26 BIOCHEMIE EN BIOTECHNOLOGIE Onderstaand schema schetst je studietraject van beginnende bachelor tot afgestudeerde master en de verschillende keuzes die je kunt of moet maken. Bacheloropleiding Bachelor in de biochemie en de biotechnologie (180 sp.) 1e bachelor 2e bachelor Minor verbreding Minor Business & Innovation Minor biologie Minor chemie 3e bachelor BIOCHEMIE EN BIOTECHNOLOGIE Masteropleidingen Master in de biochemie en de biotechnologie (120 sp.) Optie onderzoek p. 74 Professionele optie Master of Biophysics, Biochemistry and Biotechnology (120 sp.) p. 74 Educatieve master in de wetenschappen en technologie (120 sp.) p. 80 Master in de biologie (E) (120 sp.) p. 75 Master in de chemie (E) (120 sp.) p. 73 (Erasmus Mundus) Master of Theoretical Chemistry and Computational Modelling (120 sp.) p. 73 Naast deze opleidingen kun je ook instromen in andere masteropleidingen p. 73. (E) De opleiding wordt ook in het Engels aangeboden. 27 28 BEGINPROFIEL (Student) Is biochemie en biotechnologie iets voor jou? • Je hebt een grote interesse in wetenschappen en wilt ook zelf onderzoeken en begrijpen hoe alles in elkaar zit (Wetenschapper of ingenieur: wat is het verschil? p. 84). • Je wilt biologische fenomenen begrijpen op moleculair niveau en je hebt interesse in DNA-technologie om biomoleculen te maken en biologische processen te sturen. • Je hebt een ruime wetenschappelijke interesse, waardoor je je gemakkelijk in andere disciplines inwerkt. • Je inspiratie komt grotendeels uit de biologie en de chemie, maar je vindt het leuk om methoden uit de fysica te gebruiken. Voor de analyse van gegevens zul je behoorlijk wat wiskunde nodig hebben. Engels wordt steeds meer de standaardtaal in de wetenschap. Voor alle opleidingen in de wetenschappen is een functionele beheersing van het Engels noodzakelijk. Dat kan voor sommige studenten een drempel lijken, maar in de praktijk struikelt er bijna niemand over, al is een zekere taalvaardigheid wel nodig. De vereiste kennis van het Engels wordt doorheen de opleiding stap voor stap geactiveerd, beginnend bij het gebruik van Engelstalige handboeken en vakliteratuur. Voor je het weet schrijf je verslagen, of later een bachelor- en/of masterproef in het Engels. < De drang om te begrijpen is natuurlijk een leidraad in een wetenschappelijke opleiding. Een van de beste aspecten van de studie biochemie is dan ook dat je nieuwsgierigheid continu geprikkeld wordt. Achter kwesties die op het eerste gezicht simpel lijken – ‘Hoe verwerkt een cel de genetische code?’ – gaat een schat aan informatie schuil. Niet alleen die vraag, maar natuurlijk ook andere moleculaire, cellulaire en structurele processen komen aan bod. Van ‘Hoe kunnen bepaalde dieren licht geven in het donker?’ tot ‘Kunnen bepaalde eiwitten wasmiddelen verbeteren?’: veel vragen zijn beantwoord, maar er kunnen er nog veel meer worden gesteld! Wil jij ook vragen stellen én beantwoorden? Dan heb ik één advies: ontdek de wereld, begin bij de cel! BEGIN VOORBEREID Wil je weten of je voldoende voorkennis, wiskundige vaardigheden en inzichten bezit om te starten in deze bacheloropleiding, neem dan deel aan de ijkingstoets. Daarnaast biedt KU Leuven verschillende mogelijkheden aan om je goed voor te bereiden op je studie. < BIOCHEMIE EN BIOTECHNOLOGIE Biochemie en biotechnologie, biologie, bio-ingenieur of biomedische wetenschappen? Er zijn raakpunten, maar ook grote verschillen tussen deze opleidingen. • In de opleiding biochemie en biotechnologie bestudeer je echt de moleculaire basis van het leven met behulp van biochemische, biofysische en moleculairbiologische technieken. Je bewandelt wellicht onbekende paden en komt volledig nieuwe mechanismen op het spoor. • In de opleiding biologie komen die zaken ook aan bod, maar steeds met de studie van concrete levende organismen als uitgangspunt, en met minder nadruk op de chemische aspecten. • De opleiding bio-ingenieur ziet leven als een systeem dat gemodelleerd en gestuurd kan worden voor productiedoeleinden. • Bij biomedische wetenschappen staat het onderzoek van de menselijke gezondheid en wat daarmee mis kan gaan centraal. 29 30 BIOCHEMIE EN BIOTECHNOLOGIE BACHELOROPLEIDING Biochemie en biotechnologie zitten in een breed raakveld tussen biologie en chemie. Het is de wetenschap van de biomoleculen. In de opleiding kies je of je dichter bij de chemie wilt aanleunen, en dus vooral de moleculen zelf wil bestuderen of nieuwe moleculen (bijvoorbeeld als geneesmiddel) wilt ontwerpen, of eerder bij de biologie, waarbij je de moleculen in hun context en interactie met elkaar gaat bekijken. De levenswetenschappen zitten in een stroomversnelling. Door snelle technologische ontwikkelingen worden er dingen mogelijk waarvan we enkele decennia geleden niet durfden te dromen. We kunnen steeds beter en fijner begrijpen hoe cellen en biomoleculen werken. Hier kan biochemie - biotechnologie ongetwijfeld oplossingen aandragen voor belangrijke globale problemen zoals voedsel- en energievoorziening en gezondheidszorg. Opbouw Biochemie en biotechnologie zijn sterk interdisciplinaire wetenschappen. De opleiding steunt dan ook op een brede kennis van de basiswetenschappen. De eerste bachelor omvat belangrijke componenten (bio)chemie, fysica en wiskunde en daarnaast ook celbiologie. Vanaf de tweede bachelor worden de biochemie en de biotechnologie verder uitgediept. Je kiest voor een minor biologie, chemie, verbreding of Business & Innovation. Die laatste is geschikt voor studenten met een speciale belangstelling voor het maatschappelijk nut van onderzoeksresultaten en/of het commercialiseren ervan. Met je minor geef je een eigen accent aan je opleiding. Na je bacheloropleiding kun je doorstromen naar de master biochemie en biotechnologie. Afhankelijk van je minor kun je ook doorstromen naar andere masters. Biochemie en biotechnologie en de lerarenopleiding Na je bachelor biochemie en biotechnologie kun je kiezen voor de educatieve masteropleiding wetenschappen en technologie. Je wordt opgeleid tot leraar in twee vakken: uiteraard tot leraar biologie of chemie, maar je kiest ook voor een tweede vak dat je interesseert en waar je inhoudelijk op voorbereid wordt. Je combineert dus vakinhoudelijke kennis met een stevige en onderzoeksgebaseerde vakdidactische vorming. Je gaat op stage en je maakt een masterproef waarin je onderwijsrelevant onderzoek uitvoert. Ik ben er van overtuigd dat plantenbiotechnologie een fantastisch middel is om onze voedselproductie efficiënter, ecologischer en veiliger te maken. (Marnix Peferoen, vice president Product Development, Crop Design N.V.) 31 32 Studieprogramma Meer info over de opleidingsonderdelen vind je vanaf p. 56. Je krijgt er een omschrijving van alle opleidingsonderdelen van de eerste bachelor. Voor een gedetailleerde beschrijving van de opleidingsonderdelen van de volledige bacheloropleiding en voor het uurrooster: www.kuleuven.be/ba/bbbl > ‘Kies je programma’ Eerste bachelor 60 studiepunten 1e semester Celbiologie en biochemie (3/9) 30 sp. Grondslagen van de chemie (9) Structurele en fysiologische biologie (9) Wiskunde I (6) 2e semester Bio-organische chemie (6) * Algemene natuurkunde I (3/9) 30 sp. Celbiologie en biochemie (6/9) V&L* (3) Genetica (3) Wiskunde II (6) Algemene natuurkunde I (6/9) V&L: Veiligheid en laboratoriumpraktijk Tweede bachelor ± 60 studiepunten 1e semester Analytische biochemie (6) ± 30 sp. Microbiologie (6) Moleculaire biologie (6) Algemene natuurkunde II (6) 2e semester Dynamische biochemie (6) * n n n n ± 30 sp. Geïntegreerd practicum (6) WCOM: Wetenschapscommunicatie biochemie en biotechnologie ondersteuning algemene vorming minor Minor (±6) Chemie van natuurproducten (6) Wijsbegeerte (3) WCOM* (3) Minor (±6) BIOCHEMIE EN BIOTECHNOLOGIE Derde bachelor ± 60 studiepunten 1e semester Gentechnologie (6) ± 30 sp. Immunological Biotechnology (6) Eindproject (3/6) Chemische thermodynamica (6) S&D* (3) 2e semester Bio-informatica (6) Minor (±6) ± 30 sp. Spectroscopy of Biomolecules (6) Eindproject (3/6) RZL** (3) * S&D: Statistiek en data-analyse ** RZL: Religie, zingeving en levensbeschouwing < Mogelijke minors: biologie, chemie, verbreding, Business & Innovation OPLEIDINGSONDERDEEL Officiële term voor ‘vak’ STUDIEPUNT (SP.) Drukt de omvang van een opleiding (bv. 180 sp.) of een opleidingsonderdeel (bv. 5 sp.) uit. Het aantal studiepunten staat voor de totale studietijd die een gemiddelde student aan dat opleidingsonderdeel moet besteden om het grondig te verwerken: les volgen, voorbereidingen maken, studeren, opzoekwerk ... Eén studiepunt komt overeen met 25 à 30 uur studietijd. Een pakket van 60 studiepunten komt overeen met één jaar voltijds studeren. Minor (±12) 33 34 Week van een student biochemie en biotechnologie Deze fictieve agenda geeft je een idee hoe je week er kan uitzien. Je studie omvat niet enkel lessen volgen, maar ook achteraf je notities overlopen, naar de bibliotheek gaan, zelfstudie ... Zo zit je al snel aan een 40 à 50 urenweek. Daarnaast is er natuurlijk ook ruimte voor ontspanning. Een overzicht van het academiejaar 2019-2020 vind je op p. 90. MAANDAG DONDERDAG 8-13 u. 14-16 u. 16-17 u. 11-13 u. 14-16 u. 22 u. Celbiologie en biochemie (practicum) Algemene natuurkunde I (hoorcollege) Wiskunde I (oefeningen) Wiskunde I (hoorcollege) Grondslagen van de chemie (oefeningen) TD Chemika DINSDAG VRIJDAG 8.30-10.30 u. Sessie studiebegeleiding 10.30-12.30 u. Structurele en fysiologische biologie I (hoorcollege) 13.30-16.30 u. Grondslagen van de chemie (practicum) 20 u. Voetbal @ sportkot 8.30-10.30 u. Structurele en fysiologische biologie I (hoorcollege) 10.45-12.45 u. Grondslagen van de chemie (hoorcollege) 15 u. Naar huis WOENSDAG ZATERDAG 14-18 u. 8.30-10.30 u. 10.30-12 u. 13 u. 13.30-15 u. 16-18 u. Celbiologie en biochemie (hoorcollege) Wiskunde I (oefeningen) Practicu m chemie voorbereiden Langs cursusdienst ZONDAG Grondslagen van de chemie (hoorcollege) Algemene natuurkunde I (oefeningen & practica) 14-17 u. 19 u. Chiro Naar Leuven BIOCHEMIE EN BIOTECHNOLOGIE DNA lezen, DNA schrijven? Het lezen van het DNA kunnen we steeds beter en sneller, maar kunnen we de taal van het DNA ook gebruiken om zelf te schrijven? In de jaarlijkse International Genetically Engineered Machines (iGEM) competitie, georganiseerd door het Massachusetts Institute of Technology (MIT) in Boston USA, staat die vraag centraal. Tijdens de wedstrijd werken multidisciplinaire studententeams van over de hele wereld tijdens de zomermaanden aan de bouw van een genetische machine. Met behulp van gestandaardiseerde genetische bouwstenen schrijven zij de ‘broncode’ van een bacterie die een nieuwe, gespecialiseerde taak uitvoert. Landmijnen detecteren, bierbrouwen, patiënten genezen of zelfs een taak zoals een foto maken: er zijn bijna geen grenzen. Ieder jaar nemen studenten van de KU Leuven aan deze gerenommeerde wedstrijd deel onder impuls van studenten en docenten biochemie en biotechnologie en het BioSCENTer. Dankzij hun creativiteit, kennis en vaardigheden wonnen de leden van het KU Leuven-team al elk jaar een prestigieuze Gold Medal. Daarmee bewijzen ze bij de internationale top te horen. Zin om zelf de uitdaging aan te gaan? Blijf op de hoogte via www.kuleuven.be/bioscenter/igem 35 36 Sofie loopt stage bij Aratana Therapeutics In het tweede semester van de eerste master biochemie en biotechnologie koos ik voor een externe onderzoeksstage: dat is een leerrijke ervaring waarmee je een zicht krijgt op het reilen en zeilen van een biochemisch bedrijf. De zoektocht naar een stageplaats startte met het opstellen van een sollicitatiebrief, een goede voorbereiding voor na mijn studies. Ik koos voor het bedrijf Okapi Sciences, dat nu is samengesmolten met het Amerikaanse bedrijf Aratana Therapeutics. Het voormalige Okapi Sciences – gelegen in Haasrode – werkt voornamelijk aan de ontwikkeling van antivirale middelen voor dieren, met name huisdieren en vee. Ik kreeg de mogelijkheid om mee te werken aan twee interessante projecten omtrent de klassieke varkenspest en het calicivirus bij katten. Zo heb ik veel ervaring opgedaan met betrekking tot de verschillende stadia van onderzoek en heb ik verschillende nieuwe technieken kunnen aanleren, waaronder RT-qPCR en andere algemene labtechnieken. Die zullen mij in de toekomst zeker nog van pas komen. Ook heb ik bepaalde detectiemethodes geoptimaliseerd die essentieel zijn voor het verdere verloop van het onderzoek. Door de combinatie van die twee projecten was het werk heel afwisselend. Ik heb veel tijd in het labo kunnen doorbrengen, afgewisseld met een zelfstandige literatuurstudie. Ik werd beschouwd als een volwaardige werknemer; zo heb ik een aantal vergaderingen mogen bijwonen waar ik de vooruitgang van het onderzoek mocht weergeven aan de hand van korte PowerPoint-presentaties. De werksfeer in het bedrijf was zeer aangenaam. Het is een relatief klein bedrijf met leuke collega’s. Iedereen was zeer behulpzaam en de samenwerking verliep vlot. Ik kan het bedrijf zeker aanraden aan andere studenten die de komende jaren een stage willen aanvangen. Sofie Molenberghs – student biochemie en biotechnologie Stageplaats: Aratana Therapeutics – Haasrode BIOCHEMIE EN BIOTECHNOLOGIE STAGE Kies je voor de optie professionalisering, dan loop je tijdens het volledige tweede semester van je eerste master stage. Ook in de optie onderzoek behoort een stage tot de mogelijkheden. De stage eindigt midden of einde juni en je hebt dan ook geen examens op het einde van dit tweede semester. Het is de uitdrukkelijke vraag van de industrie om te kiezen voor een voldoende lange stageperiode van minstens 15 weken. Tijdens deze externe stage in binnen- of buitenland maak je kennis met de beroepspraktijk van de master in de biochemie en biotechnologie in een industriële omgeving of aan een onderzoekscentrum. Het is tegelijkertijd een goede gelegenheid om te ontdekken hoe je kennis in de praktijk inzetbaar is. Je doet ervaring op met bedrijfsstructuren, bedrijfsmentaliteit en de verschillende functies van een master in de biochemie en biotechnologie in een bedrijf of onderzoeksinstelling. Hierdoor vergroot je niet alleen je wetenschappelijke kennis, maar ook je technisch inzicht, kritisch en probleemoplossend vermogen en je vaardigheden op het niveau van teamwerk, communicatie en inventiviteit. Concreet oefen je afhankelijk van het type stageplaats onder andere de volgende competenties: een werkplan opmaken, afspraken maken en communiceren binnen een team, resultaten mondeling en schriftelijk presenteren, juridische aspecten (patenten) en veiligheids- en milieuaspecten. Mogelijk zal de stage door je ervaring en contacten de schakel tussen je studie en de arbeidsmarkt vormen. 37 38 In mijn functie valt er steeds iets te beleven, steeds iets nieuws te leren. Een brede algemene wetenschappelijke basis, een gezonde nieuwsgierigheid en een getrainde kritische geest zijn daarom onontbeerlijk. Mijn opleiding aan de KU Leuven heeft me een solide basis gegeven om te starten. De rest is een kwestie van blijven openstaan om steeds opnieuw bij te leren en nieuwe uitdagingen aan te gaan. (Lieve Declercq, vice president basic science research Europe and Asia at Estée Lauder Companies) BIOCHEMIE EN BIOTECHNOLOGIE LOOPBAAN Als afgestudeerde master heb je heel wat kennis en competenties verworven, waardoor je een hele waaier aan loopbaanmogelijkheden hebt. Kennis en competenties Als master in de biochemie en biotechnologie beschik je over de volgende interesses en competenties. • Je hebt een brede wetenschappelijke vorming en de kennis en vaardigheden om als wetenschapper een actieve rol in de maatschappij op te nemen. • Je hebt een brede fundamentele kennis van en inzicht in de basiswetenschappen biologie, chemie, fysica en wiskunde. • Je beschikt over een grondig begrip van de moleculaire biowetenschappen biochemie, moleculaire biologie, genetica, celbiologie, fysiologie, immunologie en bio-informatica, en je beheerst de relevante courant gebruikte technieken. • Je hebt inzicht in de structuur, reactiviteit en functie van biomoleculen, hun bouw en hun werking in de cel en in de natuurlijke processen die plaatsgrijpen op het niveau van cel, weefsel en organisme. • Je bent handig in het gebruik van publieke sequentie- en structuurdatabanken. • Je kunt zelfstandig biochemische en biotechnologische experimenten opzetten en uitvoeren. • Je hebt een onderzoeksattitude die rekening houdt met de chemische en biologische veiligheid van mens en omgeving. • Je kunt analytisch en conceptueel denken en je kennis creatief integreren in de oplossing van een complex probleem. • Je kunt zelfstandig werken en bent in staat om zelfstandig bij te blijven in een discipline in volle evolutie. 39 40 Loopbaan (Daniel Lips, CEO, Alma KU Leuven) Als afgestudeerde master in de biochemie en de biotechnologie kun je terecht in heel wat verschillende sectoren van de arbeidsmarkt, gaande van onderzoek en onderwijs tot de overheid en het bedrijfsleven. • Na hun masteropleiding kiezen veel biochemici ervoor om nog een doctoraatsopleiding te volgen en via die weg nog enkele jaren aan wetenschappelijk onderzoek te doen aan de universiteit of een (internationale) onderzoeksinstelling. • Ook in het bedrijfsleven vinden biochemici hun weg. Als biochemicus kun je er je vaardigheden toepassen in diensten en sectoren als de farmaceutische sector, biomedische bedrijven, bio-informatica, de agrarische industrie, de milieusector … • Bij overheidsinstellingen kunnen biochemici onder andere aan de slag in onderzoekslaboratoria, controlelaboratoria en forensische laboratoria. • Ten slotte kun je ook als leraar biologie, chemie of natuurwetenschappen aan de slag in het secundair onderwijs. Als Global Lab Quality Manager verzorg ik de kwaliteit binnen onze laboratoria en ben ik verantwoordelijk voor de hoge kwalitatieve standaard waaraan alle laboanalyses en afgeleverde resultaten en rapporten moeten voldoen. Mijn opleiding als master biochemie en biotechnologie is een onmisbaar deel van mijn bagage. En niet alleen voor wat betreft de pure wetenschap: mijn opleiding gaf me ook genoeg kennis en achtergrond over verschillende technieken en apparatuur binnen de biotechnologie en biochemie. (Kevin Neirynck, Bayer Crop Science) < Bij de keuze van een functie of een job speelt er volgens mij een paradigma: enerzijds rol je erin en anderzijds kun je maar vinden wat je zoekt. In mijn opleiding heb ik heel wat zaken geleerd die een goede voorbereiding waren op mijn loopbaan: het analytisch, conceptueel denken, een creatieve, out of the box approach, het vermogen om gegevens om te zetten in actionable information. Meer weten over de loopbaanmogelijkheden? Bekijk de brochure ‘Wetenschappers op de werkvloer’ via wet.kuleuven.be/publicaties/alumniprofielen.pdf < BIOCHEMIE EN BIOTECHNOLOGIE Onderzoek • (Inter)nationale onderzoeksinstellingen • Onderzoeker aan de universiteit Bedrijfsleven • • • • • • • Bio-informatica Voedingssector Milieusector Agrarische sector Farmaceutische sector Biomedische sector Biotechnologische sector Overheid • Onderzoekslaboratoria • Controlelaboratoria • Forensische laboratoria Een studentenjob zoeken? Vrijwilligerswerk of een (vrijwillige) studiestage doen, al dan niet aansluitend bij je opleiding? Je eigen bedrijfje opstarten? Hulp nodig bij de overstap naar de arbeidsmarkt? Het Student Career Center coacht je graag op weg naar je eerste werkervaring. Ook bij de zoektocht naar een boeiende job en bij je sollicitaties staat deze dienst je bij. Voor studenten die willen ondernemen is er bovendien Lcie, de community van KU Leuven die studenten met innovatieve en ondernemende ideeën stimuleert. Weet je niet waar te beginnen? Op de databanken van het Student Career Center vind je startersjobs, stages, vrijwilligerswerk, innovatieprojecten en studentenjobs. Je kunt ook eens een kijkje nemen op een van de events die de dienst voor je organiseert. www.kuleuven.be/ studentcareercenter Onderwijs www.lcie.be studentcareercenterkuleuven • Leraar biologie - chemie en natuurwetenschappen 41
