DECLINACION 1ª Está formada por las palabras de tema en -A y genitivo singular en -AE. La mayoría son de género femenino, con las excepciones que veremos más adelante. DECLINACIÓN SINGULAR PLURAL NOM Ros-a Ros-ae VOC Ros-a Ros-ae ACUS Ros-am Ros-as GEN Ros-ae Ros-arum DAT Ros-ae Ros-is ABL Ros-a Ros-is Además tiene el llamado caso LOCATIVO, que indica en lugar en donde está o sucede alguna cosa. Pervive en nombres de ciudades, sobre todo: ROM-AE, en Roma; y en la expresión DOMI MILITIAEQUE, en la paz y en la guerra. Son de género masculino las palabras que indican varones y oficios de varón, gentilicios y nombres de ríos: agricola, nauta, poeta, Persa... ALGUNAS CARACTERÍSTICAS ESPECIALES: 1. Algunos nombres, sobre todo los acabados en -cola y en -gena, hacen el genitivo plural en -um, en vez de en arum: agrilocum/agricolarum. 2. Algunos nombres hacen el dativo y ablativo plural en -abus para diferenciarse de sus masculinos: dea, filia, liberta... 3. Algunos nombres carecen de plural: diligentia, iustitia, regula, scientia. 4. Algunos nombres carecen de singular: angustiae, blanditae, divitiae, habenae, indutiae, insidiae, Kalendae, minae, nuptiae, reliquiae, tenebrae, Athenae... 5. Algunos nombres cambian de significado cuando cambian de número: aqua (agua)-aquae (balneario); copia (abundancia)-copiae (tropas), fortuna (suerte)-fortunae (bienes), littera (letra)-litterae (carta). DECLINACION 2ª La forman las palabras latinas de tema en -O y genitivo singular en -I. Se clasifican en los acabados en su nominativo en -US, en -ER/R o en -UM. MODELO -US SINGULAR PLURAL NOM Domin-us Domin-i VOC Domin-e Domin-i ACUS Domin-um Domin-os GEN Domin-i Domin-orum DAT Domin-o Domin-is ABL Domin-o Domin-is Son normalmente masculinos, excepto los nombres de plantas y árboles que son femeninos: pirus, populus, malus..., y los de algunos países, islas y ciudades: Aegyptus, Rhodus. Son neutros: vulgus, pelagus, virus. MODELO -ER/-R (Vir y sus compuestos) SINGULAR PLURAL NOM Pu-er Puer-i VOC Pu-er Puer-i ACUS Puer-um Puer-os GEN Puer-i Puer-orum DAT Puer-o Puer-is ABL Puer-o Puer-is SINGULAR PLURAL NOM Ag-er Agr-i VOC Ag-er Agr-i ACUS Agr-um Agr-os GEN Agr-i Agr-orum DAT Agr-o Agr-is ABL Agr-o Agr-is SINGULAR PLURAL NOM Vi-r Vir-i VOC Vi-r Vir-i ACUS Vir-um Vir-os GEN Vir-i Vir-orum DAT Vir-o Vir-is ABL Vir-o Vir-is En este modelo, todas las palabras son de género masculino. También esta declinación conserva el caso LOCATIVO en los nombres de ciudad y en las palabras Humus, Domus y Rus: domi (en casa), humi (en tierra), Corinthi (en Corinto)... MODELO -UM SINGULAR PLURAL NOM Templ-um Templ-a VOC Templ-um Templ-a ACUS Templ-um Templ-a GEN Templ-i Templ-orum DAT Temnpl-o Templ-is ABL Templ-o Templ-is Son siempre de género neutro. ALGUNAS CONSIDERACIONES ESPECIALES 1. Los nombres propios con nominativo en -IUS y las palabras Filius y Genius tienen su vocativo singular en -I: fili, geni, Iuli, Vergili...; y el genitivo singular lo suelen tener en -I, y no en -II. 2. Algunos nombres que tienen R hacen el genitivo plural en -UM y no en -orum: nostrum, liberum, barbarum... 3. La palabra VIR y sus compuestos también suelen hacer en -UM el genitivo plural. 4. Algunos nombres de monedas y medidas, gentilicios, numerales y expresiones técnicas tienen el genitivo plural en UM: consaguineum, magnanimum, mummum, sestertium, talentum, ducentum, praefectus fabrum... 5. La palabra DEUS, DEI presenta algunas formas dobles: vocativo singular dive, genitivo singular divi, dativo y ablativo singular divo, nominativo plural dii, dei y di, dativo y ablativo plural diis, deis y dis, genitivo plural deum. DECLINACION 3ª La forman los temas acabados en consonante o en -i. Los temas en consonante se denominan también imparisílabos, puesto que tienen una sílaba menos en el nominativo que en el genitivo. Los temas en -i se denominan también parisílabos, puesto que tienen el mismo número de sílabas en ambos casos. DESINENCIAS DE LOS TEMAS EN CONSONANTE. CASOS SINGULAR PLURAL NOMINATIVO -s (temas en oclusiva y en -m). -es VOCATIVO -- (temas en -l, -n, -r, -s y neutros) - a (neutros ACUSATIVO -em -es -a (neutros) GENITIVO -is -um DATIVO -i -ibus ABLATIVO -e -ibus DECLINACIÓN Y CARACTERÍSTICAS 1- OCLUSIVAS: -P, -T, -C, -B, -D, -G. En el nominativo toman -s, excepto los neutros. Hay que tener en cuenta: • • • Las labiales -b, -p, se conservan: plebs, princeps. Las dentales -d, -t, se pierden ante -s: pes, virtus. Las guturales -g, -c, se convierten en -x ante -s: lex, dux. Modelos masculino y femenino. CASOS B P D T G C NOMINATIVO plebs princeps pes miles lex dux VOCATIVO plebs princeps pes miles lex dux ACUSATIVO plebem principem pedem militem legem ducem GENITIVO plebis principis pedis militis legis ducis DATIVO plebi principi pedi militi legi duci ABLATIVO plebe principe pede milite lege duce SINGULAR PLURAL NOMINATIVO principes pedes milites leges duces VOCATIVO principes pedes milites leges duces ACUSATIVO principes pedes milites leges duces GENITIVO principum pedum militum legum ducum DATIVO principibus pedibus militibus legibus ducibus ABLATIVO principibus pedibus militibus legibus ducibus Modelo neutro: CASOS SINGULAR PLURAL NOMINATIVO caput capita VOCATIVO capita caput ACUSATIVO caput capita GENITIVO capitis capitum DATIVO capiti capitibus ABLATIVO capite capitibus 2- LÍQUIDAS: -L, -R. • • No toman -s en el nominativo. Las palabras que acaban en consonante doble, la simplifican en el nominativo: mel (mellis), fel (fellis), far (farris). SINGULAR NOMINATIVO consul mulier VOCATIVO mulier consul ACUSATIVO consulem mulierem GENITIVO consulis mulieris DATIVO consuli mulieri ABLATIVO consule muliere PLURAL NOMINATIVO consules mulieres VOCATIVO consules mulieres ACUSATIVO consules mulieres GENITIVO consulum mulierum DATIVO consulibus mulieribus ABLATIVO consulibus mulieribus 3- SILBANTES: -S. • • La -s final del tema se convierte en -r- entre vocales (rotacismo). Cuando ante la -r hay una vocal breve, esta se convierte en -e, o en -o. SINGULAR M/F NOMINATIVO honos NEUTRO tempus VOCATIVO honos tempus ACUSATIVO honorem tempus GENITIVO honoris temporis DATIVO honori tempori ABLATIVO honore tempore PLURAL NOMINATIVO honores tempora VOCATIVO honores tempora ACUSATIVO honores tempora GENITIVO honorum temporum DATIVO honoribus temporibus ABLATIVO honoribus temporibus 4- NASALES: -M, -N. • • • • La única palabra acabada en -m, toma -s en el nominativo: hiems. Las acabadas en -n, no toman -s en el nominativo. La única excepción es sanguis, sanguinis, que toma -s y pierde la nasal en el nominativo. Las acabadas en -on en el nominativo, pierden la -n. Algunas además presentan alternancia vocálica: homo, hominis. Y caro, carnis, suprime la vocal -o. Las acabadas en -men, son neutras. Si esta -e es breve, se convierte en -i en los casos oblicuos. SINGULAR NOMINATIVO hiems legio homo flumen VOCATIVO legio homo flumen hiems ACUSATIVO hiemem legionem hominem flumen GENITIVO hiemis legionis hominis fluminis DATIVO hiemi legioni homini flumini ABLATIVO hieme legione homine flumine PLURAL NOMINATIVO hiemes legiones homines flumina VOCATIVO legiones homines flumina hiemes ACUSATIVO hiemes legiones homines flumina GENITIVO hiemum legionum hominum fluminum DATIVO hiemibus legionibus hominibus fluminibus ABLATIVO hiemibus legionibus hominibus fluminibus DESINENCIAS DE LOS TEMAS EN VOCAL -I CASOS SINGULAR PLURAL NOMINATIVO -IS -ES (-IS) VOCATIVO -ES (-IS) -IS ACUSATIVO -EM (-IM) -ES (-IS) GENITIVO -IS -IUM DATIVO -I -IBUS ABLATIVO -E (-I) -IBUS CARACTERÍSTICAS: • • • • • Algunos nombres cambian -is por -es. Los nombres acabados en -ris pierden la -i y después la -s, añadiendo una -e ante la -r: imbris pasa a imber. Los neutros acabados en -i, la cambian por -e: mare. Los neutros acabados en -ali y -ari, pierden la -i: animal, calcar. Algunos nombres pierden la -i en el singular y se comportan como los consonánticos, mientras que en plural siguen el tema de los vocálicos. Son los llamados temas mixtos. Son generalmente monosílabos en el nominativo singular acabados en -ns, -rs, -bs, -ps, -lx, -rx. SINGULAR NOMINATIVO civis caedes imber animal mare VOCATIVO caedes imber animal mare ACUSATIVO civem caedem imbrem animal mare GENITIVO civis caedis imbris animalis maris DATIVO civi caedi imbri animali mari ABLATIVO cive caede imbre animale mari civis PLURAL NOMINATIVO cives caedes imbres animalia maria VOCATIVO caedes imbres animalia maria cives ACUSATIVO cives caedes imbres animalia maria GENITIVO civium caedium imbrium animalium marium DATIVO civibus caedibus imbribus animalibus maribus ABLATIVO civibus caedibus imbribus animalibus maribus Modelo mixto: CASOS SINGULAR PLURAL NOMINATIVO pars partes VOCATIVO partes pars ACUSATIVO partem/im partes GENITIVO partis partium DATIVO parti partibus ABLATIVO parte partibus Modelo irregular: SINGULAR NOMINATIVO vis sus bos Iuppiter VOCATIVO sus bos Iuppiter ACUSATIVO vim suem bovem Iovem GENITIVO vis suis bovis Iovis DATIVO vi sui bovi Iovi ABLATIVO vi sue bove Iove NOMINATIVO vires sues boves VOCATIVO vires sues boves ACUSATIVO vires sues boves vis PLURAL GENITIVO virium suum DATIVO viribus subus/suibus bobus/bubus ABLATIVO viribus subus/suibus bobus/bubus Nombres que sólo tienen plural: boum • • • • • • Manes, -ium: los Manes. Penates, -ium: los Penates. Quirites, -ium: los Quirites. Optimates, -ium: los Optímates. Maiores, ium: los antepasados. Moenia, -ium: las murallas. Nombres que cambian su significado en plural: • • • • pars, partis: parte; partes, partium: las partes, el partido político. aedes, aedis: el templo; aedes, aedium: los templos, la casa. finis, finis: el fin; finis, finium: la frontera, el territorio. parens, parentis: el padre o la madre; parentes, parentium: los padres. El caso Locativo: • Rus, ruris: ruri: en el campo. • DECLINACION 4ª SINGULAR M/F NEUTRO NOMINATIVO exercitus cornu VOCATIVO cornu exercitus ACUSATIVO exercitum cornu GENITIVO exercitus cornus DATIVO exercitui cornui ABLATIVO exercitu cornu PLURAL NOMINATIVO exercitus cornua VOCATIVO exercitus cornua ACUSATIVO exercitus cornua GENITIVO exercituum cornuum DATIVO exercitibus cornibus ABLATIVO exercitibus cornibus DECLINACION 5ª SINGULAR NOMINATIVO res dies VOCATIVO dies res ACUSATIVO rem diem GENITIVO rei diei DATIVO rei diei ABLATIVO re die PLURAL NOMINATIVO res dies VOCATIVO res dies ACUSATIVO res dies GENITIVO rerum dierum DATIVO rebus diebus ABLATIVO rebus diebus Expresiones formadas con la palabra RES: • • • • • • • • • • • res militaris: estrategia militar. res publica: el Estado, el bien público. res novae: las novedades, la revolución. res familiaris: el bien o el patrimonio familiar. res frumentaria: los víveres, el aprovisionamiento. res diversae: lo opuesto. res divinae: el culto divino. res secundae: la prosperidad. res adversae: la desgracia. res gestae: las hazañas, las gestas. res nata: nada.