108 fórmulas galegas

108 fórmulas galegas
Ramón Anxo Martíns Seixo
Escola Oficial de Idiomas. Vigo
Nesta recadádiva recóllense e explícanse 108 fórmulas (sen contar variantes) que se empregan
na actualidade en moi variados puntos do país galego. Inclúense tamén exemplos de uso e dáse
conta da procedencia de cada unidade fraseolóxica e doutras informacións. Palabras clave:
fraseoloxía, fórmulas, galego.
This compilation contains and explains 108 formulaic expressions (without considering their
variants) used in these days all over Galicia. Examples of use are also given and, at the end of the
paper, the origin of each phraseological unit and some other data are reported. Key words:
phraseology, formulae, Galician.
O presente traballo é unha pequena mostra de fórmulas ouvidas ou recollidas en
diferentes lugares de Galicia por min ou polas persoas que figuran nas notas do final.
Algunhas destas unidades fraseolóxicas son xa coñecidas e a razón de que aparezan
aquí está case sempre no desexo de que fique constancia dunha nova variante ou do seu
uso, o que axudará a saber cal é a súa extensión xeográfica.
Seguindo a María Álvarez de la Granja (2003) podemos clasificar as unidades
fraseolóxicas en locucións e enunciados fraseolóxicos. Estes últimos son “fronte ás
locucións [...], actos de fala, unidades comunicativas fixadas. Son, precisamente
enunciados e [...] teñen contorno melódico propio (unha entoación xa dada), sentido
completo e autonomía sintáctica, e sempre con independencia do esquema sintagmático
a través do que se realizan (frase, oración...)”. Distinguimos dous tipos de enunciados
fraseolóxicos: refráns e fórmulas. “Os refráns son enunciados fraseolóxicos que
encerran un valor de verdade xeral, isto é, unha verdade (unha idea presentada como
verdade) válida en calquera tempo”: contra o ás non arrastrarás, senón perderás; o
que non forra leña non forra cousa que teña; vale máis pan duro que pedras moles. As
fórmulas son “enunciados fraseolóxicos con significado pragmático e situacional, pero
carentes dun significado descritivo con valor de verdade xeral e, en boa parte dos casos,
carentes de calquera significado descritivo”: meu dito, meu feito; morra o conto; vaiche
boa!; estámosche bos!; outra vaca no millo!; até mañá!; de acordo; etc.
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246
235
Ramón Anxo Martíns Seixo. 108 fórmulas gallegas
Aínda que algunhas das UFs que presento aquí están moi próximas aos refráns,
inclínome por consideralas fórmulas. Na parte final pódese consultar a procedencia de
cada expresión e a forma exacta como foi ouvida nos casos en que non coincida a
forma coa que presento na primeira parte.
Quixera aproveitar para lles agradecer aos meus colaboradores a súa inestimábel axuda,
en especial ás persoas que figuran citadas nas notas do final.
Abreviaturas e símbolos:
CD: complemento directo
COL.: coloquial
ex.: exemplo
HUM.: humorístico
inf.: información
IRÓN.: irónico
UF: unidade fraseolóxica
VUL.: vulgar
A. Fórmulas
1. A ningún marrán se lle quitan as
cartas da man COL., HUM. [Dino,
nalgúns xogos de cartas, os outros
xogadores se, cando se bota a sortes
para ver quen dá, lle toca dar ao que
está a repartir]. // Cuntis; inf.: Ánxela Mª
Domínguez Martínez.
2. A ver se cho/volo vai comer o
gurgullo COL. [Úsase para responder a
quen (nos xogos de cartas) usa a
expresión "ter millo vello (no
canastro/hórreo)", que significa ‘ter
moitos puntos ou levar unha boa
vantaxe’]. –Non me importa que vaias
facendo algún tanto, teño millo vello no
hórreo...! –A ver se cho vai comer o
gurgullo. // Cuntis; inf. e ex. de Ánxela Mª
Domínguez Martínez.
3. A vergonza era verde e comeuna
un burro COL. [Úsase para criticar,
con humor, a falta de pudor de alguén
para facer algo pouco aceptábel]. -Olla
que putada lle fixo. –A vergonza era
verde e comeuna un burro. // Verea; inf. e
ex. de Miguel Rubinos Conde. Outra variante é a que
236
recolle Maite Veiga en Castro de Rei: “a vergonza era
verde e comeuna unha vaca”. [VEIGA DÍAZ (1996)].
4. Adeus, que che vaia ben COL.
[Expresa a perda, o fin, ou, ás veces, a
indiferenza ou desinterese por algo ou
alguén]. Si, el prometíalle moito, mais
despois todo aquilo: adeus, que che
vaia ben. | Entraron na igrexa,
arrepañaron o que puideron e adeus
que che vaia ben. Ninguén soubo máis
nada. // Adiós, que che vaia ben (A Caniza).
5. Agora xa foi (, Marica non chores)
COL. [Expresa que algo xa non ten
remedio]. Moito traballei na miña vida,
meu Deus, ai que pena!, pero vaia,
agora xa foi, agora facía falta que me
tocase unha lotaría para revivir un
pouquiño. // Aora xa foi (Meá, Mugardos; inf. e
ex.: María Prados Rei); agora xa foi Marica non
chores (Lalín, inf.: Antón Granxa González; Meira,
inf.: Anxos Trabada Crende; Rinlo, Ribadeo, inf.: Xosé
Manuel Vázquez González).
6. Aí vai (todo) o ben que a vella ten
COL. [Dise para expresar que algo que é
pouco é todo canto hai e non hai máis].
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246
Ramón Anxo Martíns Seixo. 108 fórmulas gallegas
–Só me recolliches cinco refráns ¿e o
resto? –Pois, amiguiño, aí che vai o ben
que a vella ten. // Aí vai o ben que a vella ten
(Meira; inf.: Anxos Trabada Crende); aí vai todo o que a
vella ten (Lalín; inf.: Antón Granxa González); aí vai todo
canto a vella ten (A Vitoria, Mercurín, Ordes; inf.: Mª
Luísa Calvo Germales).
7. Aínda está o capador enriba da
cocha COL. [Dise para expresar que
un asunto aínda non está acabado ou
concluído]. –Iso está mal, non se fai
así. –Tranquilo que inda está o
capador enriba da cocha. // Concello de
Pol; inf. e ex. de Carme Murado Rodríguez.
8. Aínda non asamos e xa pingamos
COL. [Aplícase a cando algo se fai sen
lóxica, como cando se queren resultados
antes do tempo razoábel ou cando se
pretende facer algo para o que non se
está preparado]. Contrataron un novo
adestrador e xa queren bos resultados,
nin tempo lle dan para que organice
ben o equipo. Se é o que eu digo: aínda
non asamos e xa pingamos. // Muxía; inf.:
Pilar Lema Alvarellos.
9. Anda a tormenta baixa / debe
andar a tormenta baixa COL. [Dise
para delatar a alguén que botou un
peido]. Debe andar a tormenta baixa
que por aquí cheira mal. // Ordes; inf. e
ex. de Carlos Calvo Varela.
10. Aparta, mundo, que te afundo!
COL., IRÓN. [Dise a quen vai moi
finchado e decidido, como se fose
“comer o mundo”. Tamén se pode dicir
a unha persoa que pasa por outra sen
moita
consideración,
case
atropelándoa]. Aparta, mundo, que te
afundo! Ti viches que modos? Por
quen se terá ese merdeiro? // Aparta,
mundo, que te fundo! (Candeán, Vigo; inf.: Xoán
Colazo Pazó).
11. Aperta, rucho, o cu contra o
casucho! COL. [Dise para facer que
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246
alguén se dea présa]. –Aperta, rucho, o
cu contra o casucho! Vamos...! // Apreta,
rucho, o cu contra o casucho (Vilaza, Gondomar; inf.:
Xoán Colazo Pazó).
12. Así tamén xoga a miña cadela / así
tamén xoga o meu can COL. [Dise a
quen gaña unha partida por ter tido boas
cartas]. Saíronvos todos os trunfos, así
tamén xoga a miña cadela. // Concello de
Pol; inf. e ex. de Anxos Trabada Crende.
13. Bota/botade de aí! / bota/botade
para alá! COL. 1. [Úsase para rexeitar
alguén ou reprobalo]. O peiteador
quería raparme e díxenlle eu: ‘bota de
aí!’. 2. [Úsase para expresar
incredulidade]. –Din que sae cunha
rapaza impresionante. –Bota pra alá!,
co tímido que é ese...!, a ti
enganáronte. // Bota/botai de aí / bota/botai
pra alá (A Caniza; inf.: Mª Lourdes Blanco
Rodríguez).
14. Bótalle/botádelle unha area de sal!
COL. [Expresa que xa non se pode facer
nada respecto de algo que aconteceu].
Non o fixeches antes que inda podías e
agora qué, agora bótalle unha area de
sal! // O Barqueiro, Mañón e Comarca de Ortegal;
inf: Anxo Rosende Fernández.
15. (Cago n)o berce que te/o...
abanou! VUL. [Expresa desgusto,
reproche, recriminación, rexeitamento
ou desacordo]. O berce que te abanou!
É que non hai maneira contigo! //
Cago no berce que che abanou (Ribeira; inf.: Ánxeles
Martínez Villa).
16. Cando falo/fala... canta un carro
COL. [Úsase para reforzar a
veracidade do que se di ou do que
outra persoa di]. Se o dixo el, eu
faríalle caso, cando fala canta un
carro. // Cando fala canta un carro (Caldeliñas,
Verín; inf: Marcos Lago Álvarez). Esta UF foi recollida
tamén recentemente no Morrazo coa forma “cando eu
falo canta un carro”. [CASTRO OTERO (2005)].
237
Ramón Anxo Martíns Seixo. 108 fórmulas gallegas
17. Chipirrichí, María Manuela! /
chucurruchú, María vas vella! /
tipirrití,
María
fai
festa!
/
tramparrantrán, Marica prá feira!
COL. [Dise para mostrar contrariedade,
incredulidade ou menosprezo ante algo
que se considera carente de credibilidade
ou unha trapallada]. –Chipirrichí, María
Manuela! Xa che dixen que cales! |
–Dixéronme que o rapaz mercou un
coche porque lle tocou a lotaría.
–Chucurruchú, María vas vella. |
–Díxome que hoxe viña seguro.
–Tramparrantrán, Marica prá feira, a
ese non se lle pode facer caso. //
Tipirrití/teperreté/chipirrichí María Manuela/María fai
festa (Candeán, Vigo; inf.: Xoán Colazo Pazó);
tramparrantrán, Marica prá Feira! (Ordes; inf.: Olga
Romasanta Iglesias); chucurruchú, María vas vella;
chucurruchú, María gaiteira; chucurruchú, María
faldreta; chucurruchú (Pontevedra; inf. e 2º ex. de
Josefa Beloso Gómez).
18. Como dicía/dixo o outro COL.
[Úsase cando se vai citar un dito ou
proverbio ou para acompañar algo que
se dá por consabido]. Tanto ten, como
dixo o outro: máis vale pan duro que
pedras moles. | Como dicía o outro, a
xente por algo ten que rebentar. //
Como dixo o outro (Vigo); como dicía o outro (A
Caniza).
19. Como quen di [Úsase para
introducir
unha
aclaración
ou
modificar ou dar como aproximado o
que se di]. O empregado despois
daquilo ficou, como quen di, na rúa. //
É unha UF corrente.
20. Con que xente me metín ao mar!
COL. [Dise para comentar a pouca
valía ou as malas calidades das
persoas]. Miña nai! Con que xente me
metín ao mar! E iso que me avisaron.
// Redondela; inf.: Miguel Rubinos Conde.
21. Cona que te/o... botou/pariu!
VUL. [Expresa desgusto, reproche,
238
recriminación,
rexeitamento,
desacordo ou admiración]. Cona que
os pariu! Non me volveron facer outra
vez o mesmo? // (A) cona que te/o...
botou/pariu! É unha UF corrente en Vigo.
22. Dálle co bolo que é miolo! COL.
[Dise para criticar a insistencia ou a
teimosía de alguén]. Dálle co bolo que é
miolo! Non che dixen xa o motivo polo
que estás castigado? // Beluso, Bueu; inf.:
Coral Rivas Martínez.
23. Dálle que aínda bole! COL. [Dise
para criticar a insistencia ou a teimosía
de alguén]. Dálle que aínda bole!, que
teimoso es, ¿non che digo que iso non é
así? // A Xironda, Cualedro; inf.: Celia Iturralde de
la Fuente.
24. De acordo 1. [Úsase para expresar
conformidade]. –Queredes vir á tarde
ver esa película? –De acordo,
esperádenos na porta dos minicines. 2.
[Úsase, en forma interrogativa, para
pedir aprobación]. En canto eu lavo os
demais ingredientes ti vas comprar as
latas de atún ¿de acordo? // Trátase dunha
fórmula moi corrente.
25. Dese lado durmo ben COL.
[Expresa despreocupación sobre un
asunto determinado]. –Xa ouviches o
que dixo. –Ai, eu dese lado durmo ben,
non me fai diferenza ningunha. //
Parada das Achas, A Caniza; inf.: Mª Lourdes Blanco
Rodríguez.
26. Deus dea cortes que cochos hai
abondo COL. [Dise cando alguén fai
algún acto groseiro ou indecente ou
que demostra pouca educación]. –Fou!
Anda a tormenta baixa! –Deus dea
cortes que cochos hai abondo. // Dios
dea cortes que cochos hai abondo (Ordes; inf. e ex.
de Carlos Calvo Varela).
27. Deus o faga/fixera (polo) mellor
COL. [Expresa desexo de que algo
mencionado (polo que fala ou por
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246
Ramón Anxo Martíns Seixo. 108 fórmulas gallegas
outro) non suceda]. Que ma tiren aos
sesenta e cinco anos de ir á marea...!
Así que ¿que vou facer eu despois?
Terei que ir roubar. Deus o faga polo
mellor, pero vaia. // Diolo fixera mellor (As
Éche bo carallo! //
28. Deus que te/o... fixo! COL.
[Expresa
desgusto,
reproche,
recriminación,
rexeitamento
ou
desacordo]. Deus que vos fixo! Seguide
así que xa veredes! // Dios que te fixo!
34. Está ben [Úsase para manifestar
acordo ou para asentir]. –Vémonos á
tarde? –Está ben. // Trátase dunha UF moi
Neves; inf.: Dolores Barbeito Lorenzo; Parada das
Achas, A Caniza); Dios o faga mellor (Forcarei; inf.:
Margarita López Barreiro); Diolo faga polo mellor (Meá,
Mugardos; inf. e ex.: María Prados Rei); Diolo queira
mellor (Vilamelle, Pantón; inf.: Clara de la Torre Buxán).
(Candeán, Vigo; inf.: Xoán Colazo Pazó).
29. Diso nada / nada diso COL. 1.
[Dise para manifestar que o que di o
interlocutor non é certo ou totalmente
certo]. Nada diso, as cousas non
ocorreron así! 2. [Dise para rexeitar de
maneira clara algo ou para indicar que
non se concede unha petición ou un
desexo]. –A festa ímola facer o
próximo día na aula. –Diso nada, non
podemos perder o tempo en festas. //
É unha UF moi corrente.
30. Do demo ao pai pouco vai / do
demo para a nai pouca diferenza hai
COL. [Expresa que hai pouca diferenza
entre dúas cousas ou persoas]. El
maltratouna, mais ela é igual ca el: do
demo prá nai pouca diferenza hai. // Do
demo ao pai pouco vai (inf.: Mª Amparo Grajal Vidal); do
demo para nai pouca diferencia hai (inf. e ex. de Miguel
Rubinos Conde).
31. Dunha vez era un rei COL.
[Aplícase a cando alguén se gaba por
facer algo que normalmente non fai].
-Non te queixes, que hoxe cheguei
cedo! –Si, ho! Dunha vez era un rei! //
Caldeliñas, Verín; inf. e ex. de Marcos Lago Álvarez.
32. É bo carallo VUL. [Expresa
sorpresa e contrariedade]. –Seica se lle
estragou de novo o motor. –Outra vez?
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246
Inf. e ex. de Carmen
Malvido López.
33. Éra(che) boa! COL. [Expresa
rexeitamento ou negación ante algo que
se considera inadmisíbel]. Aquí os que
decidimos somos nós que por algo
somos os donos da empresa! Érache
boa! Veñen os do monte correr cos da
casa! // Trátase dunha UF moi corrente.
corrente.
35. Fai/facede lume nun ollo COL.,
HUM. [Dise a quen di que non ve
ben]. -Xa non vexo as letras pequenas
do xornal. –Pois fai lume nun ollo. //
Matamá, Vigo; inf. e ex. de Anxos Hermida Alonso.
36. Fainas Deus e págaas Cristo
COL. [Aplícase a cando levan a culpa
os inocentes e non os culpábeis]. –Por
que estragaches o espertador? –Eu
non fun, aquí fainas Deus e págaas
Cristo. // Fainas Dios e págaas Cristo (Matamá,
Vigo; inf. e ex. de Anxos Hermida Alonso).
37. Fala Mateu que é tan bo como eu
COL. [Dise de alguén que se considera
que non é o máis adecuado para facer
un determinado comentario ou crítica].
–Anda a dicir que todos son lacazáns
menos ela! –Si, ho, fala Mateu que é
tan bo como eu! // Concello de Lugo; inf. e
ex. de Marcos Lago Álvarez.
38. Fala Tomasa do que lle pasa
COL. [Dise de alguén que se considera
que non é o máis adecuado para facer
un determinado comentario ou crítica].
A: –Non entendo a eses que engolen
todo o lixo que botan na tele e despois
andan a criticar eses programas. B:
–Pois ti debes velos todos porque
adoitas falar neles. C: –Fala Tomasa
do que lle pasa. // Concello de Lugo; inf:
239
Ramón Anxo Martíns Seixo. 108 fórmulas gallegas
Marcos Lago Álvarez. Esta UF recolleuna tamén
Maite Veiga Díaz (1996) e definiuna así: “utilízase
cando unha persoa critica ou fala dunha situación
poñéndoa en terceira persoa e distanciándose do
asunto, e outro interlocutor considera que o que di
pode aplicarse ao que fala”.
ou como expresión ofensiva contra
alguén]. Véxate unha nacida!, Hai que
ver como me envolviches! // Mala nacida
39. Fíate/fiádevos (de Deus) e non
corras/corrades COL. [Expresa que
non se debe un fiar pasivamente, que é
preciso o propio esforzo para atinxir un
obxectivo]. –Dixo que non me
preocupase, que xa mo fai el. –Si, ti
fíate e non corras. // Fíate de Dios e non
45. Manda chover (na Habana)!
COL.
[Úsase
para
expresar
admiración, sorpresa ou asombro].
Manda chover na Habana!, Olla que
meter un reloxo tan caro na auga... //
corras (Matamá, Vigo; inf.: Anxos Hermida Alonso);
fíate e non corras (Vigo).
40. Galiña será, pero chéirame a can
COL. [Dío quen presente un engano,
quen desconfía]. –Estiven con Rexina e
díxome que ten o título de economista
¿el será certo? –Galiña será, pero
chéirame a can. // Panxón, Nigrán; inf. e ex.
de Anxos Hermida Alonso.
41. Louvada sexa a cotra COL. [Dise
para criticar a quen presume de ser
máis do que é]. –Que teso vai ese,
parece un ministro, e nin saúda. –Ai,
louvada sexa a cotra!”. // Ai, alabada
seña a cotra (Rinlo, Ribadeo; inf.: Xosé Manuel
Vázquez González.
42. Mal raio me parta COL. [Dise
para expresar sorpresa ou enfado ou
para reforzar unha afirmación]. Non
me digas que ti es fillo de Maruxa do
Alto! Mal raio me parta, ho, que estás
ben guapo! | Mal raio me parta, que
che digo que era el. // Esgos; inf. e 1º ex.
de Olga Romasanta Iglesias.
43. Mala morte leve + CD! COL. [Dise
para lle desexar mal a alguén]. Mala
morte leve a quen me pisou o millo así.
// Esgos; inf. e ex.: Olga Romasanta Iglesias.
44. Mala nacida leve + CD /
véxate/véxao... unha nacida COL.
[Úsase para lle desexar mal a alguén
240
te leve / véxate unha nacida (Baralla; inf. e ex. de
Mariví González Sangregorio).
Vilalba; inf. e ex. de María Jesús Guizán Durán.
46. María matouse! COL. [Dise
cando alguén cae ou cando non se pode
facer o que se pensaba. En xeral
expresa contrariedade]. –Non podemos
ir ao concerto que meu pai castigou a
miña irmá e aínda somos pequenas
para irmos soas. –María matouse!,
sempre nos ten que pasar algo! //
Matamá, Vigo; inf. e ex. de Anxos Hermida Alonso.
47. Métella/metédella a san Roque
que ten o cu de pau VUL. [Dise a
quen conta unha mentira]. –Vou facer
unha viaxe a Australia. –Xa, métella a
san Roque que ten o cu de pau. // Mítella
(?) a san Roque que ten o cu de pau (Sobrado, Poulo,
Gomesende; inf. e ex. de Alexia López Rodríguez).
48. Mi ma! / miña madre querida! /
miña madriña querida / miña nai
(querida)! / miña naiciña (querida)!
COL. [Úsase para expresar admiración
ou sorpresa]. –Mi ma!, aínda tes o
traballo pola metade e iso que parecía
do máis simple! –Si, home, si, ti pensas
que todo o mar é peixe. | Miña mai
querida!, como deixaron todo estes
furafollas! // Son variantes dunha expresión
moi corrente. Ex.: Carmen Malvido López.
49. Na miña vida (, na miña alma)!
[Expresa incredulidade ou asombro].
Seica o deixou sen cartos e aínda
quería que lle deixase a casa do seu
pai! Que pouca vergoña! Na miña
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246
Ramón Anxo Martíns Seixo. 108 fórmulas gallegas
vida, na miña alma! //
Vigo; inf. e ex. de
Marcos Lago Álvarez.
50. Naceulle un dente á cocha COL.
[Dío, nalgúns xogos de cartas, unha
persoa cando a sorte comeza a
favorecelo]. Vaia, até agora non tiña
un can e desta man naceulle un dente á
cocha. // Meira; inf. e ex. de Anxos Trabada
Crende.
51. Non é (certo)? / non é (verdade)?
[Úsase para preguntar se cabe a
posibilidade de non ser así algo que se
formula afirmativa ou negativamente].
Estiveches alá poucos días, ¿non é? |
Onte non chegaches a tempo, ¿non é
verdade? // Son UF moi correntes.
52. Non si? [Úsase para preguntar se
cabe a posibilidade de non ser así algo
que se formula afirmativamente ou
negativamente]. Estiveches alá poucos
días, ¿non si? | Onte non chegaches a
tempo, ¿non si? // Parada das Achas, A
Caniza. É unha UF bastante corrente.
53. Non somos iguais, paxariños que
pardais COL. [Dise para marcar
diferenzas con alguén]. Neno, non me
marees, xa sabes que non somos
iguais, paxariños que pardais. // Non
somos iguales pajaritos que pardales (Matamá, Vigo;
inf. e ex. de Anxos Hermida Alonso). Esta UF foi
recollida tamén, recentemente, no Morrazo coa forma
“non todos somos iguales, paxuriños e pardales”.
[CASTRO OTERO, Salvador et alia (2005)].
54. Non tal [Dise para reforzar a
negación]. –O que afirmou iso foi o
Chicho. –Non tal, eu estaba alí e foi o
Xesús. // É unha UF bastante corrente.
55. Non tiña máis o demo con que rir
COL. [Expresa desacordo ou negación
ante algo que parece disparatado].
–Mamá, dásme cartos? –Si, home, si.
Non che tiña máis o demo con que rir!
// Non tiña máilo demo con que rir (Cuntis; inf. e ex. de
56. Non vaia ser o demo (que +
oración) COL. [Expresa precaución ou
temor de que algo suceda]. Garda iso,
non vaia ser o demo que te manques e
non teña remedio. // É unha UF moi corrente,
cando menos en Vigo.
57. O carallo! / polo carallo! VUL.
[Expresa disconformidade, oposición a
algo ou negación con desprezo].
–Vamos, apróntate que saímos. –Polo
carallo! Xa che dixen que eu de aquí
non me movo! // É unha UF moi corrente.
58. O cu polas pallas COL., HUM.
[Dise cando no xogo un compañeiro lle
pide a outro que arrastre e este non ten
cartas con que o facer]. –Arrastra! –Si,
ho, o cu polas pallas. // Concello de Pol; inf.
e ex. de Anxos Trabada Crende.
59. O demo non desfai cruces COL.
[Dise cando, ao iren xogar ás cartas
catro persoas e quereren facer parellas
botando a reis, os dous primeiros reis
que saen pertencen aos xogadores que
están un en fronte do outro]. // Cuntis; inf.:
Ánxela Mª Domínguez Martínez.
60. O meu can pillou unha mosca (e
se a pillou comeuna) COL. [Dise
cando ocorre algo que non adoita
ocorrer ou cando alguén acerta en algo
por casualidade, frecuentemente como
crítica. A segunda parte pódea dicir
outra persoa]. Que vos convidou ese no
bar? Vaia, o noso can colleu unha
mosca. // O meu can pillou unha mosca (e se a
pillou comeuna) (Vedra; inf.: Henrique Neira Pereira).
Outras variantes que recollemos desta UF son: o meu
can colleu unha mosca (Cea; inf.: Rosa Mª Rodríguez
Muñoz); o meu can papou unha mosca (Redondela;
inf.: Xosé Couñago Ribeira); colleu o noso can unha
mosca (Santa Cristina de Cobres, Vilaboa; inf., ex.:
Palmira Calvar Rosendo); o meu can pillou unha
mosca (Arbo; inf.: Mercedes Carmueja Groba; O
Carballiño; inf.: Eva Pazó González; Lalín; inf.: Xosé
Antón Granxa González).
Ánxela Mª Domínguez Martínez).
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246
241
Ramón Anxo Martíns Seixo. 108 fórmulas gallegas
61. O noso gato colleu un rato COL.
[Dise, a miúdo como crítica, cando
sucede algo que non acostuma suceder
ou cando alguén acerta en algo por
casualidade]. –Agora si, vaia pase lle
deu Catanha a Gustavo! –O noso gato
colleu un rato –dicía a miña avoa. //
UF ouvida en Vigo. O exemplo é real.
62. O que dá o rei, dá o que ten COL.
[Cando un xogador contrario arrastra e
se lle dá o rei é porque non queda outro
trunfo]. // Concello de Pol; inf.: Anxos Trabada
Crende.
63. O que hai que oír por non ser
xordos (e o que hai que ver por non
ser cegos) COL. [Dise cando se ouve
unha esaxeración ou unha mentira].
–Onte estudeiche toda a tarde como un
condenado, así que xa me pode
aprobar... –Si, home, si, toda a tarde...
o que hai que oír por non ser xordos e
o que hai que ver por non ser cegos. //
O que hai que oír por non ser xordos e o que hai que
ver por non ser cegos! (Monforte; inf. e ex. de Sandra
Ubeira Rodríguez. O ex. é real); o que hai que oír!
(Vigo).
64. Os collóns contra un canastro
VUL., HUM. [Dise como resposta
cando, nos xogos de cartas, alguén di
"arrastro!"]. –Arrastro! –Os collóns
contra un canastro. // Melón; inf.: Mª Paz
Moreiras Rodríguez.
65. Ou sexa [Indica que o que vén
despois é unha aclaración do que se
dixo antes]. Uns son beretes, ou sexa,
de Chapela; os outros son bogóns, ou
sexa, de Teis. // É unha UF moi corrente.
66. Outra vaca (máis/vai) no millo!
COL.
[Expresa
desgusto
ou
rexeitamento. Utilízase cando alguén
fai ou di algo do que non gustamos, co
que non estamos de acordo ou que
coidamos non ser certo]. –Dígoche que
iso non se fai así. –Outra vaca vai no
242
millo! que saberás ti disto? //
Outra vaca
no millo! (Bueu, inf.: Carmen Malvido López; Cea, inf.:
Rosa Mª Rodríguez Muñoz; Gomesende, inf.: Xulia Mª
Sierra Vaquero; Meira, inf.: Anxos Trabada Crende;
Santiago, inf.: Mª Xosé Alonso Rodríguez); outra vaca
máis no millo! (O Cachafeiro, Forcarei, inf.: Margarita
López Barreiro; Pantón, inf. e ex. de Mª Montserrat
González Fernández; Vigo, inf.: Montse Martí Gayoso);
outra vaca vai no millo! (A Caniza, inf.: Mª Luz
González Domínguez e Mª Lourdes Blanco Rodríguez;
Fornelos de Montes, inf.: Mª Belén González Amoedo;
Ponteareas, inf.: Begoña Davila Davila; Vigo, inf.: Anxos
Hermida Alonso e Rosa Pérez Pérez).
67. Outro que vai de camiño! COL.
[Expresa desgusto ou rexeitamento.
Utilízase cando alguén fai ou di algo do
que non gustamos, co que non estamos
de acordo ou que coidamos non ser
certo]. Outro que vai de camiño! Cala
que non sabes de que estamos a falar.
// Vigo; inf. e ex. de Eva Pazó González.
68. Peitéanse as bruxas COL. [Dise
cando chove e sae o sol ao mesmo
tempo]. // Péinanse as bruxas (A Caniza; inf.:
Ánxela Mª Domínguez Martínez).
69. Pensas/pensades que o berimbao
é gaita? (non, é un ferriño que toca)
COL. [Úsase para recriminar a alguén,
para lle dicir que algo que fixo está
mal feito ou que está equivocado en
algo]. Neno, non me volvas desatar o
mandil que son a túa avoa. Pensas que
o berimbao é gaita? // Pensas que o
birimbau é gaita? (Arbo; inf.: Pilar Leal Varela); pensas
que o guiringau é festa? (Matamá, Vigo; inf. e ex. de
Anxos Hermida Alonso); que pensas, que o birimbao é
gaita? Non, é un ferriño que toca (Marín; inf.: Margarita
López Barreiro); pensas que o birimbao é gaita pero é un
ferriño que toca (Cotobade; inf.: Mª Xosé Villar Poceiro).
70. Perdón polo gato ladrón/lambón
(que entrou pola xanela e saíu polo
balcón) COL., HUM. [Dise para
desculparse. Tamén o pode dicir a persoa
á que se lle piden desculpas para lle tirar
importancia aos feitos]. –Perdón, Xoán.
–Perdón polo gato lambón. // Perdón polo
gato ladrón (Lalín; inf.: Xosé Antón Granxa González);
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246
Ramón Anxo Martíns Seixo. 108 fórmulas gallegas
perdón polo gato lambón (Fornelos de Montes; inf.: Mª
Belén González Amoedo); perdón polo gato lambón, que
entrou pola ventana e saliu polo balcón (Matamá, Vigo;
inf.: Anxos Hermida Alonso).
71. Pobre de quen! [Dise cando se
comenta algo triste, lutuoso ou
negativo, mostrando o desexo de non
ter a mesma sorte]. –Ardeulle a casa e
agora quedou sen nada, e nin fillos ten
que lle acudan. –Ai, pobre de quen...!
// Candeán, Vigo; inf. e ex. de Xoán Colazo Pazó.
72. Pois claro! [Úsase para asentir].
–Van eles tamén? –Pois claro! // É unha
UF moi corrente.
73. Por un puñado de fariña que non
queden as papas moles! COL. [Dise
cando por moi pouco se pode malograr
algunha cousa]. Non me importa pagar
máis un pouco polo ar acondicionado
dun coche tan bo como ese, por un
puñado de fariña que non queden as
papas moles. // Por un puñado de fariña que
non queden as papas moles (As Neves; inf.: Ánxela
Mª Domínguez Martínez); por un puñado de fariña
que non vaian quedar as papas blandas (Cangas do
Morrazo; inf.: Ruth Noemí Lodeiro Rodríguez).
74. Poucas son as malas fadas [Dise
para lle tirar importancia a algo
negativo]. Deixaches unha? Poucas
son as malas fadas! Non te preocupes
que xa aprobarás esa disciplina o
próximo curso. // Cualedro; inf.: Celia
Iturralde de la Fuente.
75. Que che/vos dean bertorella! COL.
[Exclamación de rexeitamento coa que
se lle di a alguén que se vaia ou deixe de
molestar]. Sempre estás coa mesma
leria. Que che dean bertorella, que teño
moito traballo! // Betanzos; inf. e ex. de Mª
Isabel Ramilo Rivero.
76. (Que che/lle... faga) bo proveito 1.
[Úsase para lle desexar a alguén que lle
preste a comida]. –Bo proveito, señores!
–Graciñas. 2. IRÓN. [Expresa un
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246
desexo negativo para alguén ou
indiferenza polo que outra persoa faga
ou lle ocorra. Con este sentido úsase a
expresión completa]. –Sabes que lle
tocou un milagre de millóns ao cabrón
ese do Filipe? –Pois que lle faga bo
proveito, a ver se toupa con eles de vez.
// É unha UF corrente.
77. (Que) Deus o/os... desprenda [Dise
para se referir a unha persoa moi
enferma, desexándolle unha morte
rápida e plácida para que deixe de
sufrir]. Pois se tan mal está, que Deus o
desprenda axiña. // (Que) Dios o/a desprenda
(Presqueiras, Forcarei; inf. e ex. de Manuel Blanco
Rivas).
78. (Que) en gloria estea(n) [Dise
despois de mencionar unha ou varias
persoas mortas]. Estaba o señor
Cacholo, o padre do señor alcald,e en
gloria estea, do que é hoxe dos
socialistas. // É unha UF corrente. Ex.: María
Prados Rei.
79. Que pare a burra! COL. [Expresa
aborrecemento e a necesidade de acabar
con algo excesivo. Equivale a “¡basta
xa!”]. Este home non nos sae da casa
nunca, e aínda quere que lle sirva
máis! Que pare a burra! // Caldeliñas,
Verín; inf: e ex. de Marcos Lago Álvarez.
80. Quen che/vos... dera bica quente
posta ao sol! COL. [Úsase para criticar
a quen di non querer algo cando, en
realidade, o está desexando]. –Agárrao,
home, non sexas parvo. –Dígoche que
non o quero! –Si, quen che dera bica
quente posta ao sol!. // Lalín; inf.: Ánxeles
Martín Peón.
81. Quen fixo o mundo que teña man
del COL. [Dise para se desentender de
algo]. –Manuel, acaba a sobremesa
que vai vir a chuvia e temos que facer
as medas da palla. –Estou canso. Quen
243
Ramón Anxo Martíns Seixo. 108 fórmulas gallegas
fixo o mundo que teña man del.
//
Matamá, Vigo; inf.: Anxos Hermida Alonso.
82. Quen non te/o... coñeza que te/o...
compre COL. [Úsase para expresar
que xa se coñecen as malas calidades
ou feitos da persoa a quen se alude].
Convosco non quero saber nada deses
asuntos. Xa me chegou a experiencia.
Quen non vos coñeza que vos compre!
// Quen non te conoza que te compre! (Vilamelle,
Pantón; inf.: Clara de la Torre Buxán).
83. Ricardiño, dá volta que levas
cartos de menos COL., HUM. [Dise
cando hai varias persoas reunidas e
unha incomódase e vaise]. // Amoedo,
Pazos de Borbén; inf.: María Belén Míguez Míguez.
84. Santo Antonio do ceo! [Expresa
admiración ou incredulidade]. Non o
podo crer! Coa boa parella que facían
e logo vanse deixar! Santo Antonio do
ceo, como está o mundo! // San Antonio
do ceio! (Concello de Oímbra; inf. e ex. de Marcos
Lago Álvarez).
85. Si tal [Dise para reforzar a
afirmación]. –Non destes conta do
recado. –Si tal, e ademais sobrounos
tempo. // É unha UF bastante corrente.
86. Sobe/subiu o demo á cruz! COL.
[Dise para expresar asombro, sorpresa
ou admiración ante tolarías ou
acontecementos
pouco
comúns].
Pegoulle ao pai, hai que ver, sobe o
demo á cruz. // Súbese/subiu o demo á crus
(Ordes; inf. e ex. de Carlos Calvo Varela).
87. Son tres, Manuel, son tres, que
unha está no rego e ti non a ves
COL., HUM. [Dise, en xeral, cando
alguén traballa pouco ou se esforza
pouco e, en particular, cando alguén
vai para a veiga e non fai case nada. É
máis usado polos mozos]. // Amoedo,
Pazos de Borbén; inf.: María Belén Míguez Míguez.
244
88. Sóprame neste ollo (que teño un
lixo) COL. [Dío alguén cando cre que
outra persoa o quere enganar]. -Quíxente
chamar por se viñas mais non
funcionou o teléfono. -Si, home, si,
sóprame neste ollo. // Sóplame neste ollo, que
teño un lixo (Muxía; inf.: Pilar Lema Alvarellos); sóprame
neste ollo [Vigo; inf.: Mª Begoña Alonso González e
Margarita López Barreiro (ex.)].
89. Tamén os pratos berregan no
alzadeiro COL. [Úsase para lle tirar
importancia aos desacordos entre as
persoas, ás disputas ou discusións].
–Mamá, os do segundo están a discutir
outra vez. –Sonche cousas normais.
Tamén os pratos berregan no alzadeiro,
que non ha facer a xente! // A Estrada; inf.
e ex. de Consuelo Davila Lorenzo.
90. Tantarantán casou coa neta,
cando lle apunta sempre lle acerta
COL. [Dise cando se ouve unha
parvada ou algo absurdo ou incríbel].
–Avoíña, cando sexas moi velliña non
teñas mágoa que eu terei conta de ti. Tantarantán casou coa neta, cando lle
apunta sempre lle acerta. // Matamá,
Vigo; inf. e ex. de Anxos Hermida Alonso.
91. Tócalle as cunchas! COL.
[Expresa admiración, sorpresa ou
desgusto]. Aínda quería que lle fose
limpar a casa! Tócalle as cunchas! //
Caldeliñas, Verín; inf: e ex. de Marcos Lago Álvarez.
92. Un carrabolás coas pernas para
atrás COL., HUM. [Dise, xeralmente
aos nenos, como resposta á pregunta
"que me tras?"]. –Que nos tras? –Un
carrabolás coas pernas pra atrás. // Un
carrabolás coas pernas pra tras (Vilamelle, Pantón;
inf.: Clara de la Torre Buxán); un corrobelás cun peido
detrás (Nogueira de Ramuín; inf.: Iolanda Alonso
Regueiro).
93. Un home é un home, aínda que a
muller lle pegue COL., IRÓN.
[Expresión que se di referíndose a
quen aínda que non teña autoridade
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246
Ramón Anxo Martíns Seixo. 108 fórmulas gallegas
aparenta que si a ten]. // Un home é un
home, anque a muller lle pegue (Vedra; inf.: Henrique
Neira Pereira).
94. Un home que tiña pixo VUL.
[Emprégase para responder a quen
pregunta "quen cho dixo?"]. –Quen che
dixo que eu falara mal de ti, eh?, quen
cho dixo? –Un home que tiña pixo. //
Vilarreme, Escairón; inf.: Mª Paz Moreiras Rodríguez.
95. Vai/ide á casa da veciña ver se
estás/estades ti/vós / vai/ide á casa de
NOME PROPIO ver se estás/estades
ti/vós COL., HUM. [Exclamación de
rexeitamento coa que se lle di a alguén
que se vaia ou deixe de molestar. Úsase
sobre todo cos nenos]. –Mamá,
abúrrome. Que fago? Que fago? Que
fago? –Vai á casa da Milia a ver se
estás ti. // Vai á casa da veciña/nome a ver se
tas ti (Ordes; inf. e ex. de Carlos Calvo Varela).
96.
Vai/ide
á
merda
VUL.
[Exclamación de rexeitamento coa que
se lle di a alguén que se vaia ou deixe de
molestar]. Ide á merda e deixádeme en
paz dun carallo dunha vez. // É unha UF
moi corrente.
97. Vai/ide ao carallo! / vai/ide para o
carallo! VUL. [Exclamación de
rexeitamento coa que se lle di a alguén
que se vaia ou deixe de molestar]. Boh,
ide pró carallo! // UF moi corrente.
98. Vai/ide buscar a pedra de afiar
agullas COL. [Exclamación de
rexeitamento coa que se lle di a alguén
que se vaia ou deixe de molestar]. //
Vaite busca-la pedra de afiar agullas (Vedra; inf.:
Henrique Neira Pereira).
99. Vai/ide cheirar o cu ás carrizas!
VUL. [Exclamación de rexeitamento
coa que se lle di a alguén que se vaia ou
deixe de molestar]. // O Carballiño; inf.:
Amparo Alba Puerta.
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246
100. Vai/ide chorar a Cangas! COL.
[Dise para se desentender de quen non
para de pedir, pide de máis ou se queixa
de algo]. Que che teño que subir a nota
do exame? Mira, neno, vai chorar a
Cangas. // É unha UF corrente en Vigo.
101. Vai/ide rañala (contra un pau)!
VUL. [Exclamación de rexeitamento
coa que se lle di a alguén que se vaia ou
deixe de molestar]. // Vai rañala (Inf.: Ánxeles
Martín Peón); vai rañala contra un pau (Maceda; inf.:
Victoria Pérez Rodríguez); vai raña-la cona! (As
Neves; inf.: Mª Dolores Barbeito Lorenzo); vai rascar
a cona (Vigo).
102. Vai/ide rascar os pés! VUL.
[Exclamación de rexeitamento coa que
se lle di a alguén que se vaia ou deixe de
molestar]. Xa estou farto de roupa vella,
vai rascar os pés. // Cangas do Morrazo; inf.
e ex. de Beatriz Dacosta Molanes. Tamén é corrente
en Vigo.
103. Vai/ide ver se chove COL.
[Exclamación de rexeitamento coa que
se lle di a alguén que se vaia ou deixe de
molestar]. Sabes o que che digo? Vai ver
se chove! // Vai mirar se chove (Vigo; inf. e ex.
de Anxos Hermida Alonso).
104. Volta a
[Dise cando
cousa]. Volta
non, que che
burra ao millo! COL.
alguén teima nunha
a burra ao millo! Que
digo que non é así! //
Vilamelle, Pantón; inf.: Clara de la Torre Buxán.
105. Xa comín era gaiteiro (, xa
bebín tamborileiro) COL., HUM.
[Dise como resposta cando alguén
rexeita o convite feito para comer e di
“xa comín”. A segunda parte pódea
dicir calquera das dúas persoas].
–Quedas a comer? –Non, xa comín. –
Xa comín era gaiteiro, xa bebín
tamborileiro. // Xa comín era gaiteiro, xa
bebín tamborileiro (Gondomar, inf. e ex. de Xoán
Colazo Pazó; Porto do Son, inf.: Dolores Calo
García); xa comín era gaiteiro (Parada das Achas, A
Caniza).
245
Ramón Anxo Martíns Seixo. 108 fórmulas gallegas
106. Xa morreu por quen tocaron
COL. [Dise para lle lembrar a alguén
que cómpre esquecer un determinado
asunto]. Xa morreu por quen tocaron,
deixade dunha vez esa discusión que
xa non hai que lle facer. // Vilamelle,
Pantón; inf.: Clara de la Torre Buxán).
107. Xa vou vello para fadas COL.
[Aplícase a cousas que non se cren, a
cousas inverosímiles]. Si, ho, si, e que
máis..., déixate de lerias que xa vou
vella pra fadas. // Bueu; inf.: Xosé Manuel
Xuncal do Río.
108. Xan da Estrada está como
estaba COL. [Aplícase a situacións
nas que se queda como se estaba]. O
que gañou pola mañá perdeuno pola
tarde. Xan da Estrada está como
estaba. // Vedra; inf. e ex. de Henrique Neira
Pereira.
Bibliografía
246
-
ÁLVAREZ DE LA GRANJA, María (2003): As locucións verbais galegas.
Verba, Anexo 52. Universidade de Santiago: Santiago de Compostela.
-
CASTRO OTERO, Salvador et alia (2005): Unha maré de palabras.
Contribución ao léxico do Morrazo. Xunta de Galicia, Museo Massó.
-
VEIGA DÍAZ, Maite (1996): “Pequena contribución á fraseoloxía galega”,
Cadernos de lingua 14, pp. 85-100.
Cadernos de Fraseoloxía Galega, 9, 2007, 235-246