4 Narabulia Tottu is Santos

Comuni de Narabulia
Provìntzia de Aristanis
Ufìtziu de sa Limba Sarda
Isportellu Linguìsticu Comunali
Associazione Culturale “Nieddi” Narbolia
Operadoris: Gonario Carta – Silvia Mastinu
Novas de Narabulia
Annu IV,n.4 de su mesi de Tottu is Santus/Santandria 2015
A torrau a apèrriri s’Ufìtziu de sa Limba Sarda e s’Isportellu Linguìsticu in su
Comuni de Narabulia.
Su 4 de Austu 2015, a torrau a apèrriri in su Comuni de Narabulia s’Ufìtziu de
sa Limba Sarda o Isportellu Linguìsticu Comunali. S’Isportellu est apèrtu,
comenti narat su calendariu postu a suta e est allogiau in su Palatzu
Comunali, in su primu pianu a pustis de is iscalinas a manu manca, in fundu
in s’ultimu aposentu a manu dereta a facci de s’aposentu in ue est su Sindigu.
IsOperadoris funti a disponimentu de totu is cittadinus po cali siat
informatzioni chi pertocat sa Limba Sarda.
Cun s’apèrtura de s’Isportellu Linguìsticu, at a cumintzai fintzas unu servitziu
periòdicu de informatzioni istitutzionali intre s’Amministratzioni Comunali e
is cittadinus, in Limba Sarda, poita custus, siant semperi informaus de is
faìnas chi s’Amministratzioni fàit e fintzas po ddis amentai de is iscadentzias
de prus importu, dendi in su matessi tempus visibilidàdi pùblica e ufìtziali a
su sardu, una limba ancora bia in sa comunidàdi nostra, ma chi si faeddat
solu in cuntestus informalis e pagu in situatzionis ufìtzialis e prus pagu
ancora benit iscrita.
**************************************
Novas de Narabulia
Si podit arretziri fintzas a domu, basta a ddu pediri, imbiendi una punta de
bulletti eletrònicu a s’indiritzu: www.comunenarbolia.it iscriendi: “cherzo
arretziri Novas de Narabulia”. Iscriendi fintzas su nòmini, su sambenau
e s’indiritzu de posta eletrònica a inue si cherit chi s’imbiet.
*****************************************
Sa redatzioni de Novas de Narabulia est contivizàda de su servìtziu
linguìsticu sardu de su Comuni de Narabulia, operadoris Gonario Carta
e Silvia Mastinu, de s’Assòtziu Culturali “NIEDDI” de Narabulia.
****************************************
Onnia nùmeru de Novas de Narabulia at a èssiri fintzas integrau de
curiosidàdis a suba de sa limba sarda, comenti po èsempiu: nòminis de
logu, aìnas de triballu, gramatica e arrègulas de iscritura de sa limba
sarda, ditzius ecc.
Giorni e ore di apertura dello Sportello Linguistico Comunale.
L’Ufficio della Lingua Sarda e lo Sportello Linguistico Comunale è aperto tutti i
Martedì dalle ore10.30 alle ore 12.30 e ogni.. .
Gli Operatori dello Sportello Linguistico sono a disposizione di tutti i cittadini
per qualsiasi informazione , approfondimento, dubbio, curiosità , bibliografia
che riguardi la Lingua Sarda e per consigli sulle regole di scrittura del Sardo.
L’Ufficio della Lingua sarda e lo Sportello Linguistico Comunale è ubicato nel
palazzo del Comune, al primo piano, a sinistra dopo le scale, nell’ultima stanza a
destra, di fronte all’Ufficio del Sindaco.
Gli Operatori dello Sportello linguistico
Dott. Gonario Carta
Dott.ssa Silvia Mastinu
Diis e oras de abertura de s’Isportellu Linguìsticu Comunali.
S’Ufìtziu de sa Limba sarda e s’Isportellu Linguìsticu comunali esti abertu
onnia martis de is dexi e mesu a mesudi e mesu de mangianu (10.30 – 12.30) e su.
Is Operadoris de s’Isportellu Linguìsticu funti a disposizioni de tottu is
cittadinus po calisiat informazioni, profundamentu, duda, curiosidadi,
bibliografia, chi pertocat sa Limba Sarda e po consillus a susu de is arrègulas de
iscritura de su Sardu.
S’Ufìtziu de sa Limba Sarda e s’Isportellu Linguìsticu Comunali esti collocau in
su Palazzu de su Comuni, in su primu pianu, apusti de is iscalinas a manu
manca, in s’urtimu aposentu a manu dereta, a facci de s’Aposentu de su Sindigu.
Is Operadoris de s’Isportellu Linguìsticu
Dot. Gonario Carta.
Dott.ssa Silvia Mastinu
Tottu is Santus/Santandria
Tottu is santus/Santandria: ndi benit de su sardu etotu 'Onnia santu, chi
nde benit de su latinu omnis sanctus, ca sa primu dii de custu mesi
festaus totu is santus. In àterus logus ddi nanta mesi de Santandria ca est
festau s’urtima dii de su mesi e Santu Sadurru puru.
SERVÌTZIOS PRO IS TZITADINOS
In custa setzione podides agatare sos servìtzios chi is amministratziones de is
comunes e de àteros entes, ponent a disponimentu de is tzitadinos. Gràtzias a
custos servìtzios sa zente podet preguntare tzertificados e àteros documentos,
bìere pràticas o pagare sas pagamentas.
Su Còdighe Fiscale
Su còdighe fiscale benit dadu dae su Ministèriu de s’Economia
e serbit a Entes e Amminitratziones pùblicas pro
reconnòschere is tzitadinos.
Belle semper ddu dant is ufìtzios locales de s’Agentzia de is
Intradas; in casos particulares, fintzas is comunes (pro is
pitzinnos, intro de 60 dies dae sa nàschida) e is Consolados
(pro chie bivet in èstero), si sunt cullegados a su sistema
informativu de s’Anàgrafe Tributària.
Nemos, foras de cussos inditados subra, podet fàghere
programmas pro su càrculu o s’imprenta de su còdighe.
Tocat a fàghere atentzione a totus is sitos internet chi dant
servìtzios pro carculare su còdighe fiscale: si benit carculadu
e tentu in custa manera non tenet caràtere ufìtziale.
Su còdighe fiscale benit dadu cun unu tesserinu de plàstica e
portat unu còdighe fatu de lìteras e nùmeros, in totu sunt 16,
chi inditant: sambenadu e nùmene de su titulare, annu, mese e
die de nàschida, su sessu, logu de nàschida.
Balet pro totu sa vida.
Pro ddu otènnere, tocat a cumpilare su mòdulu, chi si nde
podet leare in totus is ufìtzios cumpetentes, e a presentare:
- unu documentu de identidade chi non siat iscadidu; chie ddu
petit devet tènnere a su nessi 18 annos;
- unu documentu de identidade, siat de su delegadu chi de su
delegante, si si preguntat a nùmene de àtere;
- unu documentu de identidade de su babbu o de sa mamma, si
benit pedidu pro unu pitzinneddu;
- is documentos de identidade de su babbu o de sa mamma e
de su minore (o un’autotzertificatzione firmada dae unu de is
mazores) si su còdighe est pro una pessone chi non tenet galu
18 annos;
- su passaportu o su permissu de residèntzia si ddu petint
extracomunitàrios.
In casos particulares, comente cussu de sutzessione, pro
tènnere su còdighe fiscale tocat a presentare su tzertificadu
de morte (o un’autotzertificatzione cun is datos anagràficos de
su mortu) e su documentu de identidade de un’erede o de chie
dd’at preguntadu.
Si si cambiat nùmene o sambenadu, si podet preguntare de
càmbiare su còdighe fiscale, andende a unu cale si siat ufìtziu
de s’Agentzia de is Intradas cun unu documentu de identidade
agiornadu; pro preguntare su cambiamentu non b’at
iscadèntzia de tempus.
Si si perdet o segat su tesserinu, tocat a fàghere denùntzia a
s’autoridade de seguresa pùblica e, a pustis, si nde podet
pedire un’àteru.
De su còdighe fiscale non si nde podet fàghere de mancu pro:
fàghere sa denùntzia de su rèdditu; sa decraratzione de is
sostitutos de imposta; is denùntzias contributivas a s’INPS; is
tzertificados chi petint is pessones chi tenent sa ritenuta
fiscale; is faturas IVA; is retzidas fiscales; is bollas de
acumpanzamentu; is decraratziones IVA; sa rezistratzione de
atos; sa denùntzia de sutzessione e donatzione; s’iscritzione a
un albu.
ITE EST BILINGUISMU CRESCHET (1)
BILINGUISMU CRESCHET est unu servìziu chi cheret fàghere cumprendere a sa
comunidade a susu de su bilinguismu, dende informatziones craras e contivigiadas a
familias, maistros, educadores e amministradores.
BILINGUISMU CRESCHET, ativu in Sardigna dae santugaine de su 2012, est una filiale de
s'organizatzione Bilingualism Maters ghiada dae sa Prof.ra Antonella Sorace in
s'Universidade de Edimburgu.
ITE SERVÌTZIU OFERIMUS
Su servìtziu serbit:
TORRARE PARÀULA a is pregontas de babbos e mamas e maistros chi s'acrarant su
bilinguismu;
CRÈSCHERE sa connoschèntzia de is proes de su bilinguismu;
MUSTRARE is trassas prus de profetu pro agiudare in sa pesadura bilìngue de is pipios;
ISPAINARE informatziones agiornadas cun is istùdios internatzionales prus novos
subra de su bilinguismu;
PROMÒVERE is ocasiones de connoschèntzia e cunfrontu intre is comunidades
linguìsticas.
BILINGUISMU CRESCHET issara punnat de fraigare unu ponte intre su mundu de is
istùdios e sa comunidade, pro chi semper prus pipios potzant gosare de is proes de su
bilinguismu!
CUNTATA·NOS E PIGA PARTE A IS FAINAS NOSTRAS!
Ses bivende in una situatzione de bilinguismu in domo e cheres pesare a su pipiu
bilìngue ma no ischis a cale manu ti dare?
Ti times chi su bilinguismu potzat nòghere a su caminu iscolàsticu de fìgiu tuo?
Nde cheres ischire de prus de comente resonat sa conca de unu pipiu bilìngue?
Si cheres informatziones e consìgios càstia is pàginas chi sighint o cuntata·nos.
E tue cantu nd'ischis de bilinguismu?
cuestionàriu e ddu as a ischire.
Torra arresposta a is pregontas de custu
Primu atòbiu internatzionale de is filiales de "Bilingualism matters"
At ghetadu is primos passos su progetu regionale Bilinguismu Creschet, pensadu e
naschidu in s'Ufìtziu de su Servìtziu Limba e Cultura Sarda de s'Assessoradu de
s'Istrutzione Pùblica de sa Regione Sardigna. Batitzadu in su mese de Sant'Andria cun
duas dies de formatziones pro operadores de sardu cun s'interventu de sa
professoressa Antonella Sorace de s'Universidade de Edimburgu, sa filiale sarda at
tentu s'oportunidade manna de atobiare is àteras bator filiales chi sunt istètias abertas
in Europa. Difatis su 4 de Freàrgiu in Edimburgu b'est istètiu su primu atòbiu
internatzionale de is filiales de Bilingualism Matters. Su primu progetu est naschidu in
Iscòtzia su 2008 gràtzias a su traballu fatu dae unu grupu de ricercadores de
s'Universidade iscotzese ghiadu dae sa Prof.ssa Antonella Sorace, docente de
Linguìstica Acuisitzionale in custa Universidade. S'intentu fiat cuddu de renèssere a
esplicare e isparghinare is resultados de is chircas de is benefìtzios de su bilinguìsmu
intre sa comunidade de su logu gasi chi s'Universidade s'esseret pòtida acurtziare a sa
gente contende·li de is oportunidades mannas chi podiant tènnere is pitzinnos pesados
cun duas limbas dae minores.
Mancu male chi su progetu no est abarradu inserradu in làcanas iscotzeses, ma nch'at
puru brincadu su mare, arribende finas a Sardigna, sende chi su Servìtziu Limba e
Cultura Sarda de sa Regione s'est dadu ite fàghere mannu pro renèssere a abèrrere una
filiale in Casteddu.
Sa prima filiale de BM (Flere språk til flere) est istètia aberta in su 2011 in Norvègia
(Universidade de Tromsø) in ue si contant prus de 100 limbas chistionadas dae una
populatzione de 5 milliones de pessones. In sa comunidade de Tromsø bi sunt a su
mancu 150 natzionalidades diferentes rapresentadas e duncas is chircadores
traballant in unu logu in ue is limbas e is dialetos sunt vivos e impreados dae sa gente
in is cosas de fetianu. Bi sunt finas limbas de minoria, e custas sunt is limbas Sami,
limbas inditadas dae s'Unesco che a limbas in perègulu de si nche mòrrere. Duncas
custos chircadores sunt ativos in unu logu in ue sa gente tenet bisòngiu de ischire a
primore cale sunt is cosas veras de is chircas iscientìficas e cale is pregiudìtzios in
contu de aprendimentu e acuisitzione linguìstica.
Sa de duas filiales (Meur nan eilean siar) est naschida semper in su 2011, in Iscòtzia, in
sa citade de Stornoway, in una de is Ìsulas Èbrides. Innoghe est s'Ufìtziu de s'Itrutzione
cun su Mèdiu de su Gaelicu chi sighit su progetu de BM, ca est de importu mannu pro
custa comunidade de gente a tènnere in contu sa limba de minoria paris cun s'inglesu e
permìtere a is pitzinnos de tènnere is benefìtzios de su bilinguismu finas cun sa limba
prus pagu impreada e chi est puru de profetu pro sa limba ca si torrat a revellire
gràtzias a custu progetu.
Sa de tres filiales (Me 2 Glosses) est istètia aberta in Grècia (Thessaloniki) in su 2012 e
innoghe est s'Universidade chi sighit su progetu, sende chi in sa comunidade bi sunt
medas immigrados dae logos diferentes e una de is ideas de su progetu est cudda de
renèssere a mantènnere is limbas de immigratzione. In su mese de Santu Aine de su
2012 est naschida sa prima filiale italiana in Trento (Bilinguismo conta) e unu mese
infatu est istètia aberta sa filiale sarda in Casteddu (Bilinguismu Creschet), chi essende
is duas prus giòvana sunt galu galu imparende s'àndala de sighire in su progetu e ant
presentadu petzi sa relidade linguìstica insoro e is cosas chi si diant pòdere fàghere cun
su mèdiu de sa filiale.
Su primu atòbiu de Edimburgu nos at permìtidu, in antis de totu, de nos connòschere,
de nos pompiare in cara, de allegare de is chistiones chi onniunu tenet in sa realidade
sua, ispantande·nos, a bortas, de dèpere parare fronte a is pròpias dificultades.
Onniunu, allegande de is fortzas e de is debbilesas de su progetu presentadu at
permìtidu de connòssere una realidade diferente e mascamente pràtigas diferentes pro
li dare raighinas firmas a s'isparghinadura de su progetu. Unu cambiapare chi no est
istètiu culturale ebbia, ma finas e pro su prus de pàrres e ideas in contu de limbas, de
majoria o regionales, natzionales o arribadas dae aterue. Como custas chimbe filiales
de BM sunt una retza, como podent traballare a unu progetu comunu de
connoschèntzia de is chistiones a fùrriu a su bilinguismu e a su multilinguismu,
aderetande mègius is àndalas giai apetigadas e intrende finas in caminos novos chi
bargiant a is resultados balentes de su progetu. No est de importu sa distàntzia, non
b'at importu si is limbas sunt diferentes.
Est una retza prus rica e podet bragare de is diferentzias, ca dae custas naschint posca
is cosas de profetu e rejonadas paris. S'Assessoradu Regionale s'est, duncas, ponende in
caminu in cust'àndala frutuosa, at a dèpere sighire finas caminos novos, mancari
imbarande·si a s'esperièntzia de is àteros, pro renèssere a intregare a is sardos de oe e
de cras unu posidu galu prus ricu de cuddu chi s'istòria l'at regaladu. S'importu
fungudu est cuddu de ofèrrere a totus is sardos unu servìtziu regionale chi potzat
permìtere a sa gente de connòschere is resurtados iscientìficos de capia in contu de
imparu de duas limbas e potzat espricare a primore totu is cosas de bonu chi resessit a
fàghere su cherveddu cun duas o prus limbas.
CHIE SEMUS
Semus unu grupu de chircadores chi cherent ghetare unu ponte intre sa chirca e sa
comunidade (famìlias bilingues, educadores e amministradores) pro isparghinare sa
connoschèntzia a susu de su bilinguismu e fàghere a manera chi semper prus pipios
potzant gosare de su bilinguismu.
Antonella Sorace - Diretora de Bilingualism Matters
Professora ordinària de Linguìstica Acuisitzionale (Developmental Linguistics) in
s'Universidae de Edimburgu. At tentu incàrrigos in sas universidaes de Tromsø, Johns
Hopkins, Michigan State, Hamburg e in su Max Plank Institute for Psycholinguistics de
Nijmegen. Trabballat, subra de totus de isvilupu linguìsticu e cognitivu in is
faeddadores bilingues de cada edade, e prus a finu de su bilinguismu infantile e de su
chi batit custu in is capatzidades cognitivas in prus de su limbàgiu, ma fintzas de su
bilingismu de is mannos in is faeddadores chi lompent a livellos artos in una segunda
limba, e de is efetos de una segunda limba in sa limba nadia. S'est posta issa etotu a
fàghere connòschere is chircas a pitzu de su bilinguismu in totus is setores de sa
sotziedade e pro custu at fundadu su servìtziu de informazione BILINGUALISM
MATTERS.
GIUSEPPE CORONGIU - Ex-Diretore de su Servìtziu Limba Sarda
Autònoma de Sardigna
de sa Regione
Giuseppe Corongiu est istetidu su diretore de su Servìtziu Limba Sarda de sa Regione
Autònoma de Sardigna e referente de su progetu Biliguismu Creschet. Naschidu in
Làconi (OR) in su 1965 s'est laureadu in Lìteras Modernas in s'Universidade de
Casteddu in su 1991. Pesadu in s'ativismu de is movimentos natzionalitàrios e
linguìsticos at traballadu in gioventude in su campu de su giornalismu e de sa
comunicatzione. Dae su 1996 est in s'amministratzione pùblica inue at balangiadu
incàrrigos de consulente, funtzionàriu e dirigente. Est autore de unos cantos libros de
polìtica linguìstica, terminologia giurìdicu amministrativa, pianificatzione. At iscritu
artìculos, sàgios e incuradu òperas didàticas e polìticas pro abalentare sa limba sarda.
Dae su 2006, in sa Regione, at traballadu subra sa normalizatzione ortogràfica e dae su
2008 e finas a su 2014 at ghiadu s'Ufìtziu de sa Limba Sarda Regionale. At traballadu a
is Pianos Triennales 2008-2010 e 2011-2013 dende ispinta a paritzos progetos intro is
cales: CROS, su curretore ortogràficu regionale; FILS, sa formatzione de is insinnantes
in limba sarda; CAMILISA, sas cartinas linguìsticas e didàticas de sa Sardigna;
s'insinnamentu de su sardu curricolare, sa tradutzione de òperas internatzionales in
sardu; s'acumprimentu de òperas e cartones pro pipios; FOLS, sa formatzione de is
operadores de is ufìtzios linguìsticos, e ateras atividades de comunicatzione,
annoamentu e promotzione de su bilinguismu e multilinguismu. Est impitzadu meda a
fàghere crèschere sa retza de Bilinguismu Creschet.
MANUELA MEREU- Professoressa de tedescu in is iscolas superiores e de sardu in
s'iscola materna
Manuela Mereu est nàschida e crèschida in Fonne. At istudiadu germanìstica e
anglìstica in s'Universidade de Casteddu. At fatu su master "Plurilinguismo e
multiculturalismo in Sardegna" in sa matessi Universidade e est professoressa de
tedescu in is iscolas superiores e de sardu in s'iscola materna. Bortat dae su tedescu a
su sardu e istudiat sa didàtica de is limbas.
PRESENTATZIONE DE SU LIBRU DE JEAN LUIS AILLON
Chenàbura su 13 de Tottu is Santos , dae is chimbe (17.00) a is sete (19.00), me in sa sea
de su CEASS Sinis Montiferru, Biblioteca Comunali de Narabulia (1°pianu), s'at a fàghere sa
presentatzione de su libru de Jean-Louis Aillon "La decrescita, i giovani e l'utopia,
Comprendere le origini del disagio per riappropriarci del nostro futuro".
S'attòbiu est promovidu dae CEASS, paris cun s’Assòtziu Qedora.
Proamus a ddu nàrrere in sardu
Calendàriu:
Is mesis de s’annu.
Is mesis de s’annu funt dòixi/doighi:
Gennargiu/Ghennarzu
/Ghennargiu
Friàrgiu/Freargiu/
Freaxu/Fiarzu
Martzu
Abrili/Abrile/Arbile
Maju/Magiu
Làmpadas
Argiolas/ Trìulas
Austu
Cabudanni/Cabudanne/
Capidanni
Ladàmini/Santuaine
Santugaini
Tottu is santus/Santandria/Onniasanti
Mesi de Idas/Nadale/Paschighedda/Paschixedda
Gennaio
Febbraio
Marzo
Aprile
Maggio
Giugno
Luglio
Agosto
Settembre
Ottobre
Novembre
Dicembre
Is Istajonis
S’annu est pàrtziu puru in bator istajonis chi funt:
erru/Igerru/Iverru/Ierru
Berau/Beranu
Istadi/Istadiale/Istiu
Atòngiu/Atonzu/
Atognu
Inverno
Primavera
Estate
Autunno
Is diis de sa chida/cida.
Sa Chida/cida est fata de seti diis:
Lunis
Martis
Mèrcuris/Mèrculis
Giòbia/Zòbia/Zòvia
Cenàbura/Chenàbura/Cenàbara/Chenàpura
Sàbudu/Sàpadu/Sàbadu
Dominiga/Dominigu
Lunedì
Martedì
Mercoledì
Giovedì
Venerdì
Sabato
Domenica
LABORATORIU DE ARCHEOLOGIA PRO PIPPIUS E
PITZOCHEDDUS - GIOBIA 19 TOTTU IS SANTUS
Giòbia 19 Tottu is Santus dae is cuatru (16:00) a is
ses de meria (18:00), in su primu pianu de sa
Biblioteca Comunali de Narabulia, si faghet unu
laboratòriu de archeològia pro pippius e
pitzocheddus.
E custa una faina de su CEASS interessanti meda, cuncordada paris cun Qedora.
BURSAS DE ISTUDIU E COMPORAS LIBRUS DE TESTU
Comunu de Narabulia
Provìntzia de Aristanis
Sunt apertus is terminis pro sa presentatzioni de is domandas
pro tenniri is bursas de istùdiu a sustentu de is gastus de is
famiglias pro s'istrutzioni in s'annu scolasticu 2014/2015 e pro
is contributus pro sa compora de is librus de testu pro s'annu
scolasticu 2015/2016.
Is bandus pertocant is istudiantis de is scolas primarias e
segundarias de primu gradu, pro porriri partetzipai a is
bandus, s'ISEE de su nucleu famigliari depit èssiri uguali o
prus bassu de €. 14.650.
Is domandas sunt de presentai a intro de su 30 de Nadali
2015.
Dae un artìculu de limba sarda 2.0
Casteddu: oe sos cantadores bascos cantant in
limba comuna. E sos sardos?
27 Santandria/Onniasantu 2015
EMAKUNDE. Maialen Lujanbio Zugasti.
– de redatzione –
Oe sàbadu su 28 de onniasantu in Casteddu b’at una manifestatzione manna in ue s’addobiant sos
cantadores bascos e sardos. Unu cuntzertu mannu organizadu cun sabiesa dae s’ISRE de Nùgoro. At a
èssere s’ocasione manna pro si nde sapire chi dae Euskadi lompet unu imparu mannu: pro torrare a
afortiare una limba tocat a la standardizare e a la unificare.
Sos bertsolaris bascos, sos cantadores de sos Paisos Bascos, non cantant difatis in una de sas milli
variantes issoro, ma in sa limba comuna istandardizada dae 46 annos. Chie est contras sa Lsc diat dèpere
leare profetu dae custu esempru, ma forsis a amìtere de àere faddidu lu podent fàghere petzi sos òmines
mannos. Sos àteros sighint a faddire pro non dare satisfatzione a sos aversàrios chi mancari, in mesu de
milli pecos, in custu teniant resone. In su mentres, pro pònnere in fatu a ideas autocoloniales, s’est fatu
dannu a sa polìtica linguìstica e a sas persones chi l’ant fata. Sena arrepentimentu perunu.
Sos cantadores bascos pro sa limba comuna in Casteddu aiant postu in dificultade sos partzidores de su
sardu giai un’annu e mesu a como, in su mese de maju. Duos bertsolaris cumbidados in Casteddu dae
un’assòtziu a probe de sos cuntierradores anti LSC ant fatu su chi si podiat prevìdere. In su cunvegnu
aprontadu chenàbura su 2 de maju 2014 in sala Search de su palàtziu comunale de Casteddu, contende
de s’arte issoro, ant acraridu su chi totus sos chi si impitzant de limbas de minoria ischint.
Arrepentina
Andoni Egaña Makazaga e Arrate Illaro Etxebarria ant contadu, sena si trèmere meda meda, chi in
Euskadi sa limba si nd’est torrada a pesare pro more de una polìtica linguìstica sighida e dinàmica
fundada a pitzu de s’euskera, sa limba comuna basca istandardizada in su 1969.
Unu meledu chi forsis podet ispantare sos chi creent galu a su verbu de Eduardo Blasco Ferrer, professore
universitàriu chi prèigat dae deghinas de annos sa partzidura de su sardu in logudoresu e campidanesu,
ma chi est iscontadu in tames pro chie cheret fàghere una polìtica linguìstica normale. Non si podet
fàghere a mancu, difatis, pro abalentare una limba de minoria, de impreare sa limba standard. In
Sardigna custu impreu si podet e si depet fàghere cun sa Limba Sarda Comuna chi imbetzes paritzos de
sos organizadores de s’atòbiu criticant o no agiudant sende chi ant sustènnidu sa proposta separatista
‘Arrègulas’.
Sa cosa aiat ispiatzadu meda tando a Paolo Zedda, cussigeri regionale Rossomori e capu verdaderu de su
partidu separatista anti Lsc, e finas a Paolo Pillonca, unu de sos babbais de su Movimentu Linguìsticu
(òmine de meressimentos mannos) chi però cun custa positzione de dividere sos sardos e apogiare a
Zedda, at finidu pro creare galu de prus divisiones e arrennegu. Ma Zedda e Pillonca no ant chertu leare
imparu dae su chi aiant naradu sos bascos e ant sighidu a pònnere in fatu a su chi narat Blasco e totu
s’iscola filològica sarda. Contra a ogni resone polìtica de su movimentu de sa limba.
Maju 2014 – presentada de un’initziativa de cantadores bascos e sardos
S’arresonu de sos duos cantadores bascos diat pòdere èssere ùtile pro fàghere pensare nessi sos prus
abbistos de sos ativistas, consigeris comunales e consigeris regionales chi sunt parte, a calicuna manera,
de custa cuntierra contra a sa limba sarda standard. Sa dificultade in sa cale si sunt agatados a pustis de
s’acrarimentu de sos bertsolaris li siat de assempru. De significu su cummentu iscritu tando dae su
sotziòlogu Nicolò Migheli, chi fiat presente a s’atòbiu, chi in Facebook aiat iscritu: “Sos Betsolaris, sos
cantadores bascos cantant in limba basca comuna. Unu standard e duncas una limba de plàstica,
comente narant sos chi sunt contràrios a s’istandardizatzione. Però, a cantu paret, est limba bia”.
Gasi comente aiat iscritu de su matessi argumentu Pepe Coròngiu, diretore de custu blog, tando a sas
ùrtimas dies de ghia de su servìtziu limba sarda: “Su matessi no est ùtile a si pònnere cara a cara cun
cantadores de àteras minorias europeas siant bascos, o catalanos, o tzèlticos. Ca si benit a ischire,
ispantu mannu, chi est sa limba comuna chi at sarvadu limbas e traditziones orales populares. Ma a ogros
avesos a s’iscuru sa lughe non deghet.”.
E como chi sa lughe lompet dae sos istràngios amigos, sos ogros a s’ant a illierare dae s’iscuru?
mapa linguìstica de s’Euskadi
Si leghimus in su giornale in lìnia de su comune de Casteddu b’at paràulas chi si podent e devent
cumpartzire: «“Nei Paesi Baschi – ha detto Paolo Zedda – l’improvvisazione poetica è seguitissima da un
pubblico di centinaia di migliaia di persone di giovane età e ha le caratteristiche di un vero e proprio
spettacolo di massa”. La lingua euskera infatti è stata oggetto di una politica di salvaguardia che ha
ottenuto ottimi risultati: la sua conoscenza da parte di giovani e giovanissimi è in forte crescita, e si può
assistere allo strano fenomeno dei figli che insegnano la lingua ai genitori».
S’euskera batua, est a nàrrere de s’istandard linguìsticu de su paisu bascu, est connotu in sas minorias
linguìsticas europeas. E amus naradu chi in cue puru b’at àpidu cuntierras.
Est de profetu a annànghere chi:
1) in Euskadi b’aiat e b’at unu fiotu de dialetos cun distàntzias mannas intre sos otzidentales e orientales;
2) chi su protzessu de istandardizatzione at àpidu unu assentu mannu in su 1968;
3) chi s’euskera batua intrat in sos campionados de bertsolaris sa prima bia in su 1980 cun su poeta
Xabier Amuriza;
4) chi est petzi in sos ùrtimos campionados chi su bertsolarismo est divènnidu una esperièntzia massitza;
5) chi si sos fìgios insignant sa limba a sos babbos e a sas mamas est ca imparant su bascu unitàriu in
iscola;
6) chi si est impitadu in sos mèdios est ca est uniforme e petzi s’uniformidade at abbivadu s’isvilupu suo
culturale
partzidura de sos dialetos bascos
Non si podet fàghere finta de non bìdere custos datos. E non podimus sighire a nàrrere unu muntone de
cosas chi parent postas in sa mesa petzi pro confùndere sas ideas a sos sardos. Cherimus unu istandard
chi tèngiat contu de sa produtzione literària in Sardigna o duos moende dae “garas” e “cantadas”? E si
nde cherimus duos pro ite non tres (o bator)? E chie dimustrat chi duos o prus istandard faghent una
limba? Est ora de fàghere “che a sos bascos” si cherimus salvaguardare sa limba nostra, ma a beru.
Si podet pregontare : “si inoghe calicunu est pro duas normas iscritas, comente faghet a èssere pro una
norma cantada in aterue?” Aiat naradu Oreste Pili, àteru pasdaran istremenadu de sa dòpia norma,
riferende·si a sa presèntzia de poetes, cantadoris e bertsolaris bascos: “Pensu chi siat un’atòbiu de
importu mannu. Is cantadoris ant fatu sa lìngua nosta. Is mannus de su Cabesusu ant fatu su Logudoresu
e is mannus de su Cabebàsciu ant fatu su Campidanesu, su pròpiu Campidanesu chi imperat sa Provìntzia
de Casteddu, su comunu de Cabuderra e àterus comunus. Deu puru imoi apu scritu custus fueddus in
cuddu Campidanesu”.
Definire “logudoresu” (mancari chi in su sensu comune siat gasi) su sistema de poesia improvisada
fundadu subra s’ischema mètricu de s’otava a endecasìllabos e cun duina finale crobada est no est meda
giustu. S’otava bengeit introduida in Sardigna gràtzias a Zeròminu Araolla cun “Sa vida, su martiriu et
morte dessos gloriosos martires Gavinu, Brothu et Gianmuariu” in su 1582 (Pillonca narat chi in antis de
su cussu annu “custu versu no est connotu in Sardigna”). Ma su cuntributu no est petzi “mètricu”. Sa
limba impitada dae Araolla (su Dante nostru) est “logudoresu”? Seguros chi podimus nàrrere custa cosa?
sas limbas de Sardigna segundu sa lege regionale 26/97
Sa poesia a bolu, artziada a palcu in Otieri in su 1896, ma cantada finas in antis de cussa data, sighit
s’àndala de Zeròminu, bidende in su tempus finas poetas chi non fiant “logudoresos” (finas in sa poesia
iscrita amus àpidu cosas simigiantes, si bidat s’òpera de Pepinu Mereu). In dies de oe sos poetas
logudoresos sunt pagos (Pepinu Donaera de Ossi e Barore Iscanu de Otieri). Cantant gasi poetes de
Silanos, de Oniai, de Ulìana, de Orgosolo, de Aidumajore, de Irgoli e àteras biddas. Curiosidade, Brunu
Agus, chi est ogiastrinu (de Gàiru), e chi duncas – pro sos partzidores – diat dèvere impitare su
“campidanesu” cantat in su chi, isballiende, benit definidu “logudoresu”.
In prus b’at de nàrrere chi de garas “logudoresas” si nde faghent medas in su cabu de giosso (dae
semper) mentres chi – a dolu mannu (e lu naro sena retòrica) – cantadas “a sa moda campidanesa” si nde
faghent pagas in su cabu de subra. Non chèrgio pònnere custas diferentes garas in sa mesa pro nde
fàghere una diferèntzia de cantidade (est a nàrrere “su logudoresu est in totue”), e pròpiu pro cussu naro
chi a fàghere anàlisis demogràficas e partzidoras est una faddina manna cara a sa gherra intre nois. Una
gherra chi no agiuat sa limba sarda.
Cun custa premissa, chi est sa de chie non cheret nàrrere a sos poetes comente cantare (e bi diat
mancare àteru…), arribamus a sos bertsolaris, sos improvisadores bascos. Ca issos impitant su standard
finas pro cantare in poesia. E no est semper istadu gasi. Fernando Aire Xalbador cantaiat cun su dialetu
“bajonavarro”, diversu dae su “gipuzcoano” chi dominaiat in cussa garas. Su limbàgiu suo impediat a
s’iscurtadore “mèdiu” de ammirare in profundidade sos versos suos.
ikurriña – bandera basca
E in su 1967, cando sos giùighes aiant detzisu de lu pònnere in finale (ca in cue si faghent sos
campionados), sa gente comintzeit a protestare. Su campionadu sighente l’ant fatu in su 1980. In cussa
ocasione Xabier Amuriza, un’àteru bertsolari, impitat su standard (“euskara batua”) in su palcu pro sa
prima bia. Una rivolutzione. Como s’euskara batua est sa norma e in cussos campionados b’at mìgias e
mìgias de amantiosos (chissai chi dipendat dae s’impreu de sa norma in sos mèdios de comunicatzione, in
s’iscola e in totue). E b’at de nàrrere chi finas in cue b’atàpidu cuntierras.
Ite cherimus inoghe?
De seguru no at sensu faeddare de standard pro improvisare in Sardigna (e mancu male nemos lu
proponet). Ma inoghe tando b’at carchi cosa chi no andat: chie est pro una norma iscrita ebbia cheret
diferentes cantadas e chi chie cheret duas normas leat comente esèmpiu sos bascos chi cantant a norma?
Cando Zedda, Pili e Pillonca ant a cumprèndere chi sena unu standard sa chistione de sa limba at a
abarrare in sas làcanas de su folklore de dialetalidade chi agradat meda a sas élites antisardas? Cando ant
a cumprèndere su valore de s’unidade de sa limba e de su Movimentu Linguìsticu?
Sa Sardigna linguìstica partzida in duos
(redazione)
(Custu artìculu est istadu iscritu torrende a manigiare e atualizare iscritos de su 2014 fatos dae sa
redatzione de Limba Sarda 2.0 e dae Mauro Piredda chi ringratziamus meda)