Enlace externo en nueva ventana.Exposición laboral a fitosanitarios. Folla de prevención nº 3. Instituto Galego de Seguridade e Saúde Laboral (ISSGA).
Anuncio
www.issga.es N.º 3 decembro 2008 EXPOSICIÓN LABORAL A FITOSANITARIOS Autora: Mª Carmen Arias López Técnica superior de Prevención de Riscos Laborais e licenciada en Ciencias Químicas INSTITUTO GALEGO DE SEGURIDADE E SAÚDE LABORAL DEFINICIÓN Os praguicidas son substancias que deliberadamente se introducen no ambiente para controlar ou eliminar determinados organismos vivos considerados prexudiciais para os intereses do home. Dependendo do uso ao que se destine o praguicida fálase de produtos fitosanitarios, praguicidas de uso gandeiro, de uso ambiental, de uso doméstico... Praguicida de uso fitosanitario ou produto fitosanitario: son os destinados a protexer aos vexetais ou produtos vexetais contra as pragas ou evitar a acción destas, mellorar a conservación dos produtos vexetais, destruír os vexetais indesexables ou partes de vexetais, ou influír no proceso vital dos mesmos de forma distinta a como actúan os nutrientes. Os produtos fitosanitarios van ser imprescindibles na produción agrícola pois os estragos potenciais das diferentes clases de pragas determinarían a inviabilidade de moitos cultivos nas zonas de produción de maior interese económico e social, e incluso a posibilidade de manter almacenadas as colleitas. Como contrapartida, a súa utilización pode carrexar efectos prexudiciais: danos na saúde das persoas (contaminación da cadea alimentaria, exposicións laborais,..) e no medio (contaminación do chan, aire ou auga, proliferación de especies resistentes e destrución doutras útiles...). Co fin de minimizar este danos colaterais vanse artellar unha serie de mecanismos, centrándose esta folla de prevención naqueles destinados á protección da seguridade e saúde das persoas expostas a produtos fitosanitarios durante a súa actividade laboral. COMPOSICIÓN Os produtos fitosanitarios comerciais van estar compostos por unha ou varias substancias ou ingredientes activos mesturados na maioría dos casos con outras substancias variables en cantidade e natureza (ingredientes inertes, aditivos, coadxuvantes) que van permitir a súa localización e aplicación, constituíndo o que se denomina formulación ou preparado. Ingrediente activo: Todo produto orgánico ou inorgánico, natural, sintético ou biolóxico, con determinada actividade praguicida, cun grao de pureza establecido. Ingredientes inertes: Aquelas substancias ou materiais que, unidos aos ingredientes activos para a preparación de formulacións, permiten modificar as características de dosificación ou de aplicación. Coadxuvantes: Substancias tales como tensioactivos, fluidificantes, estabilizantes e demais, que sexan útiles na elaboración de praguicidas pola súa capacidade de modificar axeitadamente as propiedades físicas e químicas dos ingredientes activos. Aditivos: Aquelas substancias tales como colorantes, repulsivos... que sen ter influencia na eficacia dos praguicidas, sexan utilizados na elaboración dos mesmos co obxecto de cumprir prescricións regulamentarias ou outras finalidades. 1 Formulación ou preparado: Todo praguicida composto dunha ou varias substancias ou ingredientes activos e no seu caso, ingredientes inertes, coadxuvantes e aditivos en proporción fixa. Salvo algunhas excepción nas que é posible a aplicación do propio ingrediente activo, na maioría dos casos é preciso recorrer a unha formulación para aproveitar axeitadamente a súa utilidade praguicida. PRODUTO FITOSANITARIO A maioría dos ingredientes activos van ser substancias químicas e para identificalas adóitanse empregar os seus nomes comúns e non os nomes químicos que describen a estrutura, dada a elevada complexidade destes na maioría dos casos. A súa vez, as formulacións preséntanse no mercado identificadas por nomes comerciais que lles dan os fabricantes e cos que se publicitan. Para que un produto fitosanitario se poida comercializar, e por conseguinte usar, debe estar previamente autorizado e inscrito no Rexistro de produtos fitosanitarios do Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino. Pódese consultar este rexistro en http://www.mapa.es/es/agricultura/pags/fitos/ registro/menu.asp. SUBSTANCIA ACTIVA Ácido 3,6-dicloropiridina-2carboxílico CLOPIRALIDA FORMULACIÓNS AUTORIZADAS TRICLOPIR 24% (ESTER BUTOXIETÍLICO) + CLOPIRALIDA 6% [EC] P/V NOMES COMERCIAIS LONTREL SUPER CLIOPHAR 425 SL Fonte: Rexistro de produtos fitosanitarios. Como axentes químicos perigosos, os produtos fitosanitarios poden causar danos no organismo humano, ben directamente, ou ben xerando algunha forma de enerxía que pode afectar negativamente á saúde. No primeiro caso, para que se produza o dano é condición necesaria (aínda que non suficiente), que as moléculas do fitosanitario contacten con algún punto do corpo. O dano pode manifestarse de forma rápida ou inmediata tralo contacto (efecto agudo), ou ben manifestarse a longo prazo, normalmente por exposición repetida durante moito tempo (efecto crónico). No caso de efecto indirecto, o dano prodúceo a enerxía xerada polo incendio ou explosión de axentes químicos capaces de dar lugar a este tipo de fenómenos. As actividades a desenvolver no ámbito laboral co obxectivo da protección eficaz da seguridade e saúde dos traballadores expostos a produtos fitosanitarios, son as recollidas con carácter xeral na Lei 31/95(1) e no RD 39/97(2), coas particulares establecidas no RD 374/01(3) para axentes químicos perigosos, por incluírse a meirande parte dos produtos fitosanitarios neste grupo. Estas actividades preventivas, que deberán ser realizadas por persoal competente, entendendo por tal o que dispoña da cualificación axeitada conforme ao establecido no capítulo VI do RD 39/97(2), son as seguintes: GRAZON Decembro de 2008 Clasificación Pódense facer múltiples clasificacións dos produtos fitosanitarios: Atendendo á acción específica: acaricida, funxici- da, bactericida, larvicida, herbicida, insecticida, molusquicida, defoliante, desecante... 2 Atendendo á perigosidade para as persoas: explosivos, inflamables, comburentes, corrosivos, irritantes, moi tóxicos, tóxicos, nocivos, sensibilizantes, canceríxenos, mutaxénicos e tóxicos para a reprodución. Prevención de riscos laborais INGREDIENTES ACTIVOS + OUTRAS SUBSTANCIAS (Coadxuvantes, aditivos, inertes) CLOPIRALIDA 42,5% (SAL AMINA) [SL] P/V Atendendo á natureza química: organoclorados, organofosforados, carbamatos, piretroides, bipiridilos, tiocarbamatos, triazinas, cloro e nitrofenois... Identificación e avaliación dos riscos M. técnicas Seleccionar, priorizar, planificar e finalmente implantar medidas preventivas axeitadas M. organizativas M. hixiénicas Formación Información Vixilancia saúde AVALIACIÓN DE RISCOS pictogramas de perigo O primeiro paso é identificar os postos de traballo con exposición a fitosanitarios; esta tarefa é sinxela nos casos nos que existe manipulación directa do produto (preparación da disolución, aplicación,..) pero outras veces pode pasar desapercibida (manexo de produtos tratados, permanencia en áreas contaminadas...). Detectada a presenza deberanse inventariar os praguicidas presentes en cada posto, por exemplo mediante o seu nome comercial. Identificacións xenéricas nas avaliacións de riscos tipo “risco por exposición a praguicidas” non son admisibles por non se corresponder o termo praguicida cunha categoría específica de perigo, e por tanto este non se está identificando. E O Explosivo Comburente F F+ Fácilmente inflamable Extremadamente inflamable T T+ Tóxico Moi tóxico Xn Xi Nocivo Irritante Tras identificar a exposición o seguinte será avaliala, o que implica a toma en consideración, de xeito conxunto, da perigosidade intrínseca dos produtos fitosanitarios aos que está exposto o traballador, e das condicións de traballo determinantes da exposición: Perigosidade intrínseca: Os produtos fitosanitarios deberán comercializarse cunha etiqueta e acompañados dunha ficha de datos de seguridade (FDS), nas que informará, entre outros aspectos, das súas propiedades perigosas e das medidas preventivas a adoptar en materia de riscos laborais. Na etiqueta distínguense 3 áreas, en función da natureza da información que contén cada unha delas: Xeral: nome comercial, tipo de formulado, composición, nº de rexistro, contido neto, fabricante, lote, data de fabricación. Fitoterapeútica: características, aplicacións autorizadas, doses e modo de emprego, incompatibilidades, prazos de seguridade. Riscos asociados: pictogramas de perigo, frases de risco (frases R) e consellos de prudencia (frases S), todo iso conforme ao establecido no RD 255/03(4). Inclúe tamén medidas a adoptar en caso de intoxicación e cómo xestionar os envases. A clasificación de perigosidade do produto fitosanitario indicarase graficamente a través de pictogramas. C Corrosivo Non obstante, doutros tipos de perigosidade informarase a través das frases de risco; tal é o caso dos produtos canceríxenos, sensibilizantes, mutaxénicos ou tóxicos para a reprodución, identificados respectivamente por: R45: Pode causar cáncer R49: Pode causar cáncer por inhalación R40: Posibles efectos canceríxenos R42: Posibilidade de sensibilización por inhalación R43: Posibilidade de sensibilización en contacto coa pel R46: Pode causar alteracións xenéticas hereditarias R68: Posibilidade de efectos irreversibles R60: Pode prexudicar a fertilidade R61: Risco durante o embarazo de efectos adversos para o feto R62: Posible risco de prexudicar á fertilidade R63: Posible risco durante o embarazo de efectos adversos para o feto As FDS complementan á etiqueta e conteñen información relativa a: Ficha de datos de seguridade 1. Identificación do producto 2. Composición/información de compoñentes 3. Identificación de perigos 4. Primeiros auxilios 5. Medidas de loita contra incendios 6. Medidas en caso de vertido accidental 7. Manipulación e almacenamento 8. Controles de exposición/protección individual 9. Propiedades fisicoquímicas 10. Estabilidade e reactividade 11. Informacións toxicolóxicas 12. Informacións ecolóxicas 13. Eliminación 14. Transporte 15. Informacións regulamentarias 16. Outras informacións 3 Estas fichas son imprescindibles para realizar a avaliación de riscos e deben estar a disposición dos traballadores implicados sen ningunha restrición. As cantidades empregadas e as súas concentracións Tipo de exposición: dérmica, dixestiva, e/ou inhalatoria. A exposición vía dixestiva está asociada a prácticas de traballo pouco hixiénicas e a vía dérmica é moi significativa en traballos con fitosanitarios. Nivel e duración da exposición. Neste punto é importante non confundir duración da aplicación con tempo de exposición. Os valores límites ambientais e biolóxicos. Empregaranse os establecidos polo INSHT(a), e complementariamente outros de recoñecido prestixio. Exposicións accidentais Condicións ambientais: vento, temperatura, humidade... Sistema de aplicación: pulverización, espolvoreo, fumigación, cebos... Tipo de tratamento: a nivel do chan ou cultivos altos, aplicación manual ou mecánica... O RD 374/01(3) esixe, con carácter xeral, que a avaliación dos riscos derivados da exposición por inhalación a axentes químicos perigosos inclúa a medición da concentración do axente no aire. Para esta avaliación poden seguirse os criterios establecidos na norma UNE-EN 689(b). Non obstante, establece que “estas medidas non serán necesarias cando o empresario demostre claramente por outros medios de avaliación que se alcanzou unha adecuada prevención e protección”. Así pois ábrese paso o emprego de metodoloxías de avaliación simplificadas que teñen a vantaxe de permitir unha aproximación semicuantitativa á magnitude do risco sen necesidade de medir e comparar cun valor límite. Neste sentido a Guía do INSHT(c) do RD 374/01 xa recolle que se poden obviar as medicións cando a apreciación profesional do técnico especialista indique que: a presenza de contaminantes no ambiente sexa practicamente nula. 4 sexa imprescindible a adopción de medidas de prevención pola clara situación de risco. cando non se trate de substancias sensibilizantes, canceríxenas, mutaxénicas ou tóxicas para a reprodución, e sexa previsible que as súas concentracións no ambiente estean lonxe de alcanzar os límites. Nas Notas técnicas de prevención 749 (d) e 750(e) do INSHT recóllense metodoloxías de avaliación simplificadas para os riscos derivados de axentes químicos. O feito de non dispor de valores límites para moitos dos fitosanitarios habitualmente empregados, vai reforzar a utilidade destas metodoloxías. No que se refire á contribución da vía dérmica a exposición global, xeralmente moi significativa nos produtos fitosanitarios, poderíase determinar a través de técnicas de cuantificación do produto depositado sobre a pel ou ben a través do control biolóxico. Este último informará da exposición global do traballador ao fitosanitario, é dicir, a través de todas as vías de entrada. Xa para rematar coa avaliación de riscos, lembrar dúas esixencias legais desta: 1. No caso de que a avaliación da exposición inhalatoria se realice sen medicións, o RD 374/01(3) esixe que no documento de avaliación se xustifique este feito. 2. O RD 39/97(2) reserva ás funcións de nivel superior as avaliacións que precisan dunha estratexia de medición ou unha interpretación/aplicación non mecánica dos criterios de avaliación, situación que se produce con frecuencia na avaliación da exposición a fitosanitarios. MEDIDAS PREVENTIVAS As medidas preventivas para eliminar ou reducir os riscos derivados da exposición a praguicidas enmárcanse en dous grupos: Principios xerais de prevención: Deben aplicarse sempre que se traballe con produtos fitosanitarios independentemente da magnitude da exposición. Estes principios integran os aspectos básicos da prevención na organización do traballo, e en realidade trátase de trasladar a lóxica e o sentido común á realización dos traballos con produtos fitosanitarios. Elección do produto Barallar alternativas eficaces ao uso de fitosanitarios. Empregalos só se son necesarios. Seleccionalos tendo en conta o binomio menor perigosidade/ maior adecuación ao problema. Non adquirir produtos co envase deteriorado, desprovistos de etiqueta ou sen nº de rexistro. Adquirir as cantidades necesarias para reducir o almacenamento. Transporte Separalos de pasaxeiros, gando e mercadoría. Ben suxeitos para evitar movementos e golpes que ocasionen roturas ou derrames. Almacenamento Área específica de almacenamento, protexida de temperaturas extremas e da humidade, sen risco de inundación, cerrada, ben ventilada e sinalizada. Recipientes sempre cerrados. Non reutilizar os envases nin realizar transvases. Preparación da mestura ¡OLLO, ESTAMOS MANIPULANDO O PRODUTO CONCENTRADO! Aterse ás concentracións e doses da etiqueta. Realizala ao aire libre ou en lugares ben ventilados. Os utensilios empregados serán de uso exclusivo para este fin. Evitar derramos, salpicaduras, e contacto co produto. Entregar os envases baleiros non puntos designados por Sigfito. Infórmese do punto de recollida máis próximo en www.sigfito.es. Aplicación Comprobar o correcto funcionamento do equipo de aplicación. Evitar días de vento, choiva ou excesivamente calorosos. Avanzar sempre en sentido contrario á nube de pulverización. Afastar nenos e embarazadas das exposicións. Non permanecer na zona de aplicación máis tempo do necesario. Medidas específicas de prevención: A aplicación dos principios xerais poden reducir o risco suficientemente no caso dos riscos valorados como leves, pero se isto non é así, ou no caso de riscos de maior entidade, adoptaranse coa orde de prioridade que se presentan, as seguintes medidas específicas. Lembrar que no caso de exposicións a produtos fitosanitarios incluídos no ámbito do RD 665/97(5) (canceríxenos e mutaxénicos de 1ª e 2ª categoría), dado que non se pode falar de exposicións seguras, será obrigatorio adoptar todas as medidas que sexan tecnicamente viables dado que o obxectivo é anular a exposición e cando menos, minimizala. SUBSTITUCIÓN DO PRODUTO FITOSANITARIO. Implica resolver secuencialmente as seguintes cuestións: Prioridade 1 Buscar substituto tecnicamente viable, para o que resulta de gran utilidade o rexistro de produtos fitosanitarios, dado que permite a busca de todos os fitosanitarios autorizados para combater unha praga determinada. Comparar os riscos do praguicida a substituír cos dos praguicidas alternativos, e seleccionar un destes. A Nota técnica de prevención 712(f) do INSHT proporciona un modelo simplificado de decisión que se basea nas características de perigosidade dos produtos a comparar e nalgunhas variables do proceso. Se non dispoñemos de etiqueta ou da FDS de todos os produtos alternativos, a información de perigosidade podemos obtela tamén do rexistro, xa que nel para cada produto autorizado consta unha ficha que informa da clasificación de perigosidade conforme ao RD 255/03(4). Xestión dos cambios organizativos e técnicos que Ao finalizar implique a substitución. Ademais... Evitar ou reducir calquera escape ou difusión do produto fitosanitario ao ambiente, ou calquera contacto directo co traballador. Sinalizar a zona e respectar os prazos de seguridade. Cambiarse de roupa, lavala separadamente e ducharse. Limpeza e mantemento de todos os equipos utilizados. Non introducir nunca elementos contaminados na boca. Non comer, beber ou fumar durante todo o proceso. Reducir ao mínimo o número de traballadores expostos. O persoal debe estar cualificado. Prioridade 2 Medidas de ventilación ou outras medidas de protección colectiva, aplicadas preferentemente á orixe do risco, e medidas axeitadas de organización do traballo tales como: Prioridade 3 5 Tractores ou outros equipos autopropulsados, con cabinas cerradas dotadas de filtros axeitados que purifiquen o aire. Métodos automatizados que non impliquen a participación ou presenza directa do operario durante o tratamento. Equipos provistos de pantallas protectoras que evitan procesos de deriva do praguicida. De xeito xeral poderíase dicir que os de nitrilo son os máis axeitados para a maior parte dos traballos con praguicidas. MEDIDAS DE PROTECCIÓN INDIVIDUAL O emprego de guantes contaminados pode resultar moi perigoso dada a acumulación de contaminante no material que compón o guante, polo que se deberán limpar por dentro e por fóra. Prioridade 4 Teñen como obxectivo protexer as vías de entrada dos fitosanitarios no organismo, polo que incluirán equipos de protección individual da cara e ollos, das vías respiratorias, do corpo, das mans e dos pés. En todos os casos a protección será fronte ao risco químico. Protección do corpo i Á hora de seleccionar as características dos equipos de protección individual a utilizar nun posto de traballo, teranse en conta os resultados da avaliación de riscos, e concretamente a información que figura no apartado 8, “Controis da exposición. Protección individual”, das FDS dos fitosanitarios presentes no posto. Conforme ao establecido no RD 1407/92(6) de comercialización de equipos de protección individual, todos estes equipos deberán ir provistos de marcado “CE” de conformidade e acompañados do folleto informativo que conterá entre outras, as indicacións sobre o tipo de protección que ofrecen, data de caducidade ou xeito de mantelo, limpalo e almacenalo. Os equipos de protección individual están destinados, en principio ao uso persoal. Se as circunstancias esixisen a utilización dun equipo por varias persoas, será necesario adoptar medidas para que isto non orixine ningún problema de saúde ou de hixiene aos diferentes usuarios. A utilización, almacenamento, mantemento, limpeza, reparación e desinfección cando proceda, efectuarase conforme as instrucións do fabricante. Protección das mans Os requisitos que se lles pedirán aos guantes serán: que o produto non penetre polas costuras ou outras descontinuidades. 6 que o material que o constitúe sexa impermeable ao produto, é dicir, que non o poida atravesar a nivel molecular. Establécense 6 niveis de permeabilidade en función do tempo que tarde o contaminante en transpirar o guante, correspondendo o nivel 6 á maior protección. Os mesmo que acontecía cos guantes, á roupa de protección esixiráselle uns rendementos de penetración e permeación, e ademais a selección farase en función da forma física na que se presente o contaminante fronte ao que van a protexer. En base a este parámetro a roupa de protección clasifícase en 6 tipos. TIPO 1e2 FORMA FÍSICA DO CONTAMINANTE GAS E VAPOR 3 CHORRO DE LÍQUIDO 4 PULVERIZADO 5 PO E PARTÍCULAS 6 PEQUENAS SALPICADURAS Nas aplicacións máis habituais precisaríanse traxes tipo 4 e 6. Os buzos de algodón habitualmente empregados nas empresas non serían equipos de protección individual senón roupa de traballo. Protección das vías respiratorias Os equipos filtrantes constan de dúas partes: adaptador facial : sendo os máis utilizados as máscaras e as mascariñas. filtro: ten a función de reter os contaminantes presentes no aire. A aplicación dun filtro identifícase cun código de colores e letras. FILTROS FRONTE A PARTÍCULAS COLOR TIPO P APLICACIÓN Partículas FILTROS FRONTE A GASES E VAPORES COLOR TIPO APLICACIÓN A Compostos orgánicos con punto ebulición >65ºC B Compostos inorgánicos (menos CO) E SO2 e outros gases ácidos K NH3 e derivados AX Compostos orgánicos con punto ebulición <65ºC Deberase seleccionar o filtro axeitado en función da forma de presentación do produto fitosanitario no ambiente e da súa natureza química. Os equipos filtrantes poden ser de presión negativa (o usuario ao inhalar crea unha depresión no interior da peza facial que fai pasar o aire a través do filtro) ou motorizados (un ventilador impulsa o aire a través do filtro e subminístrao a zona de respiración). Como norma xeral, non se debe traballar con eles máis de dúas horas seguidas. Protección dos ollos e da cara de proxeccións, salpicaduras ou emanacións de gases/vapores dos fitosanitarios mediante lentes e pantallas. Protección dos pés Utilizaranse botas altas e impermeables, non debendo estar enguatadas para facilitar a limpeza. FORMACIÓN E INFORMACIÓN DOS TRABALLADORES A normativa de prevención de riscos laborais esixe que se informe aos traballadores sobre os riscos derivados da exposición a praguicidas, e das medidas preventivas a adoptar. A información subministrarase por escrito cando polo seu volume, complexidade, asociación a tarefas esporádicas ou infrecuentes, e gravidade dos posibles danos, o fagan necesario. En caso contrario, poderá ser verbal. En relación coa identificación dos produtos fitosanitarios, ademais da etiqueta que debe ter adherida o envase do produto, a efectos informativos, os recipientes e conducións polas que circule o caldo fitosanitario deberán estar sinalizadas conforme ao establecido no RD 485/97(7). Esíxese así mesmo a formación do traballador pola empresa, teórica e práctica en materia preventiva, centrada no seu posto ou función. Deberá impartila a empresa con recursos propios ou servizos alleos, se ben en ambos casos o técnico que a realice acreditará a cualificación requirida no cap. VI do RD 39/97(2), que como mínimo corresponderá ás funcións de nivel intermedio. Por outra banda, o RD 3349/83(8) establece a necesidade de capacitación dos traballadores que desenvolven actividades relacionadas coa utilización de fitosanitarios. A maiores a Orde de 08/03/1994(9) establece os distintos niveis de capacitación: nivel básico, nivel cualificado, fumigador, piloto aplicador agroforestal e niveis especiais. Nos programas formativos recollidos na mesma orde inclúense contidos relativos á prevención de riscos laborais. Na nosa Comunidade a Consellería de Medio Rural publica periodicamente no DOG as convocatorias destes cursos. VIXILANCIA DA SAÚDE O empresario garantirá a vixilancia específica da saúde dos traballadores para os que a avaliación de riscos poña de manifesto a existencia de risco por exposición a praguicidas. No cadro de enfermidades profesionais aprobado por RD 1299/06(10) aparecen recoñecidos múltiples axentes químicos causantes de enfermidades profesionais en actividades con exposición a praguicidas. Nestes casos, en base ao establecido no art. 196 da Lei Xeral da Seguridade Social, será obrigatorio que os traballadores se sometan a recoñecementos médicos previos e periódicos. O procedemento utilizado para realizar a vixilancia da saúde axustarase ao PROTOCOLO DE VIXILANCIA SANITARIA ESPECÍFICA PARA OS TRABALLADORES EXPOSTOS A PRAGUICIDAS(g) establecido para polo Ministerio de Sanidade e Consumo. Este protocolo inclúe o control biolóxico dos traballadores expostos. 7 LEMBRA QUE: A gran maioría dos produtos fitosanitarios están clasificados como axentes químicos perigosos para a saúde das persoas. Por tanto, utilizaranse unicamente cando non exista outra alternativa e seleccionaranse os menos perigosos. O dano que van producir na saúde dos traballadores expostos a eles vai depender das súas características de perigosidade e das condicións de traballo. Co fin de acadar a máxima efectividade praguicida e os mínimos danos colaterais, serán usados conforme ás indicacións da etiqueta e da ficha de datos de seguridade, unicamente por traballadores cualificados. Nas avaliacións de riscos dos postos de traballo con exposicións a produtos fitosanitarios deberán constar as medidas preventivas a adoptar para as condicións concretas da exposición nese posto. Os traballadores expostos a fitosanitarios deberán someterse á vixilancia específica da saúde. NORMATIVA 1 LEI 31/1995 DE PREVENCIÓN DE RISCOS LABORAIS. Modificada por Lei Orgánica 3/2007, Lei 31/2006, Lei 30/2005, Lei 54/2003, Real Decreto Lexislativo 5/2000, Lei 39/1999 e Lei 50/1998. 2 REAL DECRETO 39/1997 REGULAMENTO DOS SERVIZOS DE PREVENCIÓN. Modificado por Real Decreto 604/2006, Real Decreto 688/2005 e Real Decreto 780/1998. 3 REAL DECRETO 374/2001 PROTECCIÓN DA SEGURIDADE E SAÚDE LABORAL FRONTE OS RISCOS RELACIONADOS COS AXENTES QUÍMICOS DURANTE O TRABALLO. 4 REAL DECRETO 255/2003 REGULAMENTO DE CLASIFICACIÓN, ENVASADO E ETIQUETADO DE PREPARADOS PERIGOSOS. Modificado por Real Decreto 1802/2008, Orden 1648/2007, Orden 164/2007 e Orden 3/2006. 5 REAL DECRETO 665/1997 PROTECCIÓN DOS TRABALLADORES FRONTE OS RISCOS DERIVADOS DOS AXENTES CANCERÍXENOS NO TRABALLO. Modificado por Real Decreto 349/2003 e Real Decreto 1124/2000. 6 REAL DECRETO 1407/1992 COMERCIALIZACIÓN E LIBRE CIRCULACIÓN INTRACOMUNITARIA DE EQUIPOS DE PROTECCIÓN INDIVIDUAL. Modificado por Real Decreto 159/1995 e Orde de 16 de maio de 1994. 7 REAL DECRETO 485/97 DISPOSICIÓNS MÍNIMAS EN MATERIA DE SINALIZACIÓN DE SEGURIDADE E SAÚDE NO TRABALLO. 8 REAL DECRETO 3349/83 REGULAMENTACIÓN TÉCNICO-SANITARIA PARA A FABRICACIÓN, COMERCIALIZACIÓN E UTILIZACIÓN DE PRAGUICIDAS. Modificado por Real Decreto 255/2003, Lei 43/2002, Real Decreto 443/1994, Decreto 137/1993 e Real decreto 162/1991. 9 ORDE DE 8 DE MARZO DE 1994. PRAGUICIDAS, NORMATIVA REGULADORA DOS CURSOS DE CAPACITACIÓN PARA REALIZAR TRATAMENTOS. Modificada por Orde 2922/2005 e Orde de 5 de xaneiro de 2000. 10REAL DECRETO 1299/2006. CADRO DE ENFERMIDADES PROFESIONAIS. BIBLIOGRAFÍA a LÍMITES DE EXPOSICIÓN PROFESIONAL PARA AXENTES QUÍMICOS EN ESPAÑA .2008. Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo. b UNE-EN 689:1996: ATMOSFERAS NO LUGAR DE TRABALLO. DIRECTRICES PARA A AVALIACIÓN DA EXPOSICIÓN POR INHALACIÓN DE AXENTES QUÍMICOS PARA A COMPARACIÓN COS VALORES LÍMITES E ESTRATEXIA DA MEDICIÓN. 8 c GUÍA TÉCNICA DO REAL DECRETO 374/2001. Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo. d NTP 749: AVALIACIÓN DO RISCO DE ACCIDENTE POR AXENTES QUÍMICOS. METODOLOXÍA SIMPLIFICADA. Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo. e NTP 750: AVALIACIÓN DO RISCO POR EXPOSICIÓN INHALATORIA DE AXENTES QUÍMICOS. METO- DOLOXÍA SIMPLIFICADA. Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo. f NTP 712: SUSTITUCIÓN DE AXENTES QUÍMICOS PERIGOSOS (II): CRITERIOS E MODELOS PRÁCTICOS. Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo. g PROTOCOLO DE VIXILANCIA SANITARIA ESPECÍFICA PARA OS TRABALLADORES EXPOSTOS A PRAGUICIDAS. Ministerio de Sanidad y Consumo.
