1. Kapitulua MOTIBAZIOARAKO SARRERA Motibazioa sortu zen honako galderari erantzuna emateko: “Zerk eragiten du portaera?”. Motibazioaren teoria bat baliagarria da jokabideari energia eta norabidea zerk ematen dion azaltzea ahalbidetzen duenean. Galdera bera planteatzeko beste modu bat: “Ze aurre-baldintzek aktibatzen eta bideratzen dute portaera?”. Motibazioari buruzko adituek jokabidea nola energizatzen den eta helburu zehatzetara nola bideratzen den ikertzen dute. Beraz, motibazioaren ikasketa energizaturiko eta bideraturiko portaeraren aurre-baldintzen bilaketa da. Energizaturiko eta bideraturiko portaera bat azaltzeko aurre-baldintza bat proposatzen dugun bakoitzean, motibaziorako bidea hartzen du. Atleta entrenatzearen zergatia azaldu nahi dugunean bere esfortzuen aurre-baldintzak azaltzen saiatzen gara. Beste hitzetan, “Zerk eragiten du portaera?” galderari erantzuteko aurre-baldintzak zehaztu behar ditugu. Motibazioan dirauten galderak. Portaera eragiten duten arrazoiak azaltzeko saiakerak era honetako galdera zehatzagoak formulatzera eramaten gaitu: Zerk sortarazten du portaera?; Nola mantentzen da portaera?; Zergatik bideratzen da helburu batzuetara eta ez bestetara?; Nola eten egiten da?. Ez da nahikoa emakume bat urrezko domina irabazteko entrenatzera zerk eragiten edo bultzatzen duen galdetzea, zergatik hasi zen entrenatzen galdetu beharko genioke ere. Zerk indartzen du bere esfortzua uneoro?; Zergatik kirol hori burutzen du eta ez beste bat?; Entrenatzen duenean, zergatik gelditzen da bai egunean bai bizitzan zehar?. Bere portaeraren analisi motibazionalak hasieraren jarraipenaren eta bukaeraren ulermenarekin osatu behar da. Motibazioaren barne azaltzen den bigarren galdera bat: Zergatik jokabidea intentsitatez aldatzen da?. Adibidez, atletaren kasuan, entrenamendua gogorra eta jarraian da batzuetan, baina, ahula eta motela besteetan. Zergatik momentu konkretu batzuetan ekintza bat burutzen dugu eta besteetan baztertzen dugu? Jendearen portaeraren intentsitatea oso aldakorra da momentuaren arabera, hortaz, galdera honek denboran zehar portaeraren intentsitatea determinatzen duten indarrak aztertzen ditu. 1 Hirugarren galdera bat ere badago: Zergatik existitzen dira desberdintasun motibazional indibidual hain handiak?; Nola sortzen dira eta zenbateraino eragiten dute?. Adibidez, Zergatik pertsona batzuk erasokorrak dira eta besteak aldiz baketsuak?. Galdera honetatik zera ondorioztatzen dugu: pertsona bakoitza bultzatzen duten motiboak desberdinak dira eta baita horien intentsitatea ere. MOTIBAZIOAREN ARLOKO GAIAK Motibazioak hurbilketa zein bazterketa joerak hartzen ditu bere baitan. Orokorrean ulertzen den bezala, motibazio hitza txarto erabilita dago. Motibatua egotea ez egotea baino hobea dela uste ohi da. Gehienetan jendearen galdera zera izaten da : nola lor daiteke dugun motibazioa baino gehiago?. Ikuspuntu honetatik motibazioa egoera desirakorra litzateke, bai guretzat eta baita besteontzat ere. Naiz eta dugun ideia horrelakoa bada, jatorri abertsibodun sistema motibazionalak badaude ere. Mina, gosea, angustia eta zigorra motibazio jatorri indartsu eta ugariak izaten dira. Motibazioaren inguruko lehenengo teorikoek gizakia, egoera kaltegarrietaz babesteko gatazka egoera jarraian dagoela pentsatzen zuten. Freudiar teorian, esate baterako, gizabanakoa etengabe ari da sexu eta erasokor instintuetaz babesten. Hull-en teorian, motibazioa gabezi egoeretatik sortzen da. Janari, ur, lo eta sexu gabeziak konbinatzen dira “pultsio” (drive) deituriko egoera motibazional orokorra sortuz. Norbanakoaren pultsioaz askatzeko desirak aktibatzen gaitu janaria, ura, atseden hartzeko leku bat edo bikotea bilatzera. Motibazioaren ikerketa aurrera joan ahala, jakinmina sistema motibazional positiboagoetara bideratzen da. Gaur egungo ikerketek, gizakiok jakinguratsuak, sentsazio bilatzaileak, helburuen jabeak eta oztopoak gainditzeko desiraz beteriko animali gisa onartzen gaituzte. Aldi berean egia da ere, pertsonak frustratuak egon daitezkeela, edota mina senti dezaketela eta alde egiteko gogoak pizten dizkien egoera abertsiboen aurrean aurkitu. Beraz, zera ondoriozta dezakegu: motiboek hurbilketa zein ekidipen joerak sortzen dituzte. Motibazioa prozesu gisa. Motibazioa egoera finko bat baino, prozesu dinamikoa da. Motibazioa dinamikoa dela baieztatzean zera esan nahi dugu ; egoera motibazionalak etengabeko fluxu batean, hazkuntza egoeran eta gainbehera iraunkorrean ari direla. Motibo askok lau alditako prozesu zikliko bati jarraitzen diote: 2 1) Aurrerapena, 2) aktibazioa eta bideraketa, 3) jokabide aktiboa eta errendimenduaren feedbacka eta 4) emaitza. Aurrerapen fasean subjektuak igurikapen bat eta motibo baten asebetetzea dauka. Igurikapen honen ezaugarriak gabezi egoera eta helbururen bat lortzeko desira lirateke. Aktibazio eta bideratze fasean motiboa estimulu extrinseko edo intrinseko batek aktibatuko du. Motiboak, horrela, jarraian sortzen den jokabidea legitimatzen du. Jokabide aktiboa eta errendimenduaren feedbackaren aldian, subjektuak desiratutako helbururantz hurbildu edo helburu abertsibotik urrunduko duten jokabideak ekoiztuko ditu. Aurre egitearen jokabideak feedbackaren bidez, subjektuak bere efikazia ebaluatzen du. Emaitza fasean, norbanakoak motiboaren asetasunaren ondorioak jasaten ditu ( motiboa aseturik ez badago jokabidea iraungo du). Honen adibide bat jendearen aurrean hitz egiteari beldurra izatea litzateke. Gertaeraren aurretik, pertsonak hitzaldia mehatxu pertsonala gisa ikusten du eta txarto irten daitezkeen gauza guztiak irudikatzen ditu. Jendetza ikusteak ( kanpo estimulua ) beldurra sorrarazten dio. Beldurrari erantzuna emanez, norbanakoak ukapen joerak azaltzen ditu eta, ziuraski, egoeratik ihes egiten saiatuko da. Hitzaldia ekidin ezin dezakeela suposatuz, gizabanakoak hitzezko eta ez hitzezko jokaerak burutuko ditu , jendearen txaloak edo axolagabekeria lortuko duelarik. Errendimenduaren feedbacka baikorra bada, beldurra, ziuraski, desagertuko da. Feedbacka ezezkorra bada, beldurrak jarraituko du eta aurregitko erantzunak mantenduko dira. Motibazioa auto-erregulatuta izan daiteke edo ingurugiroak erregula dezake. Jokabidea indar intrintsekoengatik motibatua dagoenean (nekea, kuriositatea, adibidez) auto-erregulatua dago. Indar extrinsekoek motibatzen dutenean (dirua, laudorio, esate baterako) ingurugiroak erregulatzen du. Ingurugiroak erregulaturiko motibazioak jokabide baten ondorio artifizial eta extrinsekoa izaten da. Har dezagun, adibidez, automobilgintzan diharduen langile bat. Dirua, goraipamenak edo buruzagiaren informe positiboa lirateke hainbat motibazio extrinsekoak. Motibo extrinseko hauek sozialki eratutako ondorioa baino ez da. Beraz, inguruaren alderdiek ematen digute ekintza bat burutzeko motibazioa. 3 Autoerregulaturiko motibazioa, norbanakoaren interes, behar eta erreakzio pertsonaletatik sortzen da. Langilearentzat, bere lanaren aurrean, lehiatasun eta maisutasun sentimenduak sor daitezke. Lehia pertsonalaren ebaluazioak sentimendu baikorrak sortarazten baditu, hauek lan egiten jarraitzeko motibazio intrintsekoa bihur daitezke. Haurrak interes pertsonalagatik jolas dezake. Honekin jarraituz, gose beharragatik jan dezakegu eta afiliazio beharragatik jaiak presta ditzakegu. Adibide bakoitzean “self”-aren alderdiak ikus daitezke, jokabidea egitera edo ez egitera bultzatzen gaituztenak. Motibazioaren indar edota intentsitatea denborarekin aldatu egiten da eta jokabidearen fluxuan eragiten du. Izaki bizidunek motibo asko dituzte aldi berean. Batzutan, motibo oso sendo bat eta ez hain sendoak diren beste hainbat izan ditzakegu. Indar handiena duen motiboa izanen da jokabidean eragin handiena izango duena. Nahiz eta, menpeko motiboek hasiera batean ez duten jokabidean modu zuzen eta jarrai batean eragiten, baditugu menpekoak diren motibo sorta bat, une jakin batean, jokabidearen korrontean sar daitezkeenak. Demagun, ikasten ari gareneko egoera tipikoa. Ikasleak liburu bat irakurtzeko asmoa dauka, biharamuneko azterketaren aurrean motibo nahiko indartsua suposatzen du. Ordu betean zehar irakurtzen du baina, denbora pasa ahala hainbat menpeko motibo hazten doaz; agian palomiten usaiak edo lagun baten presentziak (gosea eta partaidetza) menpeko motiboen indarren igoera dakarte. Partaidetzaren motiboa maila gainartzaile batetara heltzen bada, ikaslearen jokabidearen korrontea ikastetik lagunetara aldatzea oso probablea izan dateke. Beraz, honekin adierazi nahi dena zera da: 1. Motiboen indarra hazi eta gutxitu egiten da denboraz (ez da iraunkor mantentzen). 2. Pertsonek intentsitate ezberdineko hainbat motibo izan ditzakete eta hauetako edozein, une jakin batean, jokabidearen korrontean sar daiteke. Beste hitzetan, jokabidea ez du inoiz motibo bakar batek eragiten, jokabidea motibo gainartzaile eta motibo azpirakor ugarien funtziopean dago eta motibo guzti hauek elkarrekintzan dihardute era konplexuan. Batek, kuriositateagatik, azterketa bat gainditzeko, gurasoak asebetetzeko, irakaslea zirrarazteko, e.a. ikas dezake. Baina, posible da ere ikastea gose ez 4 delako, nekatuta edo distraitua ez dagoelako. Hauetako motibo bakoitzaren intentsitatearen maila zero gainetik dago beti, eta motibo hauetako edozein jokabidearen korrontera sartu ahal da. Eredu motibazionalak hainbat arloetan aplika daitezke: 1) Hezkuntza 2) Terapia 3) Lana 4) Kirola Heziketa, osasun mentala eta emozionala, produktibitatea, lan-asetasuna eta kirolatarramendua, denak dira helburu atsegingarriak. Arlo hauek, gizarte hobea eta zoriontsuagoa lortzeko, garrantzi handiko arloak dira, eta motibazioaren ikerketak zeregin hortan lagundu diezaiguke. (McClelland, 1978) Motiboen antolakuntza hierarkikoa Giza motiboen errepertorioa eredu hierarkikoetan antolatu da. Horrela, hainbat motibok biziraupena eta oinarrizko funtzioak betetzen dituzte, bitartean beste motibo batzuek hazkuntzara bideraturiko funtzio gorenak betetzen dituzte. Etsenplu modura, Abraham Maslow.en (1943) beharren hierarkia klasikoak, behar fisiologiko, segurtasunezkoak, pertenentziazkoak, baloraziokoak eta egunerapenezkoak barneratzen ditu. Behar fisiologiko eta segurtasunezkoek biziraupenaren oinarrizko beharrak atenditzen dituzte, egunerapenezko beharrek hazkuntzara bideraturiko beharrak atenditzen dituzten bitartean. Maslow.en hierarkia positiboa da beharren integrazio teorikoa eraikitzen baitu, beste modu batean erlazionatu gabe egonen zirelarik. Maslow.entzat, behar fisiologikoek giza motibazioa menderatzen dute, eta behar hauen asebetetzeak, segurtasunezko beharrek jokabidea zuzentzea ahalbidetzen dute. Bide batez, biziraupen eta segurtasunezko beharren asebetetzeak, pertenentzia (edo maitasuna) beharrak gerta daitezela ahalbidetzen dute. Ross Buck.ek (1985) giza sistema motibazionalen eredu gaurkotuagoa proposatzen du. Buck.entzat, motibazio-emozio bost sistema nagusi existitzen dira: instintuak, oinarrizko pultsioak, eskuraturiko pultsioak, emozioak eta konpetentziaren motibazioa. Buck.en hierarkiak, oraindik aurkeztu ez dugun terminologia darabil; baina, Maslow.ek bezala, Buck.ek oinarrizko instintu eta pultsioek, orokorrean, indibiduoaren biziraupenaren oinarrizko beharrak 5 atenditzen dituztela dio. Eskuraturiko pultsioek, konpetentziaren motibazioak eta emozioek, orokorrean, hazkuntza eta egokitzapenaren beharrak asebetetzen dituzte. Buck.en bost sistema hauek batera, indibiduoa barne egitura sorta oso batez eraikitzen du, ingurunearen eskakizun konplexuei modu eraginkor batez aurregiteko. Sistema bakoitzak helburu berezi bat du: instintuek funtzio bat dute, oinarrizko pultsioek beste bat, eskuraturiko pultsioek hirugarren bat, emozioek laugarren bat, eta konpetentzia motiboek beste funtzio bereizi bat. Egitura hierarkikoa baliagarria da giza motibo desberdinen barneraketa sare berean ahalbidetzen duen heinean. Beti ez gara gure jokabidearen oinarri motibazionalaz kontziente Giza motiboak nabariak edo ez hain nabariak izan daitezke, ulerterrazak edo ulergaitzak, kontzienteak edo inkontzienteak. Printzipio hau baliagarria da, giza jokabidearen motiboak beti ez direla berehalaxe nabaritzen seinalatzeko. Esperimentu batean, adibidez, subjektuak tente eta makurturik posizioan ezarri zituzten zailtasun handiko lan bat burutzen (Rishind eta Gotay, 1982). Esperimentugileek jakin nahi zuten, posizioak lanerako gogo edo enpeinuan eraginik zuen. Tente posizioan zeuden subjektuek, makurtutako posizioan zeudenek baino denbora luzeagoan zehar iraun zuten lanean; nahiz eta taldeek ez zuten desberdintasun emozionalik azalarazten. Beraz, tente posizioak lana errazten eta makurturiko posizioak zailtzen zuen arren, subjektuak ez ziren horretaz kontziente. Aurkitu da baita ere, ustekabean dirua aurkitzen duten pertsonek dirua aurkitzen ez dutenek baino errazago lagunduko diote arazotan dagoen ezezagun bati (Isen eta Levin, 1972). Pertsonek eguraldi eguzkitsu baten aurrean lainotuan baino irribarre gehiago egiten dute (Kraut eta Johnson, 1979) eta udako hilabeteetan besteetan baino ekintza agresibo gehiago burutzen dituzte (Anderson, 1989). Hauetariko adibide bakoitzean, pertsonari ez litzaioke nabaria eginen buruturiko ekintzaren zergati edo arrazoia. Pertsona gutxik esango zuen, bertze pertsona bati laguntza eskaini diola dirua aurkitu barri dutelako; edota bero egiten duelako hilketa bat burutu dutela. Adibide enpiriko hauetatik ondorioztatu nahi dena zera da: Giza-jokabidea erregulatzen duten motiboak ez dira beti zuzenean behagarri eta nabariak. 6 Oinarri motibazionalak aplika daitezke Irakurleak testuan motibazioaren oinarrien hainbat zertarako aurkituko ditu. Zertarakoen lau arlo aurki ditzakegu: 1)Heziketa, 2)Terapia, 3)Lana eta 4)Kirola. Heziketa, buru-osasuna eta osasun emozionala, produktibitatea, lanaren satisfazioa eta kirol errendimendua, hauek guztiak helburu erakargarriak dira. Honez gain, heziketa, terapia, lana eta baliteke kirola ere, garrantzia handiko arloak dira gizarte hobe eta zoriontsuagoa eratzerako orduan. Motibazioaren ikasketak eman diezaguke gida onak gure burua hobe motibatzeko eta baita ere besteak motibatzeko, horrela planteatutako helburuak lortu ditzakegu. MOTIBAZIOAREN ADIERAZPIDEAK Motibazioa, inteligentzia bezala, ez da modu errazean behatzen. Gizabanako baten inteligentzia maila inferitzeko, ikastolan ateratzen dituen notak begiratzen ditugu, adierazten duen berbategia, inteligentzia testean ateratako puntuaketak eta bere gaitasun kognitiboak. Beraz, motibazioa inferitzeko ere bere manifestaldiak aztertzen ditugu. Beste eran esanda, gizabanako bat gose den inferitzeko, begiratzen dugu ea normalean baino azkarrago jaten duen, jaterakoan kontrol sozialetaz ahazten den eta gehiegizkoa jaten duen. Zorionez, “motibazio” kontzeptuak abantaila handia du beste konstruktu psikologikoen aldean, besteak beste, inteligentzia, ikaskuntza, oroimena eta nortasuna. Jadanik pila bat dakigu baldintza motibazionalak emateko behar diren aurrekariei buruz. Izan ere ezagutzen dira egoera motibazional askoren aurrekariak, beraz beti ez ditugu inferitu behar jokabidearen motibazioa. Beste hitzetan, ziurtatu daiteke 72 ordu jan gabe egon ondoren, pertsona gose izango dela; pertsona baten helburu garrantzitsu bat nahasten badugu, pertsona hori frustraturik sentituko dela; eta lehiaketa bat irabazi ondoren, pertsona lehiakorra sentituko dela. Janaria ez edukitzeak gose sentitzera garamatza, helburu baten nahasteak frustrazioa sentitzera, eta helburu batzuk lortzeak lehiakorrak sentitzera. Solilik aurrebaldintza hauek ezagutzen ez diren kasutan inferitu behar ditugu jokabidearen egoera emozionalak. Aurrebaldintzak ezezagunak direla onartuz, ekintzaren hiru kategorian banatuta daude motibazioaren adierazpenak, hots: jokabide irekia, fisiologia eta auto-txostena. Motibazioa aztertzeko erabil ditzakegun informazio motak 7 Jokabide irekia. Datu konduktualak Jokabidearen sei faktore azalduko ditugu, hauek emozio baten agerpenaren eta intentsitatearen adierazgarriak izan daitezkeelarik. Latentzia Iraunkortasuna hautaketa zabaltasuna Erantzunaren probabilitatea Aurpegi eta estimulua agertzen denetik erantzun bat sortzen denerarte igarotako denbora. Erregela orokorra bezala, hainbat eta erantzunaren latentzia txikiagoa, orduan eta inferitzen den emozioaren intentsitate handiagoa. erantzun baten hasieraren eta amaieraren artean ematen den denbora tartea. Erantzunaren iraunkortasuna, jokabide horren motiboaren intentsitatearekin proportzionala da. gizabanako bati bi estimuluen artean bat hautatzeko eskatzen zaio, eta bera borondatez bata edo bestearen alde azalduko da. gizabanako batek estimulu baten aurrean duen erantzun intentsitatea. Helburu bat lortzeko zenbat aldiz ematen den erantzun bat aukerekin konparatzean Nolabait jokabidearen aspektu emozionalak komunikatzen dituzte. gorputz adierazpenak Jokabidearen sei aspektu hauek datu behagarriak erakusten dituzte, eta horrela motibazioa inferitu dezakegu. Jokabidearen sei aspektu hauek datu behagarriak erakusten dituzte, eta horrela motibazioa inferitu dezakegu. Jokabidea, latentzia motza duenean, iraunkortasun luzea, gertatzearen probabilitate altua, trinkoa denean eta gorputz eta aurpegiaren adierazpenak dituenean, motiboa indartsua dela inferitu dezakegu. Aitzitik jokabidea latentzia luzea, iraunkortasun motza, gertatzearen probabilitate baxua, trinkoa ez denean eta gainera gorputz eta aurpegiaren adierazpen gutxi dituenean edo gizabanakoa hautazko helburu baten bila dabilanean, orduan motiboaren ausentzia inferi daiteke. Datu Fisiologikoak Fisiología Gizakiak ekintza desberdinak egiteko prestatzen direnean , nerbio sistema eta sistema endokrinoa hainbat sustantzi kimiko sortu eta jariatzen dituzte (adib. neurotransmisoreak , hormonak ,...). Motibazioaren ikertzaileek , aldaketa neurona eta hormonalak neurtzeko odol, listu, gernu analisiak eta material 8 elektriko oso aurreratuak erabiltzen dituzte. Test hauekin bihotz taupadak, odol presioa, arnasa erritmoa, begi-ninien diametroa, azalaren konduktantzia, odolean dagoen plasma kopurua eta funtzionamendu fisiologikoko hainbeste zantzuak neurtzen dituzte. Latentzia dugu, estimulua agertzen denetik erantzun bat sortzen denerarte igarotako denbora. Adibidez: atxikimenduaren teorietan sinesten duen haurren psikologo batek, “separazioaren antsietate” maila altuagoa inferituko du haur batengan, nork bere ama joan eta berehala negar egiten duenean. Aldiz haur batek bere ama joan eta orduak pasata negar egiten badu, “separazioaren antsietate” maila txikiagoa izango du. Adibide honetan, latentzia, separazioaren (estimulua) eta negarraren (erantzuna) artean igarotzen diren segundoak edo orduak izango litzateke. Erregela orokorra bezala, hainbat eta erantzunaren latentzia txikiagoa, orduan eta inferitzen den emozioaren intentsitate handiagoa. Iraunkortasuna dugu, erantzun baten hasieraren eta amaieraren artean ematen den denbora tartea. Ama eta semearen separazioaren adibidean, iraunkortasuna, umeak negar egiten ematen dituen segundoak edo minutuak litzateke. Erantzunaren iraunkortasuna, jokabide horren motiboaren intentsitatearekin proportzionala da. Adibidez: pertsona batek formula bat ebazteko denbora luzea ematen badu, eta beste batek saiatzen bada formula hori ebazten eta berehala ebazteari uzten badio, lehenengo pertsonak bigarrenak baino motibo indartsuagoa izango du, iraunkortasun denbora tartea luzeagoa izan delako. Hautabidea edo lehentasuna, gizabanako bati bi estimuluen artean bat hautatzeko eskatuko diogu, eta bera borondatez bata edo bestearen alde azalduko da. Sarritan pertsonak jokabide aukera batzuen artean bat hautatzen dute. Hala ere, subjektuei eskatzen oi zaie bi ahalbideetatik bat hautatzea. Adibidez: jokaera altruistaren ikasketetan, subjektuak hautatu behar dute arazoetan dagoen ezezagun bati laguntzea edo ez- laguntzea. Laguntzea erabakitzen duten partehartzaileek, laguntasun maila altuagoa adierazten dute, ez laguntzea erabakitzen dutenak baino. Zabaltasuna (anplitudea) dugu, gizabanako batek estimulu baten aurrean erakusten duen erantzun intentsitatea. Honi buruz ikasketa bat egin zen, gizonak emakume erakargarrien argazkiak ikusita zein erreakzio erakusten zuten jakiteko. Horretarako gizon bakoitzaren begi-niniaren diametroa neurtu zen, hamar argazki ezberdin behatzen zituzten bitartean. Hurrengoa inferitu zen: gizonek argazki bakoitza ikusita sentitzen zuten erakarpena erlazioa zeukan haien begininien tamaina 9 handitzearekin. Hainbat eta jokabide bat trinkoagoa izan, orduan eta inferitzen den motiboaren indarra handiagoa izango da. Beraz, hainbat eta handiagoa izan begi-ninien diametroa, orduan eta inferitutako erakarpena handiagoa izango da ere. Erantzunaren probabilitatea. Bi pertsona egoera batean hamar alditan jartzen baldin baditugu, eta batek erantzun bat zortzi alditan ematen badu, inferitzen da pertsona horrek motibo trinkoagoa duela hiru alditan erantzuten duen beste batek baino. Adibidez: batek bere lagunei hamar gauetik zortzi gauetan telefonoz deitzen baldin badie, eta beste batek hiru gauetan, lehenengoak laguntasunaren motibo trinkoagoa izango du. Aurpegi eta gorputzaren adierazpenak. Nolabait jokabidearen aspektu emozionalak komunikatzen dituzte. Irribarre batek poza edo hobekuntza transmititzen ditu, aldiz bekainak igota eta baraila erorita edukitzeak harridura erakusten dute. Aurpegiaren adierazpenak, adierazpen emozionalaren naturaltasuna baita intentsitatea ere komunikatzen dute, adibidez irribarre leun eta zabal baten ezberdintasuna. Gorputzaren jarrera, posizioaren aldaketak eta besoen, hanken eta eskuen mugimenduak ere motibo eta emozioen presentzia eta intentsitatea komunikatzen dute. Pentsatu, adibidez, elkarrizketa aspertu batean egongo zaren hurrengo aldian. Jakinda elkarrizketa hori bukatu nahi duzula, modu kontziente edo inkontziente batean, zure intentzioa azalaraziko duzu (zergatia). (1) zure pisua banaketa berdintsu batetik ezberdintsu batera pasatuz (2) hankak gurutzatuz (3) beste pertsonari urrunduz edo hurbilduz. Beraz, pisuaren banaketa aldatzeak, hankak gurutzatzeak edo zu eta zure igorlearen arteko distantzia handitzeak edo txikitzeak, motibo bera azaldu nahi dute, hots, joatearen intentzioa. Jokabidearen sei aspektu hauek datu behagarriak erakusten dituzte, eta horrela motibazioa inferitu dezakegu. Jokabidea, latentzia motza duenean, iraunkortasun luzea, gertatzearen probabilitate altua, trinkoa denean eta gorputz eta aurpegiaren adierazpenak dituenean, motiboa indartsua dela inferitu dezakegu. Aitzitik jokabidea latentzia luzea, iraunkortasun motza, gertatzearen probabilitate baxua, trinkoa ez denean eta gainera gorputz eta aurpegiaren adierazpen gutxi dituenean edo gizabanakoa hautazko helburu baten bila dabilanean, orduan motiboaren ausentzia inferi daiteke., edo gutxienez zergati ahul bat.orduan datuak egongo dira eta hauetatik motibo, nolabait, indartsua inferituko dugu. Jokabidea, latentzia luzea, iraunkortasun motza, gertatzearen probabilitate baxua, trinkoa ez denean eta gainera gorputz eta aurpegiaren adierazpen gutxi dituenean edo 10 gizabanakoa hautazko helburu baten bila doanean, orduan motiboaren ausentzia inferi daiteke, edo gutxienez zergati ahul bat. Fisiología Gizakiak ekintza desberdinak egiteko prestatzen direnean , nerbio-sistema eta sistema endokrinoa hainbat sustantzi kimiko sortu eta jariatzen dituzte (adib. neurotransmisoreak , hormonak ,...). Esate baterako , hitzaldi batean parte hartzen dutenek estres emozional bat jasaten dute eta estres hau fisikoki hauteman daiteke gure gorputzeko katekolamina plasmatiko eta kolesterol plasmatiko maila handitzen batí da. Motibazioaren ikertzaileek , aldaketa neurona eta hormonalak neurtzeko odol , listu , geu analisiak eta material elektriko oso aurreratuak erabiltzen dituzte.Test hauekin bihotz taupadak , odol presioa ,arnasa erritmoa , begi-ninien diametroa , azalaren konduktantzia , odolean dagoen plasma kopurua eta beste hainbat ekintza fisiko neurtzen dituzte. Honen adibide enpiriko bat izan zen Turbinek 1986.an burutu zuena. Esperimentu honetan partehartzaileak zarata normal bat (60dB) edo zarata oso gogor bat (1IOdB) entzuten zuten. Turpinen hipotesia zioen zarata gogorrak sortarazten zuela defentsa erreakzio bat eta neurtu zitekeela bihotz taupadak eta muskuluen tentsioa aztertuz. Hau neurtuz ikusi zuten zarata gogorra entzutean bihotz taupaden erritmoaren bizkortze iraunkor eta berehalako ematen zela. Zarata normala entzutean aldiz, ia ez zen bihotz taupaden erritmoa aldatu Datu hauek garantiza handia dute demostratzen dutelako estres egoera baten aurrean gorputz erreakzioak ematen direla. Auto-informea Motibazioa ebaluatzeko beste era bat izan daiteke subjektuari eskatzea bere motibaziomailaren auto informe bat. Hau galdeketa edo elkarrizketa baten bitartez egin daiteke. Elkarrizketatzaileak subjektuaren antsietate maila inferitu dezake, honek ezezagunekin harremanetan dagoenean antsietatearengatik galdetzen diotenean, edo eta antsietatearekin lotutako edozein sintomaz informatzeko eskaten dionean. Galdeketen abantailak: pasatzeko errazak dira , informazio zehatza eskatzea ahalbidetzen dute eta subjektuari aukera bat baino gehiago ematen diote galdera baten aurrean erantzuteko. Hala ere, auto-informearen emaitzak motibazioaren maila erreala adierazten ez duela esateko badaude gutxienez bi arrazoi (Mitchell eta Jolley, 1988). Lehenengoa: pertsona batek bere auto- informea alda dezake nahita sozialki 11 desiratutako diren emaitzak lortzeko. Bigarren: pertsonak bere-berezko motibazioak, askotan, ezezagutu ditzaketelako (Misbett eta Wilson , 1977 ), arazo hauez gainera , galdeketak eskatzen du gogoratzeko gaitasun minimo bat, beraz, jaioberriak , animaliak eta hitz egiteko zailtasun bat dutenek ezin dute burutu. Neurri hauek: konduktualek, fisiologikoek eta auto-informezkoek ematen diote ikertzaileari oinarri objektibo bat motibazioaren indarra inferitzeko. Hala ere, zoritxarrez, sarritan, konkordantzia eza nabari bat aurkitzen da auto-informe eta neurri konduktual eta fisiologikoen artean. Konkordantzi eza honen ondorioz askoz gehiago erabiltzen dira neurri konduktual eta fisiologikoak autoinformeak baino. Motibazioaren historia Inguruaren baldintzengatik eragindako edo espresio konduktual, auto- informe edo erreakzio fisiologikoengatik inferitu daitekeen jokabidearen kausa hipotetiko bat da motibazioa. Konstruktu hipotetiko bat dela kontutan harturik pentsatzen jarri beharko ginateke nondik datorren konstruktu hori. Ulertzeko psikologiak kondukta azaltzeko zergatik erabiltzen duen motibazioa, honen definizio zehatza ulertu eta jakin beharko genuke. Jatorri filosofikoak Motibazioaren kontzeptua Grezia zaharretik dator Sokrates, Platon eta Aristoteles. Platonek (Sokrates-en ikaslea) hierarkikoki antolatutako ariman sinesten zuen, elementu elikagarriak, sentsitiboak eta arrazionalak barneratzen dituena. Aristotelek (Platonen ikaslea 20 urtetan zehar) arima hierarkikoaren kontzeptua mantendu zuen, baina terminologi desberdina aplikatuz. Alderdi elikagarriak eta sentsitiboak gorputzarekin zeuden harremanatuta eta jatorri motibazionala zuten, hazkuntza korporala eta gelditasun motiboak (elikagarriak) eta plazera eta mina bezalako esperientzi sentsorialak (sentsitiboak) barneratzen. Bi alde hauek elkarrekin indar motibazional irrazionala eta inpultsiboarekin oinarria eratzen zuten. Alderdi arrazionalak arimaren aspektu intelektualak hartzen zituen bere baitan; ideiekin harremanaturik zegoen, jatorritik intelektuala zen eta borondatea barneratzen zuen. Hiru zatiko arima eta hierarkikoa aldarrikatzean, antzinako greziarrek aktibitate motibatuaren lehenengo azalpen teorikoa aurkeztu zuten: gorputzaren desirak, plazerak eta zentzuen sufrimendua eta borondatearen esfortzuak. Ehunka urte geroago greziarren hiru zatiko arima bitan zatituta gelditu zen, gorputzaren pasioak eta adimenaren arrazoia. Berrinterpretazio honen kemena garai 12 hartan egiten zen indar motibazionalen interpretaziotik zetorren; batez ere (normalean dikotomiak nabarmentzen) (adib: arrazoia vs pasioa, animali natura vs giza arima). Tomas de Aquino, esate baterako, gorputzak inpultso motibazional irrazionalak eta plazerrean oinarrituta ematen zituela zioen, adimenak borondatean oinarritutako motibo arrazionalak ematen zituen bitartean. Aro modernoan (Errenazimenduaren ostean) René Deskartesek motibazioaren alderdi pasibo eta aktiboen arteko bereizketa proposatu zuen. Deskartesentzat, gorputza motibazioaren agente pasiboa zen bitartean, borondatea agente aktiboa zen. Gorputza motibo elikagarriak zituen entitate fisiko eta mekanizista baino ez zen, ingurugiroan zentzuen, erreflexuen eta fisiologiaren arabera erreakzionatzen zuena. Motibo korporalak ulertzeko, analisi fisiologiko bat egitea beharrezkoa zen. Mentea entitate izpirituala ez-materiala eta pentsakorra eta borondatez osaturikoa zen. Motibo erabakitzaileak ulertzeko, beharrezkoa zen borondatearen analisia egitea. Bere aintzindariak bezalaxe, Deskartesek pentsatzen zuen motiboak bai gorputzatik baita borondatetik ere azalarazi zitezkeela. Eskua sugar baten gainean sostengatzea, adibidez, gorputzaren pasioak aktibatzen zituen. Hala ere, pasioak borondatea kitzikatzen zuen, horregatik azken hau beti indar motibatzailea zen. Borondateak ekintza hasten eta bideratzen zuen motorra zen, era berean ekitea edo ez erabakitzen zuena, eta ekintza ematen zen bitartean zer egin behar zen baita. Borondateari motibazioaren indar absolutuak esleitzerakoan, egozterakoan, Deskartesek filosofiari motibazioaren lehen teoria eman zion: borondatea. Borondatearen esentzia ulertu ahal bagenu, dudarik gabe, giza motibazioaren ulermena jarraituko zaio. Arrazoi hau dela eta borondatearen ikasketan energi filosofikoaren kantitate handia inbertitu zen. Eta konklusio garbira etzen heldu. Beste hitzetan: introspekzio eta esperientziaren irakindegiaren leku batetik borondate bat sortzen zen, agente pentsatzaile bat, motibo eta intentzioz beteta. Azken finean, borondatea esplikatzea, motibazioa esplikatzea bezain zaila bihurtu zen. Motibazioa nondik zetorren inkognita alde batera utzita, filosofoak lehenengo eta behin borondatea nondik zetorren jakin beharra zuten. Ikasketa distiratsu eta kreatiboak egin arren, borondatea mentearen ezaugarri gandutsu eta anbiguoa izaten zen. Borondatea motibazioaren agentea bezala hartzean, filosofoa jarrera ezeroso batean egoten zen, oraindino esplikagabeko bi fenomeno erabili behar baitzuen, motibazioa eta borondatea. Horregatik zientzi berria, psikologiak, erabaki zuen printzipio motibazional bat erabiltzea, ez hain zalantzagarria eta mekanizistagoa. Bat aurkitu zuen baina ez 13 filosofian. Psikologiak proposatutako motibazioaren printzipio fisiologia eta biologiaren alorretik sortu zuen. Teoria handien goraldia Charles Darwin.en determinismo biologikoak ideia garrantsitzuena aportatuz gain, hots: eboluziorena; haratago joan zen bere eragina, batez ere pentsamendu zientifiko nagusigoan probokatu zuen aldaketa, motibazioran kasuan kontzeptu mentalistatik aldendurik (borondatea) eta kontzeptu mekanizistatara (sistema biologikoak) ikerketak bideratzen. Darwin.en aburuz (1859, 1872), animalijokabidearen parte handi batean automatikoa zein innatoa (ez-ikasia) zirudien. Eskarmenturik ezean ere, ehiza txakurrak untxiak ehizatzen zituen, txoriek habiak eraiki eta oiloek txitatu egiten zuten. Jokabide ez-ikasia eta automatizatua esplikatzeko, Darwinek instintuaren kontzeptua proposatu zuen. Izan ere, instintua, filosofoen ezintasunaz eta saiakera hutsen gainetik, indar motibazionalen jatorria azaltzeko balio zitekeen. Instintuak azken finean banakoaren herentzia genetikoaren eratorkinak izanik, sustantzia fisiko bat zuten iturburu. Darwin.en instintua heredaturiko erreflexu konplexu multzo baten antzera funtzionatzen zen. Objektu-estimulu egokiaz txakurrak ehizatzea, txoriek habiak eraikitzea eta oiloek arrautzak berotzea, oro har erreflexuen islada zen; azken batean, guzti hau, predisposizio genetikoa bati esker. *Instintuaren Teoria: William James (1890), giza motibazioaren instintuari buruzko teoria ezagutzera eman zuen lehen psikologoa izan zen; gizakiari instintu aniztasuna egotzi zion. Darwin eta inguruko beste intelektualaz kutsaturik, James.ek hogei instintu fisiko (esaterako, xurgapena, lokomozioa) eta hamazazpi mentalak proposatu zituen (ikus 1.4. taularen ezkerraldeko zutabean azaltzen direnak). James.en aburuz, instintuak jokaerari buruzko predisposizioak ziren, helburuak lortzekoeraturik. Banakoak ez zuen zertan helburu jakinei zuzenduriko heziketa jaso beharrik. Isolaturik heziak diren txoriek ere hegan egiten dute, nahiz eta egoerak espeziekideengandik ikastea galarazten dien. James.en zerrenda Imitazioa Mc Dougall.en zerrenda Janaria desiratu Emulazioa/ lehia Zenbait sustantzi edota gauza arbuiatu Amorrua/ agresibitatea Leku edo gauza berriak esploratu Errukia Arriskuengandik ihes egin Ehiza Borrokatu 14 Diru-gosea (kodizia) /eskuratzea Koitoa burutu Garbitasuna (higienea) Zaintzea Lotsa (pudor/ vergüenza) Konpainia bilatu Konstruktibismoa Menperatzea bilatu (auto-inposaketa) Jokoa Status inferioritatea onartu Jakinmina Gauzak egin Soziabilitatea/ lotsa (timidez) Gauzen bildumak egin (coleccionar) Zuhurtasun (diskrezio) Inbidia/bekaizkeria Maitasuna Ahaideekiko maitasuna Instintua jokabidea bihur dadin, ezinbesteko faktorea estimulu aproposa da. Katuak arratoiei segika zaizkie, txakurrengandik ihesian eta sua ekiditen saiatzen dira, oro har "behar" biologikoek sustaturik (biologikoki horien beharrean lirateke). Saguak "jarraitze instintua sorrarazten du katuarengan, txakurrak ordea "ihesiaren instintua" eta suak "babes instintua" eragingo lukete beregan. Hortaz, sagu bat begiztatzeak (informazio sentsorial bisuala) akzio inpultsoak sortzen ditu katuarengan, ezen saguaren atzetik segika ibiltzera, harrapatzera eta azkenik irenstera bultzatzen duten. James.ek bere motibazioari buruzko teorian instintuaren kontzeptua aireratu orduko, sekulako garrantzi bereganatu zuen psikologia arloan. Ondorenean, William McDougall Instintuaren Teoriaren belaunaldi berriaren aita eta defendatzaile sutsua eta nagusia bihurtu zen (1930.erako zerrenda hamazazpi instintura luzatu zen) (1.4.taulan hamabi instintu nagusiak azaltzen dira (1908). McDougall.en ustez, instintuak jokabide iturburu irrazional bezain ezinbestekoak ziren, pertsona helburu jakin baterantz bideratzen duten indar motibazionaltzat barneratua. Gainera, McDougall.en hitzetan instintua “euren jabeak hauteman dezan eta objektu jakinei dagokienez adi egon dadin zehazten du... eta euren aurrean era finko batez erreakzionatzeko, edo inpultsoa sentitzeko behintzat bai” (McDougall, 1908). 1.4. Taula Mc Dougall.en zerrenda Imitazioa Janaria desiratu 15 Emulazioa/ lehia Zenbait sustantzi edota gauza arbuiatu Amorrua/ agresibitatea Leku edo gauza berriak esploratu Errukia Arriskuengandik ihes egin Ehiza Borrokatu Diru-gosea (kodizia) /eskuratzea Koitoa burutu Garbitasuna (higienea) Konpainia bilatu Lotsa (pudor/ vergüenza) Menperatzea bilatu (auto- inposaketa) (jarraipena) James.en zerrenda McDougall.en zerrenda Jolasa (amor parental) Instintuak, gizakiengan hain nabariak, helburu zehatz bat erdiesteko ahaleginak esplikatzen zituzten mekanismo motibazionalak ziren. *Instintu Teoriaren Beherakada (declive): 1924. urtean Bernard.ek liburu baten argitalpenaz, Instintu Teoriaren beherakada eta amaiera funtsatu zituen. Bere lanean, James, McDougall eta bestelako autoreen instintu zerrendak alderatzeari ekin zion; hauen guztien artean denera giza izakiari 6000 instintu ezberdin egozten zizkietenaz antzemanez. Horrela zera ondorioztatu zuen: hots, lehendik ere Knight Dunlap.ek kritikatu legez, instintuen doktrina hori zentzurik gabekoa zela, eta instintuak asmatzearen ohitura kontrolpetik at. Hainbat urteren buruan, Holt.ek instintu zerrenda biltzearen irrika adierazten zuen, ondorengo antolakuntza proposatuz: <<bere antzekoak direnekin dabilela "instintu gregario"a aktibatuko zaio; bakarrik joanez gero, "instintu antisoziala".z mintzatuko gara eta azkazalei koska egiten badie, "azkazalei koska egiteko instintua" piztu zaiola esan genezake e.a.; ildo honetan dena erraztasun magikoz argitu daiteke, hitzen magiaz>> (Holt, 1931, p.428). Hala bada, arazoa azalpenen ordez izenak emanez nahasteko joera litzateke. Unera arte aipaturikoarekin bat, bestelako kritika bat ere sortu 16 zen, oraingoan autore ezberdinen eskutik (Kuo, 1921 eta Tolman, 1923), Instintu Teoriari "logika zirkularra" leporatuz. Pertsonek heredaturiko borroka instintuak bultzaturik borrokatzen dutela dion azalpenaren kasuan, borroka instintuaren izanaren (existentziaren) froga bakarra jokabide agresiboetan kokatzen zen, antzean, jada azaldua zena. Zirkularietate motarik kaskarrena da hau: kausak efektua azaltzen du eta efektuek kausa justifikatu; instintuak borroka azaltzen du, borrokak instintua justifikatuz. Maila enpirikoan erreparaturik, Instintu Teoriaren baliozkotasuna frogatzeko bidea tankerako animali biren hazkuntzaz pairatzen hasia litzateke. Kontutan izanik, espeziekide biok bizipen (edo bizi eskarmentu) ezberdinak behar dituztela, helburua honakoa beharko luke, bada, animaliok heldutasuna erdiestean eta aldez aurreko baldintzei jarraiki, bi nagusiak elkarrekin konparatuz euren jokabidea berdina den antzematea. Esate baterako, arratoien ondoko kasuak adibide aproposa eskaintzen du aldez aurreko ideia hobeki uler dadin: arratoi emeek euren haurdunaldian zehar, maiz asko beren genitalak lamizkatzen dituzte, hala erditze unetik kumeak dagoeneko sortua den ehun baginalaz estaltzen dituzte: Birch.ek hipotesi bat planteatu zuen honi buruz ("instintu maternal"a baztertua), alegia, miazkatzearen jokamoldea, usain ezagutzarako (errekonozimendurako) erregulatua suerta zitekeela proposatu zuen. Bere hipotesia egiaztatzeko asmoz, Birch.ek gomazko funda batzuk ipini zizkien arratoi eme gazteei genitalak miazka ez zitzaten. Haurdunaldiak arruntak izan baziren ere, oraingoan ez zuten arratoiek lamizkatzearen jokabiderik garatu, eta beraz kumeak ehun baginalik ezak, usain bidezko identifikapena galaraztea suposatuko luke (hipotesiaren arabera). Erditze ostean, amak ez ziren euren kumeez gehiegi arduratzen, eurak irentsi aurreko uneetan ezik! Psikologia eta Instintuaren Teoriaren elkarreraginean/erakarpenean zehar, joera finko kontrajarri bi agerian utzi ziren: haserako loraldia eta erlazio honen amaieran ordez, arbuio orokorra eta deuseztapena. Prozesu hau argi asko islatua da John Watson.en bizitzan. Gazteak (1914), portaeraren oinarri hereditarioak azaltzen zituen instintuen bidez. Aitzitik, bere heldutasunean (1930) jada erreflexuek nahiz trebatze goiztiarrak (ohiturak), eta ez insitintuek, jokabide heldua zehaztuko luketen faktoretzat zituen. Bada, bere heldutasun garaiko ideia hau egiaztatzeko, Watson.ek (1924, p.86) eskolaurrea behaketa eszenari egoki gisa hautatu zuen. Bertan lateralitatearen sustraietan erdiratu zen, instintuetatik eratorria edo beharbada, erreflexu zein ohiturek sortua zitekeena. Watson.ek zenbait jaioberri behatu zituen, euren presioa, segundo batzuk esku bakarrez zintzilikaturik (segundos en suspension), aktibitate 17 espontaneokoa, besarkadaren ezker nahiz eskubiruntzko ausazko mugimenduak eta laterilitate preferentziak (gozoki baten aurrean ezkerreko ala eskuineko eskua luzatzea) kontrolatuz. Hogei umeek osaturiko lagina hautaturik, Watson.ek antzeman zuen lehen urtean inork ez zuela laterilitate mailako preferentziarik azaltzen/aurkezten. Gisa honi jarraiki, eta ikerketaren emaitzetan oinarriturik, zera ondorioztatu zuen: haurrak ez direla erditzetik eskuinak ala ezkertiak izateko instintuz jaiotzen. Izan ere, honako laterilizazio sozialkuntza helduen zereginen menpe kokatu zituen, bada, hauek baitira jateko edota agur esateko esku zehatz bat erabil dezaten agintzen dietenak. *Instintuaren Egungo Teoria: Psikologia arloan dagoeneko ez da instintuaren kontzepturik erabiltzen motibazioa edota giza jokabidea azaltzeko. Aitzitik, gaineratiko izaki bizidunak kasu, ezin ukatu daiteke jokamolde patroi estereotipatu ez-ikasiak zein konstanteak azaltzen dituztela. Erleek gelaxka hexagonalak eraikitzen dituzte, zezenak kolore gorria erasotzen du eta txoriek habiak eraiki, hegan, eta txiotzen dute. Gaur egungo psikologoek (bereziki etologoak) ziurtatzen dutenez, animalien kasuan behintzat, euren jokabide estereotipatuak instintuek baldintzaturikoak lirateke. William James.en hitzei jarraiturik <<Animali erreinuan instintuen izana (existentzia) orokorra, ez dago zalantzan jartzerik>> (1890, p.383). "Instintu"aren terminoa erabili ordez, etologoek (Eibl-Eibesfeldt, 1989; Lorenz, 1965; Moltz, 1965) garapenean zehar bere horretan - ingurugiroak aldatu ezean heredaturiko egitura neuralez mintzatzen dira. Heredaturiko egitura neuralak ez dute jokabidea baldintzatzen, soilik "akzioko patroi finko"en kasuan (patrones de accion fijos). Hala ere, konpromezu teoriko honen sosik gabeko oinarriek teoriaren desagerpen definitiboa suposatu zuten: instintuak portaera konplexuen azalpentzat jotzetik, akzioko patroi finkoen eragileak jokabide espezifikoen kausatzat hartzera igarotzeak, erosotasun teorikoak sustatua dirudi, nahiz eta teorikoki onargarria den. Jokaera isolatuak azaltzea, bere hau oro har, bere osotasunean' azaltzeaz asko aldentzen da (zeharo ezberdinak dira). (1) Etologian interesa duen irakurleari zuzentzen da: Moltz.ek (1965) akzioko patroi finkoen azalpen argia eskaintzen du; Lorenz (1965) animali jokabidearen alde innatoen defentsa teorikoan erdiratzen da eta Eibl-Eibesfeldt (1989) diziplinaren sabaitasuna orokorrean lantzeko autore egokia da. 18 Pultsioaren teoria. Instintua printzipio deskriptibo eta azaltzaile erabilgarria da gizakiak ez diren animalientzako, baino gutxi azaltzen du portaera eta gizaki motibazioari buruz. Instintu hitzari ordezkatzeko sortu zen kontzeptu motibazionala “pultsioa” (drive) izan zen, Robert sessions Woodruf-ek (1918) barneratu zuen bezala. Pultsuaren bi teoria garrantzitsuenak Sigmun Freud (1915)eta Clark Hull (1943)-en eskutik etorri ziren. Ikuspuntu kliniko batetik, Freud-ek gizakiak beharrizan biologiko espezifiko batzuekin jaiotzen direla proposatu zuen (edo “pultsio instintiboekin, Bolles, 1975). Freud, orientabide fisiologista zuena, nerbio sistemak energi maila konstante eta baxu bat mantentzeko joera berrenlotu edo inherente bat duela dio. Bere pentsamenduarekin bat, pultsio instintiboak energiaren produkzio jarraia du eta energia honek nerbio sistemaren egonkortasuna bultzatzen mehatxatzen du. Energiaren edozein metatze ezerosoa zen eta metatze hau ez bazen desegiten (abordatzen), osasunarentzako arriskutsua izan zitekeen. Gizabanakoa gehiegizko estimulazioaz askatzeko portaera berezia erabiliena du metatze abertsibo eta arriskutsua arintzeko asmoz. Gehiegizko energiaren edozein askaketa atsegina suertatzen zen. Freud-en energia psikikoaren (libidoaren) kontzeptua ulertzeko era bat, analogiaren bitartekoa da, sistema hidrauliko batekin, energia psikikoa ( ura adibidez) hazten doa irteera bat aurkitu arte. Pultsio instintiboak pilatzen doazen bitartean, hazten doan energiarentzako irteera bat aurkitzea premiazkoagoa bihurtzen joango da. Pultsioak irauten duten heinean, bere energiak intentsitateko eten zubia (umbral) gainezkatzen dute eta akzioari bultzada bat eragiten diote. Inpultsu honengatik eraginda, gizabanakoa aurrerapen gehiagorekin energizatzen da. Freud-entzako, motibazioa pultsio instintiboen energia deliberatuarengandik, isurtzen da eta portaera nerbio sistemaren tentsioak arintzeko bidea da. Nahiz eta intrigantea iruditu, Freud-en pultsioaren teoria kritika oso serioez beterik dago. Serioenak hauexek dira: 1) Freud-en pultsiori buruzko ideiak indar biologikoak gainbaloratzen zituen eta ikaskuntzaren eragina berriz infrabaloratzen zuen. 2) Bere ideia guztiak trastornoak zituzten gizabanakoetatik eratortzen ziren eta ez esperimentuetatik. 3) Bere ideiek ez dute analisi zientifikoa erraz barneratzen. 19 Azken kritika hau beharbada indartsuena izan zen, honen ustez, kontzeptu hau froga zientifikorik gabe, eszeptizismoarekin, analogia bezala begiratu behar delako eta ez zientifikoki frogatua dagoen gertakari baten antzera. Kritika hauek berriz ez dira aplikagarriak Clark Hull-en pultsioaren bigarren teoriarentzako. Clark Hull. Hull-entzako (1943-1952) pultsioa momentu horretan zeuden alterazio fisiologikoen energia konpuestuaren (batuaren) erreserba bat zen. Beste era batez esanda, elikagaien beharrizan espezifikoak, ura, sexua edo logura, beharrizan fisiologiko orokor batera gehitzen ziren. Hull-entzako, Freud-entzako bezala, motibazio (pultsioa) base fisiologiko berezko bat zuen. Hull-en teoriaren aspektu destakagarriena zera izan zen, borondatetik edo instintutik sorturiko motibazioaz aparte, Hull-en motibazioa, aurreko egoera anbientalean oinarriturik aurresan zitekeela. Animalia bat elikagaiaz gabetzean, ura, sexua edo loguraz, pultsioaren hazkuntza akorde bat sortarazten zela. Pultsioa behar fisiologiko totalaren funtzio inkrementala zen. Hull-en pultsioaren teoriaren postulatu ezin bestekoa, pultsioa portaera (Bolles, 1975) aktibatzen zuela zen. Gosez zegoen animalia, animalia energizatu eta aktiboa zen. Hala ere, nahiz eta pultsioa portaera energizatu eta aktibatu, ez zuen determinatzen honek hartutako bidea. Ohitura eta ez pultsioa. Ohitura ikaskuntzaren ondorioa zen eta era berean errefortzuarena ere. Hull-en ustez, pultsioaren gutxitze baten ondoren, berehala erantzun bat agertzen bazen, ikaskuntza ematen zela eta ohitura indartu egiten zela zioen. Ondorio bezala, pultsioaren gutxitzea zuen edozein erantzun (adibidez, jatea, edatea), indargarria eragiten zuen, horrela animaliak, erantzun jakin horrek pultsioaren gutxitzea jasaten zuela ikasten zuen. Pultsioa gutxitzen ez zuen edozein erantzun (adibidez, usin egin, lauzkatu) ez zuen indargarririk sortarazten beraz, ez zen ikaskuntzarik ematen. Hull (1943), ohitura eta pultsioa, portaeraren eragile nagusienak bezala ikusten zituen. Hull, ohitura (ikaskuntza) eta pultsioa (motibazioa) portaera eragiteko nola elkartzen ziren frogatzeko, honako formula hau proposatu zuen: sEr = sHr x D Hull-en formula honetan, sEr portaeraren indarra da ( potentzia kitzikagarria) estimulu jakin baten aurrean; sHr ohituraren indarra da, edo estimulu jakin baten aurrean erantzun behagarri bat emateko dagoen probabilitatea; eta D pultsioa da. sEr 20 portaeraren aspektu behagarriei dagokie, eta sHr eta D berriz, aspektu ez behagarriei. H eta D-ren arteko biderkadura garrantzitsua da, portaera, ohitura eta pultsioa 0 baino handiagoak direnean soilik ematen dela adierazten duelako. Beraz, pultsioa ez badago (D=0) ez da ohiturarik(H=0) ez eta potentzi kitzikakorrik (E=0). Portaeran oinarrituriko teoria hau, E=HxD formulaz adierazten dena, izugarrizko arrakasta izan zuen. Hala ere, Hull-ek (1952) beharrezkoa ikusi zuen bere portaera sistema handitzea eta beste faktore batzuk gehitu zituen. Gehitu zuen beste faktoreetako bat 3. Termino bat izan zen HxD formulari gehitu zion inzentibo motibazioa, K2 sinboloaz adierazten dena. Hull-ek aurkitu zuen animaliaren portaeran objektu-meta baten balio intzentiboak ere eragina zuela. Hau da, objektu-meta baten ezaugarri propioak bere kantitate eta kualitateekin batera, baita ere portaera energizatzen dutela. Egia esanda bistec-a nahiago izaten da irakitako espinakazko orri bat baino, eta era berean, gustukoagoak dira 20 mahats pasa, bakar bat baino. Motibazioa bai barneko iturri (D) bai kanpokoengandik (K) sortu zitekeela baieztatzean, Hull (1952)-ek, intzentibozko motibazioa gehitu zuen portaeraren hirugarren eragile nagusi bezala eta honako formula proposatu zuen: sEr = sHr x D x K D eta k termino motibazionalak ziren. Hauen arteko ezberdintasun nagusiena honako hau zen; D alterazio fisiologikoei innatoki lotua dagoela eta K berriz, inguruneko eta ikaskuntzaren aspektuei lotua dagoela. Bere momentu onenean, Hull-en pultsioaren teoria psikologiaren historian garrantzitsuak diren teorien parean jarri zen. Deklarazio garrantzitsua da baina kontutan hartu behar da psikologiari buruzko aldizkarietan publikaturiko artikuluen erdia baina gehiagok, 50.hamarkadaren hasieran (adibidez Psychological Review, Journal of Experimental Psychology) Hullen 1943ko liburuaren (Hovland, 1952) aipamen bat egiten zutela. 2 irakurleari interesatzen bazaio zergatik intzentibozko motibazio “K” ren bidez adierazten den eta ez “I” edo beste era batera, arrazoia Kenneth Spence ( Weiner, 1972) izan zen. Gizon hau izan zen Hull-i 3. Termino hau batzearen beharra ikustarazi ziona. Gainera, “I” beste aldagai bat errepresentatzen zuen dagoeneko, inhibizioarena, hemen honi buruz ez da hitz egiten. 21 Hamarkada berean (1950-1960), APA erakundeak bere kideei psikologiako historian pertsonaia nagusiak izan direnen lista bat egitea proposatu zuen. 1.5 taulan psikologiako historiaren lehen 50 urteetako 10 psikologo garrantzitsuenak azaltzen dira. 50. Hamarkadan, Clark Hull bigarrena zen Sigmund Freud-en ondoren, pultsioaren beste teoriakoa. Pultsioaren teoriaren beherakada. Pultsioaren teoriaren askapenak (ikuspegi freudiar eta Hullenena barne) hauek ziren : 1) pultsioa behar fisiologikoen perturbazioaren ondorio bezala sortzen zela, 2) pultsioa portaerarengan efektu energizante bat zuela eta 3) pultsioaren gutxitzea efektu indargarriak izan eta ikaskuntza sortarazten du. 50.hamarkadan hala ere, egin ziren aurkikuntzetan, 3 postulatu hauek kolokan jarri ziren: Lehendabizi aurkitu zen , arrazoiak behar biologikoekin edo gabe eman daitezkeela. Adibidez, anorexiakoek ez dute jaten (eta ez dute jan nahi) nahiz eta beharrizan fisiologiko izugarria izan (Klein, 1954). Bigarrenik, baieztatu egin zen motibazioaren kanpoko iturrien garrantzia. Adibidez pertsona batek egarria ez badu, egarria sentitu dezake gustuko edari bat probatzean (usaindu edo ikustean) baina kasu honetan aipagarria da Hull-ek intzentiboko motibazioa (K) gehitu zuela portaeraren sisteman puntu honetan. Hirugarrena, baieztatu egin zen pultsioaren gutxitzerik gabe ikaskuntza eman daitekeela. Ikerketa antzeko batean, Sheffield eta Roby (1950)-k konprobatu zuten laborategiko arratoi goseti batzuk labirintoan erantzun bat ikasten zutela, sari ez nutrititzaile batekin, sakarinarekin errefortzatuz gero. Sakarina efekturik gabeko sustantzia izanik, Sheffield eta Roby-k, frogatu egin zuten, arratoietan janariaren beharrizan biologikoaren gutxitzerik eman gabe, ikaskuntza eman zitekeela. Ikerketa honetan baita ere zera aurkitu zen, ikaskuntza eman zitekeela pultsioaren handitzearekin, gutxitzearen ordez (adibidez, Harlow, 1953). Hull-en pultsioaren teoria ez zen desegokia. Teoria honetan oinarrituriko ikerketa baliagarria da eta ez da zertan baztertu behar. Taula 1.5. APA-ren ranking-a psikologiaren historiaren 10 irudi garrantzitsuenetakoak mendearen erdialdean 1. Sigmund Freud 2. Clark Hull 3. Wilhelm Wundt 22 4. Ivan Paulov 5. John Watson 6. Edward Thorndike 7. William James 8. Max Wertheimer 9. Edward Tolman 10. Kurt Lewin Dagoeneko, bere 3 oinarrizko postulatuak zuzenak dira puntu bateraino. Egia da beharrizan fisiologikoen perturbazioak motibazioa sortarazten duela, baita ere beharrizan fisiologikoek portaerarengan efektu energizante bat sortzen duela eta pultsioaren gutxitzea orokorrean indargarria dela. Pultsioaren teoria ez zen desegokia, sinpleki, bere aplikazioetan nahiko mugatua egotera iritsi zen. Pultsioaren teoria zirrikitu eta aintzira asko zituen portaera zergatik sortzen den azaltzen zuen teoria bakarra izateko. Nahiz eta borondateaz aritu, instintua edo pultsioa, motibazioaren teoria handiak, sinpleegiak izatera iritsi ziren. Motibazio hitza ez zen nahikoa portaera, energizatua eta zuzendua dagoela esplikatzeko. Motibazioa terminoa ez da nahikoa, energizazioa eta portaeraren zuzenbidearen terminoak konplexuegiak eta bariatuegiak direlako termino bakar baten barruan sartzeko ( Jones, 1962). Puntu hau hobe azaltzen da “maitasun” hitza adibidetzat hartuta. Lehendabizi zehaztu egin behar da eta erakarpenaz, dependentziaz, lehen amodioaz, eta abarrez hitz egin behar dugu, orokortu ordez eta maitasuna kontzeptu bakar batez bezala hitz egin. Maitasuna bezala, motibazioa esanahirik gabeko hitz batean bihurtu zen (Postman, 1956). Mini teorien bultzada Mendearen azken laurdenean zehar, motibazioaren lana teoria motibazional handietatik mini teorietara (Dember, 1965) pasa izan da. Egun motibazioaren teoria, psikologiaren alor ezberdinetako oinarri motibazionalen ezagueran erdiratzen da; hala nola kognizioa, pertsonalitatea, eta psikologia soziala. Pisuzko arrazoiak alderatuz eta mini teorien ikerketak bideratzen hasiz, motibazio arloko ikerketa booma sortzen da. Eztanda teoriko honek ondorio positiboak bezala negatiboak ere ekarri zituen. Alde negatiboan erreparatuz, motibazioa psikologiaren azpi-diziplina (azpi-jakingai) bezala, kaos egoera batean barneratua izan zen (Koch, 1951), agian psikologiaren barneko jakingai garrantzitsuena izatetik, bigarren mailara pasa baitzen. Hain izan zen gogorra ezen psikologia garaikidean diziplina izateari utzi dion. Gorputz koherente 23 bezala azaldu ordez, teoria eta ikerkuntza psikologiaren jakingai oinarrizkoen artean banatua geratu da. Alde positiboa aniztasunean legoke, honen poderioz psikologia osoa barneratzea lortzen duelako, hau da, psikologia garaikidearen alde gehienak motibazioan erlazionaturiko arazoekin gailen dira (fisiologia, psikologia soziala, pertsonalitatea, ikaskuntza, kognizioa, hezkuntza, psikologia klinikoa, industriala, osasun arlokoa e.a barne). Motibazioak gainera datu esperimentalen ebaluaketa nahiz antolakuntza bideratu ditzakeen oinarrizko gaia (gai zentrala) osa dezake. Adierazgarriagoa izan da agian, pultsioaren teoriaz baliatzea, jokaeren kausen usteetan iraultza ekarriz (adib: Benjamin eta Jones, 1978; Rappaport, 1960). Galdeketa honen ondorio jaio ziren motibazioaren ikuskera sofistikatuagoa eta jokabidearen kausak. Motibazioa kognitibatuz (Dember, 1974) zihoan eran, sofistikazioak bigarren iraultza ekarri zuen. 70 hamarkada aurretik, gertaera motibazionalak, pultsioak, pizgarri eta sariak ziren. Ikuspegi kognitibotik aitzitik, estimulu batek ekar zezakeen informazio balioak ere (adb: berritasuna, arrazoia, esanahi pertsonala) ezaugarri motibazionalak zituen. Motibazio kontzeptua bada denborarekin zabalduz joan zen, kontzeptu gutxi batzuk (adb: pultsioa, saria, erakargarria) motibazio osoa azaltzeko nahikoak ez zirela ohartuz joan ziren heinean. Bai iraultza kognitiboak baita mini teorienak ere, kontzeptu berritzaile eta anitzagoei sarrera eman zieten, 1980an motibazio psikologoak psikologiaren inguru gehienetan kokatuz. 90 hamarkadako motibazioak mini teorien emankortasuna nahiz ospea azaltzen ditu. Ikuspegi garaikideak Motibazio barne, ikerketak bost arlo jorratzen ditu, zeintzuen helburua jokaeren kausen mugaketa lantzea litzatekeen. Jarraiko eskemak ikerketa lerro bost eta hauetatik eratorritako hamabost azpi arlo azaltzen zaizkigu. Liburu honetako atalak aipatutako bostok izango dira. Motibazio fisiologikoa. Motibazioaren ikuspuntu biologikoa azaldu eta emozio nahiz zioetan (motiboetan) nerbio sistemak zein endokrinoak jorratzen duten papera ikertzen da. Analisi fisiologikoak gorputzak ekintza burutu aurretiko prestakuntzan, minaren eta atseginaren sentsazio sorkuntzaren nondik norakoan, zein superbizipen eta osasunaren mantentzerako barne sistemen erregulazioan arreta jartzen du. Kasu hauetan guztietan, jokaera, garun egitura (egitura zerebral), ekoizpen hormonal eta nerbio sistema autonomoaren arteko elkar eragin konplexu batean murgildua aurkitzen da. Arlo 24 honen barnean hiru kapitulu azalduzko zaizkigu: saria, arousala, arauketa (erregulaketa). Motibazio extrinsekoa eta intrinsekoa. Motibazio estrinsekoa, motibazioaren arloko ikuspegi konduktista litzateke. konduktismoak jokaeren barneko kausen agerpena ukatzen ez badu ere, beren jarraitzaileek gakoa kanpoan, eta ez pertsonaren barne, legokeela defendatzen dute. Era honetara, dirua, sariak, eta zigor mehatxuak, ikuspegi honen iturri besterik ez lirateke izango. Gainera hauetako bakoitzak, lan egitera joatearen zergatia, eginkizunen burutzearen arrazoia, zein beste hainbat jokabideen sena azalduko lukete. Motibazio intrinsekoak aldiz, aurreko ikuskera konduktista horren kontrako bidea jarraitu izan du. Saria eta zigor hauek minimoak izanik, arlo honetako teorikoek konpetentzia eta jakin mina bezalako behar psikologikoen beharraz hitz egiten digute. Motibazio kognitiboa. Jokaeraren jatorria pertsonaren barne agertzearen ideian oinarrituz, ikuskera fisiologiko nahiz motibazio intrinsekoarekin aldera genezake. Honen arabera, prozesu mentalak zein pentsamenduak lirateke emozioa zehaztuko luketenak. 7. Atalean plan eta meta kontzeptuekin aurrez aurre aurkitzen gera, jokaeraren energi emaile eta bideratzaile gisa azalduaz. 8.atalak itxaropen kontzeptua barneratu eta teoria motibazional kognitibo garrantzitsuenak birpasatzeaz arduratzen da (auto-eragile, etsipen ikasia zein erreaktibotasuna barne). 9.atalak soilik egozpen kontzeptua jasotzen du. Ezberdintasun indibidualak. Guztiok motibo komun ugari konpartitzen baditugu ere (adb: gosea) arrazoi espezifikoen arteko bakarkako ezberdintasunen agerpena ez dugu ahantzi behar. 10. Atala izango litzateke pertsonalitatearen ikasketa esperimentalaren inguruan jardungo litzatekeen lehena, tenperamenduarekin erlazionatutako ezberdintasun indibidual 3 azalduz (extroversion, sentsazio bilakaera, afektu intentsitatea) zein kontrol sinismen 2 bidez (jokaeraren A erako patroi eta kontrolaren desira). 11. Atala, ezberdintasun indibidualen lerroan jarraituz, lorpenaren arrazoi sozialak, afiliazioa eta boterea azaltzen ditu. 12. Atalak, ikuspegi klinikoa barneratu eta emozioaren ikuskera humanistiko nahiz psikodinamikoak jasotzen ditu. Humanistikoak auto-eratze eta hazteko norberaren ahaleginak erakusten dizkigu, psikoanalitikoak motibo inkontzienteak, garapena, eta niaren esfortzuak azaltzen dituen bitartean. Emozioak. Kasu askotan aipatu ditzakegu emozioak aparteko motibo tipo gisara (adb: erasoa, amorruaz zuzendutako jokaera genuke). 4 atal dira, kasu honetan, 25 emozioen inguruan darabiltzanak: 13.ak emozioen alderdi kognitibo zein fisiologikoak barneratu eta osagaion elkar eragina azaltzen ditu. 14.ak alderdi funtzional eta adierazgarrien aipua egiten du. Aipatutako lehen atalaren zuzentzailea fenomeno partzialki kognitiboa izanik, bigarrenean emozioak fenomeno partzialki biologikoak lirateke. 15.atalean bada, laburpen moduko eztabaida azaltzen da ikuspegi kognitibo eta biologikoen arteko emozioen ulerkuntza egokiagoa zeinetan datzan ikusi asmoz. 16.atalak estresaren, osasunaren zein kontrajartzearen literatura zabala birpasatzen ditu. LABURPENA Motibazio zein emoziorako ulerkuntza erraztu asmoz, berebiziko garrantzia duen galdera bat planteatzearen beharra aurkitzen dugu: zerk eragiten du jokaera? Era berean honek beste hauek ekartzen ditu batera: zer hasten du jokaerak?, nola mantentzen da jokaera denboran zehar?, zer dela eta dago helburu batzuetara mugatua? Behin jokaera hasita, nola geldi dezakegu? Zein indarrek mugatzen dute denborarekin jokaeraren intentsitatea? Zergatik pertsona batek ezberdin jokatzen du, egoera berdin batean baina mementu/aldi ezberdinean? Zeintzuk dira banakoen arteko ezberdintasun motibazionalak eta nola sortzen dira hauek? Motibazioaren postulatu teorikoak, atal honetan 7 puntutan jorratuak azaltzen dira: 1) motibazioak urruntze nahiz gerturatze joerak dauzka. 2) motibazioa prozesu modura hobe ulertzen da. 3) motibazioa auto erregulatua edo inguruneak erregulatua izan daiteke.4) motiboaren indarra denborarekin aldatzen da eta jokaera arrunta mintzen du. 5) motiboak hierarkikoki antolatuak aurkitzen dira.6) gure jokaeraren oinarri motibazionalaz beti ez gera kontziente izaten. 7) printzipio motibazionalak aplikagarriak dira. Motibazioa inguruneak eragindako jokaeraren kausa hipotetikoa (adb: jaki gabezia) nahiz jokaera adierazpena, fisiologiko edo auto-informea litzateke. Jokaeraren 6 alderdi dira motiboaren intentsitatea adieraz dezaketenak: latentzia, aukeraketa, zabaltasuna, erantzun probabilitatea, aurpegi adierazpenak eta gorputz keinuak. Egoera fisiologikoek nahiz nerbio sistema zentralaren eta hormonalaren aktibitateak ere motibazioa inferi dezakete. Elkarrizketa zein galdeketatik eratorritako auto-informe ñabardurak ere egoera motibazionalen neurtzaile izan daitezke, ikerketa eremuan jokaera neurriak nahiz fisiologikoak erabilgarriagoak badira ere. Atal hau ere, motibazioren inguruko historiaren aipua egiteaz arduratzen da. Motibazioaren printzipio filosofikoek borondatea agente motibazional garrantzitsuena bezala ikusten zuten, psikologiak James McDougall-en instintu kontzeptua hartuz ordea. 26 Azken honek lortutako ospe goiztiarrak ordea ez zuen zientifiko aldetik harrera nahikoa lortzeko balio izan, eta psikologia arlo barneko kontzeptu motibazional berri baten bila ekitea ikusi zuten egokien, pultsio teoria hain zuzen. Zientifikoki balio egokiagoa izanik ere, freudiar nahiz hulliar teoriek, kritikak besterik ez zituzten jaso, instintuekin gertatu antzera. Teoria handi hauen eskasia ikusirik, jokaeraren oinarri motibazionalak azaltzeko egokiagoak ziruditen mini teoriak sortu ziren horrela. Egun ez da jokabidearen kausa bakar eta handi bat bilatzen, ikerketak 5 sistema askeen oinarri motibazionalak aztertzera mugatzen baitira: motibazio fisiologikoa, extrinsekoa nahiz intrinsekoa, kognitiboa, banako ezberdintasunak eta emozioa. 27