ANTIGUA-LUBERRI BHI DBH2 FISIKA-KIMIKA mintegia 9.GAIA. ENERGIA TERMIKOA. Energia termikoa Gorputz bat osatzen duten partikulen higiduraren ondorioz gorputzak daukan energiari deritzo energia termikoa. Tenperatura eta beroa https://www.youtube.com/watch?v=uki80ihd8XU ● Hasieran bideoan ikusten duzun harriak energia termikoa dauka? Zergatik? Bai, partikulak mugitzen ari direlako. ● Sopletea hurbiltzen dugunean, zer gertatzen zaie harria osatzen duten partikulei? Partikulak azkarrago mugitzen hasten dira. ● Nola antzematen dugu harriaren energia termikoa aldatu dela? Harriaren tenperatura igo delako. ● Azaldu zure hitzekin: o Tenperatura: Gorputz baten maila termikoa o Beroa: Tenperatura gorputz batean egiten duen transformazioa da ● Zer gertatzen da harria hondarraren gainean uzten dugunean? Zergatik? Harriak energia termikoa transmititzen dio hodarrari. ● Gorputzek beroa dute? Zer dute? Ez, energia termikoa dute ● Azaldu zure hitzekin euria eta beroaren arteko parekotasuna. ANTIGUA-LUBERRI BHI DBH2 FISIKA-KIMIKA mintegia Beroaren efektuak gorputzetan Beroak hiru efektu eragin ditzake: ● Egoera aldaketa ● Dilatazioa ● Tenperatura aldaketa Ondoko irudian egoera aldaketen izenak idatzi beharko dituzu: A Sublimazioa D Baporizazioa B Alderantzizko sublimazioa E Solidotzea C Fusioa F Kondentsazioa Adierazi baieztapen hauek egia ala gezurra diren eta gezurra badira zure hitzekin zuzen azaldu. o Materia osatzen duten partikulak egoera likido eta gaseosoetan baino ez dira higitzen, solidoetan finko daude. Egia o Egoera solidoan, partikulak ontziari egokitzen zaizkio. Gezurra, egoera solidoan daudenean forma finko bat mantentzen dutelako. o Egoera gaseosoan higitzen dira partikulak bizkorren. Egia o Gasek forma finkoa dute espazioan. Gezurra, gasek ez du formarik o Gorputzen tenperatura zenbat eta handiagoa izan, orduan eta handiagoa partikulen abiadura. Egia ANTIGUA-LUBERRI BHI DBH2 FISIKA-KIMIKA mintegia Tenperatura neurtzea Tenperatura desberdinetako bi gorputz ukipenean jartzean, beroenak energia pasatzen dio hotzenari, harik eta bi tenperatur brdindu arte. Une horretan, oreka termikoa lortu dela esaten da. Tenperatura neurtzeko hiru eskala balia daitezke: ● CELSIUS ESKALA Izotzaren fusio-tenperaturari 0 balioa ematen zaio, eta irakiteari 100. Bi neurri horien arteko tartea 100 partetan egiten da. Unitateei gradu Celsius (°C) esaten zaie, baina ohikoa da gradu zentigradu esatea, oker badago ere. Guk erabiltzen dugun sistema da. • Celsiusetatik Kelvinetara: • Celsiusetatik Fahrenheitetara: 𝐾 = º𝐶 + 273 º𝐹 = 9 5 · º𝐶 + 32 ● KALVIN ESKALA EDO ESKALA ABSOLUTUA ESKALA Celsius eskalaren neurri berak ditu, baina 273 unitate lekualdatuta. Ez dago balio negatiborik, 0 K unibertsoan dagoen tenperaturarik baxuena baita. Zientziaren alorrean erabiltzen den eskala da, baita Nazioarteko Sistemako tenperatura unitatea ere. • Kelvinetatik Celsiusetara: C = K − 273 ● FAHRENHEIT ESKALA Gatzaren, amonioaren eta uraren neurri bereko nahaste baten izozte- tenperatura (0 ºF) eta gizakiaren gorputzaren tenperatura (96 ºF) dira erreferentzia-puntuak. Herrialde anglosaxoietan (EEUU adibidez) erabiltzen da. • Fahrenheitetatik Celsiusetara: º𝐶 = 5 · ( º𝐹 9 − 32) ANTIGUA-LUBERRI BHI DBH2 FISIKA-KIMIKA mintegia Beroaren hedapena KONDUKZIOA (Conduction: Eureka! Bideoa) Solido baten puntu batetik bestera partikulen desplazamendurik gertatu gabe beroa hedatzeko prozesuari kondukzio deritzo. Beroaren eroaleak ez diren gorputzei isolatzaile deritze. Barnean airea duten substantzia porotsuak dira, airea beroaren eroale kaskarra baita. KONBEKZIOA (Convection:Eureka! Bideoa) Fluido baten partikulen higiduraren ondorioz beroa hedatzeari konbekzioa deritzo. Konbekzio-korronteak dentsitate aldaketa baten eraginez fluidoek izaten dituzten higidura zirkularrak dira. Fluido beroak dilatatu egiten dira, abiadura txikitu egiten da eta gora joaten dira. Hoztean, dentsitatea handitzen zaie, eta behera joaten dira. ERRADIAZIOA(Radiation:Eureka! Bideoa) Beroa hedatzeko modu bat da erradiazio, garraiatzeko materia-partikularik behar ez duena. Energia Eguzkitik iristen da, erradiazio moduan. ARIKETAK ANTIGUA-LUBERRI BHI DBH2 FISIKA-KIMIKA mintegia 1. Zehaztu esaldi hauek zuzenak ala okerrak diren. Okerrak izanez gero, berridatzi behar bezala. a) Solidotik likidorako aldaketari solidotze esaten zaio. Gezurra, solidotik likidorako aldaketari likidotze esaten zaio b) Tenperatura desberdinetako bi gorputz ukipenean jartzean, hotzenak energia pasatzen dio beroenari, harik eta bi tenperaturak berdindu arte. Gezurra, beroenek hotzari pasatzen dio energia. c) Bi gorputzek oreka termikoa lortuko dute biek tenperatura bera dutenean. Egia d) Beroak dilatazioa eragin dezake gorputz batean. Egia 2. Jarri adibide bat beroak egoera-aldaketa bat nola eragiten duen erakusteko. 3. Osatu hitz gurutzatu hauek egoera- aldaketen izenak idatziz: 1. Likidotik gasera. Baporizazioa 2. Likidotik solidora. Solidotzea 3. Solidotik likidora. Fusioa 4. Gasetik likidora. Kondentsazioa 5. Solidotik gasera. Sublimazioa ANTIGUA-LUBERRI BHI DBH2 FISIKA-KIMIKA mintegia a) Zer egoera-aldaketa ez da ageri hitz gurutzatuetan? Zertan datza egoera aldaketa hori? Alderantzizko sublimazioa. Gasa solido bihurtzen denean 4. Osatu taula dagozkion balioak txertatuta. CELSIUS GRADUAK KELVIN GRADUAK FAHRENHEIT GRADUAK 100 373,15 212 -173 100 -279 -273 0 -459 5. Sukarra dugun ala ez jakiteko, termometroa jarri ohi dugu. Zer gertatzen da gaixorik gaudenean tenperaturarekin? Nola funtzionatzen du termometroak? Tenperatura igo egiten zaigu. Termistoak zirrara seinale tentsio bihurtzen du eta, ondoren, termometroak neurtutako tentsioa tenperatura bihurtzen du. 6. Sarritan pentsatu ohi dugu beroa eta tenperatura gauza bera direla, baina, lotura duten arren, ez dira kontzeptu bera. Zer desberdintasun dute beroak eta tenperaturak? Arrazoitu zientifikoki zure erantzuna. Beroa substantzia bateko higidura molekularraren guztizko energia da, tenperatura berriz,batez besteko energia molekularraren neurria da.