A inorata istoria d`o primer Chustizia asesinato por un rei Pocos sapen

A inorata istoria d'o primer Chustizia asesinato por un rei Pocos sapen que Chuan de Lanuza no estió o primer Chustizia d'Aragón asesinato por un rei. Por ixo esbrusaremos asinas, con trazo rezio, anque nomás siga ta enzurizar a curiosidá, cuatro línias sobre iste causo: o prezedén que, 150 añadas antis d'a muerte de Lanuza, debió de "ispirar" á o despotico Felipe II. O nombre d'a bitima: Martín Díez d'Aux. E no estió un Chustizia cualsiquiera. Fundo conoxedor d'os Fueros d'Aragón, as Cortes l'encargoron a complexa faina de compilar as Oserbanzias (churisprudenzia d'a Corte d'o Chustizia d'Aragón en a entrepitazión d'os fueros) ta que se publicasen chunto con os Fueros, fixando asinas o conchunto d'o que poderbanos clamar l'ordinamiento churidico d'o país. Con ixo, estrutamén, as Cortes tamién meteban limite á ra inaturable estendenzia d'o Chustiziazgo á "creyar" á trabiés d'as suyas sentenzias normas dillá d'os fueros, anque ístas promanen d'as suya entrepitazión. En que se compiloron as Oserbanzias, á ellas e á o fuero s'eban d'achustar en a suya autuazión os futuros Chustizias, sin más. Díez d'Aux tamién estió o rezeutor d'a "Letra Entimata" (u siga: carta notarialmén zertificata) en a que o suyo biello predezesor, Chuan Ximénez Zerdán, li remeraba a istoria e orichens d'a instituzión d'o chustiziazgo, de tal mena que contrebuyó asabelo á ra difusión d'a lienda d'os Fueros de Sobrarbe, que chustifican o pautismo politico en Aragón e o sozmetimiento d'os reis á ras leis d'o país. A reina María, muller d'Alifonso V d'Aragón Pero cosa d'ixo contó ta Alifonso V e (puesto que íste se trobaba ausén guerreyando ta conquistar o reino de Nápols) ta os suyos direutos representans en o territorio aragonés, a suya muller, a reina María e o suyo chirmán, Chuan de Nabarra. Toz ellos s'enemistoron con Díez de Aux por aber endizcato un contrabertiu fuero en as mesmas Cortes d'Alcañiz que en 1437 eban aprobata a suya compilazión d'as Oserbanzias. En dito fuero s'estatuezeba a inmunidá chudizial d'os Chustizias d'Aragón, de forma que ístos no poderban estar chuzgatos, en causo d'estar acusatos, más que por o rei e os suyos machistratos. Dita inmunidá abastarba, antimás, á os suyos lugarteniens e ofizials. Ta os reis, iste fuero suposaba fer de cada pleito cuentra o Chustizia u os suyos colaboradors un conflito con una potenzial carga politica, focalizando sobre o monarca ras tensions que entre as fuerzas bibas d'o país se podeban esbarrar de cualsiquier feito chudizial que afeutase á o Chustizia. En a prautica, suposaba un blidache chudizial ta faborexer una salida indemne de cualsiquier acusazión criminal que se fese sobre o Chustizia. A carraña d'a monarquía aragonesa estió gran e como represalia, asinas como ta pribar un uso inmeyato e ta el mesmo d'ista abentaxa otenita por Díez d'Aux, os reis li conminoron á arrenunziar á o suyo cargo, cosa que refusó. Os requerimientos ta que arrenunziase, ta amostrar asinas que a suya iniziatiba en as Cortes no respondeba á un intrés puramén presonal, se repitioron, pero Díez d'Aux estió firme en o suyo refús. En ista situazión, o rei mandó á o suyo chirmán e Lugartenién suyo en o Reino d'Aragón, que l'acusase de malfurriar os diners recautatos por o impuesto d'o cheneral, ordenando á suya detenzión. Asinas, una fría nuei d'os zaguers días de 1439, siguindo as ordens d'a reina María, una colla de solches e ofizials reyals dentró en a suya casa de Zaragoza, l'ató as mans e lo portió ta ro puerto flubial d'a ziudá, do estió puyato en un barco que, emparato por a escureldá, li'n portió río abaxo dica sacar-­‐lo d'o país, eliminando a posibilidá d'azeder á cualsiquiera d'os refirmes u recursos á ra suya desposizión d'estar en suelo aragonés. O suyo destín final estió ro castiello de Xatiba, do -­‐tamién por orden d'a reina María-­‐ estió afogato ro 26 de chunio de 1440. Castiello de Xátiba Podemos prexinar o enarcamiento d'os que en ixa puenda consideroron que o rei s'eba estralimitato grieumén, asinas como a condeszendenzia d'os que compartioron os argumentos d'o rei u creyoron en a solidez d'os grieus cargos que s'atrebuyoron á o Chustizia. O causo ye que, ironicamén, íste sofrió con toda riguridá prezisamén a chustizia d'o rei en qui, en prenzipio, buscaba más que no pas atra cosa seguridá. Tot parixe endicar que, bien por temor u por intrés, estioron mayoría os que en Aragón se metioron de parti d'o monarca e que a suerte de Martín Díez d'Aux no se bió como l'agresión á o sistema constituzional aragonés que sí reconoxioron os contemporánios de Chuan de Lanuza V. Manimenos, seguntes recontan os cronistas aragoneses d'os feitos de 1591, o causo d'a sumaria execuzión de Martín Díez d'Aux estió remerata en aquers días maldaus por os aragoneses. Ixo mete de manifiesto que o causo de Díez d'Aux no eba quedato en l'olbido e que estió teniu como un prezedén d'o periglo que os comportamientos cada begata más autoritarios d'os monarcas podeba representar ta o mantenimiento d'as libertaz, guarenzias y equilibrios consagratos por a foralidá aragonesa. Miguel Martínez Tomey Fundación Gaspar Torrente