IES Norba Caesarina. DEPARTAMENTO DE LENGUA Y LITERATURA. ! ! LENGUA!Y!LITERATURA.!1º!de!Bachillerato.! ! MORFOSINTAXIS.!TEMA!6.!EL!ADVERBIO,!LA!PREPOSICIÓN!Y!LA!CONJUNCIÓN.! ! I.!EL!ADVERBIO!Y!LAS!LOCUCIONES!ADVERBIALES.! ! El!adverbio!es!una!clase!morfológica!invariable,!ya!que!carece!de!nociones!gramaticales! como!género,!número,!persona,!tiempo,!etc.!No!obstante,!por!su!forma,!podemos!encontrar! tres!clases!de!adverbios:! a)!Simples:!constituidos!por!una!sola!palabra:!antes,'después,'dentro,'fuera,'bien,'mal…! b)! Derivados! o! parasintéticos! con! el! sufijo! –MENTE:! cordialmente,! cómodamente,! afortunadamente…! c)!Locuciones!adverbiales:!estructuras!o!expresiones!invariables!y!fijas!de!dos!o!más!palabras! que!se!comportan!de!forma!idéntica!a!los!adverbios!simples:'tal'vez,'a'lo'mejor,'a'ciegas,'por' supuesto,'en'adelante…' ! ! Los!adverbios!y!locuciones!adverbiales!pueden!clasificarse!por!su!significado:!de!lugar,! tiempo,!modo,!cantidad,!afirmación,!negación!y!duda.! ! Sintácticamente,! ! el! adverbio! en! la! oración! constituye! una! estructura! llamada! SINTAGMA! ADVERBIAL,!que!puede!desempeñar!varias!funciones!sintácticas.!! ! El!sintagma!adverbial.! ! ! El! sintagma! adverbial! es! una! estructura! cuyo! núcleo! es! un! adverbio.! Éste! puede! ir! modificado!por!dos!elementos:! • Un!cuantificador,!adverbio!de!cantidad!generalmente.! Mi'casa'está'muy'lejos.' • Un!complemento!preposicional!o!complemento!del!adverbio.! Mi'casa'está'lejos'de'la'farmacia.' ! ! El!adverbio!asume!en!la!oración!los!siguientes!comportamientos:! ! a)! Complemento! circunstancial! (modifica! al! verbo! de! la! oración):! Mañana' me' llamas' /' Las' cosas'van'viento'en'popa.'/'Estudió'mucho'para'el'examen.' ! b)! Complemento! de! un! adjetivo! (modifica! al! núcleo! de! un! sintagma! adjetival):! Estamos' demasiado'cansados.!/!Ya'estoy'completamente'restablecido.'' ! c)! Complemento! de! otro! adverbio! (modifica! al! núcleo! de! un! sintagma! adverbial):! Tu' primo' vive'muy'cerca'/'Esto'no'está'demasiado'bien.' ! e)! Modificador! oracional:! expresa! la! modalidad! de! la! oración,! la! refuerza! o! realiza! un! juicio! sobre! el! contenido! de! la! misma:! Iré,' indudablemente.! /! A' lo' mejor' me' contratan.! /! Afortunadamente,'salió'ileso'del'accidente.! ! f)! Ocasionalmente! los! adverbios! de! modo! y! tiempo! pueden! funcionar! como! atributo:! Estoy' estupendamente.'/'Era'muy'temprano.' ! ! ! ! ! 1 IES Norba Caesarina. DEPARTAMENTO DE LENGUA Y LITERATURA. ! ! LENGUA!Y!LITERATURA.!1º!de!Bachillerato.! 1.! Clasifica! los! adverbios! y! locuciones! adverbiales! de! los! enunciados! siguientes! y! especifica! sus!funciones!sintácticas.! ! • Chico,'las'cosas'me'van'de'miedo.' • Por'desgracia'está'terriblemente'enfadado.' • Lo'decidió'a'última'hora,'pero'era'demasiado'tarde.' • En'realidad,'yo'ya'no'sé'dónde''vivo.' • Sin'duda'éste'es'mi'mejor'amigo.' • Su'casa'es'bastante'grande'para'todos.' • Ahora'viene'a'vernos'muy'a'menudo.' • Recientemente'han'abierto'una'pastelería'cerca'de'aquí.' • No'lo'hagas'así'.'Actúa'prudentemente.' • Quizá'me'haya'equivocado.'Tal'vez'no'seguí'bien'las'instrucciones.' ! 2.Localiza! los! modificadores! oracionales! y! di! qué! contenido! aportan:! pueden! determinar! la! modalidad!oracional,!reforzarla!o!emitir!un!juicio!sobre!el!contenido!de!la!oración.! ! • Sinceramente,'no'te'entiendo.' • De'ninguna'manera'te'lo'permitiré.' • ¡Si'volviera'a'llamar'mañana…!' • Por'suerte,'no'se'han'mojado'los'papeles.' • Seguramente'se'habrán'marchado'ya.' • Ganamos'el'partido,'increíblemente.' • Ésta'es,'en'efecto,'la'solución'del'problema.' • Ojalá'tengas'la'misma'suerte'que'yo.' ' ! 3.Las! siguientes! frases! son! incorrectas! porque! en! ellas! asociamos! un! adverbio! a! un! determinante.!Corrígelas:! ! • Detrás'tuyo'viene'el'autobús.'' • El'vecino'que'vive'debajo'nuestro'es'tuerto.'' • Ahí'está'el'libro,'y'encima'suyo,'la'carta.'' • Ese'chico'se'sienta'delante'mío'en'clase.'' ' Indefinidos!y!adverbios!de!cantidad! ! Pronombres! y! determinantes! indefinidos! en! masculino! singular! y! los! adverbios! de! cantidad!presentan!las!mismas!formas:! mucho,'poco,'bastante,'demasiado,'todo,'algo,'nada,' tanto,' más,' menos…' Observa! el! comportamiento! de! la! forma! mucho! en! las! oraciones! siguientes:! Tengo'mucho'frío'(det.).' No'quiere'más'dinero.'Ya'tiene'mucho'(pron.)' Estudia'mucho'todas'las'tardes'(adv.)' ' ! Para! determinar! la! categoría! de! estas! palabras! sólo! hay! que! observar! su! comportamiento! en! la! oración:! los! determinantes! acompañan! al! sustantivo;! los! pronombres! sustituyen! a! su! referente;! los! adverbios! modifican! al! verbo! como! circunstanciales,! a! los! adjetivos!o!a!otros!adverbios.! ! ! ! 2 IES Norba Caesarina. DEPARTAMENTO DE LENGUA Y LITERATURA. ! ! LENGUA!Y!LITERATURA.!1º!de!Bachillerato.! ! 4.!!En!los!enunciados!siguientes!aparecen!formas!idénticas!de!pronombres,!determinantes!y! adverbios.!Localízalas!y!distínguelas!a!partir!de!su!función!sintáctica.! ! • ¿Es'que'ha'ocurrido'algo'importante?'No'os'preocupéis'tanto.' • ¡Cuánto'ha'llovido!'Pero'ya'es'bastante'tarde.' • Esa'curva'es'algo'peligrosa.' • Le'ofrecía'más'dinero,'pero'dijo'que'ya'tenía'bastante.' • Estudia'poco'pero'lo'entiende'todo.'' • Demasiada'gente'para'un'espacio'tan'pequeño.' • No'llevaba'nada'de'valor.' • Llegó'a'casa'todo'enfadado.'¿Qué'le'habéis'hecho?' • No'me'lo'digas'tantas'veces.'Te'pones'demasiado'pesado.' • Tiene'menos'culpa'que'tú,'pero'más'remordimientos.'' ' 5.! La! forma! interrogativo_exclamativa! QUÉ! también! puede! actuar! como! pronombre,! determinante!o!adverbio.!Analízala!en!estos!enunciados:! ¡Qué'elemento'estás'hecho!'' ¡Qué'bien'vives!'' ¿Qué'traes'ahí?'' ¡Qué'gente'tan'tonta!'' ¿Qué'hora'es?' ! II.!PREPOSICIONES!Y!LOCUCIONES!PREPOSICIONALES! ! ! Las! preposiciones! son! morfemas! independientes,! invariables,! que! pueden! tener! dos! estructuras:! ! a)Preposiciones! simples:! a,' ante,' bajo,' con,' contra,' de,' desde,' en,' entre,' hacia,' hasta,' para,' por,'según,'sin,'sobre,'tras,'mediante,'durante…! ! b)Locuciones! preposicionales:! grupos! fijos! de! palabras! que! equivalen! a! una! preposición! simple.!Suelen!terminar!en!preposición:!gracias'a,'acerca'de'respecto'a,'en'relación'con,'junto' a,'con'tal'de,'a'fin'de,'a'pesar'de…' ! Las!preposiciones!en!la!oración!siempre!subordinan!un!elemento!a!otro:! QUn!modificador!al!núcleo!de!un!sintagma:!Harto'de'todo'/'El'libro'de'ayer'/'Cerca'de'mi'casa.' QUn!complemento!al!núcleo!del!predicado:!Iré'con'vosotros'/'Hablaron'de'música…' QUna!proposición!subordinada!a!la!principal:!Lo!haré!a!pesar!de!no!tener!ganas.! ! El!sintagma!preposicional.! ! ! ! ! El! sintagma! preposicional! es! una! estructura! formada! por! una! palabra! o! grupo! de! palabras! cuya! función! requiere! estar! precedidos! de! preposición.! Existen! muchas! funciones! sintácticas!que!son!sintagmas!preposicionales.! ! ! La!estructura!de!un!sintagma!preposicional!se!compone!de!dos!elementos:!ENLACE!(la! preposición)!y!TÉRMINO!(la!palabra!o!grupo!de!palabras!introducidos!por!la!preposición).! ! Lo'haré'gracias'a'tu'ayuda.!ENLACE:!gracias'a!;!TÉRMINO:!tu'ayuda.' Presume'de'listo:'ENLACE:'de;'TÉRMINO:'listo.' Lo'vi'de'lejos.'ENLACE:'de;'TÉRMINO:'lejos.' 3 IES Norba Caesarina. DEPARTAMENTO DE LENGUA Y LITERATURA. El!sintagma!preposicional!puede!desempeñar!en!la!oración!muchas!funciones!sintácticas:! Estaré'en'mi'casa!(complemento!circunstancial).! Jugaron'a'las'cartas!(suplemento!o!complemento!de!régimen).! Llama'a'tu'amigo!(complemento!directo).! No'fue'aplaudido'por'el'público!(complemento!agente).! Lleva'esas'flores'a'tu'tía!(complemento!indirecto)! ' ' 6.!Localiza!las!preposiciones!y!locuciones!preposicionales!y!di!qué!elementos!relacionan:! ! • Lo'haré'con'tal'de'salir'hasta'más'tarde.' • Jugaron'a'las'cartas'hasta'el'amanecer.' • A'causa'del'temporal'suspendieron'los'vuelos'de'ayer.' • Durante'toda'su'vida'estuvo'junto'a'su'marido.' • A'pesar'de'sacar'malas'notas,'le'compraron'la'consola.' • Gracias'a'tu'ayuda'terminaré'antes'el'trabajo.' • Está'muy'decepcionado'de'sus'amigos.' ! 7.!Transforma!las!locuciones!preposicionales!en!preposiciones!simples!sinónimas.! ! • Nos'salvamos'gracias'a'su'intervención.' • Respecto'a'Félix,'he'de'decir'que'trabaja'mucho.' • No'pudimos'salir'a'causa'del'frío.' • En'medio'de'Luis'y'Ana'se'sentará'Carlos.' • Estudia'mucho'con'el'fin'de'tener'buenas'calificaciones.' • Discutieron'toda'la'tarde'acerca'del'comportamiento'de'Luis.' ! ! III.!CONJUNCIONES!Y!LOCUCIONES!CONJUNTIVAS! ! Como! las! preposiciones,! también! las! conjunciones! son! morfemas! independientes! invariables! que!se!presentan!bajo!dos!estructuras:! a) Conjunciones! simples! (formadas! por! una! sola! palabra):! y,' ni,' pero,' o,' si,' porque,' aunque,'que…' b) Locuciones! conjuntivas! (grupos! fijos! de! palabras! sinónimas! de! las! conjunciones! simples):!sin'embargo,'por'el'contrario,'en'cambio,'con'tal'de'que,'ya'que,'a'pesar'de' que,'así'que…' ! Dependiendo!de!su!comportamiento!sintáctico,!las!conjunciones!pueden!ser!de!dos!tipos:! ! 1.!Coordinantes:!unen!elementos!que!están!al!mismo!nivel!sintáctico!o!desempeñan!la!misma! función!(palabras,!sintagmas,oraciones,!proposiciones).! ! Comió'pasteles'y'un'bocadillo.' Es'pobre,'pero'honrado.' Su'casa'no'está'en'Madrid,'sino'en'Alcalá.' Irán'a'París'o'a'Roma.' Quiero'que'vengas'conmigo'y'que'te'portes'bien.' Lo'hizo'con'entusiasmo,'sin'embargo,'no'le'reconocieron'el'trabajo.' ' ' 4 IES Norba Caesarina. DEPARTAMENTO DE LENGUA Y LITERATURA. 2.!Subordinantes:!introducen!proposiciones!subordinadas.! ' No'ha'venido'porque'está'enfermo.' Aunque'no'me'dejen,'saldré'esta'noche.' Con'tal'de'que'me'dejes'en'paz,'te'prestaré'el'coche.' Creo'que'han'salido.' Dime'si'vas'a'venir.' ! ! 8.!Localiza!las!conjunciones!y!locuciones!conjuntivas!subordinantes:! ! a)'Si'te'portas'bien,'te'llevaré'al'zoo.' b)'Ya'que'no'me'hacéis'caso,'me'voy.' c)'Está'nevando,'así'que'no'podemos'salir.' d)'Te'lo'digo'para'que'te'rías.' e)'No'creo'que'lo'hayan'hecho'con'intención.' ! 9.!Localiza!las!conjunciones!o!locuciones!conjuntivas!coordinantes!y!di!qué!elementos!unen:! ! a)'Tú'o'tu'hermano'trasladaréis'la'mesa,'pero'tened'cuidado'con'las'patas.' b)'Estaré'en'casa'o'en'el'cine.' c)'No'estudió,'sin'embargo,'no'le'salió'mal'la'prueba.' d)'No'han'comido'fruta,'sino'dulces.' e)'Su'hermano'se'fue'al'extranjero,'en'cambio,'ella'se'quedó'con'sus'padres.' f)'Si'te'vas'y'no'vuelves'pronto,'te'olvidaremos.' ' ! 10.! Localiza! las! conjunciones! y! locuciones! conjuntivas.! Di! si! son! coordinantes! o! subordinantes.! ! a)'Yo'pienso'que'estarán'fuera,'pero'tienen'la'luz'encendida.' b)'A'pesar'de'que'llegó'segundo,'lo'descalificaron'porque'empujó'al'rival.' c)'Si'estáis'en'la'ciudad'o'pasáis'por'aquí,'llamadme.' e)'Con'tal'de'que'te'calles'y'te'estés'quieto,'te'daré'lo'que'pides.' ! 11.!Analiza!la!estructura!de!los!sintagmas!adverbiales!que!encuentres!y!especifica!su!función! si!la!reconoces.! ! • Cerca'de'mi'casa'están'haciendo'una'piscina.' • Esto'no'se'hace'tan'fácilmente'como'dicen.' • Afortunadamente'para'mí'no'han'aplazado'el'examen.' • Está'tan'enfadado'que'puede'ir'demasiado'lejos.' ! 12.! Analiza! la! estructura! de! los! sintagmas! preposicionales! que! encuentres! e! indica,! si! es! posible,!su!función!en!la!oración.! • Discutieron'acerca'de'la'fecha'del'examen.' • ¿De'dónde'han'salido'estos'libros?' • A'su'madre'la'ingresaron'en'el'hospital'esta'mañana.' • He'sido'convocado'por'mis'superiores.' • El'reloj'era'de'oro.' • Di'a'la'gente'que'no'venga'tan'pronto.' • Gracias'a'ti'he'llegado'tarde'esta'mañana.' 5