El sustantivo

Anuncio
DECLINACION 1ª
Está formada por las palabras de tema en -A y genitivo singular en -AE.
La mayoría son de género femenino, con las excepciones que veremos más adelante.
DECLINACIÓN
SINGULAR PLURAL
NOM Ros-a
Ros-ae
VOC Ros-a
Ros-ae
ACUS Ros-am
Ros-as
GEN Ros-ae
Ros-arum
DAT Ros-ae
Ros-is
ABL Ros-a
Ros-is
Además tiene el llamado caso LOCATIVO, que indica en lugar en donde está o sucede alguna cosa. Pervive en
nombres de ciudades, sobre todo: ROM-AE, en Roma; y en la expresión DOMI MILITIAEQUE, en la paz y en la
guerra.
Son de género masculino las palabras que indican varones y oficios de varón, gentilicios y nombres de ríos: agricola,
nauta, poeta, Persa...
ALGUNAS CARACTERÍSTICAS ESPECIALES:
1. Algunos nombres, sobre todo los acabados en -cola y en -gena, hacen el genitivo plural en -um, en vez de en arum: agrilocum/agricolarum.
2. Algunos nombres hacen el dativo y ablativo plural en -abus para diferenciarse de sus masculinos: dea, filia,
liberta...
3. Algunos nombres carecen de plural: diligentia, iustitia, regula, scientia.
4. Algunos nombres carecen de singular: angustiae, blanditae, divitiae, habenae, indutiae, insidiae, Kalendae, minae,
nuptiae, reliquiae, tenebrae, Athenae...
5. Algunos nombres cambian de significado cuando cambian de número: aqua (agua)-aquae (balneario); copia
(abundancia)-copiae (tropas), fortuna (suerte)-fortunae (bienes), littera (letra)-litterae (carta).
DECLINACION 2ª
La forman las palabras latinas de tema en -O y genitivo singular en -I.
Se clasifican en los acabados en su nominativo en -US, en -ER/R o en -UM.
MODELO -US
SINGULAR PLURAL
NOM Domin-us
Domin-i
VOC Domin-e
Domin-i
ACUS Domin-um Domin-os
GEN Domin-i
Domin-orum
DAT Domin-o
Domin-is
ABL Domin-o
Domin-is
Son normalmente masculinos, excepto los nombres de plantas y árboles que son femeninos: pirus, populus, malus...,
y los de algunos países, islas y ciudades: Aegyptus, Rhodus. Son neutros: vulgus, pelagus, virus.
MODELO -ER/-R (Vir y sus compuestos)
SINGULAR PLURAL
NOM Pu-er
Puer-i
VOC Pu-er
Puer-i
ACUS Puer-um
Puer-os
GEN Puer-i
Puer-orum
DAT Puer-o
Puer-is
ABL Puer-o
Puer-is
SINGULAR PLURAL
NOM Ag-er
Agr-i
VOC Ag-er
Agr-i
ACUS Agr-um
Agr-os
GEN Agr-i
Agr-orum
DAT Agr-o
Agr-is
ABL Agr-o
Agr-is
SINGULAR PLURAL
NOM Vi-r
Vir-i
VOC Vi-r
Vir-i
ACUS Vir-um
Vir-os
GEN Vir-i
Vir-orum
DAT Vir-o
Vir-is
ABL Vir-o
Vir-is
En este modelo, todas las palabras son de género masculino.
También esta declinación conserva el caso LOCATIVO en los nombres de ciudad y en las palabras Humus, Domus y
Rus: domi (en casa), humi (en tierra), Corinthi (en Corinto)...
MODELO -UM
SINGULAR PLURAL
NOM Templ-um Templ-a
VOC Templ-um Templ-a
ACUS Templ-um Templ-a
GEN Templ-i
Templ-orum
DAT Temnpl-o
Templ-is
ABL Templ-o
Templ-is
Son siempre de género neutro.
ALGUNAS CONSIDERACIONES ESPECIALES
1. Los nombres propios con nominativo en -IUS y las palabras Filius y Genius tienen su vocativo singular en -I: fili, geni,
Iuli, Vergili...; y el genitivo singular lo suelen tener en -I, y no en -II.
2. Algunos nombres que tienen R hacen el genitivo plural en -UM y no en -orum: nostrum, liberum, barbarum...
3. La palabra VIR y sus compuestos también suelen hacer en -UM el genitivo plural.
4. Algunos nombres de monedas y medidas, gentilicios, numerales y expresiones técnicas tienen el genitivo plural en UM: consaguineum, magnanimum, mummum, sestertium, talentum, ducentum, praefectus fabrum...
5. La palabra DEUS, DEI presenta algunas formas dobles: vocativo singular dive, genitivo singular divi, dativo y ablativo
singular divo, nominativo plural dii, dei y di, dativo y ablativo plural diis, deis y dis, genitivo plural deum.
DECLINACION 3ª
La forman los temas acabados en consonante o en -i.
Los temas en consonante se denominan también imparisílabos, puesto que tienen una sílaba menos en el
nominativo que en el genitivo. Los temas en -i se denominan también parisílabos, puesto que tienen el mismo
número de sílabas en ambos casos.
DESINENCIAS DE LOS TEMAS EN CONSONANTE.
CASOS
SINGULAR
PLURAL
NOMINATIVO -s (temas en oclusiva y en -m). -es
VOCATIVO -- (temas en -l, -n, -r, -s y neutros) - a (neutros
ACUSATIVO
-em
-es
-a (neutros)
GENITIVO
-is
-um
DATIVO
-i
-ibus
ABLATIVO
-e
-ibus
DECLINACIÓN Y CARACTERÍSTICAS
1- OCLUSIVAS: -P, -T, -C, -B, -D, -G.
En el nominativo toman -s, excepto los neutros. Hay que tener en cuenta:
•
•
•
Las labiales -b, -p, se conservan: plebs, princeps.
Las dentales -d, -t, se pierden ante -s: pes, virtus.
Las guturales -g, -c, se convierten en -x ante -s: lex, dux.
Modelos masculino y femenino.
CASOS
B
P
D
T
G
C
NOMINATIVO plebs princeps
pes
miles
lex
dux
VOCATIVO
plebs princeps
pes
miles
lex
dux
ACUSATIVO
plebem principem pedem militem legem ducem
GENITIVO
plebis principis
pedis
militis
legis
ducis
DATIVO
plebi
principi
pedi
militi
legi
duci
ABLATIVO
plebe principe
pede
milite
lege
duce
SINGULAR
PLURAL
NOMINATIVO
principes pedes milites leges duces
VOCATIVO
principes pedes milites leges duces
ACUSATIVO
principes pedes milites leges duces
GENITIVO
principum pedum militum legum ducum
DATIVO
principibus pedibus militibus legibus ducibus
ABLATIVO
principibus pedibus militibus legibus ducibus
Modelo neutro:
CASOS
SINGULAR PLURAL
NOMINATIVO caput
capita
VOCATIVO
capita
caput
ACUSATIVO caput
capita
GENITIVO
capitis
capitum
DATIVO
capiti
capitibus
ABLATIVO
capite
capitibus
2- LÍQUIDAS: -L, -R.
•
•
No toman -s en el nominativo.
Las palabras que acaban en consonante doble, la simplifican en el nominativo: mel (mellis), fel (fellis), far (farris).
SINGULAR
NOMINATIVO consul
mulier
VOCATIVO
mulier
consul
ACUSATIVO consulem mulierem
GENITIVO
consulis
mulieris
DATIVO
consuli
mulieri
ABLATIVO
consule
muliere
PLURAL
NOMINATIVO consules
mulieres
VOCATIVO
consules
mulieres
ACUSATIVO consules
mulieres
GENITIVO
consulum mulierum
DATIVO
consulibus mulieribus
ABLATIVO
consulibus mulieribus
3- SILBANTES: -S.
•
•
La -s final del tema se convierte en -r- entre vocales (rotacismo).
Cuando ante la -r hay una vocal breve, esta se convierte en -e, o en -o.
SINGULAR
M/F
NOMINATIVO honos
NEUTRO
tempus
VOCATIVO
honos
tempus
ACUSATIVO honorem tempus
GENITIVO
honoris
temporis
DATIVO
honori
tempori
ABLATIVO
honore
tempore
PLURAL
NOMINATIVO honores tempora
VOCATIVO
honores tempora
ACUSATIVO honores tempora
GENITIVO
honorum temporum
DATIVO
honoribus temporibus
ABLATIVO
honoribus temporibus
4- NASALES: -M, -N.
•
•
•
•
La única palabra acabada en -m, toma -s en el nominativo: hiems.
Las acabadas en -n, no toman -s en el nominativo. La única excepción es sanguis, sanguinis, que toma -s y pierde la
nasal en el nominativo.
Las acabadas en -on en el nominativo, pierden la -n. Algunas además presentan alternancia vocálica: homo, hominis.
Y caro, carnis, suprime la vocal -o.
Las acabadas en -men, son neutras. Si esta -e es breve, se convierte en -i en los casos oblicuos.
SINGULAR
NOMINATIVO hiems
legio
homo
flumen
VOCATIVO
legio
homo
flumen
hiems
ACUSATIVO hiemem legionem hominem flumen
GENITIVO
hiemis
legionis
hominis
fluminis
DATIVO
hiemi
legioni
homini
flumini
ABLATIVO
hieme
legione
homine
flumine
PLURAL
NOMINATIVO hiemes
legiones homines flumina
VOCATIVO
legiones homines flumina
hiemes
ACUSATIVO hiemes
legiones homines flumina
GENITIVO
hiemum legionum hominum fluminum
DATIVO
hiemibus legionibus hominibus fluminibus
ABLATIVO
hiemibus legionibus hominibus fluminibus
DESINENCIAS DE LOS TEMAS EN VOCAL -I
CASOS
SINGULAR PLURAL
NOMINATIVO -IS
-ES (-IS)
VOCATIVO
-ES (-IS)
-IS
ACUSATIVO -EM (-IM) -ES (-IS)
GENITIVO
-IS
-IUM
DATIVO
-I
-IBUS
ABLATIVO
-E (-I)
-IBUS
CARACTERÍSTICAS:
•
•
•
•
•
Algunos nombres cambian -is por -es.
Los nombres acabados en -ris pierden la -i y después la -s, añadiendo una -e ante la -r: imbris pasa a imber.
Los neutros acabados en -i, la cambian por -e: mare.
Los neutros acabados en -ali y -ari, pierden la -i: animal, calcar.
Algunos nombres pierden la -i en el singular y se comportan como los consonánticos, mientras que en plural siguen el
tema de los vocálicos. Son los llamados temas mixtos. Son generalmente monosílabos en el nominativo singular
acabados en -ns, -rs, -bs, -ps, -lx, -rx.
SINGULAR
NOMINATIVO civis
caedes imber
animal
mare
VOCATIVO
caedes imber
animal
mare
ACUSATIVO civem caedem imbrem animal
mare
GENITIVO
civis
caedis
imbris
animalis
maris
DATIVO
civi
caedi
imbri
animali
mari
ABLATIVO
cive
caede
imbre
animale
mari
civis
PLURAL
NOMINATIVO cives
caedes imbres animalia
maria
VOCATIVO
caedes imbres animalia
maria
cives
ACUSATIVO cives
caedes imbres animalia
maria
GENITIVO
civium caedium imbrium animalium marium
DATIVO
civibus caedibus imbribus animalibus maribus
ABLATIVO
civibus caedibus imbribus animalibus maribus
Modelo mixto:
CASOS
SINGULAR PLURAL
NOMINATIVO pars
partes
VOCATIVO
partes
pars
ACUSATIVO partem/im
partes
GENITIVO
partis
partium
DATIVO
parti
partibus
ABLATIVO
parte
partibus
Modelo irregular:
SINGULAR
NOMINATIVO vis
sus
bos
Iuppiter
VOCATIVO
sus
bos
Iuppiter
ACUSATIVO vim
suem
bovem
Iovem
GENITIVO
vis
suis
bovis
Iovis
DATIVO
vi
sui
bovi
Iovi
ABLATIVO
vi
sue
bove
Iove
NOMINATIVO vires
sues
boves
VOCATIVO
vires
sues
boves
ACUSATIVO vires
sues
boves
vis
PLURAL
GENITIVO
virium suum
DATIVO
viribus subus/suibus bobus/bubus
ABLATIVO
viribus subus/suibus bobus/bubus
Nombres que sólo tienen plural:
boum
•
•
•
•
•
•
Manes, -ium: los Manes.
Penates, -ium: los Penates.
Quirites, -ium: los Quirites.
Optimates, -ium: los Optímates.
Maiores, ium: los antepasados.
Moenia, -ium: las murallas.
Nombres que cambian su significado en plural:
•
•
•
•
pars, partis: parte; partes, partium: las partes, el partido político.
aedes, aedis: el templo; aedes, aedium: los templos, la casa.
finis, finis: el fin; finis, finium: la frontera, el territorio.
parens, parentis: el padre o la madre; parentes, parentium: los padres.
El caso Locativo:
•
Rus, ruris: ruri: en el campo.
•
DECLINACION 4ª
SINGULAR
M/F
NEUTRO
NOMINATIVO exercitus
cornu
VOCATIVO
cornu
exercitus
ACUSATIVO exercitum cornu
GENITIVO
exercitus
cornus
DATIVO
exercitui
cornui
ABLATIVO
exercitu
cornu
PLURAL
NOMINATIVO exercitus
cornua
VOCATIVO
exercitus
cornua
ACUSATIVO exercitus
cornua
GENITIVO
exercituum cornuum
DATIVO
exercitibus cornibus
ABLATIVO
exercitibus cornibus
DECLINACION 5ª
SINGULAR
NOMINATIVO res
dies
VOCATIVO
dies
res
ACUSATIVO rem diem
GENITIVO
rei
diei
DATIVO
rei
diei
ABLATIVO
re
die
PLURAL
NOMINATIVO res
dies
VOCATIVO
res
dies
ACUSATIVO res
dies
GENITIVO
rerum dierum
DATIVO
rebus diebus
ABLATIVO
rebus diebus
Expresiones formadas con la palabra RES:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
res militaris: estrategia militar.
res publica: el Estado, el bien público.
res novae: las novedades, la revolución.
res familiaris: el bien o el patrimonio familiar.
res frumentaria: los víveres, el aprovisionamiento.
res diversae: lo opuesto.
res divinae: el culto divino.
res secundae: la prosperidad.
res adversae: la desgracia.
res gestae: las hazañas, las gestas.
res nata: nada.
Descargar