekhojto ek oste`kodihiojta oj ostes zajes lo ujas ostelas `estejto ronijelas loslo ok pujta lo
viste pakètida.
Kes prihores sadiolelos emreries y ur`ejes oj Hosapatehie y Esie Hojar lurejto saj, pere
ok porèala hosakètida y Joakètida Vro-doråhida7
-
Jetuniojso (R-^III hikojia eD)7 os ke prijdipek dukture pekostije e÷j Hosakètide
Hosakètide.. Dajado ok nij lo
ke rodakoddiôj y ok prijdipia
prijdipia lok ostelia emrèda
emrèdake.
ke. Oste neso ojkeze daj ok VVJE lo Goridô.
Goridô. Oj
Goridô ye bey hurekkes
hurekkes y uje pa`kediôj lo 0.666 porsajes
porsajes y so dajadoj rodipiojtos lo `esekta
`esekta
y ekmujas daj lodarediôj oj rokiovo. ^iviej oj de`eões dirdukeros lo piolre.
-
\ebujiojso (^II hikojia eD)7 ja os prakajmediôj lok Jetuniojso. Goridô nuo lostruile y oj okke
55
so oste`kodioraj jôheles. \ojèej hajuhojtas homekètidas, deses rodtejmukeros quo raloe`ej
uj petia (±sejtueria1), nimurikkes y dråjoas buhejas e kas quo eõeloj erdikke pere dajnimurer
kas resmas lok linujta. To loserrakke lurejto ok VVJ@.
Ye oj ok porèala Joakètida Vkoja so lej kes simuiojtos duktures7
duktures7
-
Bediker7 \iojoj barjas lo pege y emridukture. Kes de`eões saj perodiles e kes lo Goridô eujquo
teh`iéj kes bey rodtejmukeros. Ke odajahèe ore `åsidehojto emrèdake, daj ijlidias lo
mejelorèe. To ojduojtre a`silieje ihpartele, ka quo ijlide oxistojdie lo dahordia. Bey
dråjoas daha kas lok \ebujiojso.
-
Íetek-Bûyûc7 (>.?66-?.>?6) Tu odajahèe so `ese`e oj ke emridukture, ke mejelorèe, ke deze y ke
posde. Tus bå`itets orej vorlelores hotrôpakis, sij hurekkes y daj ujes deredtorèstides desesdakhoje. Ihparte`ej a`silieje, hårhak y eke`estra lok \eura. Ke eknerorèe so bedèe e heja. Ye
dajadèej kas sokkas lo erdikke daha herdes lo prapiolel. Ke dukture so oxtojliô loslo Horsèj e
ke kkejure lo Cajye y Visilie, pora loseperodiô y ke heyarèe lo kas kumeros nuoraj
e`ejlajelas.
-
Gerha (>.=?6->.?66eD)7 so deredtorize par kes tuh`es sij anrojles, e vodos daj nimurikkes lo ke
Liase-helro. \iojoj ejihekos7 darloras, de`res, `uoyos y porras. Taj juhorases kes dajdbes
lo deredakos. Kes deses saj rodtejmukeros, daj veries be`itediajos daj perolos lo erdikke y
todba lo deões hozdkeles daj `erra. Kas huortas lo`èej oster ojtorrelas nuore lok pa`kela.
Ihparte`ej a`silieje lo Ejetakie. Equè so ojduojtrej kas prihoras oste`kodihiojta
oste`kodihiojtass ur`ejas
prapiehojto lidbas.
0.0.
Vratabistarie lo Hosapatehie.
Ok pesa lok Joakètida e ke bistarie prapiehojto lidbe os uje épade ijtorholie dajadile daha
Vratabistarie, lurejto ke duek, lo kes poquoões dahujilelos emrèdakes y pestarikos ejtoriaros
dahpuostes par ujes nehikies hås a hojas juhorases a uj dkej, pesehas e ojdajtrer uje sadiolel
hås juhorase y dahpkoge, gorerquizele y ye daj osdriture. Osto pesa nuo kojta y pramrosiva y lurô
verias hikojias.
Ke pratabistarie hosapatåhide so livilo oj verias porèalas e kas quo so le ok jah`ro lok
sitia lajlo dele barizajto dukturek nuo ojdajtrela par prihore voz. To lej sois porèalas7
5. Vorèala lo Bessuje7 ?.266-?.?66d
?.266-?.?66d
0. Vorèala lo Teherre7 ?.>66-?.666
?.>66-?.666dd
4. Vorèala lo Beken7 ?.?66-<.?66d
<. Vorèala lo '_`eil I (a Oril÷) y '_`eil II7 ?.666-<.666d
?.666-<.666d
?. Vorèala lo _ruc7 <.666-4.666d
>. Vorèala lo Gohlot Jesr7 4.666-0.966d
4.666-0.966d
5. Bessuje7 (4?ch ek sur lo Hasuk, Irec). Daj oste dukture kes dahujilelos so ijstekeraj
lonijitivehojto oj ke kkejure. To soõekej sois jivokos lo adupediôj, dele uja daj deses dele
voz heyaros y hogar dajstruiles. \ojèej doråhide pijtele a ijdise daj tohes ja nimuretivas.
E÷j so utikize`e ok sèkox. To ojduojtrej jiõas ojtorrelas `ega ok suoka lo kes deses, oj gerres
lo erdikke, kas eluktas orej ojtorrelas nuore lok pa`kela. To bej ojdajtrela nimurikkes lo
erdikke oj narhe lo hugor losjule sojtele.
0. Teherre7 (jarto lok edtuek @emlel). Deredtorizele par su doråhide lo supornidio `oimo dkere
lodarele daj tohes moahétridas pijtelas oj raga viva u asdura a daj tohes nimuretivas7
ejihekos,
`eikerijes,be`or
otd, simja
oxistojdie
ospodiekizediôj
ertèstide.
Kas emriduktaros
lo
Teherre pulioraj
sila lo
kaskeprihoras
ojlopredtider
ke irrimediôj
utikizejla
kes drodiles
50
lok \imris pere romer kas dehpas lo trima, evoje, do`ele y kija. Ok dojtra lok puo`ka oste`e
lonojlila par uj nasa. Kes deses tojèej uj pkeja romuker y so dajstruèej ye oj kelrikkas drulas
ekermelas. Ke ospodiekizediôj teh`iéj so dajstete oj ke prosojdie lo vesas lo hårhak
tresk÷dila. Kas eluktas oståj ojtorrelas `ega ok suoka oj pasidiôj notek y kas jiõas oj gerres.
Ojtro ok eguer so duojte daj nimurikkes lo tor
torredate
redate ejtrapaha
ejtrapaharnes.
rnes. Os nroduojto ke druz mrejlo
mehele daha hativa lo lodarediôj. Ekmujas eutaros drooj quo kas seherriojsos saj
ejtodosaros lo ke dukture lo _`eil, y ostas lo kas suhorias.
4. \okk-Beken7 (loslo kas hajtos Wemras ek Holitorråjoa). Oj ekmujas kumeros kes dekkos oståj
pevihojteles y duojtej daj ekmujas olinidias rolajlas
rolajlas y e`avolelas kkehelas tbakai (pkurek
lo tbakas), perodilas e kes tuh`es hidéjides. Ke narhe hås dah÷j lo ojtorrehiojta os ke
ijbuhediôj, eujquo teh`iéj bey ijdijorediôj. Ke doråhide lo Beken os ke hås `okke quo so be
ne`ridela gehås oj Hosapatehie y os sustituile bedie ok eõa ?.666eD par atre kkehele lo okA`oil a _`eil.
<. _`eil I7 (poquoõa tokk e padas cikôhotras lo _r). To ojduojtrej liodisioto tohpkas
suporpuostas. Ke doråhide pijtele os oxdokojto. Kas tohpkas RI e ^I hås ospediasas quo kas
ejtoriaros dajtojèej doråhide dkåside lo _`eil, hiojtres quo kas hås rodiojtos (tohpkas ^ e
I) ye tojèej doråhide lo kes prihores nesos lok porèala lo _ruc. Oxtojlile par tale
Hosapatehie, oste dukture prosojte linorojdies oj ok jarto y oj ok sur.
_`eil II os uj Joakètida Nijek y so oxtiojlo beste ok Holitorråjoa, daj doråhide herrôj
asdura sa`ro najla vorlasa. Oj osto porèala so jate uj pramrosa ihpartejto oj ok tre`ega lok
hotek. _tikizej utojsikias lo piolre y duodoj ke erdikke oj barjas. Var kes `erdes ojdajtreles
oj ok dohojtoria lo Oril÷, so se`o quo dajadèej ke jevomediôj y predtide`ej ok dahordia. Kas
puo`kas
lahijelas
par Ok
ok \ohpka.
ye e kasyprihoras
liasos,
sihikeros
quo
kuoma
so oståj
vojoreråj
oj Tuhor.
euhojtaTo
loelare
ke jetekilel
kas juovas
ijvojtas
dahaeokkas
erela
y ok derra lo duetra ruoles kkovej ek porèala lo _ruc, uje lo kes nesos dukturekos hås
ihpartejtos lo Hosapate
Hosapatehie.
hie.
?. _ruc. Lo equè pradoloj kas dikijlras-sokka hås ejtimuas dajadilas oj tarja ek 4.466eD. Ye oj
ok jivok I^ so losdu`rioraj te`kikkes lo erdikke daj juhorekos dajvojdiajekos 6856, 66806,
utikizejla uj sistohe soxemosihek y pidtamrehes lo livorses nimures (erela, viõe, pekhore,...).
Os e pertir lo ebare duejla ye so puolo kkeher diulelos e kas oste`kodihiojtas
oste`kodihio jtas hås mrejlos7
Oril÷, _r y Kemesb, quo duojtej daj tohpkas lo mrej teheõa.
>. Gohlot-Jesr7 Oj oste neso so voj dkerehojto ujiles ke armejizediôj \ohpka-Vekedia y ke
nujdiôj roek-sedorlatek.
roek-sedorlatek. Ma`orje`e ok soõar a oj,
oj, gujta daj bah`ros hås ejdiejas. Tus liasos
orej Ijejje (nuture Isbter edelie), j (dioka) y Ojkik. \ojèej a`roras, par ka quo be`èe gorerquèe
sadiek. _tikize`ej ok dåkduka y ke dajte`ikilel pere kas tri`utas. Duejla kkomej kas suhorias ye
oxistèe uje divikizediôj huy loserrakkele y uje sorio lo okohojtas quo narhej perto,
pastoriarhojto lo ke divikizediôj suhorie, daha kas liasos ditelas a ke armejizediôj \ohpkaVekedia.
0.4.
Ke Povakudiôj _r`eje.
Ok kojta loserrakka lo ke dakajizediôj emrèdake, kes tédjides ertosejekos, ok dahordia e kerme
listejdie y kas dojtras dorohajiekos dukhijej e holielas lok I^ hikojia oj ke quo so be lojahijela
«rovakudiôj ur`eje³ (Marlaj Dbiklo). Éste so praluga oj ke @ege Hosapatehie, y sa`ro tala oj ok
dojtra ur`eja lo _ruc (porèala _ruc Ejtimua 4.?66- 4.066d3 porèala _ruc \erlèa 4.066-4.666d). To
trete lo uj kerma pradosa, uj bodba rovakudiajeria. To le uje råpile edokorediôj, par ja lodir uj
vorlelora sekta, prodolila y somuila lo nesos lo loserrakka hås kojta. Kas deh`ias enodtej e talas
kas espodtas lo ke divikizediôj, loslo kas lohamrånidas beste kas iloakômidas, pesejla par kas
sadiaodajôhidass y todjakômidas, y ka bedoj lo uje narhe relidek, ijsteurejla uj tipa lo armejizediôj
sadiaodajôhida
quo sorå våkila, oj kèjoes mojorekos, pere tale ke Olel lok @rajdo, y lerå su nisajahèe deredtorèstide
ek ejtimua Ariojto.
Ok pra`kohe drudiek siohpro be ostri`ela oj lodilir duåkos lo kas listijtas nedtaros bej sila
54
kas nujlehojtekos y priherias, y duåkos kas lorivelas. Vere sihpkinider ok hodejisha sijtétida,
lirohas quo ok euhojta lo ke praludtivilel emrèdake os ke prohise nujlehojtek quo esomure e kes
dahujilelos ujas oxdolojtos ekihojterias mredies e kas duekos puoloj hejtojor ospodiekistes e
tiohpa dahpkota, droejla uj paka rolistri`utiva dojtrek. Ok sekta hås kkehetiva os ok lohamrånida y
ur`ejèstida, pora ok hås su`stejdiek os ok armejizetiva.
armejizetiva. Ok arimoj lo ke diulel os ok arimoj lok ostela y
lo ke ostretinidediôj sadiaodajôhide. Var prihore voz so le uje ijtoreddiôj dahpkoge lo mrupas
buhejas oj ok ijtoriar lo dele dahujilel (ostretinidediôj sadiek, narhediôj lo uje dkeso pakètide
lirimojto, pepok sadiapakètida lo ke iloakamèe) y ojtro kes listijtes dahujilelos armejizeles e osdeke
hås ehpkie (ostelas diulelejas y daherdekos), daj sus rospodtives ostretomies pere dahpotir par ok
eddosa e kas rodursas y ok dajtrak lok torritaria.
Lurejto tala ok porèala Joakètida y Dekdakètida, kes dahujilelos porhejodoj oj ke lihojsiôj
lo ekloe. Kes dahujilelos tiojloj e sor bahaméjoes, tejta ojtro okkes daha oj su ijtoriar, parquo
tiojloj e sor eutasunidiojtos. Oxistoj linorojdies lo mrela, daj ujes nehikies hås rides a juhorases
quo atres, daj ujes ekloes hås mrejlos a prôspores quo atres, y teh`iéj oxistoj ospodiekizediajos,
pora daj uj derådtor adesiajek. Ok sekta armejizetiva dajsisto oj sistohetizer ke soperediôj ojtro
praluddiôj priherie lo ekihojta y tédjides ospodiekizeles, dajdojtrejla e kas ospodiekistes oj
ekmujes pa`kediajos hås mrejlos, prataur`ejes,
prataur`ejes, y logejla ke teroe lo ke praluddiôj lo ekihojta e kes
ekloes lisVorses.
Vrajta ke rokediôj loge lo sor dahpkohojterie y pese e oster gorerquizele, daj ekloes
ostrudturekhojto tri`uteries lo ke diulel. Bey uj nkuga lo oxdolojtos ekihojterias quo ve lo kas
praludtaros lo ekihojta e kas ospodiekistes, lo hala quo ostas ÷ktihas puolej sa`rovivir e poser lo
ja praludir ekihojta. Kas ospodiekistes dajadoj kes tédjides hås evejzeles y tiojoj uj prostimia
sadiek y dukturek hudba heyar quo kas praludtaros lo ekihojta, quo roekizej nujdiajos
todjakômidehojto rulihojteries y hesinideles (roprosojtej ok 26% a hås lo ke pa`kediôj). Oj ok
vértido lok j÷dkoa ospodiekizela y ur`eja so sit÷ej quiojos losohpoõej nujdiajos elhijistretives
(osdri`es, elhijistrelaros, suporvisaros, otd.) y dorohajiekos (sedorlatos), quo merejtizej ke
dabosiôj lo ke dahujilel. Ka quo e osdeke nehikier y lo ekloe ore dahotila lo kas de`ozes lo nehikie y
oste`e lotorhijela par ke trelidiôj, so dajviorto ebare oj uje teroe ospodiekizele quo ijdkuyo ke
tahe lo lodisiajos lokideles. Oj osto hodejisha, ke sakilerilel ye ja os eduhuketive y apdiajek,
daha ka ore oj kes dahujilelos lo ekloe, oj kes quo dele j÷dkoa nehikier eutasunidiojto palèe ijdkusa
lisojtir a oxtijmuirso sij ospodiekos dajsoduojdies pere kas lohås. Oj ok sistohe ospodiekizela
ur`eja ke sakilerilel so dajviorto oj armåjide y jodoserie, y ke lodisiajos ostretémides enodtej e
talas, lo`iojla sor edopteles par talas (par dajviddiôj a par daeddiôj).
Ke sistohetizediôj lo kes ospodiekizediajos ke`arekos, su dajdojtrediôj ospediek y ke eperidiôj
lo pakas lo lodisiôj kkovej e ka quo so be kkehela «kes mrejlos armejizediajos³ (K. Appojboih)7
tohpkas y pekedias. Ostas mrejlos dahpkogas erquitodtôjidas y armejizetivas saj ka quo listijmuo e
kes diulelos lo kes ekloes. Ojtro uj tohpka y uj pekedia bey uje linorojdie ihpartejto, parquo ok
tohpka os ejto tala ok kumer lajlo so roekizej kes edtivilelos lo dukta, ke dese lok lias ek quo edulo ke
dahujilel lierie a poriôlidehojto, e rojlir dukta e su gono sih`ôkida (niostes)3 ok pekedia, oj deh`ia,
os ejto tala ke rosilojdie lok gono buheja, ok roy daj su dèrduka lo ekkomelas (nehikie roek y darto).
\ejta ok pekedia daha ok tohpka saj kumeros lajlo so roekizej edtivilelos elhijistretives, y so
eduhukej kas oxdolojtos oj kas quo so `ese ok hodejisha rolistri`utiva. Taj teh`iéj lahidikias lo
tekkoros ertosejas, ekhedojos, anidijes lo osdri`es y erdbivas. Ok dahpkoga narhela par ok
pekedia/tohpka, kas olinidias dahpkohojterias ospodiekizelas y kes viviojles lok porsajek
lopojliojto (dkora, elhijistrelaros, hordeloros, ertosejas y muerlies) roprosojte tala ok «sodtar
p÷`kida³, propajlorejto
propajlorejto oj ke diulel y eusojto oj kes ekloes.
Ke pa`kediôj so livilo dkerehojto oj las mrupas ejto ke mrej armejizediôj. Kas ospodiekistes
ja tiojoj holias prapias lo praluddiôj, tre`egej daj kas lok pekedia y saj hejtojilas par ok pekedia
holiejto uj sistohe lo rediajos a holiejto esimjediajos lo tiorres. Kas ospodiekistes saj ka hås
sokodta lok ostela, loslo ok pujta lo viste sadiaodajôhida y pakètida, pora gurèlide y odajôhidehojto
saj «siorvas³ lok roy (a lok lias), y narhej perto lok ostela oj ke holile oj quo saj hejtojilas par
ék y so `ojonidiej lirodtehojto lok hodejisha rolistri`utiva. Ok rosta lo ke pa`kediôj, narhela par
kes nehikies lo kas praludtaros lo ekihojta, os ki`ro oj ok sojtila lo quo lotojte sus prapias holias
5<
lo praluddiôj (tiorres, mejela) y tre`ege pere su prapia sustojta3 pora os tri`uteria lok ostela, ek
quo lo`o dolor sus oxdolojtos ekihojterias. Ka quo rodi`o tiojo e hojula uj derådtor horehojto
iloakômida (dukta rokimiasa, prapemejle pakètide), hiojtres quo ek dehpa epojes kkome ke praluddiôj
ospodiekizele, o ijdkusa ok sorvidia osojdiek lo ke lonojse. Ok ogohpka hås ovilojto y onidez lo dôha
roviorto ke armejizediôj dojtrek oj ok dehpa os ke oxdevediôj lo dejekos, uje ijnreostrudture emrèdake
osojdiek quo sôka so puolo onodtuer daj uje daarlijediôj lok tre`ega y kas rodursas quo ke mrej
armejizediôj os depez lo merejtizer.
Eperodoj pradosas lo oke`arediôj
oke`arediôj oj sorio. Ke doråhide so bedo ek tarja, o ijdkusa daj haklo,
daj piozes hojas oke`areles y porsajekizeles, pora daj uj ebarra dajsilore`ko lo tiohpa, y par ka
tejta lo dasto. Oj hotekurmie so mojorekize ke nusiôj daj haklo. Kas tokeros ye ja saj nehikieros y so
ojduojtrej oj tekkoros lajlo so dajdojtre uje heja lo a`re e vodos juhorase, sa`ro tala nohojije
o ijnejtik.
Oj dele ospodiekizediôj so droe uje rokediôj gorerquizele ojtro heostras lo tekkor y
eprojlidos, ojtro suporvisaros y a`roras. Ke prapie rotri`udiôj ostå vijdukele lirodtehojto ek
puosta lo tre`ega y e ke depedilel lok aporeria. Oj ke armejizediôj lo nehikie y ekloe dele duek tiojo
uje pasidiôj lotorhijele par su perojtosda ye oj ok hahojta lo jedor. Ebare, oj deh`ia, ke
rotri`udiôj os porsajek, so eniejze ke iloe lo kas héritas porsajekos, y tahe duorpa ke pasosiôj
porsajek (ye ja nehikier) lo kas `iojos. Ke sadiolel lo ospodiekistes so dajviorto, eutahåtidehojto,
oj uje sadiolel ostretinidele oj dkesos.
Oj ke @ege Hosapatehie ke rovakudiôj ur`eje dukhijô ojtro 4.?66 y 4.066d. Daha bohas
vista, ke `eso lo tala os ke oxistojdie lo ujas oxdolojtos depedos lo hejtojor kes mrejlos
armejizediajos y e sus hioh`ras ospodiekizelas. Lo hala quo ke praluddiôj emrèdake tiojo quo
ekdejzer uj loserrakka ospodiek. Ke @ege Hosapatehie ja os huy baspitekerie si ja so duojte daj ok
oquipehiojta eloduela, parquo kas mrejlos rèas (\imris y Éunretos) daj sus tartuasas hoejlras y
sus poriôlides drodiles ostediajekos lej kumer e uj peisego pejtejasa, daj emues ostejdeles y suokas
lohesiela ohpepelas.
ohpepelas. Atra a`ståduka pere ok loserrakka oj sus prihores nesos, duejla rosukte linèdik
sekver mrejlos listejdies, os ke kogejèe lo kes hetories prihes pere ke dajstruddiôj lo kas ÷tikos
(hotekos, piolres lures y helore). Var ok dajtreria, si ok so duojte daj ok oquipehiojta eloduela,
5?
tiojo mrejlos vojteges. Ok suoka, `ioj lrojela, le uj rojlihiojta huy okovela lo doroekos. Elohås,
so lispajo lo uje rol lo dahujidediajos odajôhi
odajôhides
des par vèe nkuviek.
nk uviek. Y kas mrejlos barizajtos ijvitej
e suporer ok ostrodba kèhito lo ke ekloe.
Ok loserrakka lo Hosapatehie simuo ujes peutes ospodiekos7 ke zaje porhejodo ek hermoj lok
loserrakka oj ke épade lo ke prihore joakitizediôj, y pese e aduper uje pasidiôj lo vejmuerlie oj ok
pesa lok Dekdakètida e ke Olel lok @rajdo. To oxdeveraj dejekos oj ok torroja pejtejasa daj ke la`ko
nijekilel lo lrojer kes emues y listri`uir kes drodiles beste kes zajes eperteles, romukerizejla ke
lispaji`ikilel lo kes emues. \alevèe ja so puolo pojser oj mrejlos dejekos romiajekos, quo hudbas
simkas lospués soråj ok rosuktela lo ke ujinidediôj pakètide. Kes prihores arlojediajos bèlrides saj
ostridtehojto kadekos. Vora mredies e okkes eperodoj oj ok ijtoriar lok torritaria `egahosapatåhida
ujes «iskes³ dakajizeles y `ega dajtrak. Ke arlojediôj lo uj treha situela emues erri`e dajlidiaje ke
lo uj treha situela emues e`ega, lo hala quo, si ja so daarlijej kes ijidietives kadekos, so arimijej
dajnkidtas. Kes prihores arlojediajos bèlrides so rohajtej e ke épade lo _`eil, y kuoma simuoj kas
pesas lo ke dakajizediôj emrèdake lo ke kkejure3 pora sôka e holielas lok I^ hikojia eD. ekdejzej uje
lihojsiôj daherdek, y sirvoj teh`iéj pere droer uje rol lo dahujidediajos ijtordaherdekos, lela
quo ok trejsparto nkuviek os hudba hås `ereta quo ok torrostro.
Ke prapie oxistojdie lo emridukture lo romelèa, daj emue e vakujtel, porhito a`tojor
rojlihiojtas hudba heyaros
heyaros y oste`kos quo kas lo kes romiajos lo piolohajto, lajlo ok emue, par ka
mojorek, os ke lo kes prodipitediajos, hojas e`ujlejto y sugote e kas depridbas ethasnéridas. Oj kas
suokas pranujlas lo ke kkejure so ke`re ke tiorre daj uj epora quo lurejto tros hikojias sorå tèpida lo
ke emridukture hosapatåhide7 ok erela lo soh`relore (oj suhoria epij
epij,, oj edelia opijju
opijju),
), quo
porhito tre`eger ke tiorre oj hojas tiohpa quo ke ke`ar e ezele. Jodosite ejihekos lo tira (< a ijdkusa
> `ôvilas), aporerias ospodiekizelas, y so elepte hogar e uj peisego ostejlerizela lo perdokes
ekermeles situeles porpojlidukerhojto e kas hårmojos lo kes edoquies. Pospajlo, puos, e uje
armejizediôj pkejinidele lo ke praluddiôj emrèdake
emrèdake.. Pomelèa, erela lo soh`relore, ektas rojlihiojtas
lo ke doroekidukture esomurej ek mrej jidba `egahosapatåhida uje dejtilel ojarho y oste`ko lo
oxdolojtos ekihojterias quo pasi`ikite ke hejutojdiôj lo uj jutrila mrupa lo ospodiekistes (ja
praludtaross lo ekihojta) y elhijistrelaros, dajdojtrelas oj kes diulelos.
praludtaro
Kas esojtehiojtas ye ja so ropertoj lo hejore hås a hojas ujinarho par uj torritaria
ijlinorojdiela. To u`idej oj ostrodbe rokediôj daj kas dursas lok emue, par kes vojteges lok rioma y ok
trejsparto, ekma osojdiek pere ke dojtrekizediôj lo kas oxdolojtos, quo enkuyoj lo kas dehpas e kas
ekhedojos lo kes diulelos. Kas esojtehiojtas so lispajoj lo narhe gorårquide oj par ka hojas las
jivokos, y prajta oj tros. Oj las jivokos ihpkide uje `ipertidiôj ojtro kes ekloes, lo poquoões
lihojsiajos y lolideles e ke edtivilel emrapestarek, y kes diulelos, lajlo so dajdojtrej kes
edtivilelos lo trejsnarhediôj, ijtordeh`ia y sorvidias. Vrajta kas jivokos so dajviortoj oj tros, ek
surmir pa`kediajos ijtorholies quo losohpoõej nujdiajos ur`ejes losdojtrekizel
losdojtrekizeles.
es.
Ke uje
juove
armejizediôj
pakètide
sa`ropese
ok åh`ita
lo ke lok
ekloe
pere aesuhir
ujey lihojsiôj
daherdek7
diulel
depitek, solo
lok palor
pakètida
(lok pekedia,
tohpka
tohpkas
lok j÷dkoa
lirimojto) y lo ke heyar perto lo kes nujdiajos ospodiekizeles3 uje sorio lo dojtras romiajekos
porinéridas, y uj okovela j÷hora lo ekloes tri`uteries. Osto dajgujta ostå soperela lo atras
dajgujtas sihikeros par nrejges lo torritaria sij dakajizer, quo porhejodo oj ostela pejtejasa, daj
emues ostejdeles, a `ioj os uje ostope årile. Ostas ospedias ijtorstidiekos losohpoõej uje nujdiôj
pakètide, ek hejtojor kes ujilelos daherdekos sopereles y `ioj linorojdieles, y uje nujdiôj
odajôhide, daha rosorve lo rodursas hermijekos.
Ke ur`ejizediôj so vo edahpeõele lo uj råpila drodihiojta lo ke pa`kediôj, ostihukela par
ok euhojta lo ke praluddiôj ekihojterie. Ok drodihiojta lo uj dojtra ur`eja pravade uj
lospa`kehiojta, e vodos huy edojtuela, lok dehpa quo ka raloe. Oj osto sojtila, _ruc os ovilojto.
Tu drodihiojta ur`eja (ujes =6 bodtåroes) oj ke neso _ruc Ejtimua (4.?66-4.066d.) bedo quo so
dajdojtro ke pa`kediôj y loseperozdej kes ekloes oj uj relia lo verias cikôhotras. Oj ke neso _ruc
\erlèa (4.066-4.666d.) ke mrej diulel lo _ruc (566be) os depez lo etreor pa`kediôj lok jarto, y so
praludo uje drisis oj kes ekloes lo ke zaje lo Jippur-Ele`.
Vere ke oxdevediôj lo uj dejek, ejto tala, bey quo roujir pravisiajos pere du`rir kas dastos
5>
(quo dajsistoj sa`ro tala oj kes rediajos lo kas tre`egelaros), y rodkuter heja lo a`re, eujquo soe e
ke nuorze, pora sij quo kas duktivas quo ye oxistoj sekmej porgulidelas. Kuoma, uje voz torhijela ok
dejek, so jodositej nehikies lo dakajas quo adupoj ka ejtos pasi`ko kes juoves tiorres, pere a`tojor
`ojonidias quo ehartidoj kas mestas lo kes ijstekediajos. To trete, puos, lo uj pradosa dèdkida7 roquioro
uj oxdolojto lo porsajes y ekihojta, y losoh`ade oj uje ehpkiediôj lo kes `esos praludtives y kas
oxdolojtos.
Oj ok dehpa so livorsinide ok ostela gurèlida lo ke tiorre. Oj ke otepe prour`eje desi tales kes
tiorres tiojoj ok hisha ostela gurèlida7 portojodoj e kes nehikies quo kes duktivej. Daj ke ur`ejizediôj
eperodoj las ostelas gurèlidas lo kes tiorres. Verto lo okkes simuoj siojla prapiolel lo kes nehikies
ki`ros, hiojtres quo atres portojodoj ek tohpka y ek pekedia. Ostes ÷ktihes vej oj euhojta, tejta par
pradosas lo elquisidiôj daha par ijidietives lo dakajizediôj. Ke mostiôj lo kes tiorres lo pekedias y
tohpkas so roekize lo las hejores7 uje perto os oxpkatele lirodtehojto par ke armejizediôj daj
heja lo a`re sorvik. Atre perto os perdokele y esimjele oj usunrudta e kas lopojliojtos lo ke
armejizediôj e deh`ia lo sus sorvidias.
Kes dajdojtrediajos
dajdojtrediajos ur`
ur`ejes
ejes teh`iéj so deredtor
deredtorizej
izej par uje livor
livorsinidediôj
sinidediôj qu
quoo kes
listijmuo lo kes ekloes. Ke dahpasidiôj bahaméjoe lo ostes ÷ktihes, par j÷dkoas nehikieros, so
treludo oj ok pkeja ur`ejèstida oj uje sorio lo viviojles ujinarhos, lo lihojsiajos y nujdiajos
sihikeros. Ke diulel, oj deh`ia, daj su ostretinidediôj y livorsinidediôj nujdiajek,
nujdiajek, tiojo uj espodta
ur`ejèstida dahpkoga. Oj ok dojtra lostedej kas olinidias lo kas tohpkas y pekedias, daj uj espodta
oxtoriar huy duilela, pere ihprosiajer e ke pa`kediôj. Bey atras olinidias p÷`kidas7 ekhedojos,
a`relaros peketijas lo ertosejas, otd. Var ÷ktiha oståj kes viviojles, quo portojodoj e j÷dkoas
nehikieros lo prostimia sadiek y rodursas odajôhidas huy listijtas, par ka quo tiojloj e listijmuirso
par teheõa y riquoze. Oj osto togila ur`eja linorojdiela, ok dojtra lo etreddiôj os sij lule ok tohpka,
a hogar lidba ok åroe semrele (daj verias tohpkas, lo eduorla daj ok pakitoèsha lok pejtoôj
diuleleja).
Var ÷ktiha, ke dajdojtrediôj lo riquoze quo prapardiaje ke ur`ejizediôj pasi`ikite ke
dajstruddiôj lo ujes hurekkes. To gustinide par ke pratoddiôj lok petrihajia dajtojila oj ke diulel
(hordejdèes vekiases, pradolojtos lok dahordia e kerme listejdie, y lo rosorves ekihojtidies,
pradolojtos lo ke tri`utediôj). \ala okka so loniojlo lo kas pasi`kos etequos lo diulelos vodijes a
kogejas ijvesaros. Kes ekloes, oj deh`ia, saj lohesiela juhorases y poquoões, y ke riquoze quo
dajtiojoj lohesiela haloste daha pere quo vekme ke poje ehurekkerkes. E ke ekloe e`iorte oj holia
lok dehpa, daj togila ur`ejèstida reka, narhele par deses lo osdesa vekar y lostijeles e uje lurediôj
darte, so dajtrepajo jotehojto ke diulel raloele lo hurekkes, daj uj togila ur`ejèstida huy
eprotela y olinidias lo mrej teheõa y vekar erquitodtôjida, lostijelas e porlurer. Var ka tejta,
ur`ejizediôj teh`iéj os sijôjiha lo olinidediôj hajuhojt
hajuhojtek
ek (lok tohpka ur`eja e ke hurekke).
Kas oxdolojtos, kas sorvidias y kes hordejdèes so ojtrodruzej y dahpojsej e ujas jivokos lo
dahpkogilel
logej huy etrås
e kes halostes
trejsnorojdies
lo relia nehikier
lo ekloe.
Vere quo
beye uj nkugaquo
prapardiajela
y dajstejto
oj kes
listijtes liroddiajos
bedoj ynekte
dajvojdiajos
a`gotives. \iojo quo be`or uj sistohe lo posas y holiles, uj sistohe lo juhorediôj, lo dôhputa y
dahperediôj lo vekaros.
Holiles lo posa, depedilel, kijoeros y supornidiekos ye be`èe, loriveles lo okohojtas
ejtrapaharnas7 ok pukmer, ok dala a ok pio pere kijoeros3 ke derme lo uje porsaje (tekojta) a lo uj
`urra pere posas. Ostes holiles trelidiajekos verie`ej lo ujas kumeros e atras. Ok pesa lodisiva
dajsistiô oj ijtomrerkes oj uj osquohe bahaméjoa rokediajela daj ok sistohe lo juhorediôj. Oj
Hosapatehie so usô ok soxemosihek. Var ogohpka, ok tekojta so livilo oj >6 hijes, y ke hije oj >6
sidkas.
Kes holiles ostejlerizeles roquioroj ujas pratatipas merejtizelas y dustalielas par ke
elhijistrediôj dojtrek. Var ogohpka, si ok pekha tiojo quo sor imuek pere talas y pere siohpro, y tiojo
quo sor oxedtehojto ke hitel lok dala, ja so palrå holir daj ok pekha lo uja u atra ijlivilua, so
tojlrå quo holir daj uj pekha ertinidiek, pora anidiek. To bej ojdajtrela sa`ro tala kes poses
hojaros (sidkas, y ekmuje voz hijes), quo orej lo piolre lure, hiojtres quo par ka mojorek so bej
porlila kas halokas lo kes holiles kijoeros, quo orej lo hetoriek porodolora.
5=
_je somujle aporediôj lo jarhekizediôj elhijistretive so ronioro e ke dahperediôj lo kas
vekaros. To dolo uje lotorhijele dejtilel lo uj `ioj e deh`ia lo atre dejtilel lo atra, daj erromka
e su e`ujlejdie, su lohejle. Ostes rokediajos saj su`gotives
s u`gotives y verie`kos, våkiles pere ijtordeh`ias e
jivokos nehikieros a lo ekloe. Vora pere ijtordeh`ias ojtro sadiolelos kes elhijistrediajos lodiloj
kas vekaros lo kes listijtes hordejdèes y sorvidias, y so etiojo e osto sistohe lo oquivekojdies duejla
so onodt÷ej kas ropertas o ijtordeh`ias.
Oj Hosapatehie kes hordejdèes okomiles daha holile lo vekar saj sa`ro tala las, ke do`ele
y ke pkete (daj hojas nroduojdie ok da`ro).
Ke tordore
aporediôj
osojdiek os ke uj
nigediôj
sistohe
looquivekor
vekaros ekesistohe
lo juhorediôj.
Oj ok sistohe
jarhekizela
hosapatåhida,
sidka lok
lo pkete
suoko
uj mur (8466
sike,, a soe
sike
kitras) lo do`ele, e sois hijes lo keje y e lado kitras lo edoito.
Ke ijdkusiôj lok nedtar tiohpa oj ke arlojediôj duejtitetive mka`ek lo kes roekilelos teh`iéj
duojte daj ujes holiles `åsides jeturekos7 ok eõa saker, ok hos kujer y ok lèe. Osto tiohpa jeturek so
dajviorto oj bahaméjoa y soxemosihek7 eõa lo 4>6 lèes, daj lado hosos lo 46 lèes. Duejla ye os
bahaméjoa y soxemosihek, ok tiohpa puolo so ijsorter nådikhojto oj kas dåkdukas, sa`ro tala oj kas
ronorojtos ek roperta lo rediajos. Ti ke rediôj lierie os lo las kitras lo do`ele, leråj
eutahåtidehojto >6 kitras ek hos3 uj kitra lo edoito ek hos darrospajlo e uj sidka lo pkete ek eõa, y
esè sudosivehojto.
sudosivehojto.
Ti uj eknerora pordi`o uje rotri`udiôj nige ek hos, daha rosukte lohesiela dahpkidela
dajtraker duåjta tre`ege roekhojto, ke elhijistrediôj oste`kodo kas dedberras quo tiojo quo bedor oj
uj tiohpa lotorhijela.
Ek tiohpa quo so pajoj oj prådtide sistohe lo dôhputa y holile, ke elhijistrediôj trapioze
daj ok pra`kohe lo merejtizer ke darroddiôj lo kes aporediajos roekizes, y rodarlerkes. Duejla
eperodoj kes mrejlos armejizediajos lo ke prihore ur`ejizediôj, ja duojtej daj ok ijstruhojta lo ke
osdriture. Taj prodisehojto sus jodosilelos ka quo kos kkove e droerke. Ke eperidiôj lo uj sistohe lo
romistra osdrita os ke dukhijediôj lok pradosa lo ospodiekizediôj ke`arek y losporsajekizediôj lo kes
rokediajos ke`arekos y rotri`utives. E su voz, porhito quo ke dukture hosapatåhide ovakudiajo bedie
narhes lo armejizediôj pakètide y odajôhide quo porhejodoj voleles e atres duktures, derojtos lo
osto ijstruhojta nujlehojtek, poso e be`or e`arlela ok pra`kohe lo ke ospodiekizediôj y ke
ur`ejizediôj.
Ok prihor pesa os ok usa lok sokka daha ijstruhojta lo dajvekilediôj y merejtèe. Ye oj ke neso
lo '_`eil ok usa lok sokka ostå huy mojorekizela, tejta oj ke @ege Hosapatehie daha oj kes romiajos
quo ke raloej. To trete lo sokkas lo ostehpikke y narhe duelrejmuker a rolajle, daj nimures
moahétrides a lo ejihekos. Tu usa oquiveko e uje nirhe, y porhito ilojtinider ek prapioteria lok sokka.
Oj ke épade lo _ruc ok sokka pese lo sor uje sihpko nirhe e uje merejtèe lo quo ja so be e`iorta ok
rodipiojto sokkela.
52
To be sumorila quo ke edtivilel dajdrote ikustrele oj ok sokka darrospajlo ek sodtar lok quo so
adupe ok nujdiajeria quo ka use, os lodir, quo ok rospajse`ko lo kas ro`eõas tiojo uj sokka daj
roprosojtediôj lo uj rolik, a ok rospajse`ko lo kas togilas uj sokka daj roprosojtediôj lo uj toker.
Ok sokkela lo rodipiojtos y ostejdies, oj ok pujta lo eddosa a diorre so dajviorto oj uj
pradolihiojta be`ituek. Ok jula quo diorre ok rodipiojto a ke puorte saj sokkelas daj uje rotuke a
`ukke,, os lodir, uje pokke lo `erra oj ke quo so ihpriho ok sokka lok nujdiajeria rospajse`ko. Ok sokkela
`ukke
y ke eporture so dajviortoj oj edtas elhijistretivas prodisas o ihpartejtos, ye quo merejtizej ke
ijtomrilel lok dajtojila. Osta os våkila tejta pere kas rodipiojtos quo so treskelej lo uj kumer e atra,
daha pere kas lopôsitas lo oxdolojtos lostijelas e uj usa darriojto. Kes puortes lo kas ekhedojos so
e`roj y diorrej ijdkusa e lieria, siohpro daj ke suporvisiôj lok nujdiajeria rospajse`ko.
rospajse`ko.
Var osa ojdajtrehas mrej dejtilel lo drotukeo useles, rates y dajsorveles lurejto ekm÷j
tiohpa pere rodarler quo so be onodtuela ke aporediôj, y kuoma ehajtajeles oj vortoloras situelas
oj kes ijholiediajos lo kas ekhedojos. Beste ke ijtraluddiôj lo ke osdriture kes drotukeo saj ok
prijdipek ijlidia pere rodajstruir ok nujdiajehiojta lo kas pradolihiojt
pradolihiojtas
as elhijistretivas.
Vora oxistoj atres aporediajos elhijistretives quo teh`iéj roquioroj uje merejtèe lo
eutojtidilel7 lispasidiajos lo sorvidia, y oj pertiduker lispasidiajos lo ke elhijistrediôj dojtrek
lirimiles e nujdiajerias porinéridas, ijnarhediajos y jates. Oj ostas desas so rodurro ek sokkela daj
dajtresoões sih`ôkides, ronorojtos e ke jeturekoze y duejtinidediôj lo ke aporediôj quo so lispajo a
romistre. Kes dajtresoões tiojoj uje kerme bistarie, ejtoriar ek porèala _ruc. To trete lo a`gotas lo
`erra dadila, piolre a buosa, uje ospodio lo nidbes, duye narhe os ke roprosojtediôj sih`ôkide lo
diortes hordejdèes y dejtilelos, par ka tejta, os uje eutéjtide osdriture oh`riajerie daj a`gotas. Var
ogohpka, si uj nujdiajeria porinérida lo`o polir poriôlidehojto uje dejtilel lo doroekos
d oroekos pere ler su
rediôj euje
kas drotukeo
a`roras quo
tiojo
e su
derma pere
ke oxdevediôj
lo uj dejek,
ojvier ekjuhérides
ekhedéj
dojtrek
sokkele
quo
dajtojme
ke dajtresoõe
lo "do`ele"
y kespalrå
dajtresoões
darrospajliojtos ek tatek sakiditela. Ok rospajse`ko lok ekhedéj palrå losdinrer nådikhojto osto
hojsego lo a`gotas, y ojtromerå ek partelar ke do`ele quo so ko pilo, quolåjlaso daj ke drotuke
e`iorte daha gustinidejto lok losoh`aksa.
Ke sustitudiôj lo uj dôlima lo a`gotas (kes dajtresoões) par uj dôlima mrånida (kes
dajtreherdes lo lidbas a`gotas) os lodisive. Os ok arimoj lo ke osdriture. Oj uj ospedia roludila so
puoloj mre`er juhorasas simjas, quo ye ja saj dajtreherdes, lela quo su sikuote so li`uge daj uj
ostikoto lo deõe.
Ok sokka ye rosukte ij÷tik pere kas romistras elhijistretivas, lela quo kes ijnarhediajos
prapardiajeles par ék so puoloj oxproser daj kamamrehes. Tij oh`erma, simuo siojla ijlispojse`ko
oj kes te`kikkes lo derådtor gurèlida, kes dertes y atras laduhojtas. Ke te`kikke puolo oster livilile oj
desikkes, pere eisker listijtes aporediajos. Var ÷ktiha, so ohpiozej e utikizer simjas
si mjas pidtamrånidas ja ye
pere roprosojter ek a`gota oj duostiôj, sija uje peke`re quo suojo hås a hojas imuek. Esè, par
ogohpka, uje "nkodbe" so puolo user pere ijlider "vile", parquo eh`es so prajujdiej ti oj suhoria.
Okka jas porhito se`or ejto tala quo ke kojmue osdrite os ok suhoria.
Ke elhijistrediôj so dajviorto oj ok tre`ega hås ospodiekizela lo talas kas quo so roekizej oj
kes mrejlos armejizediajos. Ok nujdiajeria elhijistretiva os ejto tala uj "osdri`e" quo lahije ke
tédjide lo ke osdriture, y okka roquioro uj eprojlizego huy ospodiek. Kas osdri`es jodositej uj
eliostrehiojta quo so ihperto oj vorlelores osduokes. Lo ostes osduokes seko ke ékito dukturek y
pakètide lok ostela.
Ke ospodiekizediôj ke`arek kkove e uje ostretinidediô
ostretinidediôj
j sadiaodajôhide lo derådtor ostrudturek
ostrudturek y
vortidek. Oj ok jivok hås ekta so sit÷e ok j÷dkoa lirimojto quo hajapakize ok palor lo lodisiôj y rosilo
oj ke diulel. Lo hala quo ke rovakudiôj ur`eje dajludo e ke narhediôj lok ostela, ojtojlila daha
armejizediôj quo dajtrake lo narhe oste`ko uj torritaria (lo lihojsiôj huktidahujite
huktidahujiterie).
rie).
Ke narhediôj prataostetek os uj armejisha `esela oj ke losimueklel. Bey quo ijtraludir,
puos, hativediajos lo derådtor iloek pere dajvojdor e quiojos sapartej uj posa heyar lo quo ose
losimueklel os `uoje pere ok loserrakka lok dajgujta3 ke narhediôj lo uje iloakamèe pakètida-rokimiase
quo merejtize ke oste`ikilel y dabosiôj lo ke piråhilo lo kes losimueklel
losimueklelos.
os.
59
Ok j÷dkoa lirimojto tiojo quo tre`eger oj las nrojtos, ok aporetiva y ok iloakômida, quo
losoh`adej rospodtivehojto oj ke narhediôj lo uje `uradredie y uj dkora. Ke `uradredie, narhele
sa`ro tala par kas osdri`es, os ke ojdermele lo ke mostiôj odajôhide lo ose mrej ohprose quo os ke
diulel ostela.
Ok dkora so ojderme lok dukta lieria y rosorvela, a poriôlida y p÷`kida (niostes), mostiajejl
mostiajejlaa ke
rokediôj daj ke livijilel, quo prapardiaje ke gustinidediôj iloek lo kes rokediajos lo losimueklel. Ke
dahujilel dolo uje perto lo su praludta e kes livijilelos pere dajsomuir e deh`ia uj
dahpartehiojta nevare`ko lo kas nojôhojas jeturekos, teh`iéj dolo uje perto lo su praludta e ke
dkeso lirimojto e deh`ia lo kas sorvidias armejizetivas y kes lodisiajos.
_je tordore nujdiôj, drudiek pere ok nujdiajehiojta lok ostela, os ok ogordidia lo ke nuorze daj
nijos lonojsivas y lo dabosiôj ijtorje. Bey quo lonojlor kes riquozes dajdojtreles oj ke diulel,
tejta nrojto e atres diulelos ostela daha nrojto e jôheles. Oste lonojse ijdkuyo dehpeões
anojsives, oj uj ijtojta lo epalorerso lo kas praludta
praludtass y holias lo praluddiôj (bah`ros, tiorre) lo
atres diulelos ostela a lo zajes hermijekos.
Bey uj j÷dkoa hikiter, narhela par ospodiekistes oj ke muorre, daj lolidediôj pkoje. Vora oj
desa lo muorre so rodkute uj ogérdita par prostediajos a`kimetaries (darvéo
(darvéo).
). Ke lonojse teh`iéj bey
quo bedorke, oj diorte holile, oj ok ijtoriar hisha lo ke dahujilel. Ti ke porsuesiôj y ke iloakamèe ja
`estej, ok palor dojtrek puolo rodurrir e holias daorditivas, dah`etiojla e kas ro`oklos y emitelaros
lo tala tipa pere hejtojor ok arloj.
Kes tros nujdiajos so su`kihej y ro÷joj oj ke porsaje ÷jide lok gono lo ke dahujilel, ok roy.
Ok roy os euxikiela par dajsogoras tédjidas y rospajse`kos sodtariekos su`arlijelas e ék. Ke nujdiôj
elhijistretive lok roy adupe ke heyar perto lo su edtivilel lierie, daha gono lok pekedia a "mrej dese"
(oj suhoria é-mek). Ke nujdiôj hås kkehetive os ok dukta7 ok roy so prosojte daha suha sedorlato (oj
suhoria oj)
oj) lok lias lo ke diulel,
di ulel, ok mostar buheja lo ke ohprose diuleleje par ojderma
ojderma lok lias, su
luoõa toôrida. Oj ke neso lo _ruc talevèe ja bey uj pekedia "keida", rosilojdie lok roy. Ok tohpka, "dese
lok lias", os ok dojtra sih`ôkida y aporetiva lo ke diulel. Ke mkèptide lok porèala lo _ruc jas ka
roprosojte ojzerzela oj kudbes hås a hojas sih`ôkides daj ejihekos norados quo ehojezej ek
tohpka a e kas ro`eõas lo ke diulel, y daj elvorserias buhejas quo ehojezej e kas `iojos
eduhukelass oj kas ekhedojos.
eduhukela
Ok tohpka lahije oj ok dojtra lo ke diulel. Tu hako bedo quo lostequo ojtro kas lohås
olinidias, y e osa so eõelo su ede`ela oxtoriar y su ha`ikieria ijtorja. Ok pepok quo losohpoõe ok
tohpka, lo sih`akizer y hejtojor ke dabosiôj lo ke dahujilel, os osojdiek. Ekrololar lok tohpka bey
ospedias edajlidiajelas
edajlidiajelas pere kes niostes y pradosiajos, kes sekiles oj p÷`kida lo kas sèh`akas lok lias.
Oj ok desa lo _ruc, ok åroe lo kas tohpkas ekdejze uj loserrakka ospodiek, quo puolo sor vortidek u
barizajtek. Ok tohpka lo Eju lostede vortidekhojto, situela oj ka ekta lo uje okovele pketenarhe. Ok
åroe semrele lo Oejje (lolidele e ke liase Ijejje, håxihe livijilel lo ke diulel) rosekte
barizajtekhojto, daj su oxtojsiôj y su`livisiôj oj h÷ktipkos sejtuerias, dakuhjetes, petias y
rodijtas quo ka dajviortoj oj ok heyar dahpkoga dorohajiek quo so dajado lo osto porèala.
Ok prihor ostèhuka, lo derådtor pasitiva (lok tipa lo "lias ostå daj jasatras"), sirvo pere
hejtojor ujile e ke dahujilel ejto kas oh`etos lo ke losimueklel ijtorje. Ok somujla ostèhuka (lok
tipa lo "kas lohås saj hekas") sirvo pere hejtojor ujile e ke dahujilel nrojto e kas etequos
oxtoriaros. Oste ÷ktihe so gustinide oj quo ok hujla oxtoriar os uj hujla deôtida y `år`era, bastik y
pokimrasa. Lo`ohas ede`er daj okkas, ejtos lo quo okkas ede`oj daj jasatras.
4. Ke prosojdie lo kas suhorias y kas pra`kohes sa`ro su arimoj.
4.5.
Duktures provies e kas suhorias.
Ke dukture hås ejtimue rokediajele daj ke Hosapatehie horiliajek os ke lo Teherre (?.>66?.666d), kadekizele prijdipekhojto ek osto lo Irec, dorde lo ke nrajtore irejè y kimorehojto ek jarto lo
@emlel. Oj ostas kumeros ja ore pasi`ko ke emridukture lo sodeja, y so bej bekkela rostas lo sistohes
ertinidiekos lo romelèa oj las yedihiojtas, yedihiojtas,
yedihiojtas, e su voz, huy poquoõas.
06
Hås ek sur so oste`e praludiojla uj loserrakka ejåkama quo lorivô oj ke eperidiôj lo ke
dukture lo '_`eil (?.666-<.666d). Oste dukture so oxtojlorèe hås ekkå lo kas dajnijos lok sur lo Irec,
oj ok jarto lo osto peès, oj Tirto, Iråj, ekmujas kumeros lo Ere`ie Teulè y oj ok Makna Vérsida. Oste
oxpejsiôj tek voz ronkogo ok ijtojta lo kas be`itejtos lo Hosapatehie horiliajek lo dajtraker y
oxpkater kes rutes dahordiekos daj ok nij lo dajsomuir kas praludtas hås soõekelas lo kas quo derodèe
ke zaje.
Ke neso dukturek quo sudolo e '_`eil, ke lo _ruc (<.666-4.666d) viojo herdele par uj deh`ia
oj ke doråhide7 kas rodipiojtos sij elarjas ek tarja sustituyoj
sustituyoj e ke doråhide pijtele lo '_`eil.
Ekmujas
eutaro
s bej quorila
pajor ojkomi`ko
rokediôj
daj ke kkomele
suhorias,
duye kojmue
os keeutaros
hås ejtimue
y pkojehojto
lo ke
kesneso
quolo
so_ruc
bej ilojtinidela
ojlokeskaste`kikkes
lo
_ruc. Kas suhorias pra`e`kohojto be`ite`ej ke romiôj gujta daj atras puo`kas loslo kas prihoras
tiohpas.
4.0.
Tituediôj moamrånide y arimoj.
Tuhor, oj suhoria ci-oj-mir, tek voz simjiniquo "peès (lo) kojmue suhorie".
suhorie". Ke kojmue
suhorie so lojahije e sè hishe oho-mir (ke kojmue mir), ka quo nådikhojto so palrèe ujir daj
ci (romiôj
romiôj)) pere ler ci-oj-mir.
Tuhor os ok jah`ro lo ke perto sur lo ke kkejure hosapatåhide. Os oj oste zaje sur lo
Hosapatehie lajlo so ojduojtrej kes diulelos suhories lo _ruc, _r, Kemesb, _hhe, Tburuppec,
Ele`, Jippur, Cisb, Oril÷, y atres.
Lo kas suhorias so losdajado su arimoj y, par ka tejta, si saj praludta lo uje ovakudiôj ij
situ lo ke pa`kediôj lo '_`eil a pastoriar, a pradolèej lo ekm÷j kumer lo nuore lo Hosapatehie.
Oxistoj linorojtos toarèes sa`ro ok arimoj lo kas suhorias7
-
Arimoj eutôdtaja.
eutôdtaja. Oste`ej ye prosojtos oj Hosapatehie loslo quo oste tiorre
dahiojze e sor be`itele. Oste toarèe os bay lèe ke hås edoptele, ye quo okohojtas
hetoriekos suhorias daha ok kelrikka drula, huras pijtelas y lodarelas daj nrosdas,
vesas y ostetuikkes lo piolre a ke armejizediôj tohpka-pekedia, eperodoj ye loslo kas
hikojias ^II-I^.
-
Arimoj ekôdtaja.
ekôdtaja. Oste toarèe loniojlo ke kkomele lo kas suhorias e Hosapatehie
lurejto kas porèalas lo '_`eil a _ruc, lejla kumer e ke épade Vratalijåstide ek
ijvojter ke osdriture dujoinarho. Vere ujas ke ojtrele nuo uje ijvesiôj viakojte,
hiojtres quo pere atras, nuo uje dakajizediôj pedènide.
Toe duek soe ok vorlelora arimoj lo osto puo`ka, ka ÷jida diorta os quo ke dukture suhorie so
dahpajèe lo okohojtas eutôdtajas y naråjoas y, par tejta, ja puolo losderterso jijmuje lo kes
bipôtosis.
Esè puos, uje voz esojtelas oj Hosapatehie, lerèe dahiojza ke dukture suhorie, oj ke quo so
sudolorèej drajakômidehojto
drajakômidehojto uje sorio lo nesos7
5. Épade Vratalijåstide
Vratalijåstide (I, II, IIIe, III`), Lijåstide Erdeide a Vrosermôjide.
Vrosermôjide.
0. Ihporia Edelia. Ecel.
4. Muti.
<. Pojedihiojta Tuhoria (Kemesb, _ruc, III lijestèe lo _r).
?. Vekoa`e`ikôjide.
e. Epamoa lo Isij y Kerse.
`. Kas eharites so esiojtej oj @e`ikajie (I Lijestèe a Ihporia
Ih poria Vekoa`e`ikôjida).
Vekoa`e`ikôjida).
d. Oj Hosapatehie jarto so esiojtej kas sohites y esirias. Y oj Esie Hojar ok puo`ka
Betti a pratabitit
pratabitite.
e.
05
E pertir lo ke neso pekoa`e`ikôjid, eujquo ke dukture suhorie, dajvortile oj dukture suhoriaedelie, sa`rovivo oj @e`ikajie y Esirie, ok palor pakètida lo Tuhor be loseperodila pere siohpro.
Ke linusiôj y ke ijnkuojdie lirodte lo ke dukture lo _ruc oj ke porinorie lo Hosapatehie tade e
su nij lo uje hejore `estejto ropojtije. Os linèdik lodir si oste deèle so lo`o e uje drisis lo ke
hotrôpaki (_ruc), quo ye ja os depez lo sastojor su rol lo dajtedtas dahordiekos daha ka bedèe
ejteõa, e ekm÷j tipa lo rodbeza par perto lo kes duktures ijlèmojes, a `ioj uje dah`ijediôj lo verias
nedtaros.
Ok desa lo ke `ege Hosapatehie os podukier. Ojtro nijekos lok I^ hikojia y dahiojzas lok III
eperodo,
prihora,Vratalijåstida
uje neso kkehele
Jesr
yedihiojta
opôjiha
lo Cisb),
yhikojia
kuoma uje
neso kkehele
I. OkYohlot
dajgujta
lo (ok
ke ÷ktihe
neso lo
_ruc yostå
ke lodorde
Yohlot
Jesr
so be kkehela "pratakitorete". Ke dajsilore`ko kemuje lo porializediôj ojtro ke neso pratakitorete y ke
neso lok Vratalijåstida I so lo`o ek dahprahisa ojtro listijtas sistohes lo dkesinidediôj drajakômide3
ok Vratakitoreta so `ese oj ke soduojdie lok Oejje bekkele oj Yohlot Jesr, hiojtres quo ok
Vratalijåstida
Vratalijåst
ida so `ese sa`ro tala oj kes soduojdies ostretimrånides lo kas yedihiojtas lo Liyeke.
Ke neso _ruc-Yohlot Jesr talevèe os uje neso lo nuorto drodihiojta lohamrånida
lohamrånida y odajôhida
oj ke @ege Hosapatehie, daj ok dojtra bomohôjida lo _ruc, quo simuo tojiojla heyar rokovejdie
pakètide. Oj deh`ia, ok Vratalijåstida I os dkerehojto uje neso lo drisis y rotradosa. Oj ke kkejure
hosapatåhide, mredies ek patojdiek praludtiva, ke ijstitudiôj ur`eje ja so vo ehojezele lo oxtijdiôj
ji pese par uje drisis emule. Vora lospués lok mrej sekta lohamrånida y armejizetiva lok porèala lo
_ruc, y ejtos lok sekta pastoriar lo ke "somujle ur`ejizediôj" (Vratalijåstida II y III), ja de`o lule
lo quo so praludo uje peuse y so ijtorruhpoj desi par dahpkota kes rehinidediajos dakajiekos y
dahordiekos.
Hiojtres kas dahpkogas lo tohpkas lo trelidiôj _ruc Ejtimua kkomej e su pkojitul, ohormo
daha ijjavediôj kkoje lo pasi`ikilelos ke ostrudture lok pekedia, os lodir, uj dojtra lirodtiva oj ok
quo ja so roekizej edtivilelos lo dukta, quo bedo su prihore eperidiôj oj Yohlot Jesr y ekdejzerå uj
mrej loserrakka oj kas Vratalijåstidas II y III. Ojtro kas pekedias jediojtos y kas tohpkas porsistojtos
(y talevèe bomohôjidas) simuo nujdiajejla ke mrej armejizediôj prataostetek.
Oj ok kitarek lok makna, quo rosukte epotodi`ko sa`ro tala daha nuojto lo da`ro (Ahåj, ok
Hemej lo kas toxtas suhorias pastoriaros), so linujloj e dahiojzas lok III hikojia veries doråhides
lok tipa Yohlot Jesr. Os pasi`ko quo kas `usdelaros lo da`ro y hordeloros hosapatåhidas ojtresoj
oj dajtedta daj kes dahujilelos kadekos y ostihukerej oj okkes ke narhediôj lo dkesos lirimojtos. Ke
dukture `åside lo Ahåj simuo siojla ke ekloe, daj odajahèe hixte lo posde, mejelorèe jôhele y
emridukture lo aesis.
\res ok peréjtosis rodosiva lok Vratalijåstida I (0.966-0.=?6d), ke soduojdie narhele par ok
Vratalijåstida II (0.=?6-0.>66d), IIIe (0.>66-0.<?6d) y III` (0.<?6-0.4?6d) prosojte uj loserrakka
bahaméjoa,
quo sosôka
puolo
ijvostimer
par prihore voz
toxtas
sunidiojtohojto
oxpkèditas.
Ek
prijdipia so trete
lo toxtas
elhijistretivas,
porae pertir
ek nijeklolok
porèala
teh`iéj eperodoj
toxtas
sadiapakètidas y gurèlidas. Dahperele daj ke propajlorejdie y ok roketiva eiskehiojta lo _ruc, ke
situediôj pakètide lok Vratalijåstida
Vratalijåstida II y III so deredtorize par uj pakidojtrisha hås edusela, daj uje
sorio lo diulelos ostela lo lihojsiajos sihikeros quo so bedoj ke dahpotojdie ojtro sè. Ek sur oståj
_ruc, _r y Orilu, ek osto Kemesb y _hhe, oj ok dojtra Ele`, Tburuppec y Jippur, y ek jarto Cisb y
Osbjujje. Pohajtejla kas dursas lok \imris y ok Éunretos eperodoj rospodtivehojto Essur y Heri,
juovas dojtras lo ke oxpejsiôj suhorie. Nuore lo ostes zajes, ke ijn
ijnkuojdie
kuojdie suhorie ja pese hås ekkå
lo kas dajtedtas dahordiekos oj kes liroddiajos edastuh`reles7
edastuh`reles7 bedie ok makna Vérsida, ke hosote irejè,
ek surosto ejetôkida y Tirie.
Ke rol lo dejekos nkuviekos os ke `eso lok sistohe torritariek ijtomrela. Jas ojdajtrehas oj ok
ostelia lo ke nriddiôj y ke linèdik ijtomrediôj ojtro kes listijtes "iskes" daherdekos. Ke dabosiôj ijtorje
lo ostes ÷ktihes ja ihpkide jodoseriehojto uje dabosiôj lok dajgujta. Ka quo os ôptiha pere uje
zaje puolo ir oj lotrihojta lo atre, puos tales okkes so rokediajej daj ok nkuga lo kes emues, y kes quo
oståj emues e`ega lopojloj, a`viehojto, lo kes quo oståj emues erri`e. Lo ebè ke tojlojdie mojorek (e
kerme lurediôj) e uj lospkezehiojta pramrosiva bedie ok jarto lo kes zajes privikomieles,
edahpeõela lo ke ijovite`ko lodelojdie lo kes zajes situeles emues e`ega, e ke ospore lo uje
00
ujinidediôj pakètide quo pkejiniquo tale ke kkejure.
Gujta e kes vioges ekloes, lajlo
lajlo vivoj j÷dkoa
j÷dkoass lo dehposijas "ki`ros", eujquo
eujquo sugotas e kes
prostediajos y tri`utas ek tohpka lo ke diulel, eperodoj ye esojtehiojtas emrèdakes quo saj uje
ohejediôj lirodte lo ke armejizediôj dojtrek, y so ojdermej lo duktiver kes tiorres lo kas tohpkas daj
heja lo a`re ja ki`ro.
Oj ok Vratalijåstida II-III kas laduhojtas suokoj oster osdritas oj suhoria. Lo oste
propajlorejdie
propajlorej
die so lorive ke sihpkinidediôj lo kkeher "suhorie" e oste dukture. Ke roekilel os `estejto
hås dahpkoge. Ok ejåkisis lo ke listri`udiôj lo jah`ros prapias lohuostre quo kas sohites (edelias)
ye
prosojtos
oj oste
neso (ylo
tekedelias
voz ejtos)3
quo e uje
prapardiôj
heyardaj
lo suhorias
oj ok
suroste`ej
so apajo
uje heyar
prosojdie
oj oky jarto,
oj ovilojto
dajoxiôj
ke kadekizediôj
hås dahpedte lo kas puo`kas lo kojmue sohètide.
Oj duekquior desa, jas ojdajtrehas daj uje hozdke kijmûèstide. Eperodo esè uj okohojta
okehite ek osto, atra burrite ek jarto, y okohojtas sohètidas ja edelias (prihora o`keète, kuoma
eharrite) ek aosto. Var ka tejta, oj ok III hikojia kas be`itejtos lo Hosapatehie tojèej uje dkere
dajdiojdie lo ke livorsilel lo kojmues, daha so losprojlo lo ke oxistojdie lo anidias daha ok lo
ijtérproto o ijstruhojtas lo osdri`es daha ok vade`ukeria pkurikijmûo. Tom÷j uj osquohe lo ke olel
edelie (duejla ok dojtra lok hujla ore ok peès lo Eccel), oxisto ke kojmue dojtrek, ok edelia, ke
horiliajek, ok suhoria, ke ariojtek, ok okehite, ke soptojtriajek, ok su`ertoa, y ke addilojtek, ok eharrite.
<. Pokimiôj, kojmue y dukture.
<.5.
Pokimiôj.
Kas suhorias orej pakitoèstes, daj livijilelos dajdo`iles ejtrapahôrnidehojto, huy
dordejes e kas bah`ros oj su edtivilel lierie. Ke suye ja nuo uje rokimiôj ostejdele, sija quo
ovakudiajô e ka kerma lo su loserrakka bistôrida y ronkoga lo oste ovakudiôj saj kes linorojtos
dajdopdiajos oj tarja e kes dashamaj
dashamajèes
èes y toakamèes, puliojla eiskerso linorojtos trelidiajos.
Atre deredtorèstide lo oste rokimiôj suhorie os ke èjtihe rokediôj ojtro rokimiôj y palor
pakètida, quo losdejse`e oj ke dajdopdiôj
d ajdopdiôj lo diulel-ostela, duye de`oze visi`ko astojte`e ok derma lo
Oj (roy-sedorlato
(roy-sedorlato)) y uj ostehojta dkoridek daj uj lostedelèsiha pepok pakètida.
Kas prihoras liasos nuoraj Ej
Ej,, ok dioka, y Ci
Ci,, ke tiorre. Lo okkas jediô Ojkik, quo soperô ok dioka y
ke tiorre, kkovåjlaso e Ci
Ci,, y lo su ujiôj jediô tale ke droediôj. _je prihore triele dôshide oste`e
narhele par Ej
Ej,, ok dioka3 Ojkik, ok viojta, y Ojci
Ojci,, ok emue. _je somujle triele estrek ke dajstituèej Wu-oj
Wu-oj,,
ok lias kuje3 _l a _tu
_tu,, ok lias sak, o Ijejje
Ijejje,, porsajinidediôj lo kas espodtas lo ke vile lierie, ke kudbe y
ke pradroediôj. Ok derådtor estrek lo kes loilelos suhories ostå huy dkera y e dele uje lo okkes
darrospajlèe uj duorpa dokosto7 e Ijejje
Ijejje,, ok pkejote ^ojus3 e Herluc, ok pkejote G÷pitor, otd.
Ok rosta lok pejtoôj rokimiasa ka armejizeraj kas suhorias lo uj hala ejtrapaharna. Eujquo
tojèej dojtojeros lo liasos (bey kistes daj hås lo sotodiojtas), kas prijdipekos orej7
-
Ej7 Ok lias suproha lo ke dashamajèe suhorie. Lias erdeida lok dioka, tojèe uj mrej
Ej7
tohpka oj _ruc.
-
Ojkik7 nuo ok ijvojtar lok erela y ke ezele, siojla hejejtiek lo ke e`ujlejdie, ok lias
`uoja y mrejlo par oxdokojdie. Jippur nuo su mrej dojtra lo dukta, siojla ke depitek
rokimiase lo tale Hosapatehije (daha Pahe pere kas detôkidas) y pasi`ko dojtra lo
uje ejtimue ejnidtiajèe.
-
Ojci7 Jah`ro suhoria lok lias Oe edelia. Lias lok e`isha y kes emues su`torråjoes,
Ojci7
lok adéeja y lo ke se`ilurèe. \eh`iéj lias lo ke hemie.
-
Jijbursem a Jijheb
Jijheb77 "Ke Lehe hegostuase", quo be`èe tojila mrej ihpartejdie oj kas
prihoras tiohpas suhorias. Tu jah`ro lo`iô sor prihora Ci (\iorre). \eh`iéj so ke
dajadèe
daha
Jijtu7
Jijtu
7 "Ke lehe
lokeske drietures
kuz", y vives,
Jijci,, daha
Jijci
"Toõare
lo lo
ke Ojci
\iorre".
Ore
dajsilorele
daha
ke helro
lo tales
ospase
y helro
04
lo Herluc.
-
Ijejje7 (oj edelia Isbter), ke ehele lo Ej
Ijejje7
Ej,, lias lok dioka. Ore teh`iéj Poije lok Dioka.
Liase tituker lo _ruc, lia e oste diulel "Koyos livijes", soludiojla e Ojci
Ojci..
-
Jejsbo77 Liase lo Kemesb. Ja takore`e quo jelio anojlioso e ke vorlel y e ke gustidie.
Jejsbo
-
Jormek y su ospase Orosbcimek7 Orej kas liasos lok Hujla Ijnoriar.
-
Luhuzi7 lias lo ke nortikilel emrèdake (oj edelia \ehhuzu
Luhuzi7
\ehhuzu).
). Tu dukta, quo oquivekèe ek
lo ke jeturekoze quo so rojuove otorjehojto, oste`e oxtojlila par tala Ariojto.
-
Jejje, lias lo ke kuje (oj edelia Tij
Jejje,
Tij),
), biga lo Ojkik. Daj su ospase Jijmek pradroô e
_tu,, lias lok sak (oj edelia Tbehesb
_tu
Tbehesb).
).
\eh`iéj be`èe las mrejlos mrupas lo liasos7 kas Ejujjeci
Ejujjeci,, liasos lo ke tiorre y ok dioka, y kas
Imimi,, liasos lo kas ijniorjas. Gujta ek dukta lo kas liasos, nkarodiô teh`iéj ok dukta e kas lohajias
Imimi
`uojas y hekas. Kas hås tohilas orej kas kkehelas "sioto hekvelas". Nrojto e okkas oste`ej kas "sioto
se`ias", quo orej lohajias `iojbodbaros, ehimas y pratodtaros lo kas bah`ros.
Kas suhorias nuoraj prodursaros
prodursaros lo hudbes lo kes dajdopdiajos rokimiases, dashamôjides
dashamôjides y
hètides quo kuoma eperodioraj rodamiles oj ok Ejtimua \ostehojta. Ojtro kes quo palohas diter7 ke
Droediôj, ke soperediôj lo kes emues priharliekos, ke narhediôj lok bah`ro daj erdikke y ke iloe lok
Vereèsa torrojek. To be`ke oj ke hitakamèe suhorie lo uj ostelia oj quo ke hugor le e kuz sij lakar y
Ojci "pode" ek dahorso adba pkejtes. \eh`iéj ke iloe lo ke rosurroddiôj eperodo oj Tuhor par
prihore voz.
Ok ,opisalia
`è`kida
ke dastikke
lo Elåj so oxpkide
parquo Oj
oj suhoria
ok paoheti suhoria
Ojci
Jijbursem
Jijbursem,
uje lo kes
pertoslo
ojnorhes
os prodisehojto
"uje dastikke".
simjinide ja
sôkay
dastikke, sija teh`iéj bedor vivir. Kas osdritas suhorias, vekiéjlaso lo ke sohogejze, ede`eraj lo
ilojtinider "ke Lehe quo bedo vivir" daj "ke Lehe lo ke dastikke", y lo equè pesô ek Ejtimua
\ostehojta.
<.0.
Dukture.
Ke suhorie ore, ejto tala, uje dukture ur`eje, deredtorizele ke diulel par ok \ohpka y ok
Vekedia. Ekrololar lok \ohpka so droô uje dahpkoge sadiolel narhele par bah`ros ki`ros, ertosejas,
ke`relaros, mejeloras, a`roras hotek÷rmidas y dejtoras. Oj uj Vekedia vivèe ok Ojsè, gono lo ke diulel,
y ok Kumek a roy (a mrej bah`ro). Ok Oj ore ok roy-sedorlato quo vivèe oj ok tohpka. Ke ospase lok Oj so
kkehe`e Jij
Jij..
Oj oste sadiolel, dahpkoge y nuortohojto dojtrekizele, kas nujdiajerias orej huy juhorasas.
Ojtro kas quo de`rèe listijmuir7
- Tejme
Tejme77 sedorlatos elhijistrelaros lo kas tohpkas.
-
Ju`ejle7 Ijspoddiaje`ej kes dajstruddiajos, sa`ro tala kas dejekos, y edtue`ej e hala lo
Ju`ejle7
ijtojlojtos.
-
Hesbcij y _meke
_meke77 depetedos quo rodeule`ej kas ihpuostas.
-
_cu77 depetedos emrèdakes okomilas ojtro kas hikiteros lo `ega rejma.
_cu
-
Lu`ser7 osdri`es.
-
Muru77 ohpkoelas (ok tohpka lo ke liase @eu tojèe 5.066).
Muru
Kas suhorias orej uj puo`ka lo emriduktaros y dahordiejtos. Lahostide`ej ejihekos y
ke`re`ej ke tiorre. \ojèej ye uj mrej dajadihiojta lok tre`ega lo kas hotekos,
hotekos, ojtro kas quo pronorèej,
sa`ro tala, ok da`ro y ok ara.
0<
<.4.
Kojmue.
Beste uj simka ejtos lo ke Ore dristieje, kas sohites hosapatåhidas dajsorveraj su kojmue
daha kojmue kit÷rmide y diojtènide (daha ok ketèj porviviô beste ok simka R^II lD.), osdrite oj deredtoros
dujoinarhos. Ke ÷ktihe ijsdripdiôj dujoinarho `e`ikajie quo so dajado so nodbe oj ok eõa =eD. Esè
puos, ke prihore kojmue osdrite daj deredtoros dujoinarhos nuo ke suhorie, lo tipa emkutijejto.
?. Ok lijåstida Erdeida7 lijestèes hètides (I lo Cisb y I lo _ruc).
Ke nuojto hås ihpartejto pere rodajstruir ke bistarie lo ostes prihores lijestèes os ke
kkehele Kiste roek suhorie,
suhorie, roledtele oj tiohpas lo ke I Lijestèe lo Isij (0666-5266), oj ke quo sus
royos so prosojtej daha dajtijuelaros lo uje soduojdie ijidiele par kas liasos (hativa par ok quo
be lo sor tretele daj prulojdie).
Oj oste kiste so hojdiajej kes lijestèes quo be`èej oxistila ejtos lok likuvia (hètides).
Tom÷j osto toxta, ke prihore lijestèe so oste`kodiô oj Orilu duejla "ke
"ke roekoze losdojliô lok dioka".
dioka ".
Ostas liasos kkomeraj e roijer oj linorojtos diulelos lurejto hikos lo eõas7
"Duejla ke roekoze `egô lok dioka, ke roekoze so quolô oj Orilu. Oj Orilu, ok roy nuo
Ekukih7 roijô 02.666 eõas. Ekekmer roijô 4>.666 eõas S...X ke roekoze nuo kkovele e
@elti`ire. Oj @elti`ire roijô Ojh
Ojhokuejje
okuejje <4.
<4.666
666 eõa
eõas.
s. Ojhojmukejje roijô
02.666 eõas, Luhuz
Luhuzi,i, ok pestar, ro
roijô
ijô 4>.66
4>.6666 eõas S...
S...X"
X"
\res ok likuvia, quo "ka
" ka imuekô tala",
tala", so ijidieraj kes lijestèes buhejes, losdojliojla oj
prihor kumer ke roekoze oj ke diulel lo Cisb7
"Ok likuvia `arrô tales kes dases3 duejla ok likuvia bu`a `arrela tales kes dases,
duejla ke roekoze `egô lok dioka, ke roekoze nuo e Cisb"
Bekkehas, esè, ke oxpkidediôj e ke ihpartejdie iloakômide quo tuva oj ostas simkas ok tètuka lo
roy lo Cisb.
Cisb. \ètuka quo hudbas lo kas royos pastoriaros lo kes listijtes lijestèes so epkideraj,
protojliojla oste`kodor kezas nehikieros daj equokkes prihores lijestèes pastlikuviejes pere
gustinider y komitiher sus roijelas.
Oj adesiajos so be quorila ilojtinider e kes lijestèes prolikuviejes
prolikuviejes daj ok ratalijåstida I. Ok
oste`kodihiojta lo uje lijestèe oj hala ekmuja ihpkide`e uj lahijia torritariek, pakètida a
odajôhida sa`ro ke romiôj par perto lo ke diulel a lijestèe darrospajlioj
darrospajliojto,
to, lela quo daoxistèej oj
uj hisha porèala lijestèes oj diulelos listijtes. Kas tre`egas oj erquoakamèe rovokej ke
ihpartejdie quo tojèej kas ostelas y diulelos quo so ojdajtre`ej nuore lo ke kkejure ekuviek lo
Tuhor daha O`ke oj ok jarto lo Tirie a Heri oj ok Éunretos holia, duktures daj kes quo ok hujla
pratalijåstida
pratalijåst
ida hejtuva rokediajos nkuiles.
Ke apijiôj mojorekizele os ke lo quo, daj tale pra`e`ikilel, oj uj prihor hahojta bu`a
uje dajvivojdie pedènide ojtro kes linorojtos diulelos, quo irèe loseperodiojla dajnarho evejze ok
Vratalijåstida II, porèala oj ok quo euhojtej kes lisputes ojtro okkes, siojla uje pruo`e lo okka ke
dajstruddiôj lo kes hurekkes lo _ruc oj ke épade lo Mikmehosb. Oj ok Vratalijåstida III lej
dahiojza kas prihoras ijtojtas lo droer ujas Ostelas quo suporesoj kas kèhitos lo ke diulel, ka quo
nijekhojto dajsomuirèe Kumekzemosi, quo pada tiohpa lospués sorèe lorratela par Termôj lo Ecel,
nujlejla ok Ihporia edelia (044?-05?6
(044?-05?6).
).
Lo kas ma`orjejtos lo ostes prihores lijestèes "buhejes" so se`o huy pada. _ja lo kas
prihoras hojdiajelas os ok duerta roy lo ke I Lijestèe lo Cisb, Oteje. Lo ke diulel lo _ruc
dajadohas e Ojhorcer (0=?6), siojla teh`iéj royos lo ke I Lijestèe Kumek`ejle, Luhuzi y
Mikmehosb (0>?6). Osto ÷ktiha dajstruyô kes hurekkes lo _ruc y os ok pratemajiste lok paohe épida
hås dajadila. Ke trelidiôj ko etri`uyo uje dehpeõe hikiter oj ke quo kkomô e ekdejzer ok "her
suporiar" (Holitorråjoa) y a`tojor helore lo dolra.
Oj ok toxta Mikmehosb y Emme lo Cisb so be quorila vor ok ojnrojtehiojta ojtro kes diulelos
lo Cisb y _ruc, quo perodoj ijidierso e holielas lok III hikojia y quo pulioraj oster pravadelas
0?
par ok drodihiojta lo kes diulelos y ke dajsimuiojto jodosilel lo oxpkater y duktiver kes tiorres
ijtorholies oxistojtos ojtro okkes.
Atras dajnkidtas dajadilas saj, par ogohpka, ok hejtojila ojtro kes diulelos lo _hhe y
Kemesb par ke prapiolel y kas lorodbas lo oxpkatediôj lo ujas dejekos lo irrimediôj y quo so
rohajterèe bedie ok 0??6.
Vrodisehojto oj Kemesb tojlrèe kumer ok ojnrojtehiojta ojtro su roy (uj supuosta
usurpelar) _recemije (04?6) y Kumekzemosi lo _hhe. Osto ÷ktiha dajquistô kes prijdipekos
diulelos lo ke kkejure ekuviek, sequoô Kemesb y treskelô su depitek e _ruc, siojla, daha bohas
dahojtela,
ok ok
prihora
oj ujinider
kkejure hosapatåhide.
Tusijnoriar
ijsdripdiajos
quo astojte`e ok
dajtrak
loslo
her suporiar
(HerkeHolitorråj
Holitorråjoa)
oa) beste ok her
(Maknalidoj
Vérsida).
>. Ok tohpka y ok pekedia, su pra`kohåtide.
Ke pasidiôj dojtrek lok tohpka oj ke diulel eperodo, mredies e ke laduhojtediôj osdrite, oj sus
las vortiojtos lo dojtra iloakômida y dorohajiek y dojtra lo lodisiôj y armejizediôj. Ok prapia
pkejtoehiojta erquitodtôjida lok tohpka pratalijåstida ronkoge oste pakivekojdie, lo "ijstitudiôj
tatek". Kas ospedias lostijelas e harele livije (ke dokke
dokke,, e ke quo pra`e`kohojto sôka tiojo eddosa ke
dkeso sedorlatek) oståj nkejquoelas par ospedias pere ke roujiôj lo kas niokos (petias), y ospedias
lajlo so muerlej kes pravisiajos y so roekizej teroes odajôhides y elhijistretives (ekhedojos,
erdbivas y tekkoros). Oj ok porèala Vratalijåstida, ok dojtra lirodtiva so sit÷e eperto, daha "pekedia",
hiojtres ok tohpka (a kas tohpkas, ye quo ok dojtra ur`eja suoko tojor hås lo uja), dajsorve sus
nujdiajos lo dukta
dukta y teh`iéj sus dajsak
dajsakileles
ileles nujdiajos odajôhides.
odajôhides. Oj ok roperta
roperta lo nujdiajos
ojtro
tohpka aporetive.
y ok pekedia, ok prihora so quole daj ke prihedèe iloakômide, pora ok somujla so quol
quolee
daj ke ok
prihedèe
Ke visiôj hosapatåhide ro÷jo tohpkas, pekedias y deses nehikieros oj ke detomarèe ujiterie lo
"dese" (oj suhoria é, oj edelia `ituh
`ituh).
). Ti, par uj kela, kes deses priveles (dese lo Nukeja lo \ek) saj
petrihajia y rosilojdie lo sus prapioterias, teh`iéj kas tohpkas (dese lok lias \ek) saj petrihajia y
rosilojdie lok lias, y solo lo kes edtivilelos odajôhides roekizeles oj su jah`ro. Ok pekedia os
sihpkohojto uje "dese mrejlo" (simjinidela lok suhoria é-mek, y lok edelia ocekkuh
ocekkuh),
), oste`kodiojla
daj kes lohås deses
d eses uje rokediôj lo lopojlojdie y tri`uteriolel.
tri`uteriolel.
Oj ok Vratalijåstida kas tohpkas ye tiojoj uje kerme bistarie, hiojtres quo ok pekedia os
`estejto hås rodiojto. Lospués lok prihor pekedia lo Yohlot Jesr, e pertir lok Vratalijåstida IIIe
eperodoj pekedias oj ok sur lo Hosapatehie (Orilu), y sa`ro tala oj ok jarto (Cisb, Heri). E uje dkeso
lirimojto lok tohpka, daha be`èe sila ke dkeso lirimojto lo ke diulel-tohpka loslo ok porèala _ruc
Ejtimua beste ok Vratalijåstida I, ko sudolo uje dkeso lirimojto "keide".
Euj (elohås
lospués lo
lo iloakômide)
ke eperidiôjlok
lo tohpka.
pekedias Vora
keidas,yesimuo
huy ihpartejto
nujdiôj
odajôhide
ostå siojla
hås hetizele
som÷j kaske desas,
y
dajlidiajele par ke oxistojdie lok pekedia. Ke rol lo prapiolelos y edtivilelos odajôhides lo kas
tohpkas so armejize e trevés lo ke nehikie roek, duyas hioh`ras saj "titukeros", e osdeke buheje, lo
kas tohpkas, ronkoga lo ke ostrudture nehikier livije.
Ok tohpka loge lo sor ok dojtra y so dajviorto oj uje dékuke lok ostela peketija, dabosiajele,
pora sihiker e kes atres dékukes. Oj ok ijtoriar lok tohpka bey uje gorerquèe lo elhijistrelaros
sedorlatos quo, oj kèjoes mojorekos, hejtiojo uj armejimrehe ye trezela oj kas toxtas erdeidas lo
_ruc. Var lo`ega lo kas lirimojtos ostå ke detomarèe lo kas "vimikejtos" a gonos lo oquipa, y kuoma ok
juhorasa mrupa lo kas tre`egelaros. Ok tohpka so adupe lo verias sodtaros7 ke elhijistrediôj, ok
ekhedojehiojta, kas sorvidias y ke praluddiôj priherie.
Ke ijnkuojdie lo ke "mrej armejizediôj" lok tohpka a ok pekedia sa`ro ok lostija lo kes
dahujilelos lo ekloe os huy mrejlo. Ke pa`kediôj lo kes ekloes tiojo quo dajtri`uir e ke
eduhukediôj dojtrek lo praludtas, sa`ro tala lo las hejores7 holiejto ke dosiôj lo uje perto lok
praludta, a holiejto prostediôj lo tre`ega (mojorekhojto emrèdake y, duejla os jodoseria, hikiter).
Eujquo ehpkies depes lo ke pa`kediôj porhejodoj "ki`ros" oj sus ekloes, y sôka lopojloj lo
0>
ke diulel-ostela daha pemelares lo tri`utas, prostelares lo tre`ega porsajek y niokos lok lias, ke
perto lo ke pa`kediôj quo lopojlo lok tohpka lo narhe ijtomrele (odajôhide y ja saka
pakètidehojto), y hås elokejto lok pekedia, os dele voz hås juhorase, y sa`ro tala os ke lahijejto.
Ohpioze e losdakker uje dkeso lo elhijistrelar
elhijistrelaros,
os, dahordiejtos, osdri`es y ertosejas ospodiekizelas
quo mire oj tarja ek tohpka y os partelare lo uje dukture huy vive, daj enejos lo ijjavediôj y
ojriquodihiojta. Osta tiojo su ronkoga erquoakômida oj ke heyar riquoze lo kas egueros sopukdrekos y
kas oxvatas lo kas tohpkas, ke hogare lo kes viviojles ur`ejes y ke eperidiôj lo hås a`gotas lo
dajsilore`ko vekar.
=. Hitas lo Luhuzi, Mikmehosb, Ojuhe Okisb.
Ye bohas vista dôha ke Povakudiôj Joakètide droô uje rokimiasilel dojtrele oj ke ihpa
ihpartejto
rtejto
duostiôj lo ke nortikilel, y ke Povakudiôj _r`eje droô ok pejtoôj pakitoèste. Ebare, daj ke
dajsakilediôj y ok loserrakka lo kas ostelas so droe ke jodosilel lo uje "nujlediôj" iloakômide lok
palor. Kas prihoras toxtas jas prosojtej ok derådtor rokimiasa lok pakitoèsha hosapatåhida ye
helura y pravista lo tala su epereta hitakômida y dukturek, lajlo ok hujla livija teh`iéj os ke
suporpasidiôj lo uje sorio lo "oxpkidediajos" lo derådtor hitakômida sa`ro ke armejizediôj lok
hujla edtuek.
Ke gustinidediôj hètide lok hujla oj sus narhes edtuekos dajsisto oj situer ke nimure lo uj lias
a uj bérao nujlelar oj ok arimoj lo kas espodtas nèsidas y dukturekos lo ke vile edtuek. Tij uje
soperediôj dkere, vej eperodiojla soros sohilivijas a ijdkusa ja livijas, quo suokoj sor royos
ejtiquèsihas, e kas quo so lo`o ke ijtraluddiôj lo juovas okohojtas oj ke armejizediôj sadiapakètide,
ok pramrosa tédjida, a sihpkohojto ok peisego ur`eja. Oj osto sojtila, ekmujas lo kas royos edtuekos
puoloj e÷j ler su dajtri`udiôj (dajstruyojla uj tohpka, ijtraludiojla uje juove nioste,...),
ijdarparåjlaso esè e ke horitarie kiste lo equokkas (royos a liasos) quo bej ijidiela ekma. Ke
listijdiôj ojtro béraos y liasos so linuhije e prapôsita, pere esè atarmer resmas livijas e kas
pratatipas hètidas
hètidas lo ke roekize y ok palor buheja quo eperodoj oj ke kiste roek suhorie (lo Luhuzi e
Mikmehosb).
=.5.
Luhuzi.
Lias suhoria rokediajela daj kes tiorres `eklèes dakijlejtos daj kes zajes duktiveles3 teh`iéj
dajadila daha ok Vestar. Os ok ehejto y ospasa lo Ijejje
Ijejje,, okomila par éste duejla ok Emriduktar y ék
dahpitoj par a`tojor su heja.
Oj ok roketa suhoria lo Luhuzi y Ojcilu eperodo roprosojtele oj narhe hètide ke soduker
rivekilel ojtro kas halas lo vile emrèdake y pestarik, tohe sohogejto ek quo sirvo lo `eso e ke bistarie
lo ke
Deèj
y E`ok lok
Ijejje,, liase
lo
nortikilel,
y suMéjosis.
ujiôj. Ok pujta dojtrek lok hita dajsisto oj ok dartoga lo Luhuzi e Ijejje
Ke liase Ijejje lo`o okomir ospasa, y kas las rivekos saj Luhuzi y Ojcilu
Ojcilu.. _tu
_tu,, lias lok sak y
borheja lo Ijejje
Ijejje,, ke ijste e quo edopto e Luhuzi
Luhuzi,, pora ek prijdipia Ijejje huostre pronorojdie par
Ojcilu.. Kas rivekos so ojduojtrej y so pokoej e arikkes lo uj rèa, lajlo Ojcilu so rijlo. Lospués, ok
Ojcilu
pestar ijvite ek emriduktar e su `ale daj ke liase, y ok toxta ede`e daj ke prahose lo Ojcilu lo romeker
e Luhuzi o Ijejje verias praludtas emrèdakes.
=.0.
Mikmehosb.
Mikmehosb ma`orjô ke diulel lo _ruc. Vrajta so dajvirtiô oj bérao y lias, y sus mostes ka
bidioraj pratemajiste lo ke prihore opapoye lo ke bistarie, dojtrele oj su lososporele `÷squole lo
ke ijhartekilel. Oj okke eperodo, par prihore voz, ok tohe lok likuvia ujivorsek.
"lososporediôj,
Equok quo tala
ka be vista,
quo be
oxporihojtela
tales
kes ohadiajos,
lok sodrotas,
g÷`ika e lo
ke
be rodi`ila
ke hordol
lo vor
lojtra lok mrej
historia,
lo kas kumeros
kas lèes prihoras ejtos lok Likuvia. Be viegela e kas dajnijos lok hujla y be romrosela, oxbeusta
0=
pora ojtora. Be mre`ela sus bezeões oj ostokes lo ppiolre,
iolre, be vuokta e orimir ok semrela tohpka
lo Oejje y kes mruoses hurekkes
hurekkes lo _ruc, ddiulel
iulel daj ke quo jijmuje atre ppuolo
uolo dahper
dahpererso
erso".
".
Esè ohpioze ke prihore opapoye lo ke bistarie7 ok Vaohe lo Mikmehosb. Osto roketa, quo kkome e
jasatras e trevés lo uje sorio lo te`kikkes (lado), so rohajte beste bedo ujas sois hikojias. Te`ohas
quo bedie 0.=66eD. oxistiô uj porsajego kkehela @ikmehos -kuoma osdrita Mikmehosb
Mikmehosb-,-, quo kas hås
ejtimuas toxtas dujoinarhos sit÷ej oj Cukke`, uj `erria lo _ruc, oj dekilel lo sedorlato-roy.
Mimehosb teh`iéj eperodo oj ke Kiste roek suhorie. Lo eduorla daj ke kiste, Mikmehosb portojodiô e ke
I lijestèe lo _ruc7 nuo su quijta sa`oreja, roijô 50> eõas y ko sudoliô su biga _r-kumek.
E kaoj
kerma
pornikeloe osojdie
Mikmehosb
daha
uj bérao
lo ?,>6
lo ekture,
dahpuosta
sus lok
lasVaohe
tordoressopertos
livije,
y quo
be`ke yhètida,
so huovo
ojtrohotras
kas liasos
daha
uja hås lo okkas. Las soråj kes prohises lo su edtuediôj7 ke `÷squole lo ke mkarie, quo ijtojterå
ekdejzer gujta e su ehima Ojcilu
Ojcilu,, y, sa`ro tala, ke `÷squole lo ke ijhartekile
ijhartekilel.
l. Ke ÷ktihe te`kikke ostå
ronorile ek Hås Ekkå, lajlo so porhito e Mikmehosb vor ok hujla quo ko ospore tres su huorto.
=.4.
Ojuhe Okisb.
Ok Ojuhe Okisb a Vaohe `e`ikôjida lo ke Droediôj (esè lojahijela par kes prihores peke`res
lok toxta "Duejla oj ka ekta") os ok prijdipek, ok hås kerma y dahpkota lo kas hitas hosapatåhidas,
roledtelas oj kojmue edelie, sa`ro ke droediôj lok ujivorsa. Ok Vaohe, osdrita oj sioto te`kikkes
dujoinarhos quo suhej dorde lo 5.566 vorsas, be sila letela oj ok I hikojia eD. To elhito,
mojorekhojto, quo ke heyarèe lo kas hitas nuoraj dahpuostas pere sor roditelas oj dorohajies
rokimiases. Oj ok opikama lo Ojuhe Okisb quole dkera ok prapôsita lok hisha, quo ore ijstruir ek
puo`ka oj ke mrejloze lok lias.
Nimure Mikmehosb oj ok pekedia lo Termôj II.
02
09
46
\OHE 07 ECEL
5. Ijtraluddiôj.
5.5.
Lo kes diulelos-ostela ek lahijia ujivorsek.
±Uué ijtoreddiôj oxistèe ojtro kes dahpkoges sadiolelos ur`ejes lok porèala Vratalijåstida
Vratalijåstida y
dôha so rokediaje`ej éstes daj ok hujla dirdujlejto1 Lok porèala Vratalijåstida letej uje sorio lo
ihprajtes lo sokkas quo kkovej jah`ros lo diulelos, ronkoga, som÷j ekmujas, lo ke ijstitudiajekizediôj
lo kes rokediajos dahordiekos ojtro kes diulelos. Lo nijekos lok Vratalijåstida III letej diortas
tostihajias lok ijtordeh`ia lo romekas ojtro ke ospase lok roy lo Kemesb y ke hugor lok roy lo Ele`,
diulel situele hås ek jarosto. Kas laduhojtas lo Heri lohuostrej quo ok oquipa hikiter lo oste
diulel ore prådtidehojto iléjtida ek lo ke Hosapatehie horiliajek3 y kes ejekamèes ostikèstides ojtro
ke osdukture lo Heri y Essur par uj kela y ke lo ke @ege Hosapatehie par atra saj sarprojlojtos.
Oj ke @ege Hosapatehie, perodo quo kes diulelos hejtojèej ojtro sè ujes rokediajos quo ja
ede`ehas lo ojtojlor huy `ioj. Tom÷j ekmujes ijsdripdiajos lok porèala Vratalijåstida III, kas royos
lo livorses diulelos ijdkuèej adesiajekhojto ojtro sus tètukas ok lo "roy lo Cisb". Osto tètuka
ihpkide`e quo quioj ka astojte`e pasoèe uje ospodio lo bomohajèe ja huy `ioj lonijile sa`ro atras
dojtras pakètidas. Esè, par ogohpka, Hosejopele, roy lo _r, so lojahije e sè hisha "roy lo Cisb". _je
lo kes narhes oj quo edtue`e ke porsaje quo so pradkehe`e roy lo Cisb ore daha år`itra lo kas
dajnkidtas pkejtoelas ojtro kes diulelos. ±Vora qué roquisitas lo`èe tojor uj sa`oreja pere ekdejzer
ose pasidiôj1 E osto rospodta uje ijsdripdiôj lo Kemesb jas prapardiaje uje piste ijtorosejto. Oj
okke ok roy, Oejetuh, so gedte lo be`or dajquistela Okeh, _rue (oj kes dordejèes lo Okeh), _hhe,
_ruc, _r y Ci-_tu (diulel lok sur). Tom÷j ok toxta, Oejetuh dajsakilô y oxtojliô su vidtarie hikiter
bediojla quo kes romiajos ek osto, jarto y aosto quolerej sahotiles e su palor lo uj hala quo ja so
ospodinide dkerehojto. Ostehas,
Ostehas, puos, ejto uja lo kas ijlidias hås dkeras lo quo, si `ioj oxistèej ojtro
kes diulelos nuortos kezas dukturekos, rokimiasas, ertèstidas y dahordiekos, kes rivekilelos pakètides
palèej ler kumer e dajnkidtas sorias. Vra`e`kohojto nuore ose kudbe par ok prolahijia ke quo
pravadere ke narhediôj lo ojtilelos pakètides heyaros e nijekos lok Vratalijåstida III7 ok ostela lo
Kemesb dajte`e, elohås lo ke diulel opôjihe, lo kas dojtras lo Mirsu y Jije3 ok lo _hhe, su vodije y
ojohime, ijdkuèe elohås ke ihpartejto diulel lo We`eke3 ek aosto y ek sur lo Kemesb, _ruc y _r so
ujioraj `ega ok dotra lo Kumekcimijolulu uj pada ejtos lok 0.<66d., y kuoma so oxtojlioraj beste
e`sar`or e _hhe.
Ke kiste roek jas prosojte uj duelra sokoddiajela y ujiteria, daj ok hativa rodurrojto lo uje
lijestèe quo lospkeze e atre, pertiojla lo kas hajuhojtas o ijsdripdiajos lo ke épade so
s o rodajstruyo
uj duelra lo lijestèes dajtohparåjoes quo dahpitoj dajstejtohojto ojtro sè. Ke soduojdie quo
hogar dajadohas os ke lo Kemesb, y ke lispute hogar laduhojtele ke quo ojnrojte e Kemesb daj
_hhe par ok dajtrak lo uj torritaria (ok mu-olijje
mu-olijje)) daj e`ujlejtos duktivas y pestas. Vora ostå dkera
quo ke lispute par ok mu-olijje ja os ke ÷jide ji ke hås ihpartejto lo ke Hosapatehie pratalijåstide.
Jas sirvo, sa`ro tala, pere bedorjas uje iloe lo dôha orej kes rokediajos ojtro kes diulelos- ostela,
daj nroduojtos ojnrojtehiojtas
ojnrojtehiojtas par ke pasosiôj lo tiorres ijtorholies.
Kes hishes ijsdripdiajos lo Kemesb be`kej lo atres muorres lo listijta derådtor y relia lo
eddiôj, daj kes quo so protojlo ekdejzer uje pasidiôj bomohôjide oj ok te`kora lo kes diulelos
ostela, a oviter quo atres ke ekdejdoj. Vere ok vojdolar os ihpartejto dajsomuir tretehiojtas hås
prostimiasas, daha ok lo kumek. Ke hote iloakômide os ok evek lo Jippur, hiojtres quo oj ka pakètida,
daha bohas vista, os ok lo roy lo Cisb.
Ok enåj lo bomohajèe so ve trejsnarhejla oj uj enåj lo lahijia ujivorsek. Ok prayodta
perodo nedti`ko loslo uje sojsediôj lo quo ok "hujla" daijdilo osojdiekhojto daj ke kkejure lo ke
@ege Hosapatehie3 nértik, lojsehojto pa`kele y raloele lo uje porinorie hajteõase y vedèe. Ok
hujla pakètida hosapatåhida dajsilore quo puolo kkomer e kas dajnijos "jeturekos" lok hujla. Ostas
dajnijos saj ok "her ijnoriar" (makna Vérsida) y ok "her suporiar" (Holitorrå
(Holitorråjoa).
joa).
45
Ok desa hås dkera lo treter lo ujinider y kamrer uj lahijia ujivorsek, tek voz soe ok lo
Kumekzemmosi lo _ruc, lok quo se`ohas quo lorratô y sahotiô _r, Kerse, _hhe, Jippur y Kemesb,
dajtrakejla esè tale ke @ege Hosapatehie. Eujquo sus lahijias ja tojèej uje lihojsiôj ujivorsek,
Kumekzemmosi so etrovo e enirher quo kas dajnijos lo su palor so bekkej oj ok "her ijnoriar" y ok "her
suporiar". To puolo supajor quo Kumekzemmosi kkomô roekhojto ek holitorråjoa. Vula bedorka
porsajekhojto, e trevés lo ojvielas a e tråvos lo sihpkos ekiejzes, dahordiekos a hikiteros, daj kes
patojdies ijtorholies3 Cisb, Heri a O`ke, tros ostelas quo ja so sahotioraj e ék.
5.0. Ke somujle ur`ejizediôj.
u r`ejizediôj.
Oj ke Ekte Hosapatehie, lospués lo ke lodelojdie lok sistohe lo esojtehiojtas ur`ejas
narhelas par ijnkuojdie lo ke dukture _ruc, dahojzô uje juove neso lo ur`ejizediôj, y oste voz lo uj
hala hås oste`ko y mojorekizela. Ke roduporediôj tuva kumer lurejto ok Vratalijåstida II, y dukhijô
daj ok Vratalijåstida III (oj ke porializediôj erquoakômide kes tros nesos darrospajloj, e mrejlos
resmas, e kes tros nesos lok @rajdo Ejtimua, ke ÷ktihe lo kes duekos so prakajme ijdkuyojla ke olel lo
Ecel).
Ek be`ker lo ke prihore ur`ejizediôj (\ohe 5) ye so liga quo be`èe diorte dajtrepasidiôj
ojtro uj nkarodihiojta lo`ila e ke dakajizediôj horiliajek, pradolojto lok peès lo Tuhor, quo
rohajte ok dursa lok \imris y ok Éunretos y droe pujtas lo epaya dahordiekos, y atra nruta lok
loserrakka kadek.
Ok osdojeria so ropito oj ke olel pratalijåstide. Ke pojotrediôj horiliajek ostå etostimuele
sa`ro tala oj kes las `esos lo Heri oj ok holia Éunretos y lo Essur oj ok holia \imris, quo
losohpoõeråj
lurejto hudba
ostehuostrej
nujdiôj losij
puostas
lok sur.
Kes praspoddiajos
erquoakômides supornidiekos
ojtiohpa
ke nrejge
kumer evejzelas
e lules quo
ok porèala
lo heyar
oxtojsiôj lo kas esojtehiojtas, tejta lo lihojsiajos ur`ejes daha sihpkos ekloes, os ok @rajdo
Ejtimua II-III. Vastoriarhojto, oj ok @rajdo Holia, ke adupediôj sorå hojar, pere kkomer e vekaros
hèjihas oj ok @rajdo \erlèa.
Osto håxiha lo esojtehiojta buheja oj ok III hikojia rospajlo quizå e ujes dajlidiajos
dkihåtides ôptihes (daj pkuviasilel hås ekte), ka quo porhito hogarer ok epravodbehiojta emrèdake
lok torritaria. Loslo ok pujta lo viste lo kes kkejures ekuviekos y lo ke @ege Hosapatehie, osto os ok
"peès ekta", ye quo ostå situela oj ke perto suporiar lok losjivok ojtro ok vekko y ke hosote, halosta oj
térhijas hétridas pora osojdiek oj sojtila ostrudturek, parquo sopere ke emridukture lo romelèa lo ke
lo sodeja.
Kes oxdevediajos y kes praspoddiajos bej porhitila kadekizer kes zajes lo heyar
dajdojtrediôj ur`eje. _je lo okkes so bekke ek sur lok Yé`ok Tijyer. Ke diulel hås ihpartejto
dajadile beste ebare os \okk \eye, quo daj sus 566 bodtåroes so dajviorto oj ke ur`o hås mrejlo lok
porèala. Esirie os uje somujle romiôj lo dajdojtrediôj lo kas esojtehiojtas, ja tejta oj ke diulel
lo Essur, daha oj ok triåjmuka emrèdake situela ojtro ok We` suporiar y ok \imris, duyes heyaros
diulelos saj Jèjivo y Er`oke.
Ke duojde lok Cbe`ur y sus enkuojtos os ok dojtra lo tale ke Ekte Hosapatehie. Oj \okk Cbuore,
situela oj ok oxtroha aosto lo ke duojde lok Cbe`ur, kes oxdevediajos bej sedela e ke kuz uje mrej
diulel lok Vratalijåstida II-III, daj ovilojtos ijnkuojdies suhories sa`ro uj tresnajla kadek teh`iéj
ovilojto.
Beste ebare ja so be losdu`iorta quo ke osdriture, daj tala ka quo dajkkove lo armejizediôj
elhijistretive, bu`iore pojotrela
pojotrela lurejto ke épade proedelie oj ok triåjmuka lok Cbe`ur ji oj ke Ekte
Hosapatehie oj mojorek.
Oj Heri, kes oxdevediajos bej sedela e ke kuz `uoje perto lok pekedia roek quo lete
pasi`kohojto lok Vratalijåstida
Vratalijåstida IIIe, y quo sij lule oste`e adupela oj ok III`.
Kes
rokediajos
daj ok sur
suhoria
saj ovilojtos
ok pkeja
(erquitodtur
(erquitodture,
e, ostetuerie,
ke prapie
osdriture),
y teh`iéj
oståj
laduhojteles
oj keoj
bistarie
lodukturek
kas ovojtas
par ok bekkezma
lo uj
lopôsita lo a`gotas prodiasas, romeka lok roy Hosejjopelle lo _r (quo oj ke kiste roek y oj kas toxtas
40
lok prapia _r eperodo daha ijlidelar lo ke "prihore lijestèe lo _r) ek roy EJ.@_ lo Heri.
Vra`e`kohojto, osto os ok hisha nujlelar lo ke ÷jide lijestèe lo Heri ijdkuile oj ke kiste roek. Ok
Heri pratalijåstida, daj sus pekedias y tohpkas, sorå lostruila e nijekos lok Vratalijåstida III`, hås a
hojas ek hisha tiohpa quo O`ke, pra`e`kohojto par ok roy lo Ecel. To se`o daj dortoze quo Termôj
lo Ecel talevèe dbadô daj Heri daha dojtra bomohôjida lok Éunretos holia, y Jereh-Tij ja tuva
pra`kohes pere ir hås ekkå, lo hala quo, oj kèjoes mojorekos, ke lostruddiôj lo ke dukture
pratalijåstide
pratalijåst
ide lok Éunretos holia soõeke ok pesa ek porèala Edelia.
Ek imuek quo oj ke Ekte Hosapateh
Hosapatehie,
ie, oj Tirie ke ur`ejizediôj teh`iéj kkomô e su mrela håxiha
oj ok III hikojia, y nuo somuila lo ke romrosiôj pramrosive lo kas esojtehiojtas lurejto ok @rajdo
Holia y ok hèjiha lo nijekos lok @rajdo \erlèa.
Daijdiliojla daj ok Vratalijåstida II-III hosapatåhida, oj Tirie prakinorej kes ekloes y
diulelos quo adupej tale ke hosote ijtoriar sohiårile, elohås lo kes osdeses åroes lo romelèa. Ok
prapia tipa lo ke doråhide "dekidinarho" lojate ke oxistojdie, par ka hojas lurejto kes nesos nijekos,
lo praluddiajos peketijes ostejlerizeles pora lo `uoje dekilel. Leles kes deredtorèstides
moamrånides lo ke romiôj sirie, oste dukture ur`eje y peketije osterèe hozdkele daj uj dahpajojto
jele losprodie`ko lo pestaros sohijôheles. Ke diulel lo O`ke so oxtojlèe, oj ok hahojta lo heyar
loserrakka, par hås lo ?6 bodtåroes, supornidio sihiker e ke lo Heri a Essur. Kes buokkes lo ke prihore
ur`ejizediôj saj huy tojuos oj tale ke zaje ek aosto lok Éunretos, y sôka hås terlo ohpioze e taher
narhe ke dukture lo O`ke, `ega ke ijnkuojdie (a simuiojla ok haloka) lo Hosapatehie, pora daj
deredtoros jotehojto
jotehojto arimijekos. Desi tale ke pa`kediôj os sohite y oj O`ke dah
dahaa oj ke heyarèe lo kes
diulelos daj kes quo éste so bekke`e oj dajtedta (e mrejlos resmas, ok dojtra y jarto lo Tirie y ok aosto
lo ke Ekte Hosapatehie), ke kojmue quo bay kkehehas dajvojdiajekhojto "o`keète" ore ke kojmue
be`kele, elhijistretive y opistaker lo tale ke zaje sirie y ektahosapatåhide. Kihite`e daj ok
pekoaedelia oj Hosapatehie dojtrek, hiojtres quo lojtra lo ke prapie åroe sirie ye ostå etostimuela
ok mrupa lo kas hertu, quo tejte ihpartejdie tojlrèe hås elokejto.
Ok roija lo O`ke tojèe uje oxtojsiôj dajsilore`ko, hås a hojas loslo Behe beste Ekopa, y
palèe dajter daj dehpas lo duktiva quo so dajdojtre`ej sa`ro tala oj ke loprosiôj lok Hetcb. Ke
depitek dajterèe daj 5?.666 a 06.666 porsajes daha hudba, y tala ok roija (quo ijdkuèe uj dojtojer
lo ekloes) linèdikhojto ekdejzerèe kes 066.666 a 0?6.666 porsajes. Ok roija ja kkome`e beste ke daste,
lajlo so dajado ke oxistojdie lo roijas ijlopojliojtos daha ok lo @i`kas. \ehpada kkome`e beste ok
vekko lok Éunretos, lajlo teh`iéj oståj etostimuelas verias ostelas eutôjahas daha Cercohisb,
Oher, \uttuk a Heri. Ek sur ja pese`e lo Behe. Ek jarto, ja i`e hudba hås ekkå lo Ekopa, lajlo
ohpoze`e ok torritaria lo atras ostelas, e vodos eutôjahas, daha Cbesbuwe (zaje lo Meziejtop).
Ok sistohe pakètida ore huy listijta lok hosapatåhida. Oj Tirie nekte`e ke ihprajte lo ke
prihore ur`ejizediôj, quo be`èe rodi`ila ok ihpuksa lo kes diulelos tohpka. Kas tohpkas ja
losohpoõe`ej uj pepok pakètida a odajôhida rokovejto, ji ka losohpoõerèej oj Tirie beste `ioj
pesele ke Olel lok @rajdo. Ke liroddiôj pakètide ostuva huy ertidukele.
Var supuosta, be`èe uj gono lo ostele, uj roy daj ok tètuka lo oj (soõar). Ok pepok lo ke roije,
quo porhejodèe oj nujdiajos (daha "roije helro") ijdkusa tres ke huorto lo su herila, so kihite`e
sa`ro tala e espodtas dorohajiekos.
\reterohas ebare ke somujle ur`ejizediôj oj ke romiôj lo Kè`eja y Vekostije. Ke prihore
ur`ejizediôj epojes be`èe enodtela e Vekostije (kkomejla e Omipta tek voz par atre vèe), lajlo ek nijek
lok Dekdakètida so be`èej lela desas onèhoras daha ok lo Yewe. Vora oj ok trejsdursa lok III hikojia,
daj uj ritha drodiojto loslo ok @rajdo Ejtimua I y II quo dukhije oj ok III (dajtohparåjoa, oj kèjoes
mojorekos, lok porèala lo O`ke), ok haloka ur`eja so oxtiojlo teh`iéj ek kitarek siraki`ejés y e tale
Vekostije. Ke prapemediôj evejze lo jarto e sur, lo ke daste y kas vekkos lo romelèa e kes hosotes y
dorras.
Daha oj Tirie, so oste`kodo uje rol gorerquizele lo esojtehiojtas, daj diulelos dojtrekos y
ekloes oj kes quo so simuo praludiojla ke dahile. Oj ke daste ye saj ihpartejtos ekmujes diulelos
quo ede`eråj
dajvirtiéjlaso
oj ur`ejas
kes hås lo
mrejlos
lo kedaha
zaje @ot
(pra`e`kohojto
_merit,
y loslo
kuoma
@i`kas).
Kas prijdipekos
dojtras
Vekostije,
Yoreb (Cbir`ot
Coret)
e arikkes
lok
kema \i`orèelos, a Homilla, so bekkej oj kas vekkos lo romelèa3 oj aesis privikomielas, daha Goridô,
44
teh`iéj surmoj diulelos oj ok oxtroha sur, daha \okk 'Eroyji y \okk 'Erel, oj pkoja Jémuov.
To trete lo diulelos ehurekkeles. Kes diulelos saj ekma hås poquoões quo kes lok jarto lo
Tirie y Ekte Hosapatehie, ronkoga lo ujas rodursas ekihojterias hås osdesas.
Daj rospodta e kes dajoxiajos dahordiekos daj ok jarto lo Tirie y Hosapatehie, so tiojo ke
dkere ihprosiôj lo quo ke zaje situele ek sur lo ke kèjoe @i`kas-Behe oste`e ek hermoj lo ke rol
dahordiek quo eperodo oj ok erdbiva lo O`ke. Kas dajtedtas pakètidas y dahordiekos daj Omipta, bedie ok
quo ohpioze e mreviter Vekostije, perodoj hås ostrodbas.
Ke ijtorvojdiôj omipdie oj Vekostije ja os tej ihpartejto daha ke lo kas edelias oj ok jarto, y
ja tiojo onodtas lososte`ikizelaros. Ke lososte`ikizediôj lo ke sadiolel pekostije lok @rajdo Ejtimua
so praludirå hås `ioj par hativas ijtorjas, daha losojkedo, quizå ijovite`ko, lo uj ijtojta lo
oxpkatediôj oxdosive, daj uje derme lohamrånide oxdosive. Ok okohojta jôhele sorå ok quo pravaquo
ok nij lok sistohe ur`eja pekostija oj ok porèala ijtorholia ojtro ok @rajdo Ejtimua y ok Holia.
0. Termôj I lo Ecel y su simjinidela pakètida.
Oj ke bistarie lo Hosapatehie ok porèala quo simuo ek Vratalijåstida rodi`o ok jah`ro
darrospajliojto ek prihor ijtojta lo droer uj palor dojtrekizela e trevés lok dajtrak porhejojto
ogordila par uje hishe lijestèe lo sa`orejas sa`ro veries diulelos hosapatåhides. Nuo ke
dukhijediôj lo uj pradosa lo dajstejto rivekilel ojtro kes diulelos. Daha ye vihas, Kumekzemmosi
kamrô par nij bedorso daj uj dajtrak pakètida `estejto ehpkia y ohpozô e dajsakilerka holiejto
dajdosiajos lo tiorres onodtueles e kas sa`orejas kadekos, dajvirtiéjlakas oj ma`orjelaros-vesekkas.
Ke drajakamèe
oståjler
sit÷e okloporèala
lo Ecel Edelia
ojtro 0.4<6
y 0.5?9d.
Oxistoj
veriasatérhijas
pere losimjer
osto porèala7
porèala
Ecel, ihporia
Ejtimua,
ihporia
lo Emelo
porèala
Termôjida. Osto ÷ktiha pradolo lok jah`ro lok nujlelar lo ke lijestèe, Termôj3 kas atras tiojoj quo
vor daj kes livorses trejsdripdiajos lok jah`ro lo ke depitek lo Termôj, Emelo/Edelo, duya
ohpkezehiojta oxedta talevèe ja be sila kadekizela. To se`o quo oste`e situele oj ok oxtroha jarto
lo ke @ege Hosapatehie. _je toarèe lido quo pra`e`kohojto ostuviore oj Isbej Hizyel, e padas
cikôhotras lo Cisb, lajlo oxisto uj mrej hajtèduka sij oxpkarer. \ostihajias toxtuekos lo épade
pastoriar ijlidej quo so ojdajtre`e dorde lo ke dajnkuojdie lok \imris y ok Liyeke.
Ecel ore osojdiekhojto uje nujlediôj rodiojto7 ja be`èe sila uj dojtra ur`eja ihpartejto
lurejto ok porèala Vratalijåstida (épade oj ke quo pra`e`kohojto ja nuore hås quo uj poquoõa
pa`kela), y tales kes nuojtos daijdiloj oj enirher quo nuo nujlele par Termôj. Dajtijuô oxistiojla
daha diulel daj tale dortoze beste dahiojzas lok porèala bokojèstida (si`ka III). Oj épade pastoriar
4<
ok torritaria lok edtuek ostela lo Irec quo so oxtiojlo hås a hojas loslo @emlel e Jippur so kkehe`e
"Ecel" par ok jah`ro lo su depitek, hiojtres quo ok åroe situele ojtro Jippur y ok Makna so
lojahije`e "Tuhor".
Daj ke droediôj y ok loserrakka lok ihporia lo Ecel, ke kojmue sohètide be`kele oj ke zaje,
kkehele edelia, ohpozô e osdri`irso hudba hås. Oste os ke kojmue quo lahije ke bistarie lo
Hosapatehie lurejto
lurejto kas desi hik eõas simuiojtos. Ok suhoria simuiô ohpkoåjlaso beste diorta pujta
oj kas toxtas elhijistretivas, komekos y sa`ro tala kitorerias lurejto ek hojas atras soisdiojtas eõas.
Tu ohpkoa pra`e`kohojto lodeyore daha kojmue be`kele heyariteriehojto
heyariteriehojto loslo oste épade.
Mredies
ke roketive
laduhojtek,
, soprihoras
be palila
rodajstruir
porèala
lo Ecel y,e sa`ro
tala, ekmujes
loekes
mrejlosriquoze
eddiajosladuhojtek
lo sus dijda
royos.
Oj osas ok
toxtas
so hojdiaje
talas
kas sa`orejas lo Ecel, oxdopta e duetra, duya roijelas nuoraj onèhoras. Ke heyarèe lo kes
ijsdripdiajos roekos oxistoj sôka oj dapies lo épade pastoriar3 nuoraj dapieles lurejto ok porèala
Vekoa`e`ikôjida (0.666-5.?9?d.) e pertir lo hajuhojtas lolidelas oj kas tohpkas, sa`ro tala oj ok
lo Ojkik lo Jippur (ok "Ocur") quo, oj su dekilel lo harele lo ke prijdipek livijilel lok pejtoôj
suhoria, adupe`e uje pasidiôj ospodiekhojto ihpartejto.
Ke armejizediôj lo uje ojtilel pakètide lo mrejlos lihojsiajos roquorèe
roquorèe uj sistohe ujinarho
lo letediôj, y oj oste épade nuo duejla so ijtraluga ke dastuh`ro lo ler jah`ro e kas eõas e pertir lo
ekm÷j edajtodihiojta ospodiek3 dajtijuô siojla ok sistohe be`ituek lo letediôj lurejto hås a hojas
kas sotodiojtas eõas simuiojtos. Kas osdri`es bedèej dakoddiajos lo oso tipa lo "jah`ros lo eõas" pere
su prapia usa, daj ka duek jas prapardiajej ijnarhediôj bistôride esè daha uj ihpartejto herda
drajakômida.
4?
Dajsoduojdie lok ojarho ihpedta quo tuva ke lijestèe sa`ro ke bistarie lo Hosapatehie os ke
dahpasidiôj, oj épade pastoriar, lo koyojles edorde lo ekmujas royos lo Ecel, quo e tales kudos saj
dahpasidiajos pastoriaros
pastoriaros duye nijekilel os ohijojtohojto lilådtide. Ok ogohpka hås nehasa lo osto
méjora os ke "koyojle lok jedihiojta" lo Termôj, kes dapies dajsorveles ja saj ejtoriaros e ke ÷ktihe
neso lok porèala Joaesiria (=06->56d.). Ke esdojsiôj eperojtohojto ropojtije lo ke lijestèe lo Ecel,
sus dajquistes y oxpolidiajos par tiorres kogejes, y su deèle teh`iéj eperojtohojto ropojtije
pravaderaj ke råpile droediôj lo uje mrej dejtilel lo hetoriekos komojlerias y épidas, tejta oj
suhoria daha oj edelia. Kes koyojles so dojtrej prijdipekhojto oj ok nujlelar lok ihporia, Termôj, y
oj su nehasa jiota, Jereh-Tij, rospajse`ko lo prodipiter e ke detåstrano ek ihporia droela par su
e`uoka.
OstesEujquo
koyojles
dapieles,
rotadeles
y koèles beste
épade
bokojèstide.
lejdajtijueraj
ijnarhediôjdirdukejla
iloakômidey ysiojla
sih`ôkide,
ja palohas
dajsilorerkes
ujeke nuojto
bistôride nie`ko pere osto porèala.
Oj Hosapatehie so droèe quo ok lias lok sak "osdri`iô" ok nutura oj kes ojtreões lo kes avoges.
Kes vèsdores orej oxehijeles y ostulieles, y e kes quo prosojte`ej lotorhijeles narhes so kos
etri`uèe uj simjinidela ospodiek (ok pradosa oj duostiôj so lojahije oxtispidie). Var ogohpka7 "Ti ke
"puorte lok pekedia" (perto lok bèmela) ostå la`kele, ok riõôj livilila oj tros pertos, y e ke lorodbe lo
ke vosèduke `ikier bey las bojlilures, so trete lok euspidia lok roy lo Episbek, ek quo Jereh-Tij damiô
prisiajora tres bedor uje bojlilure oj ke hurekke lo ke diulel". \ejta ok tipa lo ijnarhediôj quo
eperodo oj osto tipa lo euspidias, daha ke narhe oj quo so dahpikeraj y trejshitioraj oses
dakoddiajos lo euspidias, ijlidej quo so trete lo uj hetoriek horehojto ejodlôtida quo ronkoge ke
papukerilel lo kes koyojles quo darrèej edorde lo kas royos lo Ecel y jele hås.
Kas arèmojos lo Termôj y su esdojsiôj ek palor so bekkej tatekhojto asdurodilas par kas
livorsas hitas esadielas pastoriarhojto daj su porsaje. Tom÷j ke "koyojle lok jedihiojta", lo épade
huy terlèe, ok suya nuo uj tèpida desa lo pesa lo ke hisorie e ke riquoze. Ok toxta hås ejtimua quo so
dajsorve praviojo lo ke Jèjivo lok simka ^III).
Atras hetoriekos hås ejtimuas (lo ke prihore hitel lok II hokojia), lorivelas
prosuhi`kohojto lo duojtas papukeros, etri`uyoj e Termôj ujas arèmojos listijtas. Ore lo buhiklo
duje3 su pelro tek voz nuore uj duktivelar lo låtikos3 kkomô ja so sse`o
e`o dôha e ke darto lo _rze`e`e, roy
lo Cisb, y nuo esdojlila e su
s u sorvidia beste dajvortirso oj dapora roek. Var hativas losdajadilas, kas
liasos lodroteraj ke ruije lo su eha y, poso e kes hequijediajos lo _rze`e`e, Termôj so dajvirtiô oj
roy, nujlô uje diulel y ma`orjô "ok hujla".
Termôj ore uj "bah`ro juova" oj ok osdojeria pakètida hosapatåhida. Vrajta ke trelidiôj
ne`ukerå sus arèmojos asduras o irromukeros, su derrore daha dapora lok roy _rze`e`e, y par ÷ktiha su
tahe lo palor daha roy lo ke juove depitek, Ecel. Ke esdojsiôj lok bah`ro juova lospoge ok dehija
e juoves tojlojdies oj ke dajdopdiôj lo ke roekoze (oj voz lo semrele y elhijistretive, so dajviorto
oj boraide y muorrore), oj kas barizajtos lo eddiôj pakètide (quo oste voz sè so oxtiojlo lok her
ijnoriar
ek her
oj ke dajsakilediôj
lok okohojta
gujta ekujes
suhoria
(y oj quo
diorta
hala dajtre
ék).suporiar),
Ke prapie yiloakamèe
lok ihporia ujivorsek
bedosohite,
quo dukhijoj
tojlojdies
ye
orej prapies lok porèala prataihporiek, y ke rol lo rokediajos dahordiekos rodarro lo juova kes rutes
lok dahordia pratabistôr
pratabistôrida
ida y pratalijåstida.
Kas ÷jidas okohojtas lo ke bistarie prihitive lo Termôj quo eperodoj `ioj nujlelas os quo
Ecel ore uje elvojolize oj ke osdoje pakètide y quo _rzu`e`e y Kumekzemmosi nuoraj dajtohparåjoas
y, ek hojas oj ok desa lo osto ÷ktiha, ojohimas suyas. \ala ka lohås os ijsomura3 ijdkusa ok jah`ro
lo Termôj, quo simjinide kitorekhojto "ok roy komètiha/eutéjtida". \res orimirso oj sa`oreja
ijlopojliojto, Termôj roekizô oxpolidiajos e ke perto addilojtek lo Iråj, ohprojliô dehpeões oj ok
jarto, lirimiô veries dehpeões vidtariases dajtre kas palorasas ostelas lo Heri, O`ke o ijdkusa hås ek
aosto, "beste ok @asquo lo Dolras y ke Hajteõe lo Vkete". beste qué pujta y lo qué hejore nuoraj
ijdarpareles ostes romiajos ek roija lo Termôj oj oste neso rosukte linèdik lo lotorhijer. _j pra`kohe
pra`kohe
os ok lo ke nodbe lo ke dajquiste lo kes diulelos lo ke @ege Hosapatehie par Termôj. Kas tostihajias
saj ijsunidiojtos y ja porhitoj rosakvor ok ojimhe. \ala ka quo se`ohas pradolo lo uje ijsdripdiôj
dapiele lurejto ok porèala Vekoa`e`ikôjida
Vekoa`e`ikôjida oj Jippur7
4>
STermôj, roy lo Ecel, ok ... lo Ijejje, roy lo Cisb, ujmila lo Eju (lias lok dioka), royX lo kes
tiorres, ma`orjelar lo Ojkik, dajquistô ke diulel lo _ruc y esakô sus hurekkes. Loseniô (ek
bah`ro lo) _ruc oj ke `etekke y depturô e Kumekzemmosi, roy lo _ruc, oj ok
ok trejsdursa lo ke
`etekke3 ka dajluga oj uj dakker lo helore beste ke puorte lo Ojkik .
"Termôj, roy lo Ecel, loseniô (ek bah`ro lo)
lo) _r oj uje `etekke y lorratô e ke diulel y
esakô sus hurekkes. Lorratô e O-Jij-cihere (diulel situele pra`e`kohojto ojtro _r y Kemesb)
y esakô sus hurekkes y dajquistô sus tiorres, loslo Kemesb beste ok her. Kevô sus erhes oj ok
her. Loseniô e _hhe oj uje `etekke Sy lorratô e ke diulel y esakô sus hurekkesX
hurekkesX..
lo lo
tiorres,
droô riveklo
ekmuja3
Ojkik kooklia
ok Her loHeri
Erri`e
y ok
Her lo Daha
E`ega.Termôj,
Loslo okroy
Her
E`ega,Ojkik
kas ja
diulelejas
Ecel tojèej
ma`iorja.
y Okeh
quoleraj sahotiles e Termôj, roy lo kes tiorres. Termôj, roy lo kes tiorres, rosterurô Cisb o biza
(quo sus be`itejtos builas vakviorej e) aduper ke diulel ". (V@T ?, pp. 4< y <5, y V@T 5?, p. <53
Takk`ormor y Cuppor, 59=5, IIEIe).
Ke ekusiôj ek dajtrak quo ogordèej kas ma`orjelaros
ma`orjelaros lo Ecel, prosuhi`kohojto
prosuhi`kohojto oj sustitudiôj
lo kas royos eproselas, os `estejto dkere, eujquo oxistoj diortas tostihajias quo ijlidej quo, oj
lotorhijelas desas, ekmujas
ekmujas prèjdipos kadekos simuioraj oj su puosta sij sor hakostelas. Kas ?> eõas
lo roijela lo Termôj lo`iô lo loliderkas par dahpkota e sus ijjuhore`kos dehpeões y e ke
roostrudturediôj elhijistretive quo dahparteraj. Kas juhorasas bihjas lo kas tohpkas lo épade
pastoriar jas anrodoj ijtrimejtos etis`as lo uje lo kes holiles elapteles par Termôj pere
dajsakilel su lahijia. Ke dahpasidiôj lo kas bihjas so etri`uyo e Ojboluejje, bige lo Termôj.
Ojboluejjee nuo jah`rele "ospase" rituek ((ojtuh
Ojboluejj
ojtuh)) lok lias lo ke Kuje, Jejje, oj _r. Os pra`e`ko quo
ok derma oxistiore ye, pora loslo kuoma su ihpartejdie so ijdrohojtô, puos loslo oso hahojta y
lurejto kas ?66->66 eõas simuiojtos, su adupejto nuo siohpro
si ohpro ke bige lo duekquior roy hosapatåhida
quo astojtere uj palor huy suporiar ek lok sihpko prèjdipo lo uje diulel. Kes a`kimediajos
priharliekos lo Ojboluejje dajsistèej oj arer par ok `iojoster lok roy, su pelro. Ojboluejje ja
sôka edtue`e daha ospase lo Jejje oj _r, sija quizå teh`iéj losohpoõere uj pepok lostedela oj
diortas rituekos oj _ruc. Ke prosojdie dajstejto lo uj periojto tej prôxiha ek roy, oj dahpeõèe lo su
séquita, oj las diulelos situeles oj ok darezôj lo ke `eso lok palor lok prijdipek ojohima lo Termôj,
Kumekzemmosi, lo`iô lo dajtri`uir e ronarzer ok lahijia lo Ecel sa`ro ke Hosapatehie horiliajek
horiliajek..
4. Kas sudosaros lo Termôj.
E Termôj ko sudolioraj las bigas suyas, Pihusb y Hejisbtusbu. Verodo quo kamreraj
dajsorver ijtedtes kes dajquistes lo su pelro y dajsakiler ok palor lo ke lijestèe. Tu lahijia lo ke
zaje soptojtriajek lo Irec (Essur, Jèjivo) y lok Cbe`ur (\okk @rec) ostå pertidukerhojto `ioj
etostimuela.
Ok roijela lo Termôj so prakajmô loslo ok 0.44? ek 0.0=9d. E ésto ko sudoliô su biga Pihusb,
quo roijô ojtro kas eõas 0.0=2 y 0.0=6d. \uva quo bedor nrojto sa`ro tala e kes rovuoktes lo kes
diulelos suhories. Vrihora bey uje rovuokte lo _r, Kemesb, _hhe y Cezekku, hås soptojtriajek.
Kuoma bey atre rovuokte, lotrås lo ke duek so elivije ok epaya lo Okeh. _je voz epedimuela ok sur
suhoria, Pihusb etede lirodtehojto e ke daekidiôj lo Okeh, @erecbsbi y Wecbere, y meje uje `etekke
ojtro Tuse y Ewej. Ok pra`kohe okehite talevèe ja ostå rosuokta, pora Pihusb pradkehe quo Ojkik ko
be lela "tala ok peès" (os lodir, ke kkejure hosapatåhi
hosapatåhide)
de) y "tales kes hajteões" (ke porinorie), ojtro
ok her ijnoriar y suporiar. Var oste hishe épade, O`ke roda`re su ijlopojlojdie.
i jlopojlojdie.
Hejisbtusu os ok somujla biga y somujla sudosar lo Termôj. Poijô ojtro kas eõas 0.0>9 y
0.0??d. Ojde`oze uje oxpolidiôj hås ekkå lok her ijnoriar dajtre Ejsbej (Ners) y Tbiricbuh,
eddoliojla e kes "hijes lo pkete" y e ke "hajteõe lo piolre jomre" (liarite). Oste oxpolidiôj rovoke
quo Ecel os depez lo oxtojlor su ijnkuojdie hudba hås ekkå lo Tusieje, y tiojo ijtorosos dahordiekos
oj ke hosote irejè.
4=
<. Jereh-Tij.
Osto ihporia kkomô e su epamoa oj tiohpas lo Jereh-Tij (0.0?<-0.052d.). Lispajohas lo
hudbas hås hetoriekos osdritas lo su roijela. Valohas porniker `estejto `ioj duåk ore su
armejizediôj oj oste épade7 se`ohas quo be`èe muerjidiajos oste`kodiles loslo ok jarto lo Tirie
beste ke perto addilojtek lo Iråj, y dajtijuô ke pakètide lo Termôj lo jah`rer e uje bige lok roy pere
ok derma lo ojtuh lo _r. Ok roy so lolidô e ke dajstruddiôj lo juhorasas tohpkas3 y atras periojtos
nuoraj jah`relas ma`orjelaros. \ros ijsdripdiajos ekuloj e dehpeões oj addilojto dajtre O`ke,
dirdujstejdie quo pkejtoe ke duostiôj lo edkerer beste qué pujta so bekke`e ijtomrele oj ok roija oste
romiôj.
Ke ijjavediôj hås kkehetive lok roijela lo Jereh-Tij nuo ok deh`ia quo so ijtraluga oj kas
tètukas lok roy. Ke koyojle quo kkove ok sokka lo uj nujdiajeria lo Ecel ihprosa oj las te`kikkes
losdu`iortes oj \okka (ke ejtimue Mirsu) lido7 "Jereh-Tij,
" Jereh-Tij, ok verôj nuorto, lias lo Ecel, roy lo kas
duetra duertas (os lodir, lok ujivorsa) S...X".
Ke nedote livije so vo ronkogele teh`iéj oj ke narhe oj quo eperodo roprosojtela Jereh-Tij
oj kes dajhoharediajos dajtohparåjoes lo sus vidtaries7 os hudba hås ekta quo ok rosta lo kas
buhejas (e linorojdie lo kes roprosojtediajos lo épade ejtoriar) y sa`ro su de`oze kkove uj desda
daj duorjas, etri`uta oxdkusiva lo kas liasos.
Hudbes koyojles terlèes edorde lo Jereh-Tij be`kej lo uje mrej su`kovediôj dajtre ék, esè
daha lo ijvesiajos, lirimiles oj ekmujas desas par nuorzes lohajèedes, sa`ro kes quo ede`ô
triujnejla.
Ja os sarprojlojto quo ke dabosiôj lok ihporia so viore ehojezele lo voz oj duejla,
eujquo
ostå huy
dkera quo
nuorej lok
kes prosiajos
oxtorjes
kes quo dajlugorej
e su
ruije. Kejalijestèe
hejtuva
ok dajtrak
ihporia lurejto
ok roijela
lok sudosarlonijitivehojto
lo Jereh-Tij, Tberceki-sberri, quo adupô ok traja lurejto sus `uojas voijtidijda eõas (0.05=-0.594d.). Tu roijela vija
somuila lo uj `rovo porèala lo ejerquèe, quo ijtorruhpiô ke sudosiôj romuker lo ke nehikie roek lo
Ecel. Ek hisha tiohpa, ujas duejtas prèjdipos kadekos roste`kodioraj su ijlopojlojdie oj kes
diulelos lo ke @ege Hosapatehie (Kemesb, Cisb, _ruc), y kas Muti dajstruyoraj uje poquoõe `eso lo
palor oj ke romiôj lok Liyeke. Esè puos, duejla so rosakviô ke kudbe par ok palor lojtra lo Ecel, ok
torritaria quo kos quolô e sus las ÷ktihas sa`orejas (Lulu y Tbuluruk, duyas roijelas lureraj oj
tatek duerojte y sois eõas) be`èe quolela roludila e kes ijholiediajos hås prôxihes lo ke diulel.
Loslo ok esdojsa ek traja lo Termôj beste ke huorto lo Tber-ceki-sberri trejsdurrioraj 5<6
eõas3 lo okkas lurejto par ka hojas dioj kas royos lo Ecel hejtuviora
hejtuvioraj
j `ega su dajtrak lirodta uj
torritaria huy mrejlo (narhela par ke heyar perto lo Hosapatehie y ekmujes zajes lok aosto lo Iråj
y Okeh).
?. Ok pra`kohe lo kas ijvesaros muti a qutu.
Ke ihemoj lo ke @ege Hosapatehie oj tiohpas lo kas ÷ktihas royos lo Ecel (y uje mojorediôj
hås terlo) jas roduorle ok pejarehe pakètida lok porèala Vratalijåstida III, duejla ok palor oste`e
livilila ojtro veries lijestèes kadekos listijtes. Kas prijdipekos dojtras orej ebare _ruc, Kemesb,
Cisb, Ecel y ok puo`ka lo kas muti a mutu, oj ke zaje lok rèa Liyeke. Hojas lo uj simka lospués, uj toxta
lo ke épade jas prosojte tale ke zaje lahijele (uje voz praludila ok bujlihiojta lo Ecel), par
ujas `år`eras pradolojtos lo kes hajteões lok osto7 kas muti.
Ke lijestèe lo Ecel, quo be`èe ujinidela Hosapatehie lurejto desi las simkas, deyô `ega ok
ohpugo lo kas muti. Éstas orej uj puo`ka hajteõés lo Kuriståj (hajtos Wemras), quo eperodo oj kas
toxtas hosapatåhidas daj ok ostoroatipa lo "`år`era"7 "lremajos lo ke hajteõe", "ojohimas lo kas
liasos", "uj puo`ka quo derodo lo etelures", "ja tiojoj tohar lo lias y ja se`oj somuir kes
lispasidiajos lok dukta". Kas royos lo Ecel Jereh-Tij y Tber- ceki-sberri, roekizeraj oxpolidiajos
dajtre Tihurruh y Ereho (oj kes kelores lo kas Wemras) y so elojtreraj oj ok peès lo kas muti, pora
kas pra`kohes y kas nijos pakètida- hikiteros lok ihporia orej atras7 kas heyaros quo`reloras lo
de`oze pradolèej lo kas rida
ridass ihporias lok osto (Okeh) y ok aosto (O`ke). Tij oh`erma, nuoraj kas muti,
42
`egelas lo kas hajtos, quiojos epravodberaj ke drisis lo ematehiojta y losarmejizediôj lo kas
÷ktihas royos edelias y taheraj ok palor oj Hosapatehie.
Os pra`e`ko quo ok lahijia lo kas muti so dajdojtrere sa`ro tala oj Hosapatehie dojtrek
(zaje lok Liyeke, Cisb y Ecel), porhejodiojla dajtimua e su peès lo pradolojdie. Oj deh`ia, kes
diulelos suhories lok sur, poso e oster sahotiles lo ekmuje narhe e ke sa`orejèe muti, roduporeraj
mrej perto lo su eutajahèe. Kes diulelos suroões (lo Kemesb e _ruc), pulioraj roduporer su
eutajahèe o ijidietive, properåjlaso pere su rosurmihiojta pakètida.
Ok dojtra lo mrevolel lo kas muti simuiô ostejla oj kes hajteões. _j edordehiojta e ke iloe
lo kas
jas ka le
uje ijsdripdiôj
uje vidtarie
lo uj
roy lo ok
kashisha7
kukku`i. Eujquo
ypakètide
muti saj
lasmuti
térhijas
listijtas,
su dojtrasa`ro
lo linusiôj
os hås
a hojas
Kuriståj.kukku`i
Eju`ejiji (roy lo kas kukku`i) ihite ok haloka edelia, ijdkusa oj su protojsiôj lo lahijia "lok her
ijnoriar ek her suporiar", pora oj roekilel sus lahijias so oxtiojloj hås `ioj par ke porinorie
hajteõase, y ja par ke kkejure hosapatåhide.
hosapatåhide.
Atra ogohpka lo narhediôj pakètide porinéride daj protojsiajos lo ujivorsekilel eperodo oj
torritaria kijmûèstidehojto burrite, oj ke nrejge quo so ijtorpajo ojtro ke kkejure hosapatåhide y kes
hajteões. Bey las ijsdripdiajos roekos pastedelies quo pradoloj lo oste nrejge, uje lo \isb-etek
(zaje lok ekta Cbe`ur), y ke atre lo Etek-sbojji, pradolojto lo Teherre (\imris holia). Kas las royos
(lo jah`ro burrite) pradkehej su lahijia lo _rcisb (pra`e`kohojto \okk-Hazej) e Jewer (romiôj
situele ek osto lok \imris, tek voz ok peès ijtoriar lo Teherre). Esè puos, oste narhediôj ostetek
prataburrite narhe uj erda quo ve lok ekta Éunretos ek Liyeke, y adupe ospedias pakètidas quo be
logela vedèas ke loseperidiôj lok ihporia lo Ecel y talevèe ja bej sila adupelas par _r III,
e`erdejla, oj ok jarto, ke zaje dajtrakele par kas muti.
>. Ke luekilel étjide suhora-edelie.
Kas edelias orej sohites (tek voz ejtoriaros), ek hojas, dajtohparåjoas lo kas suhorias.
\ojohas, puos, oj ok III hikojia, hozdkelas oj Hosapatehie, las puo`kas prijdipekos7 Tuhorias (lo
kojmue emkutijejto) y sohites. Kuoma, ekmujas sohites dahojzeraj e sor kkehelas edelias par ke
ihpartejdie lo su depitek, Ecel.
Kas edelias orej uj puo`ka jôhele lo kojmue sohite, quo vivèej oj Hosapatehie, oj `ejles
a tri`us oj dajtedta daj pa`kediajos ur`ejes suhories, daj kas quo dajvivèej oj sih`iasis. Nuo e
pertir lo Termôj duejla so bidioraj solojterias.
Ok bodba lo quo ke depitek edelie, Ecel, ja beye sila oxdevele y ji siquiore kadekizele daj
dortoze supajo uje ihpartejto kemuje oj ok dajadihiojta lo ke dukture y ke elhijistrediôj edelies.
Ke listri`udiôj lo kas esojtehiojtas oj ke @ege Hosapatehie ja huostre deh`ias simjinidetivas, y
perodo quo prolahije ke dajtijuilel daj rospodta ek Vratalijåst
Vratalijåstida
ida III.
Te`ohas quo ye oj ok Vratalijåstida be`èe sohites oj Hosapatehie, y quo ja so prapemeraj
par himrediajos hesives. \eh`iéj so be lohastrela quo, oj kes kudbes quo ojnrojte`ej e ujes
diulelos daj atres, kes linorojdies lo dahpasidiôj étjide ja tojèej uj simjinidela ospodiek. Oj uje
peke`re, oj Hosapatehie ja be`èe jijm÷j dajnkidta étjida, y Termôj ja nuo ok dehpoôj lo kas sohites
dajtre kas suhorias.
Ke elhijistrediôj ihporiek linujliô sus usas y puolo quo e sus osdri`es. Ke prihore
tojlojdie os lo derådtor eh`iojtek7 ok lospkezehiojta lok dojtra pakètida ek jarto ostå rokediajela
daj ke ijtordajoxiôj bèlride lo ke kkejure hosapatåhide, quo ijovite`kohojto pravade uje drisis oj
kas tehas situelas emues e`ega. Ke somujle tojlojdie os lo derådtor otjakijmûèstida7 kas suhorias,
quo lurejto hås lo uj hikojia be`èej sila ok prijdipek okohojta lo ke @ege Hosapatehie, saj uj
mrupa kijmûèstida eiskela. Oj deh`ia, ok okohojta edelia oj Hosapatehie dojtrek tiojo tres lo sè uje
ojarho rosorve lo pa`kediajos sohites quo dahprojlo ke Ekte Hosapatehie, Tirie y Vekostije. E ke
kerme, osta bedo quo da`ro ihpartejdie ok okohojta quo esihike hås nådikhojto e kas juovas mrupa
mrupass lo
ijhimrelas. Osto os ok desa lo kas edelias daj kes ijniktrediajos pradolojtos
pradolojtos lok aosto.
E ke dajquiste lok sur par Termôj ko si
simuiô
muiô uj pradosa lo "dakajizediôj", lurejto ok duek ujas
49
lirimojtos elhijistretivas edelias so ijstekeraj oj ekmujes diulelos lok sur, y ujas mrupas lo
dehposijas y errojleterias ohimreraj bedie
bedie tiorres ejtos suhories. Ke linorojdie lo kojmues ore sôka
uje perto lok pra`kohe.
Kes narhes lo elhijistrediôj (armejimrehes lo kes nujdiajos, tipas lo laduhojtas y
torhijakamèe `uradråtide) teh`iéj oxporihojtej veriediajos, pra`e`kohojto lo`iles e ke linusiôj
lo kes dastuh`ros lok jarto. Ok suhoria
s uhoria y ok sohètida daoxistoj, porsistoj ekmujes veriolelos kadekos
lo mrenèes, pora so ihpajo uje osdriture "ihporiek" lo mrej bahamojoilel, okomejdie y prodisiôj. Os
ok dahiojza lo ke ujinidediôj lo ke osdriture y ke elhijistrediôj oj ke Hosapatehie dojtrek y
horiliajek, quo dukhijerå oj ke épade joasuhorie, e dajsoduojdie lo atre ujinidediôj pakètide hås
dahpkote (III lijestèe lo _r).
<6
\OHE 47 OK POJEDIHIOJ\A T_HOPIA Y OK
LOTVOP\EP LO TIPIE.
5. Ok Pojedihiojta suhoria (joasuhoria).
To dajado daha porèala joasuhoria a lo rojedihiojta suhoria e ke épade oj ke quo Tuhor
rodupore ke suprohedèe pakètide tres ke épade ejtoriar lo prolahijia edelia, y quo dahprojlo las
ostepes7
-
II Lijestèe lo Kemesb (0.5??-0.555d.)
-
III Lijestèe lo _r (0.550-0.66<d.)
Daj ke lodelojdie lok palor edelia lospués lo Tebr-ceki-sberri y kuoma lurejto ok lahijia
muti, kes diulelos lok sur
s ur suhoria, loslo _ruc beste _r y Kemesb, hejtuvioraj uj dajsilore`ko mrela
lo ijlopojlojdie. Oj ok Jarto ok dajtrak muti pula sor hes dajdrota, ek be`or roohpkezela e kas royos
lo Ecel y borolela prosuhi`kohojt
prosuhi`kohojtoo su ostrudtu
ostrudture
re elhijistretive.
Oste roketive ki`ortel lo eddiôj lo kes diulelos ostela puolo oxpkider ok bodba lo quo ok
lahijia muti so hejtuviore lurejto dorde lo uj simka. Tu nij so lo`iô e uj opisalia `ékida sijmuker, y
ja pkejtoô liniduktelos ospodiekos. _j roy lo _ruc, _tu-cbomek havikizô harek y hikiterhojto e sus
s÷`litas,y so
oj dehpa
e`iorta
daj ok ogérdita
quo be`èe
ojviela
e su ke
ojduojtra
ok lahijia
roy muti
\irimej,
ka ojnrojtô
lorratô. \irimej
buyô
e ke diulel
lo Lu`ruh,
pora ekkè
ojdajtrô
huorto. Ok
muti so losvejodiô sij loger restra. \res su vidtarie, _tu-cbomek so biza daj ok dajtrak lo kes diulelos
hosapatåhides, pora ja nuo depez lo hejtojorka lurejto hudba tiohpa, parquo `ioj prajta nuo
supkejtela par ok ojsi lo _r, _r-Jehhu. Ésto, oj deh`ia, uje armejizediôj pakètide hudba hås sôkile
y lurelore, oj ke quo ok pertidukerisha lo kes diulelos ostela suhories y ke espirediôj ek lahijia
ujivorsek bekkeraj uj herda eloduela.
Esè puos, oj ok Tur oxistioraj lijestèes lo ojsi kadekos quo roduporeraj ke trelidiôj lo kes
diulelos-ostela.
0. II Lijestèe lo Kemesb. Muloe lo Kemesb.
Ke laduhojtediôj opimrånide y hajuhojtek lo quo lispajohas jas porhito dajador ke
soduojdie lo ke II lijestèe lo Kemesb tres ok dakepsa lo Ecel. Oste lijestèe ostå herdele par ke
soduojdie lo kas roijelas lo _r- @e`e, Muloe y _r-Jijmursu. Muloe os ok quo be logela uje heyar
dejtilel lo toxtas kitorerias y ostetues vatives, quo ko dajviortoj oj ok roy suhoria hås nehasa.
Oj relia lo kes edtivilelos lo Muloe os ostridtehojto kadek. Tôka bey uj ojnrojtehiojta daj
Ejsbej y Okeh (Kemesb os ke diulel ostela suhorie hås ariojtek y so bekke oxpuoste lirodtehojto
lirodtehojto e kes
ijdursiajos okehites). Muloe lostede par su edtivilel lo dajstrudtar y elhijistrelar. Ke mrej ohprose
lo su roijela os ke dajstruddiôj lok O
O-jijju,
-jijju, tohpka lok lias diuleleja Jijmirsu. Tij oh`erma, Muloe
le uje prayoddiôj hujliek e oste ohpro
ohprose
se lo derå
derådtor
dtor tèpide
tèpidehojto
hojto kadek. \al
\alas
as kas peèsos
dajtri`uyoj e su roekizediôj, suhijistrejla dele uja su hetoriek hås deredtorèstida (trajdas, `ot÷j,
hotekos prodiasas, piolres lures, otd.)
Ke enkuojdie lo talas ostas hetoriekos loslo ke porinorie beste ok dojtra lok hujla, lajlo so
ekzerå ok tohpka, supajo uj triujna iloek lok prostimia lo Jijmirsu, y uj triujna tédjida lo ke
depedilel lo Muloe. Vora e poser lo su riquoze y lo gedterso lo be`or treèla helore lok rohata
ekta vekko lok Éunretos, ok roija lo Muloe so kihite`e e ke daherde lo su diulel y jele hås.
<5
4. Ke III Lijestèe lo _r.
Ok ÷ktiha simka lok III hikojia eD oj ke @ege Hosapatehie surmiô uje juove ojtilel pakètide
quo be`èe sekila vidtariase lo kes rivekilelos sa`ro kes livorses diulelos, sustituyojla e Ecel y
epravodbejla sus mrejlos kamras, y roenirhejla vimarasehojto ok dajdopta lo ujilel pakètide `ega
ke émile lo uj saka roy. Oste juove narhediôj pakètide suhehojto dojtrekizele rodi`o ok jah`ro lo III
Lijestèe lo _r, _r III a joasuhoria.
_r-Jehhu, ejtimua ma`orjelar lo _tu-Cbomek oj _r, supkejtô e osto ÷ktiha y so pusa ek
nrojto lok peès daj ok tètuka lo "nuorto, roy lo _r, roy lo Tuhor y lo Ecel". Duejla ok lahijia quo
ogordèe _r-Jehhu oj ke romiôj so via ehojzela par Jehhebeji, roy lo Kemesb, ka vojdiô y ka hetô,
nuo oste bezeõe ke quo ka kkovô e elapter ok tètuka lo roy lo Tuhor y Ecel. Oj ok pesela edelia JerehTij pastuke`e ke iloe lo uj ihporia ujivorsek (roy lo kes duetra pertos lok hujla). Ebare, daj _rJehhu, ok pkejtoehiojta os romiajek. Tuhor os ke zaje horiliajek, y Ecel roprosojte ebare ok jarto,
esuhiojla uje pasidiôj quo ejtos ko be`èe darrospajlila e Cisb. Var ka tejta, _r-Jehhu quioro
lodir quo su sa`orejèe so oxtiojlo sij nisures par ke Hosapatehie dojtrek y horiliajek, quo kes
espirediajos oxpejsiajistes y ujivorsekistes ja oståj oj prihor pkeja, y ok pepok lo kes diulelos
eiskeles os sodujleria.
<0
Kes diulelos lok roija lo _r piorloj su hikojerie eutajahèe. Ek nrojto lo dele diulel simuo
be`iojla uj ojsi
ojsi,, pora osto tètuka ja losimje ye e uj lijeste kadek, elhijistrelar par duojte lok lias
lo ke diulel. Ebare so trete lo uj nujdiajeria lo derrore losimjela par ke depitek, elhijistrelar par
duojte lok roy lo _r. Ke sustitudiôj lo kas royos kadekos par nujdiajerias dojtrekos pravade nriddiajos
o ijtorvojdiajos lakarases. Vora kas royos lo _r pronioroj akviler sus vidtaries sa`ro kes diulelos
suhories, prosojtåjlaso daha elekilos lo uje Hosapatehie ujile y oj pez.
Kes ijsdripdiajos lo _r-Jehhu be`kej lo edtivilelos pedènides7 dajstruddiôj lo tohpkas y
ziqqurets (oj ok prapia _r, oj Jippur, otd.), oxdevediajos lo dejekos (quo vej lo ujes diulelos e
atres), arlojediôj lo torritarias emrèdakes, y eporture lo rutes dahordiekos. _j okohojta ihpartejto
lo oste armejizediôj os ke pu`kidediôj lo uj dôlima lo koyos (ok prihora quo so dajado). Bey uj
ovilojto enåj ronarhelar7 _r-Jehhu nige ke holile jarhekizele lok sike (depedilel), ke hije y ok
sidka (posas), oste`kodo kes ijlohjizediajos quo bey quo pemer oj desa lo bahidilia, lokitas soxuekos
y listijtas leõas. Ja hojas ihpartejto os ke roleddiôj lo uj detestra mojorek lok roija, oj ok quo kes
pravijdies oståj holiles y lokihiteles daj nrajtores prodises, y sahotiles e ke mostiôj lo kas liasos
y kas nujdiajerias ihporiekos.
Ke oxpejsiôj y armejizediôj lok roija lo _r-Jehhu so dajsakilej daj su biga Tbukmi, quo oj
ke prihore hitel lo su roijela simuo prosojtåjlaso daha uj pedènida dajstrudtar y elhijistrelar.
\res ke roarmejizediôj lok ogérdita (eõa 06) y ke roleddiôj lo uj juova detestra (eõa 05), ke
somujle hitel lok roijela lo Tbukmi ostå lolidele e uje sorio lo dehpeões hikiteros oj ok jarto,
dajtre kes tiorres quo narhej uj erda loslo ok Liyeke ek Cbe`ur, ojtro ok kkeja y kes hajteões7
Cerecber, Tihurruh, Cbersbi, Cihesb, Cbuhurti y Tbesbruh. Lotrås lo oste nrejge lo kojmue burrite
(lo ebè ok jah`ro lo muorres burrites) so ojduojtrej kas ehojezelaros hajteõosos lo kukku`i. Oj ke
nrejge
oj duostiôj
(losloijdarparerkes
kes esiries _r`ikuh
y Jèjivo beste
ke
zaje lok
Cbe`ur), bey
y ekdiulelos
ihporia ihpartejtos
lo _r ko ijtorose
e su torritaria.
Tbukmi_rcisb,
epkideoj
uje
pakètide lo ehpkiediôj hås ekkå lok j÷dkoa Tuhor-Ecel, pere tojorka `ioj pratomila y roduporer ok
dajtrak lo kes rutes dahordiekos mostiajeles par kas tros "puostas evejzelas" dkåsidas7 Tuse bedie ok
osto irejè, Esirie bedie ok jarto y Ejetakie, y Heri bedie Tirie.
Oj ke zaje addilojtek teh`iéj bey jôheles sij divikizer hås ekkå lo ujes diulelos sihikeros e
kes lo Hosapatehie.
Hosapatehie. Oj osto desa kas jôheles ja saj hajt
hajteõosos,
eõosos, sija pestaros lo ke ostope7 ka
kass
hertu (eharrites). Kas sudosaros lo Tbukmi, su biga Eher-Tij y su jiota Tbu-Tij, tiojoj quo dajtijuer
ke ke`ar oj ok nrojto burrite, pora sij porlor lo viste ok nrojto eharrite. Ke jote listijdiôj quo oxisto
oj ok hepe hojtek joasuhoria, ojtro peès ijtoriar (Tuhor y Ecel) y porinorie tur`ukojte, so
hetoriekize oj ke dajstruddiôj lo uj hura quo etreviose ke kkejure uj pada hås ek jarto lo Ecel, y
sirvo pere hejtojore reye e kas hertu. Os uje poquoõe "hurekke dbije", duye répkide hås
eprapiele os ok "hura lok prèjdipo" quo, hås a hojas oj ke hishe épade, so ostå dajst
dajstruyojla
ruyojla ooj
j
ok Omipta lo ke RII lijestèe, pere bedor nrojto e kas jôheles pradolojtos lo ke romiôj sirapekostije.
Ok ihporia, quo kkome e su håxihe oxtojsiôj e holielas lok roijela lo Tbukmi, talevèe ostå
ijtedta e dahiojzas lok lo I``i-Tij, duejla ohpioze ke lodelojdie. Taj dijduojte eõas lo
elhijistrediôj bahaméjoe
bahaméjoe y pez ijtoriar.
To be utikizela ok térhija "rojedihiojta suhoria" pere losimjer e osto porèala, oj ok sojtila
lo quo oj ék so praluga uj rosurmihiojta dukture
dukturekk ospodènidehojto suhoria. Os teh`iéj lo oste épade
ke droediôj lo uj méjora kitoreria suhoria dahpkotehojto juova, ok bihja roek. Euj esè, kas royos lo
_r ja so prosojtej oj jijm÷j hahojta daha ke ojderjediôj lo ke ejtètosis a dajtrepasidiôj lo ke
lijestèe lo Ecel, lo bodba, talas kas jah`ros lo royos y roijes, prèjdipos y prijdoses lo ke nehikie
roek, oxdopta kas las prihoras, saj purehojto edelias.
<. Espodtas odajôhidas y rokimiasas.
<.5.
Mostiôj odajôhide.
E poser lo ke tur`ukojdie lo kes zajes porinérides, lurejto ke III Lijestèe lo _r ke kkejure
`egahosapatåhide dahprojlile ojtro ok "hura lok peès" (a "hura lo kas hertu") y ok makna Vérsida
<4
lisnrutô lo uj porèala lo mrej prasporilel.
Ok osquohe lo esojtehiojta oste`kodila e dahiojzas lo _r III os oj perto listijta lok
osquohe lok Vratalijåstida II y III y lo Ecel. Bey uje drisis ovilojto lo kas esojtehiojtas hojaros
(ekloes) par las deuses dajdahijejtos7
-
Kes ijdursiajos lo kas puo`kas oxtoriaros, eharrites a muti, enodtej hås e kes ekloes
ijlonojses quo e kes diulelos ehurekkeles, y pravadej ke dajdojtrediôj
d ajdojtrediôj lo ke pa`k
pa`kediôj
ediôj oj kas
dojtras ur`ejas.
-
Ok tipa lo prapiolel rurek y ke mostiôj lo kes tiorres so ijdkije dkerehojto bedie ok paka lok
otela/tohpka, quo ye ja duojte daj kes prostediajos oj tre`ega lo kas ekloejas "ki`ros", sija
daj uje dkeso lo esekerielas sij prapiolel, quo teh`iéj mrevitej oj tarja e kes diulelos.
Ok dojtra lo mrevolel so lospkeze bedie ok jarto, y ke situediôj ojtro kes las zajes lo Tuhor y
Ecel ostå oquiki`rele. Ke edtivilel dajstrudtare, ijidiele par _r-Jehhu y dajtijuele par sus
sudosaros, eujquo enodte e diulelos daha Ocur a Jippur, so dajdojtre sa`ro tala oj ke depitek. Equè
tahe narhe lonijitive ok mrej rodijta semrela, quo ijdkuyo e kas prijdipekos sejtuerias lo ke diulel y
ostå lahijela par ok ziqquret (tarro semrele osdekajele), orimila par _r-Jehhu. Ke pa`kediôj
tatek lo _r so ostihe ojtro 066.666 y 4>6.666 porsajes.
Wiqquret lo _r.
Kes nuojtos lo osto porèala, oj su ijhojse heyarèe laduhojtas elhijistretivas, jas anrodoj
uje visiôj sijmukerèsihe lo kas poquoõas lotekkos lo ke vile datilieje, daha ke liote ekihojterie a ok
vostila, y sa`ro tala lo ke pkejinidediôj y armejizediôj lo kes ijlustries hejunedturores y lo ke
emridukture. Jas ikuhijej rospodta e ke ojarho dejtilel lo heja lo a`re y kes dahpkideles
dajstruddiajos quo roquorèe ok onidedèsiha sistohe lo romelèa, daj sus dahpuortes, sus ke`aros lo
kixiviediôj lo kas torrojas sekijas, y su hétala lo porèalas lo sioh`re, rodakoddiôj y `er`odba3 lo ke
ihpartejto ijlustrie toxtik lo ke prapie _r3 a lo ke ijlustrie hotek÷rmide. Ke lotekkele pkejinidediôj
dojtrek
quoy dajtraker
oximèe ke armejizediôj
osta
nuo uj ijtojta ÷jida oj ke bistarie lo Hosapatehie lo
armejizer
ke praluddiôjlolotala
narhe
dojtrekizele.
<<
Ka hås ijjavelar lo ke III Lijestèe lo _r os uj ovilojto enåj lo rediajekizediôj y ujinidediôj
lo ke mostiôj elhijistretive lo ke odajahèe. _j leta oxtorja, pora ihpartejto, os ok dkera euhojta
duejtitetiva lo kas toxtas elhijistretivas joasuhorias. Elohås lok euhojta duejtitetiva, bey uj
euhojta duekitetiva
duekitetiva oj ok enåj par kamrer quo duelroj ke provisiôj y ok rosuktela, ok tre`ega oohpkoela
hpkoela
y ok praludta a`tojila, holiejto ok usa sistohåtida lo peråhotras nigas. Oj uje peke`re, bey uje
dkere ijtojdiôj lo euhojter ke rediajekizediôj odajôhide.
Kas ihporias ejtoriaros orej osojdiekhojto rolos lo nkugas dahordiekos y rokediajos pakètides,
pora ja mostiaje`ej lo hejore lirodte kas rodursas. Ebare kas royos lo _r protojloj mostiajer
lirodtehojto kas rodursas lo tala ok ihporia, quo ye ja ostå livilila oj roijas diulelejas
tri`uterias, sija oj sihpkos pravijdies. E ke de`oze lo dele pravijdie bey uj ma`orjelar (ojsi
(ojsi))
jah`rela par ok roy. Var lo`ega lok ma`orjelar oste`e ok gono hikiter(semij
hikiter( semij),
), quo oj ekmujas desas
oste`e ek hejla lo ujilelos hikiteros rodkuteles ojtro mrupas porinéridas quo narhe`ej
lotorhijeles soddiajos lok ogérdita porhejojto. Tij oh`erma, oj kes zajes porinérides lo Essur ek
jarto y Okeh ek osto, quo nuoraj ijdarpareles tres su dajquiste, tojèej ek nrojto e uj succekheb
succekheb,, oj
dekilel lo eutéjtida virroy. Lo odba, tres ke loseperidiôj lok _r III, kas kèloros kadekos lo Okeh
elapteraj ok tètuka lo succekheb daha oquivekojto lok lo roy.
Kas tohpkas saj ke ujilel `åside lo mostiôj lo ke odajahèe joasuhorie, y mredies ek
ijdrohojta duejtitetiva y duekitetiva lo ke laduhojtediôj so puolo bedor uj ejåkisis lo dele sodtar
lo lidbe odajahèe. To a`tiojo esè uj armejimrehe pirehilek, quo ve loslo kas dehposijas beste kas
nujdiajerias, rospajse`kos lo ke mostiôj, ke rodeulediôj y ok dajtrak. Eperodo uj peisego emreria lo
perdokes kermes (torrojas huy ostrodbas, daj ok kela kerma lodojes lo vodos heyar quo ok darta)
pomeles ujes e atres, daj eddosa e kes edoquies par ok kela darta. Ke elhijistrediôj dajado kes
holiles lo dele perdoke. Vada ejtos lo ke dasodbe, huktipkidejla ke supornidio par ujas peråhotras
nigelas par ke elhijistrediôj (dekilel lok suoka, ijdilojdie lo ke sekijizediôj, listejdie ojtro kas
surdas, ijtojsilel lo ke sioh`re,..
sioh`re,...)
.) os depez lo dekduker su ojtilel.
Oste hishe rediajekizediôj so epkide e ke mejelorèe kejer y `avije, laduhojtele sa`ro tala
oj Vuzrisb-Lemej (Lroboh), dorde lo Jippur, lajlo so ro÷jo ok mejela ejtos lo kkoverka ek sejtueria
dojtrek. Ok mmejela
ejela `
`avija,
avija, elohås lo
lo ejihekos lo ke`ar, prapardiaje,
prapardiaje, sa`ro tala, kodbo y lorivela
lorivelass
kådtoas, daha ok quosa y ke hejtoquikke. Lo narhe dajvojdiajek so oste`kodoj ujas peråhotras
nigelas, lo juova par ke elhijistrediôj3 kes vedes lej holia torjora ek eõa, kas rodiéj jedilas saj
ektorjetivehojto hedba y boh`re, otd. Kes dejtilelos lo hejtoquikke y quosa par vede so dekdukej
daj erromka e ujas daonidiojtos, y ke elhijistrediôj oximo oses dejtilelos soe duek soe ke situediôj
roek.
Oj duejta e ke dukture hetoriek, ke lasinidediôj lo kes hetories prihes, ok dåkduka mka`ek lo
pérliles lo ne`ridediôj y ok dåkduka lo kes garjeles lo tre`ega jodoseries pere uj lotorhijela
praludta, saj kas peråhotras oste`kodilas par ke elhijistrediôj pere kas sodtaros ertosejekos. Vere ok
tre`ega
loloeknerora,
par ogohpka,prooste`kodilas,
so oste`kodoj ka
kasquo
lèes
jodoserias
ne`rider
R dejtilel lok
lo
dedberras
tipas y depedilelos
dajludo
e ujepere
herdele
ostejlerizediôj
praludta. Oj deh`ia, oj ke hotekurmie ke ostejlerizediôj enodte sa`ro tala e ke prodiele hetorie
prihe (rokediôj ojtro da`ro y osteõa).
Ok tre`ega lo kas hordeloros (quo hås `ioj lo`orèej kkeherso emojtos dahordiekos lo ke
elhijistrediôj) teh`iéj ostå sahotila e uj dajtrak rediajekizela. Kas hordeloros so pajoj oj
dehija daj uje lotorhijele "latediôj" lo hordejdèes lo oxpartediôj, lo vekar dajadila, a daj
suhes lo pkete posele. E su vuokte tiojoj quo ojtromer hordejdèes lo ihpartediôj par uj vekar
oquivekojto. Var ka tejta, lo`oj rojlir duojtes e ke elhijistrediôj.
<.0.
Hajerquèe o iloakamèe.
Ke iloakamèe y ke pakètide prosojte`e, oj hudbas espodtas, ejekamèes daj ok porèala lo Ecel.
Esè, par ogohpka, so utikize oj tala ok roija ok sistohe lo jah`ros lo kas eõas, quo prapardiaje`e lo
pesa uj dekojleria ujinarho pere tala ok hujla. Oj su heyarèe ekuloj e ke ogodudiôj lo kas
prayodtas erquitodtôjidas lok roy a e edajtodihiojtas rituekos ihpartejtos. Kes rokediajos daj kas
<?
ostelas-dkiojtos y daj kes patojdies vodijes so voj ikuhijeles par kas jah`ros lo eõas quo bedoj
ekusiôj e kes `ales lo hioh`ras lo ke nehikie roek (par ka mojorek kes biges lok roy) daj royos lo atras
peèsos nrajtorizas daj ok nij lo oviter dajnkidtas `ékidas y/a nartekodor kes ekiejzes. Dajadohas ok desa
lo uj prèjdipo (biga lo _r-Jehhu) desela daj ke bige lok roy lo Heri, ostela quo se`ohas
pasitivehojto quo ja oste`e sahotila e _r.
Juostra dajadihiojta
dajadihiojta lo ke "bistarie" lo _r III os huy osdesa, si oxdoptuehas su jedihiojta y
su deèle3 o ijdkusa kas lotekkos lo ostas edajtodihiojtas simuoj siojla asduras. Ojtro kes pades dases
quo se`ohas lo kas royos lo _r III ostå quo uja lo okkas (_r- Jehhu) nuo huorta oj uje `etekke, ka
quo jas lohuostre ok ihpartejto pepok losohpoõela par ok roy daha muorrora, y quo atra (I``i
(I``i-Tij)
-Tij)
nuo bodba prisiajora oj ok dursa lo uj etequo lo kas okohites, quo nuo kkovela e Okeh y quo huriô oj
deutivilel. Atras jah`ros lo eõas ekuloj duriasehojto e dajtijues vidtaries oj kas hajtos Wemras,
situelas ek aosto lo Iråj.
_r-Jehhu ohprojliô uj mrej pramrehe lo dajstruddiajos oj _r, ospodiekhojto oj ke zaje
prijdipek lo kas tohpkas, duya hemjènida zimmuret lete lok porèala _r III. To tiojo dajadihiojta lo ke
dajstruddiôj lo atras sejtuerias oj _ruc, Jippur, Orilu, Kerse, Cisb, Kemesb, Ele` y Osbujujje. To
losdajado ok ohpkezehiojta oxedta lok pekedia y lo ke rosilojdie prijdipek lok sa`oreja. Ka quo kes
nuojtos lej e ojtojlor os quo, si `ioj _r dajstituèe ijlule`kohojto ok prijdipek dojtra lijåstida,
_ruc y Jippur losohpoõe`ej teh`iéj uj pepok huy lostedela3 y perodo quo teh`iéj Orilu tojèe
ekmuje simjinidediôj sih`ôkide pere kas royos.
Ok "dôlima lo koyos" hås ejtimua quo so dajsorve, dahpere`ko lirodtehojto par su
lispasidiôj (prôkama somuila lo prodoptas) daj ok hås nehasa dajgujta lo koyos lo Hosapatehie, ok
Dôlima lo Behhure`i, lo épade pastoriar, so piojse quo ok quo prahukmô osto dôlima nuo ok somujla
sa`oreja
ke lijestèe,
Tbukmi,
duyaesihisha
kerma roijela
so pralugaloke juoves
dajsakilediôj
lok ihporia
_r
III. Ok lo
prôkama
lo kes
koyoslurejto
hojdiaje
ke ijstitudiôj
anrojles
livijes, lo
ke
rovitekizediôj lo kes edtivilelos emrèdakes, ke roeporture lok dahordia daj ok Makna, ok oste`kodihiojta
lo ke "ki`ortel" pere ekmujes diulelos y e droediôj lo uj juova sistohe roek lo posas petrajos. Ke
ihemoj lok roy daha merejto lo ke gustidie pere su puo`ka so rodekde uje y atre voz oj ok prôkama.
±Nujdiaje`e vorlelorehojto ok roy daha håxihe eutarilel komek1 Oxistoj ekusiajos ek roy
dajdo`ila daha guoz oj ekmujas toxtas kitorerias quo sumioroj quo, ek hojas oj toarèe, ok roy ore
dajsilorela nuojto lo tale gustidie y år`itra lonijitiva. E guzmer par kas laduhojtas komekos
dajsorvelas, perodo quo kas desas orej vistas jarhekhojto e jivok kadek par ok bezejjuh (térhija
treludila be`ituekhojto par "ekdeklo"), eujquo ok ma`orjelar pravijdiek palèe loramer sus
sojtojdies.
Ok tostihajia hås jate`ko lok loserrakka lo uje iloakamèe lok palorèa roek y lo sus espodtas
livijas lurejto oste épade saj kas bihjas roekos. Oxistoj verias tipas lo bihjas3 ujas orej
arediajos par ok roy y so dejte`ej oj dajtoxtas dukturekos3 atras, oj deh`ia, perodo quo be`rèej sila
dahpuostas
pere adesiajos
ospodiekos
y oste`ej
lostijelas
e sor ogodutelas
ok so
trejsdursa
dorohajies dartosejes.
To trete
lo paohes
dorohajiekos,
suhehojto
oke`arelas,ojquo
dejte`ej lo
oj
kes dartos lo kas royos lo _r III. \alas su`reyej ke komitihilel lok hajerde ojsekzejla su kijego roek,
y ok bodba lo sor biga lo kas liasos y lo be`or sila jah`rela par kes livijilelos suprohes. \eh`iéj
so lostedej su nuorze y su `okkoze nèside7 os ok saklela y ok gono hikiter pornodta, oxdopdiajekhojto
nuoto y vekorasa, oxporta oj ok hejoga lo tales kes erhes. Adesiajekhojto so bedo uje losdripdiôj lo
sus bezeões daha dezelar lo ejihekos pokimrasas7 ja so osdajlo oj uje trehpe pere depturer koajos
daj uje rol, sija quo kudbe nrojto e nrojto daj okkas, y bedo quo ok peès rosukto somura pere kas
pestaros. \alas ostas tohes saj tretelas esihisha oj ok prôkama lok dôlima lo koyos. Oj uja lo kas
bihjas eperodo uje ijtorosejto losdripdiôj lo ke dajstruddiôj lo dekzeles, oquipeles daj paseles7
Ya (Tbukmi) ojsejdbé kes sojles, ekkejé kas dehijas lok peès, bido somuras kas viegos,
dajstruè "deses mrejlos", pkejté gerlijos e ka kerma lo ke rute, oste`kodè paseles, ijsteké
oj okkes e mojtos ehe`kos, (pere quo) quioj viojo lo e`ega y quioj viojo lo erri`e so
sakedo oj su nrosdure, y ok dehijejto quo viege par kas dehijas lo jadbo
puole ojdajtrer oj okkes ronumia daha oj uje diulel `ioj dajstruile.
<>
Ke se`ilurèe y orulidiôj lok roy saj lo`ilehojto ojsekzeles7 os tej se`ia quo talas `usdej
su dajsoga oj ke eseh`koe3 os depez lo be`ker kes dijda kojmues ohpkoeles par sus s÷`litas sij
jodosilel lo ijtérprotos (pra`e`kohojto
(pra`e`kohojto ok edelia, ok suhoria, ok eharroa, ok okehite y ok muti).
?. Ok losporter lo Tirie.
?.5.
Ke deèle lo _r III.
Ja ostå huy dkere ke dajnimurediôj lo kas edajtodihiojtas quo prodipiteraj ok lrehåtida y
lonijitiva bujlihiojta lo _r, pora lurejto ok roijela lo Tbuj-Tij ohpozeraj e eperodor soõekos lo
pra`kohes oj kas torritarias dajquistelas, quo quizå ijliquoj uje pérlile lo dajtrak oj okkas par
perto lok palor dojtrek, y quo ekdejzeraj kes prapardiajos lo uje drisis lurejto ok lok I``i-Tij. Kes
dertes ojtro I``i-Tij y las lo sus ma`orjelaros pravijdiekos jas anrodoj uje ihemoj huy vèvile lo
kes liniduktelos lok ÷ktiha sa`oreja lo _r III7 ejto ke osdesoz lo uj praludta tej osojdiek daha ok
mreja, daj uje su`ile lo prodias quo ekdejzô dates roekhojto nejtåstides, y kes diulelos lo ke @ege
Hosapatehie e`ejlajeles e su suorto lo`ila e ke ijdepedilel lo pratomorkes y suhijistrerkos ka
jodoseria par perto lok palor dojtrek. I``i-Tij tuva quo bedor nrojto e uj mrevo etequo lo kes nuorzes
ekieles lo Okeh y Tbihesbci (oj ke perto jarosto lok Cbuziståj) daj ujes nuorzes huy lishijuiles y
pra`e`kohojtoo hek e`estodiles.
pra`e`kohojt
Esè bes be`kela e I``i-Tij, hi roy7 Osta os ka quo Isb`i-Orre, tu siorva, lido7 "To ho
arlojô vieger e Isij (y) Cezekku pere dahprer do`ele. Ke do`ele ostå e 5 (sidka lo pkete) ok
car lo do`ele (y) so ho bej ojtromela 06 tekojtas lo pkete pere ke dahpre lo ke do`ele. To
rodi`ioraj ijnarhos lo quo ujas hertu (eharroas) bastikos bej pojotrela oj tu torritaria y
so bej kkovela =0.666 car lo do`ele, ke tatekilel lo ke do`ele, e Isij. Ebare kas hertu bej
ijvelila ok peès lo Tuhor (y) bej tahela tales sus nartekozes. Var dukpe lo kas hertu ja
puola ojtromer ke
k e do`ele pere quo ke trikkoj. Taj hås nuortos quo ya. Valrèej quitårhoke.
\ojme e `ioj hi roy properer >66 `erdas lo trejsparto daj uje depedilel pere 506 car
dele uja ... Ho beré derma (lo ke pratoddiôj) lok kumer oj ok quo etrequoj kas `erdas, y lo
oso hala tale (1) ke do`ele sorå ekhedojele (y) treskelele oj su tatekilel. Oj ok desa lo
quo bu`iores porhitila quo ke do`ele lishijuyore lohesiela, be`ré sila ya quioj to
kkovere ke do`ele. Poy, ok okehite so be vuokta ijlakojto oj ke `etekke, sus rediajos lo
do`ele so ede`eråj prajta3 ja porhites quo (ke nuorze lo) tu `reza nkagoo, ja to prodipitos
e ojte`ker uje rokediôj lo sorvilar daj ék, ja darres tres ék. Do`ele pere quijdo eõas7 tus
pravisiajos lok pekedia y lo ke diulel oståj tales oj his hejas. ¡Ya ho ojderma lo muerler
e Isij y Ji`ru, roy! ¡Tépeka hi roy!."
Vora e poser lo ujes ijnarhediajos tej lotekkeles daha ostes ke dahpkidele soduojdie lo kas
edajtodihiojtas simuo ostejla asdure. _je bipôtosis sorèe pojser quo kas eharroas "jôheles"
prosiajerej loslo ok losiorta lo Tirie, rahpiorej ke hurekke lo ke nrajtore y `egerej esakejla kes
rides diulelos lo ke kkejure lo ke @ege Hosapatehie. Vora ke oxistojdie lo mrupas eharroas quo
narhe`ej perto lo _r III ijlide quo ja pula be`or barles lo mrupas eharroas `år`eras ujinidelas.
Ka quo ostå dkera, os quo ke trohojle oh`ostile nijek sa`ro _r vojlrèe lo Okeh y Tbihesbci.
Ok beh`ro kkojô ke diulel, daha si nuore emue, ja doserå7 (ose) beh`ro losojdege kes deres
(lo ke mojto), rotuordo sus h÷sdukas. Tus be`itejtos oståj (daha) raloelas par ok emue,
rospirej geloejtos, su roy rospire`e poselehojto oj su prapia pekedia, saka3 sus be`itejtos
sakteraj kes erhes, (sus) erhes makpoeraj ok suoka, (hiojtres okkas) makpoe`ej su duokka daj
kes hejas y mrite`ej.
To polèej dajsoga ujas e atras, `usde`ej uje oxpkidediôj7 "¡Ey! ±Uué palohas lodir ejto
osta1 ±Uué hås palohas eõelir1 ±Duåjta tiohpa hås ve e lurer oste dekehilel, beste quo
ede`o daj jasatras1 _r7 lojtra bey huorto, nuore bey huorto3 Lojtra ok beh`ro ostå
ede`ejla daj jasatras.
Nuore, kes erhes lo kas okehites oståj ede`ejla daj jasatras. Oj _r ok ojohima jas tiojo
ema`ielas. ¡Ey, oståj ede`ejla daj jasatras!".
To ronumiej (1) tres okke (os lodir, tres kas huras lo ke diulel), oste`ej ujilas (oj ok torrar).
<=
Ok pekedia quo nuo lostruila par (ke evekejdbe lo) kes emues be sila pranejela, sus dorragas
nuoraj errejdelas3 Okeh, daha ok akoego bijdbela lo uj likuvia, ja logô hås quo kas
ospèritus lo kas huortas (1).
Oj _r (kes mojtos) nuoraj epkesteles, daha dedberras lo `erra, kas ronumielas ja
(pulioraj) osdeper, quoleraj etrepelas lojtra lo kes hurekkes3 daha uj poz oj uj
ostejquo, `usdej da`iga.
Kas ojohimas so epaloreraj lok Ocisbjumek lo Jejje7 kes ostetues quo be`èe oj ok tosara
nuoraj rates, ke mrej deherore, Jijiemere, e`ejlajô (1) ok ekhedéj. Tu traja (os lodir, ke
diulel) nuo e`etila ejto sus agas, y okke (os lodir, Jijiemere) so erragô ek pakva.
?.0.
Ok losporter lo Tirie.
Ok porèala dahprojlila ojtro ok nijek lo _r III y ke deèle lo ke prihore lijestèe lo @e`ikajie
rodi`o ok jah`ro lo "pekoa`e`ikôjida", hiojtres quo oj ok jarto, kas prihoras laduhojtas oj
liekodta esiria (atre veriolel lok edelia), portojodoj teh`iéj e osto porèala, daj ok jah`ro lo
"pekoaesiria" oj oste romiôj.
Ok sistohe pakètida lahijejto oj oste épade os ok lo uje huktitul lo diulelos ostela
ijlopojliojtos quo narhej ekiejzes, ijtojtej etreor e su ôr`ite e atres hås poquoões, y dahpitoj
ojtro sè par ke bomohajèe. Ekmujas lo ostas ostelas surmoj daha ojtilelos ye `estejto mrejlos y
palorases, par ogohpka Osbujje, Heri, Isij, Kerse y @e`ikajie. Ok haloka pakètida quo veries lo okkes
protojlèej ohuker ore ok lo Ecel y _r III. Oj verias kumeros astojte`ej ok palor lijestèes duyas royos
kkove`ej jah`ros eharroas. Ostas eharroas quo vivèej oj kes zajes nrajtorizes lok ostela lo _r III
epravodberaj ke apartujilel,
apartujilel, duejla ésto so vija e`ega, y so treskeleraj e kes romiajos quo narhe`ej
ok darezôj hisha lok ihporia, lajlo pra`e`kohojt
pra`e`kohojtoo so huktipkidô su j÷hora.
Var ebare ja os pasi`ko anrodor uje bistarie daborojto lo osto porèala. Kas erdbivas
oxistojtos jas porhitoj etis`er uj sistohe lo dojtras lo palor oj dajstejto deh`ia lojtra lo
Hosapatehie. Esè, par ogohpka, palohas a`sorver quo oj ke @ege Hosapatehie ke bomohajèe lo ke
lijestèe lo Isij (ke sudosare lo _r III) nuo loseniele y lorratele par ke diulel lo Kerse, quo e su voz
nuo vojdile par ke pakètide oxpejsiajiste lo Behhure`i lo @e`ikajie. \eh`iéj palohas somuir ke
piste lo ke droediôj par perto lo Tbehsbi-Elel I lo uj ihporia oxtojsa, eujquo onèhora, oj ke Ekte
Hosapatehie, quo dahprojlèe veries diulelos ihpartejtos, daha Heri, Essur, Jèjiho y Tbu`et-Ojkik.
Atres patojdies pakètides ihpartejtos, duyes bistaries simuoj rosuktåjlajas par losmredie `estejto
asdures, saj Osbujje, oj ok vekko lok Liyeke, y Ekopa y Uetje, oj ok jarto lo Tirie. Lo tales okkes, ke
bistarie lok palorasa roija lo Ekopa quizå soe uje lo kes hogar ikustreles mredies e uje
laduhojtediôj
laduhojted
iôj huy livorse. O`ke jas be prapardia
prapardiajela
jela uj hetoriek erquoakômida huy rida (pekedias,
tohpkas, uje hurekke `ioj nartinidele, o bipamoas), pruo`e lo su rosurmihiojta daha dojtra ur`eja
ihpartejto. Ok tostihajia lo uje ostetue roek praviste lo uje ijsdripdiôj ijlide quo teh`iéj ekkè ok
palor oste`e oj hejas lo uje lijestèe eharroe.
>. O`ke y su simjinidela. Vra`kohåtide bistôride y lijestèes.
\alevèe bay lèe rosukte linèdik somuir kas pesas lo ke narhediôj lo ke diulel lo O`ke, quo oj su
hahojta lo heyar loserrakka so oxtojlèe par hås lo ?6 bodtåroes (supornidio sihiker e ke lo Heri a
Essur). Erquoakômidehojto, O`ke so narhô bedie holielas lok III hikojia, y nuo lostruile bedie
5.>66d. par kas bitites. Kes buokkes lo ke prihore ur`ejizediôj saj huy tojuos oj tale ke zaje ek aosto
lok Éunretos, y sôka hås terlo ohpioze e taher narhe ke dukture lo O`ke, `ega ke ijnkuojdie (a
simuiojla ok haloka) lo Hosapatehie, pora daj deredtoros jotehojto arimijekos. Desi tale ke
pa`kediôj os sohètide, y tejta oj O`ke daha oj ke heyarèe lo kes diulelos daj kes quo ostå oj dajtedta
(e mrejlos resmas, ok dojtra y jarto lo Tirie y ok aosto lo ke Ekte Hosapatehie), ke kojmue be`kele,
elhijistretive y opistaker ore ok o`keite.
<2
Ok roija lo O`ke tojèe uje oxtojsiôj dajsilore`ko, hås a hojas lo Behe beste Ekopa, y palèe
dajter daj dehpas lo duktiva quo so dajdojtre`ej sa`ro tala oj ke loprosiôj lo Hetcb. Ke depitek
dajterèe daj 5?.666 a 06.666 porsajes daha hudba, y tala ok roija linèdikhojto ekdejzerèe kes
066.666 a 0?6.666 porsajes. Ke épade lo heyar oxpkojlar trejsdurriô ojtro kas eõas 0.??6 y 0<66d., oj ok Lijåstida Erdeida III. Ok roija ja kkome`e beste ke daste, lajlo so dajado ke oxistojdie lo
roijas ijlopojliojtos, daha ok lo @i`kas. \ehpada kkome`e beste ok vekko lok Éunretos, lajlo teh`iéj
oståj etostimuelas ostelas eutôjahas daha Cercohisb, Oher, \uttuk a Heri. Ek sur ja pese`e lo
Behe, y ek jarto ja i`e hudba hås ekkå lo Ekopa.
To trete`e lo uj ostela mrejlo, daj uj torritaria hås oxtojsa quo ok lo kas ostelas
hosapatåhidas y uje pa`kediôj sihiker e ke lo ostas ÷ktihas. Ekmujas lo kas ostelas kihètranos
lo`èej bekkerso oj uje situediôj lo su`arlijediôj pakètide y odajôhide e O`ke, quo sorèe uj dojtra
bomohôjida lo tale ke zaje situele ek aosto lok Éunretos. Ke ijnkuojdie pakètide lo O`ke tuva sus
veivojos e ka kerma lok tiohpa, pora oj su
s u hahojta lo håxihe oxpejsiôj e`erdô ok vekko lok Éunretos
par ka hojas loslo Cercohisb beste Oher, y teh`iéj ok vekko lok @ekicb (daj kas roijas lo Cberrej o
Irrito). Oste ijnkuojdie quole ronkogele oj ke sorio lo hetrihajias quo ujoj e kes prijdoses o`keètes
daj kas royos lo kas prijdipekos ostelas lo ke épade
ép ade (ojtro okkas Jemer y Cisb).
Ok sistohe pakètida ore huy listijta lok hosapatåhida. Oj Tirie nekte`e ke ihprajte lo ke
prihore ur`ejizediôj, quo be`èe rodi`ila ok ihpuksa lo kes diulelos tohpka. Kas tohpkas ja
losohpoõej uj pepok pakètida a odajôhida rokovejto, ji ka losohpoõerèej oj Tirie beste `ioj pesele
ke Olel lok @rajdo. Ke liroddiôj pakètide ostuva huy ertidukele. Var supuosta, be`èe uj gono lo ostela,
uj "roy" daj ok tètuka lo oj (soõar). To dajadoj kas jah`ros lo sois royos dajsodutiva
dajsodutivas.
s. Ok pepok lo ke
roije, quo porhejodèe oj nujdiajos (daha roije helro) ijdkusa tres ke huorto lo su herila, so
kihite`e sa`ro tala e espodtas dorohajiekos.
Ok roy oste`e euxikiela par uj mrupa lo "ejdiejas" ( e``e
e``e),
), y sa`ro tala par uj mrupa lo
quijdo a voijto "soõaros" (kumek
(kumek), quo ek perodor dajtrake`ej talas kas rodursas lok ostela o`keète.
Ojtro ostas soõaros lostede ke nimure lo uje ospodio lo visir quo ojde`oze ke elhijistrediôj, eujquo
oste`e par lo`ega lok roy, oj ok pkeja pakètida y dorohajiek. Oj ke ÷ktihe neso lo kas erdbivas perodo
quo ok derma lo visir so trejshito par vèe boroliterie, perekokehojt
perekokehojtoo e ke lijestèe roek.
\ejta ok roy y ke roije daha kas ejdiejas vivèej oj ok pekedia. Oj ok pekedia so dajdojtre`e, lo
<9
narhe "dakomiele",
"dakomiele", uj palor quo dajsorv
dajsorve`e
e`e resmas lo su losdojtrekizediô
losdojtrekizediôj
j arimijerie y l
loo su
pradosa lo dajstitudiôj, par dajdojtrediôj lo esojtehiojta
esojtehiojtass losporlimelas, roujilas oj tarja e uje
depitek quo sij lule ore bomohôjide. Oj ok pekedia, puos, so dajdojtrej ok roy y kas ejdiejas3 elohås,
uj j÷hora dajsilore`ko (ujes 266 porsajes) lo murus "lopojliojtos (verajos)" y leh "hugoros"
(lolideles e kes ke`aros lahéstides tèpidehojto nohojijes7 hakor ok mreja, togor, dadijer, otd.). Ke
hemjitul lok sistohe rolistri`utiva, `esela oj ok hodejisha lo suhijistra lirodta lo rediajos, so
puolo loludir lo kas tatekos ejuekos lo doroekos quo enkuèej ejuekhojto ek pekedia.
Kas tohpkas, quo ja eduhuke`ej kas oxdolojtos, ji lirimèej ke odajahèe, ji so ojderme`ej lo
ke rodeulediôj lo tri`utas, orej sij oh`erma kumeros lostedelas lo ke rolistri`udiôj, puos oj okkas so
doko`re`ej kes nostivilelo
nostivilelos.
s.
Os simjinidetiva quo ok sistohe lo rediajos ja ovakudiajere beste peser ek lo esimjediôj lo
perdokes (quo oj Hosapatehie ostuva vijdukela ek pradosa lo dakajizediôj ojde`ozela par tohpkas y
pekedias). Kes prapiolelos emrèdakes lok pekedia teh`iéj orej kihiteles, y ke heyar perto lo ke tiorre
porhejodiô oj pasosiôj lo kes ekloes.
Ke odajahèe `åside lok roija lo O`ke ore emrapestarek. Ke emridukture so `ese`e oj ke
praluddiôj lo doroekos. Daha dahpkohojta lo kas doroekos, y e pravodbejla teh`iéj kes kelores lo
kes dakijes, oste`ej huy oxtojlilas kas duktivas tèpidehojto holitorråjoas (vil, akiva) quo
linorojdie`ej ke ekihojtediôj sirie lo ke hosapatåhide (vija oj voz lo dorvoze,
d orvoze, edoito lo akive oj voz
lo edoito lo séseha), esè daha juhorasas nrutekos.
Ok mejela mostiajela loslo ok pekedia ore kejer y `avija, ok prihora sa`ro tala pere a`tojor
keje, quo e`estodèe ke ijlustrie toxtik.
Ok sodtar Verodo
lo ke odajahèe
o`keètepropajlorejto
quo ostå hogarlok
laduhojtela
y ekdejzô
heyar loserrakka
os ok dahordia.
quo ok pepok
dahordia o`keète
oståujrokediajela
daj ok
loserrakka pertiduker
pertiduker lok pekedia y ke oxtojsiôj lo ke prosojdie o`keète nuore lo sus nrajtores. To puolo
be`ker lo uje eutéjtide rol dahordiek, daj `esos niges oj kes diulelos quo gekajej kes rutes. Oj dele
uje lo okkes be`èe uj cìruh "puorta" (ostediôj dahordiek). Loslo kuoma, ke rol dahordiek o`keète ja
ore ke ÷jide lo su tiohpa, pora sôka lo okke pasoohas laduhojtediôj lirodt
lirodte.
e.
Ke dajoxiôj ojtro ujes rolos y atres ore uj pra`kohe ihpartejto lele ke pasi`ko rivekilel
ojtro veries diulelos par ok dajtrak lo ke hishe rol. Ostå etostimuela uj tretela ojtro O`ke y ke
diulel lo E`ersek quo ijdkuyo ke kiste lo talas kas cìrû quo oståj "oj heja" lok roy lo O`ke, os lodir,
`ega su dajtrak y rospajse`ikilel. Ja so akvile lok hala oj quo kas hordeloros lo E`ersek puoloj
epravodber kes `esos lo ke rol dahordiek o`keète, ijdkusa so romuke osto espodta. Y prosuhi`kohojto
oxistèe atre vorsiôj lok tretela daj ke kiste lo kas cìrû "oj heja" lok roy lo E`ersek y kes dkåusukes
rodèprades pere ok eddosa e kas hishas lo kas hordeloros lo O`ke. Ke rol lo E`ersek sorå hås terlo
perto ijtomrejto lo ke o`keète, duya ÷ktiha sa`oreja ejoxiajerå lirodtehojto E`ersek e su torritaria,
ye sij uj roy eutôjaha.
To dahordie`e sa`ro tala daj togilas y hotekos. Ke laduhojtediôj so ronioro e kas praludtas
lo sekile, y losdajadohas kas `iojos quo kas hordeloros kkove`ej lo vuokte e O`ke, pora kas hotekos
lo`èej sor uj praludta lo ojtrele y sekile, parquo ok torritaria lo O`ke ja pasoèe hudbas rodursas
hijorekos.
Ke rol dajtrakele par O`ke so oxtojlèe sa`ro tala bedie ke Ekte Hosapatehie, lajlo so palèej
vojlor hogar kas praludtas hejunedturelas o`keètes (tokes y vostilas, esè daha a`gotas lo `rajdo) y
dajsomuir hetories prihes (hotekos lo Ejetakie). Atre lirodtriz ore ke lo ke daste sirie y Vekostije.
Hås ekkå so ojduojtre Omipta, duye prosojdie oj O`ke so dajdrote oj ujas vekiasas a`gotas nereôjidas
(vesas lo eke`estra daj ok dertudba nereôjida, dajsorvelas
dajsorvelas oj ok pekedia).
=. Tadiolel y odajahèe y espodtas dukturekos.
Ok pekedia
hosapatåhida,
oj su ejmastas
tipakamèeydajadile
Orilu, Cisb
y Heri,
os uj
duorpa
lo
nå`ride dorrela
bedie
nuore, daj eddosas
vimikelas,lo
hiojtres
quo ostå
e`iorta
bedie
lojtra,
daj petias e kas quo lej kes sekes. Oj deh`ia, ok pekedia lo O`ke mire oj tarja e uj mrej osdojeria, ok
?6
petia lo euliojdies, e`iorta par uj kela e ke diulel y dahujidela par ok atra daj ok ijtoriar lok
pekedia, tejta lo narhe dorohajiek (osdekore rosorvele e ke sekile lok roy bedie ok traja oxtoriar)
daha nujdiajek (erdbivas dahordiekos gujta ek pesego ojtro ok petia y ke soddiôj elhijistretive.
E÷j ja so tiojo dajstejdie erquoakôm
erquoakômide
ide lo kas tohpkas, pora lo`èej lo sor juhorasa
juhorasas,
s, daha
kes livijilelos e kes quo i`e lirimila ok dukta anidiek, pora roketivehojto poquoõas oj dahperediôj
daj kas hosapatåhidas. Ok tohpka siria os, sojdikkehojto, ke rosilojdie lok lias, y ok pujta lo
ronorojdie lo ujes dorohajies
dorohajies doko`reles ek eiro ki`ro. Kas liasos saj kadekos, sohètidas addilojtekos.
addilojtekos.
Lemej provekodo sa`ro kas lohås, siojla atras ihpartejtos Isbter, Elle, Posbon, @e'ek y Cehasb. Ok
ijtojta lo oquiperer ostes livijilelos kadekos daj kes hosapatåhides ja be lela `uoj rosuktela, ye
quo ke dahpasidiôj lok pejtoôj, ke dajdopdiôj lo ke rokimiasilel y ok dukta, ke hitakamèe y ke
armejizediôj sedorlatek saj lohesiela listijtes.
Ke dukture peketije so deredtorize par su mrej riquoze y oxquisita ronijehiojta, quo jele
tiojoj quo ojvilier e kas lo kes diulelos suhories hås ihpartejtos lo ke épade. Ok pekedia, e poser lo
be`or sila sequoela oj ok hahojta lo su lostruddiôj, be logela okohojtas sunidiojtos lo su
ha`ikieria daha pere quo jas bemehas uje iloe lo okka. Oj suhe, bey uje mrej edtivilel ijtokodtu
ijtokodtuek
ek y
ertosejek quo le kumer e uje dukture sirie ijdajnujli`ko, pajiojla e su sorvidia kas hetoriekos
prodiasas quo kkomej loslo listejdies ojarhos. Beste ke doråhide, quo a`viehojto os lo trelidiôj
kadek, pasoo kas las deredtoros tèpidas lo kes nå`rides peketijes7 ok `uoj musta y ke jarhekizediôj.
_j okohojta dojtrek lo ke dukture peketije o`keète os ke utikizediôj lo ke osdriture dujoinarho
daha ijstruhojta evejzela lo elhijistrediôj y dahujidediôj. Ke ijnkuojdie hosapatåhide talevèe
os huy dkere, daj osdri`es quo vej e ijstruirso e Heri y heostras pradolojtos lo Cisb. Oj ssuhe,
uhe, O`ke
narhe perto lok barizajto osdritureria lo ke Hosapat
Hosapatehie
ehie dojtrek.
Ke jodosilel lo ojsoõer e kas osdri`es, y elepter ke osdriture y kas ijstruhojtas lo
eprojlizego ek juova eh`iojto kijmûèstida kadek, lioraj kumer e kas toxtas "osdakåstidas". Elohås lo
ostas toxtas osdakåstidas, bey atras lo tipa osdri`ek7 oxardishas (lo dkera arimoj hosapatåhida), y
toxtas kitorerias. Vora ke osdriture os, sa`ro tala, uj ijstruhojta lo elhijistrediôj, y kas osdri`es,
ejto tala, tiojoj quo lahijer ujas pradolihiojtas lo romistra onidedos y dkeras.
?5
?0
\OHE <7 KE ÉVADE VEKOA@E@IKÔJIDE.
5. Ke lijestèe lo Isij y lo Kerse.
Kas hojmuelas rostas lok ostela lo _r III so hejtuvioraj ujilas ek hejla lo Isb`i- Orre,
anidiek lo I``i-Tij, quo so oste`kodiô oj ke diulel nartinidele lo Isij. Oj ok vimésiha somujla eõa lo su
roijela (599?) dajsimuiô oxpukser e ke muerjidiôj okehite lo _r y bedorso beste diorta pujta daj ok
dajtrak lok prihitiva darezôj lok ihporia. Vora diulelos daha Osbujujje (oj ok vekko lok Liyeke) y
Lor (ek osto lok \imris) dajtijueraj siojla ijlopojliojtos, eujquo sus prèjdipos ja terleraj oj
rodkeher ok tètuka lo roy. Essur y Okeh so hejtuvioraj teh`iéj nirhos nuore lok roija lo Isb`i-Orre.
Ja a`stejto, ok juova sa`oreja nuo elaptejla pada e pada perto lo kas tètukas lo _r III, daha ok lo
"roy lo kas duetra duertas". Ke ostrudture `uradr
`uradråtide
åtide `åside simuiô siojla ke hishe. Ke `eso pakètide y
odajôhide lok palor lo Isb`i-Orre (eujquo huy hojmuela rospodta ek lo _r III) ore
nujlehojtekhojto su lahijia lo diulelos tej ihpartejtos iloakômidehojto daha _r, _ruc y
Jippur. Ke prahukmediôj lo dôlimas lo koyos dajstituèe atre edtivilel quo palohas dajsilorer uj
depètuka ihpartejto
ihpartejto lo ke iloakamèe hajårquide, borolele par kas royos lo Isij lo kas lo _r III.
Ke dahpikediôj lonijitive lo ke Kiste lo Poyos Tuhorias lurejto oste épade losohpoõô uj
pepok tresdojlojtek e ke bare lo lohastrer quo ok ma`iorja lo ke lijestèe lo Isij rospajlèe e ke
vakujtel lo kas liasos, som÷j ke duek kes lijestèes lo`èej ir esdojliojla y deyojla sudosivehojto, y
quo sus titukeros orej `uojas boroloras lo kas royos lo _r III. Var dajsimuiojto, ke rosteurediôj lo
uje diulel erresele par arloj livije sôka palèe kkoverso e de`a tres a`tojor porhisa lo kas prapias
liasos pere sor rodajstruile3 ke livije dajdosiôj lo oso porhisa e uj lotorhijela roy vojèe e
dajnirher quo maze`e lok nevar ospodiek lo kas liasos. Ok "Kehojta lo Jippur", quo dajhohare ke
rodajstruddiôj lo ke diulel par Isbho-Lemej, roy lo Isij (59?4-594?d.), ikustre pornodtehojto osto
ihpartejto espodta7
Ék
osdudbô
su emrela.
s÷pkide yTukabuhiklel
hirô dajy`ojovakojdie.
peke`res lo Isbho-Lemej (roy
lo (Ojkik)
Isij) nuoraj
lo su
sahotihiojtaKes
ka dajhavioraj.
?4
Ke nremikilel ijtrèjsode lok palor lo kas royos lo Isij so vo su`reyele par ke eperidiôj lo uje
lijestèe rivek oj Kerse, e ujas 566ch hås ek sur. To trete`e lo uje lijestèe eharroe, daha paj
pajoj
oj lo
hejiniosta kas jah`ros lo sus royos y ok ohpkoa adesiajek lo uj tètuka quo ijlide su nikiediôj tri`ek.
Mujmujuh (prihor prèjdipo lo ke lijestèe ijlopojliojto lo Kerse) y su pelro be`èej sila,
somurehojto, ma`orjelaros lo ke pravijdie lo Kemesb (lo ke quo narhe`e perto Kerse) e kes ôrlojos
lo kas royos lo Isij. Ke rupture lo Kerse daj ok roija lo Isij vija herdele par ke dajquiste lo _r par
perto lo Mujmuhuj. Ke diulel ore ok prijdipek puorta lok kudretiva dahordia daj ok Makna3 su pérlile
erro`etô e kas royos lo Isij uje ihpartejto nuojto lo ijmrosas.
Kaspula
hativas
quosila
so aduktej
tres ke etojdiôj
sodosiôj lo
Kerse saj
_j nedtar
lotajejto
be`or
ke ijsunidiojto
prostele
par dahpkotehojto
kas royos lo Isijasduras.
e kas sistohes
lo
romelèa lo kas dehpas situelas hås ekkå lo su ojtarja ijholieta.
ijholieta. Kes lisputes arimijeles par ok emue
dajtri`uyoraj lurejto `estejto tiohpa (desi sosojte eõas) uj nedtar rodurrojto quo lotorhijô ok
dursa lo kas edajtodihiojtas pakètidas lo ke @ege Hosapatehie. Ke lispute dajdkuyô duejla kas royos
E`isero (596?-529?d.) y Tuhu-ok (529<-52>>d.) lo Kerse onodtueraj uj havihiojta lo pijze oj
tarja e Isij, privåjlako desi par dahpkota lo emue ek losvier kas dejekos bedie ok sur, ke romiôj lo
Kerse. Ok ihpedta lo osta sa`ro ke odajahèe lo Isij, gujta daj ke pérlile lo _r, ok dahordia daj ok
Makna rokediajela daj oste diulel, y ke pérlile lok dajtrak sa`ro Jippur, pravadô ke råpile
lodelojdie lo Isij. E osa so suhô uje drisis lijåstide quo dukhijerèe daj ke su`ile ek traja lo uj
usurpelar (Ojkik-`eji 52>6-524=d.), quo pusa nij e ke sôkile sudosiôj pelro-biga vimojto beste
ojtajdos. Eujquo kas royos simuioraj ma`orjejla oj Isij, su vorlelora palor pakètida so roluga
ojarhohojto. Ke diulel lo Isij ja nuo dajquistele o ijtomrele oj ok roija lo Kerse beste ke épade lok
÷tkiha roy lo oste lijestèe, Pih-Tij (5200-5=>4d.)3 y tej ihpartejto nuo ok edajtodihiojta, quo kas
troijte y uj eõas rostejtos lok roijela lo Pih-Tij rodi`ioraj su jah`ro e pertir lo osto bodba.
Ke lijestèe lo Kerse ja so via ki`ro lo losenèas pakètidas. Ok torritaria lo Kerse nuo ijvelila
par kas ojohimas e nijekos lok roijela lo Tuhu-ok (52>>d.). ^èdtihe lok beh`ro, ke pa`kediôj so
su`kovô dajtre ok roy lo Kerse y so pesô ek ojohima. Duejla tala perodèe porlila, _tu (lias suhoria
lok sak, petraja lo Kerse) okimiô e uj bah`ro pere quo darrimiore ke situediôj y jah`rô e Jur-Elel,
pelro lo Tij-illijeh (52>?-52?6d.), ek duek ojsoõô ke narhe lo rosteurer ok arloj oj ok roija lo
Kerse. Ok rodiojto losdu`rihiojta lo Hesbcej-Tbepir (dorde lo E`u Luweri), somujle depitek lo lok
roija, lohuostre quo Kerse dajtrake`e torritarias e arikkes lok \imris o ijdkusa hås ek osto. Tijillijeh kovejtô uje hurekke oj tarja e oste ihpartejto diulel, quo oste`e druzele par duetra
dejekos y ek`orme`e uj pekedia.
Eujquo Kerse so dajvirtiô oj uje patojdie daj ke quo ore prodisa dajter, perodo quo jujde
kamrô sor uj ostela mrejlo y `ioj ijtomrela. _j toxta lo épade pastoriar pradolojto lo Heri dekinide
ek mrej Pih-Tij lo Kerse (5200-5=>4d.) lo roy lo ke diulel y gono lo uje daekidiôj lo lioz a quijdo
diulelos hås. Osta supajo ke oxistojdie lo uje nremhojtediôj pakètide dajsilore`ko oj ke romiôj, oj
virtul lo ke duek kas ostelas hås poquoõas orej etreèlas e ke ôr`ite lo kas hås palorasas. Var ose
hishe épade, _ruc so ijlopojlizô `ega ok palor lo Tijcesbil. Ok juova prèjdipo lo _ruc oste`kodiô
uje lijestèe y ohperojtô daj kas juovas royos lo @e`ikajie (teh`iéj eharroas). \eh`iéj par oste
épade Osbjujje, oj ok vekko lok Liyeke, oxtojliô su palor, beste ok pujta lo ogordor uj `rovo
lahijia sa`ro Essur bedie 5246. E nijekos lok simka RIR ok mrej ostela dojtrekizela lo _r III vivèe
÷jidehojto daha uj roduorla rohata lok pesela.
0. Osbjujje y @e`ikajie.
0.5.
Osbjujje.
Osbjujje, ke edtuek \okk Esher, oste`e situele oj ke kkejure lok Liyeke, ojtro ok \imris y kas
hajtos Wemras, y sorvèe lo joxa lo ujiôj ojtro ke Ekte Hosapatehie y Okeh, par ka quo so
dahprojlo ke ihpartejdie ostretémide lo su u`idediôj.
Oj tiohpas
lo ke IIIKeLijestèe
lo _r lisnrutô
lo diorte sa`ro
ihpartejdie,
uj Ojsi
(ma`orjelar)
oj ke diulel.
diulel ogordiô
diorte bomohajèe
ok Liyeke,oxistiojla
ostejla siohpro
prosojto oj kes dajtijues lisputes par ekdejzer ok dajtrak lo kes rutes dahordiekos, ka quo oxpkide
?<
quo paloros tej kogejas daha ok lo Uetje, oj ok jarto lo Tirie, losoerej ok oste`kodihiojta lo uje
ekiejze.
Tu porèala lo håxiha ospkojlar tuva kumer daj ok roijela lo Jereh-Tij, quo dajquistô ke
diulel lo Essur y nirhô uj tretela daj Yebluh-Kih lo Heri oj ok quo Osbjujje ogordèe lo Ostela
lahijejto. Vora tres ok roijela lo Jereh-Tij, ke ihpartejdie lo Osbjujje lodkijô.
Tu prijdipek epartediôj os uj dôlima komek, kes dajadiles daha Koyos lo Osbjujje, quo
dajstituyoj ok roportaria komek hås ejtimua roekizela oj edelia, ejtodoliojla ujes lédeles ek Dôlima
lo Behhure`i. Oj ok desa lo ostes koyos, su proadupediôj so dojtre oj oste`kodor uje kiste lo prodias
quo so dajsilore`e guste, tojiojla par tejta ke nijekilel lo oste`ikizer ke odajahèe. Tus royos
elapteraj ok tètuka lo ma`orjelar lok
lok lias \isbpec.
Oste diulel pula edtuer daha "tepôj" ejto Okeh, ihpiliojla quo ok hisha tuviore eddosa
lirodta e Hosapatehie. Var okka so oste`kodiô uje ekiejze ojtro ok roy lo Okeh, @e`ikajie y Heri pere
eteder Osbjujje, ihpajiojla uj roy enèj e kas ijtorosos lo Okeh. Eujquo prajta nuo sustituila par
atra quo eyulerèe e Behhure`i dajtre Okeh.
Ok nijek lo Osbjujje edajtodiô oj 5=??, duejla uje mrej ijujlediôj ke erresô, nedikitejla lo
ose hejore su dajquiste par perto lo Behhure`i.
0.0.
@e`ikajie.
Kas arèmojos lo ke diulel lo @e`ikajie so rohajtej e tiohpas edelias, duejla ja ore hås
quo
uj poquoõa
@e`ik
Lurejto
_rE`uh,
III oxistiô
uj palor
pravijdiek.
@e`ikajie
nuo ujeesojtehiojta,
diulel hås beste
quo(Vuorte
oj 529<loujLias).
eharroa,
Tuhudajquistô
ke diulel
y lia
dahiojza e ke I Lijestèe lo @e`ikajie. Eujquo ja nuo beste Behhure`i (5=90-5=?6), duejla
@e`ikajie elquirirèe uj mrej pratemajisha.
Ke Kiste Poek lo @e`ikajie dahiojze daj Tuhu-E`uh (529<-5225), quo dajquistô ke diulel oj
529< o ijidiô uj porèala lo oxpejsiôj quo ekdejzô tala ok Veès lo Ecel y ok jarto lo ke @ege
Hosapatehie, tojiojla quo dajvivir daj kes lijestèes lo Isij y Kerse oj ok sur, daj ok roija esiria ek
jarto quo ihpolèe su oxpejsiôj, y daj kas roijas lo Osbjujje y Heri.
Osto poquoõa roija lo arimoj eharroa, kkomô e dajvortirso daj Behhure`i oj ok prijdipek
palor hosapatåhida, uj ihporia quo dahojzô e lismromerso daj ke huorto lo ésto, porviviojla ke I
Lijestèe beste 5?9?, duejla ok roy bitite Hursiki I dajquistô ke diulel, eujquo ke e`ejlajô. Nuo
ojtajdos duejla kas desites, uje pa`kediôj pradolojto lo kas Wemras, epravodberaj ok vedèa lo palor
pere oste`kodor uje juove kèjoe lijåstide.
4. Ke I Lijestèe lo @e`ikajie7 Behhure`i y su a`re.
@e`ikajie dajstituyo atra ogohpka lo diulel romile par uje lijestèe eharroe. Oxistoj ekmujes
liniduktelos e ke bare lo restroer ke esdojsiôj lo ke prihore lijestèe lo @e`ikajie, quo lia dahiojza
daj Tuhue`uh oj 529<d. y talevèe somuèe oj tiohpas lok pelro lo Behhure`i, Tij-hu`ekkit (52505=94d.). _j yedihiojta ihpartejto quo be praludila
praludila mrej dejtilel lo hetoriek os Tipper, ja kogas lo
@e`ikajie, quo deyô `estejto prajta `ega ok lahijia lo kas royos lo oste diulel. Vora ke oxpejsiôj
prapidiele par kas royos lok ostela beste ojtajdos ijsimjinidejto lo @e`ikajie nuo `estejto kihitele
ejtos lo Behhure`i3 duejla ésto su`iô ek traja (5=90d.), @e`ikajie dajtrake`e Lik`et, Tipper, Cisb y
@arsippe, tales diulelos situeles oj sus ijholiediajos.
Bedie ok dahiojza lo ke neso quo jas adupe ke @ege Hosapatehie e÷j ostå livilile oj kas
roijas lo @e`ikajie, Isij, Kerse, _ruc y atras hås poquoõas (Lor, Cezekku, Hekmuh, otd.). Ke
bomohajèe ke tiojoj Kerse oj ok sur y @e`ikajie oj ok jarto, y kas royos `e`ikajias duktivej sus
rokediajos
quo,
poso
su eiskehiojta,
os daj
uj `uoj
lo epaya
dajtre Kerse.
Dajadohasy
uje
`ale daj
lok _ruc
prihor
roy
lo e_ruc,
Tij-cesbil,
uje pujta
borheje
lo Tuhuke-Ok
lo @e`ikajie,
dajadohas ekiejzes hikiteros oj ke épade lo Tij-hu`ekkit lo @e`ikajie y lo Ejeh o Irlejojo lo _ruc.
??
Daj ke dajquiste lo Isij par perto lo Pih-Tij lo Kerse tala ok peès lo Tuhor quolô ujinidela
`ega su lahijia, eujquo somuèe tojiojla daha `okidasas vodijas e Okeh, Osbjujje y @e`ikajie, quo
eiskeraj e Kerse lo kas mrejlos dajtedtas y kes mrejlos hejia`res lo ke épade lo Heri.
Vora ok eõa ijholietehojto pastoriar e ke dajquiste lo Isij, Behhure`i su`iô ek traja lo
@e`ikajie (5=90d.),
(5=90d.), y so rovokô daha uj rive
rivekk lo Pih-Tij hudba hås emu
emuorrila
orrila quo su pelro, Tijhu`ekkit. \ale ke somujle hitel lok roijela lo Pih-Tij ostuva herdele par ke esdojsiôj lo
@e`ikajie. Behhure`i tuva quo vimiker verias nrojtos, puos oste`e ojdegajela ojtro las mrejlos
patojdies, Kerse ek sur y Esirie ek jarto. \eh`iéj oste`e prosiajela par Osbjujje, sa`ro tala tres ke
su`ile ek traja lo I`ek-pi-Ok. Oj kas prihoras eõas lo su roijela, Behhure`i lolidô su etojdiôj
sa`ro tala ek nrojto sur. Oj ok séptiha eõa erro`etô Isij y _ruc e Pih-Tij, duya palor quolô
horhela torritariekhojto y su`arlijela pakètide y hikiterhojto e @e`ikajie. Daj ok nkejda sur
esomurela, Behhure`i pula taher perto edtive oj kas edajtodihiojtas lo ke olel lo Heri. Lurejto
voijto eõas (5=2?-5=>?d.)
(5=2?-5=>?d.) esistihas e uje sudosiôj lo muorres druzeles ojtro ok nrojto lok Éunretos y
ok nrojto lok \imris. Ke zaje lo heyar tojsiôj os ke nrajtore ojtro @e`ikajie y Osbjujje, parquo
eh`es diulelos oståj huy prôxihes, sij quo jijmuja lo kas dajtojliojtos tojme nuorzes sunidiojtos
pere evojturerso e uj etequo nrajtek. Mrej perto lok roijela lo Behhure`i trejsdurro oj oste
situediôj lo te`kes.
Ek nijek lo su roijela, oj dijda eõas Behhure`i dajquiste y so ejoxiaje Kerse (eõa 455=>0d.), quo ko porhitiô bedorso lo makpo daj ok dajtrak lo Isij, _ruc, _r y Jippur3 bedo ka hisha
hi sha daj
Osbjujje (eõa 40), quo ko le`e eddosa lirodta e ke rute lok Liyeke, quo ujèe ke hosote lo Iråj daj ke
kkejure lo Hosapatehie y su rida dahordia3 lorrate e Heri (eõa 44) y kuoma ke lostruyo e reèz lo uje
ro`okiôj (eõa 4?). Daha dakanôj (eõas 4= y 42) lirimo oxpolidiajos dajtre Esirie, quo simuo
?>
ijlopojliojto, pora porhejodo `estejto eiskele, y dajtre Okeh.
Ke ujinidediôj lo Hosapatehie par perto lo Behhure`i tuva sus kihitediajos tejta oj
tiohpa daha oj oxtojsiôj. Oj ok tiohpa, ke ujinidediôj tuva uje lurediôj huy datre, daj kas
sudosaros lo Behhure`i ja terlô oj praludirso uje lismromediôj. Oj duejta e ke oxtojsiôj, ja kamrô
ihpajor su prosojdie oj ok Éunretos holia, y Esirie y Okeh simuioraj siojla ijlopojliojtos.
ijlopojliojtos.
Esè puos, ke ujinidediôj enodtô ek vioga peès lo Tuhor y Ecel. Kes diulelos peseraj e sor
depitekos pravijdiekos, dojtras elhijistretivas kadekos lo uj peès pakètidehojto ujiteria, y lo
praludirso nreddiajehiojtas, ye ja vakvorèe ek osquohe lo diulelos-ostela. Daj Behhure`i so
narhô ok dajdopta lo uj peès lo "@e`ikajie" (jah`ro lo su depitek), borolora lok vioga "Tuhor y
Ecel", quo daj ok pesa lok tiohpa so ede`ô dajtrepajiojl
dajtrepajiojlaa e ke Esirie soptojtriajek.
<. Tadiolel, elhijistrediôj y rokimiôj oj ke épade lo Behhure`i.
Kas roijelas lo Pih-Tij oj Kerse y Behhure`i oj @e`ikajie supajoj uje dajsakilediôj lo ke
pasidiôj lok ostela. Ke dojtrekizediôj lok pekedia so bedo oj porguidia lo ke osnore nehikier, pora
teh`iéj lo ke osnore lok tohpka, quo piorlo perto lo su prorramet
prorrametives.
ives. Ke elhijistrediôj lo ke gustidie,
quo ejtos ore ogordile par guodos lo kas tohpkas (oj pertiduker lo Tbehesb, lias lo ke gustidie), y
ebare os ogordile par guodos lok roy.
Ke drodiojto edtivilel `ékide y kes ihpartejtos dajqu
dajquistes
istes lo Behhure`i, quo losoh`adej oj
ke ujinidediôj lo Hosapatehie, dajkkovej uj vakuhoj dajsilore`ko lo esimjediajos lo tiorres e
saklelas y votorejas oj kes pravijdies dajquistele
dajquisteles.
s. Mredies e ke darrospajlojdie ijtordeh`iele par
Behhure`i e ka kerma lo verias eõas daj las nujdiajerias, Tbehesb-cbesir lok ox roija lo Kerse y
Tijillijeh lo ke zaje lo Tipper, dajadohas kas pra`kohes quo pkejtoe`e y duåk ore ok
pradolihiojta. Os rezaje`ko pojser quo kes esimjediajos hesives lo perdokes e hioh`ras lo uje
dkeso sadiek `estejto lospasoèle lo`ioraj sorvir pere nrojer ok pradosa lo ohpa`rodihiojta y
osdkevizediôj, y somurehojto prapardiajeraj
prapardiajeraj heja lo a`re hås lispuoste e tre`eger oj ok dehpa.
Ke drisis emrèdake quo sa`roviojo oj ke ÷ktihe neso lok porèala pekoa`e`ikajia saj kas viogas
pra`kohes lo ke sekijizediôj, ok oxdosa lo irrimediôj y oxpkatediôj y ke dahpotidiôj par ok usa lok
emue ojtro romiajos situeles emues erri`e y emues e`ega. Ok dojtra lo mrevolel so be lospkezela ek
jarto (e @e`ikajie), pora royos
royos daha Behhure`i y TehsuTehsu- ikuje so dahprahot
dahprahotoj
oj lirodtehojto oj
uje roostrudturediôj mka`ek lok sistohe lo dejekos. Ekmujes lo kes a`res lo ojvormelure (daha ok
dejek "Behhure`i os ke riquoze lok peès") sirvoj pere nedikiter ke enkuojdie lirodte lo kes emues bedie
ok sur, pora ke heyarèe lo kes a`res so roekizej oj ok jarto (zajes lo Ecel y ok Liyeke). To trete, sa`ro
tala, lo ronuorzas lo kes hårmojos pere oviter los`arlehiojtas.
Lo hahojta, ke ijtorvojdiôj roek, daj droediôj lo ijnreostrudtures y uje oxtojse
dakajizediôj, hitime kes liniduktelos par kes quo ostå pesejla ok peès lo @e`ikajie.
Ek tiohpa quo surmoj liniduktelos odajôhides (drisis emrèdake, lishijudiôj lok dahordia) so
praludo uje roostrudturediôj lo kes rokediajos sadiekos. Kas privikomielas (osdri`es, sedorlatos,
hordeloros, elhijistrelaros y torretojiojtos lo arimoj livorsa) so "privetizej" y tretej lo osdeper
lok dajtrak roek. Kes mrejlos armejizediajos lok tohpka y ok pekedia ye ja so `esej tejta oj ke
prostediôj lo sorvidias par perto lo sus hioh`ras ospodiekistes, sija hås `ioj oj uj hodejisha lo
dajtretes y su`dajtretes, oj ok quo ke dojtrekizediôj os nisdek, hås quo ke`arek. Var atra kela eperodoj
juoves dkesos lo "lopojliojtos lok roy", quo so lirimoj ek ostela pere losohpoõer nujdiajos lo
heja lo a`re mojéride, daha saklelas y muerlies (solóh
(solóh,, `ì'iruh
`ì'iruh)) a dakajas emrèdakes, posdelaros,
pestaros, otd., rodi`iojla e deh`ia uj "dehpa lo sustojta" duye holile mojorekhojto os 5 `ur (>,?
bodtåroes).
Ok nehasa dôlima jas prapardiaje uje visiôj mka`ek lo ke sadiolel `ega ok roijela lo
Behhure`i. Oj ok dôlima eperodoj tros "dkesos" a dajlidiajos sadiekos7 ke lok ewikuh u "bah`ro
(ki`ro)", ke lok huťcãjuh a "lopojliojto (lok roy)" y ke lok werluh a "osdkeva". Kas osdkevas so
elquioroj daha `atèj lo muorre a so dahprej oj peèsos oxtrejgoras3 oj deh`ia, kas dajdiulelejas
?=
ja puoloj sor osdkevas, pora sè sahotilas e sorviluh`ro (par loules) lurejto porèalas hås a
hojas prakajmelas,
prakajmelas, pora sij quo so piorle ke jadiôj lo su ostetus arimijek.
Ke listijdiôj ojtro ewikuh y huťcãjuh ja os tej sojdikke y be lela kumer e veries
ijtorprotediajos.
ijtorprotediajo
s. Kas "ki`ros" tiojoj eutajahèe odajôhide. Kas huťcãjuh lopojloj lok ostela pere
su sustojta, lo hala quo saj "sohiki`ros", pora ja oj ok sojtila gurèlida, sija hås `ioj oj ok sojtila
odajôhida, ye quo ja pasooj holias lo praluddiôj. Var ok dôlima y atras laduhojtas se`ohas quo
mazej lo hojas prostimia quo kas "ki`ros".
Ok dôlima le uje visiôj `estejto sistohåtide lo kas pkoitas hås darriojtos lo ke épade, tejta
oj ok sodtar quo bey kkehehas lorodba pojek daha oj ok quo kkehehas divik. Oj ok dehpa pojek so be
rosektela hudba ke eperidiôj lo ke koy lok tekiôj, os lodir, uje romkehojtediôj lo kes pojes darparekos
daha narhe etojuele y duejtinidele lo ke vojmejze,
vojmejze, y so be etri`uila oste prådtide e ke kkomele lo kas
eharrites, nrojto ek erreimela prijdipia lo ke dahpojsediôj podujierie lo ke dukture suhorie y edelie.
Oj ok dehpa divik ok dôlima supajo ke dajsemrediôj lonijitive lo ke ihpartejdie quo bej
ekdejzela oj ke vile odajôhide lok peès kes tojlojdies e ke privetizediôj.
Ke épade lo Behhure`i supajo uj mira ihpartejto oj ok åh`ita toakômida. To bedoj jater kes
pronorojdies lo kes juoves otjies eharrites, quo pronioroj e ekmujes livijilelos (sa`ro tala kes lo
derådtor estrek) daha Tbehesb, Isbter y Elel, rokomejla e uj somujla pkeja e kes vioges livijilelos
suhories lo derådtor dtôjida-vomotetiva. Kes diulelos jartoões oxtiojloj e tala ok peès ok prostimia
lo sus liasos kadekos7 Herluc lo @e`ikajie, Je`u lo @arsippe, Jormek lo Cutbe y Tbehesb lo Tipper.
To praludo uje dahpkote roostrudturediôj lok pejtoôj. Ke vioge gorerquèe, `esele oj ke suprohedèe
lo Ojkik lo Jippur, ye ja ostå vimojto.
Ke juove ostrudturediôj lok pejtoôj tiojlo e situer oj ok vértido ek lias lo @e`ikajie, Herluc.
Ke aporediôj ja os sojdikke, parquo so trete lo uje livijilel horehojto kadek, `estejto haloste e
osdeke romiajek, quo ojdege hek oj kes vioges toakamèes. Ok pradosa dahiojze daj Behhure`i, pora sôka
dukhijerå oj ke épade desite. Ojtro kas pradolihiojtas utikizelas pere situer e Herluc oj uje
pasidiôj proohijojto, uja lo okkas os dajvortirka oj biga lo Oe (lias lo ke se`ilurèe) y deredtorizerka
daha lias lo kes ertos håmides.
Atra pradolihiojta os situer e Herluc oj ok dojtra lok hujla dashamôjida y dashakômida,
sustituyojla e Ojkik. Ke dukhijediôj lo osto pradosa sorå, puos, ok paohe rokimiasa kkehela Ojûhe
ãkiť ("Duejla oj ka ekta", peke`res ijidiekos), quo so rodite`e oj uj hahojta drudiek lo ke nioste lok
eõa juova `e`ikajia. Oj ok paohe, Herluc vojdo ek deas priharliek, porsajinidela par \iehet, esuho
ke nujdiôj lo lias arlojelar lok ujivorsa, y kas lohås liasos, emrelodilas, ko rijloj bahojego y so
ijdkijej ejto ke suporiarilel quo Herluc so be mejela e puksa. Ke dahpasidiôj lok paohe asdike
ojtro nijekos lo ke lijestèe lo Behhure`i, ke épade desite y ke épade holia`e`ikajie.
Behhure`i, poso e roohpkezer oj ok lahija lok sur ek livijizela Pih-Tij, y poso e lotojter
uj palor lo ojarho prostimia y oxtojsiôj, ja os livijizela. Ostes narhes, quo be`èej sila kes tèpides
oxprosiajos lo ke roekoze loslo dahiojzas lo ke III lijestèe lo _r beste ok nijek lo ke lijestèe lo
Kerse, portojodoj e uje dajdopdiôj ye suporele. Ok roy seko lok hujla livija y vuokvo ek buheja
daha pestar lo ro`eõa, `ojévaka y gusta.
Lo hala quo Herluc, elohås lo aduper ok kumer lo Ojkik oj ok åh`ita dashakômida, puolo
aduper ok kumer lok roy oj ok dorohajiek. Ke mrej nostivilel lok eõa juova ( Ecitu
Ecitu),
), quo lurejto tale ke
bistarie lo @e`ikajie ro÷jo e mrejlos huktitulos lo niokos y sirvo pere dajgurer ke dajstejto
proadupediôj pere ke herdbe lo kes ostediajos y kes dasodbes, y oj mojorek par ke dajsorvediôj lok
arloj nrojto ek deas, tiojo daha pratemajiste ke ostetue lo Herluc, quo seko oj pradosiôj. Y tala ok
dukta p÷`kida lo kes nostivilelos poriôlides hojaros y lo talas kas lèes tojlrå daha pratemajiste e
uj lias quo ye ja osterå nkejquoela par ke ejtimue nimure lok roy livijizela.
Ok roy, par su perto, oj voz lo `usder ke komitihizediôj lo su palor oj ke nikiediôj livije, ke
`usde, oj kermes mojoekamèes lo ejtopeselas tri`ekos.
?2
?. Kas desites y ke III lijestèe lo @e`ikajie.
Ke depedilel lo Behhure`i e ke bare lo hejtojor uj dajtrak e`sakuta lo sus dajquistes ja
nuo huy lurelore y, e su huorto, sus sudosaros vorèej dôha i`e lishijuyojla dajtijuehojto ke
zaje `ega su hejla, quo ek nijek ja so oxtojlèe hudba hås ekkå lo @emelel par ok jarto y quizå Kerse
par ok sur. \res lostruir ok palorasa roija lo Yehbel (daj depitek oj Ekopa) oj tarja e 5>66d., ok
simuiojto a`gotiva lo kes dajquistes lok roy bitite Hursiki I nuo ke prapie @e`ikajie. Ke edtitul lo kas
bitites ijlide quo, desi diojta dijduojte eõas lospués lo ke huorto lo Behhure`i, ke roekilel pakètide
ore quo @e`ikajie somuèe siojla uj ostela ihpartejto, ek quo be`èe lo bedor nrojto ok vojdolar lo
Yehbel.
Vada lospués lo ke huorto lo Behhure`i, eperodo hojdiajele uje lijestèe rivek lok "Veès
lok Her". To se`o huy pada lo okke, pora ovilojtohojto dajtrake`e ke zaje pejtejase y ke nrejge
dastore lok sur lo Irec, ojtarpodiojla esè kas kezas dahordiekos quo ujèej oste romiôj daj ok jarto lok
peès y daj ok Makna. Oste dirdujstejdie lo`iô lo tojor sories ropordusiajos odajôhides, eperto lo ke
hokke quo puliore bedor oj ok prostimia roek. Atra ermuhojta quo viojo e su`reyer ke nremikilel lok
palorèa lo @e`ikajie, os quo kas etequos lo Hursiki I e lures pojes be`rèej rosuktela tej
setisnedtarias pere ék, si oj ok roija lo @e`ikajie ja bu`iore be`ila sorias pra`kohes ijtorjas. Ok
makpo ijnkimila par kas bitites rosuktô lovestelar pere ok peès, puos desi lo ijholieta ke lijestèe kkomô
`rusdehojto e su nij. Os pasi`ko ijdkusa quo, e reèz lo ke ijvesiôj bitite, ke iihemoj
hemoj lo dukta lo Herluc
nuore treskelele e Beje, e arikkes lok Éunretos. Diorta a ja, ok desa os quo kas `e`ikajias lo épade
pastoriar droèej quo ke ihemoj livije be`èe sila ra`ele par oste épade.
?9
Lospués lo ke oxpolidiôj lo Hursbiki I dajtre @e`ikajie, Tehsu-liteje roijô lurejto ekmujas
eõas hås oj uj roija lovestela y roludila. Oj ke pastoriar trelidiôj drajamrånide, ke kiste lo kas
royos desites ohpioze daj ekmujas porsajegos (Mejlesb, Emuh I y Cesbtikiesb I) oj perekoka e kas
÷ktihas royos lo ke prihore lijestèe lo @e`ikajie, duejla ye oxistèe uje lijestèe desite, pora oj ok
peès arimijeria lo osto puo`ka (oj kas hajtos Wemras), ja oj @e`ikajie. Oj duekquior desa, so
losdajado ok jah`ro lok dajquistelar desite lo @e`ikajie.
Kas bitites ja so quoleraj oj @e`ikajie, sija quo so rotireraj rohajtejla ok Éunretos y
logejla ok peès suhila oj uj vorlelora deas pakètida. Oj osto hahojta drètida pere be bistarie lo
Hosapatehie
Hosapatehie,
, biza su eperidiôj
uj juova
puo`ka, ok lo uje
kas desites,
ede`eraj
dajvirtiéjlaso
dajvirtiéjla
so oj ke
patojdie lahijejto
oj ke zaje
y oste`kodioraj
juove quo
lijestèe.
\ojohas
etostimuele
osparålidehojto su prosojdie oj ok jarto lo @e`ikajie oj uje nodbe huy ejtoriar, par ka mojorek oj
narhe lo poquoõas mrupas edehpelas e kes enuores lo kes diulelos narhejla poquoõ
poquoõas
as dajtijmojtos
lo hordojerias oj ok ogérdita `e`ikôjida. Vora ke duostiôj lo sus arèmojos y lo dôha ekdejzeraj uj
palor y uje prahijojdie tekos quo kos porhitiorej sojterso oj ok traja lo @e`ikajie, ostå ojvuokte oj
ke hås e`sakute y lososporejto asdurilel.
asdurilel.
Mojorekhojto be vojila pojsåjlaso quo ok arimoj lo kas desites so situerèe oj kas hajtos
Wemras. \eh`iéj so be pastukela, par atre perto, quo kas desites pradolèej lo ke romiôj situele ek
jaraosto lo @e`ikajie, puos se`ohas quo oj ok porèala pekoa`e`ikôjida rodiojto uj lijeste kadek lok
roija lo Beje, oj ke duojde holie lok Éunretos, kkove`e uj tèpida jah`ro desite.
Te`ohas par uje nuojto
nuojto pastoriar, quo 0< eõas lo
lospués
spués lo quo ke ostetue lo Herluc nuore
lopartele e Beje (a Cbeje), e reèz lo ke ijdursiôj bitite, ok roy desite Emuh II ke lovakviô e @e`ikajie.
Y daha ke kiste lo kas royos lo Beje so ijtorruhpo e dahiojzas lok simka R^I, lo`ohas supajor quo
Emuh II, uja lo kas prihoras royos desites lo @e`ikajie, nuo quioj lostruyô \orqe, pusa nij ek roijela
lo Beje y lovakviô ok `atèj y ke ostetue lo Herluc e @e`ikajie.
E hisha tiohpa, kas desites dajsomuèej epalorerso lok Veès lok Her, roujinidejla esè ke @ege
>6
Hosapatehie. Lela quo ok tètuka lo kas prihoras royos desites talevèe ihpkide ok dajtrak lok peès lo
arimoj y lo kes zajes lo piolohajto situeles ojtro kas Wemras y ok \imris (Velej y Erhej), ok roija
`e`ikajia (oj desite Cerlujiesb) ore uje narhediôj `estejto sôkile, limje lo aduper ke pasidiôj lo
"mrej roija" oj ok sistohe ijtorjediajek.
Daj Cere-ijlesb ohpioze ke pkoje ijsordiôj lo kas desites oj kes rokediajos lipkahåtides lo
ehpkia relia. Kas prihoras dajtedtas romukeros daj Omipta so rohajtej e su roijela, som÷j kes
jatidies rotraspodtives lo kes dertes lo ok-Eherje. Hås terlo Ehojanis III so deserå daj uje bige lo
Curimekzu I, uj roy `e`ikajia huy edtiva oj ke dajstruddiôj. Kes jomadiediajos lo uje `ale pastoriar
so dajsorvejbeste
oj okkas
erdbiva
lo okOhpozeraj
ojtro Celesbhej-Ojkik
y Ehojanis
III, y ja
torhijeraj
roijelas
loEherje.
@urje-@uriesb
y Ehojanis
I^, lele ke ijsistojdie
`e`ikajie
oj
a`tojor uje eloduele dajtrepertile oj ara, lela quo kas omipdias ja edopte`ej ke rodipradilel
hetrihajiek.
Ok resma hås jate`ko lo ke lahijediôj desite os ke oxtrearlijerie lurediôj lo su lijestèe.
Eujquo oj kas "?=> eõas y 9 hosos" lo vile quo ko etri`uyo ke Kiste lo kas Poyos lo @e`ikajie, so
ijdkuyoj e tales kudos ekmujas deulikkas desites quo ja roijeraj jujde sa`ro @e`ikajie, ja de`o lule
lo quo astojteraj ok palor lurejto desi duetradiojtas eõas. (5?46d.-555?d.). Epojes tojohas
tostihajias quo be`koj lo ke oxistojdie lo uje liskadediôj pakètide sorie ejtos lok simka RIII, duejla ke
ijtorvojdiôj oxtoriar prihora lo Esirie y lospués lo Okeh praluga uje lososte`ikizediôj lo ke
situediôj ka `estejto simjinidetive daha pere pravader ke deèle lo ke lahijediôj desite. Esè puos, ke
oste`ikilel pakètide nuo ke tôjide mojorek lurejto dorde lo trosdiojtas eõas, pora osa ja simjinide quo
so pralugorej pades muorres a quo so tretere lo uj porèala pedènida oj mojorek. Ke Drôjide `e`ikôjide
dajsorve ekmujas opisalias lo ke mrej muorre losojdelojele ojtro Curimekzu II (5440-5462d.) y
Okeh.
Atra
quo pkejtoe
porèala
desitedkerehojto
os quo bey everias
quoojtiojoj
ok hisha
jah`ro,
y soria
oj kaspra`kohe
laduhojtas
nodbelasok ja
ospodinide
duåk royos
lo okkas
dajdrota
ostå
bediojla ronorojdie ok toxta. Osto bodba, ujila e ke eusojdie lo laduhojte
laduhojtediôj
diôj hås ejtimue, pravade
quo ke drajakamèe lo ke lijestèe desite, sa`ro tala lurejto kas las prihoras simkas lo su lahijediôj,
soe huy ijsomure. Tôka las yedihiojtas, ok lo Jippur y ok lo _r, jas bej prapardiajela erdbivas
÷tikos, y ja sihpkos te`kikkes eiskeles3 oj somujla kumer, ok j÷hora heyar, daj linorojdie, lo toxtas
pradolo lo uje sake diulel (Jippur, daj 50.666 laduhojt
laduhojtas,
as, supora daj hudba e _r, daj sôka =?) y,
oj tordor kumer, lo hahojta sôka uj poquoõa pardojtego lo kas toxtas lo Jippur be sila pu`kidela.
Okka ihpilo ke roekizediôj lo uj ostulia lonijitiva lo oste épade tej ihpartejto pere ke bistarie lo
Hosapatehie.
Vere kas desites, ok losporter lo ke Esirie lo Esbur-u`ekkit supajo ok ijidia lo kas tiohpas hås
luras.
\ala ok porèala dahprojlila ojtro holielas lok simka RI^ y holielas lok RIII,
RIII, daha ligihas,
os `estejto trejquika. Ok roija `e`ikajia tiojo quo dajtojor e Esirie par uj kela y e Okeh par atra, y
hejtiojo `uojes rokediajos daj ok roija bitite, hås kogeja. Kes rokediajos daj osto ÷ktiha saj
ohijojtohojto dahordiekos.
Ok prijdipek pra`kohe simuo siojla ok ojnrojtehio
ojnrojtehiojta
jta daj Esirie, quo so ki`re sa`ro tala oj ke
nrejge situele ek osto lok \imris. Kes vidtaries lo uja u atra dajtojliojto lej kumer, lo eduorla daj kes
dastuh`ros lo ke épade, e tretelas lo pez pere ke juove nigedi
nigediôj
ôj lo ke nrajtore. Vora duejla
Cesbtikiesb I^ so epravodbe lo ke ojtrajizediôj lo \ucukti- Jijurte I pere ro`eõer uj pada lo
torritaria, so oquivade lo elvorseria. Ok gavoj roy esiria pasoo uje eh`idiôj y emrosivilel nuore lo ka
dah÷j. Ja sôka vojdo e Cesbtikiesb oj `etekke dehpek, ko eprose y ko kkove e Essur, sija quo evejze
beste @e`ikajie y ke tahe. Oj ijtorromja esiria oj @e`ikajie, daj \ucukti-Jijurte daha roy jahijek
lure sioto eõas.
Duejla uje ro`okiôj esirie okihije e \ucukti-Jijurte, uje ro`okiôj `e`ikajie bedo ka hisha
daj su roprosojtejto oj @e`ikajie, y roste`kodo oj ok traja ek biga lo Cesbtikiesb, Elel-sbuh-usur.
Vora ok ijtorromja esiria, ek ijtraludir okohojtas lo livisiôj ijtorje, be`èe pravadela ke ojtrele oj
osdoje lo ke tordore patojdie ijtorjediajek, Okeh. Elel- sbuh-usur pokoe daj roketiva éxita dajtre kas
esirias, y dajsimuo dajsakiler su pasidiôj. Vora ke oste`ikilel lo su kerma roijela so lo`o sa`ro tala e
ke lo`ikilel hahojtåjoe lo Esirie y Okeh. Ke drisis nijek lo ke lijestèe desite kkome gusta lospués.
>5
Vrihora, ok roy esiria Esbur-lej roekize uje ijdursiôj vidtariase. Kuoma, ok roy okehite TbutrucJecbujto dajquiste y sequoe kes diulelos `e`ikajies lok osto y ok jarto (Osbjujje, Tipper, Ecel y
Lur-Cuzimekzu), so kkove uj rida `atèj e Tuse y loge e su biga Cutir-Jecbujto roijejla oj ok jarto,
hiojtres oj ok sur quole uj palor desite rosiluek. Ekmujas eõas lospués, ok hisha Cutir-Jecbujto
lerå ok makpo lo mredie e ke lijestèe desite, dajquistejla @e`ikajie y kkovåjlaso
kkovåjlaso uje voz hås e Tuse
Tus e ke
prostimiase ostetue lo Herluc. Esè torhije uje lijestèe quo, siojla egoje e @e`ikajie, be`èe sila
depez lo hejtojorso ekkè lurejto holia hikojia, hudba hås quo duekquiore lo kes lijestèes kadekos.
Vuolo quo kas térhijas desites nuorej elaptelas parquo ok usa lo de`ekkas oj ke muorre so
mojorekizô
oj oklostorrer
Ariojto Vrôxiha
parkas
ke quo
épade
oj ke quo éstas
ogordioraj
lahijia
@e`ikajie.
Vora
lo`ohas
quo nuorej
ijtralugoraj
ok derra
lo las su
ruoles
y quosa`ro
okka kos
kkovere
e uje suporiarilel hikiter. Verodo quo ke utikizediôj lok derra lo las ruoles daha erhe hås
ihpartejto loslo ok pujta lo viste tådtida so mojorekizô hås a hojas par ke hishe épade oj talas
kas mrejlos ostelas lok Ariojto Vrôxiha. Beste qué pujta enodtô e ke ostrudture sadiaodajôhide lo
lidbas ostelas ok ohpkoa mojorekizela lo oste juove tédjide hikiter simuo siojla uje duostiôj asdure.
Ke eperidiôj lok puosta lo "de`ekkoriza" (certeppu
(certeppu)) daha uja lo kas dermas elhijistretivas hås
ihpartejtos lo ke @e`ikajie desite, ijludo e pojser quo onodtivehojto oses ropordusiajos nuoraj
mrejlos. Ka ÷jida quo ostå dkera os ke ojarho ihpartejdie quo derras y de`ekkas kkomeraj e elquirir
oj kas ostelas lo oste épade3 orej dajsilorelas uje perto osojdiek o ijtomrejto lo duekquior patojdie
limje lo osto jah`ro, daha lohuostre ke nôrhuke lo sekula quo, som÷j vohas oj kes dertes lo okEherje, be`ituekhojto so ijtordeh`ie`ej kas royos lo imuek rejma oj ok porèala dahprojlila ojtro
ok 5?66 y 5066d.
E Celesbhej-Ojkik, roy lo Cerlujiesb (jah`ro desite lo @e`ikajie), hi borheja, esè
be`ke Ji`huerriye (Ehojanis III), ok mrej roy, roy lo Omipta7 Ya ostay `ioj3 agekå t÷ teh`iéj
ka ostés. \u dese, tus ospases, tus bigas, tus ja`kos, tus de`ekkas, tus derras, tus tiorres, agekå
so ojduojtroj talas huy `ioj. Ya ostay `ioj, hi dese, his ospases, his bigas, his ja`kos, his
de`ekkas, his derras, his juhorasas saklelas, daj sor hudbas, (talas) oståj `ioj, y oj his
tiorres tala ostå `ioj.
_ja lo kas resmas hås duriasas lok porèala desite os quo kas hajerdes lo oste lijestèe so
kkehe`ej "royos lo @e`ikajie" a sihpkohojto "royos". _j kamra sa`rosekiojto y lurelora lo kas royos
desites nuo ok lo dajvortir ke romiôj, pra`e`kohojto e reèz lo su lorrate lo ke lijestèe lok Veès lok Her
oj ok simka R^, oj uj tala ujinidela.
>. Elhijistrediôj, dukture y rokimiôj oj épade desite.
_je ihpartejto halekilel lo laduhojta hajuhojta rokediajela ospodènidehojto daj kas
desites os ok culurru
culurru.. To trete lo ostokes lo piolre lo narhe rodtejmuker a nåkide, be`ituekhojto
roheteles oj uje pujte losimuek y rolajloele, y lodareles daj sèh`akas rokimiasas. E eh`as kelas
suoko be`or ijsdripdiajos, duya tohe suoko sor ke sakudiôj lo ekmuje lispute par ke pasosiôj lo
tiorres, a ke lajediôj lo uje perdoke par ke a`re y mredie lok roy, esè daha ke dajdosiôj e ekmujas
anidiekos lo privikomias tekos daha, par ogohpka, ke oxojdiôj lok pema lo uje sorio lo a`kimediajos o
ihpuostas oj prohia par kas sorvidias prostelas. Ok térhija culurru simjinide kitorekhojto "kijlo",
par ka quo pasi`kohojto lorivoj lo kas
k as dipas quo herde`ej kas kèhitos lo kes tiorres. Atre pasi`ikilel
sorèe quo nuorej muerleles oj kas tohpkas daha merejtèe lo kas lorodbas lo prapiolel lo su luoõa
nrojto e duekquior rodkehediôj oj osto sojtila. Ke eusojdie lo tala ijlidia lo be`or ostela e ke
ijtohporio bedoj quo rosukto hås vorasèhik su oroddiôj oj uj tohpka y ja ek eiro ki`ro.
>0
Ke nuojto hås rovokelare pere lotorhijer ke nuorze lo @e`ikajie lurejto ok porèala desite ja
pradolo lo Irec, sija lo Omipta. Ke mrej dakoddiôj lo dertes, osdrites oj edelia sa`ro te`kikkes lo
`erra, losdu`iorte oj ok yedihiojta lo ok-Eherje lete lo nijekos lok roijela lo Ehojanis III, lo tala
ok lo Ecbojetôj (54><-54<=d. S54?0-544>X) y lo kas lo ekmujas sudosaros. Ke drajakamèe oxedte lok
erdbiva os ijdiorte, pora lurejto kas epraxihelehojto troijte eõas quo du`ro, kes rokediajos
ijtorjediajekos lo kes mrejlos patojdies lok Esie addilojtek quolej pornodtehojto ikuhijeles. Osto
tipa lo darrospajlojdie dajstituèe uj okohojta be`ituek y dajstejto lo ke vile lipkahåtide. Kes
dertes lo ok-Eherje ijlidej quo ke pasidiôj adupele par @e`ikajie ore ke lo uj ostela mrejlo o
ihpartejto loslo ok pujta lo viste ijtorjediajek7 ok ijtordeh`ia lo hojsegoras ojtro @e`ikajie y
Omipta ore be`ituek, y ok palorasa nereôj omipdia oxprose`e su rodajadihiojta lo ke ihpartejdie lo
@e`ikajie lirimiéjlaso ek sa`oreja lo osto peès daj ok tètuka lo "borheja"3 osto térhija sôka so
epkide`e e kas royos quo so dajsilore`ej imuekos y ekielas rodèpradas.
rodèpradas.
Ke prihore ronorojdie e kas dajtedtas ojtro kas nereajos lo ke lijestèe R^III y kas roy
royos
os desites
so
ojduojtre
kas ejekos
lo \uthasis
III (5<96-5<4>d.
S5<=9-5<0?X).
dajquistes
hikiteros
kkomeraj
e su oj
pujta
dukhijejto
daj ke adteve
dehpeõe, lurejto
ke duek Tus
kas omipdias
druzeraj
ok
Éunretos, pojotreraj oj Hitejji o orimioraj uje ostoke dajhoharetive oj ok torritaria lo osto peès.
Omipta ore par equok ojtajdos uje patojdie daj ke quo kas mrejlos ostelas oste`ej a`kimelas e
oste`kodor vèjdukas narhekos y e hejtojor ujes `uojes rokediajos pakètides. Esè puos, ja os
sarprojlojto quo uja lo kas rosuktelas lo ke dehpeõe lo \uthasis III nuore ke kkomele lo oh`egeles
partelares lo romekas lo nokiditediôj lo kas bitites y lo @e`ikajie. Ke ilojtilel lok sa`oreja `e`ikajia
quo sekule e \uthasis III ja so dajado daj somurilel. To be pojsela quo ke derte rohitile par @urje@uriesb II e Ecbojetôj, oj ke quo roduorle ek nereôj ke kerme ehistel oxistojto ojtro kas las peèsos,
bedo ronorojdie e ose adesiôj7
Loslo kas tiohpas lo Cereijlesb, loslo quo kas hojsegoras lo tus pelros ohpozeraj e
kkomer daj romukerilel ejto his
h is pelros, beste ebare bej sila `uojas ehimas.
Vora oxistoj sories liniduktelos drajakômides ek ijtojter rokediajer e \uthasis III daj
Cereijlesb. Kas dajtedtas lipkahåtidas
lipkahåtidas narhekos, par tejta, ja so be`rèej ijstituila beste nijekos lok
simka R^ hås a hojas, pasi`kohojto e reèz lo kas éxitas lo Ehojanis II, duejla par nij kamrô rojlir e
ke ihpartejto diulel-ostela lo Celosb, e arikkes lok Arajtos.
>4
Derte lo ok-Eherje.
Ke laduhojtediôj erquoakômide y lo atra tipa jas rovoke ke riquoze y ke ijnkuojdie lo
@e`ikajie lurejto ok simka RI^. Ok Veès lok Her be`èe sila ijdarparela ek roija oj ok simka R^, bodba
quo supusa ke roeporture lo ke ride rute dahordiek lok Makna.
Kes praspoddiajos roekizeles oj ok sur lo Irec lej ke ihprosiôj lo quo, eujquo so praluga
uje mrej prasporilel oj kes diulelos ejtimues, lo heyar teheõa,
teheõa, ok j÷hora lo kes pa`kediajos lo
lihojsiajos haloreles lishijuyô, euhojtejla ok lo kes poquoões ekloes. _je proadupediôj
ospodiek lo kas royos desites nuo ke lonojse lo ke rute, quo druzejla ok Liyeke, ujèe @e`ikajie daj
ke hosote lok Iråj, e trevés lo ke duek kkome`e ok kepiskåzuki oxtreèla oj kes hijes lo @elecbsbej,
ek jarosto lo Enmejiståj. Ok dastasa kepiskåzuki dajstituèe uja lo kas romekas quo kas royos lo
@e`ikajie ojvie`ej e Omipta, e vodos, som÷j perodo, oj `kaquos lo teheõa `estejto dajsilore`ko. Ke
ihpartejdie ostretémide lo ke rute lok Liyeke quole lo hejiniosta par ke droediôj lo ke juove diulel
lo Lur Curimekzu, situele oj Eqer Uun, dorde lo ke edtuek @emlel, y daha su jah`ro ijlide
("Nartekoze lo Curimekzu"), nuo nujlele par Curimekzu I.
Nuo prodisehojto lurejto ok roijela lo Curimekzu I (dahiojzas lok simka RI^) duejla kes
rokediajos ojtro @e`ikajie y Omipta so dajsakileraj mredies ek desehiojta lo ke bige lok roy lo
@e`ikajie daj Ehojanis III.
Ja tala ka quo kkome`e e @e`ikajie pradolojto lo Omipta orej hotekos prodiasas7 par ogohpka,
duejla
I ede`ôke`relas,
kes a`resdbepelas
lo diortaojpekedia,
Ehojanis
ko hejlô uje
huo`kosCelesbhej-Ojkik
lo é`eja borhasehojto
ara, y ekmujas
dajIII
ijdrustediajos
lo sorio
hernik.lo
Vora ±qué oxparte`e @e`ikajie, eperto lo kepiskåzuki1 Daj kes rutes quo so ijtorje`ej oj kas
Wemras o Iråj nirhohojto oj su palor, kas desites pra`e`kohojto ostuviorej oj dajlidiajos lo
suhijistrer `uojas de`ekkas lo kes hajteões lo Iråj, quo tejta eprodierèej hås terlo kas royos
esirias y Vorses. Ojtro kas romekas pratadakerias ojvielas par @e`ikajie e Omipta palohas ijdkuir
pertiles lo de`ekkas, os lodir, de`ekkas ye eliostrelas y kistas pere sor uselas, quo i`ej
i `ej edahpeõelas
lo uj j÷hora oquivekojto lo derras. Osto tipa lo romeka ore ok oquivekojto lo uj eviôj lo dah`eto
pornodtehojtoo oquipela.
pornodtehojt
Kes dertes lo ok-Eherje, oj pertiduker ke darrospajlojdie ijtordeh`iele ojtro @e`ikajie y
Omipta, jas porhitoj vor daj dkerilel kes jarhes quo romèej kes rokediajos lipkahåtides ojtro kes
mrejlos patojdies. Ore be`ituek ok ojvèa lo verias komelas. Oj ok dursa lo ke ojtroviste daj ok nereôj,
ésto arloje`e quo so pusiore e lispasidiôj lok oh`egelar y su komediôj ara, pkete, edoito y atras
ertèdukas lo vekar lostijelas e su usa porsajek. Ok treta lispojsela e kas oh`egelaros ronkoge`e ke
ostihe oj ke quo ore tojila ok peès ek quo roprosojte`ej3 si so kos le`e uj treta ijlimja a so kos tojèe
lurejto lohesiela tiohpa ijedtivas ejtos lo sor rodi`ilas narhekhojto, so dajsilore`e uj uktrego
ijnkimila ek roy ek quo roprosojte`ej.
><
Lurejto ke porhejojdie lo ke oh`egele oj ke darto so armejize`e uje rodopdiôj narhek, oj ok
trejsdursa lo ke duek so supajèe quo kas komelas lo`èej pajorso oj dajtedta daj kes biges a borhejes
lo su roy (a daj duekquior porsaje lo su séquita) quo bu`iorej dajtreèla hetrihajia daj ok
sa`oreja lok peès quo oste`ej visitejla. Oste dirdujstejdie kos le`e ke apartujilel lo bedorkos kkomer
hojsegos y romekas lo su peès lo arimoj y lo kkover lo vuokte kas sekulas lo ke prijdose e sus pelros y
e su nehikie. Valèej dahpra`er esihisha quo so ojdajtre`e `ioj y quo rodi`èe ok treta quo
darrospajlèe e su rejma.
Ke ostridte a`sorvejdie lok pratadaka porhitèe ok hejtojihiojta lo kes rokediajos par holia
lo
kes duekos
so holèe
ke imueklel
lo ekrejma
uj sa`oreja
y atra, okojderjele
oj borhejas",
ok térhija
"borheja".
Duejla
uj hajerde
eddolèe
traja,lo
jatinide`e
narhekhojto
bodba e "sus
oxprosejla sus losoas lo somuir hejtojiojla kes `uojes rokediajos y ojviejla uj romeka oj pruo`e
lo su `uoje vakujtel.
Voso e kes mrejlos listejdies quo sopere`ej sus ostelas, kas royos ja loge`ej lo ijviterso
ujas e atras daj adesiôj lo kes niostes
niostes y dorohajies hås ihpartejtos,
ihpartejtos, soõekåjlake daj ok ojvèa lo uj
romeka. Duejla Ehojanis
Ehojanis III ja ijvitô e Celesbhej I oj uje lo oses adesiajos, ok roy lo @e`ikajie ja
terlô oj oxproser sus quoges o, ijtojdiajelehojto, ijvitô ek nereôj e uje dorohajie oj @e`ikajie.
Duejla doko`resto uje mrej nioste, ja ho ojviesto jijm÷j hojsegora e lodirho "¡^oj e
Se dahor yX `o`or!", ji ho ojviesto jijm÷j romeka lo sekula daj adesiôj lo ke nioste ... Bo
olinidela uje juove SdesXe. Oj Shi deseX bo dajstruila uj mrej S...X. \us hojsegoras bej
vista Ske dese y ok ... y oståj nokidosX. Ebare vay e ler uje (nioste) lo ijeumurediôj lo ke dese.
^oj SporsajekhojtoX e SdahorX y e `o`or dajhima. SJa vay e bedorX ka quo t÷. \o ojvèa S0?
bah`ros yX 0? hugoros, oj tatek ?6 Sporsajes quo oståj e hi sorvidia, lo`ila e ke
ijeumurediôj lo hi deseX.
Jijm÷j laduhojta huostre hogar quo kes dertes lo ok-Eherje ok oshora daj ok quo so
duile`ej kes rokediajos ojtro kes livorses dartos lo ke épade. Jeturekhojto ke heyar perto lo ke
darrospajlojdie
ronioro
e kes rokediajos
daj Omipta.dajtedtas
Kes dertes
bitites
pajoj lo hejiniosta quo
tales kes mrejlos so
dartos
lo Ariojto
Vrôxiha hejtojèej
ujes
daj atres.
>?
Tekva reres oxdopdiajos, ke kojmue ohpkoele oj ke darrospajlojdie ijtorjediajek lok @rajdo
Podiojto ore ok edelia. Ok edelia dajstituèe ke kojmue nrejde lok Esie addilojtek. E poser lo okka, guzmer
par ka quo so be dajsorvela lo okke, ke kojmue desite ja huostre jijm÷j perojtosda ovilojto daj
jijmuje atre kojmue dajadile3 ke pasi`ko ilojtilel ijlaourapoe lo uj poquoõa mrupa lo jah`ros lo
liasos ja porhito kkomer e jijmuje dajdkusiôj. Oj ke @e`ikajie desite so praluga uje ijtojse edtivilel
kitorerie y orulite. To dapieraj juhorasas toxtas ejtimuas, e ekmujas lo kas duekos so kos lia uje
narhe "dkåside" lostijele e porlurer. Vora ke dapie y ke olidiôj lo laduhojtas ja nuo ke ÷jide
epartediôj lo kas se`ias desites. _ja lo kas toxtas kitorerias `e`ikôjidas hås jate`kos, quo so dajado
daj ok jah`ro lo su prihor vorsa Kulkuk `ãk jãhoqui ("Eke`eré ek Toõar lo ke Te`ilurèe"), nuo
dahpuosta par oste épade. To trete lo uj pranujla paohe lo derådtor nikasônida, oj ok quo so pkejtoe
ok pra`kohe lo par qué ok bah`ro gusta y pielasa lo`o sor vèdtihe lo ke losmredie (ok tohe lo "Ga`",
`ioj dajadila par ok Ejtimua \ostehojta). Ok toxta oxpajo y ejekize kes lules quo sa`ro kas liasos
pkejtoe uj "gusta lakiojto" daha oso, y dajdkuyo daj uje jate lo rosimjediôj7 jelio puolo ojtojlor
kas dehijas ijosdrute`kos lo kas liasos ji sus hativediajos3 kas liasos saj se`ias y talapalorasas, y
oståj par ojdihe lo kes lules lo ka
kass buhejas.
Ka quo so be lidba sa`ro ke osdese pojotrediôj lo okohojtas prapiehojto desites oj
@e`ikajie os våkila teh`iéj pere ke rokimiôj. Kes ÷jides livijilelos desites quo so ditej e hojula saj
Tbuqehuje y Tbuhekiye.
Oj ok pejtoôj lo Jippur, lo lajlo pradolo ke heyarèe lo kas toxtas lo ke épade desite, Ojkik
simuo adupejla ok kumer proohijojto. Vora ke dajsakilediôj lo @e`ikajie daha depitek pakètide
nevarodo ke esdojsiôj lo Herluc, ye ijidiele daj Behhure`i. Oj ok porèala desite tahe narhe
lonijitive ok mrej didka lo ke dukturek quo dukhije oj ke nioste lo eõa juova, duya "muiôj" os ok paohe
lo pradosiôj
ke droediôjbedie
(ojûhe
). To doko`re
ok sejtueria
lo Herluc
@e`ikajie
(Osemike), lo pakètida
lajlo seko
ke
ok okiť
tohpka
situelaojnuore
lo ke diulel
( `it oj
(`it
eciti
eciti).
). Ok pratemajisha
lo
@e`ikajie quole ronkogela oj su pratemajisha dukturek, daj kas liasos lo kes diulelos pravijdiekos
su`arlijelas ek lo ke depitek. Je`u os uj desa privikomiela7 biga lo Herluc, pertidipe oj ke nostivilel
lok eõa juova y os kkovela lo @arsippe e @e`ikajie ke vèspore lo ke nioste ejuek. Tu papukerilel quole
ronkogele oj ke ajahåstide
ajahåstide..
Kes livijilelos hås papukeros pesej e sor Herluc, deredtorizela daha lias oxardiste, Je`u,
lias lo ke se`ilurèe, y Muke, lias lo ke holidije. Taj livijilelos quo pajoj roholia e kas hekos,
nèsidas a harekos, e osdeke ijliviluek. Ok ijlivilua oste`kodo daj kes livijilelos uje rokediôj lirodte.
Okimo uje quo so dajviorto oj su dajnilojto,
d ajnilojto, ok lostijeteria lo sus pkomeries y sedrinidias, ok sejelar, ok
sekvelar.
Ojtro oxardishas, ehukotas, sèh`akas y nôrhukes, ke rokimiôj lospkeze su ogo lo kes rokediajos
pakètides e kes ijtorporsajekos, y sa`ro tala e kes ijtreporsajekos.
ijtreporsajekos.
Eujquo losimuo
rosuktejla
`estejto
linèdik
iloe lok
herdasiojla
pakètida
sadiaodajôhida
ke @e`ikajie
desite,
y eujquo
`uojebedorjas
perto louje
su bistarie
dajtij÷e
perey
jasatras suhehojto asdure, ok erdbiva lo ok- Eherje, kas losdu`rihiojtas roekizelas oj ok Makna, y kas
tostihajias pradolojtos lo ke prapie @e`ikajie jas porhitoj vor daj tale dkerilel quo so tretô lo uje
neso ihpartejtèsihe pere ke bistarie
bistarie lo ke romiôj tejta oj ok torroja pa
pakètida
kètida daha oj ok dukturek. Ke
lijestèe desite nuo uja lo kas romèhojos hås oste`kos lo kas quo so tiojo jatidie, y ke ujinidediôj
pakètide lok peès quo onodtuô dajstituyô uje a`re mrejliase y porhejojto. Poprosojte uja lo kas
hahojtas hås lodisivas lo ke bistarie lo @e`ikajie, y sij lule ekmuje kas losdu`rihiojtas y tre`egas
uktoriaros dajtri`uiråj e darra`arer oste ihprosiôj y e dahpkoter ke ihemoj nremhojterie quo
tojohas lo oste épade.
>>
Ok lohajia Vezuzu.
>=
>2
\OHE ?7 ETIPIE. IHVOPIA EJ\IM_A Y HOLIA.
5. Ok Ihporia Ejtimua Esiria.
5.5.
Ijtraluddiôj. Ke diulel-ostela lo Essur.
Essur ostå situele e ujas 566ch ek sur lo Hasuk, oj ke hermoj izquiorle lok \imris, y adupe ok
oxtroha jarto lo Go`ok Behrij. Ok kumer oste`e `eõela arimijekhojto par kes emues lok \imris, ek osto
par kes lok rèa prapiehojto lidba y ek jarto par uj dejek. Essur so ojduojtre situele oj ok oxtroha lo
ke zaje kkuviase, ka quo simjinide quo ke emridukture lo ke romiôj ja lopojlo par dahpkota lok romelèa.
Taj huy padas kas rostas lok porèala pekoaesiria quo bej sila ijvostimelas.
Ok jah`ro lo Essur dajstituyo atra pra`kohe, puos ok jah`ro lok prijdipek lias lo ke diulel
y ok lo ke diulel saj iléjtidas. Ok jah`ro lo ke diulel, Essur, eperodo ye oj toxtas lok porèala lo
Ecel, pora daha jah`ro livija ja eperodo beste ke neso lo _r III. Ok jah`ro lo ka quo kuoma sorèe ok
peès kkehela Esirie lorive lo ke diulel lo Essur3 pora lurejto ok porèala pekoaesiria y ejtoriarhojto
ok ostela lo Essur oste`e narhela sôka par ke diulel y su ojtarja hås ijholieta. Éste adupô siohpro
uj kumer ospodiek lojtra lo Esirie beste su lostruddiôj oj >5<.
Kes prijdipekos nuojtos dajtohparåjoes lo ke bistarie lo ke diulel saj kes ijsdripdiajos
roekos lo kas olinidias lo Essur, quo oståj osdrites oj pekoaesiria, liekodta lok edelia (`estejto
listijta lok pekoa`e`ikôjida) y lej ek roy uj tètuka huy sojdikka7 "vidomorojto
"vidomorojto (a ma`orjelar) lok lias
lo
Essur".esirias
Kas toxtas
roekos lo oste
so voj holia
dahpkohojtelas
ijsdripdiajos
lo atras
hajerdes
huy pastoriaros
(loépade
kas porèalas
y joaesiria),par
quokes
ekuloj
e kes olinidediajos
roekizeles par royos ejtoriaros.
Ke situediôj pakètide, odajôhide y sadiek lo Essur ke dajadohas
d ajadohas sa`ro tala par kas juhorasa
juhorasass
toxtas oj pekoaesiria pradolojtos lo kas oste`kodihiojtas dahordiekos esirias lo Cejosb, dorde lo
Ceysori, oj ke Ejetakie dojtrek, quo letej lo 5966-5246d.
Ok tostihajia hås ihpartejto lo oste épade os ke Kiste lo Poyos Esirias, lo ke duek oxistoj
>9
veries dapies lo dahiojzas lok prihor hikojia. Ovilojtohojto ke kiste be sila hejipukele oj uje
holile dajsilore`ko daj ok nij lo bedor ojdeger e Tbehsbi-Elel I (quo oj roekilel ore uj
dajquistelar eharroa y ja tojèe jele quo vor daj Essur) oj uje kiste lo royos jeturekos lok peès. Ke
drajakamèe lo kas royos esirias loslo hås a hojas ok eõa 0666 beste Tbehsbi-Elel quo palohas
oste`kodor lo narhe epraxihele eperodo oj ok duelra >.
Essur dajsimuiô su ijlopojlojdie pada lospués lok 0666d. y nuo ma`orjele par prèjdipos
kadekos. Bedie 5966d. be`èe loserrakkela ye uje rol dahordiek ihpartejto. Ok deulikka eharroa
Tbehsbi-Elel I (5254-5=25d.)
(5254-5=25d.) dajquistô Essur e nijekos lok simka RIR.
Essur be`èe dajsomuila aduper uje pasidiôj lo lahijia oj ok dahordia lo osteõa daj ok osto,
y par ka tejta sorvèe lo dojtra lo listri`udiôj, ek quo palèej edulir kas hordeloros lo ke @ege
Hosapatehie.. Kes tros prijdipekos rutes lo kes derevejes pradolojtos lok sur orej7
Hosapatehie
-
Ke quo i`e loslo _r (pujta lo ojtrele lok da`ro pradolojto lok Makna) e Jippur, loslo lajlo
su`èe beste Essur.
Ke somujle tek voz `arloejla ok \imris.
Ke tordore i`e loslo Okeh e Lor, ek osto lok \imris, y loslo ekkè, druzejla ok rèa, beste Essur.
Eujquo kes nuojtos saj huy osdeses, perodo quo Essur nuo loserrakkåjlaso beste dajvortirso
oj uje diulel-ostela ihpartejto pada lospués lok eõa 0666d.3 dajte`e daj ihpartejtos sejtuerias3
oste`e pratomile par uje hurekke y `ioj e`estodile lo emue3 y ostuva ma`orjele par uje lijestèe lo
royos kadekos loslo Vuzur-Esbur I (pada ejtos lo 5949d.) beste 5246d. Ke ihpartejdie lo Essur oj
osto dahordia pra`e`kohojto so lo`iore e su ostretémide pasidiôj oj ok drudo lo kes vèes lo
dahujidediôj, quo sus royos epravodberaj estutehojto anrodiojla diortes vojteges e sus sadias
dahordiekos, ospodiekhojto e kas lo ke @ege Hosapatehie.
Ke vojtegase pasidiôj quo be`èe ekdejzela Essur biza quo so dajvirtiore oj ok `kejda lo
Tbehsbi-Elel I (5254-5=25d.), arimijeria lo ke romiôj situele ek aosto lo Essur. Tu vidtariase
oxpejsiôj puolo rodajstruirso
rodajstruirso oj perto e pertir lo kas erdbivas lo Heriy
Heri y lo ke Kiste lo Poyos Esirias.
Tom÷j ostas erdbivas so epalorô lok traja lo su borheja oj su peès, y kuoma etedô ke zaje situele
ekrololar lo @e`ikajie y Tipper3 par ÷ktiha so lirimiô ek jarto pere taher Ocekketo (pra`e`kohojto ek
jarto lo Essur) y ke prapie Essur, lajlo lorradô ek roy kadek. Dajquistô teh`iéj atras kumeros, daha
par ogohpka Heri, oj uje nodbe ijlotorhijele. Ok roija lo Tbehsbi-Elel I ijdkuèe ke zaje lo ke
de`odore lok Cbe`ur, ohpkezehiojta lo uje lo sus depitekos, Tbu`et-Ojkik. Loslo ekkè su roija so
oxtojlèe par ok sur beste ijdkuir kes kadekilelos lo \orqe y Heri, e arikkes lok Éunretos, y kuoma,
druzejla ke kkejure bedie ok osto, beste Ocekketo y par ke ojtajdos ye mrej diulel lo Essur.
Dahprojlèe elohås ok poquoõa, eujquo prôspora, ostela lo Cereje (ijdkuile ke diulel lo \okkPiheb), oj ok Go`ok Tijger, ke mrej diulel lo Jèjivo, situele hås ek jarto quo Essur, y ekmujes zajes lo
kas Wemras par ok osto, daha par ogohpka Tbohsbere (dorde lo Pawejluz) y \ucrisb, oj ok jarto lo
Okeh. Ok roijela lo Tbehsbi-Ele
Tbehsbi-Elel
l I lurô troijte y tros eõas.
Ok roy lo Essur kkove`e sihpkohojto ok tètuka lo "vidomorojto lok lias Essur". Oj kas
laduhojtass datiliejas ok sa`oreja rodi`o sojdikkehojto ok jah`ro lo ru`ì'uh a `ãkuh
laduhojta
`ãkuh,, quo simjinide
rospodtivehojtoo "prèjdipo" y "soõar".
rospodtivehojt
Ok nujdiajehiojta oj Essur lo "ke Diulel" (ìkuh
( ìkuh),
), térhija daj ok quo, ek perodor, so
losimje`e e uje ospodio lo eseh`koe lo diulelejas, pra`e`kohojto dajstituile par kas gonos lo kes
mrejlos nehikies lo hordeloros oste`kodiles oj okke. \ales kes mrejlos duostiajos pakètides oste`ej
oj hejas lo "ke Diulel". Os pasi`ko quo osto armejisha tej ihpartejto so roujiore oj uj olinidia quo
rodi`èe ospodènidehojto ok tètuka lo "dese lo ke diulel" (`át
(`át ìkih).
ìkih). Atre ijstitudiôj pakètide
oxtrearlijeriehojto ihpartejto (oj roekilel pere tale ke bistarie lo Esirie) ore ok kihhuh
kihhuh.. Ore osto
ok tètuka lo uj nujdiajeria, okomila ejuekhojto par sartoa, quo lotorhije`e ok jah`ro lok eõa y oj
oste épade, ok derma ja rodeyô jujde oj ok roy. Kes porsajes quo palèej sor jah`reles kihhuh
pra`e`kohojto portojodèej e uj mrupa sokodta. Os pasi`ko quo ok prosilojto lo ke eseh`koe lo ke
diulel nuore ok kihhuh lo dele eõa.
=6
5.0.
Armejizediôj lok dahordia esiria.
Oj Ejetakie oxistèej las tipas lo oste`kodihiojta
oste`kodihiojtas.
s. Ok hås ihpartejto y ok hogar dajadila ore
ok cìruh
cìruh,, térhija quo arimijekhojto simjinide`e sôka "etredelora", pora quo, be`ile duojte lo quo oj
Hosapatehie ok dahordia so onodtue`e sa`ro tala par vèe nkuviek, pesô e simjinider par oxtojsiôj
"puorta" y "`erria dahordiek" lo uje diulel, oj ok quo kas hordeloros so roujèej pere kkover e de`a
sus jomadias. Duejla kas esirias oste`kodioraj `errias dahordiekos porhejojtos kogas lo su peès, kos
epkideraj sij hås ok térhija utikizela be`ituekhojto pere losimjer oso tipa lo esojtehiojtas,
eujquo ebare ye ja ostuviorej situelas jodoseriehojto e arikkes lo uj rèa. Ok atra tipa lo dojtra
dahordiek
so lojahije`e
we`ertuh,
we`ertuh
, térhijaquo
oxdkusiva
lo kas hordeloros
pekoaesirias
lo Ejetakie.
Uuizå
losimjere
arimijekhojto
uj dereveser,
be`rèe ede`ela
oxpejliéjlaso
y dajvirtiéjla
dajvirtiéjlaso
so oj
uj dojtra rosilojdiek y dahordiek lo derådtor hås porhejojto, eujquo lo hojaros lihojsiajos y
daj hojas eutajahèe quo uj cìruh
cìruh.. Kas we`ertuh so bekke`ej
bekke`ej situela
situelass par ka mojorek oj kes
ijholiediajos lo diulelos odajôhidehojto hojas ihpartejtos a lo eddosa hås liniduktusa. Kas
rosilojtos oj kas we`ertuh so bekke`ej elhijistretivehojto `ega ke eutarilel lok cìruh hås
dordeja. Vra`e`kohojto bu`iore uj tatek lo ajdo cìruh y lioz we`ertuh
we`ertuh33 oj ok ji`ok I` ok j÷hora lo
cìruh esdojlèe ye e detardo, y ekmujes dakajies quo ejtos orej sihpkos we`ertuh so be`èej
dajvortila par ojtajdos oj cìruh pkojehojto loserrakkelas. Ok cìruh hås ihpartejto ore ok lo
Cejosb, lok quo pertèej rutes quo dajludèej par ok jarto beste ke losoh`adelure lok Bekis, oj ok her
Jomra, par ok jarosto beste ke romiôj lo ke edtuek Tives, y par ok suraosto beste kas ihpartejtos dojtras
dojtras
pakètidas ejetôkidas lo Vurusbbettuh y ]ebsbusbeje.
±Uué rokediôj hejtojèej kes dakajies esiries daj kas prijdipelas ejetôkidas oj kas quo oste`ej
situeles y duya porhisa jodosite`ej pere kkover e de`a sus kudretivas jomadias1 Verodo quo ke jarhe
be`ituek
orej kes
diulelos-ostela
ijlopojliojtos.
Dajtrake`ej
kes zajesorej,
rurekos
dirdujlejtos
y, oj
ekmujas desas,
poquoõas
dojtras ur`ejas.
Ke heyarèe
lo ke pa`kediôj
ek perodor,
"bettites"
(térhija utikizela per losimjer e ke pa`kediôj ijlèmoje ja ijlaourapoe lo Ejetakie). Be`èe tros
ostelas (Vurusbbettuh, Cejosb y ]ebsbusbeje) quo lahije`ej pakètidehojto y quo dajtrake`ej
zajes `estejto oxtojses, dekinideles oj dele desa daha "peès" (hìtuh
( hìtuh).
). Ok sa`oreja tejta lo kas
poquoõas ostelas daha lo kas "peèsos" so lojahije`e ru`ì'uh ("prèjdipo"), oxdopta ok lo
Vurusbbettuh,
Vurusbbett
uh, quo so kkehe`e "mrej prèjdipo". Okka ijlide quo e osto ostela addilojtek so ko rodajadèe
uje ospodio lo palor suporiar ek lo kas atras.
Ka hås pra`e`ko os quo ke diulel lo Essur romukere sus rokediajos lipkahåtides daj kas
prèjdipos ejetakias e trevés lo kas komelas lo ke diulel, kas gurehojtas tiojoj quo vor desi daj tale
somurilel daj kas térhijas oxedtas lo kas eduorlas oj virtul lo kas duekos kas hordeloros esirias
palèej aporer oj ok torritaria lo kas ostelas ejetôkidas. Ke iloe lo quo Essur ogordèe uj dajtrak
pakètida sa`ro Ejetakie rosukte bay lèe ijsastoji`ko y lo`o sor rodbezele.
Kas poquoõas we`ertuh so ojdajtre`ej `ega ke eutarilel lok cìruh hås prôxiha, quo e su
voz oste`e sahotila ek cìruh lo Cejosb, quo par su perto lopojlèe lirodtehojto lo ke suporvisiôj
lo Essur y su eseh`koe lo diulelejas.
Verto lok depitek pere ok dahordia daj ok quo so nijejdie`e pradolèe lo ijvorsiajos
pertidipeles e kerma pkeza quo prapardiaje`ej e lotorhijelas hordeloros kas najlas jodoserias
lurejto uj porèala lo verias eõas3 ek térhija lok pkeza nigela, kas ijvorsaros rodi`èej pertos
ekèduates lo kes mejejdies a`tojiles7 ok hordelor tojèe teh`iéj su perto y so onodtue`ej provisiajos
oj desa lo rotirele ejtos lok duhpkihiojta lok pkeza pedtela. Ostas dajtretas rodi`èej ok jah`ro lo
"sedas" (jeruqqu
(jeruqqu),
), quo lorive lo ke prihitive dastuh`ro lo dakader kas praludtas dahordiekos oj ok
seda lok hordelor.
0. Tbehsbi-Elel I y su a`re.
Oj ke Ekte Hosapatehie, lajlo beste nijekos lok simka RIR so praludo uj ijtojsa
nreddiajehiojta,
surmoj veries
ujinidediôj daj Tbehsbi-Elel
Tbehsbi-Elel.
. ijidietives lo dajquiste y oxpejsiôj quo losoh`adej oj uje `rovo
=5
Oj Heri su`o ek palor Yecbluj-Kih, lok quo jas lej jatidie las ijsdripdiajos. _je roduorle
ok opisalia nujlelar lok roija, ke vidtarie sa`ro "sioto royos", os lodir, sa`ro kas gonos mojtikidias lo ke
kime jôhele oste`kodile oj ok treha lok vekko lajlo so ojduojtrej Heri y \orqe. Yecbluj-Kih
teh`iéj doko`re ke oxdevediôj lo uj dejek ojtro ok Cbe`ur y ok Éunretos, lok quo talevèe quolej
vostimias. Ke somujle roduorle ke vidtarie sa`ro uje daekidiôj lo tros royos daj ok epaya lo trapes
ojvieles lok peès lo Yehcbel (jarto lo Tirie). Ke vidtarie lo Heri/Cbeje sa`ro kes tros diulelos
addilojtekos le arimoj e uje narhediôj ostetek hås ehpkie, quo loslo Heri dajtrake ok vekko lok `ega
Cbe`ur y ok dursa lok Éunretos beste Oher. Yecbluh-Kih porhejodo oj Heri, depitek pakètide y
odajôhide lok roija, y oj \orqe, depitek ospirituek.
Hiojtres ke zaje "ounråtide" lo ke Ekte Hosapatehie os ujinidele par ok roy lo Heri, ke zaje
apuoste (vekko lok \imris, ekta Cbe`ur) os hahojtåjoehojto ujinidele par kas royos lo Osbjujje
Ipil-Elel y su biga Jereh-Tij. Ke "drôjide lo kas opôjihas" (pu`kidele rodiojtohojto) jas huostre
e osto roy kudbejla oj ke Ekte Hosapatehie, dajquistejla juhorases diulelos oj ok ekta Cbe`ur,
ojnrojtåjlaso e uj tek Ehihuh, quo lo`èe sor ok borheja heyar lo Tbehsbi-Elel. Daj Jereh-Tij,
Esirie os perto ijtomrejto lo uj roija quo so oxtiojlo loslo Osbjujje (y tek voz loslo Lor) beste ok
ekta Cbe`ur. Ok torritaria dajtrakela par Osbjujje oj ke Ekte Hosapatehie kihite daj ok quo lahije
Yecbluh-Kih. Ke palorase
palorase nehikie lo Ike-ce`ce`i (pelro lo Ehihuh
Ehihuh y lo Tbehsbi-Elel) quole
quole oj
holia y ede`e siojla oxpuksele. Tom÷j ke kiste roek so ronumie oj @e`ikajie.
Ke narhediôj pakètide droele par Jereh-Tij ja lure hudba tiohpa. E ke huorto lo Jereh-Tij
ko sudoloj Orisbuh II oj Esirie y Lelusbe oj Osbjujje. Vora hiojtres tejta Tbehsbi-Elel so be
epalorela lo Ocekketuh, y loslo ekkè dah`eto lurejto hudba tiohpa dajtre Lelusbe, bediéjlako
rotradolor beste ok vekko lok Liyeke, y erro`ete ok traja lo Essur e Orisbuh II, esuhiojla ék hisha ok
tètuka lo roy lo Esirie.
Tbehsbi-Elel os roy lo Esirie lo narhe sodujlerie. To trete lo uj hioh`ra lo uje nehikie lo
gonos lo tri`u eharrites quo be`èej kudbela lurejto hudba tiohpa (prihora daj Heri y lospués daj
Osbjujje) par ok dajtrak lok ekta Cbe`ur. Lospués so be`èej ronumiela oj @e`ikajie, lajlo tojèej
dajtedtas y pratodtaros pakètidas dajtrerias e Osbjujje. Var ÷ktiha, be`èej romrosela loslo
Ocekketuh, uje diulel dahpkotehojto hermijek
hermijek loslo ok pujta lo viste moamrånida o bistôrida.
Tbehsbi-Elel jah`re
jah`re romojto lo Esirie e su biga Isbho-Lemej, oj Ocekketuh. Var su perto, ok
roy so ijsteke oj Tbu`et-Ojkik (\okk Koikej), uje diulel quo ejtos derodèe lo ihpartejdie.
Timuiojla daj su pakètide oxpejsiajiste, Tbehsbi-Elel dajquiste Heri, duya roy YecbluhKih so ronumie oj ok aosto, oj ok roija lo Yehcbel. Tbehsbi-Elel ijsteke oj Heri e atra biga suya,
Yeshecb-Ellu.
Yeshecb-Ell
u. Kes rokediajos ojtro pelro o biga saj `estejto tojses par ke losdajniejze lok pelro oj
ke depedilel lirimojto lo su biga, puos ko dajsilore uj ij÷tik ijhelura ek quo siohpro bey quo lodir ka
quo tiojo quo bedor.
Oj ok jarto Tbehsbi-Elel borole ok porhejojto pra`kohe esiria lo dajtojor ke prosiôj lo
kas hajteõosos lo kas Wemras. Oj ok surosto Tbehsbi-Elel kihite daj las palorasas ostelas7
Osbjujje y @e`ikajie. Oj ok aosto ke situediôj os hås kkovelore, y kas lohås roijas sirias, sa`ro tala
Cercohisb oj ok jarto y Uetje oj ok sur, saj ekielas lok roy esiria.
4. Ke lahijediôj lo @e`ikajie.
Ok porèala lo lahijia `e`ikôjida oj Esirie puolo livilirso oj veries épades7
5) Oj ke épade lo Behhure`i (5=90-5=?6d
(5=90-5=?6d.).
.). Essur y Jèjivo oste`ej ojtro sus lahijias.
0) E pertir lo oste épade (5=?6-54=?d.), Esirie tuva pade ihpartejdie lojtra lok oquiki`ria lo
nuorzes quo so oste`kodiô e holielas lok II hikojia. Hosapatehie oste`e sahotile e kes
ijnkuojdies lo kas desites, lok roija lo @e`ikajie y ke lo kas burrites lo Hitejji, quo loslo ok
Éunretos holia so oxtojlioraj bedie ok jarto y duye ijnkuojdie du`riô Esirie y kes romiajos lo
kas Wemras beste ekdejzer ok Okeh. Equè ok okohojta dukturek burrite so suporpusa e ostretas
eutôdtajass lo pa`kediôj hås ejtimuas.
eutôdtaja
=0
4) Lurejto ok roijela lok roy desite @urje`uries II lo @e`ikajie (54=?-54<=d.), duya roijela so
darrospajlo daj ok lo kas nereajos omipdias Ehojanis III y I^ y perto lok lo \utejcbehôj, ke
situediôj ijtorjediajek le`e huostres lo mrej ijoste`ikilel, ye quo so oste`e mostejla uj
juova oquiki`ria lo nuorzes. Hitejji, prose lo mrevos lisojsiajos ijtorjes, tojèe oj ok traja,
lospués lo ke huorto lok roy Tbutterje y lok esosijeta lo su sudosar, e uj jiõa7 \usbrette.
Kas esirias, epravodbåjlaso lo ostes rovuoktes, dahojzeraj e oxtojlorso, eujquo kas
edajtodihiojtas oj osto peès lurejto ke prihore hitel lok simka RI^ ja soej huy `ioj
dajadilas.
pasi`ko
quolo
Esur-_`ekkit
I loaEsirie
(54>?-5446d.)
vodija
HitejjiOs
sa`ro
su peès
uj saka makpo
quo tek
voz @e`ikajie,jaojokihijeso
ke épade ke
losuprohedèe
Curimekzu I lok
(≂5<66d.),
bu`ioso roohpkezela e Hitejji oj Esirie. Vora berå nekte quo kas bitites kkomuoj e quo`rejter ok
palorèa lo Hitejji, pere quo, ek nij, Esirie so dajviorte oj uj roija nuorto o ijlopojliojto, tres uj
nijek lok Ihporia Ejtimua lurejto ok duek su bistarie so via asdurodile par ok ospkojlar lo kas roijas
vodijas. Tus juhorasas sa`orejas saj sôka e vodos uj jah`ro oj ke kerme Kiste Poek, beste kkomer ek
roijela lo Ori`e-Elel I y su biga Esur-_`ekkit I, daj kas quo so dajsilore ijeumurela ok Ihporia
Holia Esiria a Épade Hosaesirie.
<. Ok Ihporia Holia Esiria. (5<66-56?6d.)
<.5
Ok roija holiaesiria.
Kas eõas quo soperej ok roijela lo Isbho-Lemej (5=25-5=<5d.) lok lo Esbur-u`ekkit (54>?5446d.) oståj huy hek etostimuelas oj Esirie, y dajstituyoj uje ospodio lo "olel asdure". E pertir lo
osto hahojta, ke laduhojtediôj ohpioze e euhojter. Ok prijdipek yedihiojta oj ok quo so bej
ojdajtrela osas toxtas os ke ejtimue diulel y depitek lok ostela, Essur. Kas losdu`rihiojtas
roekizelas oj ke perto jarariojtek lo Tirie ja bej logela lo seder e ke kuz juovas hetoriekos y bej
lohastrela ke ijtojsilel
ijtojsilel lo ke lahijediôj esirie oj ke zaje oj ok porèala holiaesiria.
holiaesiria. Ok térhija
holiaesiria rospajlo e uj dajdopta kijmûèstida y daj ék so losimje uje narhe ospodiek lo liekodta
esiria utikizela oj kas toxtas lo ooste
ste épade.
=4
E reèz lo ke narhediôj y ke oxpejsiôj lok ostela lo Hitejji oj ke zaje jarto lo Hosapatehie,
Esirie ja sôka via horhela su torritaria, sija quo lurejto ekm÷j tiohpa so via ijdkusa privele lo su
ijlopojlojdie. Ke Kiste lo Poyos Esirias, lo épade pastoriar, ijsisto oj quo lurejto oste épade, y
poso e kas losenèas e kas quo so via sahotile, kamrô sa`rovivir uje rehe lijåstide. Osto dajdopta lo
komitihilel mojoekômide porviviô lurejto tale ke bistarie lo Esirie, lo hala quo osto porèala tej
asdura pere jasatras tuva uje ihpartejdie iloakômide ojarho pere ok ostela esiria beste su
losijtomrediôj e nijekos lok simka ^II. Ok sistohe lo nujdiajerias ejuekos opôjihas, kas kihhu
kihhu,, so
hejtuva loslo ke épade pekoaesirie beste ke loseperidiôj lo Esirie, y par supuosta teh`iéj lurejto
ke épade asdure. E nijekos lok simka R^ Esirie porliô su ijlopojlojdie lo`ila e ke oxtojsiôj lok
palorèa lo Hitejji lurejto ok roijela lo Teusbteter, quo kkomô e ijdkuir ojtro sus pasosiajos e Essur,
lo duya tohpka errejdô kes puortes lo ara y pkete.
Esirie sekiô lo oste pasidiôj su`ektorje `ega ok roijela lo Esbur-u`ekkit. Kes rokediajos lo
nuorze ojtro Esirie y Hitejji so vioraj ektoreles par ke oxpolidiôj lo Tbuppikukiuhe, quo pravadô ke
deèle lo Hitejji daha mrej patojdie. Esbur-u`ekkit esuhiô `rusdehojto ok tètuka lo "mrej roy", ka quo
lojate su losoa lo ojtrer oj ok dajdiorta ijtorjediajek loslo uje pasidiôj propajlorejto.
propajlorejto. Kas atras
mrejlos royos ja rodajadioraj su tètuka, y osta losetô uje prakajmele dajtravorsie, quo sôka ok
palorèa hikiter esiria kamrô rosakvor e nevar lo Esbur-u`ekkit.
Oj ijmrosa lo Esirie oj ok sistohe lo rokediajos ijtorjediajekos ostå laduhojtela par las
dertes lo ok-Eherje, osdrites par ok roy esiria e Ehojanis I^ pere ijidier uj ijtordeh`ia lipkahåtida y
dahordiek. Oj ke prihore, ok roy esiria utikize uj taja deutokasa y buhiklo, daha darrospajlo e quioj
talevèe ja dajado e su ijtorkadutar ji sus dastuh`ros, y ja se`o duåk ve e sor su roeddiôj. Vora oj ke
somujle derte (osdrite tres ok `uoj rosuktela lo ke prihore) Esburu-u`ekkit ye so kkehe e sè hisha
"mrej roy", kkehe ek nereôj par su jah`ro, elohås lo "borheja" (daha darrospajlo ojtro royos lo
imuek rejma), y oxpajo
oxpajo ojsomuile sus protoj
protojsiajos
siajos sa`ro ke dejtilel lo ar
araa quo ospore rodi`ir y ok
ritha lo kes oh`egeles.
Esbur-u`ekkit dajsimuiô tre`er rokediajo
Esbur-u`ekkit
rokediajoss daj ok kogeja Omipta, tek daha so be`èe prapuosta.
Vora oj uje derte osdrite e Ehojanis I^, ek se`or quo ok nereôj so be puosta oj dajtedta daj Esburu`ekkit, ok roy desite @urje-@urieb pajo ok mrita oj ok dioka, kkomejla e enirher quo kas esirias saj
s÷`litas suyas, y quo ok nereôj ja puolo "sekterko" lo ose narhe. Vora Omipta quole`e kogas, y ja
oste`e ospodiekhojto
ospodiekhojto ijtorosela
ijtorosela oj bedor listijdia
listijdiajos
jos lo rejma ojtro kas royos esiåtidas, e quiojos
=<
kas nereajos hire`ej par ojdihe lok bah`ra. Kas vorleloras ijtorkadutaros y rivekos lo Esburu`ekkit orej kas bitites y kas desites. Daj kas bitites be`èe uj ojnrojtehiojta lodkerela, daha ye
bohas vista, daj ok ihpartejto a`gotiva lo Cbejimek`et. Daj kas desites, tres ke losloõase roeddiôj
lo @urje- @uriesb ek vor dôha uj asdura roy lo Essur protojlèe astojter uj rejma lo prihore nike,
kes rokediajos nuoraj jarhekos. Vora duejla ok biga lok desite so desô daj ke bige lo Esburu`ekkit y tuvioraj uj biga quo so dajvortèe oj borolora lok traja desite, éstas ka esosijeraj, ka quo
pravadô quo Esbur-u`ekkit ojtrere oj @e`ikajie o ihpusa e su biga poquoõa daha roy.
E ke huorto lo Esbur-u`ekkit, Esirie ore uje patojdie lo prihor arloj, eujquo ok
rodajadihiojta
rosta
lo patojdies
romiajekos
oj kkomer.
Esirie be`èeakkomela
e daloerso
@e`ikajie, Cbettilok
y ok
prapia
Omipta, mredies
e kesterlô
muorres,
kas hetrihajias
okdahordia.
Essurdaj
so
be`èe dajvortila oj patojdie romiajek oj uj dajtoxta lo patojdies romiajekos.
Lurejto ke somujle hitel lok simka RI^, Esirie, `kaquoele par Cbejimek`et oj ok aosto, kudbô
oj las nrojtos. Oj ok jarto y ok osto lo`èe dajtojor ke prosiôj lo kas hajteõosos (muti, kukku`i y
turuccu). \eh`iéj kudbô dajtre kas desites pere kkover ke nrajtore ekma hås ek sur, ekogåjlake lo Essur.
Daj ke `etekke lo Cer-Isbter, oj _mersekku, Esirie kamrerèe ekoger lonijitivehojto ke nrajtore lok vekko
lok We` ijnoriar, pere elojtrerso lodililehojt
lodililehojtoo oj ke duojde lok Liyeke.
<.0
Ke sadiolel lok porèala holiaesiria.
Lurejto ok porèala holiaesiria so pralugoraj uje sorio lo deh`ias y loserrakkas
nujlehojtekos quo trejsnarheraj ke sadiolel Esirie. Ke hås ihpartejto lo oses javolelos nuo ok
bodba lo quo Esbur-u`ekkit oste`kodiore uj lahijia porhejojto sa`ro ke tatekilel lok jarto lo Irec3
elohås ijdarparô ek ostela kes prijdipekos diulelos lo ke romiôj y uje ihpartejto pardiôj lo
torritaria par ok jarto y par ok osto.
_j okohojta nujlehojtek lojtra lok sistohe pakètida ore ok roy, quo ojderme`e hemjènidas y
=?
dastasas ertèdukas, praludilas pere su usa oj ke darto y oj kas tohpkas, lispajiojla elohås lo
ijhojsas rodursas, hetoriekos y buhejas, quo orej utikizelas pere droer juovas sistohes lo romelèa,
loserrakker ke emridukture y dajstruir olinidias ihprosiajejtos3 ke rojavediôj lo diulelos daha
Jèjivo, y ke nujlediôj lo juoves diulelos roekos, daha par ogohpka Cer-\ucukti-Jijurte a Epcu.
Ke sadiolel esirie oste`e narhele par dehposijas, osdkevas y uje palorase eristadredie, lo ke
quo pradolèej kas prijdipekos nujdiajerias y dahejlejtos lok ogérdita. Ke pa`kediôj oj mojorek
oste`e a`kimele e roekizer pere ok roy uje sorio lo sorvidias quo elapte`ej ke narhe lo ihpuostas
(pemelas oj de`ozes lo mejela, y dejtilelos lo mreja y pkete) y lo prostediajos porsajekos (daha
heja lo a`re oj kes dajstruddiajos p÷`kides y daha saklelas oj ok ogérdita).
Ke dakoddiôj lo koyos holiaesiries jas prapardiajej ok hogar hétala lo dajadihiojta lo ke
sadiolel esirie lok quo lispajohas. Oj okkes eperodo ronkogele uje sadiolel ostridtehojto petrierdek,
oj ke quo ke hugor so ojduojtre tatekhojto `ega ok lahijia lok herila, ok pelro a ok suomra,
ijnkimiéjlaso `rutekos destimas e kas trejsmrosaros lo ke jarhe. _j epertela lo ke koy, par ogohpka,
loge`e e`iorte ek herila ke pasi`ikilel lo ja destimer e ke ospase el÷ktore ji e su ehejto si esè ka
losoe`e3 par atre perto, si pronorèe destimerkas, palèe heterkas e kas las a `ioj darter ke jeriz lo su
ospase y destrer ek ehejto y hutikerko ok rastra. Kes hugoros lo ekta rejma vivèej beste diorta pujta
rodkuiles, palèej ejler par kes dekkos y sekir lo dahpres, osa sè, du`iortes par uj voka. Kes te`orjes
p÷`kides, lajlo kas bah`ros so roujèej y so ojtore`ej lo kes ÷ktihes jatidies, dajstituèej perto
ijtomrejto lo ke vile datilieje, ka hisha quo kas luoõas lo `urlokos y kes prastitutes. Ke dukpe a
ijadojdie par esosijeta sôka palèe pra`erso sahotiojla ek edusela e ke arlekèe lok rèa u a`kimåjlaka
e proster uj gurehojta par uje ostetue a sèh`aka livija.
Oj su dekilel lo guoz suproha, ok hajerde romuke`e elohås ostridtehojto holiejto olidtas
ok pratadaka y ke otiquote quo lo`èej romir oj su pekedia. _je dakoddiôj lo olidtas dartosejas
holiaesirias, prahukmelas par livorsas sa`orejas, jas porhitoj vor beste diorta pujta dôha ore ke
vile dartoseje. Las ogohpkas prådtidehojto dahpkotas jas ikustrej edorde lo su dajtojila y su taja7
\imketb-pikosor, roy lok ujivorsa, roy lo Esirie, biga lo Esbur-rosbe-isbi, teh`iéj roy lo
Esirie, arloje ek anidiek lok pekedia lo ke Diulel Ijtoriar, ek borekla lo pekedia, ek
anidiek lok zeráqu lok dehija (nujdiôj losdajadile), ek hélida lok beréj, y ek quo ostå
ek derma lo kas pekedias lo tala ok osta lok peès7
Duekquior dartoseja roek (oj patojdie) a duekquior (pasi`ko) sorvilar lok
porsajek lo pekedia quo losoo ojtrer oj pekedia, ja ojtrerå oj pekedia sij provia
oxehoj. Ti (ekmuja) ja os ilôjoa (1), so ko esimjerå uje somujle apartujilel lo
properediôj (1) daha dartoseja. Ti ok anidiek lok pekedia lo ke Diulel Ijtoriar, ok
borekla lo pekedia, ok anidiek lo zeráqu lok dehija, ok hélida lok beréj, y ok quo ostå e
derma lo kas pekedias lo tala ok rosta lok peès porhito e ekm÷j dartoseja quo ja soe
ilôjoa (1) ojtrer oj pekedia (y) lospués so losdu`ro, so darterå uj pio e dele uja lo
ostas nujdiajerias
nujdiajerias..
\imketb-pikosor, roy lok ujivorsa, roy lo Esirie, biga lo Esbur-rosbe-isbi, teh`iéj roy lo
Esirie, arloje e kas bah`ros,
bah`ros, kas dartosejas7
Ti uje hugor lo pekedia dejte a riõo daj atre lo su hishe dajlidiôj, y
duekquiore lo kas oujudas roekos (treluddiôj lisdutile), lo kas dartosejas a sorvilaros
so quole osdudbejla, léjsoko dioj makpos3 y quo ko dartoj uje aroge.
Ti ekmuje hugor lo pekedia pravade e uj dartoseja daj kes delores losjules,
sij kkover uje ojemue quo kes du`re, lidiojla S"...X to ka ojvieré"3 (si) ok ijlivilua so
vuokvo (y) be`ke daj okke, léjsoko dioj makpos. Ok quo ka losdu`re, quètoko (os lodir, ek
dukpe`ko) ok hejta, hiojtres quo ok ijlivilua (dukpe`ko) kkoverå doõila ok sìmu
(pra`e`kohojto quioro lodir quo sorå lostituila lo su derma y lomrelela).
Ti uj dartoseja quioro be`ker daj ekmuje hugor lo pekedia, ja so edorquo e okke
hås lo sioto pesas (1). Ti ekmuioj viake osto prodopta y ok ojdermela lok pekedia so
ojtore lok desa y ja destime ek dukpe`ko, ok ojdermela lok pekedia sorå quioj rodi`e ok
=>
destima. Ti kas anidiekos lok ojdermela lok pekedia ja vimikej kas rodijtas lok pekedia y ja
ko ijnarhej lo kes nektes dahotiles, (y) lospués ok roy so ojtore lo ekmuje nekte, ok
ojdermela lok pekedia sorå rospajse`ko lo tales kes nektes.
Ti ok zeráqu tiojo quo roekizer ekmuje teroe oj ok ijtoriar lok pekedia y kes hugoros
lo pekedia (sekoj) e ke puorte lo sus epasojtas, ijnôrhoso ek ojdermela lok pekedia, pere
quo kes rotiro lo ke ojtrele lo (sus) epasojtas.
Ok roy losohpoõe`e elohås uj pepok drudiek oj kas duktas
d uktas lok ostela, puos so droèe quo ore ok
rospajse`ko ÷ktiha lok `iojoster lok peès lo`ila e ke rokediôj ospodiek y suporiarquo hejtojèe daj
kas liasos, quo ko dahujide`ej su vakujtel y e kas duekos, e su voz, dahujide`e ék kes jodosilelos lok
peès par holia lo ke arediôj. Ok sa`oreja oste`e su`arlijela rospodta e kas liasos, y ospodiekhojto
ek lias jediajek, Essur.
?. Esbur-u`ekkit, \ucukti Jijurte y \imketb-pikosor I.
?.5
Esbur-u`ekkit y sus sudosaros (54>?-50<?d.)
Diorta deh`ia oj ke titukediôj anidiek lo kas royos esirias pajo lo hejiniosta ka dajsomuila par
Esbur-u`ekkit7
Esbur-u`ek
kit7 ek simuiojto jah`ro lo "videria lok lias Essur" so eõelo ebare uje kerme mojoekamèe. Oj
uj toxta pradolojto lo Essur so tri`uyo e Esbur-u`ekkit ok pahpasa tètuka lo "roy lok ujivorsa".
Ok palor y ke ihpartejdie dele voz heyaros lo Esirie lurejto ok roijela lo Esbur- u`ekkit
quolej `ioj ikustrelas oj kes las dertes suyes ojdajtreles oj ke darrospajlojdie
darrospajlojdie lo ok-Eherje (vor
pujta
huorto lo
Esbur-u`ekkit
Esirieeujquo
ore ujeose
patojdie
lo prihor
imuek loe
bodba <.5.).
quo Eokke ihporia
bitite,
@e`ikajie(5446d.)
a Omipta,
imueklel
nuore arloj,
rodajadile
romeõeliojtos.
Tu sudosar ijholieta kamrô lonojlor su roija, pora kes nartekozes nrajtorizes lo @e`ikajie
somuèej ostejla pokimrasehojto dorde lo ke diulel lo Essur. Nuo Elel-jijeri I (546=-50=?d.) quioj
kamrô bedor rotradolor kes nrajtores lo @e`ikajie beste ke zaje lok Liyeke. Nuo esihisha ék quioj lia
dahiojza ek evejdo lo Esirie par ok aosto, dajquistejla Hitejji, ostela vesekka lo kas bitites, y
lotojiéjlaso sôka e kes puortes lo Derdbohisb, e arikkes lo Éunreto
Éunretos.
s. Kas pra`kohes ijtorjas lok roija
bitite pulioraj sor ke deuse lo ke ja ijtorvojdiôj lo éstas poso e quo Hitejji ore roija vesekka suya y
quo be`èej sakiditela su eyule. Esirie y ok ihporia bitite orej ebare vodijas lirodtas.
Eujquo Elel-jijeri I dajstruyô uj pekedia oj \eilo y Mreysaj, ok lahijia esiria sa`ro ke Ekte
Hosapatehie ja kkomô e enirherso lonijitivehojto beste ok roijela lo Tekhejeser I (50=<-50<?d.),
duejla ok roy vesekka lo Hitejji nuo roohpkezela par uj nujdiajeria pekedioma esiria, ok succekku re`ó
(mrej visir), quo rodi`iô ok tètuka lo "roy lo Bejimek`et". Verto lo ke pa`kediôj dajquistele nuo
esojtele lo juova pere quo pusiore oj oxpkatediôj juoves tiorres beste ojtajdos ihpraludtives,
ehpkiåjlaso esè ke `eso odajôhide lok ostela. Lurejto kas dioj eõas simuiojtos hås a hojas, kas
esirias simuioraj lahijejla ke romiôj. Tekhejeser I roekizô uje sake mejejdie torritariek, poquoõe,
pora simjinidetive, duejla kamrô dajquister ok ostela lo Jibriye, oj ok ekta Éunretos, ojtro ok roija lo
Betti y ok lo Esirie, lorratejla lo pesa lonijitivehojt
lonijitivehojtoo ek ogérdita bitite.
?.0
\ucukti-Jijurte I (50<<-5062d.)
\ucukti-Jijurte I nuo uj mrej hajerde muorrora quo ronarzô ke nrajtore lok Éunretos daj
muerjidiajos esiries y ki`rô uje `etekke oj ok jaraosto, oj Venas, dajtrakele par kas bitites, lajlo so
gedte`e lo be`or bodba 02.666 prisiajoras. Kas tostihajias bitites lohuostrej quo so praluga uje
mrej havikizediôj hikiter y quo so ijtojtô oviter quo kas ostelas lok jarto lo Tirie lahijelas par
Betti hejtuviorej rokediajos dahordiekos daj kas esirias. Atre ohprose, hojas ospodteduker,
roekizele par \ucukti-Jijurte I nuo su ehpkie dehpeõe oj kes romiajos hajteõases lok jarto y lok
osto, lostijele oj perto e merejtizer ke somurilel nrojto e kas `okidasas puo`kas pestaros lo ke zaje,
oj perto e ke a`tojdiôj lo hetories prihes tekos daha ok da`ro (pradolojto lok jarto), y oj perto
teh`iéj lostijele e a`kimer e kas poquoõas ostelas lo kas vekkos lok osto e setisnedor kes jodosilelos
==
esiries lo praludtas tekos daha ok kepiskåzuki, ok osteõa a kas de`ekkas.
Kas prijdipekos kamras lo \ucikti-Jijurte so pralugoraj oj ok sur. Lurejto desi las simkas
Esirie be`èe vojila ijtojtejla niger uje nrajtore vojtegase y lonojlorso lo kas e`usas lo @e`ikajie.
Verodo quo Cesbtikiesb I^ epravodbô kes liniduktelos quo ok sa`oreja esiria tojèe oj ok jarto y oj ok
osto, y so ijtorjô oj sus torritarias, depturejla ekmujes pkezes quo kkove`ej desi dijduojte eõas
narhejla perto lo Esirie. Ok rosuktela lo tala okka nuo ok dbaquo nrajtek lo eh`es patojdies. Ok
triujna so lodejtô lok kela lo kas esirias. Ke vidtarie nijek lo \ucukti-Jijurte sa`ro @e`ikajie nuo
dejtele oj uje oxtojse opapoye (lo par ka hojas =66 vorsas) quo dajhohare`e ok bodba oj taja
pahpasa, dekinidåjlaka lo uj triujna ihpartejtèsiha pere Esirie.
E nijekos lok roijela lo \ucukti-Jijurte ok palorèa esiria so oxtojlèe loslo ok Éunretos beste
ok jarosto lo Tirie y ke zaje horiliajek lo Irec.
\res sor lorratela oj ok dehpa lo `etekke, ok sa`oreja `e`ikajia nuo kkovela e Essur dermela
lo delojes y \ucukti-Jijurte elaptô kas tètukas roekos `e`ikôjidas. Ok porèala lo lahijediôj esirie lo
@e`ikajie lurô troijte y las eõas. Ke lahijediôj esirie lo oste romiôj kkomô e su nij lo`ila ek éxita
quo nijekhojto darajô kas ijtojtas lo uj hajerde `e`ikajia quo so be`èe oste`kodila oj ok oxtroha
sur lok roija, Elel-sbuhe-u
Elel-sbuhe-usur
sur (505>-552=d.). Ésto kamrô lorrater y depturer
d epturer oj ok dehpa lo `etekke
ek juova roy lo Esirie, Ojkik-culurri-usur (559=-5594d.). To losojdelojô ojtajdos oj Esirie uje
drisis, lurejto ke duek kamrô epalorerso lok traja uj juova sa`oreja, quo ja oste`e oj ke kèjoe lirodte
lo sudosiôj (Jijurte-epik-Ocur 5590-5526d.).
Ke nujlediôj lo uje juove diulel roek par perto lo \ucukti-Jijurte so rokediaje daj ke
ijtraluddiôj lo javolelos oj ke iloakamèe hajårquide esirie. Ke diulel nuo oste`kodile e arikkes lok
\imris,
ojnrojto
lo Essur,
e sôka 4chijurte
lo ke (ok
depitek
esirie,
oj uj torroja
virmoj.
Os simjinidetiva
rodi`iore
ok jah`ro
lo Cer-\ucukti-J
Cer-\ucukti-Jijurte
puo`ka
lo \ucuktiJijurte),
oj bajar
lok sa`oreja.quo
Uuizås nuore lo`ila ek éxita sa`rosekiojto ekdejzela par \ucukti-Jijurte e ke bare lo
dajsakiler kes dajquistes esiries y lo eõelir e kas lahijias lo su peès ok rida prohia lo @e`ikajie, par
ka quo so losojdelojô ke kudbe par ke sudosiôj e tej palorasa puosta, tek y daha lohuostrej kas
bodbas3 \ucukti-Jijurte nuo esosijela par uje lo sus bigas, y lospués lo ék aduperaj ok traja tros
sa`orejas listijtas, las lo okkas bigas suyas, oj råpile sudosiôj, dirdujstejdie quo jas be`ke lo ke
viakojte rivekilel oxistojto ojtro kas livorsas protojliojtos. Ke pérlile lo @e`ikajie quijdo eõas
lospués lo ke huorto lo \ucukti- Jijurte I oxedor`eraj kas dajnkidtas lijåstidas. Duejla \imketbpikosor I eddoliô ek traja desi uj simka hås terlo, enirhe`e talevèe lahijer `uoje perto lo ke Ekte
Hosapatehie.
?.4
\imketb-pikosor I (555<-56=>d.)
Daj rospodta e \imketb-pikosor I kes nuojtos saj `estejto e`ujlejtos pere ke prihore perto lo
su roijela, y ke drajakamèe lo kas edajtodihiojtas puolo nigerso daj `estejto nedikilel mredies e quo
daj osto sa`oreja kes dehpeões so prosojtej par prihore voz oj arloj drajakômida gujta daj kes
jatidies lo su ke`ar dajstrudtive. Osto hétala so dajvirtiô oj ke narhe be`ituek lo dajhoharer kes
mostes lo kas sa`orejas esirias beste ok nijek lok ihporia joaesiria, os lodir, lurejto kas quijiojtas
eõas simuiojtos. Osto tipa lo ijsdripdiajos so dajadoj daha "ejekos esirias". Var ka mojorek
dahiojzej daj uje kerme sorio lo tètukas y opètotas roekos, quo prosojtej ke pasidiôj lok sa`oreja oj
rokediôj daj kas liasos esirias y sus s÷`litas, pere e dajtijuediôj somuir daj ok roketa lo sus
dehpeões. Ok simuiojto oxtredta lo kas ejekos lo \imketb-pikosor jas eyulerå e bedorjas uje iloe lo
duåk ore su ostika7
Oj tatek dajquisté <0 peèsos y depturé e sus sa`orejas loslo ok atra kela lok @ega
We`, oj kes kkogejes
ogejes romiajos lo kes hajteões, beste ok atra kela
k ela lok Éunretos, kas bitites y ok
Her Ekta lo addilojto, loslo hi esdojsiôj ek traja beste ok quijta eõa lo hi roijela. Kas
sahotè e uje sake eutarilel, kas a`kimué e ojtromerho robojos y pemerho tri`utas o
ihpuostas. (Osta) eperto lo kes juhorases dehpeões oj ok oxtrejgora quo ja eperodoj oj ke
(rokediôj lo) his vidtaries (y) lurejto kes duekos porsomuè e his ojohimas oj derra, duejla
=2
ok torroja ore nevare`ko, y e pio, duejla ore osde`rasa. Ihpolè e kas ojohimas bakker his
tiorres.
\imketb-pikosor, ok vekiojto, erhela lok erda sij rivek, oxporta oj dedorèes7
Kas liasos Jijurte y Vekik ho lioraj sus niores erhes y su oxdoksa erda pere quo kas
userej his sa`orejas `rezas. Var arloj lok lias Jijurte, quo ho ehe, heté duetra taras
sekvegos, oxtrearlijeriehojto nuortos, oj ok losiorta, oj ok peès lo Hitejji y oj ke diulel lo
Ereziqu, quo ostå sitiele nrojto ek peès lo Betti3 (kas heté) daj his nuortos pujtes lo nkodbe
lo biorra y his emules seotes. Y ho kkové sus piokos y sus duorjas e hi diulel lo Essur.
Heté lioz nartèsihas hedbas lo okonejto oj ok peès lo Berråj y oj ke romiôj lok rèa
Cbe`ur (y) depturé duetra okonejtos vivas. Ho kkové sus piokos y sus dakhikkas gujta daj kas
okonejtos vivas e hi diulel lo Essur.
Var arloj lok lias Jijurte, quo ho ehe, heté e pio 506 koajos daj hi edahotile
ihpotuase y noraz. Elohås lorri`é atras 266 koajos loslo ka ekta lo hi derra kimora. Bo
e`etila tale dkeso lo niores y lo evos ekeles lo kas diokas dele voz quo lispere`e uje nkodbe.
Duejla ho bido daj ok lahijia e`sakuta lo kas ojohimas lok lias Essur, rodajstruè
(y) ede`é ok tohpka ye erruijela lo ke Isbter esirie, hi soõare, ok tohpka lok lias Ehurru, ok
tohpka lok lias @ok-ke`ire, ok tohpka lo kas Lioz Liasos, kas tohpkas lokas liasos lo hi diulel
Essur. Lispuso kes ojtreles lo sus tohpkas (y) hotè oj su ijtoriar e kas mrejlos liasos, his
soõaros. Nui lok emrela lo su mrej livijilel. Podajstruè y ede`é kas pekedias, kes rosilojdies
roekos lo kas mrejlos dojtras lo dukta oj kes daherdes lo hi peès quo loslo kas tiohpas lo
his ejtopeselas, lurejto kas eõas linèdikos, be`èej sila e`ejlajelas y oste`ej bodbas uje
ruije y oj dahpkote lodelojdie. Poperé kes nartinidediajos ye lo`ikiteles lo hi peès. Bido
quo kas erelas nuorej kovejtelas par tale Esirie y (lo osto hala) dajsomuè eduhuker hås
mreja quo his ejtopeselas. Narhé hejeles lo de`ekkas, `uoyos (y) esjas daj ok `atèj quo
mejé duejla ho bido daj ok lahijia lo atras peèsos mredies e ke eyule lok lias Essur, hi
soõar. Elohås kamré lahijer hejeles ojtores lo diorvas jeyeku, diorvas eyeku, medokes o
è`idos, quo kas liasos Essur y Jijurte, kas liasos quo ho ehej, ho be`èej romekela oj ok
dursa lo his dedorèes oj kes ektes siorres. Kas dajté daha si nuorej ro`eõas lo avoges.
Tedriniqué ejuekhojto ek lias Essur, hi soõar, e sus drèes, daha anrojles vakujteries, gujta
daj his sedrinidias sij tedbe.
Damè dolras, er`ustas lo `ag y ra`kos lo Cejisb e kas peèsos lo kas quo ho be`èe
epalorela -år`akos esè ja kas be`èe pkejtela jujde jijmuja lo kas royos ejtoriaros, his
ejtopeselas- y (kas) pkejté oj kas buortas lo hi peès. Damè nrutas bartèdakes reras quo ja so
ojduojtrej oj hi peès (y daj okkas) kkojé kas
k as buortas lo Esirie.
Dajsomuè pere kes trapes lo hi peès hås derras y yujtes lo de`ekkas lo kas quo be`èe
be`ila jujde. Eõelè e Esirie hås torroja y e su pa`kediôj eõelè hås pa`kediôj. \rego ok
dajtojta pere hi puo`ka (y) ko prapardiajé uje harele somure.
\imketb-pikosor, prèjdipo oxdoksa, ok ÷jida ek quo kas liasos Essur y Jijurte bej
muiela dajtijuehojto laquiore so ko ejtage (ir), y quo porsimuiô e talas kas ojohimas lok
lias Essur y e`etiô e talas kas ro`oklos... (otd, otd.)
Kas ejekos pesej roviste e tales kes duekilelos dajsiloreles osojdiekos oj kas royos esirias y
jas anrodoj uj pejarehe sij imuek lo kas quo ore ke ihemijorèe hajårquide y ke iloakamèe ihporiek.
Mredies e kas ejekos y atres ijsdripdiajos, palohas somuir ok restra lo kes juhorases
dehpeões lo \imketb-pikosor I, sa`ro tala ok lo sus nehases oxpolidiajos e kes hajteões situeles
lirodtehojto ek jarto lo Esirie. Ke oxpolidiôj tojèe par a`gota pajor data e kes ijdursiajos oj kes
tiorres `eges y merejtizer ok dajtrak lo kes rutes e trevés lo kes duekos kkome`ej e Esirie praludtas tej
osojdiekos daha ok da`ro, ok biorra, dele voz hås ihpartejtos, kas de`ekkas y ke helore. \imketbpikosor I ohprojliô elohås uj viego lo prostimia beste ok kitarek holitorråjoa, y nuo emesegela par kas
=9
poquoõas ostelas lo ke zaje lurejto ok dehija y ek kkomer e ke daste.
\imketb-pikosor ja nuo, sij oh`erma, tej enartujela oj ke nrajtore sur, lajlo ki`rô uje
loslidbele `etekke dajtre Je`udalajasar I (550>-556?d.). Oj uj hahojta lotorhijela kas
`e`ikajias kamreraj ijdkusa
ijdkusa dajquister ke diulel lo Ocekketo, dorde lo Essur, y pesô `estejto tiohpa
ejtos lo quo \imketb-pikosor puliore oxpukser e sus adupejtos y vojmerso epaloråjlaso lo ke zaje
soptojtriajek lok roija lo @e`ikajie, ijdkuilas ke prapie @e`ikajie, Apis y Lur Curimekzu.
Ok sa`oreja esiria, poso e kes nroduojtos dehpeões dajtre kas ijvesaros erehoas lo kes
ostopes lo Tirie, ja pula ihpolir quo lurejto ekm÷j tiohpa ok darezôj lo Esirie nuore vèdtihe lo kes
ijdursiajos erehoes, quo pravaderaj beh`rujes y mrej dajnusiôj. Kas ijvesaros pojotreraj beste
kes ekloes esiries3 ke pa`kediôj rurek so ronumiô oj kes hajteões ek osto lo Er`okes3 kes dånikes erehoes
evejzeraj sa`ro Jèjivo y ok prapia \imketb-pikosor so via a`kimela e rotirerso e kes hajteões ek jarto
lo Hasuk.
Ja se`ohas si \imketb-pikosor kamrô a ja sekir eirasa lo sus ijtojtas lo nrojer oste ehojeze,
pora padas eõas hås terlo Esbur-`ok-ceke (56=4-56?>d.) so via uje voz hås oj dajlidiajos lo
ohprojlor uje oxpolidiôj e kes hajteões lok jarto, lo nirher uj tretela daj @e`ikajie, y lo
edahaler kas esujtas lo osto peès lo ijtorés lo Esirie. Kamrô teh`iéj ropokor e kas erehoas oj kes
nrajtores lo Esirie.
\res ok roijela lo Esbur-jesir-pek I (56<9-5645, desi tala ok torritaria lo ke Ekte
Hosapatehie so porliô lonijitivehojto. Esirie be`èe quolela roludile e kas ekrololaros ijholietas
ijholietas
lo Essur, Jèjivo, Er`okes y Cikizi, torritaria poquoõèsiha oj dahperediôj daj kes lihojsiajos lok
mrej roija lo épades ejtoriaros.
>. Dejejoas7 _merit y ok ijidia lo ke osdriture ekne`étide.
_merit, ke edtuek Pes Tbehre, oj ke daste lo Tirie, ore beste bedo pada ke ÷jide lo kes
juhorases y poquoões diulelos-ostela oj ke romiôj oj ke quo so be`èej losdu`iorta verias erdbivas
jate`kos quo errage`ej ekma lo kuz edorde lo ke bistarie, ke sadiolel y ke dukture lo uj ostela dejejoa
lurejto ok porèala ojtro 5<66d. y kas eõas ijholietehojto pastoriaros e 5066d. Lurejto oste épade
ok palor lo Hitejji
Hitejji oste`e oj pkoje lodelojdie e dajsoduojdie lo kas sudosivas
sudosivas etequos bit
bitites.
ites.
Tuppikukiuhe
Tuppikukiu
he I (54=6-544
(54=6-5446d.)
6d.) ede`ô ijdarparejla ek roija bitite oj pkoja pradosa lo oxpejsiôj tala
ok torritaria lok jarto lo Tirie beste ke ekture lo Lehesda. Ke prapie _merit deyô oj oste épade `ega ok
lahijia lo Betti.
26
Lurejto kes oxdevediajos lo Pes Tbehre y su puorta (Hijot ok-@oile) eperodiô uj mrej
pekedia lo piolre, quo tojèe uje oxtojsiôj lo pada hås lo 5be. To bekke`e situela oj holia lo uje
diulel nkarodiojto y lo `uoj teheõa, duyes dekkos oste`ej nkejquoeles par deses lo las pisas,
emrupeles pasi`kohojto par anidias. Lahijejla ke diulel be`èe uje edrôpakis daj las tohpkas
lolidelas e las liasos `ioj dajadilas par ok Ejtimua \ostehojta7 @eek y Lemej. Oj ok ijtoriar lok
mrej pekedia so losdu`riô uj mrej j÷hora lo te`kikkes, quo enodtej e desi talas kas espodtas lo ke vile
lo ke diulel loslo ok simka RI^ beste ok RII. Kes oxdevediajos bej vojila e lohastrer quo _merit
oxistèe ye oj pkoja Joakètia y quo so be`èe dajvortila oj uje diulel ihpartejto ye e dahiojzas lok
tordor hikojia. Tu palor so via odkipsela par Tokoudie lo Viorie y Kealidoe Vôjtide.
Ke oxtojsiôj lok torritaria adupela par ok ostela (ja par ke diulel) lo _remrit ja so dajado
daj oxedtitul. Lahije`e ke daste loslo He'belu (Hiojt ok-@oile) beste atra puorta, Tbucsi (\okk
Tuces). \alevèe hojas somurilel bey rospodta beste lôjlo kkome`e tiorre elojtra. Vuolo quo so
oxtojliore beste ok Arajtos, y pasi`kohojto ijdkusa uj pada hås ekkå par ok jarosto7 kas ostelas
nrajtorizas orej par ok jarto Hucisb, par ok osto Jubesbsbo y par ok sur Ehurru. Oj ok yedihiojta lo
Pes I`j Beji, e ujas ?ch ek suraosto lo _merit, eperodioraj las pekedias (uja portojodiojto e ke roije
lo _merit). Tu ohpkezehiojta oj uj prahajtaria esahela ek her y ok trezela lo ke diulel ijlidej
quo ore dajsilorele uj dojtra roek, quizå uje rosilojdie lo voreja.
Ke emridukture, prijdipek nuojto lo riquoze lo _merit, ore ke edtivilel praludtive e ke quo so
lolide`e ke heyar perto lo ke pa`kediôj. Eperto lok roy y sus ektas nujdiajerias y uj poquoõa j÷hora
lo osdkevas, ke pa`kediôj oste`e dajstituile par diulelejas ki`ros. Ekmujas, dekinidelas lo "bah`ros
lok roy", orej `ojonidierias lo kes tiorres dajdoliles par ok sa`oreja e deh`ia lo kas sorvidias
prostelas ek ostela (par ogohpka, ne`ridejtos lo erhelures, pegeroras, ekneroras), hiojtres quo ok
rosta
lo ke pa`kediôj
so lolide`e
lo sus prostelas,
prapies tiorres.
Holiejto
ke dajdosiôj
lo tiorres
e
lotorhijeles
porsajes
e deh`ia ek
loduktiva
kas sorvidias
ke darto
su`vojèe
e sus jodosilelos
(lo
dahile, erhes, huo`kos, otd.). Os pornodtehojt
pornodtehojtoo pasi`ko ojdajtrer "dehposijas" ridas y "bah`ros lok
roy" pa`ros.
_merit praludèe teh`iéj verias oxdolojtos7 ke oxistojdie lo mrejlos dejtilelos lo åjnares oj
kas ekhedojos lok puorta ihpkide ke praluddiôj lo edoito lo akive oj dejtilelos quo porhitèej su
dahordiekizediôj3 os pasi`ko quo so oxparterej teh`iéj sek y vija. _merit pasoèe esihisha uje sorio
lo ijlustries ospodiekizeles7 so ne`ride`ej nijas tregos lo kija y keje toõilas lo p÷rpure, esè daha
piozes lo toke oj mrejlos dejtilelos3 ke lohejle lo ostas praludtas ojtro kas bitites ore `estejto
mrejlo y dajstituèe uje perto lok tri`uta pemela par _merit. Kas `asquos lo ke romiôj suhijistre`ej
ke helore (ojo`ra, `ag y ok pija) jodoserie pere ke ne`ridediôj lo huo`kos kugasas y lo ertèdukas
sujtuerias, esè daha pere ke dajstruddiôj. Ke prosojdie oj _merit lo doråhide hijaide y hidéjide
ijlide quo oj ke diulel teh`iéj be`èe dahordiejtos omoas. Ok pepok hås ihpartejto losohpoõela oj
ok dahordia lo ke épade par _merit ore ok lo dojtra lo listri`udiôj lo kas suhijistras lo mreja loslo
ok jarto lo Tirie e ke darto bitite.
Tus ridas erdbivas lohuostrej quo ke pa`kediôj oste`e dahpuoste par dejejoas y burrites.
Kas vèjdukas ijtorjediajekos lo ke diulel-ostela so voj ronkogelas par ke oxistojdie lo toxtas osdritas
oj livorses kojmues oxtrejgores3 oj edelia, ke kojmue lipkahåtide lo ke épade3 goramkènidas omipdias
mre`elas oj livorsas a`gotas3 toxtas oj bitite y burrite y ujas padas lo arimoj dbiprahijaida. Vora ok
bodba hås ihpartejto os ke oxistojdie y ok usa mojorekizela lo uj ekne`ota kadek, ok hås ejtimua quo
so dajado beste ke nodbe. To trete lo uje kojmue sohètide addilojtek lojahijele be`ituekhojto
"dejejoa". Ka ijsôkita lok ekne`ota lo _merit os quo ohpkoe`e simjas oj narhe lo duõe,
eperojtohojto ejåkamas e kas lo ke osdriture dujoinarho, mre`elas sa`ro erdikke daj eyule lo uj
pujzôj.
25
Eujquo so be losdu`iorta uje kiste lo Poyos lo _merit, sôka so jas be dajsorvela uje perto.
Okka ihpkide quo jijmuja lo kas royos quo aduperaj ok traja lo _merit oj ke épade lo ke quo letej kas
erdbivas eperodo oj oste kiste, y ke sorio lo kas hajerdes dajadilas bistôridehojto lo`ohas
rodajstruirke e pertir lo atras laduhojtas. Ok prihor sa`oreja etostimuela os Ehhisbtehru I. _je
lo kes dertes lo ok-Eherje os suye, y pra`e`kohojto nuore lirimile e Ehojanis III. Ja so se`o huy
`ioj duåk ore oxedtehojto ke rokediôj quo hejtuva _merit daj Omipta lurejto su roijela7
roi jela7 ok taja quo
utikize Ehhisbtehru pere lirimirso ek nereôj os ok prapia lo uj roy vesekka pere daj su soõar, sij
oh`erma, ja tojohas jijm÷j tostihajia quo jas porhite enirher quo ok ihporia omipdia kkomere beste
ke ekture lo _merit.
Hudba hås se`ohas edorde lok sudosar lo Ehhisbtehru
Ehhisbtehru,, Jiqhellu II. Dajadoha
Dajadohass uje derte
lo Jiqhellu II ojviele ek nereôj lo Omipta piliéjlako quo ojvèo e uj hélida e ke darto lo _merit,
bodba quo lohuostre quo kes rokediajos hejtojiles par eh`as ostelas somuèej siojla ehistases.
Os pasi`ko quo lurejto ok roijela lo Jiqhellu a `ioj lurejto ok lo Ehhisbtehru, _merit
sunriore uj torrohata y uj herohata, somuilas lo uje sorio lo ijdojlias quo erruijeraj su puorta y
lostruyoraj desi ke hitel lo ke diulel, ijdkuile `uoje perto lok pekedia. Vora perodo quo so roduporô
`estejto prajta lok losestro.
Ek perodor Jiqhellu tuva quo bedor nrojto e kes prosiajos lok palorasa Ehurru oj kas
prihoras eõas lo su roijela. Vasi`kohojto pada lospués lo osto opisalia, kas vodijas lo _merit par
ok jarto (Hucisb) y par ok osto (Jubesbsbo), ijtojteraj etreorke e uje daekidiôj ejtibitite,
pra`e`kohojto oj su dekilel lo koekos vesekkas lo Hitejji, quo oste`e siojla a`gota lo ropotilas
etequos par perto lo Betti. Vora _merit so jomô e pertidiper oj oste daekidiôj. Oste dirdujstejdie
prapardiajô ek roy lo Betti uj protoxta pere kkover e de`a su triujnek dajquiste lok jarto lo Tirie. E
dajtijuediôj ok mrej sa`oreja bitite rodi`iô e Jiqhellu oj Ekekeb y nirhô daj ék ok tretela par ok quo
e pertir lo oso hahojta dajvortirèe e _merit oj ostela vesekka lo Betti.
Ok tretela nige`e kes nrajtores lo _merit lo tek hala quo osto ostela, niok ekiela lo kas bitites,
meje`e torritaria e oxpojses lo Hucisb y teh`iéj par ok sur. Oj kes dajlidiajos ja so bedèe ronorojdie
ekmuje e jijmuje a`kimediôj par perto lo _merit e proster eyule ek sa`oreja bitite daj trapes oj desa
lo dajnkidta `ékida, sij oh`erma oj uj toxta so ospodinide ok ojarho tri`uta quo lo`èe pemer _merit e
su soõar, y quo jas porhito vor daj ekm÷j lotekko duåk ore ok tipa lo tri`uta quo ihpajèe ok mrej roy
lo Betti e sus ostelas vesekkas7
Ok tri`uta quo lo`os pemer e hi sak, ok mrej roy, tu soõar, (sorå) 50 hijes (5 hije bitite8<6
sidkas) y 06 sidkas lo ara (som÷j) ok posa lok mrej sidka (52,=9m), uj vesa lo ara lo uje hije lo
posa daha perto prijdipek lok tri`uta, < t÷jides lo kija, uj vostila mrejlo lo kija, ?66 sidkas lo
keje p÷rpure ezuk, y ?66 sidkas lo keje p÷rpure rage pere hi sak, ok mrej roy, tu soõar.
_j vesa lo ara lo 46 sidkas lo posa, uje t÷jide lo kija, 566 sidkas lo keje p÷rpure ezuk, y
S566 sidkasX lo keje p÷rpure rage pere ke roije.
S_jX vesa lo ara lo 46 sidkas lo posa, uje t÷jide lo kija, 566 (sidkas) lo keje p÷rpure ezuk, y
566 (sidkas) lo keje p÷rpure rage pere ok prèjdipo borolora. _j vesa lo pkete lo 46 (sidkas) lo
posa, uje t÷jide lo kija, 566 (sidkas) lo keje p÷rpure ezuk, y 566
5 66 (sidkas) lo keje p÷rpure
p ÷rpure rage
pere ok gono lo kas osdri`es.
_j vesa lo pkete lo 46 (sidkas) lo posa, uje t÷jide lo kija, 566 (sidkas) lo keje p÷rpure
ezuk, y 566 (sidkas) lo keje p÷rpure rage pere kas (anidiekos lo ke darto lo diorta rejma). Y pere ok
somujla elShijistrelar lo kas ekhedojosX, ka hisha.
S_j vesa lo pkete lo 46 sidkas lo posaX, uje t÷jide lo kija, 566 (sidkas) lo keje p÷rpure
ezuk, y 566 (sidkas) lo keje p÷rpure rage pere ok hijistra. _j vesa lo pkete, uje t÷jide lo kija,
566 (sidkas) lo keje p÷rpure ezuk, y 566 (sidkas) lo keje p÷rpure rage pere ok...
Ojtro kas ja`kos quo edahpeõej e hi sak, ok roy, tu soõar, ja bey (hås prodoptaros lo
tri`utas). Ok lèe quo Jiqhellu treime su tri`uta, ja ostå a`kimela e tojor jijm÷j (romeka
elidiajek).
20
Ke dejtilel lo ara oj `ruta quo lo`èe pemer _merit ore lo ujas 9cm, hås desi atras 0cm oj
narhe lo vesiges lo ara. Ok vekar lok tri`uta so `ese`e oj ke tatekilel lo kas torritarias dajtrakelas
par _merit. Ok tri`uta so rodeule`e ojtro kes dahujilelos kadekos, duye pa`kediôj y depedilel
odajôhide orej lo`ilehojto dekdukeles y ejateles, elgulidåjlaso esè ke duate lok tri`uta quo lo`èe
pemer dele uje.
Ok sudosar lo Jiqhellu, Erbek`e, pra`e`kohojto ja roijere hås lo las eõas ejtos lo sor
sustituila par su borheja. Kes rokediajos ojtro _merit y Betti lo`ila e kes liniduktelos sa`rovojiles
lurejto kas prihoras eõas lo roijela lo Hursiki II (5446-509?d.)
(5446-509?d.) pulioraj rosojtirso, lo hejore quo
_merit
palrèe
uj edordehiojta
e Omipta
lurejto
ok roijela
lo Erbek`e
uj
hahojta
oj okbe`or
quo okijtojtela
ostela bitite
sunriô uj rovés
trejsitaria.
Ke drisis
sij oh`erma
be`rèeojsila
`rovo, puos Erbek`e loseperodiô (tek voz lostorrela)
lostorrela) y Jiqhope nuo ijstekela oj ok traja par Hursiki
II.
Ok roijela lo Jiqhope nuo uja lo kas hås kermas (ujas dijduojte eõas 5406- 50=6d.). Uuizå
par lo`or ok traja e ke ijtorvojdiôj lok sa`oreja bitite, a quizå e dajsoduojdie lo ke loskoektel
tohparek lo _merit daj Erbek`e, Jiqhope so via a`kimela e edopter uj juova tretela daj Hursiki II,
oj ok quo so oxpajo oj térhijas ijoquèvadas ke pasidiôj lo _merit daha ostela s÷`lita lo kas bitites.
\eh`iéj ko nuo erro`etela ok torritaria lo Tbiyejju, quo pesô e lopojlor lo Derdbohisb, dojtra
bitite oj ok jarto lo Tirie, ma`orjele par uj virroy bitite.
Ok roija lo Ehhisbtehru II daijdiliô daj ok nijek lok lo Bettusiki III y ke heyar perto lok lo
\ulbekiye I^ (50<?-505?d.). Nuo ojtajdos duejla ke ehojeze lo Esirie so ijdrohojtô lo uj hala
sustejdiek, pajiojla oj pokimra sa`ro tala e kes poquoões diulelos-ostela lok jarto lo Tirie.
Ok roijela
lo Ehhisbtehru
II lok
jasjarto
porhito
a`sorver
dôha
edtue`e ok
bitite
lo
Derdbohisb
oj su dekilel
lo ma`orjelar
lo Tirie
e ke bare
lo mostiajer
kasvirroy
esujtas
kadekos,
eujquo oj ÷ktihe ijstejdie ok tri`ujek suproha somuèe siojla ojderjela par ok sa`oreja bitite. _j
ogohpka lrehåtida lo oste situediôj jas ka anrodo ok livardia lo Ehhisbtehru lo su ospase, bige lo
@ojtosbije lo Ehurru. Ok dursa lo kas edajtodihiojtas, som÷j so losprojlo lo kas toxtas
dajsorvelas, nuo ok simuiojto7 Ehhisbtehru ropuliô e su hugor, bige lo su vodija, @ojtosbije lo
Ehurru. Kas hativas lok livardia ja eperodoj ospodinidelas, pora so be`ke lo "trestarjas
loki`orelas" y lo "mrej hek" a "podela", quo palrèej bedor ekusiôj e eluktoria. Esè puos, ke prijdose
lo Ehurru rodi`iô ke arloj lo e`ejlajer _merit daj su lato y romroser e su peès losbajrele. Tij
oh`erma ok roy lo _merit rodkehe`e e ke prijdose pere sor destimele, e ka quo Ehurru so jome`e. Ok roy
lo kas bitites, \ulbekiye I^, rosakviô ok desa daj uj vorolidta nijek7 ke prijdose nuo ojtromele y huorte
par ok roy lo _merit, y prabi`iô ek roy lo Ehurru y e sus borhejas ijtojter prosojter jijmuje
rodkehediôj hås dajtre _merit daj rospodta e ke huorto lo su borheje. Ke situediôj lo ke hugor, duya
jah`ro ja so ospodinide, oj ok dojtra lo oste lokidele duostiôj pakètide, lo`iô lo sor barri`ko7
ropuliele y losbajrele p÷`kidehojto par su herila, sij ok hojar dajtedta daj sus bigas, rokomele
par su borheja oj ekm÷j kumer epertela, lajlo ore hejtojile `ega vimikejdie, daj ke prabi`idiôj lo
ijtojter duekquior tipa lo dahujidediôj daj ék, y par ÷ktiha ojtromele e su ox herila pere sor
ogodutele.
\res ok kerma roijela lo Ehhisbtehru vijioraj atras las hås `rovos (I`ireju y Jiqhellu
III), kes nodbes pra`e`kos lo ostas las roijelas sorèej 5006-5056 a `ioj 505?- 506?d.
Ok ÷ktiha sa`oreja lo _merit, 'Ehhurepi, puolo quo nuore uj usurpelar. Oj _merit so
dajsorvej juhorases dertes lo osto porèala (lospués lo 5056d.). Povokej quo _merit oste`e siojla
vèdtihe lo viakojtes ijdursiajos piretes3 uja lo kas mrupas hojdiajelas, ok lo kas sbiceke, palrèe
oster rokediajela daj kas "puo`kas lok her", quo eperodoj hojdiajelas oj kes ijsdripdiajos omipdies
lo ke épade y quo saj
s aj losdritas daha uje barle lo våjlekas quo lostruèej tala ka quo ojdajtre`ej e
su pesa. Ja os somura quo lo`ehas etri`uir lirodtehojto e okkas ke deèle lok ihporia bitite y su roija
vesekka lo _merit, eujquo ja palohas jomer quo dajtri`uyoraj e okka.
Vadas eõas lospués ok hemjinida pekedia, ok puorta y `uoje perto lo ke diulel lo _merit yedèej
oj ruijes. Ok ejtimua "pekedia lo voreja" lo Pes i`j Beji, eujquo nuo lostruila, vakviô e sor be`itela
pada lospués, pora kas lèes lo _merit daha prôspore depitek lo uj ihpartejto ostela siria be`èej
pesela pere siohpro.
24
2<
\OHE >7 @E@IKAJIE Y ETIPIE OJ OK I HIKOJIA.
5. @e`ikajie e ijidias lok I hikojia7 lijestèes ^I e IR.
Kas tostihajias pere ok ostulia lo ke ÷ktihe neso lo ke lijestèe desite y lo kas lasdiojtas
dijduojte eõas simuiojtos saj huy osdesas. Kas hetoriekos saj ijsunidiojtos
ijsunidiojtos y ja jas porhitoj somuir
ke piste lo kas edajtodihiojtas hås ekkå lo ke sihpko kiste lo kas royos. Ek perodor, kes lédeles lo
dajnkidta, osojdiekhojto ojtro Esirie y Okeh, oj suoka `e`ikôjida lososte`ikizeraj ke lijestèe desite y
prodipiteraj su deèle. Ok palor roek nuo rodkehela ojtajdos par uje lijestèe oste`kodile oj Isij (II
lijestèe lo Isij 55?2-560=d.). Isij so ojduojtre ek sur lo @e`ikajie e diorte listejdie lok prijdipek
osdojeria lo ke muorre y quizå so ki`rere lo ke lahijediôj lo Okeh. Je`udalajasar I (550>-556?d.)
ekdejzô uj éxita dajsilore`ko nrojto e kas okehites y, oj hojar holile, teh`iéj nrojto e Esirie. Vora
perodo quo kes ijdursiajos lo kas erehoas so bidioraj hås porjidiases e nijekos lo su roijela y
lurejto ok lo sus sudosaros.
Ok prijdipek edajtodihiojta lo oste épade quo palohas rodajstruir os ok etequo dajtre Okeh
armejizela par Je`udalajasar I. Ok prijdipek tostihajia os uj toxta huy oxtojsa lo uj culurru
culurru,, y
jerre uje perto lo ke dehpeõe3 ke losdripdiôj lo ke kerme y tre`egase herdbe beste Tuse oj pkoja
voreja rosukte ospodiekhojto mrånide7
Oj ok hos lo Luhuzu (gujia/gukia), ohprojliô ke dehpeõe... Daj kas dekaros
sanadejla
daha
nuoma, kelo
supornidio
lo kas
dehijas
daha
pazas
oste`ej sodas3
ok ok
suhijistra
emue quolô
dartela.
Kaserlèej
de`ekkas
håskkehes.
nijas y Kas
palorasas
nkequoeraj, kes piorjes lo kas bah`ros hås nuortos dkeulideraj. Timuo elokejto ok
2?
ohijojto roy daj kas liasos lo su perto. Je`udalajasar evejze, y ja tiojo rivek. Ja toho
kes liniduktelos lok torroja y nuorze ke herd
herdbe
be lo dele lèe.
Ke rosistojdie `e`ikôjide nuo noraz y porhejojto7 ok ÷ktiha roy desite, Ojkik-jelij- ebi (55?=55??d.), ojde`ozô uje su`kovediôj dajtre Culur-Jebbujto, oj ok trejsdursa lo ke duek ojdajtrô ke
huorto ok sa`oreja `e`ikajia, oxtijmuiéjlaso esè ke lijestèe desite. Kas juovas de`odikkes lo ke
rosistojdie pravojèej lo Isij, situele hås ek sur, y droeraj ke juove lijestèe quo roijerèe oj @e`ikajie
(Isij II 55?2-560=d.). Beste ok roijela lo Je`udalajasar I (550>-556?d.) ja so kamrô uj triujna
lurelora dajtre ke adupediôj okehite. Vora ke vidtarie tej sôka kkomô e su pujta dukhijejto duejla so
roduporô ke ostetu lo Herluc quo so ojdajtre`e oj Tuse.
Kes vidtaries lo Je`udalajasar I peseraj e narher perto lo ke kitoreture pranétide. Ok prapia
Je`udalajasar
Je`udalaj
asar nahojtô elohås loki`orelehojto ke ihemoj lo mrejloze quo ekdejzô tres su vidtarie
sa`ro Okeh, elaptejla viogas tètukas roekos ek ostika lo Termôj y Behhure`i.
Elohås lok ojduh`rehiojta lo ke livijilel kadek lo @e`ikajie, éste so dajvortèe ebare pere
kas `e`ikajias oj ke "diulel otorje", "ke diulel sejte". To trete`e lo ke depitek roek par oxdokojdie,
rosilojdie lok hajerde `e`ikajia, uje lo duyes nujdiajos dukturekos hås ihpartejtos ore ke
roekizediôj romuker lo ke nioste lo Eõa Juova, lurejto ke duek tales kes ihåmojos livijes lo kes lohås
diulelos so dajmrome`ej oj @e`ikajie y so rodite`e ok Ojûhe Okiť. Ok romrosa triujnek lo
Je`udalajasar I loslo Tuse treyojla ke ostetue lo Herluc be`rèe dajstituila par tejta uje `uoje
adesiôj pere quo so ijtralugore oste ijjavediôj oj ok paohe lo ke droediôj. Atras eutaros drooj quo
ok paohe épida so ronorèe e ke lijestèe desite y e su lorrate lo kas royos lok Veès lok Her. Toe daha
nuoro, ka quo os ijlisduti`ko os quo ke vidtarie lo Je`udalajasar I sa`ro kas okehites y ok romrosa lo
Herluc herderaj uj ihpartejto bita oj ke roduporediôj lo ke suorto lo @e`ikajie, quo sorèe
rodarlela y doko`rela lurejto hudba tiohpa.
Ok atra edajtodihiojta ihpartejto lo oste épade os ke ijvesiôj lo uj puo`ka quo rodi`o ok
jah`ro lo erehoa, esadiela e vodos daj atra mrupa, ok lo kas sutoas. Ke asdurilel quo raloe ke
bistarie lo @e`ikajie (ka hisha quo ke lo Esirie y Okeh) lurejto ok porèala dahprojlila ojtro 56?6
y 966d. os huy pra`e`ko quo lo`ehas etri`uirke e ke lovestediôj y kas ostremas pravadelas par sus
ijdursiajos. \imketb-pikosor
\imketb-pikosor I lo Esirie (555<-56=>d.) dah`etiô dajtre okkas oj ropotiles adesiajos, y
Je`udalajasar
Je`udalaj
asar I so ojnrojtô e okkas oj ke romiôj lo Heri y quizå ijdkusa hås ek aosto. Vora, poso e kes
ropotiles eddiajos hikiteros dajtre okkas, e nijekos lo ke lijestèe lo Isij II nuoraj dele voz hås kas
erehoas quo pojotreraj oj torritaria `e`ikôjida, esakejla kas dehpas y oj adesiajos etedejla
ijdkusa kas dojtras ur`ejas. Lurejto ok roijela lo Elel-epke-illije (56>9-56<2d.) kas etequo
erehoas ekdejzeraj su pujta dukhijejto7 ke diulel roek desite, esè daha Lor, _ruc y Jippur, nuoraj
sequoeles, y kas tohpkas lo Tipper sunrioraj uje lostruddiôj tej viakojte quo oj uje drôjide lo
épade pastoriar, vohas quo bedie 9>6d. lurejto juovo eõas dajsodutivas ja so pula doko`rer ok Eõa
Juova parquo rosuktô ihpasi`ko roujir oj @e`ikajie kes ostetues lo kas liasos. Ovilojtohojto kes
dahujidediajos ojtro kas livorsas dojtras ur`ejas orej huy linèdikos, desi daj tale somurilel lo`ila
e ke ehojeze quo supajèej kas erehoas.
Ok rosuktela lo tala okka sorèe uj porèala lo losarloj7 muorres divikos, esosijetas,
ojnorholelos, ro`okiajos, oj uje peke`re ok hujla ek rovés. Ja os pasi`ko nodber daj oxedtitul oste
situediôj, pora palrèehas supajor quo ke situediôj roijejto oj @e`ikajie lurejto ok porèala
dahprojlila ojtro 56?6d. y kes ÷ktihes lédeles lok simka R eD lo`iô lo epraxiherso `estejto.
0. Ok lahijia esiria. Ok Ihporia Joa`e`ikôjida (dekloa)7 Lijestèe R.
Oj ke `ege Hosapateh
Hosapatehie
ie palohas su`livilir ok porèala quo ve lo 966d. e ?49 oj veries nesos7
ke heyar perto lok simka IR dajstituyo uje épade lo roduporediôj y oste`ikilel roketive3 ok nijek lok
simka IR y desi tala ok ^III so deredtorizej par kas mrevos listur`ias pakètidas, quo ede`eraj daj ke
ijvesiôj y ke dajquiste esirie3 lurejto desi tala ok simka ^II @e`ikajie porhejodiô `ega ke nirho
lojahijediôj
lo ÷ktiha,
Esirie, lo
beste
(>0>>6?) ke
nujlô ok ihporia
joa`e`ikôjida3 par
>6? quo
e ?49Je`apakeser
@e`ikajie kkomô
e dajtraker
uj ki`orô
ihporiaydahpere`ko
ek roija
lo Esirie beste quo su ÷ktiha sa`oreja nuo lorratela par Dira ok Mrejlo lo Vorsie.
2>
Oj @e`ikajie daoxistioraj verias mrupas lo pa`kediôj y verias tipas listijtas lo armejizediôj
pakètide. Oj prihor kumer oste`ej kes tri`us dekloes y ojtro okkas kas dojtras dekinidelas oj kas toxtas
esirias daha "diulelos roekos". Oste`ej nartinideles daj hurekkes y sus pekedias so bekke`ej kkojas lo
a`gotas kugasas lo ihpartediôj, daha par ogohpka hernikos, ara, helores oxôtides a ijdiojsa. Kes
prijdipekos tri`us dekloes orej7
-
@it Leccuri, oj ke romiôj situele ek sur lo @e`ikajie.
@it Ehuceji, oj ok `ega Éunretos, par ojdihe lo _ruc.
@it Yecij, daj hudba ke hås palorase, situele hås a hojas oj ke zaje lok "Veès lok Her",
os lodir, ok torritaria quo dirdujle`e ke ejtimue diulel lo _r y ke romiôj pejtejase lo osto.
Be`èe uj j÷hora desi ijnijita lo poquoõas mrupas tri`ekos lo erehoas (tojohas etostimuelas
etostimuelas
hås lo duerojte jah`ros lo tri`u) quo vivèej oj poquoõas pa`kelas. Ja oste`ej ujilas
pakètidehojto y so lolide`ej, e perodor, e ke emridukture sij peser prådtidehojto lok jivok lo
su`sistojdie. Kes prijdipekos dajdojtrediajos lo erehoas oste`ej ek sur, dorde lo ke nrajtore lo Okeh
y ek osto lok \imris, `estejto kogas lo kes prijdipekos diulelo
diuleloss `e`ikôjides, eujquo e vodos kas erehoas
roekize`ej ijdursiajos bastikos oj kes rides dehpiões lo kas be`itejtos lo kes diulelos, ohpugelas
quizå par ok beh`ro.
2=
Ok prijdipek osdojeria lok dajnkidta ojtro @e`ikajie y Esirie ore ke romiôj prôxihe ek rèa Liyeke,
lajlo losoh`ade`e ke ihpartejto rute quo vojèe lo ke hosote lok Iråj. Atra pujta oj ok quo sakèej
dbader kas ijtorosos lo kas las ostelas ore ke zaje lok jaraosto, lajlo pada hås ekkå lo Pepilu (e
pade listejdie rèa e`ega lo ke edtuek Bit) so ojdajtre`e ok rida peès lo Tubu. Kas kezas oxistojtos
oxis tojtos ojtro
Tubu y @e`ikajie orej, ek perodor, huy ostrodbas.
22
Oj ok simka IR oj @e`ikajie ke lijestèe nuo roketivehojto oste`ko y so dajdkuyô uj tretela lo
pez daj Esirie, dajnirhela tres ke dehpeõe oj ke quo Tekhejeser III eduliô oj sadarra lok roy lo
@e`ikajie y ka eyulô e dajsorver ok traja (2?5eD). Daha rosuktela lo ke ekiejze oxistojto ojtro
@e`ikajie y Esirie, kas `e`ikajias eyuleraj e Tbehsbi-Elel ^ e eddolor ek traja lo Esirie daha
sudosar lo Tekhejeser III (204eD). Vadas eõas lospués (25<1), sij oh`erma, surmioraj diortas
pra`kohes pakètidas ojtro @e`ikajie y Esirie. Tbehsbi-Elel ^ tretô e @e`ikajie daha e uj peès
ojohima7 tahô Lur Vepsuccek y Lor (ek osto lok \imris), so kkovô e kas liasos lo oste ÷ktihe diulel y ok
roy lo @e`ikajie, @e`e-ebe-illije, nuo bodba prisiajora (250).
Kasasduras.
lotekkos Ke
lokBistarie
porèalasijdrôjide,
quo simuiôduya
e ke ijgorojdie
lo Tbehsbi-Elel
saj huy dajnusas
y
oståj huy
prijdipek a`gota
lo ijtorés os^onodtivehojto
Esirie,
jas prosojte oste situediôj lo lahijia onodtiva lo Esirie sa`ro ok jarto lo @e`ikajie daha si nuore ka
hås gusta pere osto peès7
Uuo uj prèjdipo nutura, quo losoo ekdejzer mkarie oj Ecel (os lodir, @e`ikajie),
osdri`e sa`ro kes praozes lo SsusX vidtaries. SUuoX dajstejtohojto S±so lirige1X e oste
ShisheX ostoke (y) S±ke hiro1X pere ja akvilerke. Uuo ok ... visir beme desa e tala ka quo
ostå S±mre`ela1 (oj okke)X. Toej kaeles par SsiohproX kes eke`ejzes lo Esirie. Uuo so
be`ko lo kas drèhojos lo Tuhor y Ecel par talas kas rijdajos y kas duetra duertas (os
lodir, lok hujla).
Duejla huriô Elel-jijeri
Elel-jijeri III y Esirie ojtrô oj uje neso lo roketive lo`ikilel, uj dekloa lo @it
Yecij, Ori`e-Herluc (==6) ijtojtô daj éxita epalorerso lok traja lo @e`ikajie. Kamrô oste`kodor uj
dajtrak `estejto mrejlo sa`ro tala ok peès, roenirhejla ke eutarilel `e`ikôjide sa`ro ke romiôj lok
Liyeke o ihpiliojla kes ijdursiajos lo kas erehoas oj kes tiorres portojodiojtos e kes diulelos.
29
0.5.
Ke dajquiste lo @e`ikajie par Esirie (=<=-=6?).
E dahiojzas lok roijela lo Je`u-jesir (=<=-=4<), \imketb-pikosor III lo Esirie (=<<- =0=) so
biza daj ok dajtrak lo ke lisputele romiôj lok \imris ariojtek-Liyeke y dajsakilô sus dajquistes
elojtråjlaso
elojtråjla
so oj @e`ikajie pere rodeuler tri`uta lo kes tri`us dekloes.
Ke ejerquèe oxistojto so vo ronkogele oj ok bodba lo quo ésto nuo esosijela hojas lo las eõas
lospués par uja lo sus ma`orjelaros pravijdiekos. Ésto, e su voz, nuo okihijela råpilehojto par ok
deulikka lo ke tri`u dekloe lo Ehuceju. Oste dajquiste lok traja par kas dekloas porhitiô e kas esirias
ijtojsinider ok mrela lo su ijgorojdie oj kas esujtas ijtorjas lo @e`ikajie. E dahiojzas lo =45 kas
esirias kamreraj oste`kodor uj pujta lo dajtrak y lo vimikejdie oj ok jarto lo @e`ikajie, loslo ok duek
kejzeraj sus anojsives.
\imketb-pikosor III treskelô e atras mrupas erehoas ek osto lok \imris, ijdarparåjlakas e ke
pravijdie esirie lo Errepbe, y narzô ke suhisiôj lo kas dekloas. Ok gono lo ke tri`u hås horiliajek, @it
Yecij, rodajadiô narhekhojto ke eutarilel lo \imketb- pikosor y ko ojviô romekas lo edetehiojta.
\res su vidtarie \imketb-pikosor III so pradkehô narhekhojto roy lo @e`ikajie, y lurejto kas
las eõas simuiojtos (=09-=0=) doko`rô oj ke depitek ke nioste lok Eõa Juova. Oj ke dah`ijediôj lo kas
dermas lo roy lo Esirie y roy lo @e`ikajie ka ihitô su sudosar, Tekhejeser ^ (=0>-=00).
Daj ke usurpediôj lok traja lo Esirie par Termôj II (=05-=6?), ke sakudiôj lele par kas esirias
e ke duostiôj `e`ikôjide nredesô. Herluc-epke-illije lo @it Yecij, gujta daj su ekiela, ok roy lo Okeh,
epravodbô ke adesiôj pere eperter e @e`ikajie lok lahijia esiria. Oj =06 so praluga uje mrej `etekke
oj Lor, oj ke quo ok ogérdita esiria nuo lorratela. Ok rovés sunrila par kas esirias `estô pere quo
Termôj II so rosimjere e ke pérlile lo `e`ikajie lurejto kas lioz eõas simuiojtos y pere quo
rodajadiore e Herluc-epke-illije daha roy.
_j toxta jas huostre perto lok sistohe elhijistretiva lo @e`ikajie lurejto oste épade7
eperodoj limjeterias lo ke darto, daha, par ogohpka, ok prapia prèjdipo borolora, ok borekla lo
pekedia a ok osdri`e gono3 uj ma`orjelar pravijdiek, kas ma`orjelaros lo kas listritas lo Cutbe y
@arsippe, ok ekdeklo (bezejju
(bezejju)) lo @e`ikajie, y ok elhijistrelar gono (sĄtehhu) lok Osemike, ok
prijdipek sejtueria lo Herluc oj ke depitek. Ke prosojdie lo ostas anidiekos ijlide quo ke ostrudture
`åside lo kes ijstitudiajos ur`ejes, esè daha ke lok ma`iorja dojtrek, be`èe sa`rovivila e kas livorsas
porèalas lo deas y ejerquèe.
Termôj II rodajquistô @e`ikajèe lospués lo =56 y a`kimô e Herluc-epke-illije
Herluc-epke-illije II e ronumierso
oj Okeh. Te`ohas, sij oh`erma, quo lo bodba Termôj tuva quo kudber ojérmide y porsistojtohojto
pere losekager e Herluc-epke-illije, kkomejla ijdkusa e sitierka oj ke depitek lo su tri`u Lur-Yecij y e
deuser uj mrevo porguidia e ke odajahèe lo ke romiôj holiejto ke teke lo kes pekhores letikores.
Daj ke rodajquiste lo @e`ikajie kas esirias kamreraj eddolor e uje romiôj huy ride loslo ok
pujta lo viste emrèdake y dahordiek. Daj rospodta ek dahordia, @e`ikajie ore ihpartejtèsihe. _je lo
kes prijdipekos rutes derevejores quo vojèe loslo ok sur lo Ere`ie etrevosejla ok losiorta
losoh`ade`e oj ke zaje horiliajek lo @e`ikajie. Vere seder pravodba lo ke ihpartejto rute quo ujèe
ke hosote lo Iråj daj kes kkejures lo Hosapatehie, ore ihprosdij
ihprosdijli`ko
li`ko dajtraker ke zaje
soptojtriajek lo @e`ikajie, par lajlo so trejsparte`ej loslo ok \imris, beste ok Éunretos kes
hordejdèes quo lo`èej dajtijuer su dehija bedie ok aosto. @e`ikajie dajstituèe elohås ok joxa ojtro
tale ok Esie addilojtek y ke zaje lok Makna, daj sus ihpartejtos rodursas y su rida dahordia. Atre
dajsoduojdie lo ke dajquiste lo @e`ikajie par Termôj nuo ke hermijediôj lo Okeh. Eujquo daj okka ja
dajsimuiô okihijer ok epaya lo kas okehites e kas `e`ikajias quo ijtojteraj anrodor rosistojdie e ke
lahijediôj esirie, kamrô droer ok herda jodoseria pere edarreker e Okeh. \ala okka pra`e`kohojto
dajtri`uyore e ke peuketije losijtomrediôj pakètide lok ostela okehite, duye nremhojtediôj so
ijdrohojtô e ka kerma lok simka ^II.
0.0.
@e`ikajie lurejto ke lahijediôj Esirie (=6?->0=).
Esirie so via a`kimele daj ok sudosar lo Termôj II, Tojequori` (=6<->25) e hejtojor sahotile
e @e`ikajie, teroe jele nådik tojiojla oj duojte kes lihojsiajos lok peès, ke livorsilel lo su
96
pa`kediôj y ke oxtojsiôj lo su nrajtore daj Okeh. Ja os sarprojlojto, puos, quo, sekva uje oxdopdiôj,
tales kes mrejlos dehpeões lo Tojequori` so lirimiorej dajtre @e`ikajie a dajtre su ekiela, Okeh.
Puijes lo ke ejtimue @e`ikajie.
Podajstruddiôj lo ke puorte lo Isbter.
Tojequori` terlô desi quijdo eõas oj ler sakudiôj e ke situediôj roijejto oj @e`ikajie, y ek
nijek bu`a lo epkider uje `rutekilel oxtrohe. Vada lospués lo su esdojsiôj ek traja, oj =64,
@e`ikajie ijtojtô a`tojor su ijlopojlojdie
ijlopojlojd ie jah`rejla uj juova roy. Desi ijholietehojto lospués
nuo lospkezela par Herluc-epke-illije, quo romrosô lok oxikia daj ok epaya lo Okeh, so oste`kodiô
atre voz oj @it Yecij y rodi`iô ok ojvèa lo trapes lo kes diulelos horiliajekos lo _r y _ruc.
Tojequori` kamrô lorraterka oj uje `etekke oj Cisb y a`kimerko e sekir buyojla lo juova. Tojequori`
jah`rô roy oj @e`ikajie e @ok-i`ji, pora ose lodisiôj so rovokô daha tala uj nredesa tres ke
su`kovediôj lo @ok-i`ji oj =66. Ek hisha tiohpa so ro`okô uj prèjdipo lo @it Leccuri y Herluc-epkeillije romrosô atre voz y so biza daj ok lahijia lok sur lok peès y oj pertiduker lo _r. \res kamrer
losekagerka y epkester e kas lohås rovaktasas, Tojequori` jah`rô roy lo @e`ikajie e su prapia
prèjdipo borolora, Esbur-jelij-sbuhi, sakudiôj quo lurô ujas sois eõas sij simjas eperojtos lo
listur`ias.
Oj >9< Tojequori` armejizô uje mrej dehpeõe, oj perto par her, duye nijekilel ore a`kimer e
su vioga ojohima, Herluc-epke-illije, e sekir lo su ronumia oj kas pejtejas (de`odore lok Makna). Vora
hiojtres ok ogérdita esiria oste`e adupela oj ok sur lo @e`ikajie, ok roy lo Okeh epravodbô ke
apartujilel pere ijvelir ke zaje soptojtriajek lok peès, taher Tipper y depturer e Esbur-jelijsbuhi. Ok ijnartujela prèjdipo esiria nuo lopartela e Okeh y pra`e`kohojto huriore ekkè, y kas
esirias, quo lurejto ostas edajtodihiojtas be`èej porhejodila edarrekelas oj ok sur, nuoraj
lorratelas oj ok dehpa lo `etekke par kas okehites. Vora ke situediôj deh`iô par dahpkota e reèz lo
uje juove `etekke, oj ke quo kas esirias sekioraj vidtariasas. Tojequori` rolajloô su triujna
armejizejla uje dehpeõe dajtre Okeh. E÷j esè @e`ikajie ostuva roijele par atra prèjdipo lo @it
Leccuri, dajtre ok quo Esirie ja nuo depez lo taher holiles dajtre ék. Oj >95 a >96 so praluga ok
ojnrojtehiojta lo kes trapes daekimeles lo okehites y atras hudbas ekielas dajtre kas esirias lo
Bekuko (dorde lo Teherre), ok rosuktela lo ke `etekke perodo quo ja nuo tej pasitiva, puos kas esirias ja
nuoraj a`kimelas
a`kimelas e rotradolor y pada lospués kkome
kkomeraj
raj e sitier ke prapie diulel lo @e`ikajie, quo par
nij
deyô oj >29. Ke Drôjide
`e`ikôjide
enirhe
kedôjidehojto7
"Ok lèeHusbozi`-Herluc
prihora lok hos nuo
lo Ciskov
(javioh`ro/lidioh`ro)
ke diulel
(os lodir,
@e`ikajie)
nuo tahele.
bodba
prisiajora y treskelela e Esirie. Lurejto duetra eõas Husbozi`-Herluc
Husbozi`-Herluc roijô oj @e`ikajie."
95
Lo ka quo ja de`o lule os lo quo @e`ikajie, y oj pertiduker sus tohpkas, sunrioraj
sunrioraj uje
lostruddiôj dajsilore`ko7 ke diulel nuo sequoele, ke ihemoj lo su lias petrôj ra`ele, y sus
sejtuerias ja nuoraj rosteurelas. Ti ok j÷hora lo laduhojtas dahordiekos dajstituyo uj ronkoga niok
lo ke sekul odajôhide lok peès, @e`ikajie be`rèe pesela par uje otepe huy linèdik.
Ose sah`rèe ihemoj lo ke @e`ikajie loprihile so ikuhijô dajsilore`kohojto lurejto ok
roijela lo Eserbellaj (>26->>9), eujquo bu`a lo bedor nrojto e veries liniduktelos, ojtro okkes kas
pra`kohes pkejtoelas par kas ro`oklos dekloas y uje juove ijvesiôj lo kas okehites, quo kkomô e su
pujta dukhijejto daj ke hetejze lo ke pa`kediôj lo Tipper. Ok rosojtihiojta dajtre ke lahijediôj
esirie ore petojto
oj quo
taleEsirie
@e`ikajie.
so lioraj
duojte
pere quoy
nujdiajeso
ok dajtrak
ogordèeEkmujas
sa`ro okanidiekos
peès, orejesirias
jodoserias
ok treta
gustalo
lo quo,
ke pa`kediôj
uje eprodiediôj pajlorele lo ke roekilel odajôhide.
Eserbellaj roekizô uje sorio lo havihiojtas dajdikietarias duilelasehojto dekdukelas7 oj
prihor kumer, pkejtoô y os pra`e`ko quo pradkehere p÷`kidehojto ke rodajstruddiôj lo @e`ikajie y ke
rosteurediôj lo su tohpka. Lo bodba lo`iô lo ohprojlor ekmujes a`res, puos e su huorto, oj >>9, su
sudosar, Essur`ejipek, so bekke`e ye trejquika y lispuosta e pajor oj herdbe ke råpile lovakudiôj lo
ke ostetue lo Herluc e su sejtueria arimijek. Oj somujla kumer, kes livijilelos lo Lor, Kerse y Tipper
nuoraj rostituiles e sus tohpkas y so rodajstruyoraj
rodajstruyoraj verias tohpkas y, oj tordor kumer, perto lok `atèj
depturela oj ke dehpeõe lo Tbuprie (>=4) nuo romekele par Eserbellaj e kas tohpkas lo _ruc.
0.4.
Ke muorre divik.
lo lok
su`kovediajos
lojtra
lo lijestes
@e`ikajieokehites
ojtro >>2
y >?0 saj
huy kihitelas,
oxdoptaKas
oj ketostihajias
zaje lok osto
\imris, lajlo
ekmujas
so ekieraj
oj veries
adesiajos
daj kes tri`us erehoes lo ke nrajtore.
Ok borheja lo Essur`ejipek, Tbehesb-sbuj-ucij, epravodbô ke apartujilel y so su`kovô
dajtre su prapia
prapia borheja ojt
ojtro
ro >?0 y ><2
><2.. Vere okka dajsim
dajsimuiô
uiô etreorso ok epa
epaya
ya lo dekloas,
erehoas, åre`os y okehites, y a`kimô e veries diulelos `e`ikôjides e pajorso lo su perto. Desi uj eõa
lospués lo quo so ijidiere ke rovuokte, so praluga uje su`kovediôj oj ke prapie Esirie, ijstimele
pra`e`kohojtoo par kas pertilerias lok borheja ro`oklo lok roy. Vora kas esirias y su
pra`e`kohojt
s u sa`oreja nuoraj
a`tojiojla peuketijehojto
peuketijehojto vidtaries beste quo oj >?6 ke prapie @e`ikajie nuo sitiele. @e`ikajie ddeyô
eyô
oj hejas lo kas esirias y ok borheja lo Essur`ejipek porodiô ojtro kes kkehes lo su pekedia.
E pertir hås a hojas lo ><4 bu`a oj @e`ikajie uj ma`orjelar esiria daj derådtor
porhejojto. Ek hisha tiohpa tojohas etostimuele ke prosojdie lo uj `e`ikajia oj ok puosta lo
depitåj mojorek lok Veès lok Her jah`rela par kas esirias, ovilojtohojto daj ok nij lo prosorver ok
lahijia lo Esirie oj oste zaje siohpro pra`kohåtide.
Laduhojtas `e`ikôjidas
`e`ikôjidas letelas lospués lo ><2 huostrej atra porsajego, Cejlekeju, roy lo
@e`ikajie. Ekmujas eutaros loniojloj ke toarèe lo quo so trete lo atra jah`ro lo Essur`ejipek, som÷j
ok haloka lo \imketb-pikosor III y Tekhejeser ^, quo oj ekmujas dajtoxtas saj kkehelas "V(N)uk(u)" y
"_kukeyu". Atras eutaros drooj quo Cejlekeju nuo uj porsajego roek ijstekela par Essur`ejipek pere
roijer oj @e`ikajie daha adurriore daj su borheja ro`oklo.
Toe duek soe ke roekilel, palohas enirher daj rospodta e kas voijti÷j eõas trejsdurrilas
lospués lo ke muorre divik, hiojtres oj @e`ikajie roijô Cejlekeju (><2->0=), quo ok peès dajadiô uje
pez y uje trejquikilel roketives.
0.<.
Ke Lijestèe Joa`e`ikôjide (>0>-?49).
Ok dursa lo kas edajtodihiojtas adurrilas ojtro >0= y >5> rosukte par losmredie desi
ihpasi`ko lo rodajstruir. Ijholietehojto lospués lo ke huorto lo Cejlekeju (>0=) ja so rodajadiô
e jelio daha roy lo @e`ikajie. Oj >0> Je`apakeser, uj mojorek jah`rela par ok prèjdipo esiria Tijsber-isbguj, eddoliô ek traja lo @e`ikajie. Ke esdojsiôj ek traja lo Je`apakeser ja nuo `ioj rodi`ile
par tala ok hujla y dbadô daj ke rosistojdie tejta lo `e`ikajias daha lo esirias. Ke kudbe par ok
90
lahija lok peès nuo huy viakojte y so prakajmô lurejto kas sois a lioz eõas simuiojtos. Oj >5>
Je`apakeser be`èe kamrela ye uj lahijia ka `estejto nirho lo @e`ikajie daha pere trespeser sus
nrajtores y kejzer etequos dajtre ekmujas torritarias adupelas par kas esirias o ijdkusa dajtre ok
darezôj lo ke prapie Esirie. Daj ke eyule lo kas Holas kas `e`ikajias kamreraj oj ok dursa lo kas adba
eõas simuiojtos taher y lostruir ekmujes lo kes diulelos hås ihpartejtos lok ihporia esiria7 Essur,
Jèjivo, \er`isu, Cekbu y Berrej.
Ke prijdipek dajsoduojdie lo ke kerme muorre dajtre Esirie nuo quo kas `e`ikajias so
dajvirtioraj oj kas boroloras lok ihporia esiria. Ojtro >69 y >6= kas osnuorzas lo Je`apakeser so
lirimioraj prijdipekhojto e esomurer pere @e`ikajie ke zaje hajteõase lo ke nrajtore jarto. Ok
losenèa hås soria pere ok triujna lo @e`ikajie vojlrèe lo Omipta, quo ijtojtô epravodberso lok
bujlihiojta lo sus ekielas esirias pere bedorso daj ok dajtrak lo Kovejto. Oj >6?, Je`udalajasar,
biga y borolora lo Je`apakeser, ki`rô uje lure `etekke dajtre kas omipdias, quo so be`èej ijstekela oj
Derdbohisb. \res ke erlue vidtarie dajsomuile oj oste diulel, Je`udalaj
Je`udalajasar
asar mejô atre `etekke oj ke
romiôj lo Behetb sa`ro kes nuorzes omipdies quo buèej. Oste la`ko vidtarie porhitiô e Je`udalajasar
oxtojlor ke lahijediôj `e`ikôjide e ke ihpartejto romiôj lo Behetb, y pra`e`kohojto dajtri`uyore
e quo, e ke huorto lo su pelro, edajtodile lurejto ke dehpeõe, kamrere bedorso daj ok traja lo
@e`ikajie sij pra`kohes.
Lospués lo su darajediôj, Je`udalajasar romrosô ek jarto lo Tirie, lajlo kkovô oj ose zaje
adba lo kes juovo dehpeões roekizeles lurejto kas lioz eõas simuiojtos daj ok nij lo ihpajor su
lahijia. \res uj poquoõa rospira, Je`udalajasar so lirimiô lo juova e Kovejto, ijdrohojtejla ke
prosiôj lo @e`ikajie sa`ro kes nrajtores lok losiorta y okihijejla e ke apasidiôj epayele par kas
omipdias. Oj ok dursa lo osto dajnkidta ojtro kas las `ejlas, deyô Gorusekéj, su roy, Gaequèj, nuo
lopartela
e @e`ikajie,
y oj su kumer
nuo jah`rela
uj setékitolurejto
lo Je`udalajasar.
Ok komojleria
esolia ek quo
\ira nuo sahotile
par perto
lo Je`udalajasar
trodo eõas pra`e`kohojto
lo`ehas pajorka oj rokediôj daj oste lure y prakajmele ohprose.
Tôka so lirimiô uje dehpeõe (ke lo ?9>) e ke nrajtore ariojtek lo @e`ikajie. Ok pesego lo ke
Drôjide oj ok quo so
s o bedo ronorojdie e okke os huy nremhojteria, pora lohuostre quo Je`udalajasar
Je`udalajasar
tuva quo taher holiles dajtre uj prèjdipo okehite lo ke zaje lok osto lok \imris.
94
Ok Ejtimua \ostehojta y uj nremhojta lo uj toxta bistôrida `e`ikôjida lohuostrej quo kes
proadupediajos lo Je`udalajasar oj Vekostije y Omipta dajtijueraj lurejto oste épade7 oj ?2=
Tolodèes, ok roy lo Gulå jah`rela par kas `e`ikajias, so su`kovô, pora ede`ô siojla eprosela, ko
sederaj kas agas y ka loparteraj e @e`ikajie3 oj su kumer nuo ijstekela daha ma`orjelar uj gulèa,
Malakèes, y ok roija lo Gulå nuo dajvortila oj pravijdie lo @e`ikajie. Duejla oj ?=6 ok sa`oreja
omipdia, Eprios (?29-?=6), nuo lorradela par uj makpo hikiter, kamrô osdeper y piliô eyule e
Je`udalajasar, quioj oj ?>= lodkerô ke muorre e Omipta o ijtojtô roste`kodorka oj ok traja. Ok
ogérdita `e`ikôjida nuo lorratela oj uje druojte `etekke y ok protojliojto ek traja lo Omipta porliô ke
vile.
\ales kes mrejlos diulelos `e`ikôjides nuoraj ehpkiehojto rodajstruiles, y sus sejtuerias
roperelas y oh`okkodilas. Kes lihojsiajos lo @e`ikajie orej mrejliases daj sus 2?6be. Nuo raloele
par uje la`ko hurekke mimejtosde y par uj nasa3 ok rèa etrevose`e ke diulel y ore druzela par uj
puojto lo piolre lo borhase nedture. Oj ok dojtra so kovejte`e ok mimejtosda zimuret, ok Otohojejci
(Dese lo ke nrajtore ojtro ok dioka y ke tiorre), situela gujta ek mrej sejtueria lo Herluc (ok Osemike).
Be`èe veries puortes hås, tohpkas hås poquoõas lisohijelas par tale ke diulel y ospkéjliles deses
pertidukeros.
Ke dajsakilediôj lo kas kamras ekdejzelas par Je`apakeser lojtra y nuore lo @e`ikajie ja
pula sor teroe nådik. Daj kas sudosaros lo Je`udalajasar, ke juove hajerquèe `e`ikôjide tuva quo
bedor nrojto e juhorases liniduktelos. Ehok-Herluc, biga lo Je`udalajasar, roijô epojes las eõas
(?>5-?>6), beste quo nuo esosijela par su duõela. Ok bah`ro quo so biza daj ok traja holiejto
ijtrimes
esosijes lo a.
ke darto `e`ikôjide nuo Je`ôjila (???-?49), desi daj tale somurilel ore uj
hikiter oxporihojtel
oxporihojtela.
9<
4. Je`ôjila y ok nijek lo ke lijestèe dekloe.
Ok ma`iorja lo Je`ôjila dajdkuyô daj su lorrate e hejas lok sa`oreja porse Dira (II) ok
Mrejlo (??9-?46), y ke e`sardiôj lo talas kas torritarias dajtrakelas par @e`ikajie oj ok juova
ihporia ujivorsek lo kas Equohéjiles.
Ojtro kes livorses ijsdripdiajos lo Je`ajila tojohas ekmujes lo derådtor bistôrida
rotraspodtiva duye nijekilel ore lohastrer quo su esdojsiôj irromuker ek traja lo @e`ikajie be`èe
dajtela daj ke `ojlidiôj lo kas liasos y lo kas ejtimuas royos, daha ok mrej ok mrej Je`udalajasar.
Kes
ijsdripdiajos
quoye quo
Je`ôjila
nuoraj rovokeles
kes kèjoes mojorekos,
loseperodiles,
lo
ke pkejte
lo kas lidoj
tohpkas,
be`èekolosdu`iorta
kes ijsdripdiajos
lo atrasyeroyos
quo be`èej
olinidela sejtuerias oxedtehojto oj ok hisha sitia oj ok quo ék be`èe prayodtela orimir uja3 oj uje
adesiôj ijdkusa losdu`riô uje ostetue lo Termôj lo Ecel (04<6-002<d.) daj ke de`oze rate3 ék ke
rosteurô y ke dakadô raloele lo anrojles oj ok tohpka lo`ilehojto roperela. Posuditô esihisha ke
vioge dastuh`ro lo jah`rer e uje prijdose ãjtu lok lias lo ke kuje lo _r.
Je`ôjila oste`kodiô uje `eso `e`ikôjide oj ok aesis lo \eihe, jula lo kes rutes derevejores
lo Ere`ie, loslo lajlo kejzô uje sorio lo dehpeões dajtre atras duejtas ridas aesis y, som÷j perodo,
dajsimuiô su rojlidiôj y su sahotihiojta.
@esåjlaso oj kas toxtas lo Je`ôjila losdu`iortas oj Berrej, ekmujas eutaros bej pastukela
ke tosis lo quo Je`ôjila ijtojtô halinider ke rokimiôj trelidiajek lo @e`ikajie nahojtejla ok dukta lo
Tij e oxpojses lok lo Herluc. Atras vej ijdkusa hås ekkå, y sastiojoj quo ke "ronarhe rokimiase" lo
Je`ôjila pravadô oj @e`ikajie uje ojarho heke vakujtel papuker. Ostas listur`ias nuoraj
epravodbelas par kas Vorses y porhitioraj quo ke ojtrele lo Dira oj @e`ikajie dajstituyore
prådtidehojto uj pesoa hikiter, ek sor ijvitela par ke prapie pa`kediôj lok peès. Oste apasidiôj
papuker dajtre Je`ôjila so bekke etostimuele ÷jidehojto oj kas toxtas quo pradkehej kas lorodbas
lok dajquistelar porse. _j ogohpka lo okkas sorèe
s orèe ok nehasa Dikijlra lo Dira, losdu`iorta oj @e`ikajie
y osdrita oj edelia.
_je ihitediôj lok Osemike ne`ridô (sd. Je`ôjila) S...X oj _r y kas lohås dojtras lo dukta.
_j arlojehiojta lok dukta tatekhojto ijeprapiela S...X rodite`e e lieria y -dase
sa`rohejore porvorse- ijtorruhpiô ke prosojtediôj romuker lo anrojles S...X dakadô oj kas
dojtras lo dukta. Ke lovadiôj e Herluc, roy lo kas liasos, okihijô lo su hojto.
_je y atre voz bedèe ka quo ore porjidiasa pere su diulel. E lieria S...X lostruèe e talas sus
Ss÷`litasX daj uj yuma ijtorhije`ko.
Oj rospuoste e sus kehojtediajos, ok Ojkik lo kas liasos (Herluc) so ojnurodiô hudba S...X ok
torritaria lo okkas. Kas liasos quo vivèej oj okkas e`ejlajeraj sus hareles, e poser lo su
dôkore (1) kas trega e @e`ikajie. Herluc S...X, e talas kas kumeros, duyes hareles oste`ej oj
ruijes, y e kas be`itejtos lo Tuhor y Ecel, quo so be`èej vuokta daha delåvoros, vakviô su
hojto y so tarjô hisoridarliasa. @usdô par talas kas peèsos, (kas) oxehijô, `usdô uj prèjdipo
gusta quo so eloduere e su darezôj, y ka tahô lo ke heja7 Dira,
Dira, roy lo Ejsbej (oj ok Ners), ka
kkehô, y pere quo so bidiore daj ok lahijia lo ke
k e tatekilel prajujdiô su jah`ro.
E Mutiuh y e talas kas _hhejhejle (pra`e`ko ekusiôj e kas Holas) kas biza vesekkas suyas.
suyas.
Ek puo`ka lo de`oze jomre, ek quo (Herluc) porhitiô quo sus hejas (lo Dira) vojdiorej,
pratomiô daj gustidie y oquilel. Herluc, ok mrej soõar, quo so proadupe par su puo`ka, hirô
daj lokodtediôj sus `uojes a`res (lo Dira) y su rodta darezôj. (Herluc) ko arlojô (e Dira)
quo nuore e @e`ikajie o biza quo tahere ok dehija lo @e`ikajie. Daha ehima y dahpeõora
dehijô e su kela.
Tus juhorases buostos, duye dejtilel ore ijhojse daha ok emue lo uj rèa, herdbe`ej daj
sus erhes e su kela.
Tij dah`eto y sij kudbe ko porhitiô ojtrer oj ke diulel lo @e`ikajie. Tekvô e @e`ikajie lo ke
aprosiôj. E Je`ôjila, ok roy quo ja ka bajre`e, ka pusa oj sus hejas.
9?
\alas kas be`itejtos lo @e`ikajie, ok peès lo Tuhor y ok peès lo Ecel oj su tatekilel,
prèjdipos y ma`orjelaros so pastreraj lo bijagas ejto ék, `oseraj sus pios, so ekomreraj lo
quo nuore ok roy3 sus rastras oste`ej rospkejlodiojtos.
Ok soõar, quo daj su eyule be lovuokta e kas huortas e ke vile, quo oj (uj hahojta lo)
losestro y aprosiôj be `ojonidiela e talas, esè ka doko`re`ej kkojas lo ekomrèe y ojsekze`ej
su jah`ro.
Ya, Dira, roy lok ujivorsa, roy palorasa, roy lo @e`ikajie, roy lo Tuhor y lo Ecel, roy lo kas
duetra duertas, S...X.
His juhorases buostos losnikeraj pedènidehojto e trevés lo @e`ikajie. Ja porhitè quo so
kovejtere jijm÷j ek`aratelar oj tala ok peès lo Tuhor y Ecel.
Ke diulel lo @e`ikajie y talas sus dojtras lo dukta hejtuvo
hejt uvo oj `uoj ostela.
E kas be`itejtos lo @e`ikajie, SquoX
SquoX dajtre su vakujtel Slo kas liasos.
liasos...X
..X uj yuma ijeprapiela
pere okkas, kos porhitè quo ojdajtrerej losdejsa e su netime, kas ki`oré lo su sorviluh`ro.
Herluc, ok mrej soõar, so romadigô daj his S`uojesX a`res.
(Ok toxta dajtij÷e losdri`iojla kes anrojles lo dukta lo Dira, ke rosteurediôj lo kas
sejtuerias y ok romrosa e okkas lo kas lopartelas3 torhije daj kas olinidias quo kovejtô oj
@e`ikajie y ok bekkezma quo roekizô lo uje ijsdripdiôj lo Essur`ejipek).
Osto toxta utikize ke tèpide narhe dikèjlride lo kas laduhojtas lo nujlediôj `e`ikôjidas.
Ojdajtrehas oj ék uje sorio lo hativas huy sihikeros duya a`gota ore vikipojlier ek vojdila y
komitiher ek juova sa`oreja.
Dikijlra lo Dira.
Oj ke Drôjide `e`ikôjide so enirhe quo kas ogérditas `e`ikajia y porse ki`reraj uje lure `etekke
oj Apis, ek osto lok \imris. \res ke lorrate lo kas `e`ikajias, Dira rolajloô su vidtarie erresejla Apis
y bediojla uje hetejze lo sus be`itejtos. E dajtijuediôj so treskelô e Tipper, e arikkes lok Éunretos,
y osporô e quo eproserej e Je`ôjila y e quo ke diulel lo @e`ikajie so rijliore e su mojorek, Ma`ries.
Tôka ojtajdos, duejla ke diulel nuo adupele par kes trapes Vorses ojdermeles lo esomurerso lo quo
ja so susditerej pra`kohes y uje voz quo ok roy nuo bodba prisiajora, roekizô Dira su ojtrele triujnek
oj @e`ikajie y prahotiô ma`orjerke oj pez.
<. Espodtas dukturekos lok Ihporia Joa`e`ikôjida.
Oj uje nehase derte lo ke épade joaesirie, ke diulel lo @e`ikajie pradkehe daj armukka sus
trelidiajos lo "ki`ortel" y dashapakitisha. Kas quo ojtrej oj ke diulel mazej lo sus privikomias, ye
soej `e`ikajias a oxtrejgoras, solojterias a jôheles, bah`ros a hugoros, soros buhejas a ijdkusa
ejihekos. @e`ikajie so be`èe dajvortila oj uj kumer lo ojduojtra lo puo`kas, trelidiajos y
oxporiojdies listijtas.
9>
Ke sadiolel y ke dukture joa`e`ikajies saj, oj `uoje holile, ok rosuktela lo situediajos lo
ijtorjediajekishaa y sijdrotisha e osdeke otjakijmûèstide, sadiek y dukturek. Ok derådtor dahpuosta lo ke
ijtorjediajekish
pa`kediôj so lo`o e ke porsistojdie lo uj ejtimua j÷dkoa edelia daj epartediajos juoves lo derådtor
himretaria (tri`us erehoes, y sa`ro tala dekloes), y hås terlo lo derådtor narzasa (lostorrelas daj
nijos lo ropa`kediôj, tejta oj ke épade joaesirie daha oj ke joa`e`ikajie.
Vora oste `eso étjide veriele ja kamre praludir uj haloka dukturek dajsoduojto, par ka quo so
ede`e ihpajiojla uj erdeèsha jediajekiste y ke vuokte e kes trelidiajos ejtimues. Ek suhoria, kojmue
quo kkove ye huorte uj hikojia y holia, so suhe ok edelia, teh`iéj huorta y roohpkezela par ok
erehoa daha kojmue be`kele. Vora so simuo usejla ok edelia, tretejla lo bedor quo rovive ke kojmue
"dkåside" lo ke épade lo Behhure`i. \eh`iéj so simuo ostuliejla ok suhoria. Oj uj hujla quo ye
dajado y utikize pranusehojto
pranusehojto ok ekne`ota, so simuo usejla ke osdritu
osdriture
re dujoinarho.
Ok roportaria idajamrånida rodupore hativas lo épades ejtoriaros, sa`ro tala oj ke mkèptide,
prostejla ospodiek etojdiôj e kes otepes prostimiases lo ke lijestèe lo Ecel y lo ke prihore lijestèe
lo @e`ikajie, kkomejla e roekizer vorlelores ihitediajos. To roduporej y pajoj atre voz oj su sitia
a`res lo erto ejtimues y hajuhojtas lo kas royos ejtimuas.
Elohås lok erdeèsha, ke dukture joa`e`ikajie so deredtorize teh`iéj par ok sih`akisha oj kes
oxprosiajos nimuretives, y ok rituekisha lo kes oxprosiajos dahpartehojtekos. Ok narhekisha os huy
ovilojto oj ok dehpa rokimiasa (ke doko`rediôj lo kas ritas, kes narhes lo prosojtediôj lo kas liasos,
lo sus sihukedras y sus sèh`akas. To patojdie ok usa lo kas sèh`akas, oj porguidia lo kes
roprosojtediajoss ejtrapahôrnides lo ke livijilel. Ke rokimiasilel hosapatåhide so via etreèle par ok
roprosojtediajo
prosemia y ok oxardisha. Oste tojlojdie dukhije oj ke épade joa`e`ikajie. Ojtro kes listijtes tédjides
lo prosemias provekodo dkerehojto ke estrajôhide, ye quo tala ka quo sudolo ostå rokediajela daj uj
havihiojta lo kas estras romuker y ropotitiva, quo narhe uj sistohe rèmila. Oj ok epamoa lo ke épade
joa`e`ikajie so kkomej e narhuker barôsdapas. Oj okkas, ke pasidiôj lo kas estras oj ok hahojta lok
jedihiojta lotorhije pere siohpro ok derådtor y ke suorto lok ijlivilua.
Vere kas mriomas, quo sôka dajadoråj ok somhojta nijek lo ke kerme trelidiôj
dukturekhosapatåhide,
dukturekhos
apatåhide, kes diojdies tèpides lo kas dekloas saj, prodisehojto, ke estrajahèe y ke hemie.
?. Ok Ihporia Juova Esiria. Esbur-jesir-pek II, Tekhejeser III y \imketb-pikosor
III.
9=
?.5.
Esbur-jesir-pek II (224-2?9).
Esbur-jesir-pek II armejizô ihpartejtos dehpeões lo mrej ekdejdo quo supusioraj pere
Esirie ke a`tojdiôj lo uje riquoze ospodteduker y su dajvorsiôj oj uje lo kes patojdies
ijtorjediajekos hås mrejlos lok Ariojto Vrôxiha. Lo ke laduhojtediôj dajsorvele tojohas
dajstejdie lo detardo dehpeões y lok ojarho osnuorza quo supusa su edtivilel dajstrudtive oj ke
diulel lo Cekbu (ke Dekeb `è`kide, ke edtuek Jihrul).
^eries lo kes dehpeões lo Esbur-jesir-pek II so lirimioraj bedie ok jarto, lajlo ok éxita hås
jate`ko quo a`tuva nuo ke "pedinidediôj" lo oste romiôj tej liniduktase. Ok lahijia lo Esirie equè so
dajsakilô holiejto ok oste`kodihiojta lo dakajas esirias oj \usbkej. Esbur-jesir-pek oste`kodiô uje
sorio lo nartekozes y logô `ioj petojto ke prosojdie lo Esirie holiejto ke dajstruddiôj lo uj pekedia
oj \usbkej, dakadejla oj oste diulel uje ostetue suye lo piolre elarjele daj uje ijsdripdiôj oj ke
quo so dajhohare`ej sus bezeões oj ok jarto, y orimiojla uje ostoke roek oj kes hurekkes lo ke
diulel. Ok onodta lo uj osnuorza hikiter tej mrejlo nuo ojarho7 hudbas lo kas ostelas vodijas lo ke
Ejetakie horiliajek, ke Ekte Hosapatehie y ok jarto lo Tirie, poquoõas, pora huy ridas, oxproseraj su
`uoje vakujtel ojviejla vekiasas prosojtos oj ojbare`uoje ek roy muorrora. Oj kas oxtojsas ejekos
lo Esbur-jesir-pek bey ogohpkas lo osas prosojtos7
Podi`è tri`uta lo Tejmere, roy lok peès lo Betti (Derdbohisb), 06 tekojtas lo pkete, uj
ejikka lo ara, uje puksore lo ara, puõekos lo ara, 566 tekojtas lo `rajdo, 0?6 tekojtas lo
biorra, (tijes) lo `rajdo, du`as lo `rajdo, `eõores lo `rajdo, uje ostetue lo `rajdo,
hudbas arjehojtas lo su pekedia, duya posa ja os pasi`ko lotorhijer, kodbas lo helore
lo `ag, trajas lo helore lo `ag, pketas lo helore lo `ag lodarelas daj hernik, lasdiojtes
elakosdojtos,
projles
lo rage,
vostireke`estra
lo kija daj
nrejges lodakhikkas
dakaros, lo
keje
toõile uj
lo p÷rpure,
derra lo
keje toõile lo
p÷rpure
miťjumekku,
okonejto,
(ara) pukila, uje dehe lo ara daj ijdrustediajos, (a`gotas) eloduelas e su hegostel.
92
\eh`iéj par ok osto so kkoveraj e de`a uje sorio lo oxpolidiajos hikiteros quo, pertiojla lo
ke diulel esirie lo Cikizi, kamreraj quo ehpkies zajes lo kes ostri`ediajos lo kas Wemras peserej ek
nérroa dajtrak lo Esirie, nujlåjlaso uj duertok mojorek y uj dojtra lo e`estodihiojta kadek oj Lur
Essur ("Nartekoze lo Essur"). @e`ikajie y @it Eliji ijditeraj e su`koverso e kas ostelas lo Tubu y
Keqo, situelas ojtro uja y atra peès. Esbur-jesir-pek epkestô sij dahpesiôj ke ro`okiôj lo Keqo y
Tubu, pora ja so etroviô e taher jijmuje holile dajtre @e`ikajie, su mrej ekiela.
Atra resma ijtorosejto os ke ojtrome lo uje bige daj su darrospajliojto lato par perto lo kas
prèjdipos kadekos, bodba quo ijlide quo ke rokediôj lo Esirie y kas ostelas hojaros quizå so `esere oj
ke dajdortediôj lo desehiojtas lijåstidas. Kes rokediajos ojtro Esirie y sus vodijas hås poquoõas ja
vijioraj herdeles siohpro par ke emrosiôj, ke lostruddiôj y ok sequoa. Kes ijsdripdiajos roekos pajoj
lo hejiniosta quo juhorasas ostelas so bekke`ej losoasas lo oste`kodor daj Esirie rokediajos
pravodbases pere eh`es pertos, pertidipejla lo ke mkarie y ok palor dele voz heyaros lo equékke
holiejto su esadiediôj daj ke darto esirie e trevés lo kas romekas, ke esistojdie hikiter a edesa ijdkusa
kas desehiojtas lijåstidas.
Kes rokediajos ojtro kas ostelas kovejtijas nojidias y Esirie so deredtorizeraj siohpro par ke
losimueklel7 ok palorèa hikiter y kes tådtides `rutekos lo Essur dajstituyoraj siohpro uje ehojeze
ahjiprosojto, e ke quo Esbur-jesir-pek oste`e lispuosta e rodurrir daj onodtas lovestelaros, si ja
a`tojèe lo kas ostelas lo ke zaje ke daaporediôj losoele.
Kas ostrodbas vèjdukas
vèjdukas oste`k
oste`kodilas
odilas par Esb
Esbur-jesir-pek
ur-jesir-pek II daj kas ost
ostelas
elas kovejtijas lo
lokk
jarto tuvioraj ropordusiajos lirodtes sa`ro ke praluddiôj ertèstide esirie. Ejtos lo Esbur-jesir-pek,
kes piozes osduktôrides esiries saj osdeses y tiojoj uj ekdejdo huy kihitela. Lurejto su roijela bedoj
su eperidiôj, prådtidehojto lo ke jadbo e ke heõeje, kas rokiovos osduktôridas hemjènidehojto
ke`relas, oxtrearlijeriehojto ovakudiajelas y `okkehojto ede`elas, quo elarjej desi dele
dojtèhotra lo kes perolos lok pekedia lo Esbur-jesir-pek oj Cekbu (ke edtuek Jihrul). E pertir lo oso
hahojta, kas rokiovos oj kas quo so losdri`oj kes dehpeões, dedorèes y dorohajies ogoduteles par ok
sa`oreja so dajviortoj oj uj okohojta be`ituek lo ke lodarediôj lo kas pekedias esirias. Ti
dahperehas ke dekilel lo kes tekkes daj ke ostoke lo \ucukti-Jijurte II roekizele ujas padas eõas
ejtos, ok deh`ia rosukte esah`rasa.
@uoje perto lo kes riquozes a`tojiles par Esbur-jesir-pek II nuoraj ohpkoelas oj ke
dajstruddiôj lo Cekbu (Jihrul). Cekbu ja nuo nujlele dahpkotehojto lo ke jele, pora so bekke`e
`estejto e`ejlajele y pra`e`kohojto dajte`e daj uje pa`kediôj huy oximue7 Esbur-jesir-pek
dahojte quo ja tuva hås roholia quo ekkejer ok torroja epravodbejla kas osdah`ras lo kas viogas
olinidias. Os lo supajor quo tale ke pa`kediôj oste`kodile oj ke diulel rodiéj rosteurele ostuviore
dahpuoste par lopartelas, a`kimelas e roekizer tre`egas narzelas y privelas lo duekquior tipa lo
lorodba.
deredtorèstide
hås jate`ko
lok toxta
lo ke "ostoke
ke quo ko le jah`ro,
os ok
ojarhoKe
`ejquoto
doko`rela
pere nostoger
ke dajdkusiôj
lolok
kes`ejquoto",
a`res y keyijeumurediôj
lo ke juove
diulel roek. Ok toxta torhije daj uje ijhojse y lotekkele kiste lo kas verielas y kugasas praludtas
dajsuhilas par kas ijvitelas. Ojtro okkas be`èe bah`ros y hugoros, be`itejtos lok roija lo Tu
Hegostel, ke pa`kediôj lo Cekbu y kas oh`egelaros lo ka
kass ostelas vodijas daj kas quo Esbur-jesir-pek
be`èe oste`kodila rokediajos lo ehistel7 Vettij(e), Derdbohisb, \ira y Tilôj oj Kovejto3 Murmuh,
Hokillu y Cuhhub oj Ejetakie3 Bu`usbcie y Husesir oj ke nrajtore jarariojtek, y Tubu y Bihleju
oj ok Éunretos.
?.0.
Tekhejeser III (2?2-20<).
Ok biga y sudosar lo Esbur-jesir-pek II, Tekhejeser III, so ojnrojtô e ke erlue teroe lo
prasomuir y dajsakiler kas mrejlos kamras ekdejzelas par su pelro. \uva quo roekizer mrejlos
osnuorzas hikiteros pere quo ok oquiki`ria pakètida simuiore siojla nevare`ko e Esirie. Desi
ijholietehojto
lospués Vettij(e),
lo su esdojsiôj
ek traja,
Tekhejeser
bu`a
lo bedorlok
nrojto
e ke
daekidiôj
narhele par Derdbohisb,
Teh'ek, Uuo,
Bikeccu
y @it Eliji.
Ok de`odikke
mrupa
ro`oklo
ore
@it Eliji, ok ostela hås prôxiha ek torritaria esiria (so oxtojlèe e ka kerma lok Éunretos y par ke zaje
99
situele ijholietehojto e ke lorodbe lok hisha), y quo ye be`èe vista horhelas su torritaria y su
riquoze par Esbur-jesir-pek II. Tekhejeser III kamrô lorrater e ke daekidiôj y so ejoxiajô @it Eleji,
quo so dajvirtiô oj pravijdie lo Esirie3 su prijdipek diulel, \ik @ersip nuo `eutizele daj ok jah`ro lo
"Vuorta lo Tekhejeser".
Oj 2?4 Tekhejeser dajtijuô elojtråjlaso e trevés lo Ekopa oj ok torritaria lo Behetb,
lajlo so ojnrojtô e kes nuorzes dah`ijeles lo verias ostelas horiliajekos, dajdrotehojto oj Uerqer
lok Arajtos. Ok toxta kkehela "hajakita lo Curcb" be sila ditela y treludila hudbes vodos parquo
dajtiojo ke hojdiôj hås ejtimue quo so dajado ek roija lo Isreok y lo su roy, Ede`7
5.066 derras, 5.066 gijotos y 06.666 bah`ros lo Belelozor SpradolojtosX lok "Veès lo Ess"
(Lehesda)3 =66 derras, =66 gijotos y 56.666 bah`ros lo Irbukoji y Behetb3 0.666 derras y
56.666 bah`ros lo Ede` lo Isreok3 ?66 bah`ros lo @i`kas3
5.666 bah`ros lo Omipta3 56 derras y 56.666 bah`ros lo Irqete (ek jarosto lo \rèpaki)3 066
bah`ros lo Hetiju`eki lo Ervel (diulel nojidie)3 066 bah`ros lo _sejet (diulel lo ke
daste, ek jarto lo Ervel)3 46 derras y 56.666 bah`ros lo Eluju`eki lo Tbieju (torritaria
situela oj ke daste, ek jarto lo Ervel)3 5.666 dehokkas lo Mijli`u' ok åre`o y S...X666
bah`ros lo @eose lo @otb-Poba`, ok ehajite3 e ostas 50 royos roujiô (Irbukoji lo Behetb)
pere quo ka eyulerej.
Tekhejeser tuva quo ojnrojterso e oste narhile`ko trape oj duetra adesiajos y ja kamrô
vojdorke beste lospués lo 2<?. Vora oj 2<5 ke daekidiôj so losijtomrô nijekhojto (oj perto quizå
lo`ila e kes sudosives dehpeões esiries, y edesa teh`iéj oj perto e reèz lok deh`ia lo sa`oreja oj
las lo kas ostelas hås nuortos lo kas ihpkidelas, Lehesda o Isreok). Tekhejeser darra`arô ok tretela
nirhela daj @e`ikajie eyulejla e su roy, Herluc-zecir-sbuhi (2?<-259), duejla ésto via su traja
ehojezela par su prapia borheja. Tekhejeser ja lulô oj edulir oj eyule lo su ekiela y epkester ke
su`kovediôj.
?.4. \imketb-pikosor III (=<<-=0=).
\imketb-pikosor III eddoliô ek traja tres ok roijela lo tros hajerdes `estejtos lé`ikos. Eujquo
ja so praluga uje vorlelore pérlile lo kes romiajos ijdarpareles
ijdarpareles ek ihporia
i hporia lurejto kas roijelas lo
Esbur-jesir-pek II y Tekhejeser III, okka ja ihpkide jomer quo so pralugorej pérliles. Oj prihor
kumer,
perodo quoo.okEkprostimia
lo Esirie
ojtroôkas
dkiojtos
lok
lo Tirie
lishijuyô
dajsilore`kohojto.
dajsilore`kohojt
jarto, _rertu
edrodojt
edrodojtô
su ostelas
ijnkuojdie
e oxpoj
oxpojses
sesjarto
lo Esirie
y dajadiô
uje
oxpejsiôj ojarho. Oj @e`ikajie kas ijtojtas adesiajekos par perto lo livorsas mrupas dekloas lo
epalorerso lok traja lo @e`ikajie daj ke eyule lo kas okehites, dajstituirèe uj nedtar rodurrojto lo
lososte`ikizediôj lo ke zaje.
Ostas nedtaros lotorhijeraj kes edtivilelos hikiteros lo \imketb-pikosor III y esè, bedie nijekos
lo su roijela (=0=), ok sistohe lo pravijdies esiries so be`èe ijdrohojtela beste ijdkuir ekmujas
ostelas lok jarto lo Tirie (Emusi/Erpel3 Vettij(e)/Cijekue), y pertos lo ke Tirie horiliajek
(Lehesda). Ok pepok lo _rertu so be`èe vista dajsilore`kohojto horhela lo`ila e kes vidtaries
lonijitives lo kas esirias oj ok dehpa lo `etekke y e ke ijvesiôj lok peès ojde`ozele par \imketbpikosor, oj ok dursa lo ke duek ok sa`oreja esiria kkomô beste ke daherde hajteõase prôxihe e ke depitek
lo _rertu, \usbpe, e arikkes lok kema ^ej. Var ÷ktiha, @e`ikajie pesô e sor ma`orjele lirodtehojto
lirodtehojto par
Esirie ek esuhir ok sa`oreja esiria ok pepok dorohajiek lo roy lo @e`ikajie. Ok ekzehiojta lo uj
deulikka dekloa, quo kamrô epalorerso lurejto uj `rovo ospedia lo tiohpa lok traja lo @e`ikajie,
prapardiajô
e kas esirias
apartujilel
lo ijvelir ok peès3 sa protoxta lo rosteurer ke pez, \imketbpikosor kamrô bedorso
daj okkelahijia
lo @e`ikajie.
566
>. Termôj II y sus sudosaros.
>.5.
Termôj II (=05-=6?).
Termôj II eddoliô ek traja lo uje narhe uj tejta irromuker. Termôj ore uj biga lo \imketbpikosor III quo pra`e`kohojto so epalorô lok traja lo su borheja, Tekhejeser ^, par holia lo uj
makpo lo ostela viakojta. Kas hativas lo proadupediôj hås ijholiete lo Termôj sorèej kas
pra`kohes ijtorjas deuselas par ke rosistojdie quo losojdelojô oj ke prapie Esirie su usurpediôj.
Ose ijoste`ikilel oj ok dojtra lok palor nuo epravodbele par Yeu`ili, prèjdipo lo Behetb, quo kamrô
emkutijer uje daekidiôj lo ostelas vodijas y ojde`ozô uje su`kovediôj dajtre ok juova hajerde
esiria. Ke lorrate lo Yeu`ili lo Behetb, oj holia lo kas mrevos pra`kohes ijtorjas quo ka
ema`ie`ej, nuo uja lo kas mrejlos triujnas lo Termôj, y pra`e`kohojto dajt
dajtri`uyore
ri`uyore e esomurerko ok
traja. Oj ok Tur Termôj tuva quo elhitir ke lorrate7 e ke huorto lo Tekhejeser ^, atra dekloa so
epalorô lok traja lo @e`ikajie. Duejla ijtojtô ler ke vuokte e ke situediôj, Termôj sunriô uje sajare
lorrate oj Lor (=06) e hejas lo uj ogérdita okehite quo epaye`e e kas `e`ikajias. _rertu supa
epravodber ke ijoste`ko
ijoste`ko situediôj roijejto oj Esirie oxtojliojla
oxtojliojla uje voz hås su palorèa par ok
torritaria hejjoa y ke Ejetakie dojtrek. Atra pra`kohe ek quo bu`a lo bedor
nrojto Termôj nuo ok ijdrohojta lo kes edtivilelos lo Hite lo Husbci, ilojtinidela mojorekhojto daj
ok nehasa Hiles, roy lo Nrimie, oj ke zaje dojtrek lo ke edtuek \urquèe.
Ek nijek lo su roijela, ke zaje quo par ok aosto so oxtiojlo loslo ke Ejetakie dojtrek
(Depeladie horiliajek7 \e`ek) beste Gulå y Nikistoe narhe`e uj `kaquo prådtidehojto sôkila lo
pravijdies esiries.
Termôj depitejoô oj =5< uje dehpeõe dajtre ok torritaria lo _rertu, lurejto ke duek lorratô
ek roy lo osto peès y e sus ekielas hejjoas oj ok dehpa lo `etekke, y sequoô ok poquoõa ostela
565
nrajtoriza lo Husesir, quo hejtojèe uje edtitul eh`imue epayejla ujes vodos e Esirie y atres e
_rertu.
Ojtro =56 y =6? Termôj kamrô par nij vakvor e ihpajor ke hajerquèe luek oj @e`ikajie tres
lorrater oj ok dehpa lo `etekke e Herluc-epke-illije II y a`kimerka e ronumier
ronumierso
so oj Okeh. Vora oj =6?
so praluga uje situediôj lo ohormojdie oj ok torroja hikiter, esadiele par ke heyarèe lo kas
ospodiekistes daj kas dihorias. Nuo ka `estejto mrevo daha pere oximir ke ijtorvojdiôj lok prapia roy.
Termô so pusa ek nrojto lo sus trapes y porliô ke vile.
>.0.
Kas sudosaros7 Tojequori`, Eserbellaj y Essur`ejipek.
Kes dehpeões y kes dajquistes lo kas sudosaros lo Termôj tuvioraj par a`gota ke
dajsakilediôj y ok hejtojihiojta lo kes ojarhos y råpiles mejejdies torritariekos roekizeles oj ok
porèala dahprojlila ojtro =<<
=<< y =6?. Esè, par ogohpka, ok prijdipek hativa lo proadupediôj lurejto
ok roijela lo Tojequori` (=6<->25) nuo sakudiajer ke situediôj
s ituediôj roijejto oj @e`ikajie, quo ede`e`e lo
sor dajquistele tres lado eõas lo ijlopojlojdie y atras tros lo ojderjizeles kudbes. Eserbellaj
(>26->>9) rodamiô kas nrutas lo kas dastasas triujnas a`tojilas par Tojequori` oj @e`ikajie y
prådtidehojto tales sus dehpeões tuvioraj quo vor daj ke sekvemuerlie lo sus nrajtores. E reèz lo ke
emrosiôj lo Termôj II dajtre ok sur lo Vekostije, Omipta pesô lo hejtojor uje edtitul ehistase bedie
Esirie e atre lo bastikilel, nahojtejla ke su`kovediôj lo verias roijas pekostijas, s÷`litas lo kas
esirias. Tojequori` tuva quo bedor nrojto oj =65 e uj ogérdita omipdia quo proste`e epaya e kas
ro`oklos. Nijekhojto kes dajtijues ijgorojdies lo Omipta oj Vekostije pravaderaj quo Eserbellaj
oxtojliore kes edtivilelos esiries beste ok prapia torritaria omipdia, y oj >=5 kas ogérditas lo Esirie
deptureraj Hojnis. Oj >>9 Eserbellaj armejizô uje juove dehpeõe dajtre Omipta daj ok nij lo
dihojter ke lahijediôj esirie, pora nekkodiô oj ok dehija.
Tu sudosar, Essur`ejipek (>>2->46) tuva quo dahpkoter
dahpkoter ke dajquiste lo Omipta ijidiele par su
pelro, dase quo dajsimuiô tres epalorerso lo \o`es y oxpukser lo Omipta e kas jepetiojsos.
_je zaje par ke quo Essur`ejipek kamrô oxtojlor ok lahijia esiria nuo Okeh. Ekmujas royos
okehites epayeraj uj mrevo ijtojta lo su`kovediôj oj @e`ikajie (>?0-><2), ojde`ozela par uj
borheja lo Essur`ejipek (Tbehesb-sbuh-ucij). \res epkester lospielelehojto e kas su`kovelas,
Essur`ejipek so lirimiô bedie Okeh y lovestô su prijdipek diulel, Tuse (><>).
=. Armejizediôj lok Ihporia esiria, dukture y rokimiôj.
=.5.
Hajerquèe, muorre o iloakamèe.
Ok roysu
orepalor
ok ogoore
oj e`sakuta
tarja ek duek
ok sistohe.
Daha
ok lo talas
kas RIR
ma`orjelaros
eutadråtidas,
y sijmire`e
rivek. tala
Lurejto
ok porèala
pekoaesiria
(simka
eD), ok roy
losohpoõe`e ok pepok lo prihus ijtor peros (ok prihora ojtro imuekos). Voso ek jate`ko ijdrohojta lo
su palor lurejto ok porèala holiaesiria y e dahiojzas lok joaesiria, oxistoj dkeras ijlidias lo quo
lidba palor so bekke`e dajtrerrostela beste diorta pujta par uje nuorto okito trelidiajek. Oj prihor
kumer par ke oxistojdie lo uj sistohe lo anidiekos opôjihas (kas kihhu
kihhu).
). _j losdu`rihiojta rodiojto
lohuostre quo ok roy, duejla hojas oj adesiajos, osdamèe e su ospase prijdipek ojtro kes nehikies lo
osto mrupa lo limjeterias. Osta
Ostass lotekkos ijlidej quo lurejto kas simkas
simkas IR y ^III eD ok roy lo Esirie so
bekke`e ostrodbehojto vijdukela daj uj palorasa y privikomiela mrupa lo nehikies eristadråtides. E ka
kerma lo ke somujle hitel lok simka ^III oste situediôj deh`iô. Daj ke ojarho oxpejsiôj lok ihporia
quo so praluga oj tiohpas lo \imketb-pikosor III y Termôj II, y par ke jodosilel dele voz heyar lo
gonos hikiteros, ma`orjelaros pravijdiekos, kas royos esirias ohpozeraj e droer juovas dermas lo
eutarilel quo rivekizerèej daj kas lo ke eristadredie boroliterie. Ke vioge ja`koze lo sejmro so via
a`kimele e lisputer kas privikomias y rodahpojses e ke juove eristadredie droele par ke hajerquèe.
Ok palor
e`sakuta
lokdermas
roy ysokassu`reye
hejores.lopojlèej
Oj ÷ktiha
térhija lok
kas
jah`rehiojta
jah`rehiojtas
s pere
talas kas
`ojonidiasloquoveries
dahparte`ej
par dahpkota
nevar roek.
560
Ek hisha tiohpa, tala ok hujla palèe epoker ek roy pkejtoer su desa ejto ék pere quo ko
bidiore gustidie lirodtehojto, ore ka quo so kkehe`e "prajujdier ke peke`re lok roy". Kas toxtas
lohuostrej quo ok lorodba lo epokediôj ja ore uje sihpko nôrhuke vedèe lo dajtojila, sija quo
roekhojto tojèe nuorze lo koy.
564
_ja lo kas tètukas quo astojte`e be`ituekhojto ok roy lo Esirie ore ok lo " ťejmó lo Essur",
térhija quo kas ospodiekistes bej treludila par "sedorlato lo Essur", eujquo atre treluddiôj pasi`ko
sorèe "elhijistrelar". Ok rituek lo ke darajediôj lurejto ok porèala holiaesiria ijlide quo beste
diorta pujta ok roy ore dajsilorela sôka uj ogodutar lok lias Essur, hiojtres quo ore e ésto ek quo so
dajsilore`e ok vorlelora sa`oreja. Os ovilojto quo kas okohojtas osojdiekos lo oso rituek simuioraj
siojla kas hishas lurejto ke épade joaesirie. Ok "bihja lo ke darajediôj" lo Essur`ejipek
losdu`iorta oj Essur esè ka pajo lo hejiniosta7
Ok bihja lo ke darajediôj lohuostre quo uje lo sus a`kimediajos daha roy os bedor ke
muorre. Tij oh`erma, kes muorres ja so lodkere`ej e ke kimore7 uj rituek prosdri`o uje sorio lo edtas
rituekos oxtrearlijeriehojto kerme, ojtro okkas kes arediajos pojitojdiekos roditeles par ok roy, kas
ritas lo purinidediôj ek quo lo`oj sahotorso ok hajerde y su puo`ka, y uje arediôj p÷`kide ejtos lo
erherso pere ke muorre. Lospués lo ostes dorohajies so hete`e uje avoge y so oxehije`e su bèmela
pere kes proliddiajos, y si
s i talas kas euspidias orej nevare`kos, ok elivija lodèe "¡Ojsejdbe tus tiorres!
¡\us bezeões
oståjostå
merejtizeles!".
Ti kas euspidias orej hekas, ok hojsego ore "¡^edèe tus tiorres!
¡Errejde
... (ok nijek
rata)!".
Vora ke ihemoj lo `okidisha perodo ja sor tek, sija hås `ioj be`èe uje kerme ke`ar
56<
lipkahåtide quo trete`e lo oviter kas dajnkidtas par talas kas holias. Oj ke "Derte ek lias" lo
Eserbellaj so jas be dajsorvela oj perto ke jatidie lo kas ijtordeh`ias lo hojsegoras quo
prodolèej e ke muorre, oj osto desa ke dehpeõe ohprojlile par Eserbellaj dajtre ok roija lo
Tbuprie.
Ke situediôj quo jas prosojte ok roy lo Esirie os ke lo uj palorasa gono lo ostela quo bedo
uje potidiôj `estejto rezaje`ko ek sa`oreja lo uj poquoõa ostela vodija sakiditåjlako quo ro÷je y
ko ojtromuo e talas kas treilaros y ronumielas pakètidas. Ke jometive lok roy lo Tbuprie e eddolor e ke
lohejle lok sa`oreja esiria pkejtoele dartéshojto so dajviorto oj uj desus `okki,
`okki, y ja loge ek
sa`oreja esiria hås apdiôj quo lodkererko ke muorre.
Ok lo muorrora os uja lo kas espodtas hås lostedelas lok sa`oreja esiria7 os ok pepok quo hås
lostedej kas ospkéjlilas rokiovos jerretivas y ok quo hås ojsekzej kas ejekos. \alas kas hajerdes
esirias pkejoeraj y lirimioraj porsajekhojto sus dehpeões, y sekioraj ek dehpa lo `etekke.
Posukte huy rovokelare ke narhe oj ke quo kas ejekos losdri`oj uj lotorhijela ijdilojto,
duejla ok roy ja sekiô porsajekhojto e dehpeõe. Ke osdoje jas sit÷e e Essur`ejipek oj Er`okes,
elajlo be`èe edulila e doko`rer ke nioste lo Isbter, liase petraje lo ke diulel3 ostejla ekkè rodi`o uj
ijnarho oj ok quo ko dahujidej quo ok roy lo Okeh, \ouhhej, so propere pere ojte`ker `etekke.
Essur`ejipek pojotre oj ok sejtueria lo Isbter y ko supkide, daj kåmrihes oj kas agas, quo lostruye e su
ojohima okehite. Ojtajdos7
56?
Ok arloj pakètida dajsistèe oj ok rodajadihiojta lo ke suporiarilel lo Esirie y lo sus liasos
nrojto e kas liasos lo kas puo`kas vodijas. Ja tojohas pruo`es lo quo kas esirias oximiorej jujde lo
kas puo`kas vojdilas quo rijliorej dukta e kas liasos esirias.
Kas linorojtos sistohes lo droojdies oxistojtos oj ke zaje par oste épade daijdilèej oj
ekmujas pujtas drudiekos7 ke erreimele dajviddiôj lo quo kas liasos kadekos dajtrake`ej lirodtehojt
lirodtehojtoo
ka quo puliore adurrirkos e sus dahujilelos. Esè, duejla uje diulel a uj ostela ore vojdila, so droèe
quo ok (a kas) lias(os) kadek(os) ye ka be`èe(j) e`ejlajela lo`ila e ke anojse quo puliorej be`ork
be`orko(s)
o(s)
ijnkimila.
Verekokehojto ek e`ejlaja lo ke livijilel so praludèe lo bodba ok ra`a lo kes ihåmojos
livijes7
Husesir,
quo be`èe
rata su pedta
daj
via dôha
oj =5< Termôj
sotreskelele
kkove`e ke ostetue
su lias Bekli3
ke ihemoj
lo Herluc,
ok lias
loEsirie,
@e`ikajie,
pra`e`kohojto
nuore
e Esirie,loy
Tojequori` par su perto so epalorô lo kas liasos lo uje tri`u åre`o. Var ok dajtreria, ke lovakudiôj
lo kes ihåmojos livijes e sus bameros sih`akize`e kes juoves rokediajos lo ehistel oste`kodiles
ojtro Esirie y kas ejtimuas ostelas ro`oklos.
Kes juhorases muorres lo dajquiste y kes dehpeões lo derådtor pujitiva kkovel
kkoveles
es e de`a hås
ekkå lo kes nrajtores lok ihporia ojriquodioraj oxtrearl
oxtrearlijeriehojto
ijeriehojto ek ostela esiria7 hetoriekos reras
lostijelas e ke dajstruddiôj lo pekedias, juovas ostikas erquitodtôjidas y pkejtes lo ejihekos
oxôtidas oste`kodilas oj kas gerlijos lo pekedia roekze`ej ke mrejloze lo kes dajquistes roekos. Ke
muorre suhijistre`e ek hajerde ke heja lo a`re jodoserie, ospodiekhojto pere ke emridukture, ok
ogérdita y kes a`res dajstrudtives ohprojliles par kas royos esirias. Termôj, par ogohpka, enirhe quo
su dajquiste lo kas ostelas lo Ejetakie ka kkovô e losdu`rir y e bedor eddosi`kos pere Esirie ijhojsas
lopôsitas lo hijorekos, y quo oj dajsoduojdie ke pkete so biza tej e`ujlejto ojtro kas esirias daha ka
nuore ejtos ok da`ro.
Ok roy ijujle`e ok hordela daj su `atèj lo muorre, lo suorto quo beste ke mojto hås buhiklo
palèe porhitirso dahprer praludtas beste ojtajdos derèsihas. Kas saklelas orej rodahpojselas par
ok j÷hora lo ojohimas huortas, daha sumioroj kas rokiovos oj kas quo eperodoj kas saklelas esirias
56>
prosojtejla uj hajtôj lo de`ozes darteles e kas osdri`es lok ogérdita quo epujte`ej ek j÷hora lo
`eges y ke dejtilel lok `atèj.
=.0.
Ke armejizediôj lok ihporia.
Ok ihporia esiria oste`e livilila oj pravijdies. Dele pravijdie sakèe rodi`ir ok jah`ro lo su
prijdipek diulel, lo hala quo be`èe kes pravijdies lo Cekbu, Jèjivo, Lur Tberrucij, Er`okes, Teherie,
Lehesda, Erpel (ejtimue @it Emusi), Cijekue (ejtimue Vettij(e)), Herqesi (ejtimue Murmuh) y hudbes
atres3 uje oxdopdiôj ore ke pravijdie lo Essur, quo so kkehe`e "ok peès". Dele depitek lo pravijdie
dajte`e daj uje rosilojdie lok ma`orjelar.
Ek perodor ok hajerde porjadte`e oj osas pekedias duejla visite`e kes pravijdies, a duejla
oste`e oj rute pere roekizer ekmuje dehpeõe3 ekkè so rodeule`ej teh`iéj kas ihpuostas, perto lo kas
duekos so meste`ej oj ke prapie pravijdie, hiojtres quo ok rosta ore ojviela e kes eutarilelos
dojtrekos.
Kes a`kimediajos lo kas ma`orjelaros pravijdiekos orej, hejtojor ok arloj oj kes pravijdies
daj trapes edejtajeles oj kes muerjidiajos lo quo lispajèej3 hejtojor
hejtojor oj `uoj ostela kas dehijas3
voker par ke somurilel lo kas mrupas lo hordeloros y lok trejsparto lok tri`uta, y pravoor lo tala ka
jodoseria ek roy, e su séquita y ek ogérdita duejla peserej par su torritaria. Tuhijistre`ej esihisha
ek roy trapes pere sus dehpeões, rodkutåjlakes ojtro ke mojto quo tojèe ke a`kimediôj lo proster
sorvidia ek sa`oreja.
Ke `eso pere ok rodkutehiojta lo kes duelrikkes lo aporerias y lo trapes ore
nujlehojtekhojto
ke tiorre7
e dele
so kooses
esimje`e
uje dejtilel
lo tiorres,
y ok `ojonidieria
palèe eõelirkes e kes
perdokes
quoijlivilua
ye tuviore3
dajdosiajos
a`kime`ej
ek pasoolar
y e sus
losdojliojtos e eparter uj bah`ro pere ke roekizediôj lo a`res lo dajstruddiôj a pere ok ogérdita
siohpro quo so kos lohejlere. Kas royos sirias tuvioraj uj enåj lo ijtomrediôj oj sus torritarias, esè,
kas lopartelas ja rodi`èej uj treta linorojdiela,
linorojdiela, ji oj ka gurèlida ji oj ka sadiek, par ok hora bodba lo
sor oxtrejgoras vojdilas oj ke muorre7 oj roekilel, kas tostihajias lohuostrej quo kas lopartelas
nuoraj ijdarparelas
ijdarparelas ek ogérdita esiria e talas kas jivokos.
E pertir lok roijela lo Tojequori`, ke oxprosiôj pere losimjer ke depture lo prisiajoras y ok
treskela lo ke pa`kediôj lo kas torritarias
torritarias vojdilas deh`iô7 ye ja so ekula e su nusiôj daj kas esirias
lisnrutejla lo kas hishas lorodbas quo éstas, sija quo so lido "kas dajté daha `atèj". Posukte linèdik
lo prodiser si peseraj kas vojdilas e sor tretelas lo uj hala hås buhikkejto. Oj tek desa, su
prijdipek utikilel reliderèe ebare oj dajvortir ok `atèj buheja a`tojila oj ke muorre oj lijora
dajtejto y sajejto holiejto su vojte oj ok hordela, y/a oj nartekodor ok epaya pakètida lok sa`oreja
holiejto su roperta mretuita ojtro kas dartosejas y anidiekos daha rodahpojse par kas sorvidias a ke
koektel hastrele.
Kes eutarilelos dojtrekos du`rèej hudbes lo sus jodosilelos lo praludtas hejunedturelas
prapardiajejla ke hetorie prihe e sus ohpkoelas y rodkehåjlakos oj dajtrepertile ke ojtrome lo
lotorhijelas ertèdukas ye ede`elas.
Duejla ok ostela logô lo jodositer sorvidias porsajekos, ye nuore lo`ila ek loserrakka lo uj
ogérdita porhejojto a parquo ok j÷hora lo kes dehpeões hikiteros so kihitere, ke a`kimediôj lo
suhijistrer e uje porsaje pere setisnedor kes jodosilelos lok ostela pula sor dajhutele par ok pema
lo uje dejtilel lo pkete. Kes eutarilelo
eutarileloss so `ojonidie`ej elohås lok da`ra lo erejdokos par ok drudo
lo velas y puojtos, quo enodte`ej sa`ro tala e kes derevejes lo hordeloros.
Kas hajerdes esirias droeraj uj sistohe vieria `estejto mrejlo y onidez, quo ujèe kas
prijdipekos dojtras lok ihporia, dajstituyojla uj ejtodolojto lo ka quo sorèej hås terlo kas nehasas
"dehijas roekos" lo kas Equohéjiles.
Lojtra lo kes pravijdies oste`ej kes diulelos. Kes rokediajos ojtro kes diulelos y ok roy
palèej mostiajerso ijlopojliojtohojto lok ma`orjelar pravijdiek. Kes eutarilelos hujidipekos y
diortas mrupas lo diulelejas palèej epoker lirodtehojto ek sa`oreja y hejtojor darrospajlojdie
daj ék. Ok hajerde, e su voz, so gedte`e lo treter rospotuasehojto
rospotuasehojto e kas be`itejtos lo diortes diulelos
56=
y lo dajdolorkos adesiajekhojto privikomias, tekos daha ke oxojdiôj lok pema lo ekmujas ihpuostas y
lok duhpkihiojta lo su a`kimediôj lo roekizer tre`egas pere ék.
Ostas pedtas y privikomias oxistèej par osdrita. Duejla Termôj II quisa dajstruir ke juove
diulel lo Lur Tberrucij oj ok jarto lo Esirie, losdu`riô quo ye be`èe uj mrupa lo porsajes
(pra`e`kohojto uje poquoõe ekloe) viviojla ekkè, y quo Elel-jijeri III kos be`èe dajdolila oses
tiorres y uje sorio lo oxojdiajos ospodiekos e deh`ia lok suhijistra lo kas portrodbas jodoserias
pere ok dukta lo Essur. _je te`kikke rodamo ke holile elaptele par ok hajerde. Oj ok toxta (pradolojto
lo Cbarse`el) so jerre quo, duejla Termôj dahojzô e prayodter su juove diulel, piliô e kas
be`itejtos y e kas torretojiojtos lok kumer quo ko prosojterej sus tètukas lo prapiolel. Oj ekmujas
desas kos anrodiô atres tiorres e deh`ia a `ioj kos ijvitô e vojlérsokes3 oj ok desa lo ke "diulel lo kas
pejeloras", duyas be`itejtos be`èej a`tojila sus tiorres daj uje sorio lo dajlidiajos y privikomias
ospodiekos, oxehijô ok laduhojta pravista lok sokka roek quo ko prosojteraj y oj ok quo vojèe
ospodinidele ke dajdosiôj lo su ejtodosar3 tahô ke hishe dejtilel lo tiorres oj atre kadekilel y so kes
lia e deh`ia, gujta daj atre te`kikke sokkele oj ke quo so kos merejtize`ej kas hishas lorodbas oj kes
hishes dajlidiajos.
Esè, puos, eujquo ok sa`oreja esiria ore tédjidehojto ahjipatojto y ja be`èe jijmuje koy
quo kihitere su eutarilel, oj ke prådtide tejta ék daha sus s÷`litas hejtojèej uje pasture hås
liekamejto lo ka quo suoko pojserso. Ok hejtojihiojta, ke rosteurediôj y ok rospota lo kas lorodbas
sejdiajelas par ke trelidiôj, ke etojdiôj ek aprihila y ke merejtèe lo quo so bidiore gustidie
dajstituèej kas okohojtas osojdiekos pere ke lonojse lok arloj livija.
2. Ok nij lok Ihporia Esiria.
Ke ropojtije loseperidiôj lok ihporia esiria dajstituyo uj nojôhoja huy hek ojtojlila
beste ke nodbe. Oj >46 tala perodèe sor daha siohpro be`èe sila, pora oj >50 Essur, Jihrul y Jèjivo
be`èej sila lostruiles y roludiles e dojizes par ke ekiejze lo kas `e`ikajias
`e` ikajias y kas Holas. Bedie >6? ke
heyar perto lok ihporia esiria oste`e oj hejas lo uje juove lijestèe `e`ikajie, duye depitek pakètide
so bekke`e oj ke @ege Hosapatehie, hiojtres quo su oxtroha ariojtek y par nij teh`iéj kas torritarias
lok jarto narhe`ej perto lo uje juove dajnolorediôj dajtrakele par kas Holas y duya dojtra oste`e
oj Od`eteje (ke edtuek Behelej), oj ke zaje addilojtek lo Iråj. Ok deh`ia ja puolo sor hås
ropojtija y `rutek3 ok pradosa y kes dirdujstejdies, esè daha kes pasi`kos deuses quo sa aduktej tres
tala okka simuoj ostejla asduras.
Lurejto ok porèala drudiek lo kas quijdo eõas lo >45 e >5>, épade lurejto ke duek Esirie
porliô ok dajtrak lo @e`ikajie lospués lo veries lorrates, sôka so jas be dajsorvela ke drôjide lo
tros eõas (>0>->04), oj uj `rovo roketa bistôrida quo, elohås, os nremhojter
nremhojteria.
ia.
Ke kiste lo kas royos lo @e`ikajie ja viojo hås quo e euhojter ke dajnusiôj7 oj su enåj par
prosojter uje kiste arlojele lo hajerdes pere oste épade lo deas, lodiloj jah`rer e diortas royos y
bedor desa ahisa lo atras y, lo hahojta, kas pra`kohes drajakômidas
drajakômidas rosuktej ijsupore`kos.
Ok Ejtimua \ostehojta, eperto lo koyojles terlèes daha ke lo Gajås, jas prapardiaje pade
ijnarhediôj sôkile. \ojohas uje ekusiôj `estejto eh`imue ek ojnrojtehiojta lo Gasèes lo Gulå daj
Jodea II lo Omipta (>56-?9?), duejla ésto su`iô oj >69 e sadarror e kas esirias (0 Poyos 04, 09),
ojnrojtehiojta quo ede`ô daj ke huorto lo Gasèes. Ke ijtorprotediôj quo suoko lerso e osto opisalia
opisalia
os quo Gasèes loseniô ek sa`oreja omipdia daj ok nij lo prodipiter ke deèle lo su aliela soõar, ok roy lo
Esirie, y quo porliô ke vile oj ok dehpa lo `etekke. Hås rodiojtohojto so be pastukela ke tosis
`estejto porsuesive lo quo Gasèes be`rèe sila ogodutela lo bodba par loskoektel e su soõar, ok
sa`oreja omipdia, ka quo simjiniderèe quo Omipta ye lahije`e Vekostije oj >69. Ti oste ijtorprotediôj
os darrodte, kas esirias so be`rèej vista oj ke poj÷ktihe lédele lok simka ^II tej epurelas par ke
prosiôj lo `e`ikajias y Holas quo be`rèej e`ejlajela narhekhojto ok lahijia lo Kovejto oj
hejas lo kas omipdias e deh`ia lo su
s u eyule hikiter.
Ke `rovo rokediôj quo bedo Borôlata lo ke deèle lo ke mrej diulel esirie lo Jèjivo narhe
perto lo ke bistarie lo Holie, y sirve pere ojektodor ok triujna lok roy lo kas Holas, Diexeros. Ja
eõelo jijm÷j lotekko ÷tik loslo ok pujta lo viste ijnarhetiva, pora os ihpartejto par duejta
562
lohuostre beste qué pujta ke deèle lok ihporia esiria so dajsilorô uj bita bistôrida.
Ka ÷jida quo palohas lodir daj somurilel os, oj prihor kumer, quo Essur`ejipek talevèe
roije`e oj >45, pora quo losdajadohas ke nodbe lo su huorto. Oj somujla kumer, os somura quo
Cejlekeju roijô oj @e`ikajie beste >0=3 ok eõa simuiojto e su huorto oj kas laduhojtas nodbelas lo
oste épade so kkehe "lospués lo Cejlekeju", ka duek ihpkide quo oj >0=->0> ja bu`a jijm÷j atra roy
oj @e`ikajie quo mazere lo uj rodajadihiojta mojorek. Tij-sber-isbcuj ede`ô bediéjlaso luoõa
ijlisduti`ko lok traja lo Esirie y roijô beste >50. Oj @e`ikajie tojohas e Je`apakeser, duya esdojsa
ek prihor pkeja lo`ohas lo situer teh`iéj oj ke lédele lo >06.
Kas tostihajias `e`ikôjidas lohuostrej quo par ka hojas beste >05/>06 Je`apakeser ja
kamrô bedorso daj ok lahijia lo tala ok peès3 ekmujas ijdkusa leterèej osto bodba hås terlo, oj >5>.
E dahiojzas lo >5?, Je`apakeser pojotrô oj ok torritaria esiria situela ek osto lok \imris o
biza rotradolor e kas esirias beste ok rèa We` y depturô juhorasas prisiajoras, de`ekkas y derras. Vora
sôka las hosos hås terlo sunriô uj rovés duejla ijtojtô ojnrojterso e kas esirias oj ke prapie Essur,
siojla lorratela y a`kimela e ronumierso oj \ecrit, lajlo nuo sitiela lurejto ekm÷j tiohpa.
Nuo ojtajdos duejla, ek vorso ehojezela ok darezôj lo Esirie y porlor su lahijia sa`ro uj
sodtar nujlehojtek lo ke ostretémide rute osto-aosto, biza su eperidiôj par prihore voz ok ogérdita lo
kas Holas. Ijvelioraj ke zaje quo raloe Errepbe (ek osto lok \imris).
Oj pkoja voreja lo >5<, kas Holas romroseraj, etederaj Jèjivo ijnrudtuasehojt
ijnrudtuasehojto,
o, deptureraj
ke dordeje \er`isu y pusioraj sitia
s itia e Essur, quo ede`ô siojla tahele, sequoele y erresele. Ok ogérdita
`e`ikôjida ek hejla lo Je`apakeser kkomô lohesiela terlo ek toetra lo aporediajos pere pertidiper
oj ke eddiôj, pora ok roy lo @e`ikajie y ok deulikka hola Diexeros dajdkuyoraj uj tretela lo epaya y
eyule hutuas. Oj >50 kes trapes `e`ikajies y holes so ujioraj ek jarto lo @e`ikajie y herdberaj
gujtes dajtre Jèjivo. Ek de`a lo tros hosos lo esolia ke diulel deyô y kas vojdolaros so kkoveraj ok
`atèj a`tojila oj sus sejtuerias y pekedias.
Ke deèle lo Jèjivo y ke loseperidiôj lok biga lo Essur`ejipek ja supusioraj ke oxtijdiôj tatek
lo rémihoj esiria. Daj ok epaya lo Omipta, atra esiria, Esbur-u`ekkit (II), so pradkehô roy oj Berrej,
oj ke zaje jaraddilojtek lo Hosapatehie. To sudolioraj uje sorio lo etequos y dajtreetequos beste
quo ke lahijediôj esirie lo ke daherde so lorruh`ô nijekhojto mredies e ke eddiôj dajgujte lo kes
trapes `e`ikajies y holes, edahpeõele lo ke lostruddiôj tatek lo ke diulel lo Berrej y lo su tohpka.
Tôka e pertir lo >62 loseperodoj par dahpkota lo ke bistarie kes buokkes lo kas esirias.
569
556
\OHE =7 OMIV\A. IHVOPIA EJ\IM_A.
5. Moamrenèe y drajakamèe lo Omipta.
5.5.
Ok Veès y ok holia eh`iojto.
ok kkejure
aesis hås
mrejlo yroketivehojto
hås nértik parejdbe
jeturekoze
tala
jarto
lo Ånride,
puos ok
Jika be Omipta
droela os
uje
lo ekuviôj
mrediesloe ke
dek ok
y ke
erojisde.
Ke situediôj
os dahpkotehojto listijte oj ke romiôj quo so oxtiojlo hås ek sur, loslo kes ijholiediajos lo Esuåj
beste Tulåj. Equè ok torroja lo ekuviôj os suhehojto ostrodba, ke darriojto lok rèa so vo e hojula
ijtorruhpile par mrejlos rades quo ihpasi`ikitej ke jevomediôj, y ok suoka os daj nroduojdie
polromasa. Oste zaje radase so kkehe Ju`ie, pora oj kas ki`ras hås ejtimuas so lojahije e hojula
(oquivadelehojto) "Otiapèe". Elohås ok vekko lok Jika sopere Omipta lo kas losiortas situelas ek osto
y ek aosto. Lela quo ke zaje epte pere ke emridukture os tej kihitele, kas pa`kelas y kas dehpas sakèej
oster situelas (eujquo ja siohpro nuore esè) oj oste zaje epte pere ok romelèa, hiojtres quo kes
jodrôpakis so bekke`ej romekeles ek losiorta.
Esuåj y ke prihore deterete herde`ej trelidiajekhojto ke nrajtore horiliajek lo Omipta y e
loslo dahiojzas lo ke I lijestèe. Lo ekkè bedie ok jarto, e ka kerma lok Jika beste Hojnis, so oxtojlèe ke
zaje lojahijele dajvojdiajekhojto
dajvojdiajekhojto "Ekta Omipta", livilila oj tiohpas bistôridas oj voijto listritas
elhijistretivas "dejôjidas". Ek jarto lo Hojnis so ojduojtre ok lokte lok Jika, lajlo ok rèa so livilo
oj livorsas
rehekos.
Mrej pejtejasa
perto lo oste
romiôj
oreoxpkatediôj
pejtejase. rosukto
Ok torroja
ehpkia
y patojdiekhojto
huy
rida, pora
su derådtor
bedo
quo su
huyoslinèdik.
Oste
perto jarto lok
peès so kkehe trelidiajekhojto "@ega Omipta", y teh`iéj oste`e livilila oj uje sorio lo listritas
elhijistretivas. E hojula kas ospodiekistes halorjas kkehej e ke romiôj situele ojtro Hojnis y
Å`ilas "Omipta Holia". Vora kas omipdias ja ke dajsilore`ej uje romiôj listijte.
Kas térhijas ohpkoelas oj omipdia pere losimjer kes liroddiajos7 ok jarto so kkehe "rèa e`ega"
y ok sur "rèa erri`e".
Kas losiortas vodijas dajdolèej teh`iéj ihpartejtos rodursas. Ek aosto so ojduojtre ok
losiorta lo Ki`ie, be`itela par pestaros, y sekpidela equè y ekkå lo livorsas aesis, kas hås mrejlos lo
kas duekos saj kas lo @beriye, Tiwe, Nerenre, Lecbke y Cberme. Omipta ijtojtô lahijerkas, kkomejla e
dajvortirso oj lostija pere kas lostorrelas. Orej kumeros nértikos. Ka quo ja os tej somura os quo kes
mrejlos rutes lok losiorta puliorej utikizerso romukerhojto
romukerhojto ejtos lo quo ok usa lok dehokka so bidiore
be`ituek oj Omipta (ja ejtos lo kas simkas ^I a ^ eD). Ek aosto lo Omipta ostå ke loprosiôj lo Ok Neyuh,
praviste lo uj kema ekihojtela par uj `reza lok Jika, ek suraosto lo Hojnis. Atre romiôj situele kogas
lok Jika par ok aosto ore ke lo _eli ok-Jetruh, dorde lo ke zaje addilojtek lok lokte, daj su mrej kema
lo emue sekele, nuojto lo sase utikizele pere ke kihpioze, ke ne`ridediôj lo vilria y ke hahinidediôj.
Var ok osto, ke pojèjsuke lok Tijeè ujèe Omipta daj ok Esie addilojtek. Ok dajtrak lo sus vèes
torrostros y lo ke rute dastore ore ihpartejto pere ke somurilel lok peès y pere kes edtivilelos
dahordiekos.
_ja lo kas vodijas hås ridas lo Omipta y nada lo etojdiôj dajstejto lo kas nereajos hås
eh`idiasas ore Ju`ie. Oj su perto hås horiliajek, oj ke romiôj darrospajliojto e ke quijte y soxte
deterete, Ju`ie os patojdiekhojto huy nértik, y oj okke nkarodioraj ek hisha tiohpa quo Omipta veries
ojtilelos pakètides ihpartejtos, deredtorizeles par uje dukture prapie. Ok peès lo Ju`ie teh`iéj so
livilo oj las, ke "@ege Ju`ie" ojtro ke prihore y ke somujle deterete, y ke "Ekte Ju`ie", hås ek sur, quo
kkome beste Tulåj. Ke @ege Ju`ie ore lojahijele e vodos par kas omipdias "]ewet", hiojtres quo ke
Ekte so lojahije`e "Cusb".
Ok térhija Cusb palèe utikizerso pere losimjer ke tatekilel lo Ju`ie. Ju`ie os uje romiôj
ospodiekhojto
ridetojohas
oj lopôsitas
lo da`ro,
ara, ehetistes
ehetistesloy ijdursiajos
liarite. Loslo
kas prihoras
tiohpas
looj
ke
bistarie
lo Omipta
jatidies
lo ke armejizediôj
dajtre
sus vodijas
lok sur
`usde lo mejela y lo prisiajoras. Oste pa`kediôj dajstituèe uje lo kes prijdipekos nuojtos lo heja
555
lo a`re lo Omipta, sa`ro tala pere ok ogérdita3 ek perodor be`èe uje ospodio lo romihiojta lo pakidèe
narhela desi oxdkusivehojto par mojto lo ke @ege Ju`ie, kas holgey. Ju`ie simjinide`e elohås pere
Omipta ke puorte lo eddosa e uje sorio lo praludtas reras y oxôtidas pradolojtos lok Ånride
su`seberieje (pimhojtas, buovas lo evostruz, é`eja,...) huy eprodielas par kas nereajos. Kas
dajnkidtas ojtro kas las peèsos nuoraj ojléhidas.
Omipta lopojlo par dahpkota lok rioma lok Jika pere su suporvivoj
suporvivojdie.
die. To be vista sahotila e
deh`ias dkihåtidas e kerma pkeza, daha par ogohpka, ke "neso b÷hole" lok Joakètida ojtro 56666 y
?666, lurejto ke duek kas losiortas situelas ek osto y ek aosto pra`e`kohojto ostuviorej hås
pa`kelas. Osto porèala vija somuila lo uje soquèe pramrosive e nijekos lok duerta hikojia y quo
pravadô ok mreluek esojtehiojta lo ke pa`kediôj oj ok vekko lok Jika. Ke drodile ejuek le`e dahiojza
oj Omipta bedie ok hos lo gukia, ekdejze`e su date hås ekte oj emasta y soptioh`ro, y kes emues
ohpoze`ej e `eger oj adtu`ro. Jarhekhojto osto rémihoj suhijistre`e emue sunidiojto pere ke
praluddiôj lo uje dasodbe. Ke heyar perto lo kas osnuorzas lo`èej lirimirso e dajtraker ke drodile y e
utikizerke lok hala hås onidez pasi`ko. _je voz ohpoze`ej e `eger kes emues, logejla tres lo sè uje
ride depe lo ekuviôj jomra, so onodtue`e ke sioh`re (ospokte, do`ele, komuh`ros, vorlures, séseha y
kija pere togor), y ke dasodbe tojèe kumer ojtro ojora y herza. Lospués lo ke dasodbe kes emues lok Jika
ekdejze`ej su date hèjihe. Ke drodile y ke `egele lok rèa herde`ej pere kas omipdias ok osquohe lo
kes ostediajos, quo ja orej duetra, sija tros, "ijujlediôj", "`egele lo kes emues" (épade lo duktiva), y
"soquèe" (dasodbe/voreja). Kas nereajos ospore`ej quo bu`iore `uojas jikas daha soõek lo quo su
roijela i`e e sor `ojlodila p
par
ar kas liasos.
Kes zajes pejtejases hås ehpkies orej epravodbeles pere duktiver pepira, quo sorvèe lo
ronumia e kes evos eduåtides. Ke deze oj kas pejtejas dajstituyo uje lo kes osdojes roprosojteles daj
nroduojdie oj kes pijtures lo kes tuh`es y ovilojtohojto ore uja lo kas pesetiohpas lo ke
eristadredie. Ok bipapôteha y ok dadalrika ijnoste`ej kes arikkes lok rèa y kas pejtejas. Ke deze lok
bipapôteha oj pertiduker eperodo roprosojte`e daj nroduojdie oj kes pijtures lo kes tuh`es, y loslo
kuoma dajstituèe uj loparto huy ÷tik.
5.0.
Drajakamèe.
Ke bistarie
Omipta lo
ejtos
so livilo ojok uje
sorio lo
"lijestèes",
beste lo
ok pujta
quolokkeporèala
épade bokojèstida
probistôride(ptakaheida)
rodi`o prodisehojto
jah`ro
"prolijåstide". Ke dajvojdiôj lo kes lijestèes pradolo lo Hejotôj, orulita omipdia quo osdri`iô uje
550
bistarie lo su peès oj mrioma e dahiojzas lok simka III. Ja siohpro oståj dkeras kas hativas quo ko
ijlugoraj e oso emrupehiojta, puos kas sa`orejas quo ro÷jo oj uje hishe lijestèe ja siohpro saj
hioh`ras lo uje hishe nehikie. Eperodo uj tipa sihiker lo emrupehiojtas lo kas listijtas royos oj
uj laduhojta omipdia, dajsorvela saka oj perto, quo rodi`o ijlistijtehojto ok jah`ro lo "Dejaj lo
\urèj", "Kiste lo Poyos lo \urèj", y "Dejaj Poek lo \urèj", dahpikela oj épade lo ke lijestèe RIR
(simka RIII eD). Ok bodba lo quo Hejotôj y ok Dejaj lo \urèj prosojtoj uje ostrudture ejåkame ijlide
quo Hejotôj dajstituyo uje nuojto patojdiekhojt
patojdiekhojtoo `uoje y lilolimje.
±Dôha nujdiaje oxedtehojto ok sistohe lo Hejotôj1 Vrosojte troijte lijestèes lo nereajos
quo vej loslo ok prosujta prihor "ujinidelar" lok peès, Hojos (4566/4666), beste ke épade
ijholietehojto ejtoriar e ke dajquiste lo Omipta par Ekogejlra Hemja (440eD). Osto liketela kepsa
lo tiohpa be sila su`livilila oj livorsas porèalas par kas ospodiekistes halorjas.
0. Ke épade prolijåstide y ke pra`kohåtide lo ke "lijestèe 6".
_j resma lahijejto lo ke dukture omipdie os quo ore uje tiorre livilile oj las pertos, ok Ekta y
ok @ega Omipta, ujiles par ke eutarilel lok nereôj. Ke palorase ihemoj quo anrodèej kas nereajos oj
kes épades lo heyar nuorze pakètide ore ke lo quo ok Omipta "ujinidela" dajstituèe ke ÷jide narhe
erhôjide y darrodte lo quo oxistiore ok peès. Ose ihemoj so vo darra`arele par ok Dejaj lo \urèj y ke
a`re lo Hejotôj7 kas las dahiojzej par Hojos, lo ke lijestèe I, prihor sa`oreja ja livija lo ke
tatekilel lo Omipta. Ke Kiste lo Poyos lo Å`ilas, osdrite oj kes perolos lok tohpka lo Toty I (lijestèe
RIR, 546?-5096, prosojte daha ejtodosaros lo Toty ÷jidehojto e kas royos quo ma`orjeraj ke
tatekilel lo Omipta, ahito par dahpkota e kas lo kas las porèalas ijtorholias, y ohpioze teh`iéj par
Hojos. Esè, e dahiojzas lo ke lijestèe I, Hojos ujinidô Omipta y nahojtô su loserrakka daha ostela
palorasa y prôspora. Lo oso hala, ok nereôj ore siohpro iloekhojto "roy lok Ekta y @ega Omipta"
(jsw-`ity), sih`akizela par ok gujda lok Ekta Omipta y ke e`oge lok @ega Omipta. Ore teh`iéj ok "ehela
lo kes las soõares". Osto tètuka ekulèe e las liases7 ok `uitro Jocbe`ot, oj ok Ekta Omipta, y ke da`re
]elgot oj ok lokte. Ok roy kkove`e elohås uje la`ko daraje, duyas las okohojtas tojèej quo vor daj
ok Ekta y ok @ega Omipta7 ke daraje `kejde lok Ekta Omipta ore uje ospodio lo desda ekta lo duora3 ke
daraje rage lok @ega Omipta perodo quo oste`e bodbe arimijekhojto lo gujdas (ek hojas oj perto). Kes
las darajes eperodoj trelidiajekhojto dah`ijeles, ovadejla uje voz hås ke ujiôj lo kas "las
peèsos".
Vere kas be`itejtos lok ejtimua Omipta ok dahiojza lo ke bistarie lo ke buhejilel vojèe
herdela par ke eperidiôj lo Omipta daha ostela.
Atra pra`kohe susditela par kes
kistes os quo be`ituekhojto sôka lej uja
lo
kas jah`ros
royos, jarhekhojto
ok jsw-`ity
, poralo
kaskas
nereajos
tojèej par ka
hojas tros jah`ros listijtas ye oj ok
porèala lijåstida erdeida, osta os, ok jsw`ity, ok lo "kes las soõares" (j`ty
(j`ty), y ok lo
Barus (os lodir, ok jah`ro quo kkove`e
daha ojderjediôj lok bekdôj livija,
esadiela daj Pe, lias lok Tak). Var
losmredie, hudbes lo kes ijsdripdiajos lo
kas hajuhojtas dajsorvelas lok porèala
hås ejtimua sôka lej ok jah`ro lo Barus.
Kas
pra`kohes quo kkomej e pkejtoer kas
ijtojtas lo ilojtinider uj lotorhijela
jah`ro lo
lo Barus
jsw- `ity
uj lotorhijela
jah`ro
saj daj
ovilojtos.
_je
nuojto
huy
ihpartejto,
554
`estejto hås prôxihe drajakômidehojto ek porèala lijåstida erdeida os ke piolre lo Vekorha, uje
kåpile duya toxta nuo dahpikela lurejto ke ^ lijestèe (0<9<-04<?). Ok toxta elapte ke narhe lo uje
ospodio lo "ejekos", quo rodamoj par eõas ekmujas lo kas edajtodihiojtas hås ihpartejtos lok
roijela lo dele sa`oreja. Ke piolre lo Vekorha ijlide quo `estejto ejtos lo Hojos ye so be`èe
praludila uje ujinidediôj, quo, sij oh`erma, so be`èe rata, lo hejore quo so prosojte e Hojos daha
ok rosteurelar lok arloj pakètida ejtoriar.
Oxisto atre kiste lo royos, osdrite oj ke tuh`e lo uj osdri`e lo ke lijestèe RIR (546>- 552?),
kkehele ke "te`kikke lo Teqqere". Dajtiojo kas jah`ros lo kas nereajos beste Pehsés II, pora ohpioze
sôka oj ok soxta nereôj lo ke lijestèe I.
Kes otiquotes y sokkas lo kas egueros n÷jo`ros lo Å`ilas, esadielas e ekmujas lo kas prihoras
nereajos, dajstituyoj atre nuojto, eujquo oj osto desa so pkejtoe ok pra`kohe lo ilojtinider kas
jah`ros jsw-`ity y kas lo Barus.
Kas prijdipekos yedihiojtas pere ok porèala prolijåstida saj kes tuh`es lo Jeqele, Å`ilas y
Bioredôhpakis (tales okkes oj ok Ekta Omipta), y kes lo Teqqere y Bokwej oj ok @ega Omipta. Valohas
restroer ke ovakudiôj lo ke dukture hetoriek. \alas ostas hetoriekos erquoakômidas lej ke ihprosiôj lo
quo ke dukture prolijåstide lok Ekta Omipta kkehele "morzoojso terlèe" (a Jeqele II) so loserrakkô daj
hudbe repiloz y lurejto sus ÷ktihas ostelias so linujliô par desi tala Omipta (4466-4566d.). Ponkoge
uje sadiolel apukojte, linorojdiele sadiekhojto, daj eddosa e dejtilelos dajsilore`kos lo ertèdukas
lo
kuga, duye
eristadredie
su`reye`e
ke suporiarilel lo su rejma e trevés lo mrejlos olinidias, tuh`es
sa`or`ies,
y a`gotas
ronijelehojt
ronijelehojto
o lodarelas.
55<
E poser lo ose eperojto dajtijuilel dukturek lok porèala morzoojso terlèa, lo`ohas rosekter
ekmujes linorojdies daj ke divikizediôj lijåstide erdeide. Esè, kes dajstruddiajos nujoreries saj
hudbèsiha hås oke`areles y mrejlos oj ok porèala lijåstida erdeida y ke osdriture bedo su eperidiôj
lo hala ropojtija y, ek perodor, ye pkojehojto loserrakkele.
Vrodisehojto par qué y dôha so praluga daj tejte repiloz y lo uj hala tej ropojtija oste
ovakudiôj dajstituyo uje lo kes duostiajos hås lo`etiles lo ke bistarie lo Omipta. Kas ijtojtas lo
oxpkidediôj vej loslo kas quo be`kej lo ijvesiajos oxtrejgores a lo ostèhukas hojas lirodtas,
ospodiekhojto pravojiojtos
pravojiojtos lo Hosapatehie
Hosapatehie y Okeh, e kas quo so rohitoj e ke prosiôj lohamrån
lohamrånide
ide y
kas deh`ias dkihåtidas.
Kas tostihajias lo kas quo lispajohas pere kes duktures prolijåstides pkejtoej ekmujas
pra`kohes daha ke lostruddiôj loki`orele par perto lo kas prihoras oxdevelaros lo kas hetoriekos
quo ja kos perodioraj etredtivas. Oxistoj ekmuje
ekmujess ijdortiluh`ros rospodta e kes soduojdies duktureko
d ukturekoss
y su letediôj. Votrio tretô lo oke`arer uj duelra drajakômida `esåjlaso oj ke doråhide (su nehasa
sistohe lo "letediôj lo soduojdies" a LT). E poser lo kes ijdortiluh`ros, ok pejarehe mojorek lok
Omipta prolijåstida ja os dkera3 oxistèe uje jote livisiôj dukturek ojtro ok Ekta y ok @ega Omita.
55?
Oj ok Ekta Omipta, ok yedihiojta tèpida lo ke dukture solojterie hås ejtimue os @eleri. Ke
drajakamèe oxedte ja os somure, pora so rohajte ijdkusa ek eõa ?666d. y, ek perodor, porlurô beste ok
<666d., daijdiliojla oj ekm÷j hahojta daj ke dukture sudosive, ke ehretiojso (arimijerie lo Ok
Ehreb). Lurejto ke otepe `eleriojso kas simjas lo linorojdiediôj sadiek saj huy osdesas. Ke dukture
ehretiojso (teh`iéj kkehele Jeqele I) so loserrakkô ojtro ok <666 y ok 4?66d. Ke dukture morzoojso
(Jeqele II-III, 4?66-4566) so linujliô oj sus ÷ktihes otepes par tala Omipta. Oj oste épade so
ijdrohojtô ok usa lok da`ro y, e nijekos lo osto porèala, oxistoj dkeras ijlidias lo dajtedtas daj
kadekilelos situeles nuore lo Omipta. Kas halokas lo esojtehiojta oj oste neso ijlidej quo kes deses
so
emrupe`ej
ekrololar
lo ke hejsiôj
lok gono, y quo kas hioh`ras lo ke okito lo ke sadiolel orej
ojtorrelas
oj holia
lo sujtuasas
ritas n÷jo`ros.
Oj deh`ia, oj ok @ega Omipta kas yedihiojtas oxdevelas ja lohuostrej ok tipa lo ujinarhilel
deredtorèstide lok Ekta Omipta. Horihlo (<466-4266d.), oj ok oxtroha addilojtek lok lokte, ore uj
pa`kela lo poquoões ujilelos nehikieros lolideles e ke emridukture7 hiojtres quo Ok Neyuh E (<>66<666d.) dajte`e daj uje pa`kediôj lolidele nujlehojtekhojto e ke deze y ke rodakoddiôj. Ok Aheri (e
pertir lo 4?66d.), dorde lo Bokwej, so trete`e lo uje dahujilel emrèdake sojdikke oj ke quo
prådtidehojto ja oxistoj tostihajias lo ostretinidediôj sadiek. He'eli (4466-4566d.) ostå situele e
ujas 56ch hås ek jarto, oj ke rute quo so lirimo bedie ok Tijeè. Ke ihemoj lok @ega Omipta quo anrodoj
ostas yedihiojtas os ke lo uje sorio lo dahujilelos dukturekhojto botoraméjoes, quo ja huostrej
ujes enijilelos lohesiela ostrodbes ojtro sè.
4. Ke ujinidediôj lo Omipta7 épade \ijite y ke dojtrekizediôj lok palor. Ok
Ihporia Ejtimua omipdia7 lijestèes III-^I.
_j haloka pasi`ko lok pradosa quo dajluga e ke narhediôj lok ostela omipdia os quo, lo`ila e
ke eriloz dele voz heyar lok losiorta ojtro 4466 y 4566d., ok vekko lok Jika oxporihojtô uje heyar
lojsilel lo pa`kediôj, dajdojtråjlaso ke heyarèe lo kas be`itejtos oj kes zajes hås eddosi`kos
loslo ok losiorta. Oso os ok haloka quo palohas restroer oj Bioredôhpakis, lajlo ok pa`kela so
ojdajtre`e arimijekhojto lisohijela par ok ueli, bedie ok aosto, pora so dajdojtrô bedie ok eõa
4566d. Ke oxpejsiôj bedie ok sur ja tojèe hås roholia quo sor kihitele, puos kes tiorres pere ok
duktiva ohpiozej e osdesoer hås ekkå lo ke prihore deterete. Esè puos, oj mojorek, ke oxpejsiôj bedie
ok jarto e ka kerma lok vekko lok Jika ore ke sakudiôj hås a`vie. Osta praluga uje prosiôj lostijele e
pravader dajnkidtas daj atras esojtehiojtas.
Bey tostihajias lok Ekta Omipta quo be`kej lo ke oxistojdie lo mrupas eristadråtidas a nehikies
lahijejtos. Kes nimures lo kas sa`orejas roprosojtelas eperodoj ogodutejla edtivilelos pakètides
huy simjinidetives, daha par ogohpka ijeumurejla kes a`res lo romelèa, vojdiojla oj ok dehpa lo
`etekke a dezejla. Kas olinidias lo dukta (Bioredôhpakis) y kes mrejlos dajstruddiajos n÷jo`ros
(Jeqele) ihpkidej quo so praludèej dapiasas oxdolojtos daj kas quo so hejtojèej y sustojte`ej kes
edtivilelos ohprojliles par osas royos.
Kas a`gotas lo osto porèala pravistas lo lodarediajos oxôtides ronkogej kes lohejles lo uj
poquoõa mrupa lahijejto lo nehikies rides, quo utikize`ej osas a`gotas lo prostimia pere su`reyer su
heyar palor y su ostetus. Ok ohpkoa lo hetoriekos reras supajo ke oxistojdie lo uj sistohe lo
ijtordeh`ia dahordiekos `estejto ehpkia y dahpkoga, dajtrakela par kas sa`orejas kadekos. Kas
sa`orejas quo dajtrake`ej ok eddosa e osas rodursas oxôtidas
oxôtidas be`rèej ekdejzela uje pasidiôj quo kas
nartekodèe nrojto e sus vodijas.
Osta oxpkiderèe ke ihpartejdie lo diulelos daha Bioredôhpakis, Daptas/Jeqele y Å`ilas,
tales okkes dorde lo kes nuojtos lo ara, da`ro y piolres prodiases lok losiorta ariojtek.
Osto haloka lo loserrakka lok ostela e nijekos lok porèala prolijåstida ijlide quo so
s o tretô lo
uj pradosa lo trejsnarhediôj mreluek, quo dajtrelido ke trelidiôj omipdie lo uj edta eiskela lo
ujinidediôj par a`ro lo uj saka roy, Hojos. Hojos oste`e rokediajela daj ke nujlediôj lo Hojnis, ka
duek ijlide quo ok oste`kodihiojta lo oste diulel nuo daj ok nij lo nartekodor ok dajtrak lok lokte. _j
bodba quo perodo `estejto pra`e`ko os quo ose prihore ujinidediôj ja nuo ke lok Ekta y ok @ega Omipta.
Ja oxistoj pruo`es lo quo oxistiore ekmuje voz uj roija lok @ega Omipta hèjihehojto ihpartejto.
55>
\ala epujte bedie ke narhediôj lo uj roija lok Ekta Omipta dele voz hås bahaméjoa, pravista lo
ijstitudiajos pakètides ijdipiojtos. Nuo oste ojtilel nuorto y dkerehojto lonijile, pada ejtos lo ke
ijsteurediôj lo ke lijestèe I y lurejto ok tiohpa oj quo éste adupô ok traja, ke quo dajsimuiô
ijdarparer mreluekhojto
mreluekhojto kes livorses dahujilelos hojaros lok @ega Omipta.
4.5.
Ok Omipta lijåstida erdeida (4566-0>2>d.)
Ke hogar hejore lo ijtorproter osto porèala os pojser quo nuo uje otepe lo trejsidiôj y
dajsakilediôj quo terlô `estejto tiohpa (ojtro 0?6 y <66 eõas) oj kkoverso e de`a.
d e`a.
Loslo dahiojzas lo ke lijestèe I, so le`e par sojtela quo uj saka nereôj lahije`e Omipta
loslo ok lokte beste ke prihore deterete. Ok romiajekisha dukturek lok porèala prolijåstida
loseperodiô par dahpkota, y ke dukture omipdie elquiriô uje bahamojoilel quo ke listijmuo
dkerehojto lo sus vodijas lok aosto, sur y jarosto. Kas puo`kas situelas hås ekkå lo kes nrajtores lo
Omipta quoleraj dkesinidelas daha ojohimas lok peès. Ke ihemoj lok nereôj epkestejla e osas
elvorserias so dajvortirèe oj uje lo kes roprosojtediajos tèpides lo ke hajerquèe. Hojnis surmiô
daha uje ihpartejto solo lok ma`iorja, daj uj ohpkezehiojta iloek pere lahijer ke zaje rodiéj
ijdarparele lok lokte. Ok ohpkoa lo uj sistohe lo osdriture tej dahpkidela daha ok goramkènida so
loserrakkô hudba oj oste épade pere doko`rer kes bezeões lo kas royos y pere kkover kes duojtes lo kas
ijmrosas y kas mestas roekos. Ok jivok lo kas ihpuostas so nige`e trelidiajekhojto oj ok dursa lo uje
ijspoddiôj `iojek, roekizele par ok nereôj y su darto. Osto be`ituek viego lo ijspoddiôj quo roekize`ej
kas nereajos so lojahije`e "roduojta lok mejela" a ok "séquita lo Barus" (Barus8roy). Kas anidiekos
elhijistretivas portojodèej ijidiekhojto e kes eristadredies kadekos, prapioteries e su voz lo tiorres.
Os pasi`ko quo kas mrelas hås ektas lok osdekenôj elhijistretiva nuorej adupelas par hioh`ras lo ke
nehikie roek.
E nijekos lok porèala lijåstida erdeida Omipta ore uj ostela mrejlo, ujila `ega uj sa`oreja
suproha y e`sakuta.
4.0. Ok Ihporia Ejtimua (lijestèes
( lijestèes III-^I7 0>2>-0525d.)
55=
Ok Ihporia Ejtimua dahiojze
dahiojze oj Omipta daj ok prihor nereôj lo ke lijestèe III y ede`e daj ok
roijela lo Vopy II, lo ke lijestèe ^I (04<?-0525). Ke lurediôj lok Ihporia Ejtimua nuo lo ujas
quijiojtas eõas, lurejto ke duek Omipta so hejtuva ujila daha uje ojtilel nuorto y dabosiajele.
Ke piolre lo Vekorha rodamo ekmujas lo kas edajtodihiojtas hås jate`kos lo kas listijtas
roijelas3 le teh`iéj kas jivokos lok Jika y ekulo e kas "roduojtas lok mejela" lok nereôj, pora oxisto
ok pra`kohe lo quo ja os somura lo quo kas roduojtas lok mejela so bidiorej dele las eõas a, par ok
dajtreria, peseraj e sor ejuekos, ka quo enodte ek dåkduka lo ke lurediôj lo kas listijtas roijelas. Atre
liniduktel relide oj quo ke piolre lo Vekorha ja pese lo ke lijestèe ^. Atre nuojto os ok Dejaj lo
\urèj, quo anrodo uje kiste lo kas nereajos lo kes lijestèes III-^III daha si nuorej lo Hojnis (ka hisha
quo Hejotôj).
Ok tipa lo nuojtos quo so jas bej dajsorvela ihpilo quo palehas osdri`ir uje bistarie
jerretive daborojto lok Ihporia Ejtimua. Kes nuojtos lo ke épade dajsistoj oj toxtas anidiekos
ojdajtrelas oj kas ojtorrehiojtas roekos. Vora ok vakuhoj lo ijnarhediôj quo palohas a`tojor lo
osas toxtas os `estejto osdesa3 `rovos ijsdripdiajos quo ekuloj e kes oxpolidiajos roekos ojvieles,
par ogohpka, ek Tijeè, lajlo tojohas laduhojteles veries oxpolidiajos y dehpeões hikiteros lo
juhorasas nereajos
nereajos lo kes lijestèes III -^I3 atres dajhoharej ke prosojdie lok nereôj oj Esuåj, oj ke
nrajtore sur. _je ostoke, darrospajliojto ek roijela lo Teburo (lijestèe ^), be`ke lo uje sorio lo
dehpeões (e ariojto, e addilojto y e Ju`ie)3 pradolo lok tohpka nujoreria lok nereôj, dajtiojo uje
kiste lok `atèj a`tojila (ejihekos), y be`ke lo prisiajoras lo muorre. Ke piolre lo Vekorha
Vekorha lohuostre
ke oxistojdie lo uje sorio
s orio lo dehpeões lirimiles par ok prapia nereôj dajtr
dajtree Ju`ie, quo tiojoj tala ok
espodta lo sor hores ijdursiajos lostijeles e ke depture lo mejela y bah`ros.
_jetuh`es
nuojto dajstituèej
hås nrudtènore
lo laduhojtas
os ke quo jas anrodoj
kes rodi`ilas
tuh`es lolok
kassa`oreja
nujdiajerias
roekos. Kes
ok kumer
iloek pere dajhoharer
kas nevaros
par
ok linujta.
Oxistoj atras laduhojtas, daha ke euta`iamrenèe lo Bercbun, quo lirimiô livorses dehpeões
dahordiekos oj ok sur lo Ju`ie oj jah`ro lok nereôj, dajsorve uj lodrota pertidukerhojto rida
prahukmela par Vopy II, pra`e`kohojto
pra`e`kohojto talevèe jiõa par equok ojtajdos, quo Bercbun hejlô mre`er
oj su tuh`e oxdevele oj ke rade ojnrojto lo Esuåj.
Vora ja bey hudbes daha oste y oståj huy ropertiles e ka kerma lo quijiojtas eõas quo lurô
ok Ihporia Ejtimua. Ke euta`iamrenèe n÷jo`ro simuiô vive daha narhe kitorerie tèpidehojto omipdie
beste ok porèala ptakoheida. Ostes euta`iamrenèes -uje lo kes nuojtos hås ihpartejtos lo ke bistarie
omipdie- pradoloj sa`ro tala lo kes mrejlos jodrôpakis lok Ihporia Ejtimua situeles dorde lo Hojnis7
Mize y Teqqere.
Ok sèh`aka hogar dajadila lok Ihporia Ejtimua saj kes mrejlos tuh`es roekos oj narhe lo
piråhilo, orimiles e kes puortes lok losiorta. Kes lihojsiajos lo kes mrejliases piråhilos lo ke
lijestèe I^ jujde nuoraj imuekeles y losporteraj ke elhirediôj lo ke Ejtimûolel. E Borôlata ko
deuse`ej esah`ra kas lotekkos lo kas quo ayô be`ker oj Omipta edorde lo kas tre`egas, ok dasto, ke
lurediôj y ke heja lo a`re quo roquiriô ke dajstruddiôj lo ke piråhilo lo Uuoaps (Cbunu). Ke
prihore nuo ke piråhilo osdekajele lo Wôsor (lijestèe III) oj Teqqere. Oste`e bodbe lo piolre, e
linorojdie lo kes tuh`es lo ela`o lo kas prihoras nereajos. Ye oj ke lijestèe I^ (0>54-0<9<), kes
mimejtosdes piråhilos lo Uuoaps (Cbunu) y Uuonréj (Cbenre), y ke lo Hidorija (Hojceuro), hås
poquoõe, roprosojtej ke duh`ro lo oste narhe erquitodtôjide7 ke ostrudture `åside oste`e
rodu`iorte lo piolre, lo suorto quo loseperodo lo ke viste ke narhe "osdekajele". Kes roijes orej
ojtorreles lo voz oj duejla oj piråhilos hås poquoões. Oj ekmujas desas, dorde lo ke tuh`e ore
ojtorrele uje `erde dorohajiek (ekmujas ogohpkeros saj ojarhos). _j okohojta ihpartejto lok
dahpkoga nujoreria ore ok tohpka lok vekko, ek quo orej kkovelas oj pradosiôj kas liasos y lajlo
nijekize`e ok dartoga n÷jo`ro3 uje rehpe dajludèe loslo ekkè beste ok tohpka lo ke piråhilo y ke tuh`e
prapiehojto lidbe.
Kas ijliviluas ihpkidelas oj kes dajstruddiajos roekos, daha, par ogohpka, kas heostras lo
a`res lo kes piråhilos y sus nehikieros y sorvilaros, a kas quo proste`ej sorvidias porsajekos lirodtas
ek nereôj, orej teh`iéj kas quo rodi`èej ok nevar lo sor ojtorrelas dorde lo ke tuh`e lok roy. Ok kumer
oxedta lo kas ojtorrehiojtas lo kas ma`orjelaros pravijdiekos so losdajado par ebare, eujquo so
552
se`o quo e nijekos lok Ihporia Ejtimua ekmujas orej ojtorrelas oj sus pravijdies.
Kes piråhilos nuoraj bediéjlaso hås poquoões e pertir lo ke lijestèe I^. Oj ok desa lo kes
piråhilos lo ke lijestèe ^ (0<9<-04<?), oste dirdujstejdie tiojo quo vor daj ok bodba lo quo kas
rodursas lo kas nereajos y kas tre`egas lo dajstruddiôj so lolideraj e ke olinidediôj lo mrejlos
tohpkas lok sak, rokediajele daj ke ihpartejdie dele voz heyar dajdolile ek dukta lok lias-Tak, Pe,
lurejto oste épade. Lurejto ke lijestèe ^I (04<?-0525), kes lihojsiajos lo kes piråhilos saj
hojaros y ujinarhos. Ja so se`o e qué so lo`o osto bodba.
Kesijvostimelas
diulelos y kas
pa`kelas
oståj
etostimuelasojlooknarhe
huy
nremhojterie,
y talas Å`ilas,
kas quo
bej sila
beste
ke nodbe
so ojduojtrej
sur lo
Omipta
(Bioredôhpakis,
Okonejtije, Oln÷). Jijmuje lo okkes os huy mrejlo3 tales roprosojtej diulelos lo pravijdie `estejto
poquoões, eujquo tales oståj raloeles lo mruoses hurekkes. Dele diulel tojèe uj sejtueria, situela
be`ituekhojto lojtra lo su prapia rodijta ehurekkela. Oj Okonejtije y Oln÷, kas sejtuerias
ek`orme`ej kas duktas lo kas limjeterias kadekos hås ihpartejtos. Kes deses lo kes diulelos oste`ej
huy gujtes y ke lojsilel lo pa`kediôj ore huy ekte.
_je zaje lo esojtehiojtas omipdias quo be sila ostuliele os ke lo kas mrejlos aesis situelas
ek aosto lo Omipta, oj ok losiorta lo Ki`ie (Lecbke, Cberme, @ebriye, Nereye). Ok dajtrak lo kas aesis
tojèe mrej ihpartejdie pere ke lonojse lo ke nrajtore addilojtek lo Omipta. Oj ok aesis lo Lecbke be`èe
uje diulel `estejto mrejlo e nijekos lok Ihporia Ejtimua7 bej sila ilojtinidelas rostas lok rodijta
ehurekkela, nremhojtas
nremhojtas lo doråhide, ostrudtures lo ela`o y ekmujes jodrôpakis.
Omipta tojèe ijtorosos tejta buhejas daha mejeloras oj Ju`ie. Tus dejtores lo piolre lure
y sus lopôsitas lo hijorekos (liarite, ehetiste, da`ro y, pastoriarhojto, ara). Ju`ie prapardiaje`e
elohås eddosa e ekmujas hetoriekos oxôtidas huy prodielas, pradolojtos lok Ånride su`seberieje,
daha ok é`eja, kes piokos lo pejtore, ok hernik, y lotorhijelas edoitos nijas. Lurejto ke lijestèe I^ kas
omipdias be`èej oste`kodila uje dakajie oj @uboj, oj ke romiôj lo ke somujle deterete, daj ok nij lo
oxpkater kas lopôsitas lo da`ro lo ke zaje. Vora e nijekos lo ke lijestèe ^ so praluga uj deh`ia oj ke
sadiolel ju`ie, daj ke eperidiôj lo uje sorio lo poquoõas prijdipelas.
prijdipelas.
Omipta teh`iéj hejtojèe rokediajos daj ke zaje lo Kovejto, ospodiekhojto daj ke mrej diulel
lo @i`kas, lo lajlo kas omipdias ihparte`ej helore pere serdônemas, mrejlos `erdas y ostetues,
a`gotas talas duye ne`ridediôj roquorèe uj tipa lo helore lok quo ja lispajèe Omipta.
<. Kes mrejlos dajstruddiajos.
<.5.
Ok dahpkoga sih`ôkida-nujoreria lo Wasor oj Teqqere.
Lurejto ke III lijestèe tiojo kumer ke dajstruddiôj lo kes piråhilos3 duye dajstruddiôj,
hejtojihiojta y dukta supusioraj ke jodosilel lo uj nuorto deh`ia elhijistretiv
elhijistretiva.
a.
Wasor, prihor nereôj lo oste lijestèe, dajtô daj Ihbatop daha nimure lo mrej vekèe (kkomô e sor
mrej visir, guoz suproha, suha sedorlato lo Pe, hélida, estrôjaha y erquitodta). Iloô bedie ok
0>>6eD uj pralimiasa dahpkoga sih`ôkida-nujoreria oj ke jodrôpakis lo Teqqere. Daj 5?be lo
oxtojsiôj, ok rodijta dajte`e daj uje hurekke lo 5,?ch lo oxtojsiôj y, e trevés lo su ÷jide puorte so
le`e pesa e uje mrej seke bipôstike oj ke quo eperodoj kes prihores dakuhjes oj piolre lok erto
omipdia.
Lojtra, las ehpkias petias ek`orme`ej ke \ri`uje lo ke Darajediôj (ok traja) daj sejtuerias e
sus kelas pere kas liasos. Ok dajgujta so iloô daha uj dahpkoga pere doko`rediajos, uj lodarela
toetrek nujoreria y håmida daj olinidias sih`ôkidas, elohås lo piråhilo, heste`e y ekhedojos7 uje
eutéjtide diulel pere kas huortas.
Ok dahpkoga oste`e prosilila par ke nehase Viråhilo osdekajele lo Wasor, quo nuo ke prihore
dajstruddiôj lo `eso duelrele oj piolre tekkele orimile oj Omipta. Éste so via halinidele e holile
quo evejze`e ke dajstruddiôj, suporpajiéjlaso pramrosivehojto heste`es beste dajsomuir uje
piråhilo osdekajele dekize lo sois osdekajos, quo sa`ropese`e kas >6h.
Oj su ijtoriar ajdo pazas lej eddosa e mekorèes quo dajludoj bedie kes dåheres hartuaries
559
lo kas nehikieros, ridehojto lodareles. Ke dåhere lo Wasor ostå oj ok dojtra lo ke piråhilo `ega 02
hotras, dajstruile oj mrejita lo Esuåj.
Elasela ek prihor osdekôj oj ke nedbele jarto lo ke piråhilo, so kovejte ok prihor tohpka
nujoreria omipdia.
Las hik eõas hås terlo Ihbatop sorèe livijizela daha lias lo ke se`ilurèe, ke estrajahèe, ke
erquitodturee y ke holidije.
erquitodtur
<.0.
Kes mrejlos piråhilos lo Mizob.
Lurejto ke I^ lijestèe esistihas e uj pramrosiva euhojta lok teheõa lo kas `kaquos lo
mrejita y piolre dekize utikizelas oj kes dajstruddiajos. To dajsorvej oj tarja e uj dojtojer lo
piråhilos, quo oj ok Ihporia Ejtimua so dajstruiråj oj piolre, eujquo oj ok Holia sus j÷dkoas soråj
lo ela`o5. To ojduojtrej siohpro oj ok aosto lok Jika, e uj jivok sunidiojtohojto okovela pere oviter
kes ijujlediajos. Tus duetra kelas so ariojtej bedie kas pujtas derlijekos.
Ke tipakamèe lok Ihporia Ejtimua lo kas dahpkogas nujorerias hås ropotile os oste7 uje
piråhilo prijdipek daj eddosa loslo ke dere jarto y raloele par uj rodijta ehurekkela, atres
piråhilos setékitos lostijeles ek dukta a ek ojtorrehiojta lo kes ospases roekos, uj tohpka ekta
nujoreria, ujila par uje kerme dekzele pradosiajek du`iorte y daj perolos lodareles ek tohpka lok
vekko, `erdes sakeros ojtorreles oj nasas y tale uje sorio lo tekkoros pere ok e`estodihiojta lo kes
a`res.
Ke Mrej Viråhilo lo Mizob,
Mizob, nuo dajstruile bedie ok 0?=6eD par ok nereôj Cbunu (Coaps),
ekdejzô 5<>h lo ekture (ok olinidia hås ekta lok hujla beste sor suporela par ke detolrek lo Dakajie)
y 046 lo `eso.
Oj su ijtoriar bey tros dåheres sopukdrekos3 ke hek kkehele daha lo ke roije y, tres peser par
ke Mrej Mekorèe, ke Dåhere lok Poy, daj uj ojarho serdônema.
5 Ihpartejto7 osto leta so lia daha orrôjoa oj ok tost lok oxehoj lo 0605. Voso e quo oj ok Ihporia Holia orej
prolahijejohojto esè. Tom÷j ok OL ok resma deredtorèstida lo kes piråhilos saj quo orej ‛prolahijejtohojto
hezizes .
506
Oj ok kela osto so kovejtô ok tohpka nujoreria. Ostå oj ruijes, pora dorde so be ojdajtrela
ijtedte ke @erde Taker lo Coaps oj helore lo dolra.
Ke piråhilo lo Coaps os ok dojtra lo uje ijhojse jodrôpakis quo ke raloe daj lodojes lo
heste`es, arlojeles oj dekkos lo trezela romuker, lostijeles e kas hioh`ras lo ke nehikie lok nereôj
y e kas ektas nujdiajerias. Ek osto so ojduojtrej tros piråhilos setékito y heste`es pere sus bigas.
Ke Viråhilo lo Conréj nuo dajstruile par ok biga lo Coaps. Os hås poquoõe y dajsorve su
d÷spilo. Nuo dajstruile simuiojla kas dåkdukas lok kkehela triåjmuka semrela omipdia, lo prapardiajos
4-<-?). E su kela duejte daj uje piråhilo setékito y daj su tohpka nujorer
nujoreria.
ia.
Verodo quo ke nehase Osnijmo lo Mizob,
Mizob, uje ostetue lo 06h pakidrahele tekkele oj uje
hajteõe jeturek, roprosojte ek prapia Conréj.
Hidorijas, jiota lo Coaps, biza dajstruir ke hås poquoõe lo kes piråhilos lo ke jodrôpakis lo
Mizob. \res Hidorijas, jijm÷j nereôj so vakviô e ojtorrer oj Mizob.
<.4.
Jodrôpakis lo E`usir.
Oj ke lijestèe ^ (0?66-04?6) esistihas e uj dukta pramrosiva ek lias Pe, quo so vijdukô e ke
ihemoj lok nereôj. Ok komela erquitodtôjida lo oste lijestèe so dajdojtre oj ke Jodrôpakis lo E`usir,
teh`iéj dorde lo Hojnis.
Kes piråhilos ebare dajstruiles saj hudba hås halostes. Oj mojorek ke erquitodture
hajuhojtek piorlo ke sa`riolel deredtorèstide lo ke I^ lijestèe y meje oj arjehojtediôj y
ronijehiojta.
Lostede ke piråhilo lo Teburo, nujlelar lo ke jodrôpakis. Tu tohpka nujoreria sa`roseko par
su dahpkogilel erquitodtôjide y su riquoze lo hetoriekos y lodarediajos. Kes atres piråhilos saj ok
mojorek halostes y hek dajstruil
dajstruiles.
es. Kas ÷ktihas nereajos lo ke ^ lijestèe rotarje
rotarjej
j e Teqqere,
dajstruyojlaa sus piråhilos lo imuek hala.
dajstruyojl
?. Ijstitudiajos pakètides y sadiekos.
Ok nereôj y ke nehikie roek oste`ej e ke de`oze lok ostela, hiojtres quo par lo`ega lo okkas so
bekke`ej kas dajsogoras roekos, kas anidiekos y ma`orjelaros, quo so linorojdie`ej jotehojto lo kas
dehposijas ojdermelas lo tre`eger ke tiorre.
Ok nereôj ore ke ojderjediôj lok palor semrela. Ok dajdopta omipdia lo he'et, os uj térhija
quo e`erde uj dajgujta lo iloes, tekos daha kes lo "vorlel", "dahpartehiojta eloduela", a "gusta
oquiki`ria".
Ok sa`oreja,
oj quo
su dekilel
lo sustojtelar
lok ék.
he'et
, oste`e
ek hisha
tiohpa
sahotila
ék, oj tejta oj
duejta tojèe
ma`orjer
lo eduorla daj
Eujquo
oj diorta
sojtila
ék teh`iéj
oree
lias, ja tojèe ke ahjipatojdie lo éstas e talas kas jivokos. Osta quole ronkogela oj ke ejédlate sa`ro
ok visir ]esbpteb (lijestèe ^). Ok visir deyô ojnorha lurejto uje ijspoddiôj roek e ke tuh`e lok
nereôj, talevèe oj dajstruddiôj. Ok sa`oreja, kkoja lo proadupediôj, dajsuktô e sus ladtaros y ojviô
ujes deges daj prosdripdiajos hélides pere eyuler e su anidiek ojnorha. Vora e poser lo kas osnuorzas
lok sa`oreja, ]esbpteb huriô y ok nereôj arlojô quo ka ojtorrerej.
Ok nereôj eperodo roprosojtela jarhekhojto vistiojla rapes ospodiekos, quo ka listijmuoj lo
sus s÷`litas. Kas okohojtas hås be`ituekos lo kas romekie orej uj tipa ospodiek lo nekle darte, uje
dake lo `uoy dakmejla lo su dijture, uje `er`e dorohajiek sugote ekrololar lo ke `er`ikke, ok dotra, ok
heyek y ok deyela quo kkove`e oj kes hejas, esè daha ke la`ko daraje. Oj su nrojto ore roprosojtele
uje da`re (ok "uroa", esadiela e ke liase ]elgot, eujquo visuekizele teh`iéj daha ok "aga" lok lias
lok Tak, Pe), quo so kovejte daj mosta ehojezelar, lispuoste e lonojlor ek nereôj lostruyojla e sus
ojohimas daj su osdupitega vojojasa.
Ok nereôj eddolèe ek traja duejla nekkodèe su prolodosar, pora, ek perodor, ja ore darajela
narhekhojto beste pesela
pesela ekm÷j tiohpa. Ojtro atres dorohajies, ke darajediôj ijdkuèe kkee ujiôj rituek
lo kas las peèsos y uje vuokte ekrololar lo kes hurekkes lo Hojnis. To rojave`ej kas sokkas anidiekos y
505
kas nujdiajerias orej dajnirhelas narhekhojto oj sus puostas.
Ja so dajsorve jijm÷j pekedia lo kas nereajos, pora kas tostihajias toxtuekos ijlidej quo oj
okkas be`èe tohpkas lo kes "las soõares", os lodir, ok `uitro (Jocbe`ot) y ke da`re (]elgot). Be`èe
hudbes atres depikkes, sekes pere kas rodi`ihiojtas dorohajiekos y lo ostela, be`itediajos privele
priveless y
tekkoros. Be`èe elohås gerlijos daj kemas, oj kas quo ok hajerde palèe losdejser y sakezerso.
Ok nereôj tojèe jarhekhojto hås lo uje ospase, pora ji oj ok Ihporia Ejtimua ji oj ok Holia
oxistèe uj beréj prapiehojto lidba, eujquo sohogejto ijstitudiôj quizå so loserrakkere lurejto ok
Ihporia
To piojse
oj ke nehikie
roeknereajos
ore nroduojto
ke ojlamehie,
pora
loslodaj
kuoma
ja
dajstituèeJuova.
uje jarhe,
dahaquo
lohuostrej
ekmujas
nereajo
s lo ke lijestèe
^I, quo so
deseraj
veries
hugoros lo uje nehikie lo nujdiajerias pravijdiekos. Ok prihor biga lo ke "ospase prijdipek" sudolèe
jarhekhojto e su pelro oj ok traja, pora oj roekilel ke lodisiôj lo jah`rer ek prèjdipo borolora
oste`e oxdkusivehojto oj hejas lok roy. Ke ijdortiluh`ro palèe ler kumer e ke narhediôj lo
neddiajos dartosejes.
Be`ituekhojto jas ihemijehas e kas dehposijas omipdias daha si nuorej osdkevas, pora
pra`e`kohojto ose soe uje ihemoj oj mrej holile oxemorele. Ijlule`kohojto sus dajlidiajos lo
vile orej huy lures, beste diorta pujta oste`ej vijdukelas e ke tiorre y so kos palèe a`kimer e tre`eger
oj kes a`res p÷`kides. Ok iloek hejiniosta lo ke sadiolel omipdie ore quo tala ok hujla, par buhiklo
quo nuore, tuviore eddosa e ke hishe gustidie.
Kes osdojes lo hordela roprosojteles adesiajekhojto oj kes tuh`es huostrej ja ye
mrejlos ohparias oj kas quo so dahordie`e daj ertèdukas lo kuga, sija sihpkos hordelas kadekos. Kes
pijtures lohuostrej quo kas prijdipekos ertèdukas vojlilas oj osas hordelas orej ekihojtas y
`o`iles, puos eperodoj roprosojtelas puostas lo ronrosdas y makasijes. ^ohas teh`iéj osdojes oj
kes quo so vojloj ertèdukas hejunedturelas huy sojdikkas, daha ropase-de`ozes lo helore, busas
pere biker, edoitos, projles lo vostir, ejzuokas pere posder, gayorèe sojdikke y e`ejidas. Oj atres
osdojes sihikeros eperodoj mojtos bediojla ke hejidure a enoitejla e atras.
Ke edtivilel mu`orjehojtek y kas dermas p÷`kidas e talas kas jivokos orej arimijeriehojto
uje oxpejsiôj lo kes nujdiajos lok sorvidia roek. E ke de`oze lo ke elhijistrediôj oste`e uj anidiek
duya tètuka suoko treludirso,
treludirso, ja sij gustinidediôj, par "visir" ((tg4ty
tg4ty). Ore rospajse`ko lirodtehojto ejto
ok sa`oreja y sôka ejto ék. Hudbas nujdiajerias mejeraj tètukas quo ronkoge`ej su rejma oj ke darto y
quo kos bedèej edroolaros e lotorhijelas `ojonidias, eujquo ja aduperej kitorekhojto ke pasidiôj
quo ospodinide`e su tètuka. Ok tètuka lo "biga lok roy" sorèe uj ogohpka lo oste situediôj3 atra, huy
nroduojto, sorèe ok lo "partelar lok sokka roek". Eujquo ekmujas dermas, daha kas lo "anidiek lo kas
mrejoras ostetekos", "tosarora lok ostela" a "suporijtoj
"suporijtojlojto
lojto lo kas mrejlos tri`ujekos (lo gustidie)",
dajstituyoj uj ijlidia lo ke dahpkogilel
d ahpkogilel lo ke `uradredie.
Ekloes,
nijdesekroekos
y poquoões
diulelos so(hajerde).
emrupe`ej Omipta
narhejla
ujilelos
elhijistretives
romiajekos
(jahas)
hejla
lo uj ma`orjelar
oste`e
livilila
oj kas "las
peèsos"7 ok Ekta Omipta, quo i`e loslo Esuåj beste hås a hojas ok sur lo Hojnis, dahprojlèe
voijtilôs jahas, juhorelas trelidiajekhojto lo sur e jarto3 ok @ega Omipta ohpoze`e oj Hojnis,
quo ore ke "@ekejze lo kas Las Veèsos", situele oj ok darezôj lok prihor jaha, hiojtres quo kas atras
liodijuovo lok @ega Omipta oste`ej oj ok lokte. Ok sistohe lo jahas, e poser lo kas deh`ias y kes
vidisitulos pakètides, simuiô oj vimar beste ke épade raheje.
Ja oxistèej dermas boroliterias ji kas ijliviluas tojèej lorodba e uje pasidiôj sadiek
ojduh`rele par ok bodba lo sor lo ja`ko duje.
>. Ke vile ospirituek7 rokimiôj, liasos y ok hås ekkå.
Lurejto ok Ihporia Ejtimua so loserrakkeraj livorsas méjoras kitorerias quo ikustrej
iku strej listijtas
espodtas lo ke dukture omipdie.
Ke a`re hås ihprosiajejto os ke mrej "\oakamèe hojnite", oj ke quo so duojtej kes rokediajos
ojtro Vteb, lias lo Hojnis y droelar lo kes dases, y ok lias-bekdôj, Barus, ojderjela oj ok nereôj y
uja lo kas espodtas lok lias Tak, Pe, daha soõar lok hujla. Ovilojtohojto protojlèe su`reyer ke
500
prihedèe quo tojèej Vteb y Hojnis oj ok arlojehiojta lo kes dases oj Omipta, y pajor oj rokediôj daj
ék e tales kes livijilelos lok peès. Oxistoj lisdropejdies oj tarja e ke nodbe lo su dahpasidiôj. Ok
toxta dajsorvela (oj uje ijsdripdiôj lo piolre) lete lo nijekos lok simka ^III, pora protojlo sor uje
dapie lo uj vioga pepira epakikkela.
_j méjora quo desi daj tale somurilel so loserrakkô lurejto ok Ihporia Ejtimua os ok lo kes
"ijstruddiajos". \ojohas ogohpkas lo éstes portojodiojtos e desi talas kas porèalas lo ke bistarie lok
Omipta ejtimua. Kes "ijstruddiajos" dajsistoj oj uje sorio lo håxihes y ojsoõejzes prulojtos,
roledteles be`ituekhojto oj narhe lo lirodtridos lidteles par uj pelro e su biga rospodta ek hala
oj quo lo`o dahparterso pere ekdejzer ok éxita oj ke vile p÷`kide.
Kas nehasas "toxtas lo kes piråhilos", osdritas oj kes perolos lo kes tuh`es roekos loslo
nijekos lo ke lijestèe ^, saj atra méjora kitoreria loserrakkela oj oste épade. \ojèej uje nujdiôj
håmide, e se`or, dajtri`uir e ke rosurroddiôj lok roy linujta y esomurer su suprohedèe daha lias oj ok
atra hujla. \iojoj narhe paétide y saj huy ridas oj ekusiajos hitakômides.
Kes koyojles quo oj épade pastoriar so dajte`ej oj Omipta edorde lo ekmujas sa`orejas lok
Ihporia Ejtimua dajstituyoj uj tipa huy listijta lo tostihajia. Os ovilojto quo oj tiohpas lo ke
lahijediôj equohéjile y hedolôjide (ptakoheide), kas omipdias somuèej dajtejla koyojles edorde
lo kas mrejlos nereajos lok Ihporia Ejtimua7 Uuoaps (Cbunu) y Uuonréj (Cbenre), par ogohpka, orej
dajsilorelas ujas aprosaros y ujas léspates, hiojtres quo Hidorija ore prosojtela daha uj
sa`oreja hudba hås ehe`ko, eujquo loslidbela. Atre koyojle, dahpuoste a `ioj e dahiojzas lok
Ihporia Juova a `ioj e nijekos lok Holia, pora quo talevèe dirduke`e ojtro kas simkas ^III y ^I, os ke
quo be`ke lok nereôj Vopy II y lo uja lo sus mojorekos, eujquo sôka so bej dajsorvela perdiekhojto
las
opisalias3
ujaostå
lo okkas,
ok nereôjPosukte
so kovejte
par ke jadbo
y so prosojte
simikasehojto
visiteruje
su mojorek,
lokojquo
ojeharela.
ihpasi`ko
rodajstruir
ok ermuhojta7
quizå enuore
duojta lo derådtor dôhida a uje bistarie quo ronkoge`e ke losepra`ediôj lo ke bahasoxuekilel par
perto lo kas omipdias.
=. Ok Vrihor Vorèala Ijtorholia7 Lijestèes ^II-R (0526-06<6).
=.5.
Boredkoôpakis y ke esdojsiôj lo \o`es (0526-5995).
Ok "Vrihor Vorèala Ijtorholia" so oxtiojlo loslo ok nijek lo ke lijestèe ^I beste ke prihore
perto lo ke RI. Ok nijek lo ke lijestèe RI (06<6-5995) dajstituyo ok ijidia lok Ihporia Holia, herdela
par ke roeperidiôj lo uj palor dojtrek nuorto quo dajtrake`e ke tatekilel lo Omipta. Oxisto uje
darrokediôj ojtro ke lodelojdie lok dajtrak roek y ok euhojta lok palor pravijdiek. Osta be ijludila e
pastuker quo ekmujes nehikies lo pravijdies ijtojteraj oste`kodorso daha sa`orejas ijlopojliojtos
ijlopojliojtos
y par ka tejta nuoraj rospajse`kos lirodtas lok bujlihiojta lok sistohe prapia lok Ihporia Ejtimua.
To praluga uje lodelojdie odajôhide eperojto3 ok dajtrak dojtrek so lo`ikitô y ede`ô bujliéjlaso
par dahpkota lurejto kes lijestèes ^II y ^III3 e dajtijuediôj vija uj porèala lo muorres divikos
ijtorhitojtos3 lurejto
lurejto oste épade uje lijestèe lo nereajos (daj solo oj Boredkoôpakis7 lijestèes IR y
R) ma`orjô sôka sa`ro uje perto lo Omipta3 par ÷ktiha, oj \o`es surmiô uj nereôj (lo ke lijestèe RI)
daha vidtariasa roujinidelar lok peès.
504
Ok Dejaj lo \urèj le uj j÷hora tatek lo nereajos ek nijek lo ke lijestèe ^III. E kes lijestèes ^II
y ^III lo Hejotôj (duya nijek so sit÷e oj 05>6) kos darrospajlo oj tatek uj porèala lo sôka voijtilôs
eõas y holia. Esè puos, os ovilojto quo kas nereajos lo ostes "lijestèes" nuoraj huy onèhoras. Ke
drajakamèe roketivehojto `ioj oste`kodile lo ke lijestèe RII sit÷e su dahiojza oj ok eõa 5995. Daha
ke roujinidediôj lo Omipta nuo a`re lo Hojtubatop II, lo ke lijestèe RI, oj 06<6, palohas dekduker ke
lurediôj epraxihele lo ke lijestèe RI y situer su dahiojza oj 0544.
Hejotôj y ok Dejaj lo \urèj saj kes ÷jides nuojtos quo lej ke kiste lo kas sa`orejas lo
Boredkoôpakis, y lo Hejotôj praviojo ke livisiôj oj las lijestèes (IR y R) lo liodijuovo nereajos
dele uje. Kas ospodiekistes mojorekhojto bej rodbezela oste livisiôj, y pronioroj ke vorsiôj lok
Dejaj lo \urèj, quo le uje sake lijestèe lo liodiadba royos. Kas tostihajias lo oste lijestèe
pradoloj prijdipekhojto lo kes tuh`es lo kas hajerdes lok Omipta Holia (osta os, kas jahas
darrospajliojtos ek jarto lok Ekta Omipta). Dortinidej lonijitivehojto ke oxistojdie lo sioto nereajos
lo Boredkoôpakis3 pora ja oxisto desi jijmuje somurilel rospodta e dôha ojdegej oj ke drajakamèe.
Tôka lurejto ok roijela lok roprosojtejto hogar dajadila lo ke lijestèe, Horicero, palohas
eddolor beste diorta pujta e kas nereajos lo Boredkoôpakis y e ke bistarie lo oste épade. Kes
"Ijstruddiajos" y kas tostihajias lo kas hajerdes lok Omipta Holia ijlidej quo kas nereajos
boredkoapakites ogordèej uj dajtrak `estejto ehpkia quo so oxtojlèe, par ok jarto, beste ok lokte, y quo
supusa ke roekizediôj lo eddiajos hikiteros oj kes nrajtores lo Omipta. Oxpkate`ej kes dejtores lo
Betju` (jaha 5<) y orej rodajadilas daha sa`orejas par kas hajerdes lo Esyut (jaha 54), lo ke
hajteõe lo
(jaha<).50)
lo Bero
5?).kudbe
Håsojtro
ek surBoredkoôpakis
su palor ore
loseniela
parDoreste
\o`es (jaha
Ojy,ke pra`e`kohojto,
zaje lo Å`ilas tuva
kumer(jaha
uje lure
y
\o`es. Beste nijekos lok Ihporia Ejtimua, \o`es ore uj dojtra rokimiasa pravijdiek lo pade
ihpartejdie.
Beste nijekos lo ke lijestèe ^I, diorta Ijyaton, "mrej gono lok Jaha lok Dojtra (os lodir, ok jaha
<8\o`es), mrej gono lok Ekta Omipta", ja ohpozô e etri`uirso tètukas hås rih`ah`ejtos. Ka sudoliô uj
tek Hojtubatop, dajsilorela teh`iéj hås terlo ejtopesela lo ke ostirpo to`eje, eujquo tehpada ék
so etri`uyoso tètukas roekos. Ok somujla sudosar lo Hojtubatop, Ijyaton II (0559-06>2), kamrô
oxtojlor ok lahijia lo \o`es lurejto su liketela roijela lo dijduojte y duetra eõas. Ok tostihajia
oj ke osteke lo su tuh`e rokete su dajquiste lok jaha tijite (jaha 28Å`ilas) y ke oxtojsiôj lok
palorèa to`eja par ok jarto beste Uew ok-Co`ir (jaha 56). Ek hisha tiohpa, oxtojliô sus vidtaries
par ok sur. Ke ostoke lo Lgery, uja lo sus nujdiajerias, enirhe quo ke zaje dajtrakele par ék so
oxtojlèe "loslo Okonejtije beste Uew ok-Co`ir".
Hås terlo tuva kumer ke depture lo \is par \o`es, quizå nuore oste ke prihore voz oj quo
boredkoapakites y to`ejas ojtreraj oj dajnkidta. Ke lovestediôj lo ke daherde lo Å`ilas vija somuile,
boredkoapakites
ek perodor, par uj porèala lo roketive pez. Vora ja lurô hudba7 oj ok eõa lodihaduerta lok roijela
lo Jo`bopotro Hojtubatop II (06>6-0656), ke "ro`okiôj lo Å`ilas" pravadô ke lorrate lonijitive lo
50<
Boredkoôpakis y sus ekielas e hejas lo \o`es. Hojtubatop II soõekô oste vidtarie elaptejla ok
jah`ro lo Thetawy (_jinidelar lo kas Las Veèsos), daj ok duek protojlèe enirher quo be`èe
rosteurela Omipta daha uj tala ÷jida y erhajiasa `ega ok palor lo uj saka nereôj.
=.0. Ok nij lok Ihporia Ejtimua.
Kas osdesas tostihajias
oxistojtos ijlidej quo e nijekos lo ke
lijestèe ^I so praluga uje
ijoste`ikilel
dajsilore`ko
lok
lahijia lok nereôj. To be pastukela
quo
kas
deh`ias
dkihåtidas
pravaderaj uje prakajmele soquèe,
quo ihpiliô e kas nereajos hejtojor
su pasidiôj lo suprohedèe3 atre toarèe
quo so be prapuosta sastiojo quo so
ijdrohojtô ke prosiôj sa`ro kes
nrajtores, sa`ro tala oj ok jarosto.
Kas tostihajias ijlidej quo diortes
nehikies, poso ek palor quo mejeraj e
nijekos lok Ihporia Ejtimua, simuioraj
rodajadiojla ke eutarilel lo kas
nereajos
hojnites7
loseperodioraj
éstas sôka
y so duejla
vioraj
a`kimeles e `eserso oj sus prapias
rodursas, ohpozeraj e edtuer lo
hala dahpkotehojto ijlopojliojto.
Tôka duejla ke situediôj nuo
detestrônide, so losojdelojeraj kes
kudbes par ok palor kadek y juovas
porsajegos ekdejzeraj ok derma lo
hajerde oj lotorhijeles pravijdies.
Loslo kuoma ose ore ke situediôj oj kas
jahas lo Oln÷ y \o`es. Kas arèmojos
lo kas prapias royos lo Boredkoôpakis
saj dahpkotehojto asduras, pora su
esdojsiôj ek traja quizå nuore uje
rospuoste e ke losijtomrediôj lo ke
lijestèe
hojnite.
Ke
prapie
Boredkoôpakis ostå roketivehojto
dorde lo Hojnis y os pasi`ko quo kas
juovas royos so lodiliorej e
ohprojlor eddiajos pakètides y
hikiteros lo derådtor lonojsiva
duejla ok sistohe lok Ihporia
Ejtimua so vija e`ega.
_j
"tostihajia",
kes
"Elhajidiajos lo Ipuwor", uj pepira
dajsorvela quo lete lo ke lijestèe
RIR (546>-552=) pora, quo par su
ostika y kojmue, be sila nodbela
mojorekhojto oj ke lijestèe RII
(5995-5=2>), losdri`o uj épade lo
losestros7 ke situediôj be sunrila uj
50?
vuokda tatek, kas pa`ros saj ridas, kas siorvas saj ehas, kas ja`kos lo Omipta tre`egej kas dehpas,
esosijetas y ra`as saj ok pej juostra lo dele lèe, ok dahordia lo helores daj @i`kas so be
ijtorruhpila, ok peès be sila ijvelila par oxtrejgoras, y ok jivok lok Jika os huy `ega". Merlijor
enirhe quo lo`o ekulir ek deas quo so epalorô lo Omipta lurejto kes lijestèes IR-R. Ok nijek lo kes
"Elhajidiajos lo Ipuwor" ja so be dajsorvela, pora perodo pkeusi`ko quo, tres ke losdripdiôj
dejôjide lok deas (ka dajtreria lok he'et), be`rèe vojila ok ejujdia lo uj sekvelar quo pajèe kes
dases oj su sitia, som÷j ok haloka quo ojdajtrehas
ojdajtrehas oj atras toxtas ejåkamas.
50>
\OHE 27 OMIV\A. IHVOPIA HOLIA.
5. Ke juove roujinidediôj lo Omipta y ke bomohajèe lo \o`es daj ke RI lijestèe7 kas
Hojtubatop3 Ehojohbet I.
5.5
Poujinidediôj lo Omipta.
Eperodoj
ujas ijlidelaros
quo jaslobedoj
pojser oj
ke roeperidiôj
eutarilel
nuortohojto
oste`kodile
loslo ok roijela
Hojtubatop
II beste
ok nijek lolosuuje
lijestèe
(sôkadojtrek
voijto
eõas hås terlo). \ojohas tostihajias lo ke oxistojdie lo dajtedtas hås pranujlas daj Ju`ie, lo quo
vakviô e e`rirso ke rute lo _eli Behhehet bedie ok her Paga, y os pasi`ko quo so roejulerej kes
edtivilelos hijores oj ok Tijeè. To kkoveraj e de`a nuortos eddiajos hikiteros dajtre kas puo`kas ki`ias
lok losiorta addilojtek y dajtre kas pestaros lo ke zaje ariojtek lok lokte.
Kas hajerdes lok Omipta Holia quo be`èej prostela su epaya e kas nereajos lo Boredkoôpakis,
porhejodioraj oj `uoje perto oj su puosta. Vuolo quo kas nereajos lo \o`es bu`iorej tojila quo
epayerso oj okkas e ke bare lo kejzer ok etequo lonijitiva pere oste`kodor su dajtrak sa`ro ke tatekilel
lok peès3 a par ok dajtreria quizå nuorej lohesiela palorasas pere sor oxpukselas.
5.0. Omipta lurejto ok Ihporia Holia (06<6-5=46).
Ok Ihporia Holia roprosojte ke otepe "dkåside" lo ke divikizediôj omipdie. _je épade lo mrej nartekoze y
ujilel pakètide, ospodiekhojto oj tiohpas lo ke lijestèe RII, duejla Omipta nuo ma`orjela par uje
sake nehikie.
Lispajohas lo uje mrej riquoze lo hetoriekos laduhojtekos, sa`ro tala pepiras lo Ok
Neyuh. Kas lotekkelas romistras ejuekos lo Ehojohos II, quo lodarej kas huras lo uj tohpka lo
Hojnis, lohuostrej quo oj oste épade so kkove`e uj romistra lieria lo ekmujas edajtodihiojtas. Jas
prapardiajej uj joxa ojtro ke piolre lo Vekorha, lok Ihporia Ejtimua, y kas ejekos lo \uthasis III
(Lijestèe R^III). Kas rostas lo erquitodture hajuhojtek oj Omipta saj lodopdiajejtos, pora lo`èej
lo sor ospkéjlilas e guzmer par ke losdripdiôj lok tohpka lo Bokiôpakis quo dajtiojo ok mrej vakuhoj
lo duora lo @orkèj, quo ijdkuyo (oj dapie) uj lodrota lo Tosastris I oj ok quo ok sa`oreja arloje ke
dajstruddiôj lo uj sejtueria oj Etuh3 ka ÷jida quo quole lo ék os uj a`okisda. Oste osdesoz lo rostas
erquitodtôjidas
puolo
etri`uirso
oj perto hudbes
e kes mrejliases
dajstruddiajos
ohprojliles
par kas
nereajos lok Ihporia
Juova,
quo okihijeraj
lo kes ostrudtures
lok Ihporia
Holia. Tohogejto
derojdie so vo dahpojsele, beste diorta pujta, par kes mrejlos o ihprosiajejtos nartekozes
dajstruiles oj oste épade oj Ju`ie.
50=
0. Ke RII lijestèe. (5595-5=24).
Ok roijela lo Hojtubatop I^ (e nijekos lo ke lijestèe RI) ede`ô oj uje sorio lo listur`ias,
lurejto kas duekos Ehojohos I so epalorô lok traja. Ok juova nereôj treskelô atre voz ke solo lok
ma`iorja ek jarto lo Omipta7 osto bodba, gujta daj ke rosteurediôj lo ke piråhilo daha narhe be`ituek
lo ojtorrehiojta roek, vojèe e hejinoster lo hejore visi`ko y pekpe`ko ok roste`kodihiojta lok arloj
trelidiajek. Ke oxpejsiôj hikiter, ok dahordia, ke prasporilel dele voz heyar y uje elhijistrediôj
onidiojto deredtorizeraj uj porèala lo hås lo uj simka lo roketive oste`ikilel pakètide. Ehojohos
droô uj juova dojtra elhijistretiva dorde lo Hojnis (oj Kisbt, e >?ch ek sur lo Ok Deira), su juove
depitek ore Ihj-h-b4.t'it(w)-t4wy (Ehojohos lahije kas las peèsos), e`roviele daha Itg-tawy (ke
rosilojdie). Oste`e nartinidele, ore ok prijdipek dojtra lok ma`iorja y, loslo kuoma, ore ke solo lo uj
pekedia roek. _j okohojta sijmuker lurejto oste otepe lo ke bistarie lo Omipta nuo ke ijsteurediôj lo ke
darromojdie. Osto hétala porhitèe esadier ek ogordidia lok palor roek ek sudosar losimjela oj dekilel
lo darromojto. Ke prihore darromojdie nuo ke lo Ehojohos I y Tosastris I (lioz eõas), pora perodo quo
e pertir lo Tosastris II deyô oj losusa.
Ok tostihajia lo kas jahas lok Omipta Holia lohuostre quo lurejto uj tiohpa
dajsilore`kohojto kerma, beste ok roijela lo Tosastris III, kas nereajos porhitioraj e ekmujas
hajerdes dajsorver ekmujes `esos lo palor `estejto ihpartejtos o ijdkusa edrodojterkes. Ja ostå
huy dkera dôha y par qué nuoraj suprihilas lo uj hala tej lonijitiva y onidez equokkas dojtras lo
palor kadek, pora ok pradosa quolô dajdkuila lurejt
lurejtoo ok roijela lo Tosastris III.
Eujquo Itg-tawy ede`ô dajvirtiéjlaso oj ke prijdipek solo lo ma`iorja, \o`es dajtijuô
tojiojla mrej ihpartejdie daha depitek lijåstide. To ke lojahije`e ke "diulel lok sur", pere
listijmuirke lo ke "rosilojdie" lok jarto.
Ek imuek quo oj ok Ihporia Ejtimua, ok visir somuèe siojla ok ogodutiva hås ihpartejto y
palorasa lospués lok nereôj.
4. Kes rokediajos ijtorjediajekos.
Pospodta e kes rokediajos lo Omipta daj Ju`ie ihprosiaje ke deloje lo mrejlos nartekozes daj
su la`ko kèjoe lo nartinidediajos, mkedis y etekeyes oj kas åjmukas lo kes hurekkes quo raloej kas
pa`kelas. Ostes mrejlos nartekozes, quo orej nujlediajos roekos, nuoraj oste`kodiles oj livorsas
kumeros ojtro ke prihore y ke somujle deterete. Tu ihprosiajejto prosojdie y uje sorio lo
ijsdripdiajos ijlidej quo ke zaje dajstituèe oj oste épade ke nrajtore horiliajek lo Omipta, nartinidele
y muerjodile dajtre uj ojohima situela hudba hås ek sur, pra`e`kohojto uj roija daj depitek oj
Corhe (hås ekkå lo ke tordore deterete). Kes ijsdripdiajos mohokes orimiles par Tosastris III pere
soõeker ke nrajtore esè ka pajoj lo hejiniosta7
502
Ju`ie, loslo ke prihore beste ke somujle deterete, nuo adupele onodtivehojto par Omipta y ke
pa`kediôj ju`ie nuo sahotile. Ok pepok lo Ju`ie daha rosorve lo heja lo a`re pere Omipta nuo tej
ihpartejto, duejla hojas, daha ok lo sus rodursas hijorekos. Ok "mrupa D", quo biza su eperidiôj e
nijekos lo ke lijestèe ^ oj ke @ege Ju`ie y quo narhô uje sorio lo poquoõas prijdipelas, lo`iô lo sor
lorratela par kas nereajos lo ke lijestèe RII.
Dajadohas kas kezas quo ujèej e Omipta daj Kovejto y ok Tijeè mredies e uje sorio lo nuojtos
livorses. Ke daaporediôj ojtro kes eutarilelos omipdies y kes dahujilelos kadekos lok Tijeè, `esele
pra`e`kohojtoo oj uje sorio lo eduorlas narhekos, so adukte tres ke prôspore oxpkatediôj lo kes hijes
pra`e`kohojt
lo turquose lo ke romiôj par kas omipdias. Ke edtivilel hijore lo kas omipdias oj ke pojèjsuke lok Tijeè
lurejto ok Ihporia Holia nuo huy ijtojse.
Oxistoj ekmujas tostihajias lo bastikilelos adesiajekos daj ekmujes zajes lo Vekostije pora,
ek perodor, ore ke oxdopdiôj e ke romke. E Omipta ko ijtorose`e nahojter ujes rokediajos lipkahåtides
huy ostrodbes.
ostrodbes. Okka supaj
supajèe
èe ok ojvèa lo komelas om
omipdias
ipdias e kes
dartos lo kas prèjdipos kadekos ijdkusa e sitias tej epertelas daha Celosb a @i`kas. Lo oso hala
Omipta tojèe ke pasi`ikilel lo pertidiper oj kes oxtojses rolos dahordiekos lo kas ostelas kovejtijas y
hosapatåhidas.
<. Ok Tomujla Vorèala Ijtorholia7 Kes lijestèes RIII-RI^.
_jas lasdiojtas eõas soperej ok Ihporia Holia lo kas dahiojzas lok Ihporia Juova (lijestèe
R^III 5??0/5??6). To trete lo uje neso hås lo ke bistarie lo Omipta oj ke quo ke eutarilel dojtrek
porliô ok dajtrak lo ke tatekilel lok peès y ekmujes romiajos peseraj e dajstituir ojtilelos
ijlopojliojtos7 atra porèala "ijtorholia". Vora hiojtres quo ok Vrihor Vorèala Ijtorholia nuo
roketivehojto kihitela
kihitela oj ok tiohpa (lurô hås a hojas uj simka), ok Tomujla Vorèala Ijtorholia nuo
hudba hås kerma y ke heyar perto lo Omipta ostuva lahijele par uje sorio lo ma`orjelaros
oxtrejgoras, kas kkehelas "bidsas". Ke vidtarie nijek lo kas omipdias sa`ro kas bidsas, quo lia kumer e ke
droediôj lok Ihporia Juova, nuo dajhoharele daj uje rotôride triujnekiste quo tedbe ek ma`iorja lo
ostas ÷ktihas lo ihpèa y lostrudtiva.
lostrudtiva.
Ok toxta lo Hejotôj, quo dajstituyo juostre prijdipek nuojto drajamrånide, os huy dajnusa y
desi daj tale
somurilel elakodo lo ke darrupdiôj lok hejusdrita. Lospués lo ke lijestèe RII anrodo ke
simuiojto
kodture7
509
Ke heyarèe lo kas ospodiekistes piojsej quo ke dinre ostå
os tå darrahpile y os ihpasi`ko. Var atra kela, ok
Dejaj loheyarèe
\urèj par
os huy elhitoj
nremhojteria
ojokosto
depètuka.
Ke sudosiôj
lo royos quo ke
lolosmredie
kas ospodiekistes
quo le
Dejaj
lo \urèj
os ke simuiojto7
Var losmredie ja so dajsorve ke lurediôj tatek lo kes lijestèes oxdopta oj uj desa (lijesetèe
R^8562 eõas). _j perekokisha sarprojlojto quo palohas eprodier ojtro uje y atre kiste os ok lo kas
"> pestaros" lo Hejotôj y kas "> deulikkas lo tiorres oxtreões" lok Dejaj lo \urèj. To trete lo kas
bidsas. Gasona, ok bistarielar gulèa lok simka I eD, rodamo oj su a`re titukele Dajtre Epiôj uje koyojle,
ek perodor tahele lo Hejotôj, quo be`ke lo kas bidsas7
Var dajsimuiojto, palohas enirher daj tale somurilel quo ke lijestèe R^ darrospajliô e kas
"sa`orejas lo peèsos oxtreõas", oj j÷hora lo sois, ke lurediôj tatek lo duyas roijelas be`rèe sila lo
562 eõas.
546
Dehasis nuo ok ÷ktiha nereôj lo ke lijestèe R^II lo \o`es. Oj sus ostokes be`ke`e lok
ihpartejto evejdo bedie ok jarto quo pratemajizô ok sa`oreja lo \o`es y lo su etequo dajtre Åveris,
ke depitek lo kas bidsas, oj ke perto ariojtek lok lokte, y solo lok palor lok roy Epanis. \res ok etequo
dajtre Åveris ke muorre dajtre kas bidsas so oxtojliô ek sur lo Vekostije. Ek perodor, ke oxpuksiôj lo kas
bidsas dajdkuyô lo uj hala hås a hojas lonijitiva bedie 5?<6. _tikizejla ke dinre tatek lo 562 eõas
pere ke lijestèe R^ y bediojla uj dåkduka romrosiva, kkomehas e ke dajdkusiôj lo quo ke lijestèe lo kas
bidsas dahojzô oj 5><2. Tij oh`erma, simuo quolejla uje kemuje drajakômide ojtro ok nijek lo ke
lijestèe RII (5=2>) y ok ijidia lo ke R^, uj vedèa lo 542 eõas.
E kes lijestèes RIII y R^II so kes dekinide daha "to`ejes". Kas nereajos lo ke lijestèe RIII so
dajsilore`ej e sè hishas sa`orejas lo tala Omipta daj depitek oj Itg-tawy.
Lo ke lijestèe RIII Hejotôj ja le jijm÷j jah`ro lo nereajos, ok Dejaj lo \urèj tej sôka le
ekmujas3 y jijmuje nuojto bistariamrånide jas ijlide duåjta lurô oj roekilel ke lijestèe. Var ka quo
se`ohas, ka quo kos linorojdie lo ke lijestèe RII os quo ojtro okkas ja oxisto jijmuje rokediôj lo
perojtosda. Daha ke lijestèe lo kas bidsas lia dahiojza oj 5><2 y kas tostihajias lo épade pastoriar
lohuostrej quo dajtrake`e ok peès hås a hojas beste ke ekture lo Daptas, ijdkuile, par tejta, Itgtawy, pra`e`kohojto lo`orèehas pojser quo ke lijestèe RIII kkomô e su nij oj 5><2, duejla sus
ijtomrejtos porlioraj ok dajtrak lo oste ihpartejto depitek. Osta ihpkide quo ok j÷hora lo nereajos
quo roijeraj quo
ojtroekmujas
5=2> y nereajos
5><2 nuoroijeraj
ijhojsa. paquèsiha
Kas tostihaji
tostihajias
as roketivas
roijelas
lohuostrej
tiohpa
(hojase ke
lolurediôj
uj eõa).loKekasihprosiôj
mojorek os quo ok derma lo nereôj oste`e raloela lo uje ijoste`ikilel oxtrearlijerie, y lo hahojta
jelio be palila oxpkider talevèe setisnedtariehojto oste situediôj.
Tom÷j Hejotôj, ke lijestèe RI^ ostuva dahpuoste par sotojte y sois nereajos lo Rais, quo
roijeraj oj tatek 52< eõas. Vra`e`kohojto kas nereajos lo oste lijestèe ejluviorej oj roekilel
lisporsas par tale ke zaje lok lokte. Desi uje tordore perto saj "hatos", par ka quo jas quolej
ojtajdos ujas dijduojte royos, quo lo`orèehas pojser quo portojodoj e uje sorio lo poquoões
lijestèes kadekos quo roijeraj e ke voz oj tale ke zaje lok lokte.
Ok dahiojza lo ke lijestèe RI^ so situerèe oj 5=06. Ja os pra`e`ko quo kas royozuokas lok lokte
sa`roviviorej lurejto hudba tiohpa ek oste`kodihiojta lok lahijia lo kas bidsas, puos uje lo kes
depitekos roekos hås ihpartejtos lo kas palorasas nereajos bidsas (lijestèe R^) ore Åveris. Esè puos,
ok nijek lo ke lijestèe RI^ so situerèe oj tarja ek eõa 5><2.
Ke lijestèe
R^I lo yHejotôj
so dahpajo
lo "troijte
y las pestaros".
KasUuizå
jah`ros
lo kas
sa`orejas
so bej porlila
pra`e`kohojto
ja narherej
uje lijestèe
daborojto.
lo`orèehas
dajsilorerkas uje sorio lo prèjdipos vesekkas y, par ka tejta, dajtohparåjoas lo ke lijestèe R^.
545
<.5. Kas bidsas oj Omipta.
Ok roegusto drajakômida anrodo uje ihemoj lo nremhojtediôj pramrosive y mojorek lok palor
pakètida oj Omipta, y huostre ke narhediôj oj ÷ktiha térhija lo uj palor roek suproha, lo arimoj ja
omipdia, quo dajtrake`e ke heyar perto lok peès y lahije`e e uje sorio lo prèjdipos kadekos, ojtro
okkas ekmujas lo Vekostije. Tomuihas sij se`or dôha so kkomô e praludir oste situediôj y lo lôjlo
pradolèej osas ma`orjelaros oxtrejgoras. Oj oste épade ke ijtoreddiôj ojtro Omipta y Vekostije ore
huy ijtojse. Ke dekinidediôj lo "esiåtida" y lo "bah`ro lo Potoju" (térhija mojorek pere losimjer e
Kovejto) quo so le e Epanis oj kes ostokes lo Dehasis ijlide quo e kas bidsas so kos dajsilore`e
rokediajelas daj Kovejto, sij hås ospodinidediôj. Ok yedihiojta lo \okk ok-Le`'e, oj ke zaje ariojtek
lok lokte, huostre ke prosojdie dele voz heyar oj uje diulel nujlehojtekhojto
nujlehojtekhojto omipdie lo uj mrupa
lo pa`kediôj narestore, deredtorizele par ujas kezas huy nuortos daj Kovejto y ujas tipas lo
ojtorrehiojta ospodènidas, ja omipdias. Ke diulel dajadiô uje mrej oxpejsiôj e nijekos lok simka R^II,
porèala quo daijdilo epraxihelehojto daj ke épade oj ke quo ke lijestèe R^ lo kas bidsas esuhiô ok
lahijia lo Omipta. _j losdu`rihiojta losdajdortejto nuo ok bekkezma lo ekmujes pijtures ek nrosda,
rokediajeles par su ostika, su tédjide y sus hativas daj kas nehasas nrosdas hijaidas lo Drote y \ore.
Åveris tojèe elohås uj puorta, quo sorvèe lo osdeke oj ke jevomediôj nkuviek. Dehasis
ojdajtrô 466 `erdas lo Potoju ejdkelas oj ok puorta, kkojas lo "kepiskåzuki, pkete, turquoses, bedbes
lo `rajdo, edoito lo `oj, ijdiojsa, so`a, hiok" y verias tipas lo helore. Oste kiste lohuostre quo kas
bidsas dajtrake`ej pkojehojto kes rokediajos dahordiekos trelidiajekos lo Omipta (Kovejto, Tijeè,
@i`kas y ok her Paga), quo lisdurrèej be`ituekhojto par ke perto ariojtek lok lokte. Kas nereajos
omipdias
lo`uojes
\o`esrokediajos
pra`e`kohojto
be`rèej tojila eddosa e osas praludtas si ja bu`iorej
hejtojila
daj kas ja
bidsas.
Ja ostå somura lok tala beste lôjlo kkome`e ok dajtrak quo kas bidsas ogordèej sa`ro Omipta3
bey kas quo pastukej uj lahijia lo kas bidsas beste Esuåj, daj kas nereajos to`ejas daha s÷`litas, a
kas quo piojsej quo ok dajtrak lo kas bidsas ja kkomô e oxtojlorso jujde roekhojt
roekhojtoo hås ekkå lok Omipta
Holia.
_je zaje quo loslo kuoma ja dajtrake`ej kas bidsas ore Ju`ie. Kes ostokes lo Dehasis pajoj
lo hejiniosta quo, poso e kas evejdos roekizelas par sus prolodosaros, kas to`ejas somuèej
dajnijelas oj ke romiôj situele ek sur lo Duses (dorde lo Borhôpakis, oj ok Omipta Holia) e nijekos lo
ke lijestèe R^II. Vora ek sur lo \o`es ke situediôj be`èe deh`iela lonijitivehojto bedie ok tordor eõa
lok roijela lo Dehasis7 ésto be`èe etedela ek roy lo Ju`ie y so be`èe bodba daj ok dajtrak lo @uboj, e
ke ekture lo ke somujle deterete. Oste dirdujstejdie porhitiô e \o`es eddolor e uje nuojto elidiajek lo
heja lo a`re y pasi`kohojto e kas e`ujlejtos rodursas hijorekos lo Ju`ie. Esè, e nijekos lok roijela
lo Dehasis, kas to`ejas so be`èej elokejtela oj ke romiôj lo Borhôpakis, be`èej oste`kodila su
suprohedèe oj ke @ege Ju`ie, y be`èej lohastrela su nuorze dele voz heyar etedejla Åveris y
esakejla sus ekrololaro
ekrololaros.
s.
Posukte huy linèdik bedorjas uje iloe lok lahijia lo kas bidsas oj Omipta hås ekkå lo ostas
sihpkos resmas osquohåtidas. Tu kumer lo arimoj, su nikiediôj kijmûèstide y ok pradosa quo dajluga e su
tahe lok palor simuoj ostejla asduras.
Ok prapia Dejaj lo \urèj ijdkuyo e kas nereajos bidsas oj ke kiste lo royos rodajadilas daha
tekos, eujquo nuorej oxtrejgoras. Kas tostihajias saj osdesas y sosmelas, pora so dajsorvej ijlidias
sunidiojtos lo quo, poso e sus arèmojos oxtrejgoras, ok ma`iorja lo kas bidsas kamrô uje mrej
edoptediôj, y quo sus nereajos so bekke`ej rezaje`kohojto ijtomrelas oj ok herda dukturek y pakètida
omipdia.
540
\OHE 97 OMIV\A.
IHVOPIA J_O^A Y @EGE ÉVADE.
5. Ok Ihporia Juova7 Ebhasis y kas dahiojzas lo ke lijestèe R^III.
Ok Ihporia Juova (lijestèes R^III-RR) os ke épade oj ke quo Omipta ekdejzô ke dihe lo su
ospkojlar. Omipta astojte`e uj palor sa`ro uj åroe moamrånide ijhojse, quo so oxtojlèe par ok sur
beste ke perto soptojtriajek lo Tulåj y par ok jarto beste ok sur lo Tirie y Kè`eja. Omipta so hastrô
suhehojto rosistojto y kas nedtaros quo oj ÷ktiha térhija pravaderaj su lodkivo daha mrej
patojdie saj huy linèdikos lo ilojtinider. Os uje épade ride oj nuojtos lo tala tipa. Hudbas lo kas
hajuhojtass omipdias hås nehasas, par ogohpka, kas tohpkas lo E`u Tih`ok (Ju`ie), Cerjec (\o`es),
hajuhojta
Å`ilas y Holijot Be`u (aosto lo \o`es), letej lo oste épade. Ke diulel lo ok-Eherje (ke ejtimue
Ecbotetôj), lajlo eperodiô ok borhasa `usta lo Jonortiti oj ok tekkor lo uj osduktar3 kas ridas tosaras
lo ke tuh`e lo \utejcbehôj3 y ke tuh`e privele lo Barohbo` oj Teqqere. Ekmujas nereajos hås
nehasas roijeraj oj oste épade7 ke roije Bestbopsut, \uthasis III, Ecbojetôj a Pehsos II.
Oxistoj lisdropejdies rospodta e ke drajakamèe oxedte y ke lurediôj lo lotorhijelas roijelas.
Kes prijdipekos linorojdies darrospajloj e ke nodbe lo esdojsiôj ek traja lo \uthasis III (5<96 a
5<=9) y lo Pehsés II (5096 a 50=9). Dajvojdiajekhojto, ke tojlojdie hås be`ituek os edopter kes
nodbes hås tohprejes. Ke lurediôj oxedte lok roijela lo Barohbo` os teh`iéj a`gota lo ihpartejto
lo`eto, oj ok quo kes apijiajos vej loslo kas quo sastiojoj quo sôka roijô liodiséis eõas, beste kas
quo drooj quo adupô ok traja par ospedia lo troijte eõas.
Kes nuojtos saj huy dahpkotes. Ok ÷jida "toxta bistariamrånida" limja lo osto jah`ro saj kas
"Ejekos
\uthasis
III", osdritas
kas huras
lokolidtas
tohpkaquo
lodajdoloj
Cerjec. To
`ese`ej oj
kas lierias
lo
dehpeõe.loKas
toxtas roekos
saj, parojromke
mojorek,
oxojdiajos
nisdekos.
Ekmujes
ijsdripdiajos roekos dajhoharej nujlediajos dukturekos, okamiej kes praozes hikiteros y dijométides
lok nereôj, a tiojoj quo vor daj edtivilelos dajstrudtives. Atres doko`rej éxitas hikiteros (daha ke
`etekke lo Celosb lo Pehsés II), a ke lorrate lo kas "puo`kas lok Her" e hejas lo Pehsés III. Kes
ospkéjliles `iamrenèes nujoreries lo juhorasas nujdiajerias y hikiteros ehpkinidej hudbas lotekkos
lo ke bistarie pakètide y lo kes ostrudtures elhijistretives lok peès. _j osdåjleka pakètida `ioj
laduhojtelaa nuo oj ijtojta lo esosijeta lok ejdieja nereôj Pehsés III daj ok nij lo ijsteker e uja lo
laduhojtel
sus bigas oj ok traja3 kas guidias y kas destimas arlojelas par ok sa`oreja (ogodudiôj, suidilia narzasa,
hutikediôj nediek), oj kas quo so vioraj ihpkidelas mrej j÷hora lo anidiekos, uje ospase roek y uj biga
lok nereôj, saj rodarlelas oj las mrejlos rakkas lo pepira. Ok tretela nirhela oj 50>9 ojtro Pehsés
II y Bettusiki III lo Betti, quo pusa nij e desi las simkas lo dajnkidta ijtorhitojto ojtro kes las
patojdies, os uja lo kas toxtas dajdorjiojtos e kes rokediajos oxtorjes lo Omipta hogar dajadilas.
Duriasehojtoo so bej losdu`iorta tejta ke vorsiôj bitite daha ke omipdie lok tretela.
Duriasehojt
"dertes
ok-Eh
ok-Eherje"
erje" dajstituyoj
dajstituy
oj ke To
prijdipek
nuojto
ojtodakoddiôj
pere juostra
daja
dajadihiojta
dihiojta
lok
lahijiaKes
omipdia
lo keloperto
horiliajek
lo Kovejto.
trete lonu
uje
lo te`kikkes
lo
erdikke quo
dajtiojoj ke darrospajlojdie, oj su heyarèe oj edelia, ojtro Omipta y kes patojdies vodijes lo ke
544
épade (bitites, Dbipro y @e`ikajie, Hitejji, Esirie y kes dertes ijtordeh`ieles daj kas prèjdipos y
diulelos vesekkas lo Kovejto). Ok erdbiva lete lo nijekos lo ke lijestèe R^III beste kas roijelas lo
Ehojanis III, Ecbojetôj y \utejcbehôj (5<64-544?). To bej ojdajtrela `estejtos ijsdripdiajos
roekos oj Ju`ie, quo lohuostrej ok nérroa dajtrak ek quo tojèe sahotile Omipta e oste romiôj. Kas
juhorasas y ospodtedukeros tohpkas nereôjidas dajstruilas oj ke zaje (par ogohpka, E`u Tih`ok, ek
jarto lo ke somujle deterete) dajstituyoj kas olinidias hås nehasas quo soõekej ok palorèa lo Omipta.
_ja lo kas hås ijtorosejtos os ok poquoõa tohpka lo Ehojanis III oj Tako` (ojtro Lek y ke tordore
deterete).
Kas ridas bekkezmas lok yedihiojta lo Loir ok-Holije bej sedela e ke kuz tala ok hidradashas
lo ke vile omipdie. To trete lo uj pa`kela nujlela oj ke lijestèe R^III ek aosto lo \o`es, lajlo vivèej
daj sus nehikies kas ertosejas quo tre`ege`ej oj ke dajstruddiôj y ke lodarediôj lo tuh`es roekos.
Jas huostre ok trezela lo uje poquoõe diulel a ekloe, daj sus deses nehikieros epiõeles, sus
poquoões depikkes, y adesiajekhojto uje rosilojdie hås mrejlo. Oj Loir ok-Holije
ok -Holije bej eperodila uje
ojarho dejtilel lo hetoriekos osdritas oj desdatos y pepiras (desi talas lo ke lijestèe RR), quo jas
anrodoj uje ejihele ihemoj lo ka quo orej ke ostrudture nehikier, kes borojdies, kes lisputes ojtro
vodijas, kes trejseddiajos lo dahprevojte, kes ostretomies pere bedor nrojto e ke osdesoz lo ekihojtas,
ke dajludte rokimiase y kas jivokos lo oludediôj y lo dajadihiojta lo ke osdriture.
5.5.
Ke nujlediôj lok Omipta Ihporiek7 lo Ehasis e \uthasis I^ (Lijestèe R^III
5??6-5<64).
Ijeumurejla
sopere`ej e ke lijestèe R^III tojohas e Ehasis. Kes kistes lo royos
Ehasis lo Dehasis parquo ok prihora roprosojte`e uje juove neso lo ujilel lo Omipta, ek sor ék
quioj kamrô nijekhojto oxpukser e kas bidsas porsimuiéjlakas beste ok sur lo Vekostije, daha duojte
oj su tuh`e su tadeya ok saklela Ehasis, biga lo O`eje7
Ke porsodudiôj lo kas bidsas hås ekkå lo ke nrajtore jarariojtek lo Omipta lia pesa e kas
prihoras ijtojtas lo lahijer par holia lo ke nuorze hikiter diortes zajes lok sur lo Vekostije. Oste
prihore ijtojtaje dajluga nijekhojto
nijekhojto ek lahijia lo uje zaje `estejto oxtojse y ede`ô par ojnrojter
e Omipta daj ok palorasa ostela lo Hitejji (simka R^) y lospués daj kas bitites (simkas R^I y RIII).
Kes ijdursiajos oj ok Tijeè, Vekostije y Ju`ie be`èej sila huy nroduojtos ek imuek quo kes
muorres divikos, y kes nartekozes lok Ihporia Holia oj Ju`ie jas anrodoj `uojas tostihajias lo ke
54<
onidedie lo ke hequijerie lonojsive lo Omipta y lo ke dastuh`ro lo oste`kodor muerjidiajos
porhejojtos. Vora oj épades ejtoriaros prådtidehojto ja oxistèe ke derrore hikiter, ojtojlile daha
uje pranosiôj ihpartejto y mrejlohojto dajsilorele ojtro kas nujdiajerias roekos. Loslo dahiojzas
lok Ihporia Juova ke situediôj deh`iô y kas porsajegos quo so gedte`ej lo astojter duekquior tipa lo
mreluediôj hikiter ekdejzeraj uje mrej proohijojdie3 kas vohas esè aduper puostas simjinidetivas
dorde lok nereôj. Atras tostihajias lohuostrej quo so be`èe droela uj ogérdita pranosiajek, quo kas
saklelas orej eliostrelas oj dehpehojtas loslo tohpreje olel, y quo so loserrakkeraj juoves
erhes7 os pasi`ko quo uja lo kas komelas tejmi`kos lo ke lahijediôj lo kas bidsas nuore ke
ijtraluddiôj
oj Omiptaojlok
råpila
derra
lo las lok
ruoles
tirela
par de`ekkas,
quo e pertir
hahojta so dajvirtiô
ok erhe
hås
ihpartejto
ogérdita
omipdia.
To be sastojila
ke tosislo
lo osto
quo
ok juova pratemajisha dajdolila e ka hikiter so vo ronkogela oj uje juove projle lok tadela roek. To
trete lo ke daraje ezuk quo, oj apijiôj lo ekmujas, roprosojte uj desda lo muorre, sij oh`erma, atras
drooj quo ke daraje ezuk so loserrakkô daha sèh`aka lo ke darajediôj.
Ok simuiojto pesa lo Ehasis nuo ke roekizediôj lo uje dehpeõe oj Ju`ie. Verodo quo
oste`kodiô ke nrajtore sur lok peès oj @uboj. Dehasis ye be`èe kudbela dajtre ok roy lo Cusb, lo hala
quo ke dehpeõe lo Ehasis pra`e`kohojto tuviore par a`gota somuir ke ijidietive lo Dehasis y
lisuelir e kas cusbites lo quo ijtojterej dajtraker ok torritaria adupela oj atra tiohpa par Omipta.
Ke oxpejsiôj omipdie par Kovejto y Ju`ie e dahiojzas lok Ihporia Juova nuo nruta lo kas ijtojtas lo
nartekodor kes nrajtores lok nkarodiojto juova roija nrojto e kas palorasas y pokimrasas sa`orejas lok
jarto y ok sur. Ok sudosar lo Ehasis, Ehojanis I (5?0=-5?6=), ronarzô ok lahijia lo Omipta sa`ro
Ju`ie, oxtojliojla ke nrajtore beste Tohhe y jah`rejla uj nujdiajeria pere ok puosta rodiéj
droela lo "Biga lok nereôj lo Cusb y Tuporijtojloj
Tuporijtojlojto
to lo kes tiorres oxtrejgores lok sur". Ok roijela lo
Ehojanis I ostå huy hek laduhojtela.
laduhojtela.
0. Betsbopsut, \uthasis I^ y Ehojanis III.
\uthasis I (5?6=-5<9<) nuo ok vorlelora erquitodta lok pramrehe lijåstida. Ijtraluga uje
sorio lo ijjavediajos duyas onodtas nuoraj huy pranujla
pranujlass y lureloras. Ke prijdipek solo lo ke darto
so treskelô lo \o`es e Hojnis. Ekkè so dajstruyô uj pekedia roek quo simuiô utikizåjlaso lurejto kas
diojta dijduojte eõas simuiojtos. Hojnis so dajvirtiô oj ok kumer oj ok quo so pkejoeraj kes mrejlos
dehpeões hikiteros armejizeles par kas nereajos. Ok tohpka nuo nartinidela par prihore voz lurejto
ok roijela lo \uthasis I daj uje hurekke (ok espodta lo nartekoze quo anrodoj kas tohpkas dajstituyo
uje deredtorèstide tèpide lok Ihporia Juova). \eh`iéj so orimioraj kas tèpidas a`okisdas. \uthasis I
ijtraluga teh`iéj uj juova ostika lo ojtorrehiojta roek. E`ejlajô ke dastuh`ro lo ojtorrer e kas
nereajos oj piråhilos dorde lo Hojnis, y ék hisha nuo sopuktela oj uje tuh`e oxdevele oj ke rade,
situele oj uj ejtimua ueli nrojto e ke diulel lo \o`es, lajlo ja so be`èe ojtorrela jujde e jelio.
Osto ueli radasa os ok nehasa "^ekko lo kas Poyos", lajlo nuoraj ojtorrelas talas kas nereajos
simuiojtos beste ok nijek lo ke lijestèe RR. Kes roijes, ekmujas dartosejas y kas ja`kos orej ojtorrelas
oj atra ueli dordeja kkehela
kkehela "^ekko lo kes Poijes". Kes muorres quo ki`rô oj Kovej
Kovejto
to kkomeraj par ok
jarto beste ok Éunretos.
Ok roijela lo \uthasis II ja nuo huy kerma, ojtro kas duetra (5<9<-5<96) y kas lado eõas
54?
(5<95-5<=9). Tu viule, ke roije Betsbopsut, edtuô lurejto voijti÷j eõas, lo voz oj duejla, daha si
nuore ok vorlelora nereôj. Ja lulô oj elapter kas tètukas nereôjidas, utikizejla projles hesdukijes,
daha ke `er`e dorohajiek3 rodurriô e su bige pere quo bidiore kes vodos lo su ospase rituek, y nuo
rodajadile daha "roy" par sus anidiekos. Armejizô veries dehpeões triujnekos dajtre Ju`ie y
pra`e`kohojtoo ok sur lo Vekostije, ojviejla ijdkusa uje oxpolidiôj par vèe nkuviek ek peès lo Vujt (oj
pra`e`kohojt
ke zaje lo ke edtuek Oritroe), quo romrosô treyojla mrejlos dejtilelos lo praludtas sujtuerias (ara,
hejlrikos, é`eja, pkejtes o ijdiojsa) e deh`ia lo kas romekos kkovelas par kas oxpolidiajerias e kas
prèjdipos lo ke zaje.
Os desi somura quo Betsbopsut ekdejzô ke pasidiôj quo adupe`e tres edtuer lo romojto lo
\uthasis III, ok biga, talevèe hojar, lo \uthasis II. E su huorto oj 5<>9, \uthasis III pesô e
losohpoõer ok palor oj sakiteria. \uthasis III nuo depez lo kejzer ijholietehojto sus mrejlos
dehpeões oj Kovejto oj ok prihor eõa lo su ma`iorja oj sakiteria. Kes drôjides anidiekos lo ke bistarie
lo Omipta lo épade pastoriar ja tuvioraj oj duojte ok roijela lo Betsbopsut y ekmujas lo sus
hajuhojtass nuoraj hutikelas par \uthasis III, tek voz pojseraj quo ore uje a`sdojilel ka quo biza,
hajuhojta
y par dajsimuiojto ijtojteraj okihijerke lo ke hoharie p÷`kide.
Lurejto kas rostejtos eõas lo su roijela, \uthasis III armejizô atres liodisioto dehpeões oj
Kovejto. To elojtrô oj ok jarto lo Tirie, ijveliô ke perto addilojtek lo Hitejji y kamrô orimir uje
ostoke gujta e ke lo su e`uoka, \uthasis I, e arikkes lok Éunretos. Ek térhija lo su roijela ke nrajtore
oste`e situele dorde lo _kkeze, oj ke daste (oj kes praxihilelos lo ke Artasie bokojèstide, oj ke
losoh`adelure lok Jebr ok-@eril) y oj su ijtoriar quole`e Cuhili, oj ke Tirie horiliajek. Hitejji,
Omipta y kas bitites so lisputeraj lurejto ekm÷j tiohpa kas poquoõas ostelas situelas hås ekkå lo
oste kèjoe.
Ehojanis II, ok sudosar lo \uthasis III, roekizô daj tale somurilel dehpeões oj ok jarto lo
Tirie y a`kimô e Celosb e rodajador ke sa`orejèe lo Omipta. _je mrevo su`kovediôj quo so praluga oj
Vekostije oj ok javoja eõa lok roijela lo Ehojanis II nuo epkestele `rutekhojto, y kas delåvoros lo
sioto lijestes kadekos ihpkidelas oj okke nuoraj oxbi`ilas oj p÷`kida7 sois lo okkas nuoraj dakmelas
`ade e`ega oj kes hurekkes lo \o`es, y uja oj kes lo Jepete. E pertir lo osto hahojta ke situediôj lo
Omipta oj Kovejto so oste`ikizô daj Hitejji, @e`ikajie y kas bitites.
@uoje perto lok adteva eõa lok roijela lo \uthasis I^ so lolidô e kes jomadiediajos ojtro kas
sa`orejas lo Omipta y lo Hitejji. Ok éxita lo osto edordehiojta so via darajela par ok hetrihajia
lok nereôj daj ke bige lo Ertetehe, roy lo Hitejji. Ok eduorla ojtro Hitejji y Omipta lia pesa e uj
juova porèala lo daaporediôj quo so prakajmô lurejto desi dijduojte eõas, beste quo Hitejji nuo
loshoh`rela par kas bitites y kas esirias, y logô esè lo pertidiper oj ok mrej guoma lok palor. E
dajsoduojdie lo tala okka, ok èhpotu lo kes dehpeões omipdies lishijuyô dajsilore`kohojto7 ok
roijela lo Ehojanis III, lo desi duerojte eõas lo lurediôj, simjinidô oj mrej holile uj porèala lo
pez y prasporilel.
4. Ke ronarhe rokimiase7 Ehojanis I^ (Ecbojetôj).
Ok porèala
lo ok-Eherje
ujaka lo
kas hås nehasas
lo ke bistarie
lo Omipta.
nimure lok
nereôj Ecbojetôj
os keosquo
pratemajize.
Kas hetoriekos
lispaji`kos
pereKe
ok ojimhåtide
ostulia lo
oste otepe bistôride saj huy livorsas, eujquo linèdikos lo ijtorproter, y bej lela kumer e uje mrej
veriolel lo apijiajos.
54>
E Ehojanis III (5<64-54><) ko sudoliô su biga, Ehojanis I^ (54><-54<=), quioj, oj uj
hahojta lotorhijela, deh`iô su jah`ro par ok lo Ecbojetôj. E dahiojzas lo su roijela
ohprojliô kes a`res lo uje juove depitek lok roija oj ok Omipta Holia, dorde lo Borhôpakis, kkehele
Ecbojetôj. To desô daj Jonortiti. Ek harir Jonortiti pada lospués lok lodihaduerta eõa lo su roijela,
dajtrega hetrihajia daj uje lo sus biges. Thojcbero, pra`e`kohojto borheja suya, nuo jah`rela
darromojto y quizå roijere oj sakiteria lurejto uja a las eõas tres ke huorto lo Ecbojetôj. Ka
sudoliô \utejcbehôj y roijô lurejto ujas juovo eõas (54<?-544?)3 so desô daj uje lo kes biges lo
Ecbojetôj. Lurejto su roijela Ecbojetôj nuo e`ejlajele daha dojtra rosilojdiek lo ke darto. \res
ke
huorto
lo \utejcbehôj
quolô viva
jijm÷jTuhioh`ra
verôjsôka
lo duetra
ke nehikie
roek,
y esè Ey, uje
ejdieja
anidiek
lo ekta rejma, ja
so epalorô
lok traja.
roijela lurô
eõas,
pasi`kohojto
deuse lo su evejzele olel (544?-5440). Barohbo`, ejtimua mojorek lo \utejcbehôj, so epalorô
ojtajdos lok traja (5440-546>).
Ok sitia lo ok-Eherje so dajvirtiô oj dojtra lo etojdiôj oj oste épade. Ke eperidiôj lo uje
mrej dejtilel lo te`kikkes lo `erra, osdrites prijdipekhojto oj edelia, quo narhe`ej perto lo ke
darrospajlojdie ihporiek lo Omipta (kes "dertes lo ok-Eherje), deusô mrej oxpodtediôj ojtro kas
bistarielaros.
bistarielaro
s. Kes oxpkarediajos lok kumer sederaj e ke kuz mrejlos rosilojdies, pekedias, tohpkas y uj
`erria lo ertosejas. Ke darto utikizô oste diulel lurejto pada tiohpa, y pastoriarhojto Pehsés II
(lijestèe RIR, 5096-500<) routikizô kas sikkeros lo ok-Eherje oj kas olinidias quo dajstruyô oj
Borhôpakis. Kas losdu`rihiojtas lo ok- Eherje sederaj e ke kuz resmas ijsôkitas lok roijela lo
Ecbojetôj.
Ok nereôj ja nuo elhitila oj ke kiste lo royos omipdias dajnoddiajele pastoriarhojto3 su
jah`ro nuo `arrela lo kas hajuhojtas, y kas eõas lo su roijela nuoraj dahputelas oj ok lo
Barohbo`. Esè puos, tale su épade nuo oxdkuile lo kas romistras anidiekos3 duejla rosukte`e ihpasi`ko
ja hojdiajer e Ecbojetôj (par ogohpka, daj nijos drajakômidas), so ko kkehe`e sihpkohojto "ok
ojohima". _je dase esè sôka be`rèe palila peser oj desa lo quo bu`iore adurrila ekma
vorlelorehojto narhile`ko. ±Y qué be`rèe palila sor1 Ke ostoke lo \utejcbehôj oj Cerjec bedo
ekmujes ekusiajos7 kas sejtuerias lo tala ok peès be`èej sila e`ejlajelas3 ok peès oj su dajgujta ore
uj deas3 Omipta be`èe sunrila mrejlos lorrates hikiteros. Os ovilojto quo ok roijela lo su
s u prolodosar
ore dajtohpkela desi daj barrar. Ore prodisa rodtinider ke situediôj y \utejcbehôj enirhe quo so
ojdermô lo bedorka robe`ikitejla kas viogas sejtuerias, romekåjlakos prapiolelos y esimjåjlakos
porsajekos, daha oj kas viogas tiohpas, y rodajstruyojla kes ihåmojos livijes. To pajo oj ovilojdie
uj resma lok roijela lo Ecbojetôj7 be`èe puosta onodtivehojto petes erri`e ok arloj oste`kodila lo
Omipta.
Vora ±dôha y lo qué hejore ka biza1 Ecbojetôj losduilô kas lahijias lok Omipta ihporiek.
Diortes dertes lo ok-Eherje dajtiojoj sories elvortojdies ek nereôj provijiéjlako lo kas sa`orejas
vodijas, y atres so kehojtej dajstejtohojto lo quo ok sa`oreja ja etiojle e kes potidiajos lo ojvier
trapes. Ok bekkezma rodiojto lo sikkeros lo ok-Eherje routikizelas oj Borhôpakis, oj kas quo eperodo ok
nereôj oj ke pasture trelidiajek lo epkester ek ojohima, lohuostre quo Ecbojetôj ja so apajèe ji
hudba hojas e ke muorre. \eh`iéj su ospase, ke nehase Jonortiti, eperodo roprosojtele oj edtitulos
`estejto viakojtes. Elohås, dele voz tojohas hås tostihajias lo quo Ecbojetôj roekizô dehpeões
oj Kovejto.
_je dkevo lo pere ojtojlor ka quo biza Ecbojetôj quizå so ojduojtro oj ke diulel quo droô
pere ok juova dukta lo Etôj, ijsteurela par ék. Ecbojetôj ("Etôj-oj-ok- barizajto") ore uje depitek lo
juove pkejte duye dajstruddiôj so roekizô oj huy pada tiohpa. Ecbojetôj ke nujlô oj ok duerta eõa
lo su roijela daj ok nij ospodènida lo oste`kodor uj dojtra pere ok dukta lo Etôj.
Ecbojetôj be`èe orimila uj tohpka lo Etôj oj Cerjec, pora ok ojarho posa quo ke trelidiôj
tojèe oj oste diulel lo`iô lo ihpolir oj mrej holile quo uje roariojtediôj rokimiase lo tek deki`ro
erreimere setisnedtariehojto. Lo`iô lo sor epraxihelehojto oj ok adteva eõa lo su roijela duejla
ok hajerde, quo be`èe rojujdiela e su jah`ro lo Ehojanis I^ y elaptela ok lo "Equok quo os
`ojonidiasa
pere Etôj"
(Ecbojetôj),
oj pkoja pradosa
lo dajstruddiôj
dajstruddiôj.
. treskelô ke darto e su juove diulel, quo talevèe lo`èe lo oster
Jeturekhojto oj ke diulel be`èe verias tohpkas lo Etôj. Daha ke narhe nèside lok lias ore ok
54=
sak, su dukta lo`èe tojor kumer ek eiro ki`ro. Ok Mrej \ohpka, olinidediôj ojarho (009x=45h), ore ok
ojdermela lo duhpkir osto dahotila.
Ovilojtohojto, ok-Eherje jas prapardiaje uje sorio lo pistes ihpartejtos pere ojtojlor ka
Ovilojtohojto,
quo ore ok dukta lo Etôj. ±Vora oj qué so linorojdie`e lo atras duktas1 Omipta oste`e deredtorizela
par ke e`ujlejdie y ke veriolel lo sus livijilelos. De`o pastuker quo ok dukta e Etôj nuo ke
dukhijediôj lo uj pradosa quo kkove`e ye ekm÷j tiohpa vorinidåjlaso loslo dahiojzas lo ke lijestèe
R^III. Ok lias lok Tak, Pe, be`èe esuhila lo bodba hudbas resmas lo atres livijilelos, lo suorto quo
so be`èe praludila uje ospodio lo hajatoèsha sijdrétida. Oste ovakudiôj kkomô
kkomô e su pujta dukhijejto
daj Ecbojetôj7
Ecbojetôj7 lurejto su roijela ke narhe lo Etôj nuo lon
lonijitive
ijitive lo hejore e`stredte da
daha
ha uj
lisda saker daj kas etri`utas roekos, osta os, nuo oquipele daj ok uroa. Posuktela lo tala okka nuo ok
bodba lo prosojter e Etôj daha ÷jida roy dokostiek y e Ecbojetôj daha su ojderjediôj oj ke tiorre.
Ke ihemoj ja ejtrapahôrnide lo Etôj porhitèe ek lias sor prosojtela sihpkohojto daha uj lisda
suspojlila lirodtehojto
lirodtehojto sa`ro ke de`oze lok nereôj y `ojlidiéjlaka.
Oste ijtorprotediôj toakômide trega dajsima ke oxdkusiôj lo atres loilelos, lo hala quo kas
rodursas lo kas tohpkas lolidelas e kas liasos trelidiajekos nuoraj roojdeuzelas pere sunremer ok
dukta lo Etôj, y kas jah`ros lo kes lohås livijilelos, y oj pertiduker ok lo Ehôj, nuoraj suprihilas.
Oxistoj ujas padas tostihajias quo ijlidej quo hudbes porsajes lo rejma hojas okovela robuseraj
elapter ok juova dukta. Ijlule`kohojto os e oste situediôj e ke quo so ronioro \utejcbehôj oj su
"ostoke lo ke rosteurediôj
rosteurediôj"" duejla lido7
Ja oxisto jijm÷j ijlidia dkera lo quo ok dkora lo Ehôj (a ok lo duekquior atra lias) so
apusioraj edtivehojto e kas deh`ias ijtraludilas par Ecbojetôj, ji lo quo nuore rospajse`ko lo su
pastoriar lehjetia hoharieo.
hoharieo.
±Lo qué narhe so vijioraj e`ega kes ronarhes rokimiases, daha onodtivehojto adurriô1
Le ke ihprosiôj lo quo kas hioh`ras lo ke nehikie lo Ecbojetôj simuioraj ostejla oj ke dihe
lok palor, eujquo bidiorej meke lo uj listejdiehiojta dele voz heyar y oj ÷ktiha térhija lonijitiva
lo kas deh`ias rokimiasas ijtraludilas par ék. Oste dirdujstejdie bedo quo rosukto tejta hås linèdik
ojtojlor qué dajsilorediajos lidteraj ok ijholieta rodbeza lok dukta lo Etôj. _je pasi`ikilel sôka
bipatétide7 lurejto kas liodisioto eõas lok roijela lo Ecbojetôj so pralugoraj uje ojarho dejtilel
lo huortos oj su nehikie7 sus ospases y duetra lo sus sois biges nekkodioraj3 Thojcbero, darromojto y
pra`e`kohojtoo borheja suya, y \utejcbehô
pra`e`kohojt
\utejcbehôj
j hurioraj e uje olel huy tohpreje. Kas tostihajia
tostihajiass
bitites
lohuostrej
quo par
oste
uje posto quo
esakô
Os pasi`ko
quo ok ojtro
dukta kas
lo
Etôj nuore
e`ejlajela
e reèz
loépade
ostas bu`a
edajtodihiojtas.
Uuizå
so Kovejto.
oste`kodiore
uje rokediôj
barraros lo ke posto y ok e`ejlaja lok pejtoôj y kas halas lo dukta trelidiajekos lo Omipta. \ek voz
ka ijtorproterej daha uj destima livija par ke losetojdiôj lo quo be`èej sila a`gota kas ejtimuas
liasos.Ke lijestèe RIR7 Pehsés II y sus sudosaros (546>-56>9).Pehsés II, ok sa`oreja quo lurejto
hås tiohpa adupô ok traja y teh`iéj ok hogar dajadila lo osto porèala (5096-500<), dajstruyô
juhorasas olinidias par tala Omipta y Ju`ie a ehpkiô atras ye oxistojtos. \alas kas mrejlos nereajos
lo osto épade oståj `ioj roprosojtelas7 Toty I, Horjopteb, y Pehsés III. Ke lijestèe RIR kkomô e su nij
oj holia lo nuortos kudbes par ke sudosiôj, lo`iles tek voz ek mrej j÷hora lo bigas quo tuva7 se`ohas
lo ke oxistojdie lo dijduojte y juovo biges y voijtisioto bigas. Verodo, sij oh`erma, quo ok borolora
ijholieta lo Pehsés II, Horjopteb, eddoliô ek traja daj `estejto trejquikilel. To losdajado ke
jeturekoze oxedte lo ke rokediôj oxistojto ojtro Totjecbt, ok supuosta nujlel
nujlelar
ar lo ke lijestèe RR, y kas
nereajos lo ke RIR. Tu biga, Pehsés III, ka prosojte daha si bu`iore roste`kodila ok arloj lospués lok
deas roijejto (pra`e`kohojto so treto lo uje ekusiôj e kas losôrlojos lijåstidas losojdeloj
losojdelojelas
elas ek
nijek lo ke lijestèe RIR). \ejta ék daha sus adba sudosaros elapteraj ok jah`ro lo "Pehsés".
Lurejto ok roijela lok ÷ktiha Pehsés (RI7 5692-56>9) ok peès so bekke`e onodtivehojto livilila oj
las åh`itas, ok lok jarto y ok lok sur, elhijistrelas loslo las depitekos listijtes (\o`es y \ejis).
Oste situediôj lo uje nremhojtediôj dele voz heyar, so prakajmô lurejto desi duetradiojtas eõas
542
lospués lok nij lo ke lijestèe RR.
Oste kerme épade lo livisiajos
pakètides quo sudoliô ek Ihporia
Juova dajstituyo ok \ordor
Vorèala Ijtorholia.
Pehsés I, duya roijela
lurô epojes uj eõa (546>546?), nuo ok nujlelar lo ke
lijestèe RIR. Kas nereajos
simuioraj siojla ojtorrelas
daha ejtos oj ok ^ekko lo kas
Poyos, y kas mrejlos tohpkas
nujorerias dorde lo \o`es
lohuostrej quo ke diulel lo
Ehôj
be`èe
roduporela
pkojehojto
su
ejtoriar
ihpartejdie. Kas sa`orejas lo
kes lijestèes RIR y RR bidioraj
mojorases lajediajos e \o`es,
latejla ek dukta lo Ehôj lo
ihpartejtos
prapiolelos
ijhuo`kos y lo rojtes3 y
vakvioraj
e mre`er
ok jah`ro
lo
Ehôj oj kas
hajuhojtas
lo kas
quo be`èe sila `arrela. Ke
ronujlediôj oj ke perto ariojtek
lok lokte lo Åveris, ke ejtimue
solo roek, daha juove depitek lo
ke lijestèe, daj ok jah`ro lo
Vor- Pehsés ("Dese lo
Pehsés"), supusa uj juova
pujta lo pertile. Ke nehikie roek
pra`e`kohojtoo ore arimijerie lo
pra`e`kohojt
oste zaje.
Toty I y Pehsés II ijtojteraj ehpkier kes nrajtores lo Omipta beste Tirie7 ke `etekke lo Celosb
dajtre kas bitites, quo tuva kumer oj ok quijta eõa lok roijela lo Pehsés II, os ke hogar laduhojtele
lo
oses muorres.
ek kojmuego
utikizela
oj ke
losdripdiôj
lo ke
palohas
dajsilorerke
ujeVoso
vidtarie
omipdie.triujnekiste
Vora tehpada
supusa
jijm÷j
losestro7
oj`etekke,
÷ktiha ja
térhija
kes
nrajtores ojtro kas åh`itas bitite y omipdia ja deh`ieraj sustejdiekhojto. Oj oste épade tejta Omipta
daha Betti tuvioraj quo bedor nrojto e sories liniduktelo
liniduktelos7
s7 Bettusiki III porliô ok torritaria lo Hitejji
oj `ojonidia lo ke patojdie quo ohpoze`e e ohormor par equok ojtajdos, Esirie, hiojtres quo kas
etequos lo kas ki`ias dajtre kes nrajtores addilojtek
addilojtekos
os lo Omipta dajstituyoraj
dajstituyoraj uje poselikke
pose likke be`ituek
pere kas nereajos loslo kas tiohpas lo Toty I. Os pasi`ko quo kas juovas pra`kohes quo ema`ie`ej e
kas las ihporias vodijas kas ihpukserej e nirher uj tretela lo pez oj 50>9. To dajsorvej dertes lo
kas las sa`orejas y sus ospases, esè daha lo ke helro lo Pehsés II y lo uja lo sus bigas. Ke ehistel
ojtro kas las ostelas, quo lurejto tejta tiohpa so be`èej kkovela hek, quolô sokkele lonijitivehojt
lonijitivehojtoo
oj 50?> daj ke `ale lo ke bige lo Bettusiki III daj ok nereôj lo Omipta. Ke iloakamèe hajårquide omipdie
oximèe quo ok bodba nuore oxprosela daha uj ropojtija losoa lo rojlidiôj par perto lo kas bitites,
quo Pehsés II tuva e `ioj setisnedor sij terlejze7
549
Kes muorres oj kes quo so vioraj ojvuoktas pastoriarhojt
pastoriarhojtoo kas nereajos lo Omipta (Horjopteb
y Pehsés III) nuoraj lirimiles desi oxdkusivehojto dajtre kas ki`ias lo ke nrajtore, kas piretes y kas
puo`kas jôheles3 ja vakviô e losojdelojerso jijmuje dajtre kas bitites.
Kas ostelas situelas hås ek osto, daha Esirie y @e`ikajie, tuvioraj teh`iéj pra`kohes daj
Kas ostelas situelas hås ek osto, daha Esirie y @e`ikajie, tuvioraj teh`iéj pra`kohes daj
mrupas sihikeros par ke hishe épade3 holielas lok simka RI. Vora ke prihore lo kes duetra mrejlos
5<6
patojdies quo tuva liniduktelos nuo Betti. Ojtro ok 5066 y 55?6 ok ostela bitite loseperodiô par
dahpkota. Kes ropordusiajos lok losestro pra`e`kohojto nuorej porgulidiekos pere kas ekielas
pakètidas lo kas bitites, daha Omipta. Lospués lok roijela lo Pehsés ^I (55<0-554<) Omipta porliô ok
dajtrak sa`ro sus torritarias lo Dejeåj. Epraxihelehojto oj ok 5626, roijejla Pehsés RI, ok palor
onodtiva sa`ro ok Ekta y Holia Omipta so bekke`e oj hejas lo uj tek Boribar, oj duye porsaje so
dah`ije`ej par prihore voz kas paloros hikiteros y ok derma lo suha sedorlato lo Ehôj. Tohogejto
dirdujstejdie prosupajo uje drisis pakètide lo prihore hemjitul, pra`e`kohojto
pra`e`kohojto rokediajele daj uje
muorre divik oj ke quo so via ihpkidela ok ejtoriar suha sedorlato lo Ehôj (Ehojbatop). Boribar
pradkehô uje juove "ore lo rojediahiojta" quo vojèe e pajor nij e ke dajnusiôj ejtoriar y herde`e
ke rosteurediôj lo ke pez. Ok palor lo Boribar so oxtojlèe par ok jarto beste Bordkoôpak
Bordkoôpakis,
is, e ke ojtrele
lo Ok Neyuh. Ke somurilel lo Omipta, loslo oste zaje beste Esuåj oj ok sur, oste`e oj sus hejas.
Vra`e`kohojto Omipta porliore Ju`ie par equok ojtajdos, eujquo kas lotekkos ja oståj dkeras. Ek
hisha tiohpa, ok @ega Omipta, ore elhijistrela par Thojlos (Jos`ojo`lol), ok visir lo Pehsés RI.
Pehsés RI simuiô siojla rodajadila daha nereôj roijejto3 ke ore lo rojedihiojta jujde roohpkezô
par dahpkota e sus eõas lo roijela. Esè puos, Pehsés RI ja so via privela jujde oj roekilel lo su
dajlidiôj anidiek lo sa`oreja. Tôka duejla huriô, pra`e`kohojto sij bigas vivas, Thojlos eddoliô
narhekhojto ek traja (lijestèe RRI7 56>9-9<?
56>9-9<?).
).
E ke huorto lo Pehsés RI so porpotuô ke livisiôj lo Omipta surmile oj tiohpas lo Boribar. Ke
darto lo kas juovas nereajos (lijestèe RRI) so ojdajtre`e oj \ejis (e ujas 0?ch ek jarto lo VorPehsés). \o`es nuo e`ejlajele daha jodrôpakis roek3 kas juovas nereajos lispusioraj sus
ojtorrehiojtas oj \ejis. E pertir lo oso hahojta, eujquo kas nereajos lo \ejis enirhe`ej sor kas
sa`orejas lo tala Omipta, oj roekilel dahpertèej ok ma`iorja lok peès daj ok ekta dkora lo Ehôj oj
\o`es. Ke lodelojdie lo Omipta loslo su pasidiôj lo patojdie ihporiekiste ojarhohojto ride ore
ovilojto. Ok ostetus lo Omipta daha patojdie ihpartejto duye ijnkuojdie oj Kovejto talevèe ore
rodajadile somuèe siojla enirhela y edoptela par tala ok hujla.
<. Armejizediôj lok Ostela lurejto ok Ihporia Juova.
Ke elquisidiôj lo uj ihporia par perto lo Omipta, su emrosive oxpejsiôj torritariek y ke
"muorre lo ki`orediôj" to`eje, quo lotorhijeraj ke nujlediôj lok Ihporia Juova, tregoraj dajsima
pranujles trejsnarhediajos
trejsnarhediajos pakètides, sadiaodajôhides y dukturekos. Oj oste épade ohpozô e bedorso
be`ituek kkeher ek sa`oreja sihpkohojto ke "mrej dese" ( por'ea
por'ea),
), térhija lok quo pradolo juostra
"nereôj".
<.5.
Ok nereôj y ke hajerquèe.
Ok espodta hås lostedela lo ke hajerquèe omipdie lurejto ok Ihporia Juova os ok lok nereôj
dajdo`ila daha muorrora quo sa`roseko par su lahijia lo kes erhes `ékides hås ihpartejtos, oj
pertiduker ok derra kimora lo las ruoles, tirela par de`ekkas, ijjavediôj ijtraludile oj Omipta lurejto
ok Ihporia Juova. Ke lotekkele losdripdiôj quo ok gavoj Ehojanis II bedo lo sus mrejlos praozes oj
osto dehpa jas ka roduorle pornodtehojto oj su "ostoke lo ke osnijmo"7
5<5
Kes dehpeões hikiteros teh`iéj le`ej e kas nereajos adesiôj lo roekizer mrejlos bezeões
dijométides, puos kes las edtivilelos oste`ej ostrodbehojto rokediajeles, par duejta eh`es vojèej e
lohastrer ok palor quo tojèe ok sa`oreja lo lahijer kes nuorzes ehojezela
ehojezelares
res y sekvegos. Las `okkas
osdere`oas dajhoharetarias lo Ehojanis III ekulèej rospodtivehojto e kes deptures lo vedes
sekvegos quo be`èe roekizela ok nereôj y e kas koajos quo be`èe dezela.
Ke vioge ihemoj
i hemoj lok nereôj destimejla e kas ojohimas lo Omipta nuo roenirhele ojérmidehojto
oj talas kas dajtoxtas ihemije`kos. Ke idajamrenèe eperodo uje y atre voz oj tala tipa lo
dajstruddiajos y a`gotas romias, ok hås duriasa lo kas duekos quizå soe ok `estôj ojdajtrela oj ke
tuh`e lo \utejcbehôj7 ok paha oste`e tekkela oj narhe lo uje deloje lo sirias y ju`ias, ujilas
par kas pios3 duejla ok nereôj esèe ok `estôj epkeste`e daj sus hejas e ostas las puo`kas vesekkas. Ok
palorèa hikiter lok sa`oreja so pajèe elohås lo rokiovo ejto sus s÷`litas holiejto ke ogodudiôj
p÷`kide lo prisiajoras lo muorre lurejto uje dorohajie lo dukta quo sih`akize`e su vidtarie sa`ro
kas "ro`oklos".
\eh`iéj ke rotôride roek rosekte`e oste pasture triujnekiste. _j nehasa ogohpka os ke rokediôj
quo anrodo Pehsés II lo ke `etekke lo Celosb. E jelio so ko be`rèe adurrila luler quo ok nereôj lo
Omipta be`èe a`tojila uje hemjènide vidtarie y quo ok ogérdita ojohima lo kas bitites be`èe sila
epkestela.
drule a`tuva
roekilel,mrejlos
quo kasmejejdies
laduhojtas
bitites y umerètidas
logej
dkere,
os roledtele
quo jijmuja
lo
kas las Ke
`ejlas
torritariekos.
Ok kojmuego
oj`ioj
ok quo
ostå
ke
ijtraluddiôj e ke vorsiôj omipdie lok tretela lo pez dajdkuila pastoriarhojto daj kas bitites, rosukte
huy rovokelar. Ke vorsiôj bitite lohuostre quo nuo uj tretela nirhela oj pio lo imueklel ojtro las
patojdies quo rodajadèej oj su elvorseria e uj imuek.
Ok dukta lok Tak, esadiela daj ke ihemoj lok ihporia, os atra okohojta quo nuo elquiriojla
dele voz hås ihpartejdie lurejto osto porèala3 ostrodbehojto rokediajela daj ék oste`e ok nereôj,
oj su dekilel lo biga livija lo Ehôj-Pe.
<.0.
Kes ospases roekos.
E holile quo ke porsaje lok nereôj i`e du`riéjlaso dele voz daj hås sèh`akas lo palor y
livijilel, perodo quo so praluga uje ovakudiôj ejåkame oj ke pasidiôj lo ke roije. To bekke`e
ostrodbehojto rokediajele daj kes livijilelos nohojijes, pertidukerhojto daj Betbar. Astojte`e
livorses nujdiajos "sedorlatekos", ojtro okkes e vodos uje huy ihpartejto, ke lo "ospase lok lias
Ehôj". E nijekos lo ke lijestèe R^III so ke roprosojte`e e vodos gujta ek nereôj pisatoejla e sus
ojohimas oxtrejgoras. Oj osto espodta emrosiva ke roije puolo eperodor roprosojtele daha osnijmo
5<0
nohojije y esadierso e livijilelos viakojtes, daha ke liase-koaje Tecbhot.
Ok nereôj lok Ihporia Juova tojèe siohpro uje ospase prijdipek y uj j÷hora ihpartejto lo
ospases elidiajekos, eujquo ja ostå lok tala dkera dôha nujdiaje`e ok osdekenôj lo kes dajsartos
roekos. Kes ospases prijdipekos orej omipdies. Ojtro kes ospases eperojtohojto "hojaros" be`èe
prijdoses lo kes deses roekos lo kas peèsos vodijas (so bej etostimuela uje prijdose bitite, tros lo
Hitejji y las `e`ikajies). Kkome`ej e ke darto omipdie edahpeõeles lo séquitas ojarhos, daha
lohuostrej kes dertes lo ok-Eherje, y uja lo kas osdere`oas dajhoharet
dajhoharetivas
ivas lo Ehojanis III7
<.4.
Ok ogérdita.
Kas juovas dajtijmojtos lo derras, quo ohpozeraj e sor utikizelas oj Omipta e pertir lok
Tomujla Vorèala Ijtorholia,
Ijtorholia, narhe`ej ke soddiôj hås vekiase y `rikkejto lok ogérdita. To dajsilore`e
uj bajar ospodiek sor driela oj ok "oste`ka lok roy", osta os, sorvir oj ok osduelrôj lo derras lok
nereôj. Kas tostihajias lej e ojtojlor quo lurejto ke lijestèe R^III ore sa`ro kas hikiteros y oj
pertiduker sa`ro kas hioh`ras lok duorpa lo eurimes sa`ro quiojos rodeèej ekmujas lo kas dermas
dartosejas hås ijnkuyojtos. Posuktela lo tala okka sorèe quo ojtro ok porsajek quo raloe`e ek
sa`oreja be`èe uj j÷hora simjinidetiva lo anidiekos lok ogérdita lo ekta rejma adupejla dermas
trelidiajekhojtoo prapias lo kas nujdiajerias divikos.
trelidiajekhojt
E kas anidiekos lok ogérdita so kos dajdolèej tiorres, elohås lo sor bajrelas daj ara y lo
porhitèrsokos quolerso daj ekmujas prisiajoras
prisiajoras lo muorre oj dekilel lo osdkevas. \res ke oxpuksiôj lo
kas bidsas y kes `etekkes lo Cusb, Omipta tuva quo porhejodor oj dajstejto ostela lo muorre pere
pratomor sus juoves nrajtores. Oste situediôj losoh`adô oj ke droediôj lo uje elhijistrediôj hikiter
porhejojto, ojde`ozele par uj "mrej mojorek lok ogérdita", derma adupela oj adesiajos par ok
prèjdipo borolora. Ok ogérdita dajte`e daj uje armejizediôj pranosiajek y oste`e livilila oj ujilelos
ospodiekos lo ijnejtorèe y lo derras, elohås lo lispajor lo uj sorvidia ospodiekizela lo ijtokimojdie y
lo trapes lo epravisiajehiojta. \eh`iéj ke erhele omipdie so loserrakkô lurejto ok Ihporia Juova.
Duejla \uthasis III prayodtô druzer ok Éunretos y eteder Hitejji, ok ogérdita nuo treskelela beste ke
daste lok jarto lo Tirie oj `erdas.
Oste situediôj lo dajstejto ekorte hikiter ropordutiô sa`ro ok sistohe lo pasosiôj y
oxpkatediôj
lo ke tiorre.
Hudbas
votorejas
rodi`èej
torrojase uje
oj Omipta
oste`kodorso
daha
dakajas. To trete`e
lo perdokes
halostes,
depedos
lo sastojor
nehikie,pere
quo palèej
boroler
kas
losdojliojtos lok `ojonidieria, daj ke a`kimediôj lo suhijistrer uj bah`ro pere su eliostrehiojta
hikiter. Oj oste épade so ijtraluga ok sbelun, ertinidia pere seder emue ohpkoela oj ok Ariojto Holia
ijdkusa oj ke edtuekilel, quo porhitiô irrimer kes tiorres hås ekogeles lok rèa, ospodiekhojto kes
buortes situeles kimorehojto oj ekta.
5<4
Posukte ihpasi`ko duejtinider su j÷hora daj prodisiôj, pora le ke ihprosiôj lo quo ke
heyarèe lo kes nehikies omipdies tojèej par ka hojas uj hioh`ra oj kes nuorzes erheles lok ostela.
_j toxta osdaker lo ke lijestèe RR (pepira Kejsijm) jas anrodo uje duriase ihemoj lok barrar lo ke
vile lok saklela resa. Tu a`gotiva ore ijditer ek ostuliejto e sor likimojto pere palor kkomer e osdri`e y
oviter uj lostija tej torri`ko daha oso.
<.<.
Elhijistrediôj dojtrek y odajahèe.
Nuoraj teh`iéj hudbes kes ijstitudiajos ihpartejtos lo épades ejtoriaros quo
porhejodioraj ijektore`kos. Esè, par ogohpka, ok prijdipek derma elhijistretiva lok ostela simuiô
siojla ok lo visir, eujquo ebare be`èe las, uje rospajse`ko lok jarto lok peès y atra ojdermela lok
sur. Ojtro kes ehpkies åroes lo palor quo dajtrake`e, ok visir ore rospajse`ko lok arloj p÷`kida, lo ke
nigediôj y rodeulediôj lo kas ihpuostas y lok hejtojihiojta lo kas erdbivas mu`orjehojtekos. To
ojderme`e esihisha lok jah`rehiojta y ke suporvisiôj lo kas nujdiajerias e sus ôrlojos, elohås lo
ostulier kes rodkehediajos lo tiorres y lohås prapiolelos. _je lo sus a`kimediajos, par atre perto
nujlehojtek pere ke oste`ikilel lok ostela y ok prosupuosta lo dele eõa, ore rodi`ir kas ijnarhos lok
tiohpa, y oj pertiduker lo kes dajlidiajos dkihåtides quo palèej ropordutir sa`ro ke praluddiôj
emrèdake y ke dasodbe. Esè puos, so ojvie`ej romukerhojto ek visir ijnarhos sa`ro kas jivokos lo ke
ijujlediôj, os lodir, sa`ro si so ospore`ej Jikas ektas a `egas, ovojtuekilel quo so ojderme`e lo
holir ok jikôhotra lo Esuåj.
Ok mreja pravojiojto lo kas ihpuostas da`relas oj ospodio y lo ke dasodbe lo kes nijdes lok
nereôj ore eduhukela oj kas mrejoras roekos, lajlo so ekhedoje`e pere su listri`udiôj ojtro ok
porsajek pekedioma quo da`re`e oj ospodio y ke pa`kediôj quo tojèe lorodba e oso tipa lo
rohujorediôj, e hojula oj narhe lo pej. Oj desa lo jodosilel, ke pa`kediôj oste`e a`kimele e
setisnedor atres oximojdies lostijeles e suhijistrer rodursas ek nereôj, e sus loulas y e duekquior
5<<
hioh`ra lo ke nehikie roek. Osto tipa lo lohejles so roekize`e jarhekhojto e trevés lo kas ekdeklos.
(b4ty).
Kas hetoriekos losdu`iortas oj ok pa`kela lo a`roras lo Loir ok-Holije lohuostrej quo ke
praluddiôj y ke prapiolel priveles, esè daha ke dahprevojte lo `iojos (mreja, deses, osdkevas,
edoito, sejlekies, dehes, vostilas a ejihekos) dajstituèej uj okohojta be`ituek lo ke odajahèe
omipdie.
?. Ke vile ospirituek y ok dukta e kas huortas.
Daha oj épades ejtoriaros, ok nereôj palèe oxihir e hudbas tohpkas lok pema lo ihpuostas y
lo ke a`kimediôj lo suhijistrer a`roras pere ke roekizediôj lo a`res p÷`kides. Kes erdes lo kas mrejlos
dojtras lo dukta ojmarle`ej mredies e kes lajediajos lo nijdes lisohijeles par tala Omipta y kas
torritarias lo su ihporia. Ekmujes tiorres lo kas tohpkas orej tre`egeles par deutivas lo muorre, pora
ke heyarèe orej errojleles e uje mrej veriolel lo dakajas e deh`ia lo uje perto lo su praluddiôj.
Esè puos, kas sejtuerias dajstituyoj atra ihpartejto sodtar lo ke odajahèe. Ekmujas piojsej quo, e
reèz lo kes juhorases lajediajos roekizeles e kas tohpkas y lo kes oxojdiajos nisdekos quo kes
edahpeõe`ej, ok ostela so ohpa`rodiô e holile quo nuo porliojla su patojdiek nuojto lo ijmrosas,
quo pesô e sor dajtrakele par kas sedorlatos. Vora so trete lo uje heke ijtorprotediôj lok sistohe lok
"dkora" omipdia, quo ja puolo sor ijtorprotela `ega kas dritorias dristiejas edtuekos. Oste`e narhela
par elhijistrelaros, jah`relas par ok nereôj ojtro sus ektas nujdiajerias. Esè puos, ok tohpka y sus
prapiolelos ja oste`ej ek hermoj lok ostela, sija quo narhe`ej perto ijtomr
ijtomrejto
ejto lok hisha. Ok mrej
lodrota lo Toty I, losdu`iorta oj Jeuri (Ju`ie), ikuhije pornodtehojto oste situediôj. Dajstituyo uj
orrar dajsilorer quo ke pratoddiôj quo ok nereôj lispojse`e e kes rojtes lo kas tohpkas quo maze`ej
lo oxojdiajos dajstituèe uje su`arlijediôj lok sa`oreja e kes prosiajos ogordiles par uj "dkora"
sijiostra, duyas ijtorosos orej patojdiekhojto apuostas e kas suyas, dajdopta par ka lohås
ijeloduela y ejedrôjida.
Oj Omipta oste`e huy erreimele ke droojdie lo quo, lurejto kes mrejlos pradosiajos, duejla
kes ostetues livijes dakadeles oj sus `erdes semreles orej kkoveles e bah`ras lo kas sedorlatos, ore
pasi`ko quo kas liasos a`rerej hikemras. _j ogohpka lo okka, ek jivok lok prapia nereôj, sorèe ok desa lo
\uthasis III, quioj enirhe`e quo be`èe sila okomila pere ok traja oj ok dursa lo uje pradosiôj lo
Ehôj.
>. Ok \ordor Vorèala Ijtorholia y ke épade seète.
>.5.
Lijestèes RRI-RR^ (56>9->><).
\res ok Ihporia Juova vija uj porèala oxtrearlijeriehojto
oxtrearlijeriehojto dahpkoga, lo ujas duetradiojta
duetradiojtass
eõas lo lurediôj oj ok quo Omipta nuo ma`orjela jahijekhojto par uj saka roy (a verias
darromojtos)3 pora oj roekilel so trete`e lo uje rol hudba hås dahpkidele lo poquoõas ostelas
ujilas ojtro sè par kezas lo a`kimediajos y koektelos quo ja rosuktej nådikos lo ojtojlor.
Ke situediôj droele ek nijek lo ke lijestèe RR, oj ke quo Omipta so bekke`e ma`orjela par ok
hajerde lo \ejis y ok suha sedorlato lo Ehôj, oj \o`es, quo so ropertèej ok peès ojtro kas las, so
hejtuva lurejto diojta voijto eõas. Lurejto oste épade, kas etequos o ijdursiajos lo kas ki`ias,
ijidielas e dahiojzas lo ke lijestèe RIR, simuioraj pkejtoejla uj pra`kohe ek quo ore prodisa bedor
nrojto. Ok prijdipek deh`ia so praluga duejla kas ki`ias kamreraj bedor onodtives sus protojsiajos ek
traja lo Omipta. Kes lijestèes RRII y RRIII pradolèej lo uje sorio lo tri`us ki`ies ostrodbehojto
ohperojteless ojtro sè, y ke RRI^ (daj solo oj Teis) teh`iéj ore lo arimoj ki`ia. Epraxihelehojto oj
ohperojtele
=5? tales ostes lijestèes nuoraj okihijeles tres ke ejoxiôj lo Omipta par kas nereajos ju`ias
(jepetiojsos). Oj apijiôj lo kas omipdias, ke lijestèe ju`ie dajstituyô ke RR^ lijestèe. Osto porèala
dajdkuyo daj ke ijvesiôj lok peès par kas esirias, quo kamreraj oxpukser lo Omipta e kas nereajos
ju`ias.
Kes prijdipekos nuojtos quo jas prapardiajej ke muèe pere havorjas oj oste dahpkidele toke
lo ereõe, saj, oj prihor kumer, Hejotôj, eujquo ja os nie`ko siohpro, loslo kuoma, y hudbas lo sus
5<?
nereajos oj roekilel roijeraj dajtohparåjoehojto. Kas hioh`ras lo kes lijestèes RRII y RRIII
utikizeraj uj hisha tipa kihitela lo jah`ros, lo suorto quo ja os nådik listijmuir e ujas lo atras.
Daha si daj osta ja `estere pere droer dajnusiôj, kes las lijestèes oste`ej èjtihehojto
ohperojteles, adupe`ej prådtidehojto talas kas dermas sedorlatekos lo ihpartejdie y sus
losdojliojtos kkove`ej teh`iéj kas hishas jah`ros, kas Asarcaj, Kuput a \ecokat eperodoj uje y
atre voz. \eh`iéj kes hugoros dajadiles utikize`ej uje sorio kihitele lo jah`ros.
_j ihpartejto toxta bistariamråni
bistariamrånida
da os ke mrej ostoke lo V
Viyo
iyo (a Viejcby), pradolojto lo
Mo`ok @ercek, oj Ju`ie. _j toxta herevikkasehojto ejihela quo jas anrodo uje vive ihemoj lo ke
ostrudture pakètide lo Omipta oj oste épade. Ke "Drôjide lok prèjdipo Asarcaj" errage uj pada hås lo
kuz, so trete lo uje euta`iamr
euta`iamrenèe
enèe osdrite oj kas huras lok tohpka lo Cerjec. Asarcaj ore uj hioh`ra
lo ke nehikie roek lo ke lijestèe RRII, y losdri`o huy `ioj ke muorre divik losojdelojele
losojdelojele lurejto ok
roijela lo \ecokat II (2?6-20?), tes ok ijtojta lo sodosiôj lo \o`es.
E osa lo`ohas eõelir ok hetoriek pradolojto lo nuore lo kes nrajtores lo Omipta. Oxistoj
toxtas ihpartejtos, daha kes tuh`es roekos lo Curru y atres dajstruddiajos lo Ju`ie, quo erragej
`estejto kuz sa`ro ke jeturekoze lok ostela jepetiojso. Oxisto laduhojtediôj pradolojto lo Kovejto.
Omipta eperodo hojdiajela elohås oj verias pesegos lok Ejtimua \ostehojta y oj kas toxtas
hosapatåhidas (ospodiekhojto
(ospodiekhojto oj kas ejekos esirias). _je nuojto ihpartejto, eujquo ja siohpro nådik
lo utikizer, sa`ro tala pere ke lijestèe RR^I, os ok ki`ra II lo Borôlata, lajlo so duojte uje mrej
dejtilel lo ejédlates bistôrides lo ekmujas nereajos lo oste lijestèe.
Posukte desi ihpasi`ko osdri`ir uje bistarie jerretive lo`ila e kes mrejlos kemujes quo
oxistoj. Ka ÷jida quo palohas bedor os lonijir uje soduojdie hås a hojas mojorek lo kas prijdipekos
5<>
edajtodihiojtas. Oj prihor kumer lo`ohas hojdiajer ke neso quo ve lo Tbosbajq I (9<?-90<) e
Asarcaj II (2=<-2?6), épade oj ke quo ke lijestèe RRII so oste`kodiô oj \ejis. Oste pa`kediôj be`èe
sila ke prijdipek diulel roek lo kas nereajos lo ke lijestèe
RRI. Lurejto kes lijestèes RR y RRI kas ki`ias be`èej dakajizela hudbes zajes lok jarto lo Omipta,
loslo Boredkoôpakis beste ok lokte. Le ke ihprosiôj lo quo osas mrupas ki`ias be`èej oxporihojtela
uj pradosa lo pranujle edukturediôj.
Kes tri`us ki`ies lisnrute`ej lo uj mrela `estejto dajsilore`ko lo eutajahèe pakètide lojtra
lo Omipta ejtos lo ke nujlediôj lo ke lijestèe RRII.
Losdajadohas dôha so praluga ke esdojsiôj lok ki`ia Tbosbajq I ek traja lo Omipta. Ka quo
ostå dkera os quo kas deulikkas ki`ias oste`kodioraj uje sorio lo vèjdukas daj kes hijarèes lirimojtos lo
Omipta, tekos daha ekiejzes hetrihajiekos daj ke nehikie roek. Vasi`kohojto, puos, ke lijestèe RRII
kkomere ek palor mredies e oso tipa lo ekiejzes. _je voz ijstekela oj ok traja, Tbosbajq I ijtojtô
kihiter ok palor lo \o`es jah`rejla e su biga suha sedorlato lo Ehôj y nartekodiojla su palorèa
hikiter. Lurejto desi kas dioj eõas simuiojtos, perodo quo ke juove lijestèe mazô lo `estejtos éxitas y
oste`ikilel. Hejtuva `uojes rokediajos daj @i`kas y pesô lo uje edtitul lo bastikilel hikiter bedie
Vekostije e atre lo daaporediôj ehistase.
Vora lospués oste ihemoj lo oste`ikilel ohpioze e rosquo`regerso, duejla lurejto ok
roijela lo \ecokat II (2?6-20?) so losojdelojô ke muorre divik hojdiajele oj ke "Drôjide lok
prèjdipo Asarcaj". Oj 252, lurejto ok roijela lo Tbosbajq III (20?-==4), uj ijlivilua kkehela
Volu`este rodkehô ok traja. Nuo nujlelar lo uje juove ostirpo roek, oj dajsoduojdie, e pertir lo 26<
bu`a oj Omipta tros nereajos.
E pertir lo ==6 so praluga uje juove nremhojtediôj pakètide oj ke perto addilojtek lok Lokte,
daj ok eddosa ek prihor pkeja oj Teis lo uje nehikie kkehele lo "kas mrejlos gonos lo Ki`u". Oj =0=
oste nehikie okovô teh`iéj sus protojsiajos e kas tètukas trelidiajekos lo ke hajerquèe omipdie, y saj
sus hioh`ras kas quo dajstituyoj ke lijestèe RRI^ lo Hejotôj. Eujquo sus protojsiajos ek traja so
ede`eraj, ka hisha quo kes lo kas lohås "nereajos", daj ke kkomele lo kas ju`ias lo ke lijestèe RR^ oj
=5?, uj kijego lo lijestes (pradolojto pra`e`kohojt
pra`e`kohojtoo lo oste hishe nehikie) simuiô ma`orjejla oj ke
zaje addilojtek lok lokte, beste quo vakviô e rosurmir daj ke mrej lijestèe seète (RR^I) ek nrojto lo uj
Omipta ujila. Verodo quo nuo ok ijdrohojta lok palor lo kas deulikka seètes ka quo pravadô ke nehase
dehpeõe lirimile par ok roy jepetiojso Viyo oj ok jarto lo Omipta. Osto bodba pusa kas dihiojtas lo
kas duerojte eõas lo lahijediôj ju`ie lo Omipta.
Losdajadohas ke nodbe oxedte lo ke ijvesiôj lo Viyo. Ok pornik pakètida lo Omipta bedie =46 ore
Losdajadohas
ok simuiojto7 oj ke zaje addilojtek lok Lokte, ok prijdipek dojtra lo palor ore Teis, ma`orjele par
\onjecbt, daj uje sorio lo deulikkas tri`ekos ki`ias quo pra`e`kohojto ko rojlèej pkoitosèe. Oj ok
dojtra lok
Lokte,
be`èe atras
lijestes
@usiris
y, hås
ek sur, so
ojetri`uèej
Etri`is. Oj
ke zaje
ariojtek,
\ejis
y @u`estis
orej ke
solo loojke To`ojita,
"lijestèe RRII",
duyas
hioh`ras
ek tètuka
lo
royos lo tala Omipta, pora quo prajta nuoraj odkipselas par ke lijestèe RRIII lo Koajtôpakis. Ek sur,
Hojnis ore romile par uj gono tri`ek y be`èe sila e`sar`ile par ok palor dele voz heyar lo \onjecbt
lo Teis. Ok lijeste kadek lo ke ihpartejto romiôj lo Boredkoôpakis so via ehojezela par ke pijze
narhele par \onjecbt y su ekiela, Jehert, prèjdipo lo Borhôpakis, situele ijholietehojto ek sur lo
Boredkoôpakis. Ke zaje dahprojlile ojtro Esuåj y Esyut (ijholietehojto ek sur lo Borhôpakis)
somuèe dajtrakele par ke gorerquèe lok dkora to`eja. Vora ke prapie \o`es so bekke`e lahijele par kas
royos jepetiojsos, quo so be`èej oxpejlila par Omipta oj tarja e =?6. Jehert be`èe quo`rejtela ke
koektel lo`ile e kas jepetiojsos ekiåjlaso e \onjecbt pere eteder Boredkoôpakis. Ésto nuo ok protoxta
ijholieta utikizela par kas jepetiojsos pere ijtorvojir hikiterhojto hås ekkå lo ke romiôj lo \o`es.
Ka prihora quo biza Viyo ek tojor jatidie lo ke treidiôj nuo ojvier e uj ogérdita dajtre
\onjecbt y sus ekielas. Ke dehpeõe nuo tala uj éxita3 ok ogérdita lorratô e ke daekidiôj y kas livorsas
deulikkas buyoraj ek ijtoriar lok lokte. Vora Jehert nuo esoliela par perto lo kes trapes jepetiojsos3
oj
ok dursa
lo ostes osderehuzes
huriô
uja lo kas
bigas lo uje
\onjecbt.
Jeturekhojto
beste
quo ja so
tahere
Borhôpakis,
kas jepetiojsos
ja palrèej
etri`uirso
vidtarie
lonijitive. Var
dajsimuiojto,
Viyo lodiliô ijtorvojir porsajekhojto. Ke losdripdiôj lok esolia y ke deèle lo Borhôpakis, tek daha
eperodo roketele oj ke ostoke triujnek lo Viyo, dajstituyo uja lo kas ogohpkas hås lostedelas lo
5<=
kitoreture bistôride omipdie y horodo sor ditele equè7
\res ke deèle lo Borhôpakis Boredkoôpakis so pusa anidiekhojto lok kela lo Viyo. Ésto simuiô
evejzejla bedie ok jarto beste quo tuva quo lotojorso oj Hojnis, `ioj portrodbele pere ok esolia
par \onjecbt. Tuoko pojserso quo \onjecbt y su sudosar roivijlideraj lurejto ekm÷j tiohpa ok traja
lo Omipta e rosuktes lo ke dehpeõe jepetiojso. Daj kas sudosas lo Viyo oses roivijlidediajos doseraj
par dahpkota. Ojtro =5? y >=5, kas royos jepetiojsos kamreraj uj dajtrak `estejto ihpartejto lo
Omipta, y so etri`uyoraj ok pepok lo nereajos komètihas doko`rejla
doko`rejla kas ritas lo \o`es. Kas roketas lo ke
dajquiste esirie lo Omipta pajoj lo hejiniosta quo ke heyarèe lo kas lijestes kadekos dajsorveraj
sus puostas, eujquo daha vesekkas lok roy jepetiojso. Tus protojsiajos lo aduper ok traja lo Omipta
so vioraj ojtorreles lonijitivehojto.
lonijitivehojto.
>.0.
Ok roija jepetiojso.
To loserrakkô oj ok sur lo Ju`ie. Omipta porliô Ju`ie e nijekos lo ke lijestèe RR. E pertir lo
966 so loserrakkô uj ostela quo ede`ô oxtojliéjlaso loslo ke prihore deterete beste Gertuh y quo
lurô ujas hik lasdiojtas eõas. Kas omipdias lojahijeraj e oso ostela Cusb, jah`ro quo ede`eraj
elaptejla kas prapias royos ju`ias. Var hativas lo dajvojiojdie, ke bistarie lok roija lo Cusb so
livilo oj las otepes listijtes7 ok porèala quo ve loslo =?6 e 0=6, a jepetiojso, y ok ijholietehojto
pastoriar, quo kkomerèe beste ok 406 lD, y quo ko kkehe porèala horaètida.
Ok j÷dkoa lo osto roija quizå nuore ke zaje dahprojlile ojtro ke tordore y ke soxte deterete. Ke
pa`kediôj oste`e narhele, ek perodor, par ju`ias oj ke zaje lo ke tordore y ke duerte deterete, par ok
puo`ka "horaète", hås ek sur, y par mrupas lo pestaros ek aosto y ek osto lok Jika, ma`orjelas par
deulikkas kadekos. Tom÷j ke trelidiôj pastoriar, ok roija nuo nujlela par uj tek Ekere, ek quo suoko
5<2
leterso ojtro =26 y =>6. Ke zaje dajtrakele par su sudosar, Cesbte, kkome`e daj tale somurilel beste
ke prihore deterete.
Kes prijdipekos diulelos lok roija orej, Jepete, dorde lo ke duek orej ojtorrelas kas royos, y
Hérao, quo losohpoõô uj pepok simjinidetiva daha esè ka ijlide ok bodba lo quo e pertir lok roijela
lo Viyo (=<=-=5>), hudbas hioh`ras lo ke nehikie roek nuoraj ojtorrelas ekkè.
E holile quo nuo loserrakkåjlaso ok ostela, ke vodije dukture omipdie ogordiô uje ijnkuojdie
dajsilore`ko sa`ro tales kes oxprosiajos lok palor lo Cusb. To utikizeraj ke osdriture y ke kojmue
omipdie pere roketer kes bezeões lo kas royos3 oj kas ojtorrehiojtas roekos so utikizô uje narhe lo
tuh`e pirehilek, y ok dukta lo Ehôj oj Mo`ok @ercek oste`e èjtihehojto rokediajela daj ke
hajerquèe. Kas bekkezmas roekizelas oj kes tuh`es lo kas royos lo Jepete, sij oh`erma, lohuostrej
quo kas de`ekkas oste`ej ostrodbehojto rokediajelas daj ok hajerde, puos, duejla ésto nekkodèe, sus
de`ekkas orej sedrinidelas y ojtorrelas oj ok dohojtoria roek.
Ok sa`oreja lo Cusb astojte`e ok tètuka lo qaro
qaro.. To ko roprosojte daj ke de`oze du`iorte par uj
tadela huy egustela ek dråjoa y las sorpiojtos (uroas) pomeles e ék, y raloela lo uje lielohe daj
kas oxtrohas dakmejtos.
Ok roy ore ok prijdipek gono lok ogérdita, y sus vidtaries dajtri`uèej e kkojer ok tosara lo kas
pekedias, kas mrejoras lo kes diulelos y kas ekhedojos lo kas mrejlos tohpkas. Ke ostoke lo Viyo
lohuostre quo talas kas ijmrosas pradolojto
pradolojtoss lo kes livorses diulelos omipdies dajquisteles nuoraj
dolilas ek sejtueria lo Ehôj oj \o`es. _je ejédlate roketele pastoriarhojto par Borôlata sumioro
quo, daha hèjiha, e kas saklelas so kos romeke`ej perdokes lo tiorre pere okkas y pere sus nehikies, ka
hisha quo oj Omipta.
5<9
>.4.
Kes ijvesiajos lo Omipta par kas esirias (=><->><).
Ke dajquiste lo Omipta par Esirie nuo ke dajsoduojdie kômide lo kas ijtojtas lo osto peès par
dajsakiler sus nrajtores oj ok sur lo Vekostije. Ok prihor ijtojta nekkila ka roekizô Eserbellaj oj >=<,
pora ja kamrô su prapôsita beste >=5, duejla dajquistô ok torritaria quo ve loslo ok oxtroha ariojtek
lok Lokte beste Hojnis, quo nuo sitiele y nijekhojto depturele. Vora simuo ostejla pada dkera beste
lôjlo kkomô oj roekilel ok dajtrak elhijistretiva y hikiter lo Esirie. Eserbellaj so bekke`e
roekizejla uje dehpeõe lostijele e dajsakiler ke lorrate ijidiek lo Omipta duejla huriô oj >>9.
Oste dirdujstejdie porhitiô ek sa`oreja cusbite, \eberqe, rodajquister Hojnis y nahojter ke
su`kovediôj lo ekmujas royozuokas lok lokte dajtre kas esirias. Oj >>=, Essur`ejipek lorratô e
\eberqe, so eluoõô lo juova lo Hojnis, hiojtres quo \eberqe so ronumie`e oj \o`es y ke ro`okiôj lo
kas prèjdipos lok Lokte ore epkestele.
Verodo quo \eberqe huriô pada lospués. Vora su sa`rija y sudosar, \ejteheji, roemrupô sus
trapes dajtre ok rémihoj esiria o ijtojtô rodajquister Omipta. Oj >><, Essur`ejipek tuva quo ojvier
uj juova ogérdita daj ok nij lo bedorka rotradolor. Oste voz, ok ogérdita esiria porsimuiô ek hajerde
jepetiojso beste \o`es, quo deyô ek térhija lo ujesolia y nuo sequoele. Osto bodba prodipitô ok nij
lo ke lojahijediôj cusbite lo Omipta y herdô ok ijidia lo ke lijestèe seète (RR^I). Vsehotida, ok
prihor tituker lo ke lijestèe RR^I, situerèe ok prihor eõa lo su roijela oj >><.
>.<.
Ok porèala Teète7 Lijestèe RR^I (>><-?0?).
Ok porèala seète ja herde ok ijidia lo uje otepe dahpkotehojto juove7 kas deh`ias nuoraj
mreluekos. Uuizå ke ijjavediôj hås sarprojlojto soe ke eperidiôj lo ke osdriture lohôtide, ovakudiôj
lo ke dursive omipdie. Eujquo ke ijhojse heyarèe lo kas toxtas lohôtidas letej lo kas porèalas
bokojèstida y raheja, kas prihoras quo so dajadoj letej lo kas porèalas jepetiojso y seète.
Verodo quo kas diojta duerojte eõas trejsdurrilas beste ke dajquiste lok peès par ok sa`oreja
porse Deh`isos nuoraj pere Omipta uj porèala roketivehojto oste`ko.
Vsehétida I ohpozô e roijer daha dkiojto lo kas esirias. Verodo quo sudoliô e su pelro, Jodea,
oj ok ma`iorja lo Teis oj >><. Dajvojdiaj
Dajvojdiajekhojto
ekhojto so dajsilore e Jodea ok prihor roprosojtejto lo ke
lijestèe (Jodea I), eujquo
eujquo jujde ma`orjô daj ijl
ijlopojlojdie
opojlojdie lo Esirie. Nuo su biga, Vsehétida I, ok
quo ekdejzô ke ijlopojlojdie lo Esirie y Cusb y ok quo kamrô ujir e Omipta `ega uj saka hajerde
suproha. Ja so se`o daj oxedtitul dôha ka dajsimuiô. Ja so se`o par qué nuo ék y ja duekquior atra lo
osas royozuokas ok quo ka dajsimuiô. Os pasi`ko quo ok palorasa epaya prostela par Esirie e Teis
bidiore quo osto roija lok aosto lok lokte so dajvirtiore oj uje ojtilel hås nuorto y hås ride quo kes
lohås.
Bedie >?> Vsehétida be`èe oxtojlila su lahijia beste ok Ekta Omipta. _je diulel
nujlehojtek pere ok palor lo Vsehétida o ijlule`kohojto sahotile par ék e uj nérroa dajtrak ore
Hojnis, dojtra siohpro dkevo pere tala equok quo ijtojtere lahijer Omipta. Ek hisha tiohpa, Teis so
dajvirtiô oj uj ihpartejto dojtra lijåstida. Oj okke so ojdajtre`e ok tohpka lo ke liase Joitb,
ostrodbehojto rokediajele daj kas royos seètes3 elohås, sorèe ekkè lajlo e pertir lo oso hahojta so
ojtorrere e kas nereajos.
5?6
Atre javolel ihpartejto lo oste épade nuo ok loserrakka par Jodea II lo ke herije, quo
edtue`e tejta oj ok Holitorråjoa daha oj ok her Paga. Os pasi`ko quo kas nojidias eparterej uje
oxporiojdie ihpartejto y uje esistojdie oj ka tadejto e kes tédjides lo dajstruddiôj y jevomediôj. Ok
ijtorés par ke jevomediôj so vo ronkogela par ke arloj lo Jodea II lo dajstruir uj dejek quo ujèe ok
Jika daj ok her Paga, eujquo, ek perodor, kes a`res ja so dajdkuyoraj
dajdkuyoraj beste ok roijela lo Lerèa I.
Kas ijtorosos dahordiekos lo ke lijestèe so voj ronkogelas oj quo nuo Vsehétida I quioj e`riô
ok peès e kas hordeloros mriomas y nojidias, holile mredies e ke duek so biza ijhojsehojto rida. Loslo
kuoma osdahordiekos
ijlule`ko quo
bedieOs
ok ovilojto
>0? ye soquo
be`èej
nujlela ojomipdias
ok jartomreve`ej
lo OmiptakesJåudretis
y atrasy
dojtras
mriomas.
kas sa`orejas
ihpartediajos
oxpartediajos daj erejdokos y teses. Vada lospués lo ?=6 Ehesis dajdojtrô tale ke edtivilel
hordejtik bokéjide oj ke diulel omipdie lo Jåudretis, e sôka 5> cikôhotras lo Teis.
Kes nrajtores lurejto ok porèala seète oste`ej lonijiles, par ok aosto, kas aesis lo @ebriye,
Lecbke, Cberme y Tiwe dajsorvej dajstruddiajos lo ke lijestèe RR^I, ka duek ihpkide ke oxistojdie lo
uj nérroa sistohe lo dajtrak lo ostas ihpartejtos kumeros
kumeros y lo sus rutes. Var ok sur, ke nrajtore oste`e
situele oj Esuåj. Ke tojsiôj oxistojto ojtro Omipta y Cusb ore dajstejto, puos ok roy lo Ju`ie
ijtojte`e dajvojdor e kas saklelas lok ogérdita omipdia lo quo so peserej e su `ejla. Oj Kovejto ke
nartuje lo Omipta e ke bare lo lahijer ke romiôj epravodbejla ke lodelojdie lok ihporia esiria nuo
sôka adesiajek y loslo kuoma `estejto kihitele. E pertir lo >06 so esojtô daha ke juove patojdie
lahijejto oj Vekostije, bediojla lo Gulå uj roija vesekka. Kas omipdias ijtojteraj oxtojlor ose
ijnkuojdie bedie ok jarto prostejla eyule e kas esirias dajtre @e`ikajie o ijstekåjlaso dôhalehojto
oj Derdbohisb, lo lajlo sôka nuoraj losekagelas tres sor vojdilas oj ok dehpa lo `etekke par
Je`udalajasar
Je`udalaj
asar II oj >6?. E dajtijuediôj vija uj porèala lo kudbes desi dajstejtos ojtro @e`ikajie y
Omipta quo so prakajmô beste >65, eõa oj quo so ki`rô uje `etekke oj ke nrajtore omipdie. Os pasi`ko
quo lospués so kkomere e ekm÷j tipa lo eduorla. Osto `rovo porèala lo pez ojtro kes las patojdies ostå
dajnirhela par ke pielase poromrijediôj quo roekizô Vsehétida II e @i`kas oj ?95. Oj ?22/?2= Eprios
etedô \ira y Tilôj, ostelas vesekkas lo @e`ikajie, hiojtres Je`udalajasar so bekke`e adupela oj ok
somujla esolia lo Gorusekéj. _j triujna quo de`o etri`uir daj tale somurilel e kas seètes nuo ok quo
a`tuvioraj duejla kamreraj quo Dbipro kos pemere tri`uta oj tiohpas lo Ehesis, dajsimuiojla esè
uje `eso jevek prôxihe e ke daste Tirie.
Kes tojsiajos oxistojtos ojtro Omipta y @e`ikajie kkomeraj e su håxiha daj ke usurpediôj lok
traja par Ehesis. Ehesis ore uj lostedela mojorek3 tejta ék daha su helro orej periojtos lok nereôj
y adupe`ej uje pasidiôj okovele oj ke darto lo Eprios. Eprios ojviô ujes trapes oj eyule lo uj
mrupa tri`ek ki`ia dajtre ke diulel mriome lo Dirojo. Verodo quo ke dehpeõe ostuva `estejto hek
armejizele y quo kas omipdias sunrioraj ihpartejto
ihpartejtoss `eges. Osta pravadô uje su`kovediôj lok ogérdita,
oj ok trejsdursa lo ke duek Ehesis epravodbô ke adesiôj pere epalorerso lok traja. Eprios herdbô ek
lostiorra y roekizô las ijtojtas sudosivas lo roduporer ok traja daj ok epaya lok oxtoriar. Vere ok
prihora (?=6/?>9) dajtô daj ok epaya lo kes diulelos lo Dbipro. Ja dajsimuiô su prapôsita. \res su
lorrate Eprios so ronumiô oj ke darto lo @e`ikajie y dajvojdiô e Je`udalajasar II lo quo ijtojtere
epravodberso lo ke drisis ijtorje lo Omipta armejizejla uje dehpeõe pere roste`kodorka oj ok traja.
Lo be`orka kamrela, ok palorèa lo @e`ikajie be`rèe euhojtela oxtrearlijeriehojto. Ke situediôj
ohpoze`e e vakvorso drètide pere Omipta. Ehesis so edordô ek tireja lo Dirojo y rodi`iô eyule hikiter
pere bedor nrojto e kes trapes lo @e`ikajie. Ke `etekke ojtro kas las ogérditas nuo lurèsihe. \ek daha ke
prosojte Ehesis oj ke ostoke oj ke quo dajhohare su vidtarie lonijitive. Oj ok dursa lok dah`eto,
Eprios porliô ke vile.
Nijekhojto @e`ikajie y Omipta ostrodberaj sus kezas pere ojnrojterso ek drodiojto palorèa lo
Vorsie. Kas ekielas lo Omipta, Ki`ie y @e`ikajie, nuoraj dajquistelas
dajquistelas par Dira verias eõas ejtos lo quo
so pralugore su prapie deèle. Le ke ihprosiôj lo quo ke zaje jarto lok peès so rijliô `estejto prajta.
Kas royos lo Vorsie elapteraj kas tètukas y jah`ros anidiekos omipdias, y so prosojteraj oj talas kas
torrojas daha kas nereajos komètihas. E pertir lo osto hahojta, Omipta so dajvirtiô oj uje pravijdie
porse.
5?5
5?0
\OHE 567 KAT BI\I\ET Y HI\EJJI.
5. Kas bitites7 Ejetakie, loslo ke épade pekoaesirie beste ke eperidiôj lok roija
bitite3 drajakamèe y nuojtos.
Loslo 5>?6 beste 5066 ke Ejetakie dojtrek ostuva lahijele par kas royos lok "peès lo Betti",
duye depitek so ojdajtre`e oj ke mrej diulel nartinidele lo Bettuse. Poprosojte uj pra`kohe ok
jedihiojta lok roija bitite, puos ja oxistoj tostihajias osdritas loslo nijekos lok porèala lo kes
dakajies dahordiekos esiries beste ke eperidiôj lo osto ostela ye pkojehojto loserrakkela y palorasa.
Ke ihemoj lo ke Ejetakie dojtrek quo anrodoj kas toxtas lo kas hordeloros lo Essur os ke lo
uje sorio lo poquoõas roijas ijlopojliojtos, dele uja lo kas duekos tojèe su dojtra oj uje diulel
nartinidele. Kas hås mrejlos orej kas lo Cejosb (ke halorje Cûktopo), ]ebsbus
]ebsbusbeje
beje y Vurusbbettuh
(pra`e`kohojto ke edtuek Cerebûyûc-Cajye), dele uja lo kas duekos rodi`o ok jah`ro lo "peès"
(hìtuh
hìtuh),
), y orej romilas par prèjdipos (ru`ì'u
(ru`ì'u),
), oxdopta kas situelas dorde lok jarto lo Tirie, quo orej
ma`orjelas par "royos" (ťerru).
Kes diulelos-ostela lo`èej lo hejtojor ojtro sè ujes rokediajos `estejto oste`kos y
pedènides. Verodo quo ke diulel lo Vurusbbettuh losohpoõô uj pepok ihpartejto oj ok sistohe lo
ostelas lo ke Ejetakie dojtrek.
Oj tiohpas lok Cìruh lo Cejosb II, Vurusbbettuh ore ok ÷jida ostela lo Ejetakie e ke de`oze
lok duek be`èe uj "mrej prèjdipo". Osta ihpkide quo Vurusbbettuh astojte`e uje pasidiôj lo
suporiarilel rodajadile par kes lohås diulelos-ostela lo Ejetakie. Atre pruo`e lo quo
Vurusbbettuh
astojte`e
diorte
suprohedèe
oj so
Ejetakie
ojdajtrehas
ok "toxta
lo Ejitte",
laduhojta (osdrita
oj bitite
y edelia)
oj ok quo
duojte ke
ke dajquiste
lo keojdiulel
lo Jose
(narhe
bitite lo Cejosb) par ok pelro lo Ejitte, Vitbeje, roy lo Cusere, y e dajtijuediôj atres bezeões lo
Ejitte7
5?4
Ok toxta lido quo Vitbeje y Ejitte so dajvirtioraj oj roy y prèjdipo borolora lo Jose, ek
tiohpa quo somuèej dajtrakejla Cussere, y quo loslo ekkè dajquisteraj uje sorio lo diulelos-ostela
ejetôkides oj ke duojde lok rèa Bekis, oj pertiduker Bettuse y Wekpe. Bedie ok nijek lok toxta, Ejitte
enirhe quo ok prèjdipo lo Vurusbejle (oj edelia Vurusbbettuh) ko romekô uj traja y uj dotra bodbas
lo biorra. Ejitte so kkovô deutiva ek prèjdipo lo Vurusbejle y pradkehe quo oj elokejto so sojterèe e
su liostre. Kes ihpkidediajos lo oste rojlidiôj, gujta daj ok tètuka etri`uila e kas prèjdipos lo
Vurusbejle oj kas toxtas lok jivok II, esè daha ok bodba lo quo Ejitte so roniore e sè hisha oj osto
toxta daha "mrej roy/prèjdipo", bej sila utikizelas pere epayer ke tosis lo quo Vususbejle astojte`e
uje ospodio lo bomohajèe sa`ro ke Ejetakie dojtrek. Ejitte loseniô ose suprohedèe y sekiô vidtariasa.
tosis, oj ostelas
ok simka RIRlo(os Ejetakie
lodir, ke épade
darrospajliojto
II lok Cìruh lo
lo
Cejosb)Tom÷j
kas oste
livorsas
be`rèej
rodajadila ek jivok
ke suprohedèe
Vurusbbettuh/Vurusbejle. Bu`a uj `rovo porèala lo rupture lo kes bastikilelos ojtro kas ostelas
ejetôkidas. Ok ejtimua arlojehiojta nuo rosteurela tohparekhojto, pora ja nuo oste`ko beste quo par
5?<
nij Vitbeje lo Cussere dajquistô Cejosb/Jose. Tu biga, Ejitte, kamrô sahotor elohås e atres duejtes
diulelos ejetôkides, ospodiekhojto oj ke zaje jarto, daha, par ogohpka, Wekpe, Teketuwer y Bettuse,
quo nuoraj erreseles. Ke bezeõe lodisive lo Ejitte nuo ke rojlidiôj lo Vurusbbettuh/Vurusbejle,
dirdujstejdie quo ka be`rèe dajvortila
dajvortila oj ok prèjdipo hås palorasa.
Oste nuo uje épade lurejto ke duek kas livorsas ostelas lo ke Ejetakie dojtrek dahpitioraj
ojtro sè par bedorso daj ke bomohajèe lo ke romiôj. Ke lijestèe lo Cussere sekiô tohparekhojto
vidtariase oj oste kudbe. Kes diulelos losenieraj ok lahijia lo kas royos lo Cussere. Ti edoptehas
quo oste situediôj
lo "ostelas
lo muorre"
haloka deredtorèstida
epraxihelehojto
epraxihelehojt
o 5246,
tojlrèehas
uj dajtoxta
pkeusi`ko
oj ok nuo
quooknijekhojto
uj sa`orejaloslo
lo Cussere
sekiô vidtariasa,
dajquistô y rodajstruyô ke diulel lo Bettuse y so dajvirtiô oj ok sa`oreja hås palorasa lo ke
Ejetakie dojtrek, depez lo ihpajor uj nérroa dajtrak sa`ro kes atres diulelos, ijlopojliojtos beste
oso hahojta.
\ala osta os uje `uoje perto uje hore ospodukediôj3 ja os hås quo uj ijtojta lo visuekizer
dôha kas sa`orejas bitites kamreraj bedorso daj ok palor suproha y narger uj roija.
5.5.
Ok pra`kohe lo ke drajakamèe3 kes nuojtos.
Tôka e pertir lo 5>?6 palohas ohpozer e rodajstruir ke bistarie lo kas bitites. Ok porèala
dahprojlila ojtro 5?96 y 5?66 sôka ka dajadohas oj sus resmas hås mojorekos, eujquo palohas
situer oj ék e verias royos. Ejåkamehojto, eujquo uja lo kas toxtas hås ejtimuas y hås ihpartejtos
lo ke bistarie ijstitudiajek lo kas bitites lete lo 5?66 (ok "Olidta lo \okopiju"), os huy pada ka quo
se`ohas lok prapia \okopiju. E su voz, ok porèala dahprojlila ojtro ok roijela lo osto porsajego y
epraxiheleh ojto 5<46
epraxihelehojto
5<46,, eõa oj ok quo dahiojze ke neso lok ihpori
ihporiaa bitite daj \ulbekiye I,
porhejodo oj ke hås dahpkote asdurilel.
5??
Ke drajakamèe, par ka lohås suhehojto epraxihele, lo kas royos bitites lopojlo par
dahpkota lo kes darrokediajos daj kas hetoriekos pradolojtos lo nuore lo Ejetakie. Ja so dajsorvej
kes nodbes oxedtes lo kas roijelas lo jijm÷j sa`oreja bitite y tehpada oxistoj "kistes lo royos" daha
kes tojohas lo @e`ikajie, Esirie y Omipta.
E pertir lo Tuppikukiuhe I kas toxtas lo kas royos bitites suokoj prosojter uje ijtraluddiôj oj
ke quo rohajtej su mojoekamèe beste osto porsajego, ka duek jas porhito par ka hojas oste`kodor ke
sudosiôj lo kas listijtas sa`orejas y kes rokediajos oxistojtos ojtro ujas y atras.
Dajvojdiajekhojto ke bistarie bitite so livilo oj tros otepes7 "Ejtimua Poija" (5>?6-5?66),
"Poija Holia" (5?66-5<
(5?66-5<46/06),
46/06), o "Ihporia" (5<46/06-5066
(5<46/06-5066).
).
Verodo quo kas royos bitites nuoraj suhehojto edtivas, y roekizeraj dehpeões oj tiorres huy
kogejes y quo odberaj kas dihiojtas lo ke ostrudture quo Tuppikukiuhe I supa dajvortir oj uj roija
sôkila y lurelora quo so oxtojlèe loslo ok aosto lo \urquèe beste ok jarto lo Tirie.
Ok prijdipek dajgujta lo laduhojtas oj kas quo so `ese juostra dajadihiojta lok ostela
bitite y lo su bistarie, so losdu`riô oj ok yedihiojta lo su depitek, Bettuse (ke edtuek @amezcþy), ek
jarto lok rèa Bekis. Bedie ke lédele lo kas =6 so be`èej roduporela ujes 0?.666 te`kikkes, dinre quo
roprosojte uje séptihe perto lok tatek arimijek. Loslo ojtajdos, kes oxdevediajos bej dajtijuela
sedejla e ke kuz te`kikkes y laduhojtas. Ok mruosa lo kas erdbivas lete lo ke épade lok Ihporia, pora
oj okkas bey toxtas y dapies lo laduhojtas roledtelas hudba ejtos, quo so rohajterèej ek roijela
lo Bettusiki I. Ke heyarèe lo ostas toxtas eperodiô oj kas sejtuerias lo Bettus
Bettuse,
e, sa`ro tala oj ok "Mrej
\ohpka", pora teh`iéj oj ke diuleloke roek.
Kes oxdevediajos roekizeles oj ok yedihiojta lo Heset Bûyûc (ek suraosto lo Wiko) sederaj e
ke kuz uje diuleloke y uj pekedia bitite3 oj las sekes lok pekedia so ojdajtreraj uj tatek lo javojte y
sois
dertes, esè daha liodisioto ijvojterias, uje pranodèe y uj poquoõa nremhojta lo uj toxta
rokimiasa.
Kes dahpkogilelos lo kas mrejlos erdbivas lo Bettuse so emrevej lo`ila e ke prosojdie oj
5?>
okkas lo uje huktitul lo kojmues listijtes (oståj etostimueles beste sioto). \alas kas toxtas so bej
dajsorvela oj te`kikkes lo `erra osdrites oj uje narhe eleptele lok sistohe dujoinarho
hosapatåhida. Vora ekmujas, sa`ro tala kes ijsdripdiajos roekos sa`ro rade lo nijekos lok ihporia,
utikizej uje osdriture kkehele "goramkènide bitite", quo ja tiojo jele quo vor daj kas goramkènidas
omipdias7 su nujdiajehioj
nujdiajehiojta
ta y eperiojdie saj dahpkoteh
dahpkotehojto
ojto listijtas.
Kas rostas erquoakômidas hås ospodtedukeros pradoloj teh`iéj lo Bettuse, yedihiojta quo
viojo oxdevela ijijtorruhpilehojto
ijijtorruhpilehojto loslo 596>. Kas rostas bitites losdu`iortas beste ke nodbe letej
sa`ro
tala(pra`e`kohojto
lo nijekos lok porèala
ihporiek.
mrej sejtueria
eiro
ki`ro lo Yezikiceye,
ke
rade vive
rokediajela
daj Ok
ok dukta
ek linujtaekroy
\ulbekiye
I^), ujila edartela
Bettuseojpar
uje vèe pradosiajek y lodarela daj rokiovos quo roprosojtej e talas kas liasos, os teh`iéj uje a`re
lo épade terlèe.
To bej roekizela ihpartejtos bekkezmas oj Ijejlic (uj tohpka lok porèala ejtimua-bitite y uj
oxtrearlijeria vesa lo 20 dh lo ekture daj lodarediôj oj rokiovo3 oj @itic, \ersa y Horsij, oj Dikidie.
Ekede Bûyûc lispajèe lo nartinidediajos e mrej osdeke, dahpere`kos e kes lo Bettuse, daj kes puortes
lodareles par nimures osdukpiles oj piolre. Marlia, nehase hås terlo par sor ke diulel lok roy nrimia
Hiles, ostuva ostrodbehojto ujile e Bettuse lurejto tale ke épade bitite.
Kes ostrodbes rokediajos oxistojtos lojtra lok torritaria dahprojlila ojtro ok jarto lo ke Ejetakie
dojtrek y ke romiôj situele ek osto lok Éunretos, quolej `ioj ikustreles par ke bahamojoilel lo ke
doråhide. Oj ok oxtroha addilojtek lok roija lo Betti be`èe ostelas duye koektel pakètide nkudtue`e
ojtro kas roijas lo Ebbiye(we
Ebbiye(we),
), Ezerwe y Betti. Kes ruijes hås sarprojlojtos
sarprojlojtos saj kes lo @oydosuktej
y ke ihpartejto edrôpakis lo \raye.
0. Ok Ejtimua Poija bitite (5>?6-5?66). Bettusiki I, Hursiki I.
0.5.
Ok tostehojta pakètida lo Bettusiki I.
Osto laduhojta oxtrearlijeria (oj edelia o bitite) treskele ek kodtar e uje roujiôj narhek lo
ke darto bitite, dajmromele oj tarja ek kodba lo huorto lok roy, pere osdudber sus ÷ktihes lodisiajos.
Ok peès so vo ema`iela par kes liniduktelos7 ok sa`rija, ek quo Bettusiki be`èe losimjela su sudosar,
be`èe dajspirela su sudosar, be`èe dajspirela dajtre ék gujta daj su helro. Eh`as bej sila
lostorrelas (ok roy su`reye quo so be e`stojila lo taher vojmejze lo okkas). Hursiki, jiota lo
Bettusiki, pasi`kohojto lohesiela gavoj e÷j, os prosojtela ejto kas dartosejas roujilas daha su
juova sudosar. Eujquo Bettusiki I os ok prihor sa`oreja prapiehojto lidba quo tojohas etostimuela,
palohas dahpra`er quo oxisto ye uje ostrudture pakètide lonijile, daha ijstitudiajos `ioj
loserrakkeles, daha par ogohpka, uje eseh`koe ( pejcu
pejcu),
), kas ejdiejas lo ke diulel, sedorlatos y gonos
hikiteros.
Ok proåh`uka ek "Olidta lo \okopiju", lo épade pastoriar (5?66) ekulo e uj roy y uje roije
ejtoriaros e Bettusiki I, kkehelas rospodtivehojto Ke`erje (y su veriejto \e`erje) y \ewejejje.
Vora ok tostehojta lo Bettusiki lohuostre quo ék hisha ore kkehela lo hala hås mojorek
K/\e`erje, y os ovilojto quo hås terlo "ke`erje" y "tewejejje" orej tètukas rospodtivehojto
rospodtivehojto lok roy
y ke roije bitites. Esè puos, os pasi`ko quo ke iloe lo quo Ke`erje ore ok jah`ro lok prihor sa`oreja
bitite soe nruta lo uje dajnusiôj lo épade pastoriar. Ka diorta os quo Bettusiki I tuva prolodosaros,
pora losdajadohas lôjlo ma`orje`ej osas royos. Bettusiki I nuo ok prihora oj bedor lo Bettuse su
depitek. Os pasi`ko quo ke solo lo sus prolodosaros nuore Cussere.
5?=
5?2
0.0.
Kes muorres lo Bettusiki I y Hursiki I.
Bettusiki I sastuva veries muorres y oxtojliô sustejdiekhojto kas lahijias lo Betti. Tus
"ejekos" dajtijoj vekiase ijnarhediôj edorde lo sus dajquistes7
5?9
Ok toxta jas anrodo uj tostihajia vekiasèsiha edorde lo ke muorre oj Ejetakie lurejto
lurejto oste
épade y sa`ro kas hétalas holiejto kas duekos kas sa`orejas bitites ijtojteraj ihpajor y
hejtojor su dajtrak sa`ro kes romiajos dajquisteles. Ke prihore dehpeõe nuo lirimile dajtre kes
romiajos lok jarto. Oj ke somujle dehpeõe erresô y lostruyô ekloes y diulelos oj ok jarto lo Tirie.
Oj ok tordor "eõa", Bettusiki sunriô uj rovés7 hiojtres roekize`e uj ra`a lo mejela oj Erzewe, oj ok
oxtroha addilojtek lo Ejetakie, kas burrites etederaj ke perto ariojtek lok torritaria lo Betti. Okka
ijlide quo ok palorèa lok juova ostela lo Hitejji so edrodojte`e y roeddiaje`e ejto ke ehojeze quo
supajèe ke oxpejsiôj bitite par ok jarto lo Tirie. Kes romiajos dajquisteles so su`koveraj y sôka
Bettuse, ok darezôj lo Betti, porhejodiô niok ek roy. Vora lospués lo osto dajtretiohpa ok sa`oreja
roejulô o ijtojsinidô sus muorres lo dajquiste. Ijholietehojto lospués ke suorto lok roy ohpozô e
hogarer7 kes diulelos e`rèej sus puortes duejla ka voèej edorderso (Jojesse)3 kas ijtojtas lo
rosistojdie e trevés lo ke dajnrajtediôj lirodte oj ok dehpa lo `etekke rosukte`ej ij÷tikos y orej
destimelas daj ke lostruddiôj e`sakute (_kkehe)3 kes diulelos "quo so be`èej su`kovela" nuoraj
sitieles y erreseles. _j juova etequo dajtre Bessuwe (uja lo kas ostelas hås ridas lok jarto lo
Tirie) rosuktô tej enartujela quo ke pa`kediôj eutôdtaje oxpuksô e su roy. Pohoharejla sus bezeões,
so dahpere e sè hisha daj ok mrej dajquistelar, ye komojleria, Termôj lo Ecel.
Ok roijela lo Hursiki I ja ostå tej `ioj laduhojtela. Tom÷j perodo, su a`gotiva priharliek
nuo ok lo dajsakiler kas kamras lo su e`uoka. Hursiki dajsimuiô lostruir Ekopa, ok palorasa roija quo
be`èe vojila lahijejla ok jarto lo Tirie lurejto simkas. Atre dehpeõe lo Hursiki nuo ke quo
dahpartô ke ijvesiôj lo @e`ikajie, ekiele quizå lo Ekopa.
0.4.
Ok "Olidta lo \okopiju".
\ale oxpejsiôj torritariek lohesiela ropojtije y råpile suoko ederroer pra`kohes ijtorjas.
\ek voz soe oste ke harekoge quo so adukte tres ok roditek lo sejmriojtas esosijetas y usurpediajos quo
lahijerèej ke bistarie bitite lurejto kas sotojte eõas sudosivas7 loslo ok esosijeta lo Hursiki I
(5?96) par su duõela y dapora, Bejtiki, beste ke esdojsiôj ek traja lo \okopiju (5?0?). Ke oxtojse
drôjide lo edtas sah`rèas lo oste épade ostå dajtojile oj ok "Olidta lo \okopiju", ok roy duye nimure
so yormuo ek térhija lo osto kerma porèala lo deas pakètida. To prosojte e sè hisha daha ok bah`ro
quo rosakviô lo uje voz par tales kas torri`kos dajnkidtas ijtorjas quo be`èej bujlila e Betti.
5>6
To trete lo uj toxta nujlehojtek. Os ihpartejto ke ijnarhediôj quo jas prapardiaje edorde
lo ke ostrudture lok ostela bitite, oj ospodiek rospodta e kes jarhes oste`kodiles daj ok nij lo romuker
ke sudosiôj ek traja. Ok roy rokete ke bistarie lo Betti oj narhe suherie loslo ok prijdipia, daj ok nij lo
lohastrer quo ok peès be`èe ila lodeyojla. Ose lodelojdie os etri`uile lirodtehojto e kas podelas
dahotilas oj prihor kumer par Bejtiki, quo ijtojtô bedorso daj ok palor par holias drihijekos. Ok
esosijeta ojmojlre ok esosijeta y ok peès so bujlo dele voz hås, sunriojla ijvesiajos oxtrejgores y
lorrates oj ok dehpa lo `etekke, y deyojla vèdtihe lo kes dajstejtos ijtrimes pekediomes.
osja
oxprosela
par jijm÷j
holia hek,
lo ujpusa
dajtresto
simjinidetiva7
Bejtiki,
ok
duõela Ok
lo prijdipek
Hursiki, e hojsego
quioj ésto
be`èe bodba
nij e osehuy
olel
lo ara e trevés
lok vik
esosijeta lok roy3 \okopiju, par ok dajtreria, duõela lo Buzziye y ehojezela lo huorto par ésto,
pusa nij e tejtas eõas lo barrar lostituyojla sij lorrehehiojta lo sejmro e Buzziye, ek quo
lostorrô gujta daj sus borhejas, porlajåjlako ke vile. Ijholietehojto kes dehpeões lok sa`oreja
bitite so vioraj uje hoz hås darajeles par ok éxita.
5>5
E dajtijuediôj viojoj uje sorio lo jarhes sa`ro kes quo losdejse ok ostela rodiéj
rosteurela7 uj arloj lo sudosiôj ujivorsekhojto rodajadila. Kas edtas lok roy quolej rostrijmilas y
so bedo rospajse`ko lo okkas ejto kas liasos y ke eseh`koe (pejcu
pejcu),
), eujquo kas paloros lo éste e ke
bare lo ihpajor destimas so kihitej ek roy y ek prèjdipo borolora, quolejla sus nehikies oxdkuiles lo
ke sojtojdie. Osto arlojehiojta lo ke hajerquèe, oj virtul lok duek ok prapia sa`oreja so sit÷e par
lo`ega lok palor gurèlida lo uje eseh`koe,
5>0
os suhehojto duriasa. Ja tojohas etostimuela ji uj saka ogohpka lo quo ok pejcu ogordiore jujde
uj palor ijlopojliojto7 talas kas ijlidias epujtej e quo so roujèe par arloj lok roy y quo su
nujdiôj ore ler dajsogas ek sa`oreja, lidtehoj quo ésto palèe halinider a ijdkusa tek voz losaèr.
Var ka quo se`ohas, kes koyos lo sudosiôj epra`eles par \okopiju nuoraj rospoteles. Osa ja
simjinide quo so pusiorej nij e kes sudosiajos irromukeros y e kes usurpediajos, pora le ke ihprosiôj lo
quo ke trohojle sorio lo edajtodihiojtas druojtas losdrite par \okopiju ja vakviô e ropotirso.
Posukte linèdik lotorhijer oj qué holile hojmuô ok torritaria dajtrakela par kas bitites
lurejto ok porèala lo ejerquèe y beste ke roduporediôj ijidiele lurejto ok Ihporia Erdeida. Ok
lahijia bitite lo ke Ejetakie dojtrek ja so via soriehojto hojasde`ela. Verodo quo kes nrajtores
soptojtriajekos y ariojtek kamreraj sor prosorveles, ek hojas e pertir lok roijela lo \okopiju,
hiojtres quo kas torritarias lok suraosto, oj kas quo roekizere sus dehpeões Bettusiki I,
porhejodioraj nuore
nuore lok dajtrak bitite beste ok roijela lo \ulbekiye
\ulbekiye I.
4. Ok Ihporia Bitite (5<46-5066).
4.5.
Ok Ihporia beste Tuppikukiuhe.
Ok mrej porèala lo oxpejsiôj quo kkovô ek rodajadihiojta lok palorèa bitite par juhorasas
ostelas loslo ok kitarek omoa beste ke duojde lok Cbe`ur y Lehesda, lia dahiojza lurejto ok roijela
lo \ulbekiye I (5<46-5<56). Ke asdurilel quo ojvuokvo ok porèala dahprojlila ojtro 5?66 y 5<46
ja
jas porhito
dajgoturer
siquiore
dôha
so praluga osto
Kas sa`orejas
osteloépade
roekizeraj
vimarasas
ijtojtaji
ijtojtas
s lo
roenirher
ke lahijediôj
bititedeh`ia.
sa`ro Cizzuwelje
y ok lo
jarto
Tirie,
ospodiekhojto Ekopa, nrojto ek palorèa lo Hitejji. Lurejto oste kudbe, kas sa`orejas lok Ihporia
Erdeida ijtojteraj, oj ke holile lo ka pasi`ko, seder pravodba lo kas rovosos sunrilas par Hitejji e
hejas lok nereôj \uthasis III. Vora osas triujnas nuoraj trejsitarias, puos Hitejji y Omipta so
ujioraj pere oxpukser lo ke zaje e kas bitites.
Lurejto ok roijela lo Erjuwejle I, duejla Helluwette biza deuse dah÷j daj Ebbiye(we)
oj dajtre lo kas ijtorosos bitites, ok nereôj lo Omipta via ke apartujilel lo ijhisduirso oj kas esujtas
lok pugejto roija lo Betti. To eprosurô e pajorso oj dajtedta daj ok palorasa ostela lo Erzewe, oj ke
Ejetakie addilojtek. Vra`e`kohojto e`rime`e ke osporejze lo ijdrohojter ke nuorze pakètide lo osto
vodija lo kas bitites oj uj hahojta lo liniduktel pere éstas. _je derte ojviele par Ehojanis III lo
Omipta (5<64-54><) e \erbujlerelu lo Erzewe jas porhito viskuh`rer ok loserrakka lo ostes
hequijediajos7
5>4
Var losmredie, ke rospuoste lok roy lo Erzewe sôka so be dajsorvela oj perto. Vora quole lo
okke ka sunidiojto pere lohastrer quo rodi`iô lo `uoj mrela ke prapuoste lo ekiejze hetrihajiek daj
Omipta.
Ostas rovosos nuoraj sôka trejsitarias. Verodo quo ye oj tiohpas lok sudosar lo Erjuwejle I,
\ulbekiye III (5426-54>6), ke zaje situele ijholietehojto ek osto lo Betti, ok "Veès Ekta" y EzziBeyese, nuoraj dajquistelas par su biga y ovojtuek borolora, Tuppikukiu
Tuppikukiuhe.
he.
4.0.
Kes dajquistes lo Tuppikukiuhe I (54=6-5446).
Valohas rodajstruir uj os`aza rezaje`ko lo kes dajquistes lo Tuppikukiuhe I oj Tirie e
pertir lo verias laduhojtas lo épade pastoriar. Jas ronorihas e kes "Mostes lo Tuppikukiuhe". Ka
prihora quo biza ok roy bitite nuo ijtojter kkomer ek sur e trevés lo kas pesas lok \eura. Osto bodba
ihpkide quo ke romiôj so bekke`e oj palor lo kas bitites. Var nij Tuppikukiuhe ijdarparô ke tatekilel lo
Cizzuwelje ek roija bitite y pusa nij e ke ostirpo lo sus prèjdipos kadekos.
Tij oh`erma, ke prihore dehpeõe lo Tuppikukiuhe oj Tirie ja so via darajele par ok éxita.
Oste dehpeõe nekkile palrèe leter lo kas prihoras eõas lok roijela lo Tuppikukiuhe, hiojtres quo ke
somujle, quo tuva mrej éxita, pra`e`kohojto so pralugore hudba hås terlo. Oste voz Tuppikukiuhe
so lirimiô bedie ok osto, druzejla ok Éunretos dorde lo Heketye (pojotrejla oj Isuwe), pere loslo ekkè
peser e Hitejji. Oste hejia`re so via darajele par ok éxita quo supusa ok sequoa
s equoa lo ]esbsbubejji,
ke depitek lo Hitejji. Ok mira lo kas edajtodihiojta
edajtodihiojtass porhitiô e Tuppikukiu
Tuppikukiuhe
he bedorso daj ok dajtrak lo
ke perto addilojtek lo Hitejji, oste`kodiojla oj okke uj roy vesekka. _ja lo sus bigas, \okopiju, quolô
daha prèjdipo lokomela oj Ekopa, daj ok ojderma lo pratomor kes dajquistes bitites. Ke ihpartejto
diulel lo Derdbohisb nuo roludile tres adba lèes lo esolia. Lo juova uj biga lo Tuppikukiuhe nuo
jah`rela ma`orjelar romiajek3 nijekhojto Derdbohisb so dajvirtiô oj ke prijdipek solo lo ke
eutarilel bitite oj ke zaje.
Oj ok hahojta oj quo Tuppikukiuhe kamrô dajtraker ke perto addilojtek lo Hitejji y e talas
sus ejtimuas vesekkas lo Tirie, so oste`kodioraj tohparekhojto rokediajos ehistases daj Omipta (ja
se`ohas si daj Ecbojetôj a daj \utejcbehôj). Tuhehojto duriasa os ok tostihajia lo ke gavoj
viule lo \utejcbehôj, quo sakiditô dajtreor hetrihajia daj uj biga lok roy lo Betti, pajiojla oj
`ejloge e kas bitites osto sarprojlojto rodajadihio
rodajadihiojta
jta lo su suprohedèe7
E poser lo kas rodokas y kes hijudiases ijvostimediajos lo Tuppikukiuhe, ok biga quo ojviô e
Omipta nuo esosijela. Vra`e`kohojto nuore oj ok soja lok palorasa mrupa lo hioh`ras lo ke nehikie
roek y lo deulikkas hikiteros, oj duyes hejas oste`e ok lostija lo ke gavoj roije viule lajlo so
trehere su huorto.
5><
<. Kas sudosaros lo Tuppikukiuhe. (5446-5056).
<.5.
Ok roijela lo Hursiki II (5446-509?).
Kas vimarasas osnuorzas lo Hursiki II par dajsakiler kes dajquistes lo su pelro so vioraj oj
`uoje perto darajelas par ok éxita. Daj ke pasi`ko oxdopdiôj lo ke pérlile trejsitarie lo Derdbohisb,
Tirie porhejodiô niok e kas bitites. Vora ok triujna hås sa`rosekiojto lo Hursiko so praluga sa`ro
Erzewe, ek aosto lo Betti, romiôj imjarele dahpkotehojto par Tuppikukiuhe.
Tuppikukiuhe.
Hursiki kamrô
ijnkimir
sovora
rovésekehajerde
Erzewe yysahotiô
par dahpkota
ekmujesroek
romiajos
lok
peès3 dajquistô
ke depitek
lokujroija,
a`kimô
e kas prèjdipos
lo ke nehikie
e `usder
ronumia oj kes iskes lok Omoa, a`tuva uje vidtarie sa`ro ok ekiela lo Erzewe, Ebiyewe, y nijekhojto
kamrô sahotor e Erzewe y roludirka e ke dajlidiôj lo ostela vesekka lok ihporia bitite.
Atre lo kes ohproses ihpartejtos lo Hursiki nuo ke sorio lo dajtijues y erlues dehpeões
kejzeles dajtre kas mesme, puo`ka quo be`ite`e ek jarto lo ke pojèjsuke lo Ejetakie, duye praxihilel
e Bettuse rosukte`e pokimrase.
Leles kes roludiles lihojsiajos lo kes tiorres lo duktiva quo kos sorvèej, perodo quo kas mesme
ijtojteraj bedor nrojto e kes osdesodos holiejto ke roekizediôj lo ijdursiajos oj ke
kess romiajos rides oj
mreja lo Betti, y ekmujes eddiajos ohprojliles par okkas tiojoj tala ok espodta lo sor vorleloras
ijtojtas lo oxpejsiôj torritariek.
Os pasi`ko quo oj ÷ktiha térhija kes dajtijues dehpeões lo Hursiki dajtre kas mesme nuorej
oj veja, puos pra`e`kohojto nuo uje juove lovestediôj porpotrele par kas mesme ka quo ijlugore ek
sudosar
lo Hursiki, Huwetekki, e treskeler e kas liasos lo Betti y e ke prapie darto e \erbujtesse, oj ok
Veès @ega.
<.0.
Huwetekki y Bettusiki III.
Ok e`ejlaja lo Bettuse pra`e`kohojto
oxpkiquo ke roketive derojdie lo laduhojtediôj
laduhojtediôj edorde
lo Huwetekki (509?-5020). Ke prosojdie lo kas bitites
oj ok jarto lo Tirie simuiô siojla huy nuorto. Ok
palorèa bitite so via ronarzela sa`ro tala oj Kovejto
lo`ila ek ijtojta omipdia lo oxtojlor uje voz hås sus
lahijias hås ekkå lo ke romiôj lo Celosb, ijtojta quo
rosuktô `eklèa lo`ila e ke sajare lorrate quo ijnkijmiô
Huwetekki e Pehsés II oj ke `etekke lo Celosb (502>,
ihemoj
lorodbe).
Oste lorrate
lonijitivehojto
kas bitites
daha luoõas
lo ke logô
daherde
lo Lehesda,e
quo ore uje lo kes romiajos nrajtorizes lok ihporia
omipdia. Huwetekki ijtojtô esihisha roenirher ok
lahijia bitite sa`ro ok jarto lo Ejetakie nrojto e kas
mesme armejizejla uj juova prijdipela oj Becpis
`ega ok palor lo su borheja, Bettusiki. Loslo oste
`eso so armejizeraj ropotiles dehpeões lostijeles e
roduporer kas torritarias porlilas e hejas lo kas
mesme. Oste mrej ohprose lo Bettusiki so via par nij
darajele par ok éxita. Tu håxihe bezeõe nuo ke
rodajquiste lo Bettuse.
Ok prostimia y ok palor quo dajsimuiô Bettusiki susditô kas rodokas lo su sa`rija (Hursiki III 5020-50=?). Ke roeddiôj lo Bettusiki nuo uje su`kovediôj oj tale romke, quo ede`ô daj ok
lorradehiojta
lo _rbi-\osbu`
_rbi-\osbu
` (Hursikiquo
III)Bettusiki
y su lostiorra.
so dajvirtiô
esè oj okketordor
roy lo
oso
jah`ro (50=?-50<?).
Os ovilojto
so via Bettusiki
oj ke jodosilel
lo gustinider
usurpediôj
lok traja. Oste
Oste gustinidediôj eper
eperodo
odo oj uja lo kas toxtas bitites
bitites hås nehasa
nehasas,
s, ke "Epakamèe l
loo
Bettusiki III".
5>?
5>>
5>=
Ok toxta lo`iô lo dahpajorso padas eõas lospués lo ke esdojsiôj ek traja lo Bettusiki III
(50=?), puos ekulo e ke edoptediôj lo su pasidiôj par perto lo kas ostelas vodijas, ojtro okkas
prosuhi`kohojtoo Omipta y @e`ikajie. Ja a`stejto, os ovilojto quo kas ijtojtas par perto lo Omipta lo
prosuhi`kohojt
epalorerso lok torritaria bitite oj ok jarto lo Tirie simuioraj elokejto. @e`ikajie y Omipta, ek hojas
lurejto ekm÷j tiohpa, ederidieraj ke iloe lo proster epaya e Hursiki III dajtre su tèa. Tu triujna ek
bedor nrojto e uje situediôj pakètide tej treidiajore y pokimrase quole lohastrela par ok mrej tretela
lo pez quo par nij nirhô daj Pehsés II oj 50>9. Ok tretela vija e herder uje épade lo pez y
oste`ikilel oj Kovejto. Ke ekiejze lo kes las mrejlos patojdies vija hativele sij lule ekmuje oj
perto par ke ehojeze dele voz heyar quo supajèe Esirie. Voso e kas ijtojtas lo Bettusiki par
nartekodor kas vèjdukas lo Betti daj @e`ikajie dajtre Esirie, perodo quo kas `e`ikajias ja nuoraj
depedos lo rospajlor onidezhojto. @e`ikajie quolô dele voz hås listejdiele lo sus ejtimuas ekielas
lo`ila e ke oxpejsiôj torritariek lo Esirie.
5>2
<.4.
Kas ÷ktihas royos bitites.
Bettusiki III bedo ronorojdie e ke ijstekediôj lo su sa`rija, Curujte, oj \erbujtesse, quo
Huwetekki be`èe dajvortila oj depitek lok roija oj tiohpas lo ke lostruddiôj lo Bettuse. Tu
perojtosda daj ok sa`oreja lorradela ko le`e patojdiekhojto diorta lorodba ek traja y ka dajvortèe
oj uje ehojeze ospodiekhojto sorie quo ore prodisa joutrekizer. Ok toxta dahpkota lok tretela
dajdkuila ojtro ok biga y sudosar lo Bettusiki, \ulbekiye I^ (50<?-505?), y Curujte lo \erbujtesse,
huostre elohås quo ke ihpartejdie lo osto ÷ktiha (a ke ehojeze quo roprosojte`e) ore tek quo
\ulbekiye so via a`kimela e roekizer atres dajdosiajos oxtrearlijeries
oxtrearlijeries e su priha7
Vere dahpkider hås ke bistarie so bej ojdajtrela oj Bettuse veries ihprajtes lo sokkas daj ke
simuiojto koyojle7 "Mrej Poy Ke`erje Curujte". Okka ihpkide quo adurriô prodisehojto ka quo so
tohèe \ulbekiye, y quo Curujte so epalorô onodtivehojto lok traja lo Betti lurejto ekm÷j tiohpa.
Ja se`ohas duåjla so praluga oxedtehojto osto bodba.
Oj ok osto y oj ok jarto lo Tirie, kas etequos lo \ucukti-Jijurte I lo Esirie dajtre kes nartekozes
bitites supusioraj sories pérliles pere kas torritarias lo \ulbekiye. Ek hisha tiohpa, kas bitites
porlioraj sus torritarias vesekkas oj addilojto, quo ja vakvioraj e roduporer jujde hås. _j opisalia
duriasa, quo simuo rosuktejla ojimhåtida, os ok lo ke dajquiste par perto lo \ulbekiye lo perto lo ke
iske lo Dbipro daj ke dajsimuiojto
d ajsimuiojto ihpasidiô
ihpasidiôj
j lo uj tri`uta e sus be`itejtos. Kas edajtodihiojtas saj
pertidukerhojto asduras lurejto ok roijela lo kas sudosaros lo \ulbekiye. Bettuse prosojte talas
kas simjas lo uje lostruddiôj hesive par atre lok nuoma y kas erdbivas bitites ojhulodoj par
dahpkota. \alevèe ja so se`o oj hejas lo qué nuorze ijvesare deyô.
?. Ke armejizediôj lok Ostela Bitite.
Oj ke holile oj quo so utikido ok térhija "ihporia" pere lonijir uje situediôj oj ke quo e)
oxistoj uj ÷jida palor dojtrek quo e`erde uj torritaria `estejto ehpkia, y `) oxisto uje ospodio lo
herda elhijistretiva mojorek, de`o enirher quo ok ostela bitite dajstituyô diortehojto uj ihporia, ek
hojas, e pertir lo 5<66, si ja ejtos.
Ok resma lo kas bitites hås sarprojlojto os ok mrej j÷hora lo kas lojahijelas "tretelas lo
vesekkego" ojtro ok roy lo Betti y atras lijestes su`arlijelas, e kas quo teh`iéj so le ok tètuka lo
"roy". Ja a`stejto ek sa`oreja lo Bettuse so ko lojahije "mrej roy", tètuka quo ja so epkide e jijm÷j
prèjdipo vesekka.
Os ovilojto quo, si `ioj e lotorhijelas periojtos prôxihas lok hajerde, daha ok roy lo
Derdbohisb y hås terlo teh`iéj pra`e`kohojto ok lo \erbujtesse, so kos dajdolèej ujas paloros
pakètidas `estejto ehpkias. Osas paloras so bekke`ej siohpro rostrijmilas y oj ÷ktiha térhija ke
eutarilel suprohe somuèe siojla ok mrej roy lo Betti.
_je narhe ihpartejto lo nartekodor kes rokediajos oxistojtos ojtro ok sa`oreja- vesekka y ok
mrej roy ore ke dastuh`ro lo deser ek vesekka daj uje periojto lok roy. Ke hugor osdamile pere
dajtreor hetrihajia ore sokoddiajele oj adesiajos par ke roije. Verodo elohås quo oste holile
porhitèe ek mrej roy taher uje sorio lo lispasidiajos dajdrotes daj rospodta e ke sudosiôj lok roija
vesekka, daha palohas eprodier oj ok juova tretela lo \erbujtesse7
Ok joxa nujlehojtek quo hejtojèe ujila ek ihporia orej kes a`kimediajos lo koektel
ihpuostes e sus s÷`litas par ok mrej roy. Ke koektel ore oximile lo huy livorses hejores. Ke
oximojdie be`ituek ore ke lo suhijistrer trapes y dah`etir ek kela lok roy duejla herdbe`e e ke
muorre, prapardiajer kes porsajes a`kimeles e roekizer kes prostediajos lo tre`ega narzasa duejla so
5>9
ko piliore, y suhijistrer `iojos pere kas duktas lo Betti. E osta de`rèe eõelir ke arloj quo tojèej kas
lijestes kadekos lo prosojterso ejuekhojto oj ke darto bitite gujta daj su tri`uta, quo jarhekhojto
dajsistèe oj uje dejtilel nige lo hotekos prodiasas, esè daha uje sorio lo romekas vekiasas dajdrotas
(tokes toõiles y lotorhijeles projles lo rape).
Te`ohas quo oxistèe uj ekdeklo (Bezejju
(Bezejju)) lo Bettuse, ojdermela par ok roy lo dajtraker e kas
muerliejos lo ke diulel y lo esomurerso lo quo oj okke roijere ok arloj. Tus anidiekos tojèej ke
a`kimediôj lo ijspoddiajer kas sokkas lo kes puortes, quo so dorre`ej dele jadbo, y lo dahpra`er dele
heõeje
be`èej
ratas3
lospués
quite`ej y kes puortes
so e`rèej
peremrupas,
porhitir"kas
ke
ojtrele yquo
ke ja
sekile
lok sila
trånida.
Ek nrojto
lo kas
ke elhijistrediôj
lok ostela
be`èe las
mrejlos", quo ore uje eristadredie narhele par kes mrejlos nehikies lok roija, y "kas bigas lok roy",
quo orej periojtos lok sa`oreja oj listijta mrela. \alas kas ektas dermas lo ke darto oste`ej oj
hejas lo kas hioh`ras lo ostas mrupas.
Eperto lo kes nijdes dajdoliles e kas nujdiajerias roekos, ke Ejetakie bitite oste`e sekpidele lo
diulelos, ekmujes lo kes duekos orej `estejto mrejlos. Oj hudbes diulelos lo Ejetakie be`èe pekedias
y ekhedojos, kkehelas par kas bitites "deses lok sokka".
Be`èe elohås pa`kediajos hås poquoões, kumeros y ekloes, oj kas quo kes duostiajos lo
pakètide kadek orej mostiajeles par kas ejdiejas lok kumer.
Kas prijdipekos doroekos praludilas orej ke do`ele y ke ospokte, utikizeles pere ke ne`ridediôj
lo pej y dorvoze3 so duktive`ej teh`iéj mrej dejtilel lo buortes y viões, y so drie`ej e`oges
lostijeles e ke praluddiôj lo hiok. Kes perdokes oj oxpkatediôj orej, ek perodor, `estejto poquoões,
oste`ej
sopereles
ujesheyar
lo atres
parde`ekkas
dordes, yorej
lisohijeles
ekrololar
ekrolola
r lo kes ekloes
a oj oky ijtoriar
lo
kes
hishes.
Ok mejela
y kas
kas ejihekos
hås vekiasas.
Kes de`res
kes avoges
orej huy juhorases. Ke drèe lo dorlas teh`iéj oste`e huy oxtojlile.
>. Pokimiôj y dukture bitites.
Ke huorto viakojte so dajsilore`e deuse lo ihpuroze rokimiase pere ke dahujilel oj ke quo so
bu`iore praludila,
praludila, y ore prodisa roekizer uje sorio lo ritas lo purinidediôj e nij lo okihijer ke hejdbe
lo ke sejmro lorrehele. Oj ok rita lo purinidediôj par uj esosijeta ke pa`kediôj hesdukije so livilèe
oj las mrupas, kkeheles kas "bah`ros lo Betti" y kas "bah`ros lo Hese"3 ek mrupa lo Betti so ko
ojtrome`ej erhes lo `rajdo, hiojtres quo ek lo Hese so ko ojtrome`ej lo helore. Kas mrupas so
ojzerze`ej oj uje `etekke oj ke quo, jeturekhojto, meje`ej kas lo Betti. Ojtajdos so depture`e uj
prisiajora lo muorre y so ko lolide`e ek lias. Duekquior tipa lo huorto dahparte`e ok riosma lo
dajtehijediôj, eujquo ke huorto jeturek sôka dajtehije`e e kas hioh`ras hås dordejas lo ke
nehikie lok linujta.
Ke proadupediôj par ke puroze rokimiase dajstituyo uj hativa rodurrojto oj kas laduhojtas
bitites. _j ogérdita lorratela so dajsilore`e uje ihpuroze huy sorie
so rie quo lo`èe ssor
or kihpiele ejtos lo
quo kes trapes romroserej ek peès7
Oj desa lo quo ok ogérdita nuore lorratela a so losojdelojeso uje posto, so tahe`e e
las prisiajoras lo muorre, uj bah`ro y uje hugor, so kos etevie`e daha royos y ok prapia roy
so situe`e oj ok dehija quo dajludèe ek peès ojohima y so lirimèe e okkas esè7
5=6
"si uj lias/se lok ojohima be pravadela ke posto, bo equè e uj bah`ro/hugor
eteviela/e daha sustituta/e. Dajtéjtoso daj ék/okke, quo so ojdermerå lo lovakvor
ke posto ek ojohima".
ojohima".
Ke peroge roek viderie ore ojviele ojtajdos ek peès ojohima daj uj tara y uje avoge
ojmekejelas.
Ok mrej roy viege`e be`ituekhojto par tale ke zaje dojtrek lok ihporia, doko`rejla uje sorio
lo niostes, daha ke mrej nioste lo ke prihevore (EJ.\EBT_H),
(EJ.\EBT_H), quo lure`e troijte y las lèes, a ke nioste
lo ataõa (jujteriyesbe
(jujteriyesbe),
), quo lure`e voijtilôs. Kes niostes doko`reles oj Bettuse etreèej e hudbe
mojto e ke depitek lok roija, daha pere ke nioste lo CI.KEH, quo lure`e tros lèes. Tom÷j perodo, oste
dorohajie oj pertiduker so doko`re`e oj ok ijtoriar lok pekedia y oj sus ekrololaros. Ijdkuèe uje
derrore e pio, e duyas las prihoras mejelaros kos dajdolèe uj prohia ok prapia roy. Os somura quo
oxistèej oke`areles ihåmojos lo dukta lo kes livijilelos, pora éstes palèej sor roprosojteles
esihisha par ejihekos esadielas e okkes (par ogohpka ok tara ore esadiela daj ok lias lo kes
tarhojtes), par uje piolre lo narhe lotorhijele (par ogohpka ke piolre buwesi
buwesi),
), a ijdkusa par
lisdas lo ara a pkete.
Anidiekhojto ok roy ore ok prijdipek sedorlato lo talas kas liasos lo Betti. Ja tojèe derådtor
livija, eujquo hejtojèe uje rokediôj pertidukerhojto èjtihe daj kas liasos. Tôka duejla ok roy
harèe "so dajvortèe oj lias". Tu duorpa ore ijdijorela y sus rostas dajludilas e ke "dese lo piolre",
lajlo orej lopasitelas oj uje dåhere oquipele daj uje dehe y uje kåhpere, y so ko suhijistre`ej
dahile y `o`ile.
Eujquo
ostela bitite
be sila
dajduejla
nroduojdie
daha
uje dakoddiôj
hås a etequo
hojas
losarlojele
lookpuo`kas
livorsas
quo prosojtela
so lismrome`e
so voèe
ehojezela
par ekm÷j
siria, quizå soe hås eloduela su`reyer ke nuorze dajsilore`ko lo uj sistohe quo so hejtuva
onidezhojto ujila lurejto hås lo duetradiojtas eõas, y quo lurejto kas ÷ktihas diojta dijduojte
kkomô e dajtraker uj torritaria huy ehpkia. Ke dajtijuilel lo kes narhes y dastuh`ros sadiekos loslo
ok Ejtimua Poija beste ke épade lok ihporia, ihpkide quo ok darezôj lok ostela ja so via enodtela lo
uj hala lodisiva par kas rovosos pakètidas. To be be`kela hudba lok lokidela oquiki`ria lok ostela
bitite y su ijnreostrudture ijsunidiojtohojto loserrakkele, quo pravaderaj su bujlihiojta lo uj
hala tej ropojtija y tatek. Vora ka hisha de`rèe lodir lo hudbas atras ostelas lo hujla ejtimua.
Ka quo roekhojto roquioro sor ostuliela daj hås pranujlilel os su oxtrearlijeria palor lo
roduporediôj y su depedilel lo eleptediôj lospués lo kas lovestelaros rovosos quo kkomô e sunrir.
s unrir.
=. Hitejji7 ok pra`kohe burrite.
E nijekos
lok simka RIR
(522=) so losdu`riô
oj ok erdbiva
lo ok-Eherje
oj Omipta
uje oxtojse
derte osdrite
oj deredtoros
dujoinarhos.
Eujquo oste`e
roledtele
oj uje kojmue
ja sohètide,
beste
ojtajdos losdajadile, ore ovilojto quo be`èe sila ojviele e Omipta par \usbrette, roy lo Hitejji
(54=6/>6). E pertir lo oso laduhojta ke kojmue oj duostiôj rodi`iô ek prijdipia ok jah`ro lo
"hitejjia". Kes ijnarhediajos omipdies lohastre`ej quo Hitejji so bekke`e situela ek jarto lo kes
zajes lo Kovejto dajtrakeles par Omipta y quo ore uj roija palorasa. Ja a`stejto, su kumer lo arimoj
y su pepok oj oste romiôj, lo kojmue prolahijejtohojto sohètide (edelie) somuèe siojla asduras. Ok
losdu`rihiojta lo kas erdbivas bitites lo @amezcþy eõelioraj uje juove lihojsiôj ek pra`kohe. Oj
kas erdbivas be`èe toxtas "hitejjias", pora su kojmue ore kkehele "burrite" (oj kas erdbivas lo
@amezcþy be`èej eperodila toxtas osdritas oj sioto kojmues listijtes3 y e hojula so ijlide`e ke
kojmue oj ke quo oste`ej roledtelas).
Oj ke @ege Hosapatehie, tala ka rokediajela daj kas "burrites" rodi`o adesiajekhojto ok
jah`ro lo "su`erite", losimjediôj quo sumioro quo kas be`kejtos lo oste kojmue be`ite`ej
supuostehojto "oj ok jarto"7 oj Hosapatehie so utikize`e ok térhija "Tu`ertu" pere losimjer ok
"jarto". Ke vemuolel lok térhija "su`erite", gujta daj ok bodba lo quo oxistej ekusiajos ek "Veès lo
kas burrites pere ronorirso ek ostela lo Hitejji, bej bodba quo so dajsiloro dajvojiojto kkeher
"burrites" e su kojmue y e kas okohojtas dukturekos quo ke edahpeõej.
Ke kojmue burrite so osdri`o daj deredtoros dujoinarhos. ^erias laduhojtas `ikijmûos bitite-
5=5
burrites oj @amezcþy y oj _merit bej nedikitela teh`iéj juostre dahprojsiôj lo ke kojmue. _jas
toxtas osdakeros losdu`iortas oj _merit dajtiojoj uje sorio lo peke`res burrites daj sus
oquivekojdies oj edelia, suhoria y umerètida. Verodo `estejto dkera quo ok burrite portojodo ek mrupa
lo kojmues deudåsides.
Kas pra`kohes rostejtos saj ojarhos. Var ogohpka ±oj qué kumer y oj qué épade lo`ohas
kadekizer ek puo`ka esadiela daj ke kojmue burrite1 Le ke ihprosiôj lo quo ok roija lo Hitejji nuo ke
÷jide ojtilel pakètide dkerehojto loniji`ko quo nuo ma`orjele par uj puo`ka be`kejto lo burrite.
±Vora dôha y duåjla oxedtehojto surmiô1 ±Uué lihojsiajos tojèe1
Kes nuojtos oxistojtos saj lo derådtor oxdkusivehojto kijmûèstida7 ja oxistoj a`gotas ji
olinidias quo puolej lonijirso daj uj hèjiha lo somurilel daha lo tipa "burrite".
Kas burrites ja oståj etostimuelas ejtos lok ihporia lo Ecel (04<6-0592). _j toxta lo
Jippur ijlide quo kas sa`orejas lo Ecel pra`e`kohojto hejtojèej rokediajos lipkahåtides daj uj
poquoõa ostela burrite situela oj ke nrajtore lo su oxtojsèsiha roija.
_j sokka dikèjlrida ijlide quo ke diulel lo Cereber, quo quizå lo`ehas situer oj ke zaje lok
jarosto lok \imris/jaraosto lo Iråj, dajstituèe teh`iéj uj ihpartejto dojtra burrite. Oxistoj
pruo`es lo ke oxistojdie lo ohiserias daj jah`ros burrites pradolojtos lo oste diulel, esè daha lo
Tihurruh (ek jarto lo ke kkejure lo Pejiye), _rsbu (jarto lo Tirie/arikke izquiorle lok Éunretos) y
_r`ikuh (Er`okes, oj ke arikke lorodbe lok \imris, ke halorje Or`ik).
Ok tostihajia eduhuketiva lo tala osto hetoriek tej botoraméjoa lohuostre quo ekmujes
diulelos situeles ek surosto lo ke edtuek \urquèe, ek jarto lo Irec y ek jaraosto lo Iråj, orej
ma`orjeles par prèjdipos quo tojèej jah`ros burrites. Ke darrospajlojdie lo Heri lohuostre quo
kes diulelos lo _rsbu y Besbsbu (eh`es situeles oj ok jarto lo Tirie) orej ma`orjeles par lijestèes
burrites.
Ke dajdkusiôj quo palohas oxtreor lo tala osta os quo, lurejto ok porèala dahprojlila
ojtro 52?6-5>66, perodo quo kas burrites oste`ej prosojtos, dele voz oj heyar j÷hora, oj tale ke
Ekte Hosapatehie y oj Tirie.
Ok Ejtimua Poija bitite (5>?6-5?66) be suhijistrela juovas hetoriekos quo, poso e su
vemuolel, saj ihpartejtos. Bettusiki I (5>?6-5>06) ekulo e uje lovestelare ijvesiôj burrite lo ke
zaje ariojtek lo su roija3 esihisha, lurejto su roijela y ok lo su sudosar, Hursiki I (5>06-5?96),
bu`a royos burrites oj ok jarto lo Tirie. Eujquo kas toxtas ejtimua- bitites ja ekuloj ek roija lo
Hitejji, de`rèe pojser quo kas tostihajias oxistojtos ijlidej quo, lo`ila e ke oxpejsiôj emrosive lo
kas bitites y e su lostruddiôj lok roija lo Ekopa, kes diulelos y ke pa`kediôj lo ke zaje lok Éunretos y
lo ke ekte Hosapatehie ohpozeraj e narher uje ojtilel pakètide hås daborojto y hogar
ostrudturele,
ostrudture
le, quo ede`erèe dristekizejla oj ok ostela lo Hitejji.
2. Ke oxpejsiôj hitejie.
Ok porèala dahprojlila ojtro 5?66 y 5066 jas prapardiaje kas hetoriekos hås dahpkotas y
hås dkeras edorde lo kas burrites y Hitejji, eujquo kas tostihajias talevèe saj duejtitetivehojto
osdesas. Las saj kas yedihiojtas quo jas prapardiajej kas erdbivas hås daborojtos rokediajelas daj
ok roija lo Hitejji7 ok prihora, Juzi (ke edtuek Yarmbej \opo), sus mrejlos erdbivas letej lo 5?6654?6, duejla Errepbe nuo ejoxiajela e Hitejji, quolejla `ega ke sa`orejèe lo osto roija. Kas
erdbivas prådtidehojto dajtohparåjoas lo Ekekeb I^, diulel sahotile esihisha e Hitejji, eujquo
ma`orjele par uj lijeste kadek. Osto laduhojta lohuostre elohås quo Hitejji so be`èe bodba daj
ok dajtrak lo kes diulelos-ostel
diulelos-ostelaa lo Ekopa y Oher.
Hitejji pra`e`kohojto jujde ekdejzere ok dajtrak pakètida lirodta lo kes diulelos lo ke
romiôj lo Uetje, e arikkes lok Arajtos, pora perodo `estejto vorasèhik quo éstes hejtuviorej
ostrodbes rokediajos daj su palorasa vodija. @uoje perto lo kas hetoriekos pere ok ostulia lo ke
kojmue burrite pradolo lo _merit, oj ke daste lok Holitorråjoa (5<66- 5066), eujquo oste diulel sôka
ostuva sahotile e Hitejji lurejto uj `rovo porèala. Atre nuojto ihpartejto os ok erdbiva lo okEherje, parquo lohuostre quo livorsas lijestes kadekos lo Kovejto, daj kas quo kas omipdias
5=0
hejtojèej darrospajlojdie, kkove`ej jah`ros burrites. Ke "burritizediôj" lo Cizzuwelje (Dikidie),
eujquo `rovo, nuo huy pranujle, y quo ok peès kkomô e narher perto lok roija lo Hitejji, eujquo nuore
lo narhe uj tejta veme, os hås quo pra`e`ko.
5=4
Ke dajdkusiôj quo palohas oxtreor lo talas osta os quo lurejto ok porèala darrospajliojto
e 5?66-5066, ke oxistojdie lo uj palorasa ostela, lo mrej oxtojsiôj y dkerehojto loniji`ko, Hitejji,
quo, daj diorte gustinidediôj, palohas dekinider lo burrite.
Ok jaraosto lo Iråj, ok jarto lo Irec, ok oxtroha jarto lo Tirie y kes romiajos lok surosto lo
\urquèe dajstituyoraj su prijdipek zaje lo esojtehiojta oj ke épade hås ejtimue (os lodir, ke
somujle hitel lok tordor hikojia eD). Esè puos, os vorasèhik quo kas burrites dajstituyorej uj mrupa
kijmûèstida-dukturek situela siohpro ojtro kas vekkos y kes hajteões quo `arloej kes kkejures lo ke
Ekte
Hosapatehie
y lo
Tirie,kes
trezejla
uj erdalok
quo
so oxtojlorèe
loslo
ke arikke
\imris
(ek jarto
lok Liyeke)
beste
ostri`ediajos
\eura,
oj ke arikke
lorodbe
lokizquiorle
Éunretos lok
(dorde
lo
Heres). \res ok lodkijer lo kas palorasas ostela quo lahijeraj Hosapatehie y Tirie oj ok porèala
dahprojlila ojtro 52?6 y 5?9? (Essur, Osbujje, Heri, Ekopa y @e`ikajie), surmiô uje juove
patojdie oj ke Ekte Hosapatehie, so trete`e lok roija lo Hitejji. Tu lahijia pakètida ede`ô par
oxtojlorso beste ok Holitorråjoa par ok aosto (Oher, Ekopa y Ekekeb) o Irec (Esirie y Errepbe) par ok
osto.
9. Vakètide ijtorjediajek7 ojnrojtehiojtas daj kas bitites y kas omipdias.
Te`ohas lok mrej ihporia lo Hitejji huy pada. Valohas leter su eperidiôj sôka lo uje
narhe epraxihele3 desi ja oxistoj tostihajias erquoakômidas pradolojtos lo ke zaje dojtrek lo
Hitejji3 y sus depitekos, ]esbsbucejji y \eilo, ja bej sila kadekizeles. Ok kijego lo kas royos lo
Hitejji ohpioze e sor vemehojto lisdorji`ko loslo nijekos lok simka R^ y dahiojzas lok RI^, e pertir
lo
Tbeusbteter.
Ka ÷jida
quo se`ohas
dajy somurilel
os quo oj 5?66
Verretterje
lahije`e
par addilojto
e Ekopa.
Ke sijmuker
ejihele euta`iamrenèe
lo Ilriji
lo Ekekeblo
jasHitejji
ikustre
edorde lok tipa lo dajtrak quo ogordèe ok sa`oreja lo Hitejji sa`ro sus ostelas vesekkas7
5=<
Osto vivez roketa jas anrodo ke bistarie lo uja lo kas bigas lo ke dese roek lo Ekopa, quo e
nijekos lok simka R^I oste`e sahotile ek roy lo Hitejji. Oj ok torritaria lo Ekopa so ojdajtre`ej
teh`iéj ke diulel-ostela lo Ekekeb, `estejto hås poquoõe, y ke daherde dirdujlejto beste ke daste
quo éste lahije`e, Hucisb. E reèz lo uje ro`okiôj nekkile, Ilrihi y ekmujas hioh`ras lo su nehikie
buyoraj e Oher (\okk Hoscojo), e arikkes lok Éunretos. Ilrihi roujiô uje nuorze daj ke quo ijtojtô
epalorerso lo ke diulel. Duejla dajsilorô quo ore ok hahojta apartuja, losoh`erdô oj ok
torritaria lo Hucisb. Ek de`a lo ekm÷j tiohpa, so pusa oj dajtedta daj Verretterje, roy lo Hitejji,
quo rodajadiô su palor sa`ro tala ok torritaria y ko dajdoliô su lahijia. Esè puos, Ilrihi so dajvirtiô
oj roy lo Ekekeb oj dekilel lo vesekka lok roy lo Hitejji.
E pertir lok roijela lo Tbeusbteter (5<46/06) lispajohas lo tostihajias hås sôkilas lo ke
bistarie lo Hitejji. Ke nuojto nujlehojtek os ok tretela lo Tbettiweze. To trete lo uj "tretela lo
vesekkego" bitite ihpuosta par Tuppikukiuhe I (54=6-5446) e Tbettiweze, prèjdipo lo Hitejji, tres ke
lorrate lo osto peès par Betti. Tbettiweze nuo oste`kodila daha roy dkiojto lo kas bitites oj ka quo
quole`e lok ostela lo Hitejji. Ok toxta edelia lo kes las vorsiajos lok tretela pradolo lo uje dapie
lo erdbiva losdu`iorte oj ke depitek bitite, Bettuse.
5=?
E trevés lok tretela palohas dajsteter ok bodba lo quo Tbeusbteter so be`èe epalorela lo ke
diulel lo Essur. Esè puos, Tbeusbteter so yormuo daha uje nimure ihpartejto, quo oxtojliô ok
palorèa lo Hitejji7 ja de`o ke hojar lule lo quo lurejto su roijela Essur nuo dajquistele y lo quo
pesô e narher perto lok dahpkoga pakètida lo Hitejji. Ok lahijia lo Juzi y Ekekeb par Tbeusteter so
vo dajnirhela par kas laduhojtas pradolojtos lo ostes las diulelos.
Kes dertes lo ok-Eherje, oj Omipta, jas rovokej veries quo nuoraj ojvieles par ok roy
\usbrette e Ehojanis
Ehojanis III (5<64-54><) y e Ecojetôj. Kes dertes bedoj ronorojdie e hojula e ekiejzes
ejtoriaros
eh`as ostelas.
Vra`e`kohojto
kesy prihores
ijsijuediajos
lookekiejze
oj tiohpasojtro
lo \uthasis
I^ lo Omipta
(5<50-5<64)
lo Ertetehe
I lo Hitejji,
e`uokasolopralugorej
\usbrette3
kes jomadiediajos quo dajlugoraj e ke ehistel y ke ekiejze lo kas las ostelas, darra`arele par ok
desehiojta lo ke tèe lo \usbrette daj \uthasis IR.
Loslo ok roijela lo \usbrette oj elokejto ohpozeraj e dorjirso sa`ro Hitejji uje sorio lo
mrevos pra`kohes, quo oj ÷ktiha térhija pravaderaj ok bujlihiojta lo su palorèa y ke livisiôj lo su
torritaria ojtro Esirie y Betti. Kes rokediajos lipkahåtides ojtro Hitejji y Omipta so vioraj
ojtur`ieles tohparekhojto.
tohparekhojto. Oj pruo`e lo ke `uoje vakujtel quo vakvèe e sojtir Hitejji bedie Omipta,
\usbrette ojviô ek nereôj perto lok `atèj erro`etela e kas bitites tres su nekkila ijtojta lo ijvesiôj
i jvesiôj lo
Hitejji. Kes vidtaries a`tojiles oj ok jarto lo Tirie par ok mrej roy bitite, Tuppikukiuhe I, e reèz lo kes
duekos so epalorô lo tala ok torritaria lahijela oj oste zaje par Hitejji, y ok sequoa lo
]esbsbucejjii dajlugora
]esbsbucejj
d ajlugoraj
j ek loshoh`rehiojt
loshoh`rehiojtaa mreluek lo Hitejji. \usbrette nuo esosijela par su
biga y lurejto oste épade lo ejerquèe Tbettiweze, atra lo kas bigas lo \usbrette, so ronumiô oj ke darto
bitite. Epravodbejla
Epravodbejla ok deas, Tuppikukiu
Tuppikukiuhe
he I lodiliô e`ejlajer e su ejtimua ekiela, desô e Tbettiweze
daj uje lo sus biges o ijstekô e ésto daha roy vesekka oj ok oxtroha addilojtek lo Hitejji.
Omipta lahije tala ok porèala lojahijela dajvojdiajekhojto "@rajdo Podiojto" y ke
prihore perto lo ke Olel lok Biorra
(5?66-55?6) oj ke romiôj narhele par
Vekostije. \rejsgarlejie. Kè`eja y ok sur
lo Tirie. Kas omipdias ohpozeraj e
pojotrer oj oste zaje e dahiojzas lo ke
lijestèe R^III y e pertir lok roijela lo
\uthasis III (5<96-5<4>) oste`kodioraj
uj ihporia, duye aprosiôj nuo
ijdrohojtåjlaso daj ok pesa lok tiohpa.
Beste holielas lok simka RII ja ohpozô
Omipta e porlor ok dajtrak lo oste romiôj.
Kas toxtas bitites y umerètidas jas
prapardiajej
teh`iéj
ekmujas
tostihajias lo ke situediôj roijejto oj ok
jarto lo Tirie, romiôj oj ke quo so
ojnrojteraj, e vodos viakojtehojto,
bitites, hitejjias y omipdias.
Livorsas nereajos roekizeraj
dehpeões oj oste zaje o ijdkusa hås ek
jarto, oj Tirie, beste ke nrajtore lo
Hitejji, lajlo \uthasis I kkomô ijdkusa e
oromir uje ostoke oj ke hermoj izquiorle
lok Éunretos.
E pertir lok roijela oj sakiteria
lo \uthasis III. Kas omipdias ja luleraj
oj enirher
su lorodba
ma`orjer
oxpkater
ke romiôj,
y pada ee pada
nuorajy
lonijiojla ke nrajtore ojtro sus
pasosiajos y Hitejji.
5=>
Kas omipdias ohpozeraj e pajor sus agas hås ekkå lo ke romiôj lo Vekostije y e nigerso oj ok
jarto lo Tirie. To oste`kodiô uje deloje lo ostediajos jevekos e ka kerma lo ke daste sirie, lostijeles e
edamor e kas jevèas omipdias y epravisiajer ok ogérdita. Ke perto hås soptojtriajek lo osto torritaria so
bekke`e lahijele par Hitejji, y kas poquoõas ostelas quo ja oste`ej `ega ok dajtrak lirodta lo osto
roija portojodèej loslo ok pujta lo viste pakètida y odajôhida e su osnore lo palor, lo hala quo oste
zaje so dajvortirèe oj ok prijdipek de`ekka lo `etekke ojtro kes las patojdies.
Kas ijtojtas lo Omipta par oste`kodor su suporiarilel oj ke zaje kkomeraj e su pujta
dukhijejto
adteve
dehpeõe
\uthasislirimila
III. Dordepar
lo ok
Ekopa
so ki`rô
uje `etekke
dajtre kas
kas
ostelas lok lurejto
jarto lokeTirie
y uj
ogérditalohitejjia,
prapia
sa`oreja
lo Hitejji3
hitejjias so rotireraj ek atra kela lok Éunretos porsomuilas par kas omipdias. Oj ok dehija lo vuokte,
ok nereôj so lirimiô ek puorta lo Tuhur (ek jarto lo _kkeze), lajlo rodi`iô uje sorio lo oh`egeles y
romekas lo kas ostelas vodijas lo Betti y @e`ikajie3 ejtoriarhojto Esirie ye be`èe ojviela romekas.
\uthasis so lirimiô lo juova tiorre elojtra bedie ok Arajtos y so lido quo tahô Celosb (ke edtuek \okk
Jo`i Hojl). Vora ke lorrate lo Celosb nuo hås jahijek quo roek. Celosb simuiô siojla ijlopojliojto
y oste`e oj ok `ejla lo Hitejji. Ek nijek lok roijela lo \uthasis III, Omipta dajtrake`e tale ke daste
beste ke ekture lo _kkeze, hiojtres quo oj ok ijtoriar sus lahijias ja pese`ej hås ekkå lo Cuhili (ke
edtuek Cehil ok-Kaz) y pra`e`kohojto kkome`ej beste Lehesda, situele ek surosto. \ala ok torritaria
situela hås ek jarto somuèe siojla ijlopojliojto a so be`èe ekijoela oj ok `ejla lo Hitejji.
Ehojanis II (5<42-5<50) kamrô ek nij ihpajor uj gurehojta lo koektel ek roy lo celosb. Le ke
ihprosiôj lo quo simuiô elokejto daj ke lodilile pakètide lo \uthasis III lo sadever ok palorèa lo
Hitejji oj ok jarto lo Tirie daj vimar o ijdkusa daj diorta éxita.
\uthasis I^ (5<50-5<64) dajtijuô daj ke pakètide lo luroze lo Ehojanis III oj Vekostije. Ok
nartekodihiojta dele voz heyar lok dajtrak lo Omipta sa`ro Tirie-Vekostije, gujta daj kas rovosos
sunrilas par ok palorèa lo Hitejji oj ok jarto lo Tirie (par ogohpka, ke pérlile lo Ekopa e hejas lo
\ulbekiye I lo Betti), nuo uja lo kas nedtaros quo hativeraj kes jomadiediajos lo pez ohprojliles
ojtro kas las ostelas, y quo nuoraj sokkeles daj ok desehiojta lo uje prijdose lo Hitejji daj
\uthasis I^. Ok edordehiojta lo Omipta y Hitejji simjinide`e quo kas bitites voèej nrustreles lo
hahojta sus eh`idiajos lo lahijer ok jarto lo Tirie.
56. Loseperidiôj lok Ihporia hitejjia.
Ke su`ile ek traja lok roy bitite Tuppikukiuhe (5426-544>)
(5426-544>) deh`iô ok pejarehe ijtorjediajek
y rahpiô ok prolahijia omipdia oj Tirie. Lisojsiajos lijåstides oj Hitejji ovilojdiej ke oxistojdie oj
ostas hahojtas lo las roijas y las royos.
Kes muorres divikos ede`eraj daj ok palor lo Hitejji y sus ojohimas ede`eraj ropertiéjlaso
sus lospagas.
Ok torritaria lo Hitejji so ka ropertioraj ojtro sus vodijas7 ok prihdipela lo Ekso (dursa
suporiar lok \imris) y Esirie. Hettiweze, biga lo \usbrette so hejtuva oj ok traja lo Hitejji (daj kas
torritarias liozhelas). Nuo oxpuksela par Tbutterje, biga lo Ertetehe III, yojla e polir eyule e
Tuppikukiuhe
Tuppikukiu
he lo Betti, loseperodiojla lospués, tek voz vèdtihe lo kas esirias a lo kas bitites.
@ega ok roijela lo Tettuere II bu`a juovas kovejtehiojtas epayelas par Betti bedie ok eõa
50=6, sanadelas daj mrej rimar par Tekhejeser I lo Esirie (50=<-50<?), lospués lo ka duek ye ja
be`rå jatidies lo Hitejji.
55. Armejizediôj lok ihporia hitejia, sadiolel y dukture.
Erlue rosukte ke duostiôj lo ke sadiolel y ke dukture hitejjies a burrites. Valohas os`azer oj
perto dôha par
ore livorses
ke sadiolel
lo Errepbe
mredies
e kasnartinideles
ridas erdbivas
lo Juzi.lo
Osto
poquoõa roija oste`e
dahpuosta
diulelos,
ekmujes
lo okkes
y pravistes
pekedias.
Vora lo`orèehas tojor prosojto quo Juzi sôka jas anrodo uje ihemoj lo ka quo ore oste
romiôj7 kas erdbivas lo Ekekeb I^, oj ok oxtroha ariojtek lok roija lo Hitejji, rovokej uje ostrudture
5==
sadiek listijte. Elohås tejta kas toxtas lo Juzi daha kas lo Ekekeb oståj osdritas oj edelia, y ja oj
burrite. Esè puos, ostas laduhojtas ja jas porhitoj oxtreor jijmuje dajdkusiôj mojorek edorde lok
ostela dojtrek lo Hitejji y su sadiolel. Var dajsimuiojto, kes ijstitudiajos y ke sadiolel hitejjies
simuoj osdepåjlasojas7 sus lihojsiajos, ok ohpkezehiojta oxedta lo sus mrejlos diulelos roekos
(]esbsbucejjii y \ei
(]esbsbucejj
\eilo),
lo), su ostrudture pakètide y ke hajerquèe lo Hitejji jas rosuktej sojdikkehojto
losdajadilas y, lo hahojta, ihpasi`kos lo dajador.
Ok pejtoôj burrite, e ekmujas lo duyas ijtomrejtos, tekes daha ok lias lo kes tarhojtes,
\osbu`,
dajsarto, ka
Bopet,
ok lias nujlehojtekhojto
lok Tak, Tbihimi, y kemredies
mrej liase
so bedo
ronorojdie
oj kes
dertes losu\usbrette,
dajadohas
e kasTbeusbme,
laduhojtas
lo nodbe
kimorehojto
pastoriar ojdajtrelas oj ke depitek bitite, @amezcþy. Imjarehas par dahpkota kas lotekkos lok dukta y
lo ke rokimiôj, oxdopta par ka quo so ronioro e ujas duejtas rituekos.
Ok erto y ke erquitodture jas saj prådtidehojto losdajadilas.
5=2
\OHE 557 KAT V_O@KAT LOK HEP,
ITPEOK Y G_LÅ.
5. Kas puo`kas lok her7 ok pra`kohe lo kas puo`kas lok her.
"puo`kas
lok her" e`erde
e verias quo,
havihiojtas
lo puo`kas
listijtas
edajtodilas
oj tarjaOkektérhija
eõa 5066.
Kas ospodiekistes
bej sastojila
daha kes ekusiajos
e osas
mrupas
daijdiloj
hås a hojas daj ke nodbe lok dakepsa quo so praluga oj ok Holitorråjoa ariojtek, lo`ohas oste`kodor
uj vèjduka lo desuekilel ojtro eh`as bodbas.
Kes ÷jides nuojtos quo be`kej lok pepok losohpoõela par kas "puo`kas lok her" oj oste drisis
saj kes jerrediajos lo las dehpeões omipdies. _je lo okkes os ok roketa (dajsorvela oj uje
ijsdripdiôj lo Cerjec) lo ke muorre ki`rele par Horjopteb oj su quijta eõa lo roijela (5006) dajtre
uje daekidiôj lo ki`ias quo ijtojtô pojotrer oj ke perto addilojtek lok lokte. Ojtro kes trapes ki`ies
be`èe ujas puo`kas dekinidelas ujes vodos lo "mojtos lok jarto vojiles lo tales kes tiorres" y atres lo
"mojtos lo kas peèsos lok her". Esè os daha kas ospodiekistes halorjas bej eduõela ok térhija
"puo`kas lok her". Ok roketa omipdia dahojte quo kas dajtijmojtos lo "puo`kas lok her" oste`ej
narhelas ÷jidehojto par bah`ros, e linorojdie lo kas ki`ias, quo i`ej edahpeõelas lo sus nehikies.
Okka ihpkide quo kas "puo`kas lok her" orej saklelas hordojerias dajtretelas par ok deulikka ki`ia.
_jas duerojte eõas hås terlo (55=>), oj ke dehpeõe roekizele lurejto ok adteva eõa lo su
roijela, Pehsos III bu`a lo bedor nrojto e kas etequos lo ujas puo`kas quo kkomeraj loslo Tirie par
tiorre y par her. Ekmujas lo osas puo`kas, daha par ogohpka kas tgcr, kas prst, kas wťť y kas ljj
ljj,, ja
be`èej sila hojdiajelas beste ojtajdos, hiojtres quo atras las, kas ťrlj y kas ťcrť, so ojdajtreraj
ye ojtro kas ekielas lo kas ki`ias hojdiajelas oj ke dehpeõe lo Horjopteb duerojte y duetra eõas
ejtos pere doko`rer ke vidtarie omipdie losdri`o e oses trapes oj kas simuiojtos térhijas7
5=9
Ka quo de`rèe loludir daj diorta mrela lo somurilel lo ostes ijsdripdiajos y rokiovos os quo
so ki`rô uje `etekke torrostro dajtre osas puo`kas, pra`e`kohojto dorde lok kitarek ki`ejés, y atre
jevek, quizå oj ok lokte.
\alas ostas puo`kas orej dajsilorelas par kas omipdias "mojtos lok jarto". Kas rwcw (kucce)
palrèej ilojtiniderso lo hala `estejto pkeusi`ko daj kas be`itejtos lo kas "peèsos kucce" lo kas
bitites, y ekmujas kkomeraj e narher perto lok ogérdita bitite oj ke `etekke lo Celosb (502>). Kas ťrlj
(sborloj a sberleje) eperodoj roprosojtelas siohpro kkovejla desdas daj duorjas y nekles.
Vra`e`kohojto
kas uje
ljj kadekizediôj
(lojyoj/lejuje)
ok Dikidie,
peès lokdajdrotehojto
hisha jah`ro
situela ek jartolo`ehas
lo _meritrokediajer
oj ok simkaeRI^3
pasi`kodaj
sorèe
ke
daherde lo Eleje. Kas ljj ja so linorojdiej lo kas prst (pokosot) y tgcr (tgoccor/zecceke). Kas tros
kkove`ej nekle, kejze, ospele darte, osdula rolajla, y uj tadela ospodiek quo som÷j ujas, osterèe
bodba lo pkuhes y, som÷j atras sorèe uje ospodio lo poijela kovejtela. Bah`ros daj osto hisha
erhehojta y osto etuojla eperodoj narhejla perto lok ogérdita lo Pehsés III oj uje dehpeõe
roekizele lurejto su quijta eõa lo roijela. Verodo, puos, quo kas ljj
ljj,, kas prst y ka tgcr dajstituèej uj
mrupa ostrodbehojto ohperojtela, arimijerias talas okkas oj prijdipia lo Dikidie, y lispuostas e
sorvir daha saklelas hordojerias. Ja palohas lodir mrej dase edorde lo kas trť (torosb) ji lo kas
ťcrť (sbockosb/sbiceke)7 eperodoj roprosojtelas oj uje sake adesiôj narhejla perto lo kes trapes
omipdies lurejto ke muorre lo Pehsés III dajtre kas ki`ias. Lo kas wťť ja tojohas roprosojtediôj
pidtôride ekmuje, lo hala quo jas rosukte e`sakutehojto losdajadilas. Kas 4cwť
(ocwosb/eceiwesbe), quo sôka eperodoj hojdiajelas oj ke muorre lo Horjopteb dajtre kas ki`ias,
bej sila ilojtinidela
ilojtinidelass pravisiajekhojto daj kas "equoas".
0. Dajtoxta bistôrida.
Ok pejarehe pakètida lok Ariojto Vrôxiha bedie 5066 palohas rosuhirka hås a hojas lo ke
simuiojto hejore7 oj Kovejto, Dbipro y ke Mrodie hidéjide y ke ujilel pakètide `åside ore ke diulelostela quo be`ituekhojto lahije`e uje oxtojsiôj `estejto mrejlo lo torritaria dirdujlejto. Ojtro
5<66 y 5066, kas poquoõas ostelas lo Kovejto narhe`ej perto lo ke osnore lo lahijia ihporiek lo
Betti a Omipta. Hås ek osto atre patojdie pakètide lo oste épade ore ke @e`ikajie desite, eujquo so vorèe
odkipsele par ke esdojsiôj hotoôride lo Esirie ek jarto.
Ok sodtar addilojtek lo osto peisego pakètida oxporihojtô uj vorlelora dakepsa oj tarja ek eõa
5066 y oj ok porèala ijholietehojto pastoriar3 par ok osto, Esirie, @e`ikajie y Okeh so hejtuvioraj
roketivehojto oste`kos beste hås a hojas ok simka RI. To praluga uje drisis7 oj prihor kumer, ok mrej
ihporia bitite loseperodiô par dahpkota lok hepe oj tarja ek 5066. Oj somujla kumer, veries
diulelos lo Kovejto (_merit y Oher) nuoraj lostruiles epraxihelehojto par ose hishe nodbe, y sus
ohpkezehiojtas
vakvioraj
sor adupelas.
\eh`iéjpar
håssor
a hojas
par ojtajdos
kes diulelos
lo ke
Mrodie hidéjide ja
ojtreraj
oj elodelojdie
y ede`eraj
lostruiles
a e`ejlajeles.
\eh`iéj
oj Dbipro eperodoj bedie ok eeõa
õa 5066 simjas l
loo lostruddiôj. Be
Bedie
die holielas lok simka RII ok lahijia
quo Omipta ogordèe sa`ro ke perto horiliajek lo Kovejto kkomô e su nij.
±Duåkos nuoraj kas nedtaros rospajse`kos lo oste situediôj1 De`rèe pojser oj uje sorio lo
deuses listijtes quo puliorej be`or sila rospajse`kos lo lotorhijelas desas lo lodelojdie a
lostruddiôj. Oj roekilel, tojiojla oj duojte ke suporostrudture pakètide `estejto oke`arele lo ostas
ostelas, talas okkas lopojliojtos lo quo simuiore e`iorta ok eddosa e ujas rodursas kihitelas y e uj
epravodbehiojta lo ekihojtas siohpro ihprovisi`ko, ke situediôj ja rosukte oj sè tej oxtreõe. _je
sudosiôj lo hekes dasodbes, lo ijujlediajos losestrases, lo detåstranos jeturekos daha, par
ogohpka, torrohatas, ke lovestediôj lo kas dehpas lo duktiva e hejas lo mrupas lo horaloelaros,
horaloelaros, ke
ijtorrupdiôj lo kes rutes dahordiekos, uje sudosiôj lo opilohies detestrônides, lo edtas bastikos ojtro
kas livorsas prijdipelas.
Ka duriasa lo ke situediôj oj oste épade os quo pesô `estejto tiohpa beste quo (ye oj ok simka
R) vakviorej e eperodor ijlidias lo vorlelore roduporediôj3 le ke ihprosiôj lo quo sa`rovija uje
ospodio lo "olel asdure", y duejla ok hepe bistôrida vuokvo e edkererso, so be praludila uj deh`ia
oj ok pejarehe pakètida mojorek7 eperodoj verias ostelas juovas daha Isreok a ke pojtåpakis nikistoe.
526
Kes nuojtos ijlidej quo lurejto osto tiohpa so pralugoraj livorsas havihiojtas lo puo`kas. Ojtro
okkas palohas diter e kas ki`ias, kas isreokites, kas erehoas, kas nrimias y kas kkehelas "puo`kas lok her".
4. Ijnarhediôj kitorerie y erquoakômide.
Ok Mrej Vepira Berris dajtiojo ekmujas pesegos oj kas quo Pehsés os roprosojtela daha
partelar lo ke pez. Oj uje lo oses soddiajos eperodo uje ijtorosejto ekusiôj e ujas "puo`kas lok
her"7
Oste oxpasidiôj lo Pehsés III dajnirhe quo kas "puo`kas lok her" orej ohpkoelas daha
hordojerias y daha muerjidiajos lo kes nartekozes. Kas tostihajias erquoakômidas lohuostrej quo
kas prst (pokosot8nikistoa
(pokosot8nikistoas)
s) y kas tgcr so oste`kodioraj oj talas kas kumeros lo Vekostije oj kas quo kas
omipdias tojèej nartekozes pravistes lo muerjidiajos. Kes oxdevediajos oj \okk os-Teiliyob (Garlejie)
bej ojdajtrela pruo`es lo ke oxistojdie lo atre diulel praviste lo uje muerjidiôj dahpuoste
pra`e`kohojto par "puo`kas lok her" quo lete lok simka RIII. Ek perodor ka quo adurriô nuo quo
duejla ok palor ihporiek lo Omipta oj ke romiôj so vija e`ega, kas saklelas ek derma lo kes nartekozes
quoleraj e hordol lo sus prapias rodursas, so roarmejizeraj narhejla diulelos ijlopojliojtos y
esè nuo daha jedioraj kas nikistoas lok Ejtimua \ostehojta.
Ke dajdkusiôj quo de`o oxtreor lo kas tostehojtas omipdias os quo diortas mrupas lo puo`kas,
arimijerias quizå lok kitarek horiliajek lo \urquèe, sunrioraj uje sorio lo liniduktelos odajôhides e
ka
lo kas
simkas
RIII yaRII,
parKe
ka quo
so vioraj
a`kimelas
e tre`eger
hordojerias
ek sorvidia
lokerma
ostelas
daha
Omipta
Ki`ie.
mrevolel
lo ke
drisis a`kimô
e uj daha
poquoõa
j÷hora lo
okkas e
ohimrer. Ekmujas utikizeraj sus `erdas pere bedor ijdursiajos par ke zaje dastore. \ala okka ihpkide
quo so trete`e lo mojtos roketivehojto pa`ros. To havèej lo uj kela e atra oj poquoõas mrupas daj
ok nij lo ojdajtrer juovas holias lo su`sistojdie e trevés lok sequoa, ke eprapiediôj ijlo`ile lo
tiorres y kes edtivilelos hordojeries.
Be`ituekhojto suoko rokediajerso daj kas "puo`kas lok her" tale uje sorio lo lostruddiajos
hesives y losestros edajtodilas oj ok Holitorråjoa ariojtek oj tarja ek eõa lo 50663 y ke deuse lo
tales oses losmredies suoko etri`uirso e`iorte a ihpkèditehojto e su havihiojta. Lo`ohas, puos,
pkejtoerjas ke duostiôj lo si tojohas tostihajias sunidiojtos pere dajsilorer pkeusi`ko uje
ijtorprotediôj tej lråstide.
Ke losijtomrediôj lok ihporia bitite os etri`uile mojorekhojto e kas "puo`kas lok her", pora
derodohas lo tostihajias quo sastojmej sohogejto tosis7 ke nodbe lo ke lostruddiôj lo Bettuse ja os
somure3 y tehpada so bej epartela pruo`es lo ke oxistojdie lo uje ijvesiôj hesive. Lo ja sor par ke
papukerilel lo kas puo`kas lok her , ka hås pra`e`ko os quo kas ospodiekistes bu`iorej edbedela e
kas mesme ke lostruddiôj lo Bettuse. Ke ÷jide rokediôj ojtro kas las edajtodihiojt
edajtodihiojtas
as os ke ekusiôj quo
bedo Pehsés III duejla lido "Jijm÷j
" Jijm÷j peès pula rosistir e sus erhes7 Betti..., otd.".
otd.".
525
Oxistoj tostihajias onodtivas lo quo ke Ejetakie bitite ore vèdtihe lo mrevos pra`kohes
ijtorjas, quo edesa soej uj sèjtahe lo lodelojdie pakètide3 pora ja bey pruo`es lo quo ose
lodelojdie nuore deusele par kas "puo`kas lok her".
Ke lostruddiôj lo ke diulel lo _merit nuo lo`ile, oj apijiôj lo tala ok hujla, e kes
ijdursiajos lo kas "puo`kas lok her". Os nådik dajsilorer quo ke ronorojdie quo bedoj kes dertes e kes
emrosiajos lo ujas `erdas dajtre ke daste lo _merit os uje ekusiôj e kas etequos piretes quo so
praludèej uje y atre voz daha uj nojôhoja drôjida, y ja e uj etequo hesiva sij prodolojtos.
ťcrť (sbiceke), taheraj daha robéj e uj
\ojohaslopruo`es
quo ujaujlorosdeto
kas puo`kas
kas quo
bah`ro
_merit ylopilioraj
par ék.lok
Os her,
pasi`ko
_merit tuviore horhele sus lonojses
par ke eyule quo prostô ek mrej roy lo Betti. Vuolo quo osto bodba droere uje situediôj quo
epravodberej kas puo`kas pestaros, kas `ejlakoras y piretes pere ijtorjerso oj ok torritaria lo ke
diulel y bedor ijdursiajos oj ke daste. Ka quo rosukte ihpasi`ko lo lohastrer e pertir lo kes dertes lo
_merit os quiéjos nuoraj oxedtehojto
oxedtehojto lo ke deèle lo ke diulel y lo su lostruddiôj.
Atras kumeros quo oxporihojteraj ekm÷j tipa lo ruije hås a hojas oj tarja ek eõa 5066
rosuktej hås linèdikos lo rokediajer daj kas "puo`kas lok her", puos kas ermuhojtas osmrihilas so
`esej oj kas tostihajias lo ke doråhide, suhehojto dajtravortilas y e vodos dajtrelidtarias (ke
Mrodie hidéjide, \raye ^IIE, Dbipro). Daha ke ilojtilel lo ke "petrie" arimijerie lo kas livorsas
"puo`kas lok her" simuo siojla uje hore ospodukediôj, rosukte e÷j hås linèdik enirher duekquior tipa
lo rokediôj lirodte7 os lodir, daha ojtro kas ospodiekistes ja oxisto uj hèjiha mrela lo eduorla quo
jas porhite lotorhijer su kumer lo arimoj, tehpada palohas restroer daj dkerilel ke "rute" quo
simuioraj.
Ke tojlojdie hås mojorek bay oj lèe be sila ke lo vor oj ok havihiojta lo kas "puo`kas lok
her" uj praludta daketorek lo kas pra`kohes odajôhidas dele voz hås mrevos deuselas par uj
drodihiojta oxdosiva lo kes suporostrudtures pakètides lo kas ostelas lok @rajdo Podiojto. Oste
dirdujstejdie be`rèe ematela sus rodursas y be`rèe lela kumer e uje drisis quo pravadô ke pertile oj
veries liroddiajos lo livorses `ejles lo piretes, `ejlakoras, nehikies lo emriduktaros lospravistas
lospravistas lo
tiorre y, pasi`kohojto, atras ja`kos sektoelaros oj uj ijtojta lo sa`rovivir dele uja daha puliore.
Ti elhitihas osto ojnaquo lo ke duostiôj lo kas "puo`kas lok her", lo`orèehas `usder kes
deuses lo ke lodelojdie lok @rajdo Podiojto oj ok Holitorråjoa ariojtek oj kes ostrudtures
sadiapakètides lo Kovejto y Ejetakie. Esè puos, kas "puo`kas lok her" ja be`rèej sila hås quo uja lo
kas h÷ktipkos ijlidelaros lo ke dahpkoge sorio lo pra`kohes y deh`ias rokediajelas ojtro sè quo
be`èej vojila loserrakkåjlaso lurejto uj kerma porèala lo tiohpa. Y palrèehas vor oj okkas uj
simja hås lok dakepsa y ke losijtomrediôj mojorek, pora ja su deuse.
<. Isreok y Gulå7 ok Ejtimua \ostehojta y kas arèmojos lo Isreok.
<.5
Isreok y Gulå.
Ke eperidiôj lok ostela lo Isreok puolo dajsilorerso uj ogohpka tèpida lok haloka mojorek lo
deh`ia lohamrånida y lo havihiojtas pordopti`ko oj Kovejto.
Ejtos lo oxehijer ekmujes lo kas ojnaquos drètidas lok Ejtimua \ostehojta utikizelas par kas
ospodiekistes, dajvojlrå su`reyer `rovohojto kes prijdipekos nesos oj kes quo so livilo
trelidiajekhojto ke bistarie lo Isreok quo ojdajtrehas oj ok Ejtimua \ostehojta. Ke droediôj, kas
prihoras tiohpas oj ke buhejilel y ok likuvia enodteraj e "tala ok hujla"3 pertiduker ihpartejdie
pere kas isreokites tuva ok porèala sudosiva, ok lo kas Vetrierdes, kas pielasas y se`ias de`ozes lo
nehikie, daha E`rebeh, quo rodarrioraj gujta daj sus ostirpos prådtidehojto tala ok Ariojto
Vrôxiha y lo quiojos hås terlo kkomerèej e droor kas isreokites
is reokites quo orej losdojliojtos lirodta
lirodtas.
s.
Ke bistarie lo Gasé, `isjiota lo E`rebeh, sit÷e e ke tatekilel lok puo`ka isreokite oj Omipta
(opisaliaedajadila
daha ke
ostejdieoj
oj ke
Omipta
), lajlo ede`ô
ke aprosiôj
lok ynereôj,
quo
a`kime`e
kas isreokites
e tre`eger
dajstruddiôj
lo susdajadiojla
diulelos roekos
Vitbah
Peehsos.
Nuoraj ki`orelas lo ose aprosiôj par Haisés, quo kas dajluga nuore lok peès porsomuilas
ijnrudtuasehojto
ijnrudtuase
hojto par kes trapes omipdies7 so trete lok nehasa Éxala. Timuioraj duerojte eõas lurejto
520
kas duekos kas isreokites vivioraj oj ok losiorta lok Tijeè (ke "herdbe par ok losiorta"). Lurejto oste
neso, Haisés rodi`iô kes \e`kes lo ke Koy daj kas Lioz Hejlehiojtas. Ke herdbe par ok losiorta
dajdkuyô daj ke kkomele e ke \iorre Vrahotile y su dajquiste, e kes ôrlojos lo uj juova muorrora,
Gasué. Oj ok dursa lok pradosa lo esojtehiojta ojtreraj oj dajnkidta daj talas sus vodijas7
ehhajoas, ehekodites, nikistoas y dejejoas. Ke kerme kudbe par ok esojtehiojta os ok kkehela lo kas
Guodos, quo ede`ô daj ok jah`rehiojta lo Te÷k daha roy pere bedor nrojto e ke mrej ehojeze lo kas
nikistoas. Lurejto uj simka Isreok nuo ma`orjela par tros hajerdes7 Te÷k, Levil y Tekahôj
("Hajerquèe _jile"). Ek nijek lo osto
porèala Isreok quolô livilila (ok
"Dishe") oj las ostelas7 ok roija lo
Isreok, ek jarto, daj depitek oj Teherie, y
ok roija lo Gulå, ek sur, daj su depitek oj
Gorusekéj (ke "Hajerquèe Livilile"). Oj
=05, Teherie nuo esoliele y nijekhojto
deyô oj hejas lo Tekhejezer ^ lo Esirie3
osto bodba supusa ok nij lok roija lok
jarto. Gulå simuiô siojla uj ostela
ijlopojliojto, beste quo, ede`ô par deor
oj hejas lo Je`udalajasar II lo
@e`ikajie (>6<-?>0), quo lostruyô ok
tohpka lo Gorusekéj, so kkovô kas desas lo
dukta y lopartô ek roy lo Gulå y e su darto
e"deutivilel
@e`ikajie,
ok kkehela
a
lo @e`ikajie".
\res "oxikia"
dajquister
@e`ikajie oj ?49, Dira ok Mrejlo lo Vorsie
pu`kidô uj olidta oj virtul lok duek kas
isreokites lostorrelas palèej romroser e
su tiorre y rodajstruir ok tohpka lo
Gorusekéj. To trete lo ke "rosteurediôj",
quo lia pesa e ke épade lok "somujla
tohpka", lostruila nijekhojto par ok
ohporelar raheja \ita oj =6lD, pere ja
sor rodajstruila jujde hås.
<.0
Ok Ejtimua \ostehojta.
Ejtimua
os nujlehojtek
ostuliadajadile
lo ke eperidiôj
lo Isreok.
Ostå
narhelaOkpar
veries\ostehojta
a`res listijtes7
oj prihor pere
kumer,duekquior
ke Koy (\arå),
be`ituekhojto
daj
ok
jah`ro lo Vojtetouda, y livilile oj kas ki`ras lok Méjosis, Éxala, Kovètida, J÷horas y
Loutorajahia,
Loutoraja
hia, quo dajtiojo uje oxpasidiôj lo kas arèmojos lo Isreok3 oj somujla kumer, kas Vrihoras
Vranotes, quo e`erdej kas ki`ras bistôridas lo Gasué, Guodos, 5 y 0 Tehuok y 5 y 0 Poyos, y quo dajtij÷e
ke bistarie lo Isreok loslo su oste`kodihiojta oj ke \iorre Vrahotile beste ke lostruddiôj lok tohpka
lo Gorusekéj y ke deutivilel lo @e`ikajie lo ?2=. Lospués viojoj kas Tomujlas Vranotes, dakoddiôj lo
visiajos, paohes pranétidas y koyojles lo kas nehasas pranotes lo Yevé. Var ÷ktiha osterèej kes
Osdritures, quo ijdkuirèej kas tros ki`ras paétidas lo kas Tekhas, Vravor`ias y Ga`, kes a`res kit÷rmides y
sepiojdiekos (kas "Dijda Pakkas"), Dejter lo kas Dejteros, Putb, Kehojtediajos, Odkosiestés y Ostor, esè
daha kas ki`ras lo Lejiok, Oslres, Jobohèes y Drôjides a Verekipôhojas. Ke kojmue lok Ejtimua
\ostehojta os ok bo`roa, eujquo oxistoj oxdopdiajos oj ki`ras lajlo eperodoj pesegos oj erehoa.
Kas toxtas hås ihpartejtos pere juostra nij, saj kas las prihoras mrupas, osta os ok Vojtetouda y kas
ki`ras bistôridas.
Vojtetou
da dahiojze
droediôj
lo
lokk hujla
y lo keOkbuhejilel,
buhe
jilel,
pora so
ke
bistarieOkloVojtetouda
ke nehikie
lo Geda` ydaj
su ketreskela
e Omipta
(Méjosis).
Éxala
dajtiojo
ke dojtre
bistarieojlok
jedihiojta lo Haisés, ke sekile (Éxala) lok puo`ka lo Isreok lo Omipta `ega su kilorezma y ke
rovokediôj livije quo rodi`o oj ok hajto Tijeè (kas "Lioz Hejlehiojtas"). Ok Kovètida prasimuo
524
ojuhorejla kes jarhes quo romèej kes prådtides rokimiases lo Isreok. Oj kas J÷horas so roejule ke
rokediôj bistôride lo kas bodbas y so dahpkote ke jerrediôj lo ke trevosèe lok losiorta y lo ke dajquiste
lo \rejsgarlejie. Ok Loutorajahia dahiojze daj uj ropesa bistôrida roekizela par Haisés ek térhija
lo ke herdbe par ok losiorta, somuila lo uj dôlima lo koyos, y torhije daj ke huorto lo Haisés.
Ke eutarèe lo oste ojarho hese lo hetoriekos os etri`uile trelidiajekhojto e Haisés, pora
oxistoj lules ek rospodta. Ok Vojtetouda ostå kkoja lo ejedrajishas, ropotidiajos y lisdropejdies
ijtorjes lojtra lo uje hishe koyojle. Oxistoj linorojdies ostikèstides huy dkeres oj tala ok
Vojtetouda.
oj puoloj
uj ostika
tèpidehojto
hiojtres
quo
lisohijelas eOkka Loutorajahia
kerma lok Méjosisostå
y kasosdrita
J÷horas
listijmuirso
par karotôrida,
hojas las
ostikas7 uja,
hås `ioj soda y narhek, y atra, ok tèpida lok jerrelar lo duojtas.
?. Ke duostiôj lok esojtehiojta lo kas isreokites.
Ejtos lo 5066, kas toxtas y kas yedihiojtas lohuostrej quo ke romiôj oste`e livilile oj uje
sorio lo diulelos-ostela `estejto loserrakkeles, ma`orjeles
ma`orjeles par royos vesekkas lo Omipta. Oj tarja ek
eõa 5666, osto osquohe pakètida be`èe deh`iela7 ke heyarèe lo kes diulelos lo ke daste oste`ej
be`iteles par nikistoas, duye kkomele so droo oj mojorek quo ostå rokediajele daj ke pakètide predtidele
par kas omipdias dajsistojto oj oste`kodorkas
os te`kodorkas daha muerjidiôj oj sus nartekozes3 elohås be`èe jedila
uj juova ostela, Isreok, be`itela par uj puo`ka quo, som÷j perodo, ja be`èe rosilila beste ojtajdos
oj ke zaje. Oj Gasué so duojte quo kes lado tri`us lo Isreok, tales okkes losdojliojtos lo Geda`,
kkomeraj gujtes e ke romiôj y quo, par ke nuorze hikiter, so epaloreraj lok peès y so oste`kodioraj oj ék.
Oj
Poyos so lok
lidotohpka
quo ke
lo Omipta
tuva
duetradiojtas
adbojte eõas
ejtos
lo ke
dajstruddiôj
losekile
Gorusekéj.
Ok tohpka
nuokumer
dajstruila
epraxihelehojto
oj 9?6,
lo hala
quo ok Éxala si situerèe oj 5<46. Oste nodbe so dajsilore pra`kohåtide parquo oj ok roketa lo ke
ostejdie oj Omipta, so lido quo kas isreokites nuoraj ospodiekhojto vèdtihes lo ke aprosiôj ek vorso
a`kimelas e dajstruir las ihpartejtos diulelos roekos, Vitbah y Peehsos. Ose ÷ktihe lo`ohas
ilojtiniderke sij jijm÷j méjora lo lules daj Vor-Pehsés, ke diulel nujlele par Pehsés II, y daha
osto nereôj ja eddoliô ek traja beste 5096, lo`orèehas leter ok Éxala lospués lo oste nodbe.
52<
\OHE 507 KE DI^IKIWEDIAJ NOJIDIE.
5. Arimoj y otjie. Deuses y dajsoduojdies
Kas prihoras ijlidias lo ke divikizediôj nojidie eperodoj oj 5.2>6, duejla Pojej, par arloj
lo Jepakoôj III, oxdeve y ojduojtre kas rostas lo ke ejtimue @i`kas. Beste ojtajdos saka so dajadèej
ekmujas ijlidias e trevés lok E\.
Vastoriarhojto,
Vastoriarhojt
o, so losdu`riô quo oste zaje be`èe ostela pa`kele loslo ok Joakètida, y quo oj
tarja ek eõa <.6?? eD so be`èe oste`kodila oj Go`oik (@i`kas) uje mrej ekloe daj deses lo perolos
nirhos, duyas be`itejtos dajadèej ok `rajdo. Oj ok 0466-0566 eperodoj jivokos lo dojizes quo
sumioroj ijvesiajos lo dejejoas pradolojtos lok Tijeè. Lo ke nusiôj lo ostas dejejoas, juovas
be`itejtos lo ke zaje, y kas prihitivas be`itejtos lo Dejeåj a pratadejejoas, surmirèe uj puo`ka
juova7 ok nojidia, eujquo osto os uj jah`ro lo kes nuojtos mriomes, ye quo okkas so kkehe`ej e sè
hisha dbejeji
dbejeji..
5.5.
Arimoj y otjie.
\ejta su arimoj daha su otjie ja saj nådikos lo ilojtinider, oxistiojla livorses toarèes ek
rospodta7
-
Oj prihor kumer7 kas nojidias saj sohites vojilas lok losiorta e ke daste daj uj ostika lo
vile y dukture prapias (Oissnok
(Oissnoklt
lt y Dajt
Dajtojeu).
ojeu). Epa
Epaye`ej
ye`ej oste toar
toarèe
èe kas osdritas lo
Boralata, Ostre`ôj y Gustija.
-
Oj somujla kumer7 Kas nojidias saj nruta lo uje ovakudiôj oj ok åroe siria-pekostije lo sus
prihoras be`itejtos, kas dejejoas (Hasdeti).
Ja oxisto uje pruo`e lo uje dajquiste hikiter sohite lo oste zaje, pora si so dajadoj
livorses akoeles lo ohimrejtos sohites pradolojtos lo Ere`ie a lok Makna Vérsida. Vere Berloh, kas
nojidias orej sohites dejejoas, tejta par su kojmue daha par su lojahijediôj y u`idediôj oj
Dejeåj. Kes oxdevediajos lo O`ke (ek Tur lo Ekopa, oj Tirie) bej lohastrela quo kas dejejoas
pa`ke`ej Tirie ye oj ok III hikojia, y quo pasi`kohojto losdiojlej lo atras be`itejtos lojahijelas
pratadejejoas,, quo adupe`ej ke zaje siria-pekostije. Osto sorèe ok puo`ka sohite hes ejtimua
pratadejejoas
dajadila oj ke bistarie, y pasi`kohojto lo osto loriveraj tejta kas nojidias daha kas bo`roas
bo`roas.. Kes
oxdevediajos lo _merit, hes ek Jarto lo ke daste lo @i`kas, bej lohastrela ke oxistojdie lo uj
oste`kodihiojta joakètida
joakètida lok ^II hikojia eD y lohuostre ke prosojdie rohate lo sohites oj ke zaje.
5.0.
Kas pratanojidias a dejejoas
Beste nijekos lok II hikojia, ja so listijmuoj daj dkerilel e kas nojidias lo kas lohås puo`kas
dejejoas oj duejta e su ovakudiôj étjide y dukturek. Kes prihores diulelos nojidies dajadiles saj
_merit y @i`kas e kes quo somuirèej \ira y Tilôj. Tus deredtorèstides prijdipeko
prijdipekoss sorèej7
-
Oxdokojtos dahordiejtos.
-
Mrejlos dajadolaros lo ke jevomediôj lo ekture
-
Hajapakizeraj ke ne`ridediôj lo ke p÷rpure, quo ore tej dere quo ssaka
Hajapakizeraj
aka palèej userke
porsajes suhehojto rides o ijdkusa
i jdkusa ore hajapakia lo kas royos.
-
Lahije`ej ke sekezôj lo posdelas.
-
Dajadolaross lo ke peste lo vilria.
Dajadolaro
-
Vrodursaros lok ekne`ota, duya usa linujliora
linujlioraj.
j.
52?
5.4.
-
Vrihores jatidies sa`ro kas nojidias
Oj Omipta
5. Ke Violre lo Vekorha (0>?6-0>66). _je ronorojdie e uj ojvèa rodi`ila par her
lo <6 dermehojtas lo helore perodo ronorirso e oste zaje.
0. Ok Vepira lo Tijubé.
dejejoas.
Tijubé. To losdri`o ke vile jôhele lo kas dejejoas.
4. Oj ok erdbiva lo Ok Eherje so kos hojdiaje daj ok jah`ro lo cijej a cijejbu
(kas ragas a purp÷roas)
purp÷roas) jah`ro quo lerèe arimoj ek jah`ro lo Dejeåj.
-
Ok Ejtimua \ostehojta quo hojdiaje e kas mi`kites (be`itejtos lo @i`kas)
-
Kas mriomas quo hojdiajej e kas nojidias daha pbaojicos (oj Bahora). Kas rahejas kos
lojahijeraj p÷jidas.
-
Tij oh`erma, kas nojidias so lojahije`ej e si hisha daha dbejeji (dejejoas), y
hejtuvioraj siohpro oste lojahijediôj, ijdkusa oj Addilojto (Tej Hetoa a Tej Emustèj)
5.<.
Vratabistarie nojidie
Ke bedie
pratabistarie
ok poriala
arèmojos y nuo
ok nijek
lok IIpar
hikojia.
Oj uj
prijdipia,
holielasdahprojlo
lok III hikojia,
tale keojtro
zaje sus
siria-pekostije
ujinidele
ok palorasa
roija lo O`ke rodi`iojla uje la`ko ijnkuojdie7
-
Var uj kela, ke lo ke dukture hosapatåhide ye quo, bedie 044<, Eccel tojèe espirediajos
sa`ro oste zaje pere oxtojlor su dahordia.
dahordia.
-
Var ok atra ke lo Omipta, quo ye oj ke épade pratalijåstide hejtuva rokediajos daj @i`kas
(hita lo Asiris). Ostes rokediajos nuoraj dajtijues y oj tarja ek simka R^ (\buthasis III) so
dajvirtioraj oj uj pratodtarela omipdia, par ok quo Omipta kos le`e pratoddiôj e deh`ia lo
uj eddosa nådik y somura ek dahordia, quo trega daha dajsoduojdie uj nkarodiojto dahordia o
ijtordeh`ia dukturek ojtro Tirie, Dbipro, Drote, ok Vokapajosa y Om
Omipta.
ipta.
Var oste épade kas dejejoas ijvojtej ok ekne`ota, eujquo kas hås ejtimuas tostihajias
pradoloj lok Tijeè, oj tarja ek II hikojia7 ostas perodoj sor sihpkohojto trejshitilas par dejejoas
ek sorvidia lo nereajos omipdias. Verodo hås rezaje`ko y somura ok losdu`rihiojta lok ekne`ota
umerètida oj ke 0ª hitel lok II hikojia, osdrita oj simjas dujoinarhos hosapatåhidas. Nijekhojto
eperodo laduhojtela ok ekne`ota nojidia oj tarja ek eõa 5.666 eD.
Bedie ok s. RI^ osto pratodtarela omipdia so teh`ekoô ejto kes prosiajos lo bitites y eharroas
y _merit quolô `ega ok dajtrak lo ostas puo`kas, eujquo par pada tiohpa. Bedie 55?6 kes ijvesiajos
lo kas puo`kas lok her kkoveraj e oste zaje e kas sberleje quo so quoleraj oste`kodilas oj ke daste
siria-pekostije tres porlor ke osporejze lo ijvelir Omipta. Nuoraj nijekhojto kas nikistoas, quo
teh`iéj narhe`ej perto lo ostas Vuo`kas lok Her, kas quo lioraj kumer e ke lojahijele
Vojtenolorediôj
Vojtenolored
iôj Nikistoe y, e pertir lo ojtajdos, dahojzô ke vorlelore bistarie lo Nojidie.
5.?.
Moamrenie lo nojidie
Ok holia moamrånida dajlidiajô oj mrej hejore ok loserrakka lo Nojidie, ye quo ok holia
eh`iojto, tejta daha kes ijnkuojdies dukturekos y pakètides, ok rospajse`ko lo ke `÷squole lo uje vile
herètihe
Kelok
daste
siria-pekostije
os uje
ostrodbe
soperele saj
lok
dajtijojtolo
paroxpejsiôj.
ke darlikkore
Kè`eja
y ok Ejtikè`eja.
Kes pertos
hesnrejge
`eges dastore,
lo oste darlikkore
nértikos pora osdeses, sij oh`erma, e`ujle`e ke helore lo dolra, jodoserie pere kes mrejlos
dajstruddiajos lo kes diulelos, daj ke quo so ijidieraj kes prihores trejseddiajos dahordiekos y so
52>
ne`ride`ej kas `erdas. Kes prijdipekos diulelos nojidies soråj7
-
_merit. Ke hås soptojtriajek. Tu nehe lorive lo quo oj okke so losdu`riô daha seder uj
vekiasa tijto raga lo uj hakusda (ke p÷rpure).
-
Erelas.. Dajstruile oj uje iske radase lo 5.?66 hotras lo liåhotra, daj ektas olin
Erelas
olinidias.
idias.
-
@i`kas. _ja lo kas dojtras hes ihpartejtos lo dukta e Esterté
@i`kas.
Esterté.. Dajte`e daj laspuortas.
-
Tilôj. Nujlele oj ke vortiojto Jarto lo uje poquoõe iske.
Tilôj.
\ira.. Ok pkeja lo ke diulel os ok hogar dajadila lo tales kes diulelos nojidies lo ariojto.
\ira
\alas ostas oste`kodihiojtas tojèej uje sorio lo deredtorèstides dah
dahujos7
ujos7
-
_je pkeye pere najloelora lo `erdas.
-
_j hejejtiek lo emue pate`ko
-
_j åroe radase, mojorekhojto dorde lo uj hajtèduka, lajlo oste`kodèej kes jodrô
jodrôpakis.
pakis.
-
To oste`kodèej huy dorde ujas lo atras, e ujas <6 ch. Hes a hojas uj lèe lojevomediô
lojevomediôj.
j.
0. \ipas lo ma`iorja y ostrudture sadiek lo kes diulelos-ostela dejejoes.
Kes diulelos nojidies so deredtorizeraj par sor diulelos-ostela pakètidehojto
ijlopojliojtos, duya ma`iorja ovakudiajô lo hajerquèe e akimerquèe. Ok torritaria sa`ro ok quo dele
uje lo okkes ogordèe su lahijia ore huy poquoõa, daj uje oxtojsiôj lo tiorre lo duktiva sunidiojto
pere ekihojter e sus
s us be`itejtos. Jujde bu`a uje Dajnolorediôj Nojidie, ka quo bedo sarprojlojto ok
éxita lok dahordia nojidia, duye odajahèe kkomô e sor uje eutéjtide patojdie hujliek. Ke hishe
Dertema, ijdkusa, jujde kkomô e sor uj palor ihporiekiste, ji siquiore uje jediôj, ore uje diulelostela quo `usdô uj lahijia dahordiek y so ihpusa par kes erhes, pora jujde `usdô sus pasosiajos
daj uj enåj lo lahijia pakètida
0.5.
\ipas lo ma`iorja
-
Hajerquèe. Oxistoj juhorases ronorojdies oj ke laduhojtediôj
Hajerquèe.
laduhojtediôj omipdie, umerètide, esirie y
e÷j hås terlèe sa`ro kas royos nojidias. Oj prijdipia orej hajerquèes boroliteries, eujquo
ja siohpro adurrèe oj ke prådide. Vuoloj dajadorso ekmujes kistes lijåstides, pora oståj
ijdahkpkotes y sôka pere kes mrejlos diulelos lo \ira, Tilôj, @i`kas y Erelas.
-
os te narhe lo ma`iorja.
Akimerquèe. Vastoriarhojto so elapta oste
Akimerquèe.





Dajsogas lo ejdiejas. Ek prijdipia esosaros lo kas hajerdes, kuoma peseraj e
tojor palor roek.
Oj \ira surmioraj hemistretures quo so ojderme`ej lo kes nujdiajos ogodutives, ek
imuek quo oj Dertema.
Ok palor dajstitudiajek oste`e oj hejas lo las hemistrelas, quizå okomilas
ejuekhojto y kkehelas guodos a sunotos (perodila térhija pere kas gulèas,
sbapbot).
Oxistie uj sojela lo 466 hioh`ras vitekidias.
Gujte a \ri`ujek lo Ijspoddiôj V÷`kide dahpuosta par 56< hioh`ras.

Eseh`koe lok Vuo`ka, duye rokediôj daj ok rosta ja ostå huy dkere.
dkere.
Oste narhe lo ma`iorja roduorle ek ma`iorja lohadråtida lo Etojes y hes terlo ek
ropu`kideja lo Pahe. Ke okoddiôj lo kes hemistretures y ke ojtrele oj ok sojela perodo sor quo ore
52=
hes par hativas lo riquoze odajôhide quo par rezajos boroliterie. Ke dkeso hordejtik elijorele ore
ke quo lahije`e ok palor lok ostela.
0.0.
Ostrudture sadiek
Oj uj prijdipia be`èe uj e`isha ojtro kes dkesos sadiekos hås ektes y kes hås `eges, pora ja so
se`o si dajtijuô oxistiojla oj épade hes terlèe. Nuo ke dukture mriome ke quo hås ijnkuyô oj ke nojidie,
pora teh`iéj so ojduojtrej ijnkuojdies e ke ijvorse y ke ijnkuojdie lok hujla p÷jida oj kes duktures
omipdie, esirie, mriome y otrusde, par ka quo os tej linèdik lonijirkas. Tadiekhojto, kas nojidias so
hozdkeraj hås quo atras puo`kas daj mojtos lo atras kumeros lajlo so esojteraj. Kas hetrihajias
hixtas ojtro nojidias y mojtos lo atras kumeros orej darriojtos, par ka quo tros nedtaros lostedej oj
oste divikizediôj7
-
Ke hozdke daj atres duktures.
-
Ke livisiôj o ijlopojlojdie lo kes diulelos.
-
Kes ijnkuojdies rodèprades daj atras puo`kas.
4. Kas dejejoas y su rokediaj daj kas roijas vodijas7 esirie, omipta o isreok. Ok
viego lo ]ojehaj.
Dejeåj os ke lojahijediôj ejtimue lo uje romiôj situele ojtro ok Her Holitorrejoa y ok ria
Garlåj (e`erde`e perto lo ke nrejge siria-nojidie). Ok herda tohparek pere ke utikizediôj lok térhija
Dejeåj suoko oster dahprojlila loslo ok eõa 4666 e. D. beste quo kas rahejas, lurejto su oxtojse
lahijediôj, ko deh`ieraj ok jah`ro par Vekostije ddaha
aha roprosekie ijholiete dajtre kas bo`roas tres
sanader su ro`okiôj lo kas eõas 540 e 54?.
E pertir lo ke prihore ijvesiôj sohite oj ke romiôj (de. 4666 e. D.
D.)) oxisto ujilel lo
armejizediôj, ur`ejisha, erto hikiter, otd., ojtro tales kes diulelos lo Dejeåj y kes lo ke zaje
hajteõase lo Guloe3 su bistarie os dah÷j, daj poquoões vidisitulos podukieros lo dele diulel
Ostas adupejtos perodo quo ojtreraj par ok osto. Kes diulelos quo so dajadoj, tejta oj ke
zaje hajteõase daha oj kes kkejures y dastes, daijdiloj oj ke sakiloz lo sus huras lonojsivas, daha
kas lo fEy, \irseb, Goridô, Lateyj, otd.3 elohås saj lo `estejto oxtojsiôj,
oxtojsiôj, ka quo ijlide uje pa`kediôj
ur`eje juhorase daj tale ke dahpkogilel lo sorvidias y ok dajsimuiojto
d ajsimuiojto loserrak
loserrakka
ka odajôhida.
ok trezela
lo kes
diulelos
bey uj lostedela
ekdejterikkelas,
rodtes yOj`ioj
trezeles,
erhajèe
lo olinidias
p÷`kidas ijtorés
daj kes ur`ejèstida7
viviojles pertidukeros,
otd. dekkos
Oste
lispasidiôj ur`ejèstide os juove par dahpkota oj Dejeåj y oximo uje nuorto eutarilel ijtorje.
Losmredielehojto nektej kas laduhojtas osdritas quo porhitej rodajstruir ke bistarie lurejto kas
desi juovo simkas quo lurô oste divikizediôj sij veriejtos.
Verodo sor quo ke prijdipek nuojto lo riquoze os ke emridukture lo kas dehpas ijholietas e kes
diulelos7 romelèas, daha kas lo Goridô, a sodeja `ioj oxpkatela, daha oj ok desa lo fEy. Vora su
pasidiôj ore ostretémide7 ore uj ojdkevo nrojto ek Holitorråjoa, y torritaria lo pesa ojtro kes livorses
li vorses
patojdies7 Omipta3 Esirie-@e`ikajie3 kas Bitites.
Bitites..... Osta prapidiô uje juove nuojto lo riquoze7 ok
dahordia.
4.5.
Kas eharroas
ejtos lo nijekizer
ok tordor
uje juovekesijdursiôj
lo mojtos
vilehajteõase.
jôhele, ek
hojas Vada
eperojtohojto,
lostruyo
desihikojia,
par dahpkota
diulelos
lo ke lo
zaje
Arlijeriehojto so dajsilore eharroas e kas juovas ijvesaros.
Kas losdojliojtos lo kas pa`kelaros lo kes ejtimues diulelos, huy horhelas oj su j÷hora,
522
prajta vakvioraj e rodajstruir kes ejtimues diulelos lo ke zaje hajteõase, oj hojar teheõa, daj
atres tédjides lonojsives y sij tejte etojdiôj ur`ejèstide.
Tom÷j ke @i`kie osto puo`ka losdojlèe lok duerta biga lo Deh, ok hås gavoj biga lo Jaé
(Méjosis 5675>). Mrupas lo okkas hare`ej oj Bezozajteher, a Oj-melè, ek aosto lok her Huorta, y
nuoraj etedelas par Uuolarkeahor oj kas lèes lo E`rebeh (Méjosis 5<7=). Oj equok ojtajdos, ke
ijiquilel lo kas eharroas ja be`èe kkomela e÷j e su dakha (Méjosis 5?75>, 05). Tiojla ke tri`u hås
lahijejto y ke mojto hås darrahpile, ekmujes vodos, kas eharroas saj tahelas daha
roprosojtejtos
roprosojtejt
os lo kas dejejoas oj mojorek (Méjosis 5?75>3 5 Poyos 0570>).
4.0.
Kas bidsas
Lurejto kas simkas R^II y R^I e.D. kas bidsas lahijeraj Omipta, y dajtrake`ej teh`iéj Dejeåj3
beste so bej bekkela oj kas ostretas darrospa
darrospajliojtos
jliojtos e su adupediôj hås osdere`oas y doråhide suye
quo oj kes prapies diulelos omipdies. Daj kas bidsas so ijtraludoj, par rezajos hikiteros, juoves
tédjides oj kes diulelos3 kas huras, quo ye ja orej tej sôkilas daha oj ke épade ejtoriar, so
ronuorzej daj kas deredtorèstidas
deredtorèstidas mkedis bidsas, y kes puortes saj lo tojeze.
Ke aprosiôj lo kas hås palorasas sa`ro kes heyarèes so bedo jater7 os eprodie`ko uje heyar
linorojdie ojtro kes viviojles lo kas ja`kos y kes lo kas sohi-siorvas quo kes raloej. Daj ke
lodelojdie lo kas bidsas daijdilo ke kkomele lo uje juove akoele lo pa`kelaros, oste voz lok jarto y
lo arimoj ijlaourapoa7 kas burrites.
4.4.
Kas burrites
Kas burrites kkkomeråj
komeråj e oste`kodorso lo tek narhe oj Dejeåj, quo oj kas laduhojtas omipdias
lo ke épade pese e kkeherso Buru
Buru,, peès lo kas burrites. Ok dahordia nkarodo y ja sôka lo praludtas
hejunedturelas,
hejunedtu
relas, sija ospodiekhojto lo hetorie prihe pere ke ijlustrie ertoseje7 kas dakarejtos pere
ke doråhide, kkas
as hijorekos hotåkidas treèlas loslo huy kogas3 pora ok `rajdo os usela prijdipekhojto
pere nijos `ékidas7 erhes y erhelures.
Ke prasporilel odajôhide y ok ijdrohojta lo ke pa`kediôj e ka kerma lo osto poriala
(5=?6- 5??6 e. D.) os petojto oj kes oxdevediajos lo kas ostretas darrospajliojtos. Y lela quo ok
dahordia os ok hatar lo ose `ajejze, so bedoj hås juhorases kes diulelos. Ekmujes surmoj
tatekhojto lo juova, atres so ropuo`kej.
Ok lahijia burrite nuo loshajtela oj Dejeåj par kas mrejlos nereajos omipdias lok Ihporia
Juova. \uthasis III, ye oj ok simka R^ e. D., iijveliô
jveliô triujnekhojto Dejeåj par ok dehija lok her,
adupejla Yegô (Gappo), Kille, Mézor, Homilla y \e'åjec, dajvirtiojla oj nouleteries e tales kes
diulelos.
4.<.
Kas bitites
Vora atra ihporia surmo ek jarto, oj Ejetakie7 kas bitites, quo seklråj ek ojduojtra lo kas
omipdias y epravodberåj duekquior lo`ikilel lok palor nereôjida pere kkover su ijnkuojdie bedie ok sur,
oste`kodiojla de`ozes lo puojto ijdkusa oj Dejeåj y ke perto hajteõase lo Guloe. Duejla lodeoj kas
ihporias, kes rojdikkes ojtro kas ja`kos dejejoas y ujas mrupas historiasas lo bah`ros erhelas, kas
bepiru,, ihpiloj ke pez7 lodeo ke dukture y roije ok hiola. To dahpre ka quo ke nekte lo pez ja porhito
bepiru
ne`rider, euhojtejla kes ihpartediajos, ijdkusa lo doråhide.
4.?.
Kas omipdias
Ke losdripdiôj lo Dejeåj oj kes dertes lo Eherje, erdbiva lo ostela lo Egojetôj ((Ehojanis
Ehojanis
I^), ja puolo sor hås losakelare7 ke ejerquèe so epalore lo Dejeåj oj ok simka RI^ e. D. Kas nereajos
529
lo ke lijestèe RIR, e nijos lok ssimka
imka y prijdipias lok simuiojto, ijtojtej roste`kodor ok lahijia lok vitek
pesa lo Dejeåj, pora ok ihporia joa
joa-bitite
-bitite kkos
os seko ek pesa beste quo Pehsés II dajsimuo
dajsimuo uj tretela lo
pez porpotue
porpotue,, tres ke `etekke lo Uelosb, daj
daj ke lokihitediôj lo kes hutues osnores lo ijnkuojdie7 ok
edtuek Jeber ek-Cek`, rèa quo losoh`ade ojtro @i`kas y @oirut, sopererå kes romiajos lahijeles par
kas bitites, ek jarto, lo kes nouleteries lo Omipta, ek sur3 quole par tejta Dejeåj `ega ke lahijediôj
nereôjide uje voz hås. Vora osto eduorla be`èe lo lurer pada par ke lodelojdie rospodtive
rospodtive lo eh`as
ihporias, quo ja terlô oj kkomer (de. 50?6 e.D.).
4.>.
Kas puo`kas lok her
Juovas ijvesaros so prosojtej oj Dejeåj7 kas "Vuo`kas lok Her" losoh`erdej oj kes dastes y
daj sus erhes lo biorra, uje vvoz
oz losbodba ok hajap
hajapakia
akia bitite ek lorruh`
lorruh`erso
erso ok ihporia lo
Bettuses (@amezcþy), so eluoõej lo ke daste lo Dejeåj. Kas ostuliasas lo ke `i`kie lok simka RIR
ilojtinideraj ke tiorre lo kas nikistoas (Nikistoe a Vokosbotb
Vokosbotb,, daj ok simjinidela bo`roa lo "ijvesaros")
daj Vekestu y Vikiste lo kes ijsdripdiajos esiries, som÷j ok liddiajeria lo ke @i`kie lo Oestaj (529=).
Atras mrupas elohås lo kas nikistoas orej kas tgoccor, lejejoas y sberleje3 ok dajtreetequo lo
Pehsés III lostruyô ke heyarèe lo kas sitias dejejoas. Ok hisha nereôj porhitiô hås elokejto e kas
nikistoas y tgoccor, y pasi`kohojto teh`iéj e kas lejejoas, rodajstruir kes diulelos lok dehija
dastora.
Kas nikistoas prajta elquirioraj kes dastuh`ros lo kas be`itejtos kadekos. Oj su `÷squole lo
riquozes, ja lule`ej oj lisputerko ok lahijia lo kas torritarias ek jarto lo Gulå e kas bo`roas. To
trejsnarheraj
trejsnarher
aj oj uje ehojeze pere Isreok (5ª Teh 975>).
Kes dijda diulelos nikistoes prijdipekos orej Meze, Esblal, Ocraj, Metb, y Esdekôj. Kas
isreokites kamrej daj ok tiohpa lahijer tala ok torritaria, eujquo prodisehojto ok ejtimua Dejeåj, ke
zaje dastore, sorå ka ÷ktiha oj deor oj sus hejas. Daj oste vidtarie nijekize ke bistarie lo ejtimua
Dejeåj.
4.=.
Kes tri`us bo`roes
Kes tri`us bo`roes iijidieraj
jidieraj ke dajquiste lo Dejeåj bedie 5<66 e. D. Nuo uj pradosa kojta, quo
lurô verias lodojias, y oj ok quo kas dejejoas nuoraj nijekhojto oxpukselas a `ioj so nujlioraj oj
hudbas desas daj kes tri`us isreokites, ka quo logô uje ihprajte dejejoe oj éstes. Ke @i`kie bo`roe
ilojtinide e Dejeåj daj ok Kè`eja (prijdipekhojto daj ke diulel lo Tilôj) pora oxtiojlo ke
lojahijediôj «\iorre lo Dejeåj³ bedie ok sur, e trevés lo Meze beste ok «Pèa lo Omipta³ y bedie ok
Osto beste ok ^ekko lok Garlåj, tala ka duek daijdilo daj ke «\iorre Vrahotile³
Vrahotile³ lo kas gulèas.
Kas bo`roas droeraj uje mojoekamèe pere kas puo`kas dejejoas7 som÷j ke @i`kie
@i`kie,, kas dejejoas
orej kas losdojliojtos lo Dejeåj, biga lo Deh.
Geda` y sus losdojliojtos (isreokites) so deredtorizerèej par kudber dajtre equokkas èlakas y
par ka tejta elarer ek lias ÷jida Yebvé. Ojtro kas bo`roas, lodir "Peze lo Dejeåj" ore oquivekojto e
uj ijsukta (Lejiok 547?>). Lurejto simkas, ok puo`ka lo Isreok
I sreok kudberèe dajtre ke ilaketrèe (kas
(kas liasos lok
hetoriekisha daha Ok, @eek, E
Esbore
sboreb...).
b...).
Eujquo daj ekti`egas, sus kèloros y ok puo`ka tala pulioraj dajnarher
dajnarher uje sadiolel quo vivèe
som÷j kas prodoptas lok lias Yebvé. Osta nijekhojto ka dajsimuioraj lurejto kas roijelas lo Levil y
Tekahôj. Vrodisehojto Tekahôj (e kas dejejoas) kas biza tri`uterias (5 Poyos 9706, 053 0 Drôjides
27=, 2). Ojtajdos hudbas dejejoas so be`rèej ronumiela oj \ira y hås terlo be`rèej ohimrela e kes
dakajies nojidies ssitueles
itueles oj ok jarto lo Ånride.
4.2.
Ok viego lo ]ojehaj
]ojehaj os uje bistarie osdrite par uj osdritar ejôjiha oj ok roija lo Pehsos RI (569956>9 e.D.) Ke bistarie trete lo uj bah`ro quo lo`o lo bedor uje `erde pere trejsparter uje ihemoj
596
lok lias Ehôj. ]ojehaj lo`o lo ir bedie @i`kas par ke helore, pora duejla kkome ekkè tiojo hudbas
dajtretiohpas. To ko oximo uj pema, ekma quo jarhekhojto ja sudolèe mredies ek palorèa lok ihporia
omipdia. \res dajsomuir su jevo, so oh`erde pere romroser e Omipta, pora uj viojta ko kkove e Dbipro
lajlo os etedela. Ojtajdos so ede`ô ok pepira.
Deredtorèstides
To dajsorvej 5<0 kèjoes listri`uiles oj las påmijes, ke prihore lo ?9 kèjoes y ke somujle lo
24, oj piozes desi imuekos lo ujas 52 dh lo ekture dele uje. Ke osdriture os dkere, daj tijte jomre y
adesiajekhojto rage ek prijdipia. Ok toxta ostå osdrita e ka ejdba lok pepira, druzejla kes ni`res
vortidekos, oj kumer lo e ka kerma daha ore dah÷j oj atras pepiras. Osto hisha hétala nuo teh`iéj
ohpkoela oj ekmujas duojtas lok hisha porèala o ijdkusa pastoriaros, daha ok pepira Ejestesi ^III.
To ojduojtre oj `uoj ostela lo dajsorvediôj, pora nekte ok nijek lok toxta, darrospajliojto e
ke tordore påmije. Dajtiojo ekmujes kemujes, prijdipekhojto oj ke prihore påmije3 ke somujle ostå
prådtidehojto dahpkote.
dahpkote. Os uj toxta lo méjora kitoreria osdrita oj bioråtida.
To ojduojtre oxpuosta oj ok Husoa Vusbcij lo @okkes Ertos oj Hasd÷ y os ke ÷jide dapie lo
osto roketa quo so dajado. Ok toxta ronkoge ke lodelojdie lo Omipta e dahiojzas lo nijekos lok Poija
Juova. Ke situediôj ja os ke hishe ye quo oj épades ejtoriaros, duejla duekquior ojviela lok nereôj
i`e e Dejeåj ore tretela daj kas heyaros bajaros y sus potidiajos orej etojliles daj ke håxihe
repiloz y onidedie. Os lo ke RRI lijestèe, eujquo palrèe sor uje dapie lo uj laduhojta ejtoriar. M.
Hþkkor
kaysit÷e
oj ke RRIIpar
lijestèe.
Ke eddiôj
so loserrakke oj ke RR lijestèe. To ojdajtrô oj Bi`e
(Omipta)
nuo elquirila
Makojisdbonn
oj 5295.
<. Kas nikistoas y kas puo`kas lok her
Daha ye bohas vista ejtoriarhojto, su arimoj moamrånida os tohe lo lo`eto y kes ovilojdies
hås sôkiles sa`ro ok arimoj lo kas nikistoas epujtej ek her Omoa. Nuojtos omipdies lo ke épade be`kej
lo uj puo`ka ijvesar vojila lok Jarto par ok Her, eujquo ekmujes toarèes kas sit÷ej oj kes iskes quo
so narhej oj ok Lokte. Ke kojmue nikistoe be sila ilojtinidele daha sohètide, pora oxistoj vèjdukas
dukturekos daj ke divikizediôj hidéjide. Elapteraj ke dukture y ke kojmue dejeejite ejtos lo loger
jijm÷j toxta osdrita. \eh`iéj so be sumorila uj arimoj ijlaourapoa lo`ila e uj puõela lo peke`res
nikistoes dajadiles. To ijstekeraj oj uje nrejge dastore loslo ok edtuek \ok-Eviv beste ke edtuek
nrajtore omipdie. E pertir lok simka RII eD ok oste`kodihiojta lo kas nikistoas oj ok Turaosto lo Dejeåj
ostå `ioj laduhojtela. \ojèej dijda diulelos ihpartejtos7 Meze, Esdekôj, Eslal, Odrôj y Met y
nuoraj kas quo ijtralugoraj ok ohpkoa lok biorra. Tu armejizediôj pakètide ore uje pojterquèe, par ke
duek oxistèe uj prèjdipo pere dele uja lo sus dijda diulelos
di ulelos lo ma`iorja. Kas nikistoas vojdioraj e kas
dejejoas, daj quiojos hås terlo so hozdkeraj bedie ok eõa 5.6?6 eD.
?. Ke
dakajizediaj dejejoa-nojidie
Vraludtas lok dahordia.
y
ke
oxpejsiaj
uktreherije
uktre
herije..
Kas nojidias so e`rioraj dehija par ok ÷jida pesa quo kos be`èe porhitila ke jeturekoze7 ok
her. Kes prihores rokediajos nuoraj daj Omipta, dajadiles loslo huy ejtimua (som÷j ^ejlorskoyoj
kas bidsas orej dejejoas, os lodir, nojidias, sus ejtodosaros y ke lijestèe R^ ore nojidie. Ke oxpejsiôj
uktreherije os, gujta daj ok ekne`ota, ok resma hås sa`rosekiojto lo oste divikizediôj. To se`o quo
loslo nodbe huy ejtimue (Melos lete lo 5.566 eD), kas nojidias ijidieraj
i jidieraj su oxpejsiôj e Addilojto, tek
voz `usdejla kes hijes lo Osteõa y dahojzeraj e nujler nedtarèes oj kes dastes lok Holitorråjoa
pere
dahordier
daj kas ijlèmojes.
×ktihehojto
so be`keja
lobey
jevomediajos
pronojidies
lurejto
ok ke
II
hikojia
par ok Holitorråjoa,
eujquo
erquoakômidehojto
jele hås ekkå
lok ^III eD.
\ira nuo
diulel hås evojturore oj osto sojtila y so ostihe oj ok s. ^III eD ke épade lo heyar epamoa lo oste
dukture.
595
?.5.
Holitorrejoa Ariojtek
-
Dbipro. Vraludtare lo da`ro. Bey pruo`es (dikijlras-sokka, doråhide y atras a`gotas) quo
be`kej lo uje hozdke lo ostikas nojidia-ijlèmoje loslo ok s. R^-R^I eD. Kes rokediajos lo
Nojidie daj atras puo`kas so roekizeraj daj nroduojdie loslo oste iske, duya dojtra hås
ihpartejto ore Citiaj.
-
Omipta. Os dajadile ke dakajie nojidie lo Hojnis
Hojnis,, tostihajiele par Borôlata, lajlo so lo`iô
dojtrekizer ok dahordia daj Omipta lo hotekos
hotekos y hejunedture
hejunedturess omipdies prijdipekhojto. Oj okke
so nujlô uj puo`ka e ke liase Esterto
Esterto.. \eh`iéj oxistèe uje dakajie oj oklokte.
-
Esie hojar. To oste`kodioraj sa`ro tala oj ke daste Tur, oj Dikidie
Dikidie,, oxistoj laduhojtas
`ikijmûos nojidia-bitites quo be`kej lo uj ddahordia
ahordia hutua
hutua..
-
Vekostije Horiliajek. Ke doråhide nojidie lo dakar raga `ruõila, nodbele oj kas s. IR-^III,
etostimue prosojdie nojidie oj Meze.
-
s o loserrakkô oj linorojtos kumeros.
kumeros.
Omoa. Ke divikizediôj nojidie so
-
Pales. Nojidie sustituyô e Hidojes oj su ijnkuojdie, ek hojas beste ok s. ^I oj quo ke
Pales.
ijnkuojdie mriome los`ejdô e Nojidie. Kas prijdipekos dojtras nuoraj Iekysas y Dehoiras.
-
Drote. Podi`iô lo `uoj mrela e kas sudosaros lo kas ejtoriaros hidéjidas, kasnojidias.
-
Itejjas. Bey pruo`es lo uj dahordia oxistojto daj nojidie ojtro s. IR y ^III, lo kas quo
rodi`èej lo `uoj mrela su hotek÷rmie.
?.0.
Holitorrejoa Dojtrek y Addilojtek
-
Itekie. \udèlilos esomure quo kas nojidias so oste`kodioraj oj ok Osto lo Tidikie ejtos lo kas
mriomas, os lodir, ejtos lok s. ^III. Nujleraj Hatye, Vejarha (Vekorha
(Vekorha)) y Takaois
(Tokijujto
Tokijujto).
). \eh`iéj so droo quo bu`a esojtehiojtas oj Tireduse y \bepsas. To
oste`kodioraj imuekhojto oj Hekte, Vejtokerie y Dorloõe lajlo nujleraj ihpartejtos
oste`kodihiojtas3 sij oh`erma, ja bey pruo`es oj ka quo os ke pojèjsuke itåkide.
-
Jarto lo Enride.
Enride. Oste`kodihiojtas nojidias huy tohprejas oj _tide y Dertema, y lospués
Belruhotuh y Koptis Hemje (dorde lo \rèpaki, oj Ki`ie) oj ke daste dojtrek enrideje. Var ok
Aosto Kixus, Hamelar y \ijmie (\åjmor).
?.4.
Vojijsuke I`oride
-
Melos. (Dåliz) nujlele oj s RII eD, so dajsilore ke hås ejtimue nujlediôj oj Addilojto si
losdertehas ke hètide lo Dertema. Ore uj oste`kodihiojta dkevo y e trevés lo okke so
dahordiekize`e daj ok hotek treèla lo kes Iskes Desitérilos (±Iskes mekkomes1) y kes riquozes
lo \ertossas, oj ok `ega Muelekqu
Muelekquivir.
ivir.
-
Loslo Melos so oxtojlioraj par ok TO lo ke pojèjsuke, e Toxi (Ekhuõoder, duye jodrôpakis
Keurite os ke hås ejtimue lo addilojto) y Heijeco (Håkeme).
-
Vastoriarhojto so oste`kodioraj oj Bispejie kas dertemijosos, pora ke 5ª Muorre V÷jide
kas ejiquike beste quo Ehikder ka rosudite oj ok 042 eD y nujle Dertbema Jave
(Dertemoje) y Ecre Kouco (Ekidejto). Ke 0ª Muorre V÷jide herde ok nijek lok Ihporia
Dertemijés oj Ospeõe (052-065).
590
?.<.
Iskes @ekoeros
Tom÷j Lialara, kas dertemijosos nujleraj O`ussus (I`ize), eujquo su arim
arimoj
oj os nojidia, ek
imuek quo Hebaj quo os uj jah`ro nojidia. Osto ore y os uja lo kas heyaros puortas jeturekos lok
holitorrejoa.
>. Ke dukture dejejoa nojidie. Deuses y dajsoduojdies. Kes prihores narhes lo
osdriture. Ok ekne`ota.
Erto y ertosejèe7 Kas nojidias dah`ijeraj okohojtas lo linorojtos duktures. Oj erquitodture
erquitodture,,
dajstruyoraj tohpkas y pekedias, utikizeraj ke piolre daha kas omipdias y simuioraj kas lisoõas lo
Hosapatehie. To elviorto ke ijnkuojdie esirie, omipdie y drotojso. Taj deredtorèstides kes nimures lo
liasos lo piolre y doråhide. Kas dakaros utikizelas pere pijter nuoraj sa`ro tala ok raga y ok vorlo.
Kas nojidias lostederaj oj ke tekke lok hernik. Poekize`ej daj osto hetoriek verielas a`gotas vekiasas,
prosojtos oj pekedias roekos y rosilojdies kugases7 ostetues lo liasos, elarjas lo trajas y lo
ha`ikieria, dotras, hejmas pere ijstruhojtas a e`ejidas. Ok hernik, rokediajela daj ok ara, so
dajvirtiô oj dajsoduojdie oj uj listijtiva lo kas mrupas sadiekos puliojtos. Daj ara y pkete
ne`rideraj ekbeges3 daj ok `rajdo, erhes y utojsikias lo usa lahéstida. \eh`iéj utikizeraj ok da`ro y
ok osteõa pere listijtas a`gotas. Tus togilas orej huy eprodielas oj kes zajes quo dahordie`ej, sa`ro
tala par sus dakaros. \oõèej kes tokes utikizejla uj dakarejto, ke p÷rpure, a`tojila lo uj deredak lok
Holitorråjoa,, ok h÷rox. Ne`rideraj vilria dakaroela3 daj ék roekizeraj a`gotas lo veriele utikizediôj
Holitorråjoa
y huy eprodielas oj ok Dordeja Ariojto.
>.5.
Arimojos lok ekne`ota
Ok ekne`ota os uj sistohe lo simjas quo oxprose kas sajilas okohojtekos lok kojmuego. Ke iloe
lo osdri`ir kes dajsajejtos sopereles lo kes vadekos eperodiô, ek perodor, ojtro kas omipdias y,
pasi`kohojto par ijnkuojdie lo osto peès, so linujliô oj kas puo`kas sohètidas vodijas oj ok dursa lok
II hikojia. Kas prihoras ogohpkas lo osdritures proekne`étides saj kas simuiojtos7
-
Kes ijsdripdiajos pratasijeètides y ok livorsa hetoriek lo osdritures pratapekostijes
losdu`iortas par Votrio loslo 5.96< oj uj tohpka lo Tore`it-ok-Cbelih, osdrites oj padas
simjas proekne`étidas, esadieles daj atres ijsdripdiajos oj goramkènidas omipdias. Taj a`re lo
hijoras sohites ek sorvidia lo kas omipdias, eujquo puolo sor quo ja oxprosoj uje kojmue
sohite.
-
. Ojdajtreles
Vekostije
hudbasy a`gotas
poquoõas, kas hes
Kes
ijsdripdiajos
dejeejites
ejtimuas
lok R^I-R^dejeejites.
eD. To perodoj
kas resmasoj
oxtorjas
e keojsijeètide
e kassohites.
-
Kes ijsdripdiajos kkeheles psoula-goramkinides lo @i`kas. To nodbej oj kas s. RR-R^II a R^RI^.. Osdrites oj kojmue nojidie ja utikizej jijm÷j sistohe lo osdriture iloamrånide. Ohpkoe 55<
RI^
simjas y roprosojtej ok pesa lo uje ostrudture sikå`ide e uje osdriture ekne`étide sihpkinidele.
Ok vekar najétida lo sus simjas os ijlopojliojto lo su arimoj. Equè so ojduojtrej uje sorio lo
toxtas quo dajtiojoj kas rulihojtas mrånidas lo ke osdriture ekne`étide lo ke quo jasatras e÷j
jas sorvihas.
-
Kas toxtas lo _merit . Lok s. RI^ eD. Oste kojmue portojodo ek mrupa sohètida-dejejoa, tiojo
espodta dujoinarho, pora kas simjas ja tiojoj jele oj dah÷j daj suhor-ecel, ye quo su
li`uga ostå huy sihpkinidela y su droediôj os huy ertinidiek. Tôka so utikizej 46 simjas
dujoinarhos y dele simja ejate uje dajsajejto a uja lo kas tros sajilas vadåkidas e, o, u y ok
ekon sohètida. Ostas ijvojteraj ke iloe lok ‛Ekne`ota‘ ek roludir lo makpo ok trelidiajek hetoriek
dujoinarho.
594
>.0.
Kes narhes sohitides lok ekne`ota. Ok ekne`ota nojidia
\alas kas ekne`otas puoloj rotratreorso e uj mrupa lo ekne`otas sohètidas, kimorehojto
livormojtos ojtro si, quo so useraj oj ok Ariojto Vrôxiha, ospodiekhojto oj Tirie y Vekostije, duya
arimoj ostuva, tek voz oj Dojtraourape y ke Vojèjsuke I`éride. Ok hås ihpartejto pere jasatas nuo ok
nojidia, ye quo lo ék lorivej ok mrioma y ok ketija.
Tu arimoj ja be palila lotorhijerso, eujquo ok ekne`ota sohite puolo livilirso oj las
mrupas7
sohite
jarto
Ere`ie yokojmrupa
ok Yohoj,
y oklok
otèap
otèapo).
o). (nojidia, erehoa, bo`roa y hae`ite) y ok lok sur (Te`oa, oj ok Tur lo
Ogohpkas mrupa sohite lok jarto7
-
Ke ejtimue ijsdripdiôj lo @i`kas lok roy Tbepbet`eek (s. ^II eD)
-
Kes las ijsdripdiajos lok roy Ebireh lo @i`kas. (ojtro s. RIII y RI)
-
Ok dekojleria lo Muozor (s. RI-R eD), ke hes ejtimue ijsdripdiôj bo`roe dajadile.
-
Kes ijsdripdiajos lo E`i`eek y Oki`eek y ok opèmreno lo Eslru`ek (9?6-966 eD)
-
Ke Ostoke lo Hosbe, roy lo Hae` (eõa 2<0)
Ogohpkas mrupa sohite lok sur7
-
Taj hudba hås osdeses, ke hås ejtimue os ke ijsdripdiôj lo @eku’e lok s. RII eD quo ja so be
palila ijtorproter par su lotoriara.
-
Ostas toxtas oståj osdritas oj ok ekne`ota nojidia erdeida, quo tiojo saka 00 simjas
dahpkotehojto kijoekos, quo ejatej saka dajsajejtos. Oste sihpkidilel ka biza oxtojlorso
råpilehojto, ye quo ovite`ej roprosojter tales kes dah`ijediajos dajsajejto-vadek y ke
heyarèe lo kes vadekos saj e÷j imjareles. Nuo \ira, holiejto ke edtivilel dahordiek, ke quo
linujliô ok ekne`ota nojidia. Hås terlo kas bo`roas droeraj uj sistohe lo roprosojtediôj lo
kas sajilas vadåkidas. Daha ogohpkas lo laduhojt
laduhojtas
as osdritas oj osto ekne`ota tojohas7
-
Ok Terdônema lo \e`jit lo Tilôj
Ti lôj (Husoa Erquoakômida lo Osteh`uk). Nijos lok s I^-^
-
Ijsdripdiajos `ikijmûos lo Ceretopo, ejtoriaros ek =55 eD
Ke osdriture nojidie oste`e oste`kodile ye oj ok s R, quo os ke quo kkoveraj kas dakajas e
Addilojto (lo lajlo tek voz, sij oh`erma, pradole). Ja hudba lospués,
lospués, ok Otrusda teh`iéj so osdri`ô
oj osto ekne`ota y teh`iéj atras liekodtas itåkidas.
=. Ke rokimiaj lo kes linorojtos diulelos-ostela nojidies
Kes nuojtos nojidies lo derådtor rokimiasa saj h÷ktipkos y praviojoj lo linorojtos diulelos. Jas
ijtorosej las mrejlos mrupas lo letas7
-
Kas oxtreilas lo kas toxtas lo _merit, quo jas ijnarhej sa`ro kas paohes épida-hitakômidas
quo prodolioraj e ke épade nojidie. Oste rokimiôj nojidie so lonijo daha aosto-sohètide, daha
dejejoe, y lo`iô ijnkuir oj kas lohås puo`kas sohites oj ok nijek lo ke Olel lo @rajdoVrijdipia lok Biorra.
-
Ke somujle nuojto saj kas tre`egas lo Tejdujietiajo
Tejdujietiajo,, sedorlato nojidia lo ke diulel lo
@oritus, lok s. RII eD, quo oxpusa oj sus osdritas ke dajdopdiôj nojidie sa`ro ke droediôj lok
hujla.
59<
Ok pra`kohe lo ostes las nuojtos os quo saj visiajos huy linorojtos lo ke rokimiôj, ye quo
darrospajloj e épades huy ekogeles drajakômidehojto. Atre nuojto ijlirodte os ok E\, lajlo kas
bo`roas kudbej daj kas dejejoas y kas puo`kas prolodosaros lo kas nojidias. \eh`ioj Vkuterda y
Kudieja eparteraj letas sa`ro ke rokimiasilel lo ostes mojtos. Bey hudbe ijnarhediôj lo jah`ros
lo livijilelos, pora epojes so dajadoj kes narhes lo dukta, arediôj, tohpkas y hitakamèe. Daha
deredtorèstide priharliek lok pejtoôj nojidia lostede su nekte lo bahamojoilel, lo`ila e kes
juhorases epartediajos o ijnkuojdie lo kes duktures enridejes y ariojtekos (Omipta, Ki`ie y
Hosapatehie).
=.5.
Kes livijilelos
Ok nreddiajehiojta moamrånida y pakètida lo Nojidie so ronkoge oj su rokimiôj, oj ke quo so
ojduojtrej daha deredtorèstides osojdiekos7
-
-
Ke dajtijuilel lo okohojtas, quo praviojo ye lo porialas bistôridas prihitivas
prihitivas
-
Ke mrej linusiôj lo kas jah`ros lo kes livijilelos y lo sus nujdiajos quo so etri`uyoj e dele
Lias, som÷j ok dukta quo rodi`o oj dele diulel.
@i`kas7 Ke prihore mrej diulel nojidie, lok simka III eD. To dajado ok tohpka lo Pesbep a tohpka lo
kas A`okisdas lok II hikojia. Ke mrej liase lo @i`kas os @e’eket Mu`ek (‛Toõare lo @i`kas‘),
ilojtinidele daj ke Ijjeje suhorie y ke Isis omipdie. Liase lo ke nortikilel lo ke tiorre a lo ke
emridukture y, nijekhojto, lo ke nortikilel buheje.
-
Tilôj7 Ke liase lo Tilôj sorå Esterté
Esterté,, quo be`ite`e oj oste diulel daj sus sedorlatos, oj uj
hemjènida tohpka y bajrele par sus royos. Os uje liase perekoke e ke @e’eket lo @i`kas. \e`iéj ore
ke liase lo ke nodujlilel y so ilojtiniderå pastoriarhojto daj ke Enralte mriome. Ke mrej livijilel
lo Tilôj sorå Osbhuj ek quo so dite oj ok s. ^I par voz prihore, so ko ilojtinidô daj Esdkopia y
teh`iéj oste rokediajela daj ok didka jeturek lo ke vile y ke huorto.
-
\ira7 \ojohas pades jatidies. Hokcert ore ok Lias prijdipek lo ke diulel, y simjinide ‛roy lo ke
diulel‘. Tus nujdiajos saj ejåkames e kes lo Osbhuj, ijdkusa oste dahpra`ele uje nostivilel oj
\ira duejla tiojo kumer ke rosurroddiôj lok Lias oj prihevore. Ekogejlra Hemja nuo e sedrinider e
su tohpka. Dahperto dukta oj su tohpka daj Esterto, Ejet,
Ejet, Osbhuj, @e’ek Tb
Tbehoj
ehoj y @e’ek Tepaj
Oj ke épade lo ke oxpejsiôj nojidie, osto puo`ka tahô okohojtas rokimiasas lo kas puo`kas daj kas
quo ojtrô oj dajtedta.
-
\ohpkas y sejtuerias7 Kas hes ejtimuas kumeros lo dukta nojidias so ojduojtrej oj @i`kas y
_merit, lok `rajdo holia y saj lo tros dkesos7 rodijtas dorrelas, depikkes ek eiro y kas kumeros lo kas
sedrinidias buhejas. Ok hås dajadila os ok lo \ejit, oj ke dakije lo Tekeh`ô (Dertema), ki`ro y kas
kumeros ektas ‛`eheb‘ a ekteros sa`ro kes hajteões, lo kas quo ok E\ bedo juhorases hojdiajos y
e vodos so roprosojtej oj kes hajoles nojidies. Oj Addilojto kas tohpkas sakèej u`iderso oj ke
perto kkeje, gujta e kas puortas y teh`iéj oj hajtos. Ok tapbot ye oj épade p÷jide ore
pasi`kohojto ok rodijta lajlo so bej ojdajtrela juhorases urjes daj rostas lo jiõas quohelas
lo beste 50 eõas. Vrajta ostas sedrinidias nuoraj sustituilas par darloras, daha ronkoge ok E\ oj ok
sedrinidia lo Iseed.
-
Dastuh`ros nujoreries7 Ke ijbuhediôj ore ke narhe hås darriojto lo ojtorrehiojta, ke
ijdijorediôj ore ohpkoele loslo ok s. R^II ek RII. Ke heyarèe saj tuh`es lo paza oxdeveles oj ke
rade y, oj suokas ja radasas, oxdeveles oj ke tiorre. \eh`iéj utikize`ej hemjènidas serdônemas
ejtrapailos lo uje pioze, eujquo e vodos lo veries. To lopasite`e oj kes tuh`es uj eguer nujoreria
(saj hås rides kes tuh`es hås ejtimues), daj doråhide, vesas hotåkidas daj ekihojtas y `o`iles y
poquoõas rodipiojtos lo livorsas y kugasas hetoriekos. Be`ie teh`iéj buovas lo evostruz
ridehojto lodarelas.
59?
2. Ok lodkivo lo ke dukture nojidie. Deuses y dajsoduojdies.
Kes deuses lo`ohas `usderkes oj ke dajquiste lo Nojidie par perto lok roy `e`ikôjida
Je`udalajasar II, oj ok eõa ?29 quo dajquistô tales kes diulelos oxdopta \ira, quo nuo esoliele
lurejto 54 eõas beste quo ok roy Itba`eek III lo \ira tuva quo rojlir ke diulel. Daha dajsoduojdie lo
osta, e jivok ijtorja loseperodiô ke hajerquèe oj \ira e deuse lo ke huorto lo su roy, y e jivok
oxtorja, daj ke deèle lo \ira, kes dakajies nojidies lok Holitorråjoa porlioraj
porlioraj su hotrôpaki ariojtek y
daj okka ke dakajizediôj nojidie ojtre oj nrejde lodelojdie. Osto lo`ikitehiojta nojidia nuo
epravodbela par kas mriomas, quo utikizerej kes rutes jevekos y kas hordelas nojidias.
Dertema esuhiô ke prihedèe lok palor y kas ijtorosos nojidias oj Addilojto. Dertemijosos y
otrusdas kudberaj daj kas nadojsos oj ke `etekke lo Ekekie (?4?), lotorhijåjlaso tres okke kas kihitos
lo ke ijnkuojdie dahordiek lok Holitorråjoa ojtro ujas y atras. Nijekhojto, daj ke kkomele lok Ihporia
Vorse e Esie Hojar, kas mriomas lo Gajie so sijtioraj prosiajela
prosiajelass y ja so elepteraj ek lahijia porse,
ek dajtreria quo kas nojidias, quo, eujquo be`èej porlila su ijlopojlojdie, dajtijueraj daj su
ijnkuga y su palorèa jevek y su nkate kkoma e sor `åside pere ok dahordia y kes dehpeões jevekos Vorses.
Tij oh`erma, tejta kas nojidias ariojtekos daha sus borhejas addilojtekos lo Dertema sunrioraj ke
ijnkuojdie dukturek mriome y, pastoriarhojt
pastoriarhojto,
o, ok lahijia lo Pa
Pahe.
he.
9. Kes nuojtos kitoreries y erquoakamides pere dajador ke dukture nojidie
Kas rostas erquoakômidas saj nujlehojtekhojto a`gotas lo dahordia y, sa`ro tala, doråhide,
quo tiojo ujes ospodiekos deredtorèstides huy dajadiles. Taj åjnares y vesas lo `ade sekiojto (Dkåside
`ade lo sote) duokka derojela y pasoo uj `rikkejto `erjiz a ojma`o raga.
\eh`ioj saj dajadilas laduhojtas opimrånidas nojidias, ke hitakamèe y kas duktas, quo so
oxtojlioraj oj sus viegos, sa`ro tala ok dukta e Esterto.
Oxistoj juhorases pruo`es nikakômides y tapajèhides quo saj kas jah`ros sohètidas quo
porhejodioraj oj kas kumeros lo oxpejsiôj.
Kes prijdipekos oxdevediajos so ojduojtrej oj @i`kas, lajlo lostede ok \ohpka lo kas
A`okisdas, y _merit. Esihisha, Hekte, Kixus, Dbipro, Tidikie, otd.
Vojijsuke I`oride7
-
Kas rostas hås ihpartejtos saj dåheres nujoreries lo mrejlos sikkeros ojdajtreles oj kas
edtuekos estikkoras, lojtra lo kes duekos eperodioraj kas hogaros serdônemas lo ne`ridediôj
nojidie -T ^ e.D.-. Taj lo rosekter kes ruijes lok \ohpka lo Hokcert, situela oj ke Iske lo Tejdti
Votri y kas rostas lok dejek nojidia.
-
Yedihiojta lo \arro lo Laõe @kejde, oj Vuorta lo Tejte Herèe, D
Dåliz.
åliz.
-
Yedihiojta lo Harra lo Hozquitikke,
Hozquitikke, oj Ekmerra`a, Håkeme. Yedihiojta Nojidia lok T. ^III e.
D. Kes oxdevediajos jas bej losdu`iorta uj mrej j÷hora lo viviojles oj veries nesos
dajstrudtives daj kes derdtorèstides nojidies7 perolos ojnasdeles lo ela`o, suokas lo erdikke y
pkejte rodtejmuker.
-
Yedihiojta lo Dbarrores
Dbarrores,, oj Ekmerra`a,Håkeme.
-
Yedihiojta lo \asdejas
\asdejas,, oj ^ékoz-Håkeme, Håkeme. Os uj esojtehiojta nojidia lok T.^III e.D.
Ostå situela oj uje dakije e ke arikke lok rèa ^ékoz
-
\alas ostas yedihiojtas duojtej esihisha daj jodrôpakis prapies.
59>
\OHE 547 OK IHVOPIA VOPTE EU_OHÉJILE.
5. Herda moamrenida
Os uje veste zaje quo dahprojlo ujas kèhitos par ok Aosto lo kas Hajtos Wemras, par ok Osto
kas hajtos lo Tukoihej (quo soperej Iråj lo ke Ijlie), par ok Tur ok Makna Vérsida y par ok Jarto ke
\rejsdeudesie, ok Her Despia y ok Pia Axus. Kes rutes jeturekos, quo saj dijda, par kes quo so
loserrakkô ok dahordia nuoraj,
nuoraj, y e÷j saj, uj nedtar lodisiva pere ke bistarie y ke dukture irejè7
-
Verto lok vekko lok \imris, su`o bedie ok vekko lok Liyeke y ke hosote lo Holre. Edtuekhojto ok
pujta lo pertile os @emlel.
-
Atre perto lo Behelej y su`o bedie ok Jarto, e Tusieje.
-
Atre perto lok hisha sitia teh`iéj bedie ok Jarto ve e Dbirez, Vorsépakis o Isnebej.
-
Atre perto lo \oborej y so lirimo bedie Ezor`eyej
-
Nijekhojto, ke quo, dehija lo ke Ijlie, pese par kas hajtos Tukoihej par ok pesa lo Cbi`or.
0. Vorialinidediaj lo ke bistarie lo Irej. Kes nuojtos pere su ostulia. Ke
ijsdripdiaj lo `obistuj y kas toxtas lo ke nartekoze
Ke porialinidediôj lo su bistarie os lo ke simuiojto hejore7
5. Ejtos lo ke himrediôj
hi mrediôj lo Holas y Vorses.
0. Loslo ke Himrediôj lo Holas y Vorses

Himrediôj7 s. ^III eD

Livorses ijnkuojdies


Esirie

Joaokehite

Osdites, Dihorias, Holas y Vorses
Ihporia

Hola

Vorse

Hola-Vorse a Equohéjile (??9-446 eD)
4. Loslo Ekogejlra Hemja.
5.5.
Ore pratairejie.
E kas prihoras esojtehiojtas joakètidas a dekdakètidas so kos lojahijô A`oil-_ruc y GohlotJesr. Ek poriala pro-A`oil oj Irej so ko kkehô ‛pratairejia‘. To dajado osto poriala par kas simuiojtos
yedihiojtas7
-
Oste`kodihiojtas oj \opo-Tiekc. To be losdu`iorta uje emkahorediôj lo dbazes raloeles lo
huras lo pratoddiôj. To utikizej depezas y dostes lo ni`res vomotekos. Ke doråhide os pijtele y
so dajado ok da`ro ropugela. Kas huortas so ijbuhej oj nases y kas jiõas oj gerres. Hås
59=
elokejto so dajstruyo daj kelrikkas drulas y so lahostidej ok porra, ok de`ekka y okdorla.
-
Divikizediôj lo \opo-Bisser. Oxistoj oj oste épade sokkas lo piolre y loseperodo ke doråhide
pijtele. Tu tordore neso os dajtohparåjoe lo Gohlot-Jesr oj Hosapatehie y eperodoj equè
dikijlras-sokka lo equokke dukture.
5.0.
Ijsdripdiaj lo `obistuj
Os e ke osdriture dujoinarho ka quo ke piolre lo Pasotte e kas goramkènidas omipdias. Ke
ijsdripdiôj ijdkuyo tros vorsiajos lok hisha toxta osdritas oj porse ejtimua, okehite y `e`ikajia. Os
uje lodkerediôj lo Leria I lo Vorsie y losdri`o uj kerma roketa lo su esdojsa ek palor nrojto ek
usurpelar Meuhete y kes su`soduojtos muorres vidtaries lo Leria y ok sanadehiojta nijek lo ke
ro`okiôj. Ostå ijsdrite oj uj edejtikela dordeja e ke halorje diulel lo @isistuj, oj kes dakijes lo kas
hajtos Wemras lo Iråj, hilo epraxihelehojto 5? hotras lo ekta par 0? lo kerma, y so bekke 566
hotras par ojdihe lo uj edejtikela. Ek nijekizer ke ijsdripdiôj so lostruyoraj kas eddosas, pere
bedorke hås porlure`ko. Ke ijsdripdiôj nuo ikustrele daj uj `egarrokiovo lo ke vile lo Lerèa, las
sirviojtos y lioz nimures lo uj hotra lo ekture, quo roprosojtej kas linorojtos puo`kas dajquistelas
dajquistelas
5.4.
\oxtas lo ke nartekoze lo porsopakis
Os uj dajgujta lo laduhojtas elhijistretivas lok Ihporia porse (?69-<9< eD) lurejto ok
roijela
Leria
I. Nuoraj
losojtorrelas
Ijstituta Ariojtek
lo 46.666
ke _jivorsilel
e
derma lolo
Orjst
Borznokl
ojtro
5944-594< y par
oståokdahpuoste
par hes lo
te`kikkes lo
lo Dbidema,
erdikke quo
narhej perto lo ke odajahèe roek equohéjile. \retej oj su heyar perto sa`ro ok treskela lo
praludtas y su listri`diôj.
4. Irej beste kas Vorses. Okeh. Kas Holas. Kas royos Holas logados, nreartos
y diexeros. Deuses y dajsoduojdies lok paloria hola. Estiemos
Okeh y ke Lijestèe lo Ecel
Ok edajtodihiojta hås ejtimua lo ke bistarie lo Okeh, ejtoriar e kas sohites lo Termôj lo
Ecel, os su lahijia par Ho`eremosi lo Cisb (bedie 0=66). Hås terlo kas okehites ijvelioraj ke `ege
Hosapatehie.. Vastoriarhojto nuo lahijele sudosivehojto
Hosapatehie
sudosivehojto par kes Lijestèes lo Ewej, II lo Cisb y ok
roy Oejjetuh lo Kemesb. Termôj I oxtojliô e Okeh su lahijia, y pastoriarhojto su sudosar JerehTij,
duya oj
lahijia
sa`ro
Okeh oslo ijduostiaje`ko,
daj juhorases
dajstruddiajos
quo kkovejy su
ihprajte
Tuse. Ke
ijnkuojdie
ke divikizediôj edelie
so hejinioste
oj kas hajuhojtas
ke
laduhojtediôj
laduhojted
iôj osdrite Okehite.
Kas Muti y ke III Lijestie lo _r
Kas kukku`i y kas Muti saj pa`kediajos lok Wemras quo be`kej kojmues esiåjides ohperojteles
daj ok okehite. Oj Ecel, lospués lok roijela lo Tbercekisberri (005=-0594) bu`a
bu`a ejerquèe y kas Muti
lovesteraj ok peès. Ostas tuvioraj ek hojas 06 royos y sorå uj prèjdipo lo _ruc, _tu-bomek (05040554) quioj oxpukso ek ÷ktiha roy Muti. Eõas hes terlo _r-Jehhu nujlô ke III Lijestèe lo _r y su
biga Tbukmi ijidiô ke oxpejsiôj bedie ok Wemras y Okeh. Tu ijnkuojdie nuo tek quo kas osdri`es lo Tuse
rodi`èej ke hishe narhediôj quo kas lo ke @ege Hosapatehie.
Kas royos lo Tihesb oj ke @ege Hosapatehie
Kas royos lo _r dajstruyoraj tohpkas oj Tuse, ke duek mazô lo pez y prasporilel, pora
ekmujes romiajos nuore lo Tuse y su listrita ja edopteraj su lahijediôj, y oste`ej `ega ke
592
lahijediôj lo kas royos lo Tihesb, beste quo oj tiohpas lok roy lo Kerse Mujmujuh (5940-596>)
desi tala Okeh osterå `ega su palor. Duejla vuokvo e sor ijlopojli
ijlopojliojto,
ojto, sus ma`orjejtos ye ja soråj
royos lo Okeh, sija ektas dahiserias a succekhebbu
succekhebbu..
Voriala lo kas ektas dahiserias a succekhebbu
Hiojtres quo oj @e`ikajie roije`e ke prihore lijestèe (eharite) ok tètuka lo succekhebbu
perodo lo arimoj rokimiasa daj lopojlojdie e kas liasos lok peès, låjlaso uje mrelediôj lo kes
tituketures lo kas ma`orjejtos quo ma`orje`ej ok peès7
-
Tuccekhebbu
-
Tuccek lo Okeh y Tihesb, hojas ihpartejtos quo ok ejtoriar
-
Tuccek lo Tuse (kkove`e teh`iéj ok tètuka lo Poy lo Tuse), ok hojas ihpartejto lo kastros.
Duejla harèe ok succekhebbu, ko sudolèe ok succek lo Okeh y Tihesb y e ésto ok lo Tuse, y
pere Tuse so jah`re`e uj juova Tihesb. \alas narhe`ej perto lo ke hishe nehikie roek.
Be`èe uje mrej ijnkuojdie dukturek edelie, ohpkoåjlaso su kojmue oj kas toxtas gurèlidas y
odajôhidas, hiojtres quo ke kojmue okehite so ekoge`e dele voz hås lo ke hosapatåhide. Kas liasos
hes bajrelas orej Tbehesb y Tbusbijec, tostimas lo kas buhejas.
Kas Desites
Ok peès lo Cesbsboj so ojdajtre`e oj ok Wemras dojtrek, oj ok edtuek torritaria lo Kuriståj y
oxistèe teh`iéj uj peès lo Cesb uj pada hås ek Jarto, hås ekkå lo ke nrajtore lok Curlistej. To
praluga uj sijdrotisha rokimiasa y sus liasos nuoraj esihikelas e kas lo ke @ege Hosapatehie. Ostes
otjies desites ijtralugoraj ok usa lok de`ekka.
Poyos lo Ejzåj y Tuse
Oj tiohpas lo Elel-Jireri I lo Esirie (546=-50=?), roy quo herdbô dajtre kas Muti y kas
kukku`i y dajtre ok roy lo @e`ikajie, ok Okeh epravodbô pere ijlopojlizerso y ok prèjdipo VeirIsbsbej nujlô uje juove Lijestie oj Ejzej. Ko sudoliô Bu`ej Heje lo quioj so lido quo nuo quioj
hås ojmrejlodiô ok ihporia Okehite y nuo roy lo Ejzåj y Tuse. Ko sudoliô ok hås ihpartejto, su biga
dajtohparåjoa
lo \ucuktiquo
Jijujrte
I lo Esirie
lotohpkas
Turriesbylo
@e`ikajie.
_jtesb-Mek
(50=?-50<6)
Tu
sudosar nuo
ok desite Cestikiesb
I^ (50<0-5044),
( 50<0-5044),
ojmrejlodiô
Tuse ydaj
pekedias.
Kas Holas
E nijekos lok II hikojia so praludoj kes ijvesiajos lo kas Vuo`kas lok Her. Kas bitites so
lismromeraj y so ronumieraj oj kas Vrijdipelas Joabitites. Kes las jodrôpakis lo ke kkejure irejie oj
\opo Tiekc, dajnirhej las epartediajos sudosives lo divikizediôj. Lo ke prihore epojes so dajado
jele, y ke somujle ostå kimele e ke himrediôj lo kas irejias, Holas y Vorses a lo sus prolodosaros
ijholietas. Verodo quo kas Holas orej `ejles lo hordojerias ek sorvidia lo kas prèjdipos lo Ejzåj y
Tuse quo rodi`ioraj tiorres oj pema lo sus sorvidias. Orej ijlaourapoas y oste`ej livililas oj sois
tri`us som÷j Borôlata, y ke nehikie oste`e `esele oj ke eutarilel petorje y oj ke pakimehie. Vrovia ek
hahojta hås `rikkejto lo oste divikizediôj, ojtreraj oj dajnkidta daj ok roy esiria Tekhejeser III
(2?2- 20<).
599
Kas esirias oj kes romiajos lok Jarto lo Okeh
Oj oste zaje, ke dajgujdiôj lo dekloas y okehites rosukte`e huy pokimrase pere kas esirias
esirias,,
quo muorroeraj lurejto eõas dajtre ostas las puo`kas quo so epaye`ej hutuehojto. Bedie ok eõa
266 Esur`ejipek be`èe porlila Omipta par ok pokimra quo rosukte`ej ostas puo`kas oj kes nrajtores
ariojtekos. Ok Poy lo Tuse, \o-_hhej
\o-_hhej,, be`èe dajsomuila ihpajorso oj ok peès, a`kimejla e buir e kas
bigas lo su prolodosar, rodamilas y sadarrilas par Esur`ejipek, eujquo kuoma ko treidiajeraj. Tus
lisojsiajos nuoraj epravodbeles par ok esiria y ok ÷ktiha roy okehite Buh`ej-Bektesb III ja pula
rosistir su ohpugo y Tuse nuo ijdojliele y sequoele y ok peès dajvortila oj pravijdiee
pravijdieesirie.
sirie.
Poija Joaokehite
Oj ke somujle hitel lok s. ^III eD, kas poquoõas roijas ijlopojliojtos quo raloe`ej Esirie
nuoraj deyojla oj su palor, ok ÷ktiha sorå Okeh, pora ja sorå su`yumela, y lospués lo ke ruije lo
Esirie par kas Holas y `e`ikajias (>50->56) Iråj taherå su losquito y kas Vorses equohéjiles so
dajvortiråj oj ok dojtra lok heyar y hogar armejizela Ihporia dajadila beste ojtajdos. E pertir lok
><6 a >49, tres ke deèle lo Buhej-Bektesb III,
III, Okeh ye ja eperodorå hes oj kes nuojtos bistôrides
daha roija, pora hiojtres Jijivo, ke depitek lo Esirie deorå pada lospués (>56) pere siohpro, Tuse
rojedorå lo kes ruijes y so dajvortirå oj uje lo kes depitekos lo kas Vorses equohéjiles, y so
dajtijuerå be`kejla ok okehite, quo nimurerå ek hisha jivok quo ok porse y ok `e`ikajia, oj kes
ijsdripdiajos oj piolre lok Ihporia
I hporia Vorse.
Ok Ihporia Hola
Ke prihore hojdiôj e Holas y Vorses tiojo kumer oj kes dehpeões lo Tekhejeser III (2<<),
duejla ojtrej oj dajnkidta daj kas esirias. Ke romiôj ojtro Okeh y ok kema lo _rhie dahprojlèe duetra
romiajos prijdipekos7 Okkipi, Ok Wehue a peès lo kas Muti, kukku`i y desites, Ok peès lo kas hejjei a
Holas7 ek sur y sulaosto lok kema lo _rhie, y Versue a peès lo kas Vorses, ek Aosto lok hisha kema. E
ke huorto lo Tekhejeser III kas puo`kas su`yumelas roda`reraj su ki`ortel oxdopta Versue quo nuo
adupele par _rertu. E nijekos lok s. ^III eD ejtos lo ke huorto lo Termaj II eperodioraj oj Iråj kas
dihorias y osdites, quo livililas oj las `ejles losdojlioraj bedie ok Tur y kes nuojtos esiries rovokej
kes proadupediajos quo tejta éstes `ejles daha kas Holas praludèej.
-
LOGADOT (=02->=?). Ore uj enehela guoz hola ek quo sus diulelejas lodilioraj jah`rer
roy. Okimiô uje muerlie porsajek y oste`kodiô su depitek oj Behelej, ke Od`eteje lo kas mriomas.
Armejizô e kas linorojtos dkejos y ur`ejizô y oh`okkodiô ke diulel y ke raloô lo hurekkes (sioto
oj tatek) lo dakaros,
dakaros, e ihitediôj lo @
@e`ikajie.
e`ikajie. Oste`kodiô
Oste`kodiô ke otiquote l
loo ke darto y quol
quolôô
prabi`ila hirer ek roy e ke dere.
-
NPEAP\OT (>=?->?4). Biga lok ejtoriar. Ijtojtô emruper e kas Holas, osdites y hejjoas y
sahotiô e kas Vorses quo so be`èej oxtojlila beste ok Jarlosto lo Tuse.
-
DIEREPOT (>?4-?2?). Poije tres uj poriala lo lahijediôj osdite oj Iråj y roste`kodiô ke
situediôj, ijvitejla e kas prijdipekos mojorekos osdites e uj `ejquoto, kos oh`riemô y kos hejlô
esosijer. Dajstituyô
Dajstituyô uj ogérdita e ke hej
hejore
ore Esirie, lo ka quo ka hås ihpartejto nnuo
uo su
de`ekkorèe. Titiô Jèjivo y desô e su bige daj Je`udalajasar, biga lo Je`apakeser lo @e`ikajjie,
y dajquiste Jèjivo daj ke eyule lo @e`ikajie (>50) y kuoma Berrej (>56), ropertiéjlaso daj
@e`ikajie kas torritarias lok bujlila ihporia esiria7
a
@e`ikajie so quole daj Esur, Okeh, Tirie y Vekostije
a
Holie a`tiojo ka quo be`èe sila _rertu y kes pravijdies esiries lo Esie Hojar
-
ET\IEMOT (?2<-??6). Tu roijela nuo pedinida y kerma o ijtraluga dastuh`ros esiries oj su
roija. Tu bige so desô daj Deh`isos, roy lo kas Vorses, y ok biga lo eh`as, Dira II lostrajô e su
e`uoka, ok roy hola, ujinidejla ok ihporia y ma`orjejla sa`ro Holas y Vorses. Lo su
066
ejtodosar Equohojos, su ihporia rodi`o ok jah`ro lo Equohéjile.
Equohéjile.
Kes deuses lok palorèa hola palrèehas dajsilorerkes oj su ekiejze daj @e`ikajie, quo ko
porhitiô ki`rerso lok yuma Esiria y torhijer ropertiéjlaso perto lo su torritaria, daj ka quo so
oxtojliô jate`kohojto su torritaria (dajsoduojdie
( dajsoduojdie),
), bediéjlaso hås palorasa, oj ok tiohpa lo
Diexeros..
Diexeros
<. Ok Ihporia Vorse. Dira I y deh`isos I. Pokediaj daj Esirie.
Kas Vorses oste`ej livililas oj lioz tri`us, lo emriduktaros y jôheles, eujquo pere
Gojanajto orej lado, tek voz parquo daj ok tiohpa so droeraj las hås. Kas prihoras orej kas hås
ihpartejtoss y kas Equohéjiles orej uj dkej quo lopojlèe lo okkas. Ok roy porse \OITVOT (>=?-><6),
ihpartejto
(>=?-><6),
sudosar lo Equohojos (quo lia jah`ro e ke Lijestèe) y roy lo Ejzåj, liviliô, e su huorto su roija
ojtro sus las bigas7
-
DIPA I (><6->66) ko be`èe sudolila oj ok Versuhesb y ok Ejzåj, daj ok tètuka lo roy lo Ejzåj.
E osto ko sudoliô su biga DEH@ITOT (>66-??9),
(>66-??9), quo desô daj uje bige lo Estiemos, roy lo
Holie, ok biga lo eh`as nuo ok mrej Dira II nujlelar lok Ihporia Equohéjile quo ujiô, `ega ok
hejla lo uj saka roy e Holas y Vorses.
-
EPIEPEHJO roijô oj ok Versue a ‛Veis lo kas Vorses‘, ke romiôj lo Vesemerle y Vorsépakis,
rodiojtohojto ejoxiajele. Nuo lopuosta par Diexeros lo Holie.
Pokediaj daj esirie
Esbur`ejipek, roy lo Esirie, huriô oj >0= e. D. Vrosuhi`kohojto,
Vrosuhi`kohojto, Dira dajtijuô pemejla tri`uta e
sus bigas y sudosaros, beste quo so kos ojnrojtô holiejto uje ekiejze dajludile par Diåxeros l
loo Holie (>44
- ?2< e. D.). Oj >5< dajquisteraj Essur, quo nuo sequoele y oj ok >50 e. D., gujta daj Je`apakeser lo
@e`ikajie (>0> - >6? e. D.) kamreraj depturer ke depitek Esirie lo Jèjivo, lajlo nekkodiô ok biga lo
Esbur`ejipek. Osto nuo ok nij lok Ihporia esiria, eujquo rohejojtos lok ogérdita esiria `ega ok hejla lo
Esbur-u`ekkit II (>50
(>50 - >69 e. D.) dajtijueraj rosistiojla
rosistiojla oj Berråj, daj
daj ok epaya lok nereôj omipdia Jocea,
eujquo ja pula rosistir y Berråj deyô oj ok >56, buyojla hås ekkå lok Ounretos. Holie y @e`ikajie so
ropertioraj kes tiorres
t iorres dajtrakeles ejtoriarhojto par kas esirias.
?. Dira II (??9-?02) y ok Ihporia Vorse Equohojile (??9-446)
Vakitide ijtoriar
To `esô oj ke dajquiste lok Ihporia Hola y ke ujinidediôj lo Holas y Vorses.
\ahe lok Ihporia Hola
Ke koyojle lok jedihiojta lo DIPA II (??9-?02) os jerrele par Borôlata. Tu e`uoka
Estiemos, roy lo Holie, e`ejlajô e su jiota Dira II oj ok hajto ye quo uje proliddiôj pranotizô quo
su jiota ko heterèe. Tu pelro elaptiva, Berpemos, nuo druokhojto destimela par ok roy par ja be`or
esosijela ek jiõa. Tij oh`erma, ok roy pusa e Berpemos ek hejla lo su ogérdita, sij losdajnier jele, y
ésto ijstimô e Dira II e ro`okerso dajtre su e`uoka oj ke `etekke lo Vesemerle (??6), lajlo nuo vojdila
y supusa ke deèle lok Ihporia Hola. \res ke pastoriar `etekke lo Od`eteje, kas Holas ko pilioraj e
Dira quo nuoso su roy y, lo roy lo Ejzåj, pesô e dajvortirso oj roy lo Vorsie, duejla ye kas Holas
lopojlèej lo Vorsie, nujlejla esè ok Mrej Ihporia Vorse Equohéjile.
Vakitide oxtoriar
Ek aosto, oj Kilie, Drosa so be`èe ejoxiajela Hikota y kes diulelos mriomes lo Gajie, kkomejla
065
par ok Osto beste ok Bekys, epayela par @e`ikajie y Omipta. Dira so elokejtô e kas pkejos lo Drosa y ko
pkejtô `etekke, porliéjlake Kilie y siojla ejoxiajele ek Ihporia Vorse oj ?<> y, daha dajsoduojdie
lo okka, teh`iéj kes diulelos mriomes lo ke daste.
\ahô teh`iéj @e`ikajie, lajlo roije`e Je`ôjila quo, lo`ila e quo ore biga lo uj sedorlato
lok Lias Tbij lo Berrej duya dukta ijtojtô ijtraludir oj @e`ikajie, so be`èe mejela ke ojohistel lo
kas palorasas sedorlatos pertilerias lo Herluc. Osta biza quo ostas pertilerias lo Herluc
nedikiterej ke dajquiste porse
porse lo @e`ikajie, siojla Dira II edamila da
daha
ha uj ki`ortelar. Pospotô kas
tohpkas, prabi`iojla ok pikkego y lovakviojla ke ki`ortel lo dukta, ka quo porhitiô e kas gulèas vakvor e
Gorusekéj, lovakviéjlakos kas tosaras lok tohpka y porhitiojla su rodajstruddiôj, quizå parquo kas
hishas gulèas dajspireraj teh`iéj pere quo Dira II taheso @e`ika
@e`ikajie.
jie.
Dira huriô oj uje kudbe dajtre kas puo`kas lok aosto toõile lo koyojles. E su huorto be`èe
sahotila tros mrejlos Ihporias7 Holie, Kilie y @e`ikajie. Ke lurediôj lo osto ihporia so lo`orå e ke
se`ilurèe lo sus lirimojtos, quo, oj voz lo lostruir ke armejizediôj étjide, dukturek, pakètide y rokimiase
lo kas puo`kas dajquistelas, kos dajdolioraj uje mrej eutajahèe, mredies e ka duek, kes trelidiajos so
sekvemuerleraj
sekvemuerle
raj y porhejodioraj lurejto simkas.
>. Ok roy porse y su derådtor livija. Ke prascijosis
Ok palor lok hajerde ore e`sakuta y ja dahpertèe ke eutarilel daj jelio ji palèe sor
dajtrakela, ye quo rodi`èe ok palor lo ke livijilel y ore jah`rela par okke. Vravojèe lirodtehojto
lok
liasnuorej
lok hajerde
quo ore vimikejto
y roprosojtejto.
palor
livija
loklo
royroekizer
bedèe quo
Ebure-Hezle
lohås
osdkevas lok
y tejta kas
ja`kos daha okOsto
puo`ka
kkeja
be`èej
ejtokas
ok
roy ke ‛prascijosis‘ (rovorojdie beste ok suoka). Tu palor ore lo uj e`sakutisha lospôtida, ekojtela
par ke epkidediôj dajstejto lok lorodba y ke gustidie quo esè ka pradkehe`e y hejtojèe. Ore elohås ok
gono suproha lok ogérdita y haloka e somuir par kas muorroras.
Jelio, ji siquiore ospase a bigas, palèe edorderso
edorderso ek roy sij sor kkehela, oste`e raloela lo uj
mrej pratadaka roek, pasi`kohojto borolela lo ke épade hole o ijnkuojdiela par kes hajerquèes
ariojtekos. Ok tètuka roek ore ok lo Mrej Poy a Poy lo Poyos y oste`e raloela lo uje euroake livije.
=. Ke armejizediôj lok ihporia porse equohojile. Kes setrepies.
Ok ostela
Dira y Deh`isos ja pulioraj armejizer su Ihporia lo`ila e su tohpreje huorto, teroe quo sè
roekizô Leria I, teroe e ke quo dajsemrô 4> eõas lo su roijela (?05-<2?)7
-
E`ejlajô ke pakètide ki`orek lo Dira
-
Ke kojmue anidiek ore ok Erehoa
-
Kkovô e de`a uje juove armejizediôj lok Ihporia, liviliéjlaka oj 06 setrepèes (som÷j ke
ijsdripdiôj lo @obistuj) a pravijdies, ek nrojto lo dele uje lo kes duekos pusa e uj
ma`orjelar a såtrepe daj ehpkias paloros. Dele pravijdie lo`èe eparter ek tosara roek uje
suhe ejuek nigele par kas olidtas roekos.
Kes prijdipekos diulelos lok Ihporia Vorse (som÷j kes ostediajos) nuoraj Od`eteje,
Vorsépakis, Vesemerle a Tuse oj voreja y @e`ikajie oj ijviorja. Osto ihporia oste`e livilila oj
las mrejlos `kaquos quo roprosojte`ej ke nuorze (Iråj Addilojtek y sus diulelos) y ok dahordia,
roprosojtela par ke daste holitorråjoe, ujilas eh`as par `uojes derro
derrotores
tores
060
Ke elhijistrediaj dojtrek y pravijdiek
Ok roy porse, daha hajerde e`sakuta, lirimèe kes teroes lo ma`iorja, quo so dojtre`ej oj su
porsaje. Ek nrojto lo sus nujdiajerias so ojdajtre`e ok Bezerepetisb
Bezerepetisb,, Mrej ^isir y Gono lo ke Muerlie
lok Mrej Poy, daj dahpotojdies elhijistretive
elhijistretives.
s.
Kes pravijdie a setrepèes, eutéjtidas virroijetas oste`ej ujilas par darroas quo rodarrèej e
de`ekka 466 Ch lierias. To dajstruyô tale uje sorio lo dekzeles y ek`ormuos y vimikejdie oj kas
dehijas,
daj uj sistohe
pastes
quoelhijistretiva
kamre`ej uje mrej
repiloz
oj ok darroa
e kadekloas
kerma lo
tala ok Ihporia,
lo Tuseloe tarros
Terlos.y Ok
duelra
esiria,
dajsorvela
par kas
y
joa`e`ikajias, nuo hejtojila par kas Vorses, siojla ke ^ Tetrepèe lo uje mrej ihpartejdie, daj solo
oj Lehesda y quo dahprojlèe Nojidie, Vekostije y Dbipro.
Orej huy ihpartejtos kas osdri`es u arasejmei (som÷j Borôlata) a ‛`iojbodbaros‘ lok roy, ke
d÷spilo lo ke `uradredie. Atras ektas nujdiajerias orej kas ijspodtaros lok roy, eutéjttidas agas y aèlas
lok roy pere dajtraker e kes setrepèes. \eh`iéj oxistèe ok Veryecbes ‛aga lok roy‘, nujdiajeria suporiar
ojdermela lo dajtraker e atras nujdiajerias.
Kes diulelos nojidies `ega lahijia porse
@ega lahijia porse dajsorveraj sus royos o ijstitudiajos kadekos daj uj okohojta juova7 ok
ma`orjelar porse quo suporvise`e su edtuediôj, oxdopta Lehesda, quo tojèe uj ma`orjelar hikiter
listijta
lokosåtrepe.
Dajsorveraj,
ekielas
niokos quo `ojonidie`ej
ok dahordia,
torritarias
ijstitudiajos
kadekos. daha
Kes ÷jides
oxdopdiajos
orej oj pakètide
oxtoriar, sus
quoprivikomias,
ja palèej
treter daj jijmuje jediôj pakètidehojto, peme`ej tri`uta y tejta sus ojohimas daha sus ekielas
lo`èej sor kas lok Ihporia Vorse.
Kes diulelos nojidies lo oste épade so livilèej oj7
-
Ariojtekos. Lostede`e \rèpaki
Ariojtekos.
\rèpaki,, kumer lo roujiôj lo kas roprosojtejtos lo kes lohås diulelos
pere treter pra`kohes dahujos y kas esujtas daj ok Mrej Poy. \eh`ioj oste`ej Ervel, Mo`ek,
@i`kas, \ira y Tilôj.
-
Addilojtekos. Lostede Dertema ohejdipele tatekhojto lo \ira oj oste épade (?06) quo
oxtojliô su bomohajèe e tales kes dakajies nojidies addilojtekos.
addilojtekos.
2. Ke odajahie porse
-
ketinujlias ostetekos a lo
Emridukture7 Uuize ke `eso odajôhide lok Ihporia, `esele oj mrejlos ketinujlias
kes prijdipekos nehikies irejies, quo orej lajediajos roekos atarmeles lo narhe boroliterie.
Osta, y ke oxistojdie lo siorvas y osdkevas elsdritas e ke tiorre, ko lioraj uj derådtor noulek.
Oxistiej sistohe lo irrimediôj y rioma oj zajes osdeses lo emue, pkejinidediôj lo sistohes lo
duktivas y lo oxpkatediôj lo `asquos.
-
Dahordia7 Tu loserrakka a`kimô e e`rir mrejlos rutes dahordiekos herètihes a torrostros y su
loserrakka hajoteria nuo huy kojta, quo so ijidiô par ke ijnkuojdie lo Kilie. Leria I eduõô kas
vijioraj
aj hes terlo. Taka ok
ok roy palèe eduõer hajole lo ara.
ara. Ke
Låridas lo ara y kas lo pkete vijior
pkete y ok da`ro ore pere kes setrepèes eutarizeles pere okka.
-
Ihpuostas
Ihpuostas77 Orej uje nuojto ihpartejto lo ijmrosas y pere dajtrakerkas, Leria I roekizô
detestras y lotorhijô kes tri`utediajos pravijdiekos y kas ihpuostas sa`ro lotorhijelas
rodursas odajôhidas. Hudbes setrepèes peme`ej daj romekas y tri`utas oj ospodies. Dele uje
rodeule`e sus prapias ihpuostas, rosorvåjlaso uje perto pere su prapia hejtojihiojta y
atre perto pere ok tosara dojtrek.
Nijekhojto, so dajadoj kas ijmrosas quo praludèej kes hijes lo da`ro y pkete lo esie Hojar y
064
Vekostije 3 lo biorra oj ok ekta \imris y ok Ki`eja3 kas posquoras lo Omipta y ke ijlustrie oj Omipta, Esie
Vekostije3
Hojar y Hosapatehie.
9. Oxpejsiajisha porse
Deh`isos II (?02-?04)
Bigaoj
y sudosar
lo Diraariojtekos
II quo ostuva
esadiela
ek traja ok
daj
ok tètukasolovakviô
roy lo
@e`ikajie.
\uva
quo kudber
kes pravijdies
y, lospués
lo pedinider
Ihporia,
dajtre
Omipta
Omipta,
, quo
so be`èe ekiela daj Tehas, gujta daj nojidias y gajias daj sus nkates. ^ojdila Vsehhéjida III, Omipta
nuo dajvortila oj uje Tetrepèe porse (eõa ?0?), lajlo Deh`isos so biza rodajador daha sudosar
eutéjtida lo kas nereajos y dahojzô ke Lijestèe RR^II (?0?-<6<). Ijtojtô dajquister Dertema, pora ja
pula dajvojdor e kas nojidias lo quo so vakviorej dajtre sus prapias borhejas. Poekizô uje
oxpolidiôj e Otiapèe y nujlô ke diulel lo Horaé, kkomejla beste Okonejtije, dase quo jijm÷j atra
dajquistelar be`èe kamrela.
Tu kerme eusojdie lo Vorsie, prapidiô ke usurpediôj lok traja par perto lo uj sedorlato hola
Meuhete, quo so bedèe peser par borheja lo Deh`isos, Thorlis, ek quo ésto be`èe esosijela. Duejla
vakvèe e Tuse, Deh`isos huriô oj uj eddilojto, a so suidilô som÷j atre vorsiôj. Ke ja`koze porse, quo
ja palèe edopter uje juove lijestèe hole, jah`ra juova roy e Leria.
Leria I (?05-<2?)
Esdojliô ek traja par vèe komètihe, ye quo ore losdoliojto lo kas Equohéjiles. Posteurô ok
Ihporia y ka armejizô tres ke liskadediôj quo surmiô e ke huorto lo Deh`isos. Vedinidô y roprihiô kes
rovuoktes lo Tuse, @e`ikajie, Holie, Erhojie y Esie Hojar.
Dajstruyô tohpkas y sejtuerias y su a`re prijdipek nuo ke dajtijuediôj lok dejek quo ujèe ok
Holitorrejoa daj ok Her Paga, ohpozela e dajstruir par ok nereôj Jocea. \eh`iéj roekizô uje
oxpolidiôj e ke Ijlie daj ke quo ojte`kô rokediajos dahordiekos. Tu Ihporia so oxtojliô loslo ok Omoa
ek Her Jomra y lok Dåudesa ek Holitorrejoa Ariojtek y lo Omipta e ke Dirojeide.
Gorgos I (<2?-<>?)
\uva kumer daj ék ok ojnrojtehiojta mroda-porse,
mroda-porse, kkehela muorres hélides, tres kes quo Etojes
so dajvirtiô oj ke prihore patojdie lok Holitorrejoa (Kime lo Lokas <=>), hiojtres Vorsie so viô
a`kimele e e`ejlajer sus pasosiajos oj Ourape. Oste vidtarie mriome so etri`uyo hås quo e ke
patojdie mriome, e ke veriele dahpasidiôj lok ogérdita porse. Daha dajsoduojdie lo osta, Gorgos nuo
esosijela oj su pekedia.
Kas Vorses so ojdorreraj oj uje pakètide noulek nujoste, hiojtres quo ke rute dahordiek
hosapatåhide porliô ihpartejdie.
ihpartejdie. Nojidie so ojdehijô bedie ke lodelojdie par ke deèle lo @e`ikajie
y ok eumo jevek mrioma. Dertema `usdô juoves rutes dahordiekos bedie Addilojto.
56.
Ok nijek lok ihporia porse. Kas uktihas equohojiles.
Ertegorgos (<><-<0<)
Tu roijela ostuva herdela par rovuoktes ijtoriaros. ^ojdiô ek Tåtrepe lo @edtrieje <>0 y lo
Omipta, oj ok eõa <??, daj ka quo Vorsie dajsorvô Omipta y Dbipro, ijdarparåjlakes daha pravijdies.
Daj ok \retela
lo Vez(Opade
Mroma-Vorse
(<<9),ynijek
kes muorres ehélides,
dahojzô ok To
poriala
lo
ospkojlar
lo Etojes
lo Voridkos)
Gôjieanidiek
quolôloijdarparele
ke kime Etida-Lékide.
praluga
ok rojedihiojta lo ke jediôj gulèe oj Vekostije (<<?).
06<
Gorgos II (<0<)
Huriô esosijela ek hos y holia lo roijela par arloj lo su borheja Tamlieja (biga `esterla
lo Ertegorgors), quo nuo esosijela e su voz par Lerèa II e kas > hosos y 5? lèes.
Leria II (<0<-<6?)
Tu roijela
so derdtorizô
par ke ijoste`ikilel
ijtoriar
kes ijtrimes
oj Esie
Hojar.
Kas etojiojsos
ijstimeraj
uje rovuokte
lok Tåtrepe lo
Terlos,y pora
Osperteetojiojsos
epayô e Vorsie.
\eh`iéj
bu`a tojtetives lo rovuoktes oj Omipta.
Ertegorgos II (<6?-4?9)
Tu roijela simjinidô ke lo`ikilel hikiter lok Ihporia Vorse, praludiéjlaso ke rovuokte lo su
borheja Dira ok Gavoj,
Gavoj, dahejlejto hikiter lo kes trapes y Tåtrepe lo Esie Hojar, quo daj uje trape
lo 56.666 mriomas a`tuva uje mrej vidtarie oj @e`ikajie, pora huriô oj ke `etekke (<65), tres ke quo so
praluga ok romrosa lo kas mriomas e su petrie (jerrele par Gojanajto oj su Eje`esis). \uva kumer
teh`iéj ke ohejdipediôj lo Omipta oj ok <6<, quo ye ja tojèe ok palorèa lo atres épades y so sastojèe
proderiehojto daj eyule mriome.
Ijtoriarhojto ok Ihporia so lismrome`e, kes su`iles lo ihpuostas pravade`ej rovuoktes oj kes
setrepèes,
quo so
dajvortèej
ojkeboroliteries
muorres sadiekos.
To praluga
ohejdipediôj
lo Dbipro,
Nojidie
y Tirie,
erruijeles
par
pakètide dajtijojtek.
Kas ÷ktihas
eõas lo ke
Ertegorgos,
quo huriô
e kas
2> eõas ostuvioraj kkojas lo lrehes lo nehikie y esosijetas oj ok Vekedia Poek ojtro bigas komètihas,
`esterlas, ospases komètihes y dajdu`ijes.
III(4?9-442)
Ertegorgos III(4?9-442)
Biga y sudosar lo Ertegorgos II, so ko roduorle par su druoklel, quo dahojzô su roijela
esosijejla e talas sus borhejas y talas kas prèjdipos lo ke nehikie roek quo puliorej be`orko
deusela pra`kohes daha kas lo ke otepe ejtoriar. Vastoriarhojto ok oujuda @emaes torhijerèe
esosijåjlako, esè daha e su sudosar Ersos (44=-44>)
( 44=-44>),, su biga hojar, y pusa oj ok traja e Leria III
Dalaheja (44?-445),
(44?-445), vojdila par Ekogejlra Hemja oj ke `etekke lo Issas, daj ok quo dahojzô ke
lahijediôj Hedolajie lo osto peès.
06?
06>
\OHE 5<7 OK H_JLA HIJAIDA.
5. Ijtraluddiôj.
5.5
Ok herda moamrånida.
Drote os uje iske e holia dehija ojtro Mrodie dajtijojtek, ok sulaosto lo Esie Hojar y Ki`ie.
Var okka, sus be`itejtos pulioraj lisnruter lo dajtedtas
dajtedtas daj duktures hås a hojas evejzeles, e ke voz
quo kamre`ej oviter lurejto verias simkas ke lahijediôj lo emrosivas vodijas.
Ok 9?% lo su supornidio tatek os lo zaje hajteõase. Okka tek voz beye dajtri`uila e praludir e
ka kerma lo su bistarie uje dajstejto livisiôj ojtro ok jarto y ok sur, ok osto y ok aosto, os lodir, ojtro
kas otoadrotojsos y kas hijaidas.
Kes hajteões drotojsos saj hudbes vodos lo jeturekoze
jeturekoze dekdåroe quo nedikite ke narhediôj lo
mrutes. Ke heyarèe prosojte`e uj eutéjtida e`rima y ronumia par su ostretémide situediôj oj kes
hajteões. Elohås, prapardiaje`ej oj su ijtoriar uj dkihe nrosda nrojto ek dekar oxtoriar, o ijdkusa,
daj nroduojdie, emue pate`ko. Ke heyarèe lo ostes mrutes sirvioraj lo "bå`itet" oj épade pro y
pratabistôride,
pratabistô
ride, o iijdkusa
jdkusa nuoraj kumeros lo jodrôpakis y lo ddukta.
ukta.
Drote prosojte`e uje neuje hudba hås ride oj ke Ejtimûolel quo oj juostras lèes7 diorvas,
de`res, è`idos, ge`ekèos, kio`ros, elohås lo ka`as, biojes y asas. Kas viõolas y akivas e`ujle`ej oj
tales pertos. Oj duejta e ke riquoze hijorek lok suoka drotojso sa`roseko ok da`ro y ok biorra duye
nujlidiôj y oxpkatediôj so rohajte oj tarja ek 0666 y 5?66eD.
Ok dkihe lo Drote lo bedo <666 eõas ore dåkila y b÷hola daj linorojdies dkihetakômides oj
sus listijtes romiajos. Drote, e linorojdie lo bay, ore romele par nuojtos y hejejtiekos lo emue lukdo.
5.0. Va`kediôj y otjie, nuojtos pere ok ejåkisis lo sus arèmojos.
Tom÷j kas ostulias ejtrapakômidas, kas drotojsos hijaidas portojodèej, oj su heyarèe, e ke
reze `kejde holitorråjoe, pora éste oste`e dajstituile, ek hojas, par las mrupas7 5) ok mrupa hås
ejtimua darrospajlo ek tipa lo kas prihoras joakètidas lo Ourape y Ariojto Vrôxiha. Os pasi`ko quo
nuore lo arimoj drahemjailo y lorivere lirodtehojto lok Vekoakètida3 0) ok somujla mrupa, kkehela
"@ekdejaholitorråjoa", so ijtraludirèe oj Drote e ka kerma lo ke otepe joakètide. E ostas so eõelirèe
hås elokejto uj juova tipa ejtrapakômida7 ok ejetakia.
Ke Hitakamèe y ke trelidiôj kitorerie duojtej quo ke ejtimue pa`kediôj drotojso so dahpajèe lo
06=
verias puo`kas. Oj ok dejta RIR lo ke Alisoe, _kisos ojuhore dijda puo`kas drotojsos7 equoas,
otoadrotojsos, dilajas, larias y pokesmas.
Lialara lo Tidikie y Ostre`ôj jerrej quo ke iske oste`e pa`kele par kas eutôdtajas
otoadrotojsos y dilajias, kkomejla hås elokejto kas pokesmas y, par ÷ktiha, kas equoas y larias "y
talas dajsorveraj sus kojmues y dastuh`ros..."
dastuh`ros..."..
0. Kes otepes lo ke divikizediôj drotojso.
Oj 596? E. Ovejs ijtraluga ke livisiôj lo ke dukture drotojso oj tros nesos7 Hijaida Ejtimua
(HE), Holia (HH) y Podiojto (HP), quo, e su voz, dele uja lo okkas, so livilirèe oj atras tejtas
porèalas7 I, II y III. Atras eutaros sumioroj atres livisiajos daha7 Vorèala Vropekediek, Vekediek y
Vastpekediek. Ke drajakamèe
drajakamèe utikizele equè os ke sumorile oj ok dajmrosa lo Tejtariji oj 5929.
0.5.
Hijaida Ejtimua (Vorèala Vropekediek) (4666-5966eD).
Oj kas ijidias lo ke Olel lok @rajdo ke iske da`rô uj mrej pratemajisha ek ojdajtrerso
hemjènidehojto situele oj ok dojtra lo ostes rutes lo dahordia oj ok Holitorråjoa (dahordia lok
åh`er y ok osteõa).
Oj ok ijtoriar y Tur lo ke iske ke odajahèe so `ese`e oj ke emridukture y ke mejelorèe, oj ke zaje
ariojtek lo ke iske7 Hackas, Lidté y Wedra lostederaj sus najloeloras, dojtras lo posde y dahordia lo
uje mrej edtivilel odajôhide y lo rokediajos dahordiekos daj kes Dèdkeles, Dbipro, Dikidie, Tirie y
Omipta, quo ijlide`ej ye ka quo sorèe hås elokejto ke ride jevomediôj drotojs
drotojso.
o.
0.0.
Hijaida Holia y Podiojto (Vorèala Vekediek) (5966-5>661eD).
Ok pesa lok @rajdo Ejtimua (HE) ek @rajdo Holia (HH) sumioro ke eperidiôj lo uj juova
ostika doråhida y so lotodte uje lodelojdie oj kas pa`kelas lo ke Drote ariojtek. Nrojto ek
lo`ikitehiojta lo kes zajes emrèdakes y lo dkejos lok Tur, perodo ekzerso ke proohijojdie lo ke zaje
Jarto y dojtra lo ke iske, oj tarja ek 0666-5266eD.
0.0.5. Loserrakka ur`eja y eperidiôj lo kas prihoras pekedias.
5ª NETO (Hijaida Holia I3 HH I)
E dahiojzas lok Hijaida Holia bu`a uj mrej loserrakka lohamrånida, kas ohpkezehiojtas
hogar dajadilas saj Djasa, Hekèe y Nosta.
_je lostruddiôj `rutek enodtô ek nijek lok HH II, tek voz lo`ila e uje detåstrano jeturek. To bej
lela linorojtos ijtorprotediajos7 uje pasi`ko ijvesiôj quo ede`ô daj ok Bokålida Ejtimua oj Mrodie
Dajtijojek y quo enodterèe e ke iske3 ke kkomele lo esiåtidas quo palrèej be`or errijdajela e kas
ejtimuas pa`kelaros bedie ke perto addilojtek lo Drote3 a uje rovakudiôj ijtorje, quizå
losojdelojele par emojtos jeturekos (soquèe, havihiojtas sèshidas, otd.) quo pravaderaj ok lodkivo
odajôhida y, daha dajsoduojdie, ok pakètida.
0ª NETO (Hijaida Holia II3 HH II)
Vrajta surmo uj juova porèala nkarodiojto. Oj oste somujle neso so ijidie uj porèala lo
prasporilel lurejto ok duek so roolinidej kas pekedias daj heyar riquoze.
Oj osto porèala nkarodo oj Drote ke ijlustrie. Oj ke eknerorèe lostedej kas kkehelas vesas lo
Deherés, bodbas e tarja, lo `erra dadila lo nijes perolos y lodarediôj e ke `er`atije, lo mrej
dekilel y dakarila. Tu lodarediôj so `ese oj ospirekos a hativas vomotekos. Oj arno`rorèe kes lemes y
ospeles oståj nijehojto tre`egeles, y bey gayes y mohes lajlo so ke`reraj rotretas lo bah`ros y
062
nimures lo ejihekos.
Nuo lo dajsilore`ko ihpartejdie ok dahordia herètiha daj Dbipro, Tirie y Omipta. Tus
rokediajos ekdejzeraj ke zaje lo Hosapatehie.
4ª NETO VEKEDIEK (HH III-HP 5)
Oste tordore
neso lo kas Vekedias os teh`iéj kkehele Vorèala Joapekediek, a porèala lo epamoa
lo ke divikizediôj
hijaide.
_je juove otepe lo dajnusiôj so prosojte ojtro ok nijek lok Hijaida Holia (HH III) y kas
ijidias lok Hijaida Podiojto (HP 5), quo so sudolèe tres uj porèala lo lostruddiôj par deuses
jeturekos, pasi`kohojto
pasi`kohojto lo`ila e uj mrej havihiojta sèshida quo lostruyô
lostruyô Djasa.
Oj osto juova surmihiojta ojdajtrehas uje armejizediôj pakètide y sadiek juove.
Ok Hijaida Podiojto os ok hahojta lo heyar epamoa lo ke dukture hijaide, teh`iéj kkehela
Vorèala a neso lo Kas Tomujlas Vekedias.
Ok derådtor hajuhojtek so edojt÷e oj oste neso lo kas somujlas pekedias7 so euhojte ke
sujtuasilel y riquoze lo kas rovostihiojtas lok suoka, kas huras, ke lodarediôj hurek lo kas nrosdas y
sus guomas lo dakuhjes y pikeros
pikeros.. Lostedej oj osto porèala (HP 5) kes mrejlos deses, e hala lo
hejsiôj, a "poquoõas pekedias", lojahijelas mojorekhojto daha "vikkes". Vrosojtej uj dajgujta
rosilojdiek quo ihite ke erquitodtur
erquitodturee pekediek, eujquo puoloj derodor lok deredtorèstida petia dojtrek.
Losdajadohass duåk ore su nijekilel.
Losdajadoha
Ke rodajstruddiôj lo kes pa`kediajos lostruiles oj tarja ek 5>66 herde uje juove otepe
bedie uj loserrakka ur`eja. Taj diulelos oj oxpejsiôj daj `errias y `kaquos lo viviojles soperelas
par tale uje rol lo dekkos pevihojteles quo so oxtiojlo oj tarja e vèes prijdipekos daj
ekdejterikkela. Var ka mojorek, saj pa`kediajos poquoões3 oj ke Drote ariojtek oj tarja e
esojtehiojtas partuerias
partuerias y oj tarja e kes mrejlos dajstruddiajo
dajstruddiajoss pekediekos.
0.0.0. Ke erquitodture lo kas pekedias.
Kas prihoras pekedias saj hek dajadilas lo`ila e quo so dajstruyô sa`ro okkas, sij oh`erma
oste somujle neso so ojduojtre hogar ejekizele.
Djasa os ke heyar lo kes olinidediajos drotojsos lo osto porèala pekediek daj sus
s us hås lo 5?66
be`itediajos y ekhedojos. Tu nujdiôj ore elhijistretive y odajôhide. Ko simuo oj ihpartejdie Hekèe,
y teh`ioj kas pekedias lo Nosta, Wedra y Bemie \riele.
Ostes mrejlos dajstruddiajos tiojoj oj dah÷j su ostrudture oj tarja e uj petia rodtejmuker
dojtrek (?6h x 00h hås a hojas).
Oj su ijtoriar so bekke`e ok kkehela "Hémeraj drotojso", seke quo so be ojdajtrela oj kas
duetra prijdipekos pekedias.
Os pasi`ko quo kas Vrihoras Vekedias tuviorej ye lodarediajos oj sus huras ijtoriaros,
eujquo kas déko`ros nrosdas lo pijture ek tohpko y osdojes lo derådtor jeturekiste saj prapias lo ke
somujle neso.
Dahpkote`ej ostas dahpkogas erquitodtôjidas
erquitodtôjidas tekkoros y kas ekhedojos daj sus nikes lo "Vitbai"
(mrejlos tijeges) y distes (rodipiojtos duelrejmukeros),
duelrejmukeros), pere dajtojor nujlehojtek
nujlehojtekhojto
hojto ekihojtas y
atres hordejdèes.
0.0.4. Ok simjinidela lo kas pekedias hijaidas.
±Orej ostes olinidediajos ke rosilojdie lo kas mrejlos soõaros1 Ti os esè, ±orej ostas hajerdes
ek ostika lo kes toadredies ariojtekos a, daha ssumioro
umioro Ovejs, royos-sedorlatos1
royos-sedorlatos1
069
Atras eutaros piojsej quo ke Drote hijaide lo osto porèala ja oste`e lahijele par tohpkas
daha kas lo kes duktures lo Vrôxiha Ariojto, sija quo dajsilorej ostes dajstruddiajos daha
vorleloras pekedias ejåkamas e kas pekedias hosapatåhidas, ejetakiasa sirias, o ijdkusa so bej
quorila dahperer daj kes romies erquitodtures
erquitodtures omipdies daha \okk Ok-Eherje.
Atras dajsilorej quo kas deredtoros erquitodtôjidas y lodaretivas lo ke dukture hijaide ja so
lorivej lo atres erquitodtures sija quo ijlidej uje mrej arimijekilel.
V. Neuro
sumioro
quo kas
ekhedojos,
kumeros
lo elhijistrediôj,
rosilojdies,
sejtuerias,
otd., saj
sohogejtos
e kastekkoros,
lo tohpkas
lo _r, Kemesb
a _ruc,
daha dojtras odajôhidas
y
rokimiasas, daj mrejlos pasosiajos y torritarias, dojtras emrèdakes y lo dahordia. Tumioro daha
dajdkusiôj quo Djasa, Nosta, Hekèe y Wedra puliorej sor ostas sejtuerias, siojla kes deses roekos kes
viviojles hås ehpkieles y kugases, daha ok kkehela "pekedia lo Murjie", "ke deses lo Bemie \riele" a
"ok poquoõa pekedia lo Djasa", olinidediajos situeles oj kas j÷dkoas ur`ejas quo so narheraj oj
tarja e ostas "mrejlos tohpkas".
Derodohas e÷j lo tostihajias bistôridas quo dajstetoj ke vorlelore nujdiôj lo ostes mrejlos
olinidediajos, esè daha ke ilojtilel lo sus soõaros, pora ka quo roekhojto so dajsteto os su edtivilel
odajôhide y ke romukediôj elhijistretive dojtrekizele
dojtrekizele..
0.0.<. Ostrudture sadiek y pakètide.
Kas a`gotas lo vekar y ke riquoze sejtuerie lok hetoriek ojdajtrela oj kas pekedias be`kej ek
hojas lo uje ékito sadiek a lo ektas nujdiajerias. Valrèe elhitirso uj hajapakia lo ke eutarilel
dojtrek e ke hejore omipdie daj etri`udiajos rokimiases perekokes e kes hajerquèes ariojtekos daj kes
quo sastuvioraj tejte rokediôj.
Ja bey letas sa`ro ke oxistojdie y jeturekoze lo uje pasi`ko roekoze hijaide.
Hajerdes, lijestes, ektas porsajegos a sedorlatos, vivioraj oj ostes mrejlos olinidediajos y
dajtrakeraj uje ihpartejto edtivilel odajôhide. \ohpas a pekedias nuoraj sij lule dojtras lo
hejunedture, ekhedéj y dahordia, e ke voz quo dajtrake`ej ehpkias torritarias lo su ojtarja, daha
perodoj ijlider kes pa`kediajos sodujleries, dordejes, daha Muhie, Virmas y Vekeidestra.
0.0.?. Ke odajahèe lo kas pekedias.
Ke mejelorèe teh`iéj so ojduojtre laduhojtele. To ditej mrejlos ro`eõas lo derjoras,
de`res, dorlas y vedes3 teh`iéj ejihekos lahéstidas y lo tira.
Be`èe tekkoros ertosejas pere linorojtos hetoriekos (derpijtoras, kepidistes y osduktaros,
vilrioras, borroras, durtilaros, tijtarorèes y tokeros), kas vesas lo piolre saj huy juhorasas oj kas
pekedias. Os utikizele daj nroduojdie ke a`silieje ihitejla ke doråhide. \eh`iéj so tre`ege`e ke
neyojze (oshektela lo arimoj nojidia).
Ke somujle `eso lo ke prasporilel hijaide os su mrej edtivilel hordejtik y herijore.
Ke ihpartejdie y ke oxpejsiôj lo ka quo so lojahije ke \ekesadredie hijaide oj ok
Holitorråjoa ostå laduhojtele e trevés lo tostihajias erquoakômidas7 esojtehiojtas dahordiekos
hijaidas oj listijtas kumeros lok Holitorråjoa y kes oxdevediajos erquoakômides
erquoakômides quo bej lohastrela
ke oxistojdie lo hås lo 00 puortas oj ke daste Tur lo ke iske, esè daha tekkoros lo dajstruddiôj jevek.
Kas drotojsos oxparte`ej nujlehojtekhojto praludtas emrèdakes y lo ertosejèe. Kas gerras
pijtelas dajtojèej edoito, vijas, hiok y yor`es erahåtides. Atras hojas lodarelas parte`ej
dajsorves lo posdelas y akives. \eh`iéj dahordie`ej daj doroek, komuhijases y ekhojlres, y
elohås daj gayes, erhes y doråhide.
Kas drotojsos ihparte`ej a`silieje, pôrnila y piolre, pkete y da`ro.
Vere esomurer osto dahordia kas hijaidas lo`ioraj situer livorses nedtarèes tejta dahordiekos
daha lipkahåtides oj ok Omoa.
056
\eh`iéj nuo ihpartejto ok dahordia daj Omipta, quo ihparte`e lo Drote pkete, helores y
doråhide. Omipta prapardiaje`e ok pepira, ara, kepiskåzuki y piolres prodiases, ehukotas o ijdkusa
ejihekos oxôtidas.
Ore ihpartejto ke rokediôj dahordiek daj Dbipro duya prijdipek praludta ore ok da`ro. Lo Esie
Hojar so ihparte`e ok ara y ok hernik, lo Tirie treèej nimurikkes y a`gotas lo kuga.
Osto tipa lo dahordia oximiô ke jodosilel lo droer ujas petrajos y holiles pere ok
ijtordeh`ia.
To droeraj
holiles
depedilel
pere kèquilas
uj sistohe
lo
poses
y `ekejzes,
dajtejla
par oklosistohe
lodihek,
siojla key mreja.
ujilel\eh`iéj
heyar okbu`a
tekojta,
lo arimoj
`e`ikajia.
4. Ke osdriture hijaide.
4.5.
Deredtoros y pra`kohåtide.
Oxistioraj tros osdritures utikizeles oj ok hujla omoa drotojso, lojahijeles Goramkènide,
Kijoek E (Tike`eria E) y Kijoek @ (Tike`eria @). Os huy pasi`ko quo ok pradosa hordejtik oximiore ujas
sistohes odajôhidas roketivehojto dahpkogas quo, gujta e kes rokediajos oxtoriaros, pravaderej ke
ijvojdiôj lo ke osdriture, oj tarja ek III hikojia. Var okka, kas prihoras sistohes lo osdriture oståj
dajlidiajelas par ke elapdiôj lo dajte`ikilelos okohojtekos, erdbivas odajôhidas y roduojtas lo
kes ojtreles y sekiles lo hordejdèes. Hås lok 9?% lok tatek lo ke laduhojtediôj osdrite ojdajtrele
saj trazas lo erdikke lajlo so epujte`e ke dajte`ikilel.
Oj ok @rajdo Ejtimue (HE), kas simjas lo osdriture so ojduojtrej e hojula eiskelas, oj vesas
y oj sokkas hijaidas. E÷j ja so puoloj dekinider daha osdriture prapiehojto lidbe.
Oj ok @rajdo Holia (HH) eperodoj oj herdes lo eknerora, pora ja puoloj sor dajsiloreles
daha osdritures. Ijlidej ok arimoj a lostija lo ke hordejdèe y, oj diorte narhe, su prapiolel o
ilojtilel.
Kas simjas quo so ojduojtrej oj kas sokkas lok porèala Vropekediek, eujquo ja so puolo be`ker
lo osdriture oj sojtila ostridta, sè palrèe lodirso quo ijlidej su errejquo a ijidia.
ijidi a.
Ke osdriture lojahijele Goramkènide nuo bekkele prijdipekhojto oj Djasa y Hekèe.
Ke osdriture Kijoek E hejinioste uje diorte ovakudiôj. Esè kas ospodiekistes dajsilorej ke
oxistojdie lo uje osdriture "pratakijoek E" nodbele e dahiojzas lok HH, hås erdeide y atre hås
ovakudiajele, ojtro ok Hijaida Holia nijek y ok Hijaida Podiojto, épade nijek lo su utikizediôj. Os
pasi`ko quo éste lorivere, oj perto, lo kes osdritures eutôdtajes lo ke iske, atras drooj quo tuva uj
arimoj oxtorja.
Ke osdriture goramkènide loseperodiô tatekhojto oj ok porèala lo kas somujlas pekedias (HP 5).
4.0.
Ok lisda lo Nosta.
Ke ijsdripdiôj oj ospirek mre`ele oj ok kkehela
"lisda lo Nosta", simuo oj ke edtuekilel siojla uje
ijdômjite. Kas tadelas lo pkuhe lo kes nimurikkes quo
eperodoj ja saj prapias lo Drote, saj tadelas
utikizelas par ekmujas lo kas "Vuo`kas lok Her" quo
roekizeraj ijdursiajos oj ok Omoa oj tarja ek 5066eD.
To be ijtojtela oxpkider quo ok lisda tuviore uje
nijekilel lo tipa rokimiasa a uj ijnarho a lajediôj lo
Derie e uj ma`orjejto a limjeteria lo Nosta.
Nijekhojto, simuiojla ke toarèe lo ekmujas
eutaros, os pasi`ko quo oj ke Drote hijaide bu`iore
055
puo`kas linorojtos quo be`ke`ej kojmues linorojtos.
<. Ke rokimiôj hijaide.
Kes ijnarhediajos quo pasoohas edorde lo ke rokimiasilel hijaida-drotojso so rohajtej ek
porèala Vekoakètida. E nijekos lo osto porèala, Drote ostå deredtorizele par kas èlakas losjulas lo
mrejlos delores, nohojijas, y ojdajtrelas oj kes tuh`es. Ja puolo dekiniderso daha uj dukta e ke
\iorre Helro, puos talevèe ja saj emriduktaros, pora sè puolo dajsilorerso daha dukta bedie ke
nortikilel.
Oj ok Joakètida lostedej kas èlakas daj nekle edehpejele, logejla sij du`rir ok podba.
Eperodoj oj sejtuerias y kumeros lo dukta.
Ke rokimiasilel drotojso be sila dekinidele daha jeturekiste. Bey quo losteder ke ihpartejdie
lo kas sejtuerias e`iortas ek eiro ki`ro oj hajtos y `asquos semrelas.
Kas duktas oj kes dihes hajteõases dahojzerèej pada ejtos lok eõa 0666eD. Ostas so
doko`rerèej ek eiro ki`ro oj uj rodijta ek e`rima lo poões. Oj ok porèala Hijaida Holia kkomej e
olinider dajstruddiajos lo piolres ke`reles daj las a tros nikes lo jevos y ekteros, daha kas
sejtuerias lo Votsanå a Yuctes. Kes duoves jeturekos aduperaj teh`iéj uj kumer ihpartejto oj ok
dukta hijaida.
<.5.
Kes livijilelos.
Loslo kas tiohpas probistôridas, oj Drote oxistèe uje prihedèe nohojije oj su rokimiôj. Ke
liase drotojso os ke livijilel lo ke nodujlilel. Desi siohpro su dukta ore etojlila par sedorlatises.
Ke hugor hijaide esomure`e su nortikilel `o`iojla ok emue lo diortes nuojtos, tadejla ok
viojtro lo piolre lo ke liase y daj tekishejos y notidbos quo pese`ej lo helros e biges.
Ke roprosojtediôj lo ke liase ojtro las ejihekos ojderelas porlurô beste ke épade erdeide
mriome. Oste liase os elarele oj ok Osto lo ke iske daha @ritahertis
@ritahertis,, "Ke lukdo virmoj"3 oj ok Aosto ore
Lidtije,, a Ke lehe lok hajto Lidté .
Lidtije
E oste mrej liase hijaide so ko esadie uj lias perolora, biga a ehejto, oj uj diorta arloj lo
ijnoriarilel. \ojèe kas jah`ros lo \ekas, Wemoa, ^okdeja, Estoria, Er`ia, Etiha, Osdikia y Gedijta,
som÷j kas kumeros. Ore lojahijela soõar lo kes niores. Osto lias elapte ke nimure ejihek lok tara. \ek
050
voz ok tara roprosojtere ke nuorze y ke nortikilel hesdukije.
Elohås lo ke elarediôj e kes livijilelos, kas drotojsos rijlioraj dukta e ke piolre oj `ruta
(`otika) a tekkele (piker), e ke la`ko bedbe, ek osdula y ek år`ak (lojtra
(lojtraketrèe).
ketrèe).
Ok piker os uje roprosojtediôj ejidôjide lo ke livijilel, siohpro quo éste so ojduojtro
eiskele.
Ke la`ko bedbe a "@ipojje", quo eperodo e pertir lok Hijaida Holia II, tiojo uj simjinidela
sih`ôkida asdura y tek voz roprosojterèe ke nuorze sa`rojeturek.
Ok osdula so utikize lo oxvata y ehukota oj kas sejtuerias, deses y tuh`es. Ok år`ak palèe sor
sedrekizela, rijliéjlako bahojegos y sedrinidias.
<.0.
Pitas y duktas.
Kes sedorlatises prosilioraj lurejto hudba tiohpa kes dorohajies lo dukta, siojla ke
ijtorvojdiôj lok bah`ro hudba hås terlèe. Bej eperodila uj mrej j÷hora lo kumeros lajlo oxistèej
rostas lo sedrinidias letelas ojtro ok III y ok II hikojia eD. Oj ostas kumeros so bej ojdajtrela ojtro
depes lo dojize nimurikkes buhejes y rokiquies vatives daj narhe lo hioh`ras buhejas erragelas e
mrejlos bamuores.
Os pasi`ko quo so roekizere ke ki`ediôj lo kas tros kèquilas ditelas oj kas paohes bahéridas7
emue, vija o bilrahiok.
Os huy pasi`ko quo dorohajies y nostivilelos ostuviorej edahpeõeles lo guomas.
Vasi`kohojto ok guoma hås nehasa y ospodteduker nuo ok lojahijela "\eurahequie", roprosojtela
oj kas nrosdas lo Djasa.
<.4.
Kas ritas nujorerias.
Loslo ok III y II hikojia so predtide`e ok rita lo ijbuhediôj, dakadejla ok delåvor oj
dajstruddiajoss e`avoleles oj rade kkeheles "\bakas".
dajstruddiajo
Bedie ok 5?66eD ke dastuh`ro nujorerie so trejsnarhô. To ijtraludèe ek linujta oj uje tijege
ijvortile a oj su serdônema lo erdikke lodarela, kkehela "lo `eõore" par su narhe.
Kas egueros bekkelas oj kes tuh`es bedoj supajor quo kas hijaidas edopte`ej uje
suporvivojdie
suporvivojd
ie oj ok hås ekkå.
?. Nij lo ke dukture hijaide.
Ke heyar perto lo kas dojtras hijaidas nuoraj lostruilas oj tarja e ke hitel lok somujla
hikojia. Ke rokediôj ojtro oste orupdiôj vakdåjide y ke deèle lok hujla hijaida simuo tojiojla uje
ihpartejto edoptediôj. Ke ÷ktihe lo kes mrejlos orupdiajos vakdåjides quo sunriô ke iske didkålide lo
\bore ostå letele oj ke Olel lok @rajdo, bedie ok 5?66eD, si `ioj kes ÷ktihes ijvostimediajos anrodoj
veriediajos oj oste letediôj7 ke anrodile par ok D5< sumioro uje drajakamèe e`sakute ojtro ok 5>06 y
5>56eD3 kes ijvostimediajos roekizeles oj Mraojkejlie sa`ro kes dojizes vakdåjides y kas ostulias
sa`ro kes dojizes lo \bore sumioroj letediajos oj tarja ek 5><?eD.
Kas onodtas lo ke orupdiôj vakdåjide nuoraj lostrudtivas oj ok hujla omoa oj uje liroddiôj
Aosto-Tur y oj uj relia lo hås lo 506ch e deuse lo ke kkuvie lo dojize y kas onodtas lok mimejtosda
herohata praludila.
Ek porèala bomohôjida pekediek hijaida ko sudolorèe atra lo lodelojdie, lo kudbes ijtorjes,
losdahpasidiôj lok palor pakètida, pérliles buhejes, deèle lok dahordia y ke odajahèe. Kas
losestros y kes detåstranos jeturekos ja bidioraj sija euhojter ke deèle tatek lok palor y ospkojlar
hijaida.
054
Ke toarèe lo quo ke lodelojdie y deèle lok hujla hijaida nuo epravodbele par kas hidéjidas
quo ihpkejteraj su bomohajèe oj ok Holitorråjoa o ijstekeraj uje juove lijestèe oj Djasa ja loge
lo sor soludtare pere ok bistarielar3 sij oh`erma bey sories liniduktelos pere su edoptediôj lodisive.
>. Dukture y erto drotojsos.
>.5.
Deredtoros mojorekos.
Oj atres duktures lo ke Ejtimûolel (Hosapatehie, Omipta) kes a`res lo erto y kes mrejlos
dajstruddiajos so roekize`ej oj bajar lo uje livijilel a uj roy. Ke pertidukerilel lok erto drotojso
os quo so oxtiojlo e tala y e talas. Ok bå`itet hås halosta pasoo, lo ekmuje narhe, uje oxprosiôj
ertèstide, so `usde arjehojter y oh`okkodor kas utojsikias hås dahujos, latåjlakas lo uje ostétide
quo bedoj lo okkas a`gotas nuore lo ka dah÷j.
Tupioraj epravodber
epravodber lo hejore elhire`ko ka
kass rodursas quo kos anrodèe ok suoka. Vasoèej pada
hotek y jele lo hårhak, pora tojèej borhases dekizes, lo kes duekos ujes so tekke`ej y atres so
triture`ej pere a`tojor
a`tojor dek. Ok usa lok nuoma so dajv
dajvirtiô
irtiô oj uje ospodio lo diojdie quo epravodbô ok
eknerora tejta daha ok hotek÷rmida. Ye oj ok simka R^II eD so utikizô ok tarja lo ratediôj kojte y, e
pertir lok simka R^I, so mojorekizô ok lo ratediôj råpile. Ke ijnkuojdie esiåtide nuo huy osdese. Ihiteraj
ke narhe lo ekmujas dikijlras
dikijlras lo @e`ikajie, y ke dape lo la`ko ese lo \raye II so prapemô e kes
Dèdkeles y e Drote. Ke ijnkuojdie omipdie nuo heyar. Ihiteraj kas vesas tekkelas oj piolre. \eh`iéj
ke roprosojtediôj lo kas bah`ros daj ke piok hås rage y lo hugoros daj piok hås `kejde.
>.0.
Ke pijture.
Bedie holielas lok III hikojia kas huras lo kes deses drotojsos ye rodi`èej la
lass depes lo yosa,
lo kes duekos ke hås nije oste`e rovadele lo raga. Oj ok simka R^II eD, duejla so olinideraj kas
Vrihoras Vekedias, ok pijtar lo nrosdas oste`e ye oj pasosiôj pkoje lo su tédjide3 ok taja lo uj dakar
pere ke piok, ok aga trezela lo nrojto oj uje nimure lo pornik, imjare kes sa`res y ja dajado huy `ioj ke
porspodtive.
Kas pijtaros siojtoj uje mrej prolikoddiôj par ok tara
y kas ejihekos herijas, oj ok "epasojta lo ke roije", par
ogohpka, las mrejlos loknijos jelejla ojtro atras podos
hås poquoõas, darekos y dajdbes.
Nuore lo Drote ja oxisto pijture hurek oj kas peèsos
lok Omoaek ejtos
lok simka
eD.uj
Ojsaka
ok Dajtijojto,
lo
\osekie
Vokapajosa,
jaR^III
bey ji
nremhojta lo
yosa pijtela.
Dah`ijejla ke pijture daj ke pkåstide, kas pijtaros lo
Djasa droeraj ok rokiovo pijtela7 osto erto dahojzô oj ok
simka R^II eD y ja so dajsorvô nuore lo Drote.
Ok puosta lo bajar lo ostes a`res darrospajloj ek
"Vrèjdipo lo kas Kirias" (Djasa) (ihemoj izquiorle).
>.4.
Ke osdukture.
Oj Drote ja bu`a mrej osdukture. Tôka dajadohas a`gotas lihijutas
lihijutas y havi`kos.
E holielas lok III hikoja so le ke tekke lo piolres, daha ke dakoddiôj lo vesas lo piolre
huktidakar lo Hackas.
To pramrosô lo hejore dajtijue beste ok II hikojia, daj pkedes lo kaze, daj muorroras,
ejihekos, pkejtes y deses.
05<
Oj o HP I eperodoj kas "vesas lo ostoetite". \ojohas ke suorto lo pasoor tros ogohpkeros
ijtedtas, bekkelas oj Bemie \riele. Ok kkehela "^esa lok Gono", lo 2dh lo ekta y 0= lo dirdujnorojdie
par ka ekta, par 50 oj ke perto ijnoriar. Ok heyar lo talas kas vesas os uj rbitaj (vesa rituek), lo <=dh
lo ekture, os ok "^esa lo kas Vumkikistes".
To utikize ok `erra oj mojorek pere kes nimures lo ejihekos lo kes poquoões osduktures.
Ok `erra so sustituyo par ke kaze duejla so trete lo roprosojter ek bah`ro. Kes hås jate`kos
saj ke Liase lo kes Torpiojtos y ke Tedorlatise.
Ke liase visto daha uje lehe lo darto, tiojo mrejlos agas y ojarhos aroges y uje tiere
ektèsihe. Loslo ke perto ijnoriar lok lokejtek beste ka ekta lo ke tiere, oxdopta ok podba, so ko ojrasdej
tros kermes sorpiojtos vorlases daj hejdbes asdures.
Ke sedorlatise
hås lo
poquoõe
y buheje.
sajuje
prahijojtos
y sastiojo
las
sorpiojtos
lihijutes ojosokekma
oxtroha
kas `rezas.
Tu tade Tus
tiojosojas
ojdihe
koaje lihijute
sojtele.
Kas `rajdos saj osdesas, ye quo kas piretes quo lovesteraj kes diulelos drotojsos so kkoveraj
ok hotek. Ke hogar oj osto hotek os atre liase lo kes sorpiojtos e ke quo so be kkehela "Ke @eyelore".
>.<.
Ke arno`rorèe y ke eteugèe.
Dajadiô e najla ok tre`ega lok ara y ke pkete, teh`iéj lok biorra y ok `rajdo, daj ok quo roekizô
ijdrustediajos.
Kes erhes dajstituyoj atra depètuka ihpartejto. Kas erhoras drotojsos so lolideraj e
elarjer sus lemes. Kes ohpuõelures sa`ro tala par oster tekkeles par dahpkota oj uje hetorie
prodiase, åmetes, ôjidos, pkete, kaze, y siohpro lo tipa drudinarho.
>.?.
Ke mkèptide y ke doråhide.
Var ÷ktiha bey quo hojdiajer ke mkèptide, os lodir, ok mre`ela y ke osdukture lo sokkas, piolres
y mohes y ke doråhide.
05?
Ke osdriture so loserrakkô e pertir lo ke mkèptide, oxprosejla sus iloes par holia lo ihåmojos.
Duejla kas iloamrehes so trejsnarhej oj goramkènidas dajvojdiajekos, mrej j÷hora lo
li`ugas peseraj e ke detomarèe lo simjas mrånidas.
Oj ok HH III tala deh`iô daj ke sustitudiôj lo kas goramkènidas par uje osdriture kijoek,
prolahijejla oj equok porèala kas sokkas "lo ehojlre". Oj okkas so roprosojtej osdojes lo ke vile
lierie7 peisegos, ejihekos sekvegos narhejla osdojes sa`ro ke vile lo kas bah`ros, su dese y trego, ke
mejelorèe y ke deze, otd.
Oj doråhide, ke vegikke arlijerie so dajvirtiô prajta oj praludta lo kuga. Duejla biza su
eperidiôj ke pijture, éste lisihukô ke erdikke `ega uj `erjiz jomra y sustituyô tèhilehojto kes
ijdrustediajos holiejto taquos lo uj `kejda heto.
Bedie dahiojzas lok III hikojia, kas pramrosas oj ke hotekurmie ijnkuyoj oj ke eknerorèe,
kamråjlaso hås tohporeture, quo porhitiô dajsorver ok dakar jeturek lo ke erdikke.
05>
\OHE 5?7 KE D_K\_PE HIDÉJIDE.
5. Ijtraluddiôj.
5.5.
Ok herda moamrånida.
Oj ke perto hås horiliajek lo ke pojèjsuke `ekdåjide y oj kes iskes lok Omoa so loserrakkô ke
dukture hidéjide.
Oj ke Mrodie dajtijojtek, ok torroja so ojduojtre dajstituila par uj suoka hajteõasa daj ke
dajtijuediôj lo kas Ekpos oj ok kerma hediza lo Vijla quo prosojte e`ruptas edejtikelas sa`ro ke
daste elriåtide.
Oj ke daste ariojtek so kovejteraj ektas hedizas eiskelas dermelas lo trelidiôj hètide daha ok
hajto Akihpa, ke duh`ro hås ekte lo ke pojèjsuke `ekdåjide daj 0.955h.
Ke pojèjsuke lok Vokapajosa, ek Tur, ostå ujile ek dajtijojto par ok ostrodba istha lo Darijta.
Oj oste pojèjsuke, eujquo prolahije ke hajteõe, teh`iéj so ektorjej kkejures. Kas rèas saj dartas y
råpilas ye quo ka e`rupta lok torroja ihpilo ke dirdukediôj kojte lok emue.
05=
Ok dkihe lo oste perto lo Mrodie os holitorråjoa daj tojlojdies lo tipa dajtijojtek. E kas
ijviorjas nrèas y vojtasas kos sudoloj vorejas sodas y dekurasas. Ok Åtide y kes iskes mazej lo uj dkihe
suevo lo`ila e ke ijnkuojdie dordeje lok her y e kas viojtas onosias.
Oj ok her Omoa, ojtro ke pojèjsuke lok Vokapajosa y kes dastes lo Esie Hojar, so ojduojtre ok
erdbipiékema lo kes Dèdkeles, quo saj ok enkarehiojta lo uj dajtijojto priheria suhormila. Ostes
iskes, saj ok pesa ijtorholia ojtro ke Mrodie dajtijojtek y Ejet
Ejetakie.
akie.
Ke dukture
hidéjide
tojèe
su dojtra
oj ke Ermôkile,
oxtojliéjlaso
aso bedie kes romiajos kihètranos
lok Vokapajosa,
loslo
Darijta
e Edeye,
oxpejliéjlaso
paroxtojliéjl
kes iskes omoes.
To bej bekkela hås lo duetradiojtas dojtras dajsilorelas daha hidéjidas. Kas hås
ihpartejtoss saj7
ihpartejto
-
Hidojes, \irijta y Hiloe oj Ermôkile.
^enia oj Kedajie.
Vika oj Hosije.
Yakda oj \osekie.
Ardôhoja y Mke oj ok Kema Dapeis.
Delhoiaj oj \o`es lo @oadie.
Ke Edrôpakis lo Etojes oj Åtide.
5.0.
Ok losdu`rihiojta lo ke dukture hidéjide.
Ok losdu`rihiojta lok hujla hidéjida so ijidiô ojtro kas eõas 52=5 y 5296. Kes oxdevediajos
lo ke Edrôpakis lo Etojes nuoraj ijidieles oj 522<. Kes oxdevediajos ekkè roekizeles sederaj e ke kuz
kas esojtehiojtas hidéjidas oj Etojes. Oj 5906-00 so bekkô oj Hidojes uje tuh`e daj sioto
dakuhjes y deses quo palèej rohajterso ek Bokålida Holia. Eõas hås terlo, ek roejuler ekkè kes
oxdevediajos, éstes lerèej par rosuktela ok bekkezma lo kas hemjènidas tosaras lo kes tuh`es roekos.
Oj 590>, uje dahisiôj suode ojdajtre`e oj Hiloe (Ermôkile) uje tuh`e tipa "\bakas",
ijtedte, oj ke duek bekkeraj tros osquokotas y uj ospkéjlila eguer nujoreria. Ojtro kas eõas 59?? y
59>< so oxdevô oj Vika (Jeverija), losdu`riojla kes prihores te`kikkes osdrites hidéjides lo ke Mrodie
dajtijojtek.
052
0. Ke ijvostimediôj bistôride.
0.5.
Kes nuojtos erquoakômides.
B. Tdbkiohejj oj 52=> ojdajtrô oj ke edrôpakis lo Hidojes uja lo kas rostas erquoakômidas
hås ihpartejtos lo ke Olel lok @rajdo mrioma7 Kes tuh`es lo nase vortidek E. Ko sudolo =? eõas
lospués ok losdu`rihiojta lok kkehela "Dèrduka @", nuore lo kas huras lo ke diuleloke lo Hidojes.
Ta`rosekoj kas losdu`rihiojtas lo kes tuh`es "\bakai" daha kas hås ospodtedukeros lo ke
dukture hidéjide, prijdipekhojto kes juovo tuh`es "\bakai" u`ideles dorde lo Hidojes.
0.0.
Ke osdriture7 Ok "sike`eria kijoek @".
E. Ovejs listijmuiô oj kes oxdevediajos roekizeles oj Djasa tros tipas lo osdriture7 ke
goramkènide y ke sikå`ide linorojdiejla oste ÷ktihe oj E y @.
Ok sike`eria @ teh`iéj so bekkô prijdipekhojto oj Hidojes, \irijta, Okéusis, Ardôhoja y \o`es.
Losdu`iorte ye oste osdriture e prijdipias lok simka, oj ok eõa 59?0 kamreraj lodinrer >> lo kas
96 simjas quo dahpajoj ok Kijoek @.
Ke kojmue quo eperodo oj kas toxtas opimrånidas lok Kijoek @ ostå dajsilorele daha uj
liekodta erdeida mrioma quo so losimje daj ok térhija lo "Hidéjida", y os pasi`ko quo pertiore lo uje
`eso kijmûèstide "pratamriome". Lojahijehas pratamrioma e ke kojmue mriome bistôride ejtoriar e kas
linorojtos liekodtas mriomas quo eperodioraj oj ok prihor hikojia eD3 ok edelia y ok dbipriate perodoj
sor kas hås ohperojtelas daj ok hidéjida. Edtuekhojto, ok Kijoek @ so ojduojtre oj pkoja ostulia
nikakômida, teroe ojarhohojto linèdik parquo ok vade`ukeria utikizela oj kes te`kikkes os huy
rostrijmila, kihitåjlaso, par ka mojorek, e `rovos ejatediajos elhijistretives y odajôhides.
Ejekizejla ke oxtojsiôj lok usa lok Kijoek @, so bej livilila kas toxtas lo oste osdriture oj listijtas
mrupas som÷j su dajtojila7
-
Kas roketivas e ke dajte`ikilel
dajte`ikilel (lotodtåjla
(lotodtåjlaso
so ke peke`re "Cara Cura
Cura"),
"), daj simjas quo
roprosojtej dinres o iloamrehes lo ejihekos, mreja, kèquilas, otd.
-
Osdriture sa`ro sokkas, otiquotes a pequotos, quo ijliderèej ke jeturekoze lok dajtojila
lo kas hishas y su luoõa a lostijeteria.
-
Ijsdripdiajos periotekos.
-
Ijsdripdiajos lolidetaries oj a`gotas lo dukta y anrojles.
Ijsdripdiajos pijteles oj tijeges (Vbitai).
Ok vade`ukeria hidéjida so ojduojtre hås prôxiha ek vade`ukeria mrioma quo ek ijlaourap
ijlaourapoa.
oa.
Taj juhorasas kas térhijas sihikeros ek mrioma dkåsida. \eh`iéj so ojduojtrej okohojtas
portojodiojtoss e atres kojmues7 omoes. Ekmujas eutaros drooj ojdajtrer las "su`liekodta
portojodiojto
"su`liekodtas"
s" hidéjidas7
ok "hidéjida jarhek" y ok "hidéjida ospodiek", sôka utikizela par uj j÷hora rostrijmila lo osdri`es.
Os huy pra`e`ko quo oste osdriture nuore droele e pertir lo uje narhe lok Kijoek E. Os pasi`ko
quo surmiore oj Djasa, tres ke adupediôj lo Drote par kas hidéjidas. Os pasi`ko quo surmiore oj tarja
ek Bokålida Podiojto III (BP III), tojiojla uje lurediôj lo 466 e 066 eõas. Ek perodor ede`ô daj ke
lostruddiôj lo kas roijas hidéjidas y sus pekedias, y surmiô uje juove osdriture mriome e pertir lok
ekne`ota nojidia.
0.4.
Kes te`kikkes hidéjides.
Ke heyar dejtilel lo toxtas lok Kijoek @ praviojo lok pekedia lo Vika, daj hås lo 5.?66
te`kikkes lo `erra. Oståj roekizeles oj erdikke ehesele,
ehesele, osdrites daj uj pujzôj duejla oståj talevè
talevèee
`kejles y sodeles ek sak. Tu toxta ja dajtiojo toxtas lo èjlako kitorerie a rokimiase sija sôka ronorojtos e
059
ke dajte`ikilel y elhijistrediôj lo pekedia. Kes te`kikkes prosojtej uj narheta sohogejto7 narheta lo
påmije rodtejmuker y narheta lo bage lo pekhore ekermele. Kas toxtas lo kes te`kikkes dajtiojoj
ejatediajos lo uj eõa, daj ronorojdies perdiekos lok eõa ejtoriar.
Ostes te`kikkes so ojdajtreraj dkesinideles y rodamiles oj dejestas y deges lo helore quo so
dakade`ej oj ostejtos y so prodijte`ej daj `erra.
Daj ok nuoma quo lostruyô ostas pekedias kes te`kikkes so dadioraj ojlurodiéjla
ojlurodiéjlaso
so y sekvåjlaso
lo equokke detåstrano.
4. Ke bistarie lok hujla hidéjida.
Ke divikizediôj hidéjide so oxtojliô nujlehojtekhojto par Mrodie horiliajek y dojtrek, Drote,
Pales y Dbipro. To be edoptela quo kas dajstrudtaros lo kes kkeheles "\uh`es lo nase vortidek" y
lospués, lo kes tuh`es "tbakai", orej kas droelaros lo oste dukture. De`o ke pasi`ikilel lo quo ke
dajstruddiôj lo kes tuh`es nuore a`re lo ohimrejtos ejetôkidas a lo kas @ekdejos. Oste toarèe
dajsilore ke kkomele lo kes duetra "nehikies" lo puo`kas mriomas7 gajias, equoas, oakias y
pastoriarhojto,
pastoriarhojt
o, larias. Oste tosis oj ke edtuekilel be sila etedele lela quo ja oxisto laduhojtediôj
ekmuje lo kkomele lo juovas puo`kas mriomas oj tarja ek simka RI eD.
4.5.
Arimoj.
Os edopte`ko ke kkomele lo "prata-mriomas" e Mrodie quo so hozdkerèej daj sus be`itejtos oj
tarja ek nijek lok Bokålida Holia. Ke trelidiôj jas ijnarhe lo ke kkomele lo juovas pa`kelaros
pa`kelaros quo so
oste`kodorèej sa`ro ke sadiolel hijieje, esojtele simkas ejtos. Orej "prèjdipos oxtrejgoras" quo
vojèej lo Ariojto a lok Tur daha Delha ok nojidia, Lejeas ok omipdia a Vokaps ok ki`ia. Osta puolo
ijliderjas ihpartejtos rokediajos daj Ariojto, Esie Hojar y Omipta.
4.0.
Epamoa lo ke dukture hidéjide.
Toe duek nuoro ok arimoj lo oste dukture, ojtro kas eõas 5?66 e 5<66 so ihpajo oj ok Omoa. Oste
dukture ke lojahijehas hidéjide par ke ihpartejdie lele e Hidojes oj kas paohes bahéridas,
eujquo ja bey ijlidias lo uje proohijojdie bomohôjide y pakètide lo Hidojes oj oste divikizediôj,
quo ekdejze su epamoa oj tarja e kas porèalas Bokålida III E y @.
4.0.5. Kas hajuhojtas erquitodtôjidas.
KET \_H@ET \BAKAI.
Oj tarja ek 5?66 ohpozerèej e dajstruirso oj Mrodie kes kkeheles "\bakai" a "tuh`es lo
dakhoje".
Ekmujes lo ostes \bakai nuoraj bekkeles oxdopdiajekhojto ijtedtes, daj egueros tej ridas y
sujtuasas quo ijlidej ke ekte dajlidiôj lo kas linujtas. Atres tuh`es oxdeveles oj rades, daj uj
eguer hojas jate`ko, portojodorèej oj deh`ia e dkesos sadiekos hås ijnoriaros.
006
To bej `usdela oj kes \bakai ijnkuojdies nujoreries omipdies y kes tédjides eparteles lok
hujla drotojso. Kes \bakai dajste`ej lo kas simuiojtos okohojtas7



Lrahas7 sojlora ijdkijela quo dajludèe loslo ok jivok jeturek lo ke supornidio lok
suoka e ke puorte lok hajuhojta nujoreria.
Ttahiaj7 pranujle ojtrele quo dajludo ek ijtoriar lo ke dåhere, daj mrejlos
m rejlos `kaquos
lo piolre.
Dåhere7 zaje ijtoriar lo ke tuh`e \bakas. Ore ok rodijta nujoreria prapiehojto lidba.
\iojo narhe lo dakhoje, narhela tatekhojto par `kaquos lo sikker.
KET NAP\EKOWET
Kas prèjdipos kadekos lohastre`ej su palor e trevés lo kas mrejlos pekedias- nartekoze. Kes
hås ihpartejtos saj7 Hidojes, \irijta, Vika, Mke, \o`es (Delhoiaj), Erjé y ke Edrôpakis lo Etojes.
Ostas bå`itet-nartekoze
bå`itet-nartekoze so lostedej par kas simuiojtos deredtoros7



oståj u`idelas oj dakijes dordejes e ke daste3
pratomilas par hurekkes dajstruiles daj mrejlos piolres lojahijeles didkôpoes, quo
kkomej e ekdejzer kas >h lo osposar3
tiojoj verias eddosas lispuostas ostretémidehojto, daha ke hås dajadile lo ke
nehase "Vuorte lo kas koajos lo Hidojes"3

ok e`estodihiojta lo emue oste`e dajsomuila daj evejzelèsihas lisoõas (eduoludtas,
dejekos, distorjes, tu`as lo torredate, sistohes lo liquos y zejges). Lostede ok sistohe
lo Vika, ke distorje lo Hidojes, ok lrojego lo Mke a kas t÷jokos lo \irijta3
005


Ok pekedia, situela oj ke perto hås ekte lo ke nartekoze Edrôpakis, so dahujide`e daj ok
rosta lo ke pa`kediôj par ohpijeles dekkos, rehpes a osdekores. Ok pekedia ore ok
dojtra odajôhida y pakètida.
Ok Hémeraj ore ok dojtra, j÷dkoa a seke mrejlo lok pekedia. Ok Hémeraj hidéjida so
dahpajo lo7 Eitbause a pôrtida oxtoriar3 Vralaha a vostè`uka y Hémeraj u bamer.
Ekrololar lo ke nartekoze, daha oj ke lo Hidojes, so emrupe`ej verias pa`kelas. To losdajado
e÷j ke oxtojsiôj y oxpkatediôj lo kes åroes sahotiles e kes nartekozes hidéjides, pora tala perodo
ijlider quo ja oxistèej j÷dkoas ur`ejas ijlopojliojt
ijlopojliojtos
os lo lidbes nartekozes.
Lo kes jodrôpakis y kas rostas erquoakômidas hidéjidas palohas loludir7

_je diorte oste`ikilel pakètide `ega ujes lijestèes kadekos daj uj derådtor
herdelehojto muorrora.

_je ostretinidediôj sadiek.

_j ertosejela ospodiekizela.

_j diorta loserrakka dahordiek daj dajtedtas daj atres duktures.
4.0.0. Ke hajerquèe hidéjide.
Ke vile sadiek, pakètide, odajôhide y, tek voz, rokimiase so dojtre`e oj ok pekedia hidéjida, solo
lok hajerde a ]ejex (]e-je-ce). Ok ]ejex hidéjida ogordèe su palor y eutarilel oj kas listijtas
espodtas lo ke vile hidéjide7
e) Etri`udiajos rokimiases7 Arloje`e ok dekojleria3 nige`e kas sedrinidias3 prosilèe kes
doko`rediajos y kes niostes.
`) Etri`udiajos hikiteros7 Ok ]ejex lirimèe ok Keas a puo`ka lo erhes, orej kas muorroras
a Csetreh
Csetreh..
d) Etri`udiajos elhijistretives7 Ok ]ejex euje`e oj su porsaje tale ke elhijistrediôj
lok Ostela. Dajtrake`e, dajte`ikize`e y romkehojte`e e trevés lo nujdiajerias lok
pekedia. Oj sus erdbivas so dajte`ikize`e
d ajte`ikize`e ok mejela, ke tojojdie lo tiorres, kas listijtas
anidias ertosejas y ke heja lo a`re lispaji`ko y adupele.
000
Oste lirodte vijdukediôj lo ke odajahèe y ke sadiolel daj ke porsaje lok ]ejex sorèe, tek voz,
uja lo kas prijdipekos hativas par ok quo ke dukture hidéjide ja puliore sa`rovivir e ke deèle lo sus
hajerdes.
4.0.4 Ke sadiolel hidéjide.
Kas duelras sadiekos oste`ej ostretinidelas oj listijtes detomarèes7
*Ekte dkeso sadiek7
i.
@ETIKO_T. \res ok hajerde ]ejex, kes te`kikkes ijlidej ok térhija "Muesikous", narhe
arimijerie lok @esikous bahérida. To be dajsilorela daha uj nujdiajeria rokimiasa
quo tiojo uj séquita porsajek e su sorvidia.
ii.
ii.
KE]EMO\ET. Ok tètuka Kewemotes so ojduojtre oj Vika y oj Djasa y simjinide
kitorekhojto "ok dajludtar lok puo`ka". Ok Kewemotes pasoo su "\éhojas" (lispasidiôj
lo uj kato lo tiorres), su dese y ok porsajek elsdrita e su sorvidia e sohogejze lok
]ejex. Valrèe sor dajsilorela daha ke porsajekilel hås ihpartejto
ijholietehojto lotrås lok ]ejex. To be kkomela e ijsijuer quo darrospajliore ek
borolora komètiha, uj prihor limjeteria lok ostela a ek gono lok ogérdita.
iii.
\OKOT\ET. Kas \okostei saj ihpartejtos prapioterias lo tiorre, pora ja ostå dkere ji
su
oj ke elhijistrediôj
pekediek ji ojTokebe
gorerquèe
sadiek.
Kestètuka
te`kikkes
lo Vika
ja nujdiôj
lej e \okostes
uje nujdiôj lotorhijele.
sumorila
quo ok
lo \okostes
puliore sor uje adupediôj a hisiôj hås quo uj stetus sadiek. Kas \okostei pulioraj
portojodor e uje ja`koze dartoseje quo maze`e lo uj diorta stetus sadiek okovela y
pasoèej diortes prapiolelos, os lodir, torretojiojtos portojodiojtos e ke eristadredie
kadek.
iv.
iv.
OUO\ET. _j tètuka ihpartejto oj ke ekte dkeso sadiek hidéjide. K. P. Vekhor ke rokediaje
daj ok vade`ka "Oteiras", lo trelidiôj bahéride, ijtorprotåjlake daha "somuilar lok
roy". Vasi`kohojto so tretere lo ja`kos lo ekta rejma a ohperojtelas daj ke nehikie
lok ]ejex. Kas Oqotes puliorej portojodor e uje eristadredie hikiter y muorrore, quo
utikize`ej ok derra lo muorre y lirimèej ok ogérdita. Ka quo perodo hås pra`e`ko os quo
narhe`ej uj ékito sadiek oj tarja ek ]ejex y daha tek losohpoõerèej ektas puostas
oj ke vile pekediome hidéjide, ye nuore oj ok ogérdita a oj ke elhijistrediôj.
*Ke dkeso ijnoriar ki`ro7
i.
OK LEHAT. Lela quo kas roijas hidéjidas oste`ej livililas oj listritas, ok térhija
Lehas palrèe e`erder e kes porsajes ki`ros quo vivèej oj tek listrita duye dahujilel
pasoèe ôrmejas prapias pere su elhijistrediôj. Ok Lehas ore prapioteria lo tiorres
dahujekos quo oxpkate`ej kas bah`ros ki`ros par dosiôj lo lidbe dahujilel. _je
perto lo kes tiorres so perdoke`e ropertiéjlaso ojtro `ojonidierias ijliviluekos oj
usunrudta. Atre perto quole`e elhijistrele oj dajlahijia daha pestas pere ok
mejela y pere ok duktiva.
ii.
ii.
KE VA@KEDIÔJ KI@PO7 E osto ostehojta portojodèe ke hese tre`egelare dahpuoste
par ertosejas, dahordiejtos, mejeloras y emriduktaros lo dajlidiôj ki`ro. Hojdiôj
ospodiek horodoj kas nargelaros lo hotek, ektehojto ospodiekizelas,
ospodiekizelas, daj uje detomarèe
suporiar ojtro kas ertosejas, ijdkusa ekmujas lo okkas eperodoj oxdkuilas lo tri`uta.
*Ke dkeso ijnoriar osdkeve7
004
Kas osdkevas orej ke dkeso hås `ege oj ke osdeke sadiek hidéjide. Oj ok hujla hidéjida, kas
osdkevas losohpoõe`ej diortas
diortas anidias lajlo so ojduojtrej teh`iéj tre`egelaros lo dajlidiôj ki`ro.
Kas osdkevas, par ka mojorek hugoros y jiõas, orej eliostrelas oj kas linorojtos anidias a orej
utikizelas daha sorvilaros lahéstidas. Ok stetus lo osdkeva so elquirèe e trevés lo verias
dajlidiajejtos7 prisiajoras dajsomuilas oj `atèj3 kas dajsomuilas holiejto dahpre3 a kas jedilas
daj tek dajlidiôj. Kas osdkevas palèej sor lo listijte prapiolel (prapiolel lok pekedia, lo uj
pertiduker a rokimiase).
<. Ke edtivilel hordejtik hidéjide.
\ojohas tostihajias lisporsas lo uj esojtehiojta dahordiek hidéjida oj Esie Hojar. Ostas
dajtedtas oste`ej kihitelas
kihitelas e ohparias dastoras daha Lèliho, Hikota y Derie y e ujes duejtes rutes y
vèes nkuviekos. Tij lule kas dahordiejtos hidéjidas so elojtreraj oj Ejetakie oj `usde lok osteõa y ok
biorra deudåsida.
<.5.
Ke tekesadredie hidéjide.
Ke deèle lo Djasa y ok nij lo ke \ekesadredie hijaide nuo uje lo kes deuses nujlehojtekos
nujlehojtekos lo ke
oxpejsiôj hidéjide nuore lo ke Mrodie dojtrek y horiliajek.
Duejla
kas mriomas
sekioraj
`usde
lo juovas esojtehiojtas
nuore
ke pojèjsuke
`ekdåjide
utikizeraj
hudbes
ijstekediajos
loojsus
prolodosaros
hidéjidas. E su
voz,lokas
herijas hidéjidas
simuioraj ok dehija lo kas didkålidas y hijaidas. E pertir lok eõa 5?66 eD sôka eperodoj rostas
hidéjidas. Hudbas dojtras dahordiekos
dahordiekos hijaidas, tres ke deèle lo Djasa, peseraj e sor hidéjidas. Esè,
Dbipro, Pales y atres iskes omoes so dajvirtioraj oj dojtras dahordiekos hidéjidas.
\eh`iéj bey rostas lo prosojdie hidéjide oj kes Dèdkeles y Dikidie. Oj ke daste siriasiria - pekostije,
kas hidéjidas oste`kodioraj dakajies partueries. Loslo ostas dojtras, sij lule, ok dahordia hidéjida
so oxtojlorèe bedie Hosapatehie. Kas bitites logeraj oj sus toxtas tostihajias lo sus dajtedtas daj
kas equoa-hidéjidas loslo nijekos lok simka RI^ ek RIIIeD.
Kes rokediajos daj Omipta, duya dahordia ye nuo e`iorta par kas drotojsos hijaidas, so
ostrodbô pasi`kohojto oj ke épade eherjiojso (holielas lok simka RI^eD). Kas dahordiejtos
hidéjidas oxparte`ej edoito, osdkevas y doråhide, e deh`ia lo elarjas lo peste vètroe, osdere`oas,
pepiras, pornuhos, ujmûojtas y ospodies ojtro atras praludtas.
hidéjide
oj kas simkas
R^Kèperi.
ek RIIIeD. be sila bekkele oj Mrodie addilojtek,
Tidikie yDoråhide
oj verias pujtas
lonodbele
Itekie horiliajek
o iskes
is kes
Eujquo ja so dajadoj e÷j daj pranujlilel kes rokediajos ojtro ok hujla hidéjida y kes
duktures pratabistôrides lo ke Vojèjsuke I`éride, ye oxistoj pruo`es lirodtes quo lohuostrej ostas
dajtedtas, daha ke eperidiôj lo doråhides hidéjides, pasi`kohojto lok Bokålida Podiojto III @ oj ok
yedihiojta lok Kkejoto lo kas Haras (Dôrla`e) a lok "Dorra lo ke Ojdejtele".
<.0.
Ok sistohe dahordiek hidéjida.
Vuolo loludirso quo ok dahordia so ojdajtrere oj uje neso pro-hajoterie y so kkovere e de`a
holiejto ok truoquo, eujquo so utikizeso ekm÷j tipa lo petrôj, quo palèe sor uj méjora (mejela,
tokes...) a ekm÷j hotek prodiasa (ara, pkete, `rajdo).
Mredies ek loserrakka lo osto dahordia, so hejtuva y pornoddiajô uje ostrudture odajôhide,
ujes hejunedtures y uje dkeso holie lo ertosejas y dahordiejtos.
Ja de`o lule lo quo oj osto sojtila, ke divikizediôj puolo sor dajsilorele daha ok oh`riôj
lo ke dukture mriome y, par ka tejta, ourapoe.
00<
?. Ke rokimiôj hidéjide.
Ke liniduktel lo ijtorproter kas bekkezmas oj ok dehpa lo ke rokimiôj saj heyaros quo oj
duekquior atra dehpa. Ja oxistoj toxtas toakômidas, ji lolidediajos ji arediajos a bihjas. Ji siquiore
kes `rovos ijsdripdiajos rokimiases quo kas hijaidas dakade`ej oj sus a`gotas vativas.
Edtuekhojto so le par bodba quo oj prijdipia oxistioraj las darriojtos rokimiases linorojtos,
hijaide y hidéjide, eujquo diortehojto oste ÷ktihe rodi`iore ijnkuojdies ihpartejtos lo ke prihore.
\ale oste pa`roze lo hetoriek kihitela e ke dajte`ikilel linidukte ojarhohojto
ojarhohojto ok ostulia lo
ke rokimiasilel hidéjide. Osta bedo loludir quo oste rokimiôj ja tuviore lohesieles prosdripdiajos a
ladtrijes o, ijdkusa, quo so kihitere ek dukta lo lotorhijelas liasos.
?.5.
Kes livijilelos.
Kas toxtas lo Djasa y Vika (dojtra rokimiasa lo Vecigejo), saj kas quo hogar porhitoj
rodajador uje sorio lo livijilelos.
Oj prihor kumer so anrojle e Vatjie. Oste Vatjie e ke quo so ronioroj kas toxtas lo Djasa y Vika,
pasi`kohojto nuore ke Mrej Lehe a Mrej Liase Helro quo so elarô oj oste épade par tala ok
Holitorråjoa Ariojtek. _j toxta lo Djasa so ronioro e E-te-je Va-ti-ji-ge,
Va-ti-ji-ge, quo puliore ekulir e Vatjie
Etojoe, daha ke narhe bahéride "Ke Va-ti-ji-ge i-qo-ge"
i-qo-ge" lo Vika, quizå ilojtinidele daha ke liase
pratodtare lo kas borroras.
Vasoilôj os, ek perodor, lo kes livijilelos hesdukij
hesdukijes,
es, ke hås sa`rosekiojto a ek hojas perodo
ok lias prijdipek lo Vika.
Horodoj diterso e "O-ju-we-rtga
"O-ju-we-rtga"" trejsdrita daha Ojuekias, opètota lo Eros, y Ve-i-ewaj, a Ve-i-ej
Ve-i-ej,, quizå jah`ro ektorjetiva lo Epaka.
Oxistoj atres livijilelos teh`iéj hojdiajeles oj kas toxtas hidéjidas y lo kas quo epojes
dajadohas sija ok jah`ro. Taj livijilelos losdajadiles
losdajadiles oj ke rokimiasilel mriome pastoriar.
?.0.
Kas tohpkas.
Kas tohpkas ja oxistioraj daha tekos, ji oxisto uje peke`re hidéjide oquivekojto e tek
dajdopta. Ji kes oxdevediajos erquoakômides ji kes te`kikkes lej pruo`e lo olinidias quo puliorej
dajsilorerso daha tohpkas lajlo so elaro e ke livijilel. Tij oh`erma, toxtas lo Vika hojdiajej
ekmujas sejtuerias lolidelas
lolidelas e liasos daha Vasoilôj y Wous.
Os pasi`ko quo éstas nuorej rodijtas e dioka e`iorta oj `asquos a hajtos. \eh`iéj oxistèej
ekteros, quizå partåtikos, quo so dakade`ej oj diortas kumeros y oj rodijtas lok Vekedia ospodiekos pere
tekos dorohajies.
?.4.
Kes anrojles.
Kes anrojles sakèej bedorso e uje pkurekilel lo soros livijas, par okkes so puolo dahpra`er
uje diorte gorerquèe ojtro okkas, ye quo ekmujas rodi`oj anrojles hås vekiases a oj heyar dejtilel
quo atras.
Tuokoj sor ijdruojtes, daha praludtas emrèdakes prapias lo ke ostediôj lok eõa7 do`ele, bimas,
edoito lo akive, gerres lo hiok, bijaga y dikejtra.
Atres anrojles romistreles oj kes te`kikkes saj ejihekos, gerres y vesas lo ara, bah`ros y
hugoros, teh`iéj tiorres y `iojos.
00?
?.<.
Ok sedorladia.
Kes anrojles palèej sor anrodiles e sedorlatos y porsajek quo etojlèe e kas liasos. Ok pepok
lok sedorlato ore losohpoõela tejta par bah`ros daha par hugoros. Os huy pra`e`ko quo nuorej
porsajes lo ekta jivok sadiek.
?.?.
Kes dorohajies.
Ta`ro ok dorohajiek rokimiasa sôka so bej oste`kodila dajgotures `esåjlaso oj
roprosojtediajos idajamrånides y ertèstides hidéjides, toxtas roketivas e kes anrojles y oj
roprosojtediajos hås ejtimues e kes quo puliore etri`uirso uje ilojtilel livije eperodoj ejikkas y
sokkas.
Daj nroduojdie ostas liasos y a`gotas lo elarediôj so ojduojtrej osdaktelas par ejihekos y
hajstruas semrelas.
E pertir lo kes tuh`es lo nase vortidek, bey diortas rituekos lo ojtorrehiojta. Oj prihor kumer,
so pradolèe ek dartoga nujoreria quo edahpeõe`e ek linujta partela oj uj derra. Lospués, ok linujta
ore ijtraludila oj ke tuh`e gujta daj vesas y rodipiojtos lo ekihojtas y anrojles y su prapia eguer.
\res sor ojtorrela ok delåvor, so pradolèe e uje dahile lo rituek daj derjo y vija y e ke doko`rediôj
lo ujas Guomas Nujorerias roprosojtelas oj kes ostokes pradolojt
pradolojtos
os lo kas dèrdukas lo Hidojes.
Ekmujas bekkezmas lo buosas buhejas oj ok oxtoriar lo kes tuh`es hidéjides bej sila
ijtorprotelass daha sedrinidias buhejas7 eujquo kas tostihajias erquoakôm
ijtorprotela
erquoakômidas
idas ja saj ovilojtos.
>. Ok nijek lok hujla hidéjida.
Oj kas ÷ktihas lodojias (HP III D) so pordi`o uj heyar enåj lonojsiva gujta daj uj
ihpartejto loserrakka lok hetoriek hikiter, quo pasi`kohojto nuore dajsoduojdie lo ke ijoste`ikilel y
pokimrasilel
pokimrasi
lel lo equokkas tiohpas. Tus erhes y ke tédjide lo muo
muorre
rre ovakudiajer
ovakudiajeraj,låjlaso
aj,låjlaso heyar
ihpartejdie e ke ijnejtorèe erhele daj kejze, ospeles y osdulas. Ostes juoves ijlidej uje pranujle
trejsnarhediôj oj ok hala lo dah`etir. Ke juove ospele ore hås ejdbe y enikele y ok osdula hås
poquoõa y hejoge`ko. \eh`iéj kkove`ej yokha, dareze y mko`es lo piok. Ok yokha palèe ir rovostila lo
dakhikkas lo ge`ekè a kåhijes lo `rajdo daha ok bekkela oj \irijta.
Ekrololar lok eõa 50?6eD tale ke ostrudture lonojsive lo ke nartekoze lo Hidojes so ronarzô.
Hudbas dehposijas so rotirej e kes diulelos lok ijtoriar duyes hurekkes saj rosteureles a
euhojteles sus lonojses. Atres diulelos daha oj @oadie a oj ok kitarek saj e`ejlajeles. Verodo
teh`iéj quo Vika so propere`e pere uj etequo par her.
>.5.
Kes deuses.
Ti E. Ovejs lonojlèe ke toarèe lo uj soèsha pere oxpkider ke lostruddiôj lo kas pekedias
hijaidas, oste deuse ja perodo elhisi`ko oj ke deèle lo kas roijas hidéjidas. Ja bu`a, puos, uje
deuse ÷jide, sija verias hativas lotorhijejtos.
>.5.5 Nedtaros ijtorjas.
Ye oj ok nijek lok porèala Bokålida Podiojto III D desi talas kas dojtras hidéjidas so
ojduojtrej oj lodelojdie, ekmujas perdiekhojto lostruilas, atras daj soõekos lo ijdojlias a
e`ejlajelas. To lotodtej oj ostas yedihiojtas diortes ijjavediajos7

\rejsnarhediajos oj ke doråhide, daha ke eperidiôj lo ke lojahijele doråhide `år`ere.

Atras tipas lo nè`ukes (lo "erquikke").

Ijtraluddiôj lok usa lok biorra oj diorta tipa lo erhes.
00>

Las tipas lo ritas nujorerias, daj ke eperidiôj lok ejtimua rita lo sopuktures ijliviluekos oj
diste y ok rita lo drohediôj quo so mojorekize.
Ke hitakamèe rodamo ke ijoste`ikilel y deèle lo kes deses roekos hidéjides7 ke huorto lo
Emehojôj, ok lostiorra lo Arostos, y kas pra`kohes lijåstidas lo Ètede, petrie lo _kisos.
G. Baacor dajsilore quo kas larias, roludilas e sorviluh`ro, so su`koverèej dajtre kas
soõaros hidéjidas y sorèej rospajse`kos lok nijek lo oste dukture.
>.5.0 Nedtaros oxtorjas.
_je dukture daha ke hidéjide, vuokte ek her, tojèe quo sunrir kes dirdujstejdies y kes
ektorediajos quo enodte`ej ek her Omoa, daha ore ok havihiojta lo puo`kas y kes mrejlos
himrediajos lo kas lojahijelas "Vuo`kas lok Her". Orej éstas uj dajgujta lo pa`kediajos tri`ekos
situeles oj kumeros dastoras quo, ek perodor, roekize`ej ijdursiajos lo piretorèe a edtue`ej daha
hordojerias ek sorvidia lo kas mrejlos ihporias. Ostas "Vuo`kas lok Her" nuoraj elquiriojla palor o
ijlopojlojdie bedie 50?6eD. E poser lo kes vidtaries quo ditej omipdias o bitites dajtre ostas
ijvesaros, ke lo`ikilel lo ostas ihporias ore jatarie y su lodelojdie ijhijojto. Oj tarja e ostes
nodbes, deo ok Ihporia Bitite, saj lostruilas kumeros daha _merit y \raye. Oj tekos dirdujstejdies os
simjinidetiva quo kes nartekozes hidéjides, Vika, Hidojes, \irijta, \o`es, Mke, Wimurèos y Lihoa (Edeye)
nuorej lostruiles.
Ke deèle lo kas roijas hidéjidas pula lo`orso e juhorasas nedtaros dah`ijelas7 deuses
jeturekos, ijoste`ikilel ijtorje y oxtorje, ijvesiajos, otd.
>.0.
Kes dajsoduojdies.
Ok dajtijojto mrioma rotarje e uje narhe lo odajahèe purehojto emrèdake y mejelore. Okka
dajkkove7

Ke lodelojdie lok sistohe hordejtik y kes rokediajos dahordiekos.

To lorruh`e ok sistohe `uradråti
`uradråtida
da y elhijistretiv
elhijistretivaa lok Vekedia.

Ok térhija ]ejex loseperodo daj su nujdiôj pakètide.

Loseperodo ke osdriture. Duejla kas mriomas vuokvoj e losdu`rirke oj tarja ek =66eD lo ke
heja lo kas nojidias, os ye uje osdriture najétide y ja kihitele e ke dkeso lo kas osdri`es ji e ke
elhijistrediôj pekediome.
>.4.
\raye.
Vere kas mriomas pastoriaros, ke muorre lo \raye ore ok dahiojza lo su bistarie y su dukture. To
bej listijmuila beste juovo jivokos lo sudosives divikizediajos quo nuoraj hås terlo dajnirheles oj
kes dehpeões lo 5940-42.
\raye ore uje lo kes mrejlos nartekozes lok Esie Hojar, pratomile daj mrejlos hurekkes
dajstruiles daj sikkeros lo piolre. Lo pra`e`ko arimoj ijlaourapoa, daha bitites y hidéjidas, su
dukture hetoriek lojate uje jate`ko rokediôj daj ok hujla omoa y uj listejdiehiojta lok hujla
ejetakia.
\raye tuva uje vile desi ijijtorruhpile lurejto hås lo las hik eõas. Vasi`kohojto, su
porèala hås bomohôjida darrospajlo e ke \raye ^I, nujlele oj tarja ek 5966eD.
Dahordie`ej lirodtehojto daj Drote y, tres ke deèle lo Djasa, daj kas roijas hidéjidas. Os
linèdik prodiser qué eparte`e \raye oj osto dahordia daj ok Omoa. Vasi`kohojto hijorek, tek voz pkete,
praludtas lo Ariojto y kas nehasas de`ekkas trayejas.
00=
Bedie ok 5466, \raye ^I lo`iô sunrir ekmuje detåstrano
quo so be ijtorprotela daha ke nehase muorre lo \raye. Vora
kas tre`egas onodtuelas par ke oxpolidiôj ehorideje
ijtorproteraj ok losestro daha uj nuorto soèsha par ja
bekker simjas dkeras lo nuoma y lostruddiôj lo derådtor `ékida
oj sus ruijes. Eperodoj buokkes dkeres lo soèsha oj veries
zajes okoveles.
\res ke \raye ^I so dajstruyô \raye ^II-E, lo
lihojsiajos hudba hås roludiles y olinidias hudba hås
halostas.
Os pasi`ko quo \raye nuore uja lo kas ÷ktihas esolias
e uje diulel ehurekkele onodtuela par ke "Caijé" hidéjide
quo sakèe roekizer ijdursiajos lo pikkego y piretorèe. Ke \raye
^II-E, poquoõe pa`kediôj daj osdesas rodursas, hek palrèe
ijtoroser e mojtos quo `usde`ej uj praludtiva `atèj.
Uuole ojtajdos par rosakvor ke ijtorprotediôj hètide
lo \raye tej losedarlo daj ke visiôj erquoakômide lo ke
hishe. Ke pa`roze lo \raye ^II-E ja dajduorle daj ke ride
diulel dejtele oj ke Ikèele.
=. Ke dukture y ok erto hidéjidas.
=.5.
Ke dukture hetoriek.
Ok erto hidéjida lo`o mrej perto lo sus resmas hås deredtorèstidas e ke borojdie drotahijaide. Esè kes hejinostediajos lo arno`rorèe y doråhide saj a`re lo heostras drotojsos a ek hojas
lirimiles par okkas.
E pertir lok simka R^eD ok hujla hidéjida enirhô su porsajekilel y arimijekilel
nujlehojtekhojto
nujlehojtek
hojto oj ke erquitodture hajuhojtek.
=.0.
Erquitodture.
-
Kes tuh`es dupukeles (\bakai)7 Uuizå loriveraj lo kas ojtorrehiojtas drotojsos lo pkejte
dirduker. Lo ojtro okkes lostedej ok kkehela "\osara lo Etroa", y ke lojahijele "\uh`e lo
Dkitohostre", a`res heostres lo ke erquitodture nujorerie.
-
Kes nartekozes7 Taj ok rosuktela suproha lo ke erquitodture peketije omoe y ejetakie. Kas `kaquos
lo piolre quo dahpajoj kas rodijtas lo \irijta, Hidojes y Erjé, tiojoj beste tros hotras lo
kajmitul. Esè, kas mriomas lo ke épade dkåside etri`uèej e kas dèdkapos ostes ojarhos olinidediajos.
=.4.
Ke osdukture.
Ok erto osduktôrida os huy osdesa oj ke dukture hidéjide. Vuoloj dajsilorerso daha kes
prihores huostres lo ke osdukture hidéjide kes ostokes nujoreries quo eperodoj oj kes \uh`es
Dirdukeros E y @ lo Hidojes. Taj ektes keges lo piolre (ojtro 5,6? y 5,26h lo ekture), osdukpile lo uje
narhe rulihojterie, lodareles daj hativas moahétridas lajlo prolahijej kes ospirekos y tohåtide
lo derrores lo derras, dijométide, ke muorre y kas dah`etos ojtro ejihekos.
Atra tipa lo osduktures arjehojtekos quo eperodo oj ke erquitodture saj kas nrisas oj kes
nedbeles daj rasotes, ospirekos, trimkinas a lo vomotekos daha kas quo eperodoj oj kas pekedias lo
Hidojes, \irijta a oj kas kkehelas \osara lo Etroa y ke \uh`e lo Dkitohhostre, a ke kkehele Dese lok
002
\osara lo Hidojes.
Ok hajuhojta osduktôrida hås sa`rosekiojto os ok tèhpeja osdukpila quo rokkoje ok triåjmuka
lo losderme lo ke Vuorte lo kas koajos lo Hidojes. Vortojodo ek BP III @ y roprosojte uje dakuhje
nkejquoele par las koajos, a tek voz koajes, sèh`aka e ke voz rokimiasa y pakètida lok hajerde.
Kas ertistes hidéjidas lohuostrej uje heyar poridie oj ke roekizediôj lo ke torredate. Ke
pioze lo torredate hogar dajadile
dajadile os uje de`oze lo ostuda pijtele pradolojt
pradolojtoo lo Hidojes.
Horodo lostederso teh`iéj ok mrupa narhela par kes kkeheles "Liases lo Coas", ekrololar lo
quijdo nimures lo torredate darajeles daj pekahes a daj duorjas, pradolojtos lok sejtueria lo Bemie
Oirojo oj Coas.
=.<.
Ke pijture.
Ke pijture ek nrosda os tek voz ke hogar lo kes ertos hidéjides. Ke heyarèe lo kas nrosdas
portojodoj ek porèala Bokålida a Podiojto III.
Ostas nrosdas pidtôridas ovakudiajeraj e uj ostika hås dajtijojtek, lo treza hås nuorto,
ospodiekhojto lospués lok 5466eD y uj lonidiojto halokela lo nimures y sah`res.
Kas hativas peisegèstidas so utikizej daha najla y lodarela tres kes nimures a pere livilirkes y
emruperkes. Osto peisego rosukte siohpro oståtida, prodisa y sovora nrojto ek jeturekisha y ok lotekko
lok peisego drotojso.
=.?.
Ke doråhide.
Ke droediôj doråhide hidéjide so narhô e pertir lo tros ijnkuojdies7 ke trelidiôj doråhide
hijie3 ke doråhide hijaide kkehele Ostika Vekedioma3 y lo ke doråhide didkålide y lo Dbipro.
\res uj pradosa lo narhediôj ojtro kas porèalas BP I y II eperodo uje praluddiôj doråhide
quo palrèehas dajsilorer prapiehojto
prapiehojto hidéjide. Ke doråhide os lodarele daj uj li`uga jomra sa`ro
009
najla lo erdikke dkera. Da`re hudbe ihpartejdie e kas hativas nkarekos, e vodos rodermelas y huy
ostikizelas, daha ke "Gerre lok Vepira", lo ke vikke roek lo Djasa.
Oj ke ÷ktihe épade lo kas roijas hidéjidas oj ke lodarediôj y pijture lo kas vesas eperodoj
las tojlojdies7 ke kkehele Ostika lok Mrejora, oj su heyarèe tezajos y gerres lodarelas daj pijture
oj
nrejges
jomres
a kèjoes
ajlukeles
uj najla3
y kekesomujle
tojlojdie
dajadotale
daha
Ostika
\upila
(a Ostika
Dorrela),
quo sosa`ro
deredtorize
parquo
lodarediôj
du`ro daj
dquo
aj kesopijture
su
supornidio daj hativas nkarekos a herijas lo dkere trelidiôj ejtimue.
=.>.
Ke arno`rorèe.
Ok erto hidéjida ekdejze oj ke arno`rorèe y oj ke hotekurmie sus hogaros y hås pornodtes
hejinostediajos.
hejinostediajo
s. Kes sopuktures roekos lo Nase ^ortidek lo kas Dèrdukas E y @ lo Hidojes, daj sus ridas
egueros nujorerias (håsderes, gayes, erhes,...), lohuostrej ye uj ekta jivok oj ke tédjide hotek÷rmide.
Ojtro kes hogaros a`res lo ertosejèe arno`ro so ojduojtrej kes erhes (lemes, dudbikkas,
ospeles, pujtes lo kejze, nkodbe y ge`ekije). Daj nroduojdie kes bages lo leme y lo ospele oståj
ertèstidehojto ke`reles a daj tre`egas o ijdrustediôj ek jioka. \eh`iéj kes ohpuõelures oståj
arjehojteles daj rohedbos lo ara a daj ijdrustediajos lo piolres prodiases. Lostedej kas dakkeros,
kes duojtes, `rezekotos y ejikkas roekizelas oj
pkete a oj ara. Atras elarjas porsajekos saj kes
nè`ukes, eknikoros, erotos, lielohes, dotras y atra
tipa lo gayes, hudbes lo okkes mre`eles a
ropugeles.
=.=.
Ke mkèptide.
Ke mkèptide hidéjide eduse daha
deredtorèstide nujlehojtek ke ijnkuojdie
drotojso, beste tek pujta quo palrèe
dajsilorerso su dajtijuilel. Ke tédjide ja
oxporihojte jijmuje halinidediôj lo ke
borolele. Ke tohåtide, eujquo oj prijdipia
dajtij÷e daj kas ejtimuas roportarias rokimiasas lo pradosiajos anorojtos ejto ke livijilel, ekteros y
teurahequie, teh`iéj kkome e ijtraludir tohes hås prapias lo ke dukture hidéjide, daha kes osdojes
lo deze y lo muorre, lajlo so lohuostre ok musta par ke roprosojtediôj lo ejihekos (timros, koajos,
taras y diorvas).
046
=.2.
Kas hernikos.
Ok hernik kkome`e sij tekker e Mrodie e trevés lo kas puortas sirias, _merit y Homilla, pesejla
par ke iske lo Dbipro.
Oj ke tekke lok hernik, ke borojdie hijaide ja kkome e sor ihpartejto. Ok tekkela lok hernik tiojo
las otepes.
Ke prihore ijidiele sa`ro ok eõa 54?6eD, lostedåjl
lostedåjlaso
aso Hidojes daha dojtra ihpartejto oj ke
tekke lok hernik. Ke a`re heostre lo osto hahojta os ke mrej "Vrixis", pradolojto lo ke Edrôpakis lo
Etojes.
Ke somujle otepe surmo bedie nijekos lo 5466eD. Ke riquoze droetive y ke pornoddiôj lok ostika
loseperodoj pere ler kumer e ke rimiloz, ke ostikizediôj y ke sihotrèe oj ok halokela, puliéjlaso
dahperer oste ovakudiôj e ke sunrile oj pijture arjehojtek. Daha a`re deredtorèstide ostå ke kkehele
"Vkede lo Lokas".
045
040
HEVET
044
04<
04?
04>
04=
042
049
0<6
LIJET\IET OMIVDIET
ÉVADE \IJI\E (4566-0>2> e.D.)
Lijestèe I tijite (hojnite) (4566-0296)
Jerhor (Hojos)
Lgor (Iti)
Lgot (Ite)
Loj (_lihu)
Ejlgi` (Ojozi`)
Tohorcbot
Uee (Ce’e)
Lijestèe II tijite (hojnite) (0296-0>2>)
Batopsocbohwy
Jijotgor
]ojom
Tojol
Tocbohi`
Vori`soj
Cbesocboh
Cbesocbohuy
POIJA EJ\IM_A (0>2>-0525
e.D.)
Lijestèe III hojnite (0>2>-0>54)
Tejecbto
Jotgorcbot ( Wôsor/Lgasor
Wôsor/Lgasor loslo Poija
Holia)
TOCBOHCBO\
CBE@E
Buji (Jisutob)
Lijestèe I^ hojnite (0>54-0<9<)
Tjonru (Tjanru)
Uuoaps (Cbunu)
Pelgolon (Lgolonro)
Uuonroj (Cbenro)
Hidorija (Hojceuro)
Tbopsoscen
Lijestèe ^ hojnite (0<9<-04<?)
_sorcen
Teburo
Jonorircero Cecei
Tbopsoscero Isi
Jonoronro
Jiusorro
Hojceubar Eceubar
Lgolcero Isosi
_jis
Lijestèe ^I hojnite (04<?-0525)
\oti
_sorcero
Horiro Vopy I
Horojro Ejtiohsen I
Jonorcero Vopy II
Horojro Ejtiohsen II
Cboty (...)
Horyi`ro Ecbtay I
Jo`ceuro Ecbtay II
]ebcero Ecbtay III
Horicero
\utejcbehaj
Ey
Barohbo`
Lijestèe RI (ijidia) to`eje (0544-06<6)
Pehsés I
Toty I
Pehsés II
Horojpteb
Ijyaton ‛mrej gono‘
Hojtubatop I
Ijyaton I
]ebejcb Ijyaton IIIjyaton
Jecbt`ojtopjonor
Ijyaton III
POIJA HOLIA (06?6-5=46 e.D.)
Lijestèe RI (nijek) to`eje (06<6-5995)
Jo`bopotro Hojtubatop
Hojtubatop II
Toejcbcero Hojtubatop III
Jo`teuiro Hojtubatop I^
I^
Lijestèe RII (5995-5>?6)
( 5995-5>?6)
Ehojohos I (Ehojohbet I)
Tosastris I (Tojusort I)
Ehojohos II
Tosastris II
Tosastris III
Ehojohos III
Ehojohos I^
Ta`ocjonru (roije)
Ehojhés
(Ehojhosos)
Toty II
Tipteb
\ewasrot (ospase Toy II)
Lijestèe RR to`eje (y pirehésile)
(552>-56>9)
Totjecbt
Pehsés III
Pehsés I^
Pehsés^
Pehsés ^I
Pehsés ^II
Pehsés ^III
Pehsés IR
Pehsés R
Pehsés RI
\OPDOP VOPIALA
IJ\OPHOLIA (56>9->>< e.D.)
TOM_JLA VOPIALA
IJ\OPHOLIA (5=>6-5?<6 e.D.)
Lijestèe RIII (5=24-5><2)
Lijestèe RI^ (5=06-5><2)
Lijestèe R^ (bycsas) (5><2-5?<6)
Tbohuqoju
Epor-Ejeti
Tocorbor
Tousorojro Cbiej/Cbyej/Cbeyej
Cbiej/Cbyej/Cbeyej
Eeusorro Epopi/Epanis/Epapbis
Epopi/Epanis/Epapbis
Cbehuli
Lijestèe R^I to`eje (5><2-5?<6)
Lijestèe R^II to`eje (5><2-5??6)
Pebatop
To`ocohsen
I
Ijton
^I (Ejton)
Ijton ^II
Ijton ^III
To`ocohsen II
Ebhaso (\ee/\ea I)
Toqojojro (\ee/\ea II)
Dehasis (Cehaso)
POIJA J_O^A (5??6-56>9 e.D.)
Jitacris (roije)
Lijestèe R^III to`eje (y eherjiojso)
(5??6-546>)
VPIHOP VOPIALA
IJ\OPHOLIA
(0526-06<6 e.D.)
Lijestèe RIR to`eje (y pirehésile)
(546>-552=)
Ehasis (Ebhaso)
Ehojanis I (Ehojbatop I)
\uthasis I
\uthasis II
Lijestèe RRI tejite (56>9-9<?)
Thojlos I
Vijulgoh
Ehojohjisu
Vsusojjos I
Ehojohapo
Asadar ok Ejtimua
Tiehôj
Vsusojjos II
Lijestèe RRII
RRII tejite (9<?-=5?)
Tbosbajq I
Asarcaj I
Tbosbajq II
\ecokat I
Asarcaj II
\ecokat II
Tbosbajq III
Vihey
Tbosbajq ^
Asarcaj I^
Lijestèe RRIII to`eje a Kèjoe lok Ekta
Omipta (y royo
royos apasita
sitaros
ros) (252-=5?)
Volu`este I
Iuput I
Tbosbajq I^
Asarcaj III
\ecokat III
Pulehôj
Iuput II
Tbosbajq ^I
Lijestèe RRI^ seète (=0=-=5?)
\onjecbt
@ecojrojon (@adaris)
Lijestèe ^II hojnite (0525-05=4)
Betsbopsut (roije)
Eprax. 9 nereajos
\uthasis
hojanis IIIII
\uthasis I^
Ehojanis III
Lijestèe ^III hojnites (05=4-05>6)
Eprax. > nereajos
Lijestèes IR-R boredkoapakitejes
(05>6-06<6)
Ehojanis I^ ← Ecbojetaj
Thojcbcero
Lijestèe RR^ cusbite/jepetiojso (=26>?>)
Ekere
Cesbte
Viyo
Tbe`eca
Tbo`itcu
0<5
\eberqe
\ejteheji (\ejutehaj)
@EGE ÉVADE (>><-440 e.D.)
Lijestèe RR^I seète (>><-?0?)
Vsehétida I
Jodea
VsehétidaII
Eprios
Ehesis II (Ebhaso)
Vsehétida III
Lijestèe RR^II (prihoras porses) (?0?4?9)
Deh`isos II
Lerèa I
Gorgos
Ertegorgos I
Lerèa II
Ertegorgos II
Lijestèe RR^III seète
Ehirtoa
Lijestèe RRIR hojlosite
Joneerul/Jonoritos I
Vsehutis
Becar/Edaris
Joneerul/Jonoritos II
Lijestèe RRR so`ojjètide
Jecbtjo`on/Jodtejo`a I
Lgolbar/\oa
Jecbtbaro`/Jodtejo`a
Jecbtbaro`/Jodtejo
`a II
Tomujlas porses
Ertegorgos III
Ersos
Lerèa III
Dajquiste lo Ekogejlra lo Hedolajie7
440 e.D.
0<0
BIT\APIE EJ\IM_E I7 \utarèes y paldests
\_\APÈET 0606/0605
\utare7 Hikemras Hara Ipake (Jeji)
*\utarèes oj hidrasant7 Bey quo ojtrer daj ok oheik lo ke _JOL xxxxFekuhja.ujol.os
\utarèe 57 Tuhor. Kijc
\utarèe 07 Ecel y Pojedihiojta Tuhoria . Kijc
\utarèe 47 Hosapatehie II Hikojia. Kijc
\utarèe <7 Hosapatehie*. Kijc
\utarèe ?7 Omipta I*. Kijc
\utarèe >7 Omipta II*. Kijc
\utarèe =7 Omipta III*. Kijc
\utarèe 27 Holie y Vorsie*. Kijc
\utarèe 97 Isreok, Nojidie y kas Erehoas*.
Erehoas*. Kijc
\utarèe 567 Hijaida y Hidéjida*. Kijc
\OT\T `y Jeji
Hosapatehie I7 Kijc
Kijc..
Descargar