MEN`S leflet S SOTHO.cdr

KANKERE YA TSHWELESA
YA BOTONA
KE MATSHWAO AFE A BONTSHANG
KANKERE YA TSHWELESA YA BOTONA?
Tshwelesa ya botona ke karolo ya mmele e fumanwang
banneng feela. Tshwelesa ena e hlahisa lero la botona le
lesweu le jarang le ho fepa peo ya botona. Kankere e hlaha
tshweleseng ya botona mme e qetellong disele tsa
kankere di ka namela ka ntle ho tshwelesa dikarolong tse
ding tsa mmele.
Hangata kankere ya tshwelesa ya botona e hola hannyane ka
mokgwa o tswellang pele mme e ka nna ya se bontshe
matshwao afe kapa afe. Matshwao a ka lekolwang ke ngaka a
ka kenyeletsa le leng kapa la a mangata a latelang:
Bladder
Matshwao a lemosang e sa le ka nako
Bothata ha o ntsha metsi
Ho ntsha metsi kgafetsa, haholo-holo bosiu
Bothata ha o batla ho ntsha metsi le ha o batla ho kgaotsa
bakang bohloko bona. Le ha ho le jwalo, ho ikamahanya le
ditataiso tse latelang, ho ka fokotsa tse ka o bakelang kotsi:
Ho hlahlojwa selemo ka seng kamora dilemo tse 50
Ebang ho na le nalane ya bohloko bona lelapeng, o eletswa
hore o etse dihlahlobo tsa kgafetsa kamora dilemo tse 40
Ja dijo tse mafura a mannyane le proteine ya diphoofolo
e tlase.
Hangata ho hola ha tshwelesa ya botona ha
ho kotsi mme ho ka alafshwa ha bonolo
Hangata matshwao ana a boletsweng ka hodimo a bakwa ke
lethopa le hatellang peipi ya metsi (urethra) mme le sitise ho
phalla ha metsi.
Urethra
Prostate
Rectum
Sperm Duct
Penis
Testicle
Scrotum
BOHLOKWA BA HO FUMANWA
HA YONA KAPELE KE BOFE?
Ho fumanwa ha kankere ya tshwelesa ya botona ka nako
ho ntlafatsa menyetla ya kalafo e phethahetseng haholo.
Ebang e sa alafshwe, disele tse tletseng kankere tse
kahara tshwelesa ya botona di ka namela dikarolong tse
ding tsa mmele. Diketsahalo tse ngata tsa kankere ya
tshwelesa ya botona ha di bontshe matshwao qalong,
feela a ka fumanwa ka tshebediso ya diteko tsa madi.
Hlahlobo e lekanya ditekanyetso tsa PSA (mofuta wa
proteine e entsweng ka disele tsa tshwelesa ya botona) - e
lepa kgonahalo ya ho ba le kankere ya tshwelesa ya
botona. Banna ba nang le ditekanyetso tse hodimo tsa
PSA ba eletswa ho etsa 'biopsy' (sampole ya thishu tsa
tshwelesa) ho lekola boteng ba disele tse nang le kankere.
Kankere ya tshwelesa ya botona e sa ntseng e qala e boela
e kgona ho fumanwa ka tlhahlobo ya mohlamu. Kalafo e
kentse tsheho ya bongaka ho tlosa tshwelesa ya botona
kapa kalafo ka tshebediso ya mahlasedi a seipone.
Matshwao a tieho (kankere e kenelletseng)
Madi morotong
Bohloko kapa motjheso ha o ntsha metsi
Matshwao afe kapa afe a ka hodimo ka kopanelo le
bohloko tlase mokokotlong, hodingwana diropeng
kapa nokeng.
Kamehla bohloko bo tswellang ntle
le tlhaloso bo hloka tlhahlobo ya bongaka
DINTLHA TSE KA BAKANG KOTSI
Le ha ho se motho ya tsebang hore ke sefe se bakang kankere
ya tshwelesa ya botona, ho qollotswe dintlha tse latelang tse
ka bakang kotsi:
Keketseho ya dilemo (bongata ba 80% ya dikankere tsa
tshwelesa ya botona di fumanwa banneng ba seng ba
fetile dilemo tse 65)
Nalane ya lelapa ya kankere ya tshwelesa ya botona
Dijo tse tletseng mafura le proteine ya diphoofolo.
MOKGWA WA HO FOKOTSA TSE
KA BAKANG KOTSI
Hobane sesosa sa nnete sa kankere ya tshwelesa ya botona
se sa tsejwe, ha ho kgonahale hore ho tloswe tsohle tse
MOO O KA
FUMANANG THUSO TENG
Mokgatlo wa Kankere wa Afrika Borwa (CANSA) o ka nehelana
ka tlhahisoleseding mabapi le:
Moo o ka fumanang thutso teng
Kalafo le tshehetso
Dintlha tse ka bakang kotsi, matshwao le ho fumanwa ha
ho hong kapele.
Ho fumana tse ngata ka kankere ya tshwelesa ya
botona le kankere ya lekwalata, kapa mofuta ofe
kapa ofe o mong wa kankere, letsetsa Mokgatlo
wa Kankere wa Afrika Borwa nomorong e sa
lefellweng ya mohala 0800 22 66 22, kapa o ngolle
ho CANSA, P O Box 2121, Bedforview, 2008,
kapa o etele websaete ena www.cansa.org.za
KANKERE YA LEKWALATA KE ENG?
Makwalata ke ditshwelesa tse pedi kahara mokotlana wa
botona tse hlahisang lero la botona le dihomone. Kankere
ya lekwalata ke lefu le tshwarang batjha
mme hangata le fumanwa banneng ba dilemong
tse pakeng tsa 15 le 40. E ke ke ya thibelwa, empa
boitlhahlobo ba kamehla bo ka netefatsa hore e
hlokomelwa kapele mme e alafshwe hobane kankere ya
lekwalata ke e nngwe ya mafu a alafehang ebang a
hlokometswe kapele.
KE MANG YA KOTSING?
Ba dilemong tse pakeng tsa 15 - 40
Hangata kankere ya lekwalata e fumanwa bathong
ba dilemong tse pakeng tsa 15 le 40, le ha ka sewelo
e fumanwa bashemaneng ba sa ntseng ba le
dilemong tsa bohlankana le banneng ba seng ba
fetile dilemo tse 40.
Makwalata a hodimo
Banna ba nang le makwalata a hodimo kapa
a theohetseng tlase hannyane ba kotsing e kgolo ya
ho ba le kankere ya lekwalata.
Boemo bona bo
lokela ho lokiswa ka tsheho ya bongaka dilemong tse
tlase-tlase.
Bohlankana ba pele ho nako
Bashemane bao e bang bahlankana kapele ba kotsing e
kgolwanyane ya ho ba le kankere ya lekwalata sena ka
mohlomong se amana le maemo a dihomone.
Nalane ya lelapa
Banna ba nang le nalane ya kankere ya
lekwalata lelapeng ba kotsing e kgolwanyane ya ho ba le
lefu lena.
Ntlha ya bohlokwa:
Ho thulwa kapa ho otlwa makwalateng
ho ke ke ha baka kankere
MATSHWAO A TEMOSO
Hangata letshwao la temoso ke ho hlaha ha lequthu le
lennyane, le thata, le seng bohloko le boholo ba erekisi ka pele
kapa lehlakoreng la lekwalata. Hangata ha ho letshwao le leng
la kotsi la pele ho nako ntle le ho tiya ha lequthu le ho hola ha
lona.
Matshwao a mang a lokelang ho hlokomelwa:
Ho utlwa “boima” lekwalateng
Ho ruruha ha lekwalata
Ho feto-fetoha ha lekwalata
Pokello e tsometsang ya sephalli kapa madi kahara
mokotlana wa botona
Bohloko bo sa thabiseng nokeng
Ho ruruha kapa bonojana dikarolong tse ding tsa
mmele, tse kang noka, matswele kapa molala.
Ka bomadimabe, hangata banna ha ba tsotelle matshwao ana
a temoso ka tshepo ya hore a tla fela.
Matshwao a ka hlahellang nakong eo kankere ya lekwalata e
seng e totile a ka kenyeletsa ana:
Bohloko mokokotlong le mpeng
Ho theoha ha boima ba mmele
Ho fellwa ke moya (ka lebaka la ho namela
matshwafong)
Dipudulwana tse ruruhileng (lymph nodes)
Tshitiso ya moroto.
E ALAFSHWA JWANG?
Diteboho di lebiswe kalafong ya mehleng ena, bongata ba
banna ba neng ba tshwerwe ke kankere ya lekwalata ba
tswela pele ho iphelela maphelo a tlwaelehileng. Ka ha
hangata ho ameha lekwalata le leng feela, ha ho be le phetoho
tshebetsong ya tsa motabo. Ka kakaretso kalafo ke kopanelo
ya tsheho ya bongaka le kapa kalafo ya mahlasedi (radiation) le
kalafo ka dikhemikhale (chemotheraphy) ho itshetlehile
mokgahlelong le mofuteng wa kankere. Kalafo ya kamehla
bakeng la leqhutsu le belaetsang lekwalateng e qala ka tsheho
ya bongaka ho tlosa lekwalata lohle le amehileng. Tsheho ena
ya bongaka e nehelana ka tlhahlobo, e laole lethopa mme ha e
ka etswa e sa le ka nako, e thibela kankere ho namela dithong
tse ding tsa mmele.
HOBANENG HA BOITLHAHLOBO BA
LEKWALATA BO LE BOHLOKWA?
Kankere ya lekwalata e alafshwa le ho fodiswa ha
bonolo ha e ka fumanwa e sa le ka nako.
Ha o ntse o etsa boitlhahlobo hangata, ho ya ho ntse ho
ba bonolo mme ka hona o ka hlokomela diphetoho dife
kapa dife e sa le ka nako.
Ho bonolo ho etsa jwalo mme ha ho ditjeho tsa letho.
Boitlhahlobo ba lekwalata bo lokela ho etswa neng?
Kgwedi e nngwe le e nngwe haholo-holo kamora ho hlapa
bateng ya metsi a futhumetseng kapa shawareng. Mofuthu o
otlolla letlalo la mokotlana wa botona, mme ho be bonolo ho
fumana sefe kapa sefe se sa tlwaelehang.
Haeba o na le e nngwe ya matshwao ana, ikopanye le ngaka ya
hao hang-hang. Kalafo ya kankere ya lekwalata le ha e se e jele
setsi, e a sebetsa.
Boitlhahlobo ba lekwalata bo lokela ho qala
dilemong dife?
Ho tloha dilemong tsa bohlankana ho isa dilemong tse 45.
Mme ya nang le kankere ya matswele:
Nalane ya kankere ya matswele ho mme wa monna kapa
dikgaetseding tsa hae e eketsa kotsi ya hore a ka tshwarwa
ke kankere ya lekwalata.
EBE KANKERE YA LEKWALATA
E FUMANWA JWANG MMELENG?
Ke lokela ho batlana le eng?
Phetoho efe kapa efe e sa tlwaelehang, haholo-holo lequthu
(le boholo ba erekisi) ka pele kapa lehlakoreng la lekwalata, ho
ruruha kapa ho tiya. Maquthu ana hangata ha a bohloko.
Monono
Ka mabaka a sa tsejweng, dikankere tse ngata di batla di
fumaneha hangata bathong ba nonneng ho feta bathong
ba sa nonang.
Ngaka e tla lekola nalane ya hao ya bongaka mme e etse
tlhahlobo mmeleng. A ka nna a etsa ditlhophiso tsa diteko tsa
madi, tsa seipone (X-ray) kapa diteko tse ding ho fumana hore
na ebe ke kankere le hore ha e a namela dikarolong tse ding
tsa mmele na.
Boitlhahlobo ba lekwalata bo lokela ho etswa jwang?
Hlahloba lekwalata ka leng.
Sebedisa diatla ka bobedi mme o thete lekwalata
pakeng tsa menwana (menwana e mahareng) le
monwana o motona.
O tla utlwa karolo e tiileng
kamorao ho lekwalata - Sena se bitswa 'epididymis'
mme se tlwaelehile
Pheta sena ka lekwalata le leng. Le ha ka tlwaelo
lekwalata le leng le le boholwanyane ho feta le leng,
kamehla hlokomela diphetoho dife kapa dife tse ka
bang teng.
Ema pela seipone ho lekola ho ruruha ha lekwalata
kapa noka
Haeba ke fumana ho hong ho sa tlwaelehang?
Diphetoho ha di bolele hore ho na le kankere - e ka nna
ya ba hore ke tshwaetso feela. Haeba ho se phetoho
kamora ho sebedisa diantibayotiki nakong ya beke,
o ka belaela lethopa. Ha kankere ya lekwalata e ka
alafshwa e sa le ka nako, menyetla ya katleho ya
kalafo e a ntlafala.