A CHU VĂN AN Zachowane fragmenty Chu Văn An (ok. 1292-1370) - to najstarszy znany filozof wietnamski, wybitny konfucjanista, słynny ze swej niewzruszonej moralności i pogardy dla zaszczytów, symbol pełnej realizacji podstawowych cnót konfucjańskich. Wiele lat pełnił funkcję najpierw prorektora Akademii Królewskiej, potem wychowawcy następcy tronu i wreszcie jego doradcy (gdy Trân Hien Tông został królem). Po odrzuceniu przez kolejnego władcę jego memoriału o ukaranie skorumpowanych urzędników, opuścił dwór i został buddyjskim mnichem, przybierając imię Ti‚uÂn (Pustelnik-Drwal). Pośmiertnie został obdarzony tytułem Vân Trinh Công (Niewzruszona Prawość) i - jako jedyny Wietnamczyk - czczony jest od 1371 w świątyniach konfucjańskich. Z dzieł jego - oprócz kilku wierszy - zachowały się tylko fragmenty w dziełach L Quý Đôna. Był przedstawicielem neokonfucjanizmu w jej nurcie intuicjonistyczno-idealistycznym (wywodzącym się od Chenga Hao, 1032-85) - uznawał, że świadoma natura ludzka (tính, chiń. xŤng) i świadoma zasada kosmiczna (lý, chiń. lî) są jednym i tym samym. Uważał, że myśl i działanie stanowią jedność, mędrzec raczej wprowadza swą filozofię w życie, niż dyskutuje i systematyzuje. Człowiek powinien szukać racji wszystkich rzeczy w sobie samym, w swym sercu (tâm, chiń. x_n), a nie na zewnątrz. Wprowadził do swej myśli dwa nowe elementy, charakterystyczne dla późniejszego konfucjanizmu wietnamskiego, a różniące go od neokonfucjanizmu chińskiego: otwarte włączanie do własnej ścieżki duchowej elementów taoizmu i buddyzmu oraz antyelitaryzm. Taoizm, konfucjanizm i buddyzm są trzema etapami koniecznymi na drodze rozwoju swego własnej cnoty człowieczeństwa (nhân, chiń. rén). Człowieczeństwo to pełna ekspresja natury ludzkiej, w zależności od zmieniających się w czasie warunków naturalnych i otoczenia społecznego, ale to także rozwój swej boskiej natury, Zalążka Buddhy tkwiącego w każdym człowieku, poprzez którą przekracza on wszelkie uwarunkowania i uzyskuje wolność. Ostatecznie jednak bardziej liczy się człowiek (działanie), niż teoria (myśl). Dlatego mędrzec uczy się nie tyle egoistycznie dla siebie (tylko dla własnego rozwoju duchowego), ile dla innych. Medytować o racji [rzeczy] to opanowywać [poruszenia] serca, unikać złych [zachowań], zwalczać [niejasną] mowę.1 Nauka nabyta dla samego siebie jest po to, by nauczać innych. Owoce waszych badań powinny przynosić korzyść całemu żyjącemu ludowi. W ten sposób przekażecie swe dobrodziejstwa przyszłym pokoleniom. z Wykładu kwintesencji Czterech Klasyków (Tú Thu' thuyét uóc) Chu Văn An połączył tu ideały neokonfucjańskie, wywodzące się z „Wielkiej Nauki" (Da Xue): badanie rzeczy, szczerość serca i panowanie nad emocjami, z ideałem Konfucjusza znanym z „Dialogów” (Lunyu): rektyfikacji nazw. 1 B Krótki odpoczynek w wiosce wśród gór (Thôn son tiu kh) Jam wolny, by iść - jak obłok - na północ lub południe kraju. Kładę się w świeżym podmuchu - i ziemskie uczucia znikają: Świat Buddhy - czysty, cudowny - jak z dala jest od świata kurzu!2 Przed domem mym wilga krzyczy, gardło swe aż do krwi zdzierając.3 z: Wierszy Pustelnika-Drwala (Ti‚u Ân thi tâp) przełożył z sino-wietnamskiego Maciej St. Zięba 2 "Świat kurzu" - to chińskie buddyjskie określenie na nasz świat pełen nietrwałości, zmienności i bólu, żądzy i namiętności, trosk i dążeń codziennych, przewin i zasług itd. 3 Oryginał napisany 7-sylabowcem, o rymach w wierszu 1, 2 i 4, udało mi się oddać dopiero 17-sylabowcem.
