Tema 1. Aproximación conceptual á Psicoloxía do Desenvolvemento e da Educación
Anuncio
Aproximación conceptual á Psicoloxía do Desenvolvemento e da Educación Tema 1 Bloque I Psicoloxía do Desenvolvemento e da Educación Contido • A Psicoloxía do Desenvolvemento • A Psicoloxía da Educación • As relacións entre desenvolvemento e educación A Psicoloxía do Desenvolvemento • Definición e obxecto de estudo • Factores explicativos • Controversias no estudo do desenvolvemento 1. Definición e obxecto de estudo A Psicoloxía do desenvolvemento é a disciplina psicolóxica que se ocupa de estudar os cambios conductuais que se dan nas persoas ó longo da súa vida e que teñen certa relación coa idade. Características que definen a Ps. do Desenvolvemento • Procesos normativos ou cuasi-normativos • Mostran relación coa idade • Cambios ó longo del ciclo vital Ámbitos do desenvolvemento Físico/Biolóxico Cognitivo Socioafectivo Pensamento Emoción Aprendizaxe Personalidade Comunicación Relacións interpersonais Qué metas perseguen? • Describir: en qué consiste, cómo se manifesta, como evoluciona... • Explicar: construcción de teorías, por qué se producen, factores de influencia … • Intervir: prevención, intervención e optimización. 2. Factores explicativos do desenvolvemento Determinantes biolóxicos Determinantes ambientais Factores explicativos do desenvolvemento PROCESOS BIOLÓXICOS APRENDIZAXE MADURACIÓN EDUCACIÓN NATUREZA CRIANZA HERDANZA AMBIENTE XENES CULTURA Despliegue biolóxico segundo a herdanza propia da especie e do individuo. Experiencias que producen cambios relativamente permanentes nos nosos pensamentos, sentimentos e comportamentos. Factores biolóxicos: xenéticos • Maduración: herdanza da especie. Despliegue biolóxico segundo a herdanza da especie. • Factores xenéticos individuais Factores ambientais: Aprendizaxe Os contextos de desenvolvemento • Contexto cultural • Contexto histórico • Contexto social • Contexto individual A explicación do desenvolvemento • Factores normativos (homogeneizadores) • Biolóxicos (Plan madurativo) • Culturais, históricos e sociais • Factores non normativos (diferenciadores) • Características personais (caracteres xenéticos e experiencias vividas) Características de la especie (el genoma humano incluye un plan madurativo del nacimiento a la muerte) Características de la cultura ( incluido el plan de socialización específico de esa cultura) Características del momento histórico dentro de la cultura ( incluidas normas, estilos de vida..) Características del grupo social de pertenencia ( incluidos est ilos de relación, acceso a experiencias..) Rasgos y características del individuo (incluidos genotipo, edad y contextos individuales de desarrollo) Grupo social Momento histórico Cultura Especie 3. Controversias • A cuestión sobre os determinantes do desenvolvemento. O papel da herdanza e da aprendizaxe o longo do ds. • A cuestión sobre a traxectoria do desenvolvemento Hai cambio ou continuidade na traxectoria do ds. dun individuo? Qué papel teñen as experiencias temperáns no curso do desenvolvemento? Hai períodos críticos ou sensibles? A cuestión sobre os determinantes ¿Qué papel ten a herdanza e os xenes, nos cambios psicolóxicos que se van producindo o longo da nosa vida? Perfil madurativo dos seres humanos Transmisión a través do xenoma humano de rasgos especificos e calendario madurativo de aparición Herdanza dos pais Abordado desde dous ámbitos Transmisión hereditaria de características psicolóxicas de pais a fillos Perfíl madurativo dos seres humanos O pechado e o aberto no código xenético • Compoñentes do código xenético “pechados” á influencia ambiental. Aspectos non alterables como resultado da experiencia individual (características morfolóxicas, estructurais e funcionais e calendario madurativo (aparición gradual de destrezas e capacidades). IMPÓN. • Compoñentes do código xenético “abertos” á influencia ambiental. Son posibilidades de adquisición e desenvolvemento (condicionados polo calendario madurativo). PERMITE (Jacob, 1970) Perfíl madurativo dos seres humanos Canalización (McCall, 1981) • Concepto de canalización: Tendencia da herdanza a restrinxir o desenvolvemento a un nº limitado de resultados evolutivos. • Desenvolvemento fortemente canalizado nos primeiros anos de vida e nalgúns ámbitos Epixénese humana (Gottlieb,1991) A epixénese humana ten un desenvolvemento probabilístico (non determinístico), e aberto ás influencias ambientais. A heredabilidade dos rasgos psicolóxicos individuais Xenética da conducta Cánto contribúe cada factor? Abordado desde dúas posturas Cómo interaccionan herdanza e medio? Cánto contribúe cada factor? (Xenética cuantitativa) Métodos: • Estudios de parentesco Estudios de xemelos Estudios de adopcións Medidas: • Indice de heredabilidade • Tasa de concordancia Conceptos: Xenotipo: conxunto de xenes heredados (‘estimación’ para rasgos psicolóxicos) Fenotipo: rasgos e conductas observables (producto da interacción herdanza-medio) Estudios de parentesco Xemelos idénticos MZG (100%) = ambiente Xemelos fraternos DZG (50%) = ambiente # ambiente # ambiente Adoptados (0%) pais e irmáns adoptivos (50%) pais e irmáns biolóxicos = ambiente # ambiente Heredabilidade: Proporción de varianza observada nunha poboación que se pode explicar pola varianza xenotípica. Indice de heredabilidade H = (r xemelos idénticos – r xemelos fraternos) x 2 r = índice de correlación H = (.86 - .60) x 2 = . 52 Relación xenética (parentesco) Criados xuntos (= ambiente) Criados separados (# ambientes) Xemelos fraternos (parentesco = .50) .60 .52 Xemelos idénticos (parentesco = 1.00) .86 .72 Influencias ambientais non compartidas: (1 - .86= .14) Influencias ambientais compartidas: (.52 + .14 = .66 , 1 - .66 = .34) Total (.52 + .14 + .34 = 1) Concepto de heredabilidade. Parámetro estadistico que da información sobre a relación entre a varianza xenética e a varianza fenotípica dunha determinada poboación. Limitacións e críticas • Heredabilidade vs herdado • Aplícase solo a poboacións e nunca a individuos • Non é constante. Cambia ó cambiar as varianzas xenéticas ou ambientais • Poboacións excepcionais (xemelos, adoptados..) Relación de concordancia 100 Porcentaxe de casos en mostran un rasgo presente nun deles 80 indice de concordancia que ambos xemelos 87 72 69,2 60 40 X.ident. X.fratern. 30,9 13,3 20 6,5 0 Esquizofrenia Depresión Severa Delincuencia y criminalidad ¿Cómo interactúan herdanza e medio? • Teoría dos efectos xenotipo-ambiente • Principio do rango de reacción Interacción herdanza e medio Teoría dos efectos xenotipo-ambiente Os nosos xenes inflúen nos ambientes aos que estamos expostos? • Relacións pasivas: Os pais transmiten ós seus fillos certas características en parte polos xenes pero tamén pola forma en que organizan o entorno e se relacionan con eles. • Relacións evocativas ou reactivas: unha vez que se manifestan os rasgos, estes evocan respostas que os reforzan. • Relacións activas/selección de contexto: en función dos nosos rasgos buscamos e tendemos a seleccionar contextos, actividades e relacións que se correspondan coas nosas características. TENDENCIAS EVOLUTIVAS Interacción herdanza e medio Principio do “Rango ou marxe de reacción” • Os xenotipos fixan límites aos fenotipos que un individuo pode expresar en distintos ambientes. Genotipo D Genotipo C Puntuación x Genotipo B Genotipo A Ambiente muy poco estimulante Ambiente muy estimulante Distintos fenotipos resultantes das interaccións xenotipo-ambiente • Individuos con distintos xenotipos responden de distinta forma a un ambiente específico, e un mesmo xenotipo poderá concretarse en características psicolóxicas diferentes en función do contexto de desenvolvemento. Herdanza - Ambiente: Conclusión e Posición Actual - O desenvolvemento psicolóxico das persoas non está prefigurado na súa dotación xenética senón que é produto da interacción entre as posibilidades desa dotación e as experiencias coas que se entra en relación ó longo da vida. - Calquer explicación do cambio debe integrar as influencias biolóxicas e influencias do ambiente. A controversia sobre a traxectoria do desenvolvemento • Continuidade-discontinuidade • Cambio-continuidade • Irreversibilidade-Reversibilidade (Recuperación) – As experiencias temperás e os períodos críticos Cambio ou continuidade Podemos predecir o ds. dunha persoa si coñecemos o seu des. anterior? As nosas características psicolóxicas cambian ou son estables ao longo do noso desenvolvemento? Existe cambio Somos permeables á influencias ambientales. “Puntos de inflexión” Existe estabilidade Pola continuidade das nosas características internas e da estabilidade do ambiente. “Principio de acentuación” Irreversibilidade-Reversibilidade: experiencias temperás - Son irreversibles as experiencias dos primeiros anos? - Determinan o noso desenvolvemento posterior? Postura tradicional Postura actual - Conectividade entre os desenvolvementos temperáns e tardíos. - Maior plasticidade do desenvolvemento en virtude de circunstancias contextuais posteriores. -Irreversibles. - Psicanálise. - Reversibles/recuperables. - Influen pero rara vez determinan o ds.posterior - En xeral, a estabilidade no tempo dunha experiencia marca mais que a súa precocidade. Irreversibilidade-Recuperación PERÍODO CRÍTICO Existe unha marxe determinada de tempo para adquirir ou desenvolver habilidades, unha vez pasado ese período xa non sería posible. PERÍODO SENSIBLE OU PERÍODO ÓPTIMO Existen periodos óptimos para levar a cabo certas aprendizaxes. Pero non terían a rixidez e a irreversibilidade dos periodos críticos. Polo contrario, sería posible a recuperación das perdas ou da carencia da aprendizaxe, a lo menos parcialmente. Estudios de casos excepcionáis O caso de Victor d’Aveyron e o caso de Geni Continuidade versus discontinuidade: POSICIÓN ACTUAL Non existen momentos evolutivos nos que o que acontece se volva trascendental e irreversible, determinando o desenvolvemento posterior (a excepción de casos extremos) O impacto dunha determinada experiencia varía en función do momento evolutivo e das características personais (periodos óptimos). Non son as experiencias temperás, senón as máis estables, as que mais afectan. No desenvolvemento existe cambio, pero tamén continuidade. A dirección do noso desenvolvemento está configurada tanto polas experiencias iniciais como polas posteriores 2. A Psicoloxía da Educación • Obxecto de estudo e contidos da PE • Psicoloxía da educación, psicoloxía da instrución e psicoloxía escolar Obxecto de estudio e contidos da PE A Psicoloxía da Educación ten como obxectivo estudiar os procesos de cambio comportamental que se producen nas persoas como consecuencia da súa participación en actividades educativas Características • É unha disciplina psicolóxica: estuda procesos psicolóxicos. É unha disciplina educativa (teñen lugar en situacións educativas). • Aproximación multidisciplinar: A PE ocúpase das características dos procesos psicolóxicos, factores que os provocan e consecuencias para o desenvolvemento. Non explica todo o fenómeno educativo. • Triple dimensión: Teórico-explicativa, Tecnolóxica, Práctica. Os contidos da PE PROCESOS DE CAMBIO COMPORTAMENTAL QUE SE PRODUCEN EN SITUACIÓNS EDUCATIVAS Procesos de aprendizaxe, desenvolvemento, socialización. FACTORES OU VARIABLES QUE EXPLICAN ESES CAMBIOS FACTORES INTRAPERSONAIS: • Nivel de desenvolvemento (cognitivo, emocional, social, psicomotor) • Coñecementos previos • Características aptitudinais (intelectuais e de aprendizaxe) • “ afectivas (actitude, motivación, interese, expectativas) • “ de personalidade (autoconcepto, autoestima) FACTORES EXTERNOS: características das situacións escolares. • Características do profesor • Condicións materiais e metodoloxía da ensinanza • Contexto institucional, dinámicas grupales e relacións interpersonais. Psicoloxía da educación, psicoloxía da instrucción e psicoloxía escolar Psicoloxía da Educación Psicoloxía da Instrución Psicoloxía escolar Psicoloxía Escolar Intervención Psicoeducativa Abarca tódalas prácticas educativas: educación escolar, educación familiar, influencia educativa da TV e outros medios de comunicación, a formación en empresas, etc. Céntranse nos procesos de ensinanza-aprendizaxe que se dan na escola. Aprendizaxe de contidos escolares. Elaboración de teorías da instrucción. É unha parte da Psicoloxía da Educación Intervención psicoeducativa. Detección e resolución de problemas escolares. Orientación educativa e profesional. Campo de traballo que desenvolven os psicólogos educativos na escola. As prácticas educativas formais e informais Intencionalidade, organización, planificación ao servicio dos obxectivos que persiguen Educación formal Escolarización. Procesos deseñados en función de obxectivos especificos dirixidos a obtención de graos propios do sistema educativo Educación non formal Cando os obxectivos específicos da ensinanza se sitúan ao marxe do sistema educativo (da obtención de graos). Ex. educación de adultos, formación laboral. Non Intencionalidade Educación informal Procesos educativos indiferenciados e subordinados a outros obxectivos e procesos sociais. A función educativa non é a dominante. Non teñen unha especificidade. Ex. A familia, a Tv… 3. As relacións entre educación e desenvolvemento • A educación como factor de desenvolvemento • Desenvolvemento, cultura, educación e escolarización As relacións entre desenvolvemento e educación A educación (aprendizaxe, experiencia) concreta as posibilidades abertas no código xenético Código xenético (parte pechada) Membros da especie humana Desenvolvemento prefixado Procesos de maduración biolóxica Código xenético (parte aberta) Adquisicións concretas Desenvolvemento aberto/mediado Membros dun grupo social e cultural Procesos de socialización e culturalización Pola educación e a ensinanza Educación factor explicativo do desenvolvemento AS RELACIÓNS ENTRE DESENVOLVEMENTO E EDUCACIÓN Qué papel ten educación no desenvolvemento? Influencias internas Características xenéticas individuais Desenvolvemento Procesos de maduración biolóxica É un cruce de Influencias externas Interacción con obxectos Interacción con persoas Educación Observación (instrucción) Imitación É necesario certo grado de madurez (nivel desenvolvemento) Tamén aprendemos cando se nos premia ou castiga, como os animais Sociedades sinxelas Desenvolvemento, cultura, educación e escolarización Desenvolvemento Proceso de converterse en persoa (membro da especie humana e membro dun grupo social e cultural). Son simultáneos Cultura Experiencia acumulada por un grupo social ó longo da súa historia. Conceptos, explicacións, razoamentos, linguaxe, ideoloxía, costumes, valores, crenzas, sentimentos, intereses, actitudes, tipos de organización familiar, laboral ou económica, tipos de hábitat, etc. Educación Conxunto de actividades mediante as cales, un grupo asegura que os seus membros adquiren a experiencia social, historicamente acumulada e culturalmente organizada Escolarización Sociedades con alto nivel de desenvolvemento científico e tecnolóxico Conxunto de actividades educativas, netamente diferenciadas das actividades cotiáns e habituais dos adultos, e que teñen lugar en institucións creadas especificamente para ese fin FIN
