Subido por leonelabalcas

CUENTOS COCHACHI

Anuncio
SAPO DE PIEDRA
RACHAK RUMI
Cierta vez abundaba muchos sapos y ranas en la laguna de
Unayqak achka rachakuna, chockyakuna kaqa
Yaruchagua, como no se entendían, todos los días pasaban
“Yaruchaguachu”, mana comprendirincarinchu, lapan hunaq
discutiendo, allí los lico, lico y los wachhuas, se jaraneaban de risa; los
qayapanaparen, chaychu lico, licokuna, wachhuakun, asikoq
sapos y las ranas hasta incluso de tanto pelear se mataron, entonces
plitoptin; rachakkuna, chockyakuna huanuchinakurqun, chaypita
los sapos decidieron abandonar la laguna de yaruchagua, para evitar
manchakuywan rachakunata aywakun jaqerichur yaruchaqua
más discusiones, algunos sapos se fueron para quinuapucro, otros
qochata, manam plito kash, waqin rachakuna aywakun huk
sapos para pampania, entonces los sapos que iban para pampania se
markata Qinuaprucruta, waqin Pampaniapa. Chaypita rachakuna
quedaron dormidos en el lugar llamado “Quizhuarpata” y allí esos 2
Pampania aywakuna, punukarqun chay marca “Quizhuarpata”
sapos se convirtieron en grandes piedras, desde ese entonces le
ninqanchu. Chaypita ishkay rachak chay markachu ticrarqun
llamaron sapo rumi.
rumiwan , nirkurqa hutiparqun rachak Rumi.
qochachu
UCHUK MARCA
UCHUK MARCA
En el lugar llamado “uchuk marka” vivía la familia Nájera,
Chay markapa hutin “uchuk marca” yachapakoq ayllunkuna Najera,
conformado por la esposa, el esposo y los hijos, vivieron por un
yachapakuq warmin, churinkuna,yachapakusqa
tiempo de 15 años. Aumentaron sus ovejas, vacunos, llamas y
watayuq. Mirashqa ushankuna, waakankuna, llamankuna, burriconkuna.
burros. Pasaron los tiempos, en un momento menos pensado
Pasashqa watankuna, huk tiempo chumi suakoqkuna yaychapakushqa
ingresaron ladrones a su estancia “Uchuk marca” los amarraron
suakoq markanman uchuk marca, watapakushqa chaquipita, maquipita,
de manos y pies a todos ellos y los vendaron sus ojos con
llapanta ayllukunata, ñawinkunata llapanpata chapapakushqa saqpi
trapos viejos y se lo llevaron todos sus animales, sin piedad.
trapukunawan, chay suakoqkuna llapan uywantan apakarishqan, manam
Pasaron horas y Gracias a Dios pasaban por allí dos señores,
laqipalar.allillan
Diosninchita
ellos los desataron a los que estaban amarrados de pies y de
runakunam,paykuna
paskipakushqa
manos. Desde ese momento, la familia Nájera abandonó su
makinta paskipakushqa.chay hunaqpitam llapan ayllu Najerakuna
estancia “uchuk marca”. Hoy sólo hay recuerdos, corrales y una
aywakareshqa markanta uchuk marka qaqerirkur. Chay pachapitam
casa abandonada.
kanan kan yarpachikuy, kunchakunata, wayinkuna chunyaraychan.
chaypan
llapan
chunka
pichqayuq
pasapakushqa
watashqata
chakinta,
JUAN KAKASH HUAGANAN
JUAN Y EL GALLO HUAGANAN
Unayshi, chay marka “ Santa Ana de Tusi” yachashqa huk moso hutiyoq
Hace tiempo en el distrito de Santa Ana de Tusi, vivía un Joven
Juan, paymi kash michikoq kuchinkunata. Huk hunaqmi aywashqa kuchin
llamado Juan, él era pastor de cerdos. un día fue a pastar sus
micheq chay markachu hutiyoq “kakash Huaganan, chayashqa chay
cerdos en un lugar llamado “Gallo Huaganan” llegó al lugar
markaman, hamashqa ichiklata, ichik pasariptin ichikusqa, chaypitam
descanso un poco, y luego se puso de pie y empezó a cazar un
qalaykushqa anka chariyta, chaypitaqa munaychasqa chariyta ankata
águila, cuando estaba tratando de atrapar al águila se le apareció
chakinkuna
una señorita muy hermosa con pies de gallina y el joven de miedo
chakinkunawan wallpapan nirarkunawan, chay moso manchakuypita
escapó, dejando sus cerdos y de lejos vio que la señorita tenía pies
qeshpikushqa kuchikunata gaqerirkur, chaypitaqa karupita rikashqa chay
de gallina, él se fue muy asustado a su casa y le contó a sus
hipashta chakinkuna wallpata niraqta, chay moso currila qeshpikushqa
padres lo sucedido. pasaron los días el joven Juan empezó a
wayimpa, willapashqa mamanta, taytanta llapanta. Chaypitaqa pasashqa
ponerse mal, le dolía la cabeza. pasaron días, meses, Juan no
achka hunaq moso Juan qalaykushqa umananaywan queshiayta.
mejoraba. Después de años Juan sano.
Pasahqa achka hunaq, achka killa Juan mana sanaqchu. Chaypitaqa
wachaychumi
rikapashqa
watarkur pashasqa, Juan kutikashqa.
huk
hipash
shumaqlla,
ISHKAY OQA SUAKUNA
LOS 2 LADRONES DE OCA
Hace tiempo 2 ladrones fueron a la chacra de Emiquillo, la chacra se
llama “MUCLAQAQA”, en la chacra la oca ya estaba creciendo, allí por
la madrugada fueron los 2 ladrones, y luego apurado los ladrones se
pusieron a sacar la oca, cada uno saco medio saco, después de terminar
de sacar la papa empezaron a masticar la coca, esto lo realizaron al pie
de un campo, los 2 masticabanm la oc, fumaban cigarro, los 2 realizaron
la Wipia para que el dueño no venge. Pero de pronto apareció Emiquillo,
los encontró a los 2 ladrones sentados, miro que habían sacado las
ocas, los miro con colera, después de arriba les tiro con piedras, palo a
los 2 ladrones . después uno de los ladrones se fue con la cabeza
sangrando , el otro ladron se escapo por arriba dejando las ocas.
Después Emilio llego a su casa cargado la oca, allí su hermana le dijo:
de donde haz robado la oca, Emiquillo le dijo: yo no he robado, en
nuestra chacra estaba 2 ladrones, quienes habrán sido los ladrones, eso
me traje aquí.
unayshi
ishkay
suakuna
aywanan
Emiquillo
chacraman,
chacrampam hutin “Muclaqaqa” , chay muclaqaqachumi
chay
oqapas
kamashqashpa Emiquillopa, chaymantsi ishksay suakuna aywanaq killa
achikiaychamuptin,
chayshi
charerqa,
apuraylsapata
oqakunata
alasahqa, cada unonshi oqata medio saco, medio saco alarqakuna,
chay alayta usharkuptinash cocanta chacchapakuita qalaychunan
pishikashqa, chaurasqa ichik moqok chaupi chaquilanchushi ishkankuna
pas cocantan chacchaparkaychan, mukaparkaychan iman, ishkantapis
wipiapaychan mana dueño shamunampan nir, chaynimpashi Emiquillo
rikakamushqa waray wisa, chaysi tarina ishkayta taychaqta, tarirkurna
oqanta
alashkaychaqta
rikar,
rabiakuna,
ananakunaq,
chayshi
kurpanasu rumiwan, qerowan qosh ishkay suakunata hanapatapita.
Chayshi hukaqkaq aywakushqa human pas Yawar taychaptin urampam,
hukaqkaq sua, qinrampa qeshpishqa oqakuna jaqerirkur. Chaysi
Emiquillo wayinman chayashqa oqan qepishqana, chayshi paninqa niqa
,maypita
oqanta
suakamushqaychi,
Emiquillo
niqa
manam,
chacrantsichumi kashqa iskay runa suakuana, piraq kakushqapis
suakuycha, tsaytsi taripashqa, tsaymi kaimi apamushqa.
JUAN QILLA
JUAN OCIOSO (CASTELLANO)
Un día Juan Ocioso fue a pasear con su mamá por la ladera. Después
tuvo pereza de caminar. Luego le dijo a su mamá: “Yo tengo hambre”.
Después de decir eso, se fue a la casa a comer. Su mamá se molestó:
“¡Tú eres un niño ocioso!” Al llegar a su casa, Juan dijo a su mamá: “Yo
quiero habas”. Luego Juan se fue afuera. Después de jugar regresó a
su casa. Luego su mamá preguntó: “¿Por qué eres ocioso?” Después
que le dijo eso, Juan y su mamá fueron otra vez a pasear por la ladera.
De tanto andar, queriendo regresar a su casa, Juan le engañó a
propósito: “Mamá, tengo frío”. Cuando dijo eso, su mamá dijo: “Siendo
perezoso de verdad tú eres Juan Ocioso”
Huk juna Juan qilla mamanwan aywayänaq pasyaq waqtapa.
Chaypitaqa purir qellanaskinaq. Chayshi mamanta ninaq: “Noqami
michanaycama”.
Chaynö
nerqa
wasinpa aywanaq micukamoq.
Mamanna piñapänaq: “¡qilla kanki wamraqa!” nir. Wasinman ćhaskir
Juan mamanta ninaq: “Noqami habasta munami”. Chaynö niskerqa
Juan aywanaq waqtapa. Pukllakuskirnaqa wasinman kutikunaq.
Chaypita maman tapunaq: “¿Imanirtaq aragan kanki?” Chaynö niptin
yapë Juan mamanwan aywayänaq pasyakoq tunapa. Purikuskirnaqa
wasiman kutiyta munar Juan yapta waqtanaq: “Mama, noqa qasami”
nir. Chaynö niptenqa maman ninaq: “Qamqa qella karmi rasunpa Juan
qella kanki”
1.- ¿Qué es? ¿Qué es? Me siento, se sienta;
1.- ¿Imataq? ¿Imataq? Tiyani tiyan,
me paro, se para; camino, camina.
ichicushani ichicusha, hapashani, hapasha,
¿Qué será?
¿imataq kanman?
Respuesta: La sombra.
Respuesta: llantu.
2.-¿Qué es? ¿Qué es? Sirve para comer pero
no se come ¿Qué puede ser?
Respuesta: La cuchara
2.-¿Imataq? ¿Imataq? mikhunapaqshi,
ichaqa manan mikhunapaqchu ¿Imataq
kanman?
Respuesta: cuchara
3.- ¿Qué puede ser? ¿Qué puede ser?
3.-¿imataq? ¿Imataq? Wawqy wawqy, noqa
Hermano ,hermano, cuando yo me adelante tu
ñaupaqtiy qan qhepata shamunki, qan
ven atrás, cuando tú adelantes yo vengo atrás
ñaupaqtiyki noqa qhepata shamusaq,
¿Qué puede ser?
¿Imataq kanman?
Respuesta: Los pies
Respuesta: Chakikuna.
4.- ¿Qué puede ser? ¿Qué puede ser? Conmigo
todavía puedes agarrar algo Si no estoy, nada
puedes agarrar. ¿Quién soy?
Respuesta: mano
4.- ¿Imataq? ¿Imataq? Noqawanmi
imapatis tsarinki mana noqa kapteqa
imatapis tsarïnkisu. ¿Pitaq ka?
Respuesta: maki
5.- ¿Qué puede ser? ¿Qué puede ser? Soy
bonito con rabo de palo. Soy colorado,
amarillo y verde Si me llevas a tu boca verás al
mismo diablo. ¿Quién soy? Respuesta: aji
5.-¿imataq? ¿Imataq? Shumaqllami qiru
chupayoq ka. Puka, gallwash, qomerpis
ka. Shimikiman apamaptiki supaytapis
rikankiran. ¿Pitaq ka?
Respuesta: uchu
1.-(LOS POLLITOS DICEN)
Los pollitos dicen
Pío, pío, pío
Cuando tienen hambre,
Cuando tienen frío.
La mamá gallina
busca El maíz y el trigo
les da la comida
y les presta abrigo.
Bajo sus dos alas Acurrucaditos Hasta el otro dia, Duermen
los pollitos.
5
RESPETAR NUESTRO IDIOMA
YUPAYCHANA RUNA SIMINCHISTA
La cultura de nuestro pueblo,
Llaqtanchikpa yachaynintam
Debemos valorar
Chaninchananchik
La enseñanza de nuestros ilustres maestros,
Amautanchikunapa yachachiwasqanchiktan
Debemos cautivar
Rurananchik
Empezar es difícil.
Qallariyllam sasaqa
Cree en tus ganas de dar…
Munasqa qoyniykipi iñiy…
(Nadie ha dicho cosa alguna);
(Manam pipas imatapas ninchu);
Somos el futuro del mundo
Teqsimuyuntimpa qhepa pachanmi kanchis
donde existe unidad, siempre existe victoria
Maypichus ch’ulla huñunakuy kan, chaypiqa kanpunis llalliy.
No pienses mucho en tus fracasos.
Ama yuyatchu ñishuta ñakariyniykitaqa.
Nunca actúes violentamente, primero cerciórate, analiza y luego actúa.
Chayraykum allintaraq yacharispañam imatapas rurana,
El pasado no puede cambiarse, pero el futuro está en tus manos
Ñaupataqa manan tikrayta atikunchu, ichaqa qhepaqa makiykipi kashan
de esta manera
kayhina, khayna
“Empezad por lo posible; porque lo perfecto está al fin”.
Atikusqanmanta qallayuychis, allinpuniqa tukukuypis kashan.
Cree en quién eres y consecuente,
Kasqaykipi iñiy, chayllan,
En tus pasos y en tu costumbre
purisqaykipi hinaspapas yachakuyniypipi
No hay nada imposible
Manan imapis mana atinaqa kanchu.
Estoy Contigo.
Qanwan qashani.
Un solo corazón, una sola fuerza
Huk sonqolla, huk kallpalla
Sí podemos
Ari atinchismi.
Cree en ti; sobre todo cuando caes,
Qanpi iñiy, wijch’ukuyniki hawapi,
Despliega tu cabellera,
Sinp’aykíta kacharíyña,
Te recordaré.
Nuqaqa inti p’awarimuqtin
De
tin
Descargar