Agricultura sin etiquetas, iniciación al cultivo natural

Agricultura sin etiquetas,
iniciación al cultivo natural
VSF Herrien Bidezko Elikadura-en lana Bolivian:
VSF Herrien Bidezko Elikadura-ek bat egiten du eguneroko ahaleginean era zehatzean diharduten nekazari
eta abeltzainekin: ekoizpen familiarretan aritzen direnekin; produktuak autokontsumorako edota bertoko
merkatuetara bideratzen dituztenekin; eta ingurumena begirunez zaintzen dutenekin. Korporazio
agroindustrial erraldoien esplotazioa ozenki salatzen dute. Horiek sustatuatko ekoizpena intentsiboa
eta esportaziorako bakarrik bideratutakoa da, eta, horrez gain, bakar batzuen poltsikoak beteko ditu,
beraienak, alegia. Era berean, jokabide honek eragin lazgarriak ditu gizartean zein ingurugiroan. Horrez
gain, gu nekazarien elkarteak indartzen saiatzen gara.
Abeltzaintza da jorratzen dugun arloetan garrantzitsuenetarikoa. VSF Herrien Bidezko Elikaduraeko kideok gure proiektuetan parte hartzen dutenei laguntzen diegu, haien haziendaren osasuna eta
elikadura hobetuz. Animalia bat txarto elikatuta dagoenaen, sintoma nabarmen batzuk ditu: astiroago
hazten da; gorputza era eskasean garatzen da; pisu txikiegia du; gutxi produzitzen du; ez du negu gorria
pairatzen; eme gutxi izaten da ernari; abortu asko ematen dira; eta bildotsak ez dira behar bezala hazten.
Horrelakoetan, zer egin dezakegu hango nekazariekin batera?
• Ureztatze-sistema ezberdinak eraiki: tutuen bidezkoak, ozinak zein motobonben bidezkoak.
• Abelburuak bazkatzeko larreak itxi. Herritarrak eta abereak elikatzeko larreak prestatu eta erein.
• Haziendaren manejua eta elikaduraren kalitatea errazten duten tresnen erabilpena bultzatu: belarmetak eta ikuiluak.
• Artaldeen osasun- eta gobernatze-kanpainak antolatu: badaude kanpo-parasitoak, odola surgatu
eta gaixotasunak zabaltzen dituztenak (animaliei zein pertsonei); eta organismoaren barruan
dauden beste batzuk ere oso ugariak dira bertan (hesteetako arrak eta sudur-zuloetakoak). Horiek
guztiak ekiditzeko, oso garrantzitsua da barne-desparzitazioak eta ikuiluaren eguneroko garbiketa.
Gaixotasunak saihesteko, beharrezkoa da animaliak txertatzea. Tratamendu farmakolojikoez gain,
azpimarratzen da garbiketaren garrantzia eta sendaketa tradizionalen balioa.
• Komunitatearen borden eta ikuiluen mantenua.
• Haziendaren gobernatzeari eta azpiproduktuen prestaketari buruzko ikastaroak.
• Emakume-elkarteen sorrera eta beraientzako zentruen eraikuntza. Beraietan, komunitate
ezberdinetako emakumeak bildu eta ikastaro espezializatuak burutzen dira: zuntzen aukeraketa eta
harilkatzea; haziendaren motzaldi-kanpainiak; charquearen prestaketa (eguzkitan lehortutako lamaharagi kontserba); emakumearen aitzindaritza sustatzeko ikastaroa.
• Merkatu-ikerketak egin aldera, merkatuetara eta banatzaileei bisitak, ardi eta lamen merkatua ondo
ezagutzeko. La Paz-eko artisautza-azokara bisitak. Negoziaketak egin aldera, La Paz hiriburuko
artisau-komertzianteei bisitak.
• Produktuen prestaketa: larrua eta gaztak. Nekazaritzarako ongarrien prestaketa.
• Animalien elikadura: larre naturalak hobetuz, ereindako bazkaren bitartez (garragarra, oloa, alpapa)
eta bazka onduaren bitartez (siloa, belarra), ardi eta lamen elikadura hobetzen da.
Etzazu mundua jan! 2
Etzazu mundua jan! 57
7.4 IRAKASLEENTZAKO BOLIVIARI BURUZKO
INFORMAZIO OSAGARRIA
(Silvanoren jarduera garatzeko):
Karpetak Boliviako Altiplanoko eszenatokia
dakar. Horren helburua da ikasleek ume boliviar
baten bizitza hobeto ulertzea, Silvanorena, hain
zuzen ere. Bide batez, beraien bizimoduarekin
Aurkibidea
alderatuko dute. Irakasleek kontestua hobeto
ezagutu eta ulertu aldera, Boliviako informazio
orokorra eta VSF Herrien Bidezko Elikadura- en
proiektuen ingurukoa ere atxikitu dizuegu.
Geografia:
Boliviak 1.098.581 Km2 azalera du (gutxi gorabehera Euskal Herria baino 53 aldiz haundiagoa!). 9 milioi
biztanle baino gehiago ditu (soilik Euskal Herriak baino 3 aldiz gehiago); horietatik %40 landa-gunean
bizi da. Populazioaren bizi-itxaropena 60 urtekoa da (Euskal Herriak 80koa du). Dugun irudi ohikoena
Andeetako Altiplanoko basamortu eta gailur elurtuak bada ere, azaleraren zati handi bat Amazonasen
dago; bertan, klima tropikala da eta oihana da nagusi.
Ekonomia:
Ekonomia eta ekoizpenari begira, herrialdea geldiunea pairatzen ari da. Urtero-urtero 100.000 gaztek
baino gehiagok ez dute inolako lan aukerarik; hori dela eta, emigrazioa handia da, besteak beste, Europara.
Historikoki, txirotasun egoeran bizi direla esan dezakegu, espainiarren kolonizazio garaitik datorkiona,
alegia. Izan ere, meaztegi eta hidrokarburoen (herrialdeak dituen aberastasunak) ustiaketak bertako
garapenean eraginik izan beharrean, gizarte ezberdintasunak eta gizakien esplotazioa baino ez ditu sortu.
Hala bideratu dute atzerriko potentziek. Hirietako aldirietan eta landa-guneetan txirotasuna bada ere,
hiri erdi eta haziendetan itzel aberatsak diren biztanle gutxi batzuk daude. Haien diru-sarrera handiak
nekazal-ustiaketa eta meatzetatik datozkie.
1. SARRERA
1.1 Justifikazioa
4
1.2 Baratzan landuko diren gaitasunak
7
1.3 Helburu orokorrak
8
1.4 Edukiak eta topikoak: nola uztartu baratza eta eskolan lantzen
diren jakintza-arloak?
9
2 HELBURU DIDAKTIKOAK
2.1 Helburu didaktiko, arloko konstatente eta edukien taula
11
3 METODOLOGIA
3.1 Xedapen orokorrak
3.2 Errekurtso didaktikoak
3.3 Denbora
3.4 Zehar lerroak
12
13
13
14
4. EBALUAZIOA
4.1 Ebaluazio-irizpideak
4.2 Gutxieneko edukiak
4.3 Ebaluazio tresnen deskribapena eta maiztasuna
15
6
16
5. PROPOSATURIKO JARDUERAK
(TXOKO EDO INTERES-GUNEEN ARABERA SAILKATUTA)
Baliabideen txokoa
Natdarren txokoa
Konposta eta hondakinen txokoa
Ortu eta laborarien txokoa
17
32
34
38
6 BIBLIOGRAFIA
52
Osasuna, elektrizitatea, etxebizitza eta hezkuntza:
Landa-guneetako populazioak ez du ez oinarrizko osasun baldintzarik, ezta elektrizitaterik ere. Biztanleen
%79k hezkuntza gabezi handiak dituzte. Osasun baldintza egokiak ez dira ematen eta, horrez gain,
biztanleen %60k ez du etxebizitza duinik.
Geografia, klima eta laborantzak:
Silvanoren herria Altiplanoan kokatu dugu, 4.000metroko altueran, Oruro departamentuan. Bertako
etxebizitzen %70-ek ez dituzte bermatuta oinarrizko baldintzak. Orografikoki latza, eta oso klima hotza
duen tokia da, nekazaritzaren garapena ia ezinezkoa zaie. Bertako produktuetatik bakarrenetarikoa
patata da; hala ere, uztak hain dira urriak, biztanleen elikatzeko beharra zailtasun handiz berma
dezake. Abeltzaintzan, berriz, lamelidoak (lamak eta alpakak) eta ardiak ditugu. Horien garrantzia
ezinbestekoa da, hiruren produktu eta azpiproduktuak autokontsumo eta komertziorako bideratzen
baitira. Biziraupenerako, Altiplanoko baserritarrek trukean aritzen dira: patata mota ezberdinak, ardiak,
lamak, alpakak eta azpiproduktuak bestelako elikagai, jantzi eta medikamentuen truke. Haatik, inguruko
baldintzek ez dute haien garapenean batere lagundu izan. Aitzitik, ekoizpenak behera egin du, elikagaien
faltagatik, larren eskasiagatik, animalien gobernatze ezegokiagatik (bai osasunaren ikuspuntutik, bai ugalprozesuaren ikuspuntutik) etab.
Etzazu mundua jan! 56
7. ERANSKINAK
7.1 “Lur lehorreko arrantzaleak”
7.2 “Negutegi azpiko arimak”
7.3 Silvano, nekazari boliviarraren fitxak
7.4 Irakasleentzako boliviari buruzko informazio osagarria
(silvanoren jarduera garatzeko)
53
54
55
56
Etzazu mundua jan! 3
ESKOLA ORTUA: INGURUMEN ETA
GARAPENERAKO HEZKUNTZAK
UZTARTZEN DUEN ESPERIENTZIA
14. Fitxa
ESKOLA
1. SARRERA
1.1 Justifikazioa:
Gaur egungo jendarte industrialetan ahazten ari
gara naturarekiko izan beharko genukeen berezko
lotura estua. Sarritan, fikziozko oparotasunean
bizi gara, ez bakarrik jabetza materialaren
ikuspuntutik, baita elikaduraren ikuspuntutik ere.
Azken urteotan elikatzeko ohituren aldaketa
bizi izan dugu Euskal Herrian. Nekazaritzan,
abeltzaintzan eta arrantzan inposatu den eredu
produktibista dela eta, laborantzak bere helburu
nagusia galdu du: pertsonen elikadura. Gaur egun,
janaria ekoiztea negozio handia da. Nekazal eta
elikadura enpresa handiek inposaturiko ekoizpen
sistema industrialak naturaren zikloetatik kanpo
daude. Hori dela eta, egun, jaten ditugun
elikagai askoren ekoizpena erabat kutsagarria
da: izaki bizidun guztiontzat beharrezkoak
diren baliabideak (ura, itsasoa, lurra, haziak,
etxe-abereak) deuseztatzen dituzten ekoizpensistemak dira. Gainera, nekazal-industria gutxi
batzuek elikadura sistema bereganatzean,
aberats eta txiroen arteko ezberdintasunak
areagotu egin dira.
Gero eta jende gehiagok pairatzen du gosetea.
Lurreko biztanle guztiok jan dezakegunaren ia
bikoitza ekoizten da. Hala ere, F.A.O-ren arabera,
munduan, egunero, 1020 milioi pertsonek jasaten
dute gosetea (2009); 2000 milioi pertsonek
nolabaiteko elikagaien gabezia pairatzen dute;
2800 milioi pertsona ( munduko biztanleriaren ia
erdia), egunero, 2 dolar baino gutxiagorekin “bizi”
dira. Txiroen %70 landa-inguruetako biztanleak
dira, eta horietatik %70 emakumeak, elikagaiekoizle txikiak, hain zuzen ere.
60.hamarkadan,
nekazaritzaren
industrializazioa (iraultza berdea deritzona) hasi
zenetik, elikagaien ekoizpena %11 handitu zen
biztanleko1. Hala ere, zoritxarrez, gose direnen
kopurua ere portzentaje berdinean handiagotu
zen, beraz, goseteak ez dira ekoizpen eskasiaren
ondorioa, politika eta eredu eskasen ondorioa
baizik. Zentzu honetan, gure garapen-ereduak
ez ditu segurtasuna eta norbanako zein taldeko
eskubideak bermatzen. Ezta gutxiago ere!
Nazioarteko testuingurua definitzen dituzten
aldagaiak pobrezia, ezberdintasuna eta
zaurgarritasuna dira.
Euskal Herrian zorionekoak gara. Era batean
edo bestean, elikagaien hornidura bermatuta
daukagu. Baina egoera hau fikziozkoa da: gure
baserritar eta arrantzale2 txikiak egoera latza
pairatzen ari dira, gure itsaso, lur eta ibaiak
agortzen ari dira; gero eta lur gutxiago dago
elikagaiak ekoizteko, hiri eta azpiegitura handien
hazkundearen mesede. Beraz, saltoki handietan
ditugun elikagaiak urrutitik datozkigu: Marokoko
barazkiak, Israeleko patatak, Brasilgo oilaskoa,
Txileko sagarrak, Peruko zainzuriak… Betidanik
etxetik gertu ekoitzi izan diren produktuak,
urrunetik ekartzen ditugu orain.
Baina gure kontsumo-ohitura horrek badu eragin
kaltegarririk etxetik urrun: txirotasuna, gosea,
zarrastelkeria, oihan eta basoen suntsipena
eta abar. Hori dela eta, herrialde aberastuek
herrialde txirotuekiko zor ekologikoa eta soziala
bereganatu dituzte. Alde batetik, natur baliabideen
lapurretagatik; eta, bestetik, inposaturiko
sistemak ezartzen dituen ezberdintasun eta
bidegabekeriengatik. Gure inguruan, berriz,
bestelako ondorioak ditu: nekazaritza familiarra
eta abeltzaintzaren desagerpena; ohitura eta
jakintza askoren galera; ekosistemen suntsiketa;
bioaniztasunaren murrizketa... Hau da, gure
landa-inguruarekin, sustraiekin eta lurrarekin
lotuta dauden bizimoduen desagerpena dakar.
Argi dago ingurugiroaren deuseztapena
gizakioi ere egindako eraso zuzena dela,
gizakion bizi-kalitatean zuzeneko eragina baitu.
Ondorioz, esan dezakegu gizakion garapenean
ingurugiroak jasaten dituen erasoak giza
eskubideen bortxaketa direla. Gizakion ongizatea
Orain badakigu elkarlanak bizitza errazten duela. Gure animaliak osasuntsuago
daude eta gehiago ekoizten dute.
Gure ahaleginaren ondorioz, gure lurra ere berreskuratu dugu. Gainera, enpresek
ez gaituzte hemendik, gure lurretatik, botako, jendeak gero eta gehiago erosten
duelako nekazari txiki eta komertzianteen produktuak, bai herrian, zein merkatuan.
Azkenean, gure aita etxera itzuli da. Berriz ere, nekazari txiki bihurtu da, horixe baita gehien
gustatzen zaiona. Gure amak esan dit, jada, ez dela beharrezkoa ni egun osoan zehar
landan lanean aritzea. Bere ustez, eskolara itzuli beharko
nintzateke, gauza gehiago ikas ditzadan… ni benetan
poztu naiz! Agian, nagusitan, unibertsitatera joan
eta nahi dudana ikasiko dut… baina, egia esan,
gehien gustatuko litzaidakeena nekazari izaten
jarraitzea da; gure gurasoak bezalaxe.
Nagusitan, gu ezagutzera etor zaitezkete! Nire
herrialdeak liluratuko zaituzte… Laister arte,
lagunok!
Ideia nagusiak:
• Landa-gunean geratzea, gazteentzako aukera on bat izan daiteke, baita unibertsitatera helduko
diren horientzat ere.
• BUKAERAKO LANA. Edukien errepaso orokorra.
Proposatutako ekintzak:
• Taldean, ekintzaren balorazioa egin.
• Ekintzak baratze-koadernoan islatu.
1. Frances Moore Lappé, Joseph Collins, Peter Rosset eta Luis Esparza. Hambre Mundial: Doce Mitos , A Grove Press
Book. 1998.
2. Baserritar hitzarekin lurrari eta euren inguruari lotuta dauden laborari txikiak adierazi nahi ditugu, hauen ekoizpen
ereduak jendartea eta ingurumena errespetazen ditu. Arrantzale hitzarekin; eskala txikian eta itsasoko oreka
errespetatzen duten era tradizionalak erabiliz, arrantzan diharduten pertsonak adierazi nahi ditugu.
Etzazu mundua jan! 4
Silvano. 14
13. Fitxa
OILOAK
Kanpin-dendako bileretako batean, herritarrok zera
erabaki genuen: herriko familiarik aberatsenari txita
batzuk erosi eta sendi txiroenen artean banatzea. Hala
ere, ez genizkien txitak inolako baldintzarik gabe oparitu,
ezta pentsatu ere! Txitak hazi eta oilo bihurtzean,
txitak izango zituzten; beraz, txita berri horietako
batzuk herriko beste familia batzuei oparitu beharko
zizkieten; eta, era berean, haiek gauza bera egin beharko
zuten.
Esan eta egin! Denbora gutxian, oiloak daude herriko ia etxe
guztietan eta oiloek jarritako arrautzei esker, askoz hobeto
elikatzen gara orain.
Ideia nagusiak:
• Kooperazioa: hasierako inbertsio txiki batekin eta amankomuneko helburu zehatzarekin,
lorpenak bikoiztu egin daitezke familiek parte-hartze aktiboa eta lankidetzan aritzeko ahalegina
eginez gero.
• Abeltzaintza eta nekazaritza ekologikoa eta kontsumo lokala: gaur egun, sistema industrialean,
oiloak kaiola txikietan sartuta bizi dira eta bertan jartzen dituzte arrautzak. Hala ere, aske bizi
diren oiloen arrautzak kontsumi ditzakegu; horrela, herrikoren bati erosiko dizkiogu eta…
askoz gozoagoak dira!
Proposatutako ekintzak:
eta ingurugiroarekiko maitasuna eta errespetua
banaezinak dira.
1.Agroekologia oinarri duten ekoizpen eredu eta
estrategiak bultzatzea.
Honi guztiari erantzuna emateko Elikadura
subiranotasunaren kontzeptua azaldu zuen
Via Campesinak lehenbizikoz 1996.urtean eta
Nyeleniko Aitorpenak (2007) hala definitzen du:
2.N ekazal erakundeen egituratze prozesuak
indartzea eta elikadura subiranotasuna
garatzeko aliantzak eta sareak bultzatzea.
“Elikadura subiranotasuna herrialde guztiek
elikagai osasuntsuak eta kulturalki egokiak
jasotzeko duen eskubidean datza. Hala,
elikagaiak herrialdearen eskura egongo dira eta
modu ekologiko eta iraunkorrean ekoiztuko dira.
Halaber, herrialdeok beren elikadura eta ekoizpen
sistema erabakitzeko eskubidea izango dute.”
Hau da, Elikadura Subiranotasuna herritarrok
izan behar genukeen eskubide unibertsala da.
Honen arabera, guztiok daukagu zer jan eta
jana nola ekoitzi erabakitzeko ahalmena. Herri
bakoitzak, kulturalki eta ekonomikoki egokiak
diren kalitatezko elikagaiak era iraunkor eta
duinean ekoizteko behar dituen sistema edo
estrategiak aukeratzeko askatasuna izan behar
du. Biztanle guztiok elikadura osasuntsua izateko
eskubidea dugu; aldi berean, elikadura hori
tokian tokiko ekoizpen txiki eta ertainen bidez
lortu behar da. Leku bakoitzeko ingurugiroa,
jakintza, ohiturak eta aniztasuna errespetatuz.
Nekazaritzaren eta elikaduraren esparrutik
datorren aldaketa sozialerako proposamena da
hau.
VSF
Herrien
B i d e z ko
Elikadura
Bartzelonako unibertsitate autonomoan sortu zen
orain dela 22 urte, bertako albaitaritza fakultateko
ikasle batzuen eskutik. Egitasmoaren helburua
garapen bidean dauden herrialdeetako nekazariei
laguntza eskaintzea izan zen. Gaur egun,
ikuspegi zabalagoa garatu dugu: biztanle guztion
eta gure ondorengoen ongizatea bermatzeko,
inposatu zaigun eredu neoliberalarekin akabatu
behar da. Benetako aldaketa soziala beharrezkoa
da, horregatik erakundearen jarduera guztien
ardatza Elikadura subiranotasuna da. Hauek dira
erakundearen lan ildo nagusiak:
3.
L aborari txikien eta euren komunitateen
ekoizpen baliabideekiko (ura, lurra eta
b i o a n i z t a s u n a)
e s k u r a t ze - e s k u b i d e a
defendatzea eta aldarrikatzea. Familia
eta komunitate-nekazaritza bultzatzen
dituzten nekazal, arrantza eta baso-politikak
defendatuz.
4. Gizon eta emakumeen arteko desberdintasunak
iraunarazten dituzten mekanismoekin bukatzea.
Emakume laborarien lana esparru ezberdinetan
(familia, jendartea eta ekoizpen-lanak)
nabarmentzea eta merezi duen balioa ematea,
horrela, emakumeen kontrako zanpaketa eta
bereizkeriarekin bukatzeko.
5.
I kerketa, komunikazioa, heziketa eta
sentzibilizazioaren bitar tez elikadura
subiranotasunaren aldeko ekintza eta
kontzientzi kritikoa sorraraztea. Hemen biltzen
da esku artean duzun unitate didaktikoa.
Bestalde, unitate didaktiko honen eduki asko
“Etzazu mundua jan!” kanpainan oinarritzen
dira. Hau Katalunian 2005ean hasitako ekimena
da, helburua, herri aberastuek herri txirotuekiko
duten gizarte zorra eta zor ekologikoa aintzat
hartzea da, baita herri guztion Elikadura
Subiranotasun eskubidea aldarrikatzea ere.
Euskal Herrian, kanpaina hau VSF Herrien
Bidezko Elikadura, EHNE-Bizkaia eta Ekologistak
Martxan, elkarrekin bideratzen dute.
• Talde lanean aritzeko jolasak proposatu, kooperazioa sustatze aldera.
• Ikasgelara produktu ekologikoak ekarri (tomateak, arrautzak…), eta modu industrialean
ekoiztutakoekin alderatu: bigarrenak, koloretsuagoak, disdiratsuagoak izaten dira, baina ez dira
ekologikoak bezain usaintsu eta zaporetsuak.
Silvano. 13
3. Via Campesina: Nekazal erakundeak, elikagai-ekoizle txiki eta ertainak, landa inguruko emakumeak, herri indigenak,
gazteak eta lurrik gabeko laborariak koordinatzen dituen nazioarteko mugimendua da. Lan ildoak honako hauek
dira: Elikadura burujabetza; nekazal erreforma; bioaniztasuna eta errekurtso genetikoak; emakume laborariak; giza
eskubideak; migrazioak eta nekazal langileak; gazteak, eta nekazaritza iraunkorra.
Etzazu mundua jan! 5
12. Fitxa
Ba al dauka horrek zerikusirik
eskola ortu batekin?
Gaur egungo bizimoduarekin askotan ahaztu
egiten dugu janaria nondik datorren, nork eta nola
ekoizten den. Maiz, badirudi elikagaiak lortzeko
era bakarra saltoki handiek eskaintzen digutena
erostea dela.
Eskola-baratzea baliabide bikaina da ikasleek
euren natur eta giza inguruneari buruzko
esperientzia anitz bizi ditzaten: ingurunearekin
ditugun menpekotasun eta harremanak
ulertzeko; ingurugiroa zaintzeko; eta ingurugiroaz
arduratzeko jarrerak eta ohiturak praktikan
jartzeko. Janaria lortzeko prozesuan, ortua
tresna paregabea da gure natur baliabideek
duten garrantzia bertatik bertara ikusteko. Ortuaz
baliatuz bi xede lortu nahi ditugu:alde batetik,
ingurumena errespetatzen ikasiko dute (ura, lurra,
haziak…). Eta, bestetik, gosetea ekiditze aldera,
baliabide horiek munduko herri guztien eskura
egotea beharrezkoa dela ulertuko dute.
Proiektu hau, nekazaritzarekin zerikusia duten
ezagutzak praktikan jartzeko erabiliko da
(haziak nola eskuratu, nola gorde, non erein edo
landatu, jakiak nola prestatu…). Izan ere, jakien
inguruan belaunaldiz belaunaldi transmititu diren
ezagutzak eta ohiturak berreskuratuko ditugu.
Horrela, guraso, aitona-amona, irakasle eta
haurren arteko elkarlana sustatuko dugu.
GAZTAK
Gure amak gaztak egiten ditu edan edo saldu ezin izan
dugun esnearekin. Horrela, ez da alperrik galtzen eta den-dena
aprobetxa dezakegu. Gaztatik ateratako gatzura txerrikumeei
ematen diegu, ondo loditu daitezen. Gazta gozo-gozoa da eta,
gainera, merkatuan saldu edota beste produktu batengatik truka
dezakegu.
Jakin badakigu elikadura osasuntsu baten
garrantzia errazago ulertuko dela norberak bere
janaria ekoiztean. Modu horretan, haurrek hobeto
ulertuko dituzte bai nekazari eta landa-inguru
bizien garrantzia, eta irakasle eta gurasoek,
eredu globalizatu neoliberalak bultzatzen duen
sistema produktibistak sortzen dituen arazoak.
Horien berri ez izatea nahiko arrunta baita ( batez
ere, hirietan bizi direnean). Jakin badakigu, giro
hiritarrak bizkarra ematen diela landa eremuari
eta lehen sektoreko jarduerei. Hau horrela izanda
eskola-ikasketetan sektore honek aipamen
berezirik jasotzen ez duenez, ortua, aipatutako
faktore guztiak uztartzeko aukera paregabea
delakoan gaude.
Herri bakoitzak bere gazta mota berezia du; den-denak
dira gozoak eta den-denak ezberdinak, ardiak arraza
ezberdinetakoak baitira. Horrez gain, larre ezberdinetan
jan eta gazta egiteko modua bera ere ezberdina izaten
da.
Gure gaztak salduz, laster, behar ditugun gauzak
erosteko beste diru aurreztu ahal izango dugu. Akaso,
zorte apur batekin, margozteko koloretako arkatz
kutxa eta kuadernoa ere erosi ahal izando ditut!
Ideia nagusiak:
• Nekazal munduan ez da ezer alperrik galtzen. Ez dago soberakinik, den-dena aprobetxatzen baita.
• Eskualde bakoitzeko produktuak ezberdinak dira. Herriko dendetan, tokian tokiko barietateen
balioaz jabetu.
• Maila handian eta modu industrialean ekoitzitako produktuen homogeneotasunaz hausnartu.
Bildukiz gainezka, ehundaka edota milaka kilometrotara garraiatuak eta hipermerkatuetan
salgai dauden horiek dira.
Proposatutako ekintzak:
• Umeei esan gurasoei eskatzeko egun batean zehar botako lituzketen bildukien bilketa egin
dezatela, gero, klasera ekartzeko. Bestela, klasean bil ditzatela, aste betean zehar, haiek jolastokira
ekarritako elikagaien bildukiak. Horren ostean, ondoko hauen inguruko hausnarketa egin:
- Zenbat hondakin sortzen da etxean?
- Jolas zein janariek dituzten bilduki guztien inguruan pentsatu.
- Umeek beste toki batzuetan bizi diren senideen etxeetan jaten dutenari buruz hitz egin
dezakete.
- Itxura ezberdineko jaki ezberdinen argazkiak bilatu (adibidez, arto barietate ezberdinak) eta
supermerkatukoa beti berdina dela egiaztatu, hau zergatik da horrela?
Etzazu mundua jan! 6
Silvano. 12
1.2 Baratzan landuko diren gaitasunak:
11. Fitxa
PUTZUA
Jarduera benetan zabala izan daiteke ortua. Adin
ezberdineko umeei zuzendutako jarduera, alegia.
Esperientzia honek hezkuntza-gaitasun orokorrak
zein oinarrizkoak garatzen lagun dezake. Eskola-
Bordak eraiki eta gero, guztion ahaleginen batasunak
dakartzan abantailez konturatu ginen, arazoei aurre
egiterako orduan. Badaude sendi batek bakarrik egin
ezin dituen gauzak; aldiz, guztion elkarkidetzaz, erraz konpon
daitezke. Adibidez, animaliei lehorte sasoian edaten emateko
putzu baten eraikuntza.
Belarra lehortzen eta belar- metak egiten ere ikasi dugu. Prestatu
eta gero abereei jaten emateko erabiltzen dugu, eguraldi txarra
dagoenean animaliak ezin direlako landetara irten.
Bordak, putzua eta belar-metak eraiki ditugunetik, lamak eta
ardiak askoz indartsu eta lodiago daude, eta, ondorioz, esne
gehiago ematen digute.
Ideia nagusiak:
• 10.fitxako berberak (“Artaldearentzako borda”).
• Baliabideen eskuratzearen ideia berreskuratu: urik gabeko lurrak pobreak dira. Bertan ezin
da landatu eta animaliek ezin dute bazkatu. Arazoa hauxe da: nekazariak lurzail lehorretara
bidaliak izaten direla.
Proposatutako ekintzak:
• Uraren eta berorren aurrezpenari buruzko garrantziaz hitz egin.
• Guztion artean, ura aurrezteko ideia-zerrenda egin.
• Alderatu Bolivian eta beste herrialde batzuetan ura lortzeak eskatzen duen esfortzu handia
hemengo errealitatearekin (emakume boliviar batek iturritik etxera egin beharreko bide luzea).
Silvano. 11
• Nork
bere
kabuz
arduratsuki
bizitzen
ikastea: Hezkuntzako lehen
urteetan, ezinbestekoa da
haurra bere gorput zaren
nortasunaz jabetzea. Gorputzak
e m at e n di t ue n auke r ak
ezagutu eta desberdintasunak
errespetazen ikasi behar du.
Bestalde, or tuko lanetan
eskola-inguruko helduekin
jardutean, haurrak atxikimendu
irudia izango du. Lotura horrek
segur t asuna emango dio
haurrari eta ingurua miatzen
eta inguruneko elementuen
artean harremanak ezartzen
lagunduko dio. Interak zio
horiek lagunduko diote haurrari
bere garapaen kognitiboa eta
mugimendua garatzen, bere
aukerak eta mugak egiaztatzen,
ingurukoengandik bereizten...
Oso garrantzitsua da bizi
kalitate hobea izaten lagunduko
dioten ohiturak eta balioak ere
sustatzea. Nork bere burua
zaintzen ikasteak pixkanaka
jarraibide egokiak hartzea
eskatzen du. Ortu batek balio
guzti horiek batera ditzake: alde
batetik, jolasen bidez, elikadura
osasuntsu baterako, eurek
ekoitzitako barazkien garrantzia
ulertzea. Bestetik, ezinbestekoa
da higiene- eta segurtasunirizpide batzuk arautzea eta
jarraitzea, ortuan lan egin eta
lanabesak erabiltzean. Ohiturak
ikas daitezke; beraz, ildo
horretan, funtsezkoa da bizitzan
aukera osasungarriak hartzen
lagunduko dieten ezagutzak
sustatzea.
ortua tresna paregabea da jakintza, trebetasun,
jarrera eta balio ezberdinak garatzeko ( beti ere,
ikasleak testuingurura egokituta):
• Kritikoki pentsatzen ikastea:
Ortuaren bidez, haurrek barazki
eta elikagaien ekoizpenean
hastapenak egingo dituzte.
Modu horretan, nekazaritzaren
e t a l e h e n se k t o re a re n
garrantzia ere barneratzen
joango dira. Baserriaren lana
ezagutuz eta horrek ingurunean
eta gure bizitzan duen eragina
aztertuz, bidezkoagoak diren
ereduak bilatzeko aukera
dagoela konturatuz. Tokian
tokiko eta garaian garaiko
barazkiak landatuz, kontsumo
ardur at su are k iko j arre r a
positiboa garatuko da. Era
berean, kontsumo-ohiturek
eta nekazaritzan ezarritako
eredu industrialak dituzten
eraginen hausnarket arako
bidea izango da ikasleek era
ekologikoan landutako ortuaren
aurkezpena.
• Komunikatzen ikastea:
Materialak
eta
ortua
kudeatzeko jarduerak, euskaraz
zein erderaz proposa daitezke.
Irakasleen aukera izango da
atzerriko hizkuntza batean lan
egitea (taldearen beharretara
e go k i t u ko d a). H a l e re ,
aukeratutako lehen hizkuntza
euskara izango da, batez ere,
inguruko ba se rrit arre k in
komunika zioa sust at zeko.
Sarritan, zalantzak argitu
beharko ditugu eta gaiari buruz
guk baino gehiago dakiten
pertsonengana jo beharko
dugu, nekazariak, gurasoak,
aitona-amonak… Era horretan,
h u r b i l e ko
p e r t s o n e k i ko
harremana ere sustatuko da.
Bestalde, komunikabideek eta
informazio eta komunikazioko
teknologiek nekazaritza eta
elikadurari buruzko informazio
ugari ematen dute, hauek
irizpide kritikoz erabili eta
interpretatzeko balio dezake
eskola baratzeko programa.
• Elkarrekin bizitzen ikastea:
Talde lanean aritzeko gaitasuna,
ortua ekintza sozial moduan
planteatuz sust at zen da .
Talde lanean arituko dira
eta, gainera, ikas-komunitate
eta inguruetako bizilagun eta
baserritarrekin lanean jardungo
dute ikasleek.
• Pertsona gisa garatzen
ikastea: Ingurunean bertan,
inguruneari buruz eta horren
alde hezitzea, pertsona bezala
garatzeko beharrezkoak diren
gaitasunak lantzeko erabilgarria
da oso. Ortu bat zainduz, gu
geu eta besteak zaintzearen
garrantzia ikasiko dute haurrek.
Or tu a landuz , err a z ago
ulertuko dute pertsona askok
beraien elikagaiak ekoizteko
eskubideak ukatuak dituztela.
Janaria lortzeak suposatzen
duen esfortzua aintzat hartuz,
elkar tasunaren, naturaren
babesaren, lankidet zaren,
konpromisoaren…eta
pertsona moduan garatzeko
beharrezkoak diren baloreak
bereganatzen joango dira
haurrak.
• Egiten eta ekiten ikastea:
Ir ak asle et a hezkunt z akomunitate zein inguruko
per tsonengandik jasot ako
irizpideak kontuan izanda,
baratzea, ikasleek egindako
lanaren fruitua izango da.
Eurek eraikiko dute beraien
beharretara egokituko den
ekintza.
Etzazu mundua jan! 7
1.3 Helburu orokorrak:
10. Fitxa
ARTALDEARENTZAKO BORDA
Orokorrean hiru ezagutza esparrutan bildu ditzakegu lortu nahi diren helburuak:
1. Norberaren ezagutza eta
autonomia pertsonala:
2. Ingurunearen ezaguera
• Gorputza kontrolatzen ikastea,
zentzumen-pertzepzioa
garatzeko eta tonua, oreka eta
mugimenduaren koordinazioa
ezaugarrietara egokit zeko
(lanabesen erabilera, ortuaren
manejua, joku ezberdinetan
parte-hartzea ...)
• Ingurune fisikoa, naturala eta
soziala baratzearen bitartez
modu aktiboan aztertzeko eta
miatzeko aukera eskaini behar
die haurrei. Batez ere, landainguruan bizi badira, ingurune
horretako kide diren sentipena
garatzeko. Hala ere, hiri giroan
garatutako esperientzia izanik,
landa eremuarekin zubiak
eraikitzeko baliagarria da. Izan
ere, nekazaritzako produktuen
kontsumitzaile garen heinean,
guztiok gara, nahitaez, nekazalekosisteman gertatzen diren
gorabeheren jasotzaile.
• Egunerokoan sortutako arazoak
konpontzeko ohiko jarduerak
eta lan errazak gero eta modu
autonomoagoan egitea. Nork
bere buruarekiko konfiantza eta
ekimen-gaitasuna areagotzeko.
Horrela, bere segur tasun
pertsonala sendotzeko eta
baratzeko jardueraz gozatzeko.
• Estrategiak garatzea, afektujolas, elikadura, mugimendu,
higiene-osasun eta oinarrizko
segurtasun beharretara eta
eskakizunetara egokitzeko.
• B a ko i t z a k e t a b e s t e e k
dituzten gaitasunak eta mugak
identifikatzen ikasi, ortuko
lanak garatzeko besteengan
lankidetza bilatuz.
• B ere n inguru hurbile ko
nekazaritza, horren zenbait
ezaugarri, ekoizpen kultural,
balio
eta
bizimoduak
identifikatzea.
Horien
ezagutzara
hurbiltzea.
Konfiantza, errespetua eta
estimazio jarrerak sortzea.
• Naturako animaliak, landareak,
elementuak eta fenomenoak
aztertzea eta ezagutzea eta
aurkikuntzak egitea.
Oraintxu arte, lamek eta ardiek kanpoan egiten zuten lo. Hori
dela eta, gauez, eta batez ere neguan, hotz handia izaten zuten.
Gainera, azeriek bildotsak jaten zituzten. Animaliak babesteko
bordak eta oilotokiak eraiki behar genituen; baina, zoritxarrez,
herriko familia batek ere ez zuen horretarako diru nahikorik.
• Ingurune naturaleko oinarrizko
osagaiak eta horien arteko
zenbait harreman, aldaketa
eta eraldaketa ezagut zea
eta aintzat hartzea. Horiek
babesteko zaintza, errespetua
eta erantzukizuna garatzeko.
Orduan,herriko nekazariek ideia izugarri bat
izan zuten: guztion artean, beharrezkoa zen
dirua eskatu eta, auzolanean arituz, oilotoki eta
bordak eraiki zituzten.
• Nek a z arit z aren inguruan,
tradizio eta ohituren berri
izatea, eta, ahal bada, horietan
parte hartzea.
3. Komunikazioa eta
adierazpena
• Gure
ikasle
gehienak
kalekoak diren heinean, ortua
aurrera eramateko inguruko
pertsona eta informazio iturri
ezberdinetara jo beharko dute.
Honek komunikazioaren aldeko
jarrera bideratuko du inguruko
eta bestelako errealitate eta
kultura batzuk ezagutzeko.
Ideia nagusiak:
• Irteerarik gabekoak diruditen arazoei irtenbide berritzaile eta bideragarriak aurkitu ahal
dizkiegu.
• Auzolanak elkartasuna sustatu, ahaleginak batu eta etekinak bikoizten ditu.
Ekintza honetan etengabe landuko diren
konstanteak defini ditzakegu, hala nola:
ULERMENA , TREBEZIA , AUTONOMIA ,
LANKIDETZA, ELKARTASUNA, HAUSNARKETA
ETA SORMENA. Ikasleek baratzea aurrera
eramaten duten heinean, gaitasun guzti horiek
garatzen joango dira. Ortua ekosistema bizia
da eta hori ulertu beharko dute uzta oparoa
jasotze aldera. Trebeak izan beharko dira
lanabesak erabiltzen. Aldi berean, zalantzak
sortzen direnean, autonomoak izan beharko
dira, zailtasun horiek ebazteko. Lankidetzaren
premia sentituko dute, zaila baita ortua bakarka
aurrera eramatea. Baliabideen garrantziari
buruzko hausnarketaren bidez, elkartasunaren
garrantzia bereganatuz joango dira.
Eta, azkenik, ortua bizirik dagoenez, etengabe
sortzen arituko dira: azken finean, bizitza
sormen prozesua baita.
Etzazu mundua jan! 8
Proposatutako ekintzak:
• Auzoan, herrian, hirian, eskolan… eman den elkarlanen berri eman.
• Elkarlaneko adibideak jar itzazue (futbol atea mugitu, talde kiroletan aritu…). Guztiok batera
eta ahots ezberdinetan kanta ezazue abesti bat.
Silvano. 10
1.4 Edukiak eta topikoak:
9. Fitxa
Nola uztartu baratza eta eskolan lantzen diren jakintza-arloak?
OSASUNA ETA MEDIKAMENTUAK
Baratzeko jarduera ohiko curriculum–arloetan irakasle bakoitzak hainbat modutara txerta ditzake. Jarraian
ideia xume batzuk:
Natura, Gizarte eta Kultura ingurunearen arloa:
Amaiak beti esaten digu garrantzitsuena ez dela animaliak
sendatzea, zaintzen ikastea baino. Bera maiz ibiltzen da herriko
agureekin berbetan, antzina animaliak nola eta zerekin sendatzen
zituzten jakin aldera. Antzina ez zegoen medikamenturik, baina animalia
gaixoak ohiko erremedioekin osatzen zituzten. Amaiak
gauza mordo bat irakatsi zigun eta, aldi berean, guk berari
unibertsitatean ikasi ez zituen hainbat gauza irakatsi
genizkion.
Orain, ahal den orotan, ohiko sendabideak erabiltzen ditu,
medikamentuak oso garestiak baitira. Horrez gain, ez da
komeni medikamentuak gehigi erabiltzea. Nire lamei, niri
bezalaxe, ez zaizkie txertoak bat ere gustatzen!
Nekazaritza eta abeltzaintza ekologikoa antzinako erara egin
daiteke, baina hobetzeko ikasi ditugun gauza berri guztiak
uztartuz. Animaliei ez zaizkie gehiago produzitu dezaten
medikamenturik eman behar. Era berean, ahal dugun heinean, ez
ditugu landetan ongarri kimiko eta pozoiak botako. Benetan behar
badituzte baino ez dizkiegu medikamentuak emango.
Ideia nagusiak:
• Izaki bizidunen eta
bioaniztasunaren
garrantzia:
Gure baratze ekologikoko
langilerik
trebeenak
erre par at zen ez diegun
animalia eta landareak dira
(zizareak, apoak, t xoriak,
erleak, sendabelarrak, ongarri
berde ak…) begi hut sez
ikusezinak direnak, onddo eta
bakterio laguntzaileak alegia,
oso garrantzitsuak dira. Haien
aniztasuna mantentzea beharbeharrezkoa da elikatzen
gaituzten baratzeak gaitzik har
ez dezaten.
Bestalde, nekazariek mendeetan
zehar milaka hazi ezberdin
gorde dituzte, toki bakoitzera
egokituta dauden barietate
edo aldaera hauen garrantzia
ezinbestekoa da gizakion
biziraupenerako.
• Abeltzaintza eta nekazaritza ekologikoak nekazal ekoizpenerako alternatiba osasuntsuak dira.
Ekoizpen ekologikoak ez du produktu kimikoen erabilera sistematikorik egiten.
• Landareen ezaugarriak eta
zikloak:
Barazkien zikloa begien aurrean
garatuko da, hazitegian ereiten
denetik gure ahora heltzen
den arte. Gainera landare eta
ortuariak eskura izango dira
hauek aztertu ahal izateko.
• Sektore ekonomikoak:
Lehen sektorearen garrantzia
Euskal Herrian eta beste
herrialdeetan.
Landa
sektorearen
garrantzia
herrialde txirotuetan, Ugandan
esaterako, biztanleriaren % 80
da nekazaria. Euskal Herrian
aldiz, %2ra ez da ailegatzen.
• Geografia eta klima:
Euskal
H e r r i ko
Landa
inguruaren ezaugarriak. Tokira
egokitutako nekazaritza sistema
desberdinak, klima ezberdinen
garrantzia nekazaritzan, giza
mugimenduak (herriet atik
hirietara emandako migrazioak,
herri txirotuetatik datozen
etorkinak…)
• Gizakiok
ingurunean
eragiten ditugun aldaketak:
Nekazaritza
lurrak oso
garrantzitsuak dira gizakion
bizir aupener ako,
a zken
urteotan gero eta landa eremu
gehiago galdu ditugu gure
Euskal Herrian hiri, azpiegitura
eta obra erraldoiak direla eta,
beste herrialde askotan nekazari
txikien lurren desjabetzeak
gertatzen ari dira. Baratzearen
jarduerak
lurr arekiko
atxikimendu sentipena garatzen
lagunduko du.
• Oinarrizko teknologiak:
Laborantza teknikak ezagutu
e t a a plik at u , l an abe se n
ezagutza eta erabilera egokia.
N e k a z ar i t z a e kologikoko
teknika ezberdinak…eta abar.
• Bada nekazal munduari lotutako jakintza izugarri handi eta baliogarria. Pertsona nagusiek
ezagutzen dute eta haiek dira transmisoreak. Tamalez, galtzen ari den jakintza da, gazteak
landa-gunea uzten ari baitira.
Proposatutako ekintzak:
Matematika arloa:
• Umeei galdetu senide nekazaririk/abeltzainik duten. Animaliek dituzten izurrite eta gaixotasunen
inguruan ere galdetu.
• Baratze-alorren diseinua:
lursailaren planoa, partzelazioa
eta azaleren kalkulua. Tamainak
neurtzeko tresnen erabilera.
• Aiton-amonek nekazal munduari buruz kontatutakoaz galdetu.
• Euskal Herriko nekazaritza eta abelzaintza ekologikoari buruz informazioa bilatu (interneten
zein liburutegian).
• Oinarrizko eragiketak:
merkatu t xikia antolatuz
egunerokotasunean erabiltzen
diren oinarrizko eragiketak
(batuket ak ,
kenket ak ,
biderketak, zatiketak…)
• Baratzaren
kontrol
ekonomikoa: Honek eragiten
dituen gastuen kontrola...
• Hausnarketa: “hobe prebenitzea sendatzea baino”.
Silvano. 9
Etzazu mundua jan! 9
8. Fitxa
KANPIN-DENDA
Gorputz hezkuntza:
• Mugimendua eta ariketa fisikoa eragiten duen jarduera da ortua, hori dela eta gorputz hezkuntzako saioak
garatzeko espazioa izan daiteke: baratzean lan egiterakoan gorputz-jarrera egokiak ikasi. Ortuan ibiltzean
eta ibili ostean garbitasun eta higienearen garrantzia ulertu. Elikadura osasuntsurako azturak barneratu
ortuari freskoen garrantzia azpimarratuz.
Hizkuntza arloa:
• Bertako istorioak, ipuinak, usadioak eta abar berreskuratzea inguruko baserritarekin elkarrizketak
mantenduz. Gaiari lotutako albisteak aztertzea, ortuari buruzko hiztegia osatzea, atzerriko hizkuntzen
hiztegia osatzea…
Amaiak gure herrian lan egiteko lokal bat eskatu digu. Auzokide guztion artean, kanpindenda erraldoi bat eraiki dugu, gure bilerak egiteko.
Hasiera batean, uste genuen bera aberatsa zela eta animalia osasuntsu eta lur emankorrak
erosteko diru asko emango zigula. Baina Amaiak ez zigun ez dirurik ezta janaririk ekarri.
Bere esanetan, guk elkartu eta kooperatibak sortzeko ahalmena dugu. Era berean,
alkatearekin hitz egin eta gure lurrak berreskuratzeko salaketa egin genezakeela esan
zigun. Horrela, lurrak berreskuratzean, animaliak bazkatzeko eta lantzeko erabil
genitzakeen.
Horrezaz gain, dendan ikastaro ugari ematen ditugu eta abereak
zaintzeko eta lurra lantzen ikasteko praktikak egiten ditugu.
Batzuetan, Amaia dugu hizlari, beste batzuetan, aldiz, bertoko
albaitari eta nekazariek hitz egiten digute. Orduan, errazagoa
egiten zaigu, haiek gure moduan hitz egiten dutelako eta
Boliviakoak izatean, gure herrialdea oso ondo ezagutzen
dute.
Arte eta plastika arloa:
• Ortuko elementuak sailkatzea:
Egindurak, koloreak, formak. Ingurunea irudikatzea. Barazkien fitxak, fitxategiak, etiketak eta abar
diseinatzea. Hazitegiak eraiki. Konpostera eraiki.
Ideia nagusiak:
• Kooperazioa ez da soilik dirua, jakiak edota ikastaro teknikoak ematea.
• Bertokoen parte-hartzea indartze aldera, bilerak edota bertoko teknikarien eta nekazarien
inplikazioa eska dezakegu.
• Pertsonen eskubideen aldeko jendearen batasunak, donatiboek baino askoz gehiago lor dezake.
Proposatutako ekintzak. Hausnarketarako gaiak:
• Karitatea eta herrialde txirotuei dirua bidaltzearen inguruko hausnarketa: donatiboak emateak
eta janaria bialtzeak ez du ezertarako balio, baldin eta tokian bertan ez bada aberastasunik
sustatzen. Aberastasun lokalak bertan ekoiztea eta bizitza duina lortzea ekarriko du. Gogoratu
honako esaldi hau: “Ez eidazu arrainik eman, arrantzan irakats eidazu”.
• Haien garapen-bidean gutxiagotuak diren pertsonen inguruko hausnarketa: pobrezian bizi den
jendea ez da eskalea. Haiek behar duten gauza bakarra aukera hobe bat da. Pobrezian bizi
denaren egoera ez da zorigaiztoagatik gertatu, bidegabekeria eta aberastasunaren banaketa
desorekatuagatik baino.
• Batasunak indartzen gaitu. Kooperatiben sorrera banakakoen etekina baino handiagoa izan
daiteke. Kooperatiben bitartez, gastuak, baliabideak eta komertzializazioa elkarlanean egiten da.
Etzazu mundua jan! 10
Silvano. 8
• Kooperatzaileen lana ez da bakarrik herrialde txiro eta urrunetako jendea laguntzea; gauzak aldatzea
gure esku dagoela ere azaltzen saiatzen dira; aldaketa horiek hemendik bertotik egin ditzakegula.
• Txirotasunaren arrazoietariko bat, Lehen Munduan dugun kontsumo gehiegikeriagatik ematen
da. Kontsumo horrek lehengaien eskaria edo beharra dakar. Eta lehengai horiek herrialde
txirotuetatik ekartzen ditugu.
• Guk ere txirotasuna ekiditeko zerbait egin dezakegu: tentuz kontsumituz eta jakiak
erostean bertokoak, garaikoak eta ahal bada produktu ekologikoak erosiz. Horrela ere, gure
baserritarren bizimodua eta gure landa ingurunea zainduko dugu.
Proposatutako ekintzak. Hausnarketarako gaiak:
• Gertuko jendeak herrialde txirotuetara egindako bidaiak komentatu (Cancún, Errepublika
Dominikarra, Egipto…).
• GKE ezberdinen inguruko lanari buruz hitz egin: zer dira? Zertan aritzen dira?
• Aparatu elektronikoen kontsumoari buruz hitz egin (sakelekoak, iPod-ak, bideokontsolak,
mp3-ak…) edota herrialde txirotuetan egindako arropari buruz. Herrialde ekoizleetako
biztanleengan duen eraginez hausnarketa egin.
• Eskolako beste kideak sentsibilizatzeko ekintzaren bat proposatu (antzerkia, erakusketa,
hormirudiak…), hausnarketarako gaiak fitxetan agertzen direnak izanik: kontsumismoa;
monolaborantza; nekazarien desjabetzeak; inmigrazioa; herrialde txirotuetan.
Silvano. 7
ohiturak
Etzazu mundua jan! 11
Arloko Konstanteak: A: Ulermena
B: Trebezia
7. Nekazaritza intentsiboak sortzen dituen
ingurumen arazo eta elikadura desegokiak
dakartzan osasun arazoez kontziente izatea.
Elikagai fresko eta osasungarriak kontsumitzeak
ingurugiroari dakarzkion onurak baloratzea. Eta
kontsumo-modu desorekatuak eta zarrastelak
baztertzea, nekazarien baldintzak hobe daitezen.
6. Eskola baratze baten oinarrizko lanak
barneratzea.
5. Ortuan hondakinen interesa era praktikoan
behatzea.
4. Higiene eta segurtasun
bereganatzea.
3. Nekazal lanabesak ezagutzea, eta hauek
erabiltzean, mugimendua eta koordinazioa lantzea.
2. Natur baliabideen garrantzia ulertzea,
elikagaien ekoizpenerako eta bizimodu duin
baterako.
· Lanabesen sailkapena eta horien
erabileraren araberako zainketa.
· Arropa zaharrak bilatu eta
ortuan lan egiteko egokiak direnak
aukeratzea.
· Ortuan lan egin eta gero, eskuak
garbitzea.
· Konpostera egitea.
· Hondakinen erabilera nekazaritza
ekologikoan.
· Gaikako bilketa egitea.
· Egin beharreko lanen plangintza.
· Ortuaren antolaketa prestatzea.
· Neurriak hartzea.
· Hainbat barazkiren laborantza.
· Ortua zaintzea.
· Lanabesak: motak, erabilerak
eta zainketak.
· Ortuan ibiltzeko arropak eta
oinetakoa aproposak.
· Oinarrizko higiene-arauak.
· Konposta eta konpostera.
· Hondakinen sailkapenak eta
erabilerak.
· Ortuaren antolaketan kontuan
izan beharreko faktoreak: non
kokatu eta nolako diseinua egin.
· Barazkiak, sailkapena.
· Barazkien laborantza.
E: Lankidetza
F: Elkartasuna G: Hausnarketa
H: Sormena
· Elikagai fresko eta osasungarriak
non eta nola lor daitezkeen
adierazten duten fitxategiak egitea.
· Landa-inguruetan gosea eta
txirotasuna eragiten duten arrazoien
identifikazioa eta hausnarketa.
· Iturri ezberdinetan informazioa behatzea.
· Hazitegia egitea.
· Hazi ezberdinen ezaugarriak
ezagutzea, hala nola, itxura, egindura…
·Lurraren ezaugarriak ezagutzea.
· Nekazaritzarako eta gizakion
elikadurarako dagoen lurraren
proportzioa egitea.
· Haziak, ura eta lurra.
· Nekazaritza intentsiboa:
ezaugarriak eta arriskuak.
· Elikadura eta kultura
gastronomikoa.
· Giza eskubideak: elikadura giza
eskubide.
· Baserriari buruzko fitxak diseinatzea.
· Inguruko baserritarrekin harremana.
· Boliviako errealitatera hurbiltzea.
Iturri ezberdinetan informazioa
behatzea.
· Baserria eta baserritarrak.
· Beste lurraldeetako nekazaritza
egoerak.
· Nekazaritzaren funtzioa.
D: Autonomia
A, F, G
A, B, D,
G, H
A, B, H
A, D, E
A, B, D, E
A,B, E, G,
A, D, F, G
Ideia nagusia:
Prozedurazkoak
· Elikadura osasuntsuari garrantzia ematea.
· “Zabor motako” elikagaien aurrean jarrera
kritikoa.
· Nekazal eredu agro-ekologikoen garrantzia
garapen jasangarrian.
· Lana antolatzeko gaitasuna.
· Naturarekiko lotura indartzea.
· Birziklapenerako eta bererabilerako jarrera
izatea.
· Hondakinen eraketa murriztea.
· Arropa zaharren “berrerabilpena”, gauzen
erabilera arduratsua sustatzea.
· Lanabesak erabiltzean, tentuzko jarrerak
garatzea.
· Lanabesen erabilerari eta jatorriari buruzko
jakingura sortzea.
· Naturarekiko eta baliabide naturalekiko
jarrera positiboa garatzea, kontsumo
arduratsua sustatzea.
· Kontsumo arduratsua eginez, beste
herrialdekiko elkartasuna adieraztea.
· Euskal Herriko zein beste lurraldeekiko
nekazaritza sektorearekiko jakin-mina eta
interesa adieraztea.
· Nekazaritza sektorea baloratu eta
errespetatzea, eta bertan dauden arazoekiko
elkartasuna adieraztea.
· Komunikazioa eta gizarte ekintza, elkartasuna.
Jarrerazkoak
Behin batean, urrutiko herri batetik emakume bat heldu zen. Hain
zegoen urrun bere herrialdea, beste kontinente batean zegoen! Amaia
du izena eta baserritarra eta albaitaria da bera. Soinean beti eramaten
du jertse potolo bat eta artilezko txanoa, hotzik ez izateko.Bera
dioenez, Euskal Herrian hotz dago, baina ez Bolivian beste, mendiak
ez baitira hain altuak. Nire ustez, bera ez da hemengo hotz honetara
egokitu...
1.
Nekazarit za azter t zea , ber tako
elementuak, erlazioak, antolamendua eta
funtzioak ezagutzeko.
Berak esan digunez, etxera itzultzean, eskola eta ikastoletako ume guztiei
mezu argi bat eramango die: ez ditzatela behar ez dituzten horrenbeste
gauza eros, horiek gurea bezalako herrialdeetan ekoizten baitira sarri.
Kontzeptuzkoak
Txirotasunaren arrazoia gero eta gehiago nahi duen jendearengan
dagoela konturatu da. Bere herrialdean, jada, ez dutenez lantzeko lur,
ezta metalak lortzeko meategi gehiagorik, gurera etortzen dira. Hona
heltzean, gure lurretatik desjabetzen gaituzte, han saltzeko gauza
gehiago eta gehiago eramateko.
EDUKIAK/ BALIABIDEAK
Hurak asko ikasi du gugandik, eta bere herrira itzulitakoan, herrialde
aberatsetako ohitura batzuk aldatu beharko dituztela konbentzitzeko
asmoa du.
KONST
AMAIA
HELBURU
DIDAKTIKOAK
7. Fitxa
2. HELBURU DIDAKTIKOAK:
2.1 Helburu didaktiko, arloko konstatente eta edukien taula:
3. METODOLOGIA
6. Fitxa
3.1 Xedapen orokorrak:
Jarduera hau gauzatzeko erabiliko den
metodologiak, oro har, ikaskuntza esanguratsuak
eta funtzionalak lortu nahi ditu. Gelan ikusitako
hainbat kontzeptu teoriko praktikara eramateko
baliogarria da ortua. Hori talde eta irakasle
bakoitzaren araberakoa izango da, gida honetan
ortuarekin eta nekazaritzarekin erlazionaturiko
garapenerako-hezkunt zarako hainbat
jarduera proposatzen dira soilik. Horiek
4 interes-gunetan edo txokotan banatuko
ditugu: baratzea bezain ekintza bizia lortu
ANIMALIA ARGAL ETA GAIXOA
nahi da. Beraz, haurrak txoko ezberdinetan
zehar ibiliko diren nekazari txikiak izango dira:
1. Baliabideen txokoa:
Ura, lurra eta haziak.
Batzuetan nire ardiak gaixotu egiten dira, janari, ur eta zaintza
faltagatik. Gure animaliak garau on eta belar freskoz hazi, eta,
gainera, lurrak landuko bagenitu, ondo bizi ahalko ginateke. Baina
hiritik eta beste herrialde batzuetatik etortzen den jendeak lur
emankorrenetatik botatzen gaitu. Gero, haiek lur emankor horiek
makinariarekin eta ongarri kimikoekin lantzen dituzte eta uztak
atzerrira esportatzen dituzte: kafea; azukrea; kotxeetarako
gasolina; edota haien abelburuak gehiegi gizentzeko guk
faltan dugun garaua.
2. Natdarren lurraldea.
3. Konpost txokoa.
4. Ortua eta laborarien txokoa.
Mendietara alde egin behar izaten dugu. Bertan
larrek eskasak dira, animaliak ez dira loditzen,
lurrak antzuak dira... Horrexegatik, nire
aita urrutira lanera joan behar izan zuen:
bizimodua ateratzeko.
Ideia nagusia:
• Baliabideak eskuratzeko ezintasunak nekazal produkzioa murrizten du.
• Batzuetan, nekazariak bortizki desjabetu edo lurrak merke-merke saltzera behartzen dituzte.
Proposatutako ekintzak. Hausnarketarako gaiak:
• Munduan ematen den lur eta aberastasunaren bidegabeko banaketa.
• Baliabideak eskuratzeko ahalmena oinarrizkoa da, ekoizpen eta garapenerako.
• Esportaziorako monolaborantzak, landa-guneetako txirotasun iturri.
• Baserritarren halabeharrezko emigrazioa, bizitza hobea lortu aldera.
• Umeei galdetu zer egin dezaketen bidegabekeria horiei aurre egiteko.
Etzazu mundua jan! 12
Silvano. 6
3.2 Errekurtso didaktikoak:
5. Fitxa
MERKATUA
Niretzat ostiralak dira asteko egunik dibertigarrienak. Herrian
merkatu eguna dugu ostiraletan eta amarekin batera, hara
joaten gara, animaliaren bat, esnea eta haragia saltzeko asmoz.
Irabazitako diruarekin patatak, artoa eta, noizean behin, hotzik ez
izateko jertsei potoloren bat ere eros ditzakegu.
Bertan postu asko daude. Emakume eta gizonak salerosketetan,
berriketan eta barreka ibiltzen dira. Batzuetan, elkarri
oihukatu eta, prezioa dela eta, eztabaidatu egiten dute,
baina, azkenean, kontua adostu eta elkarri eskua
emanez ixten dute tratua.
Merkatuan herriko beste neska-mutiko
guztiekin elkartu eta olgetan ibiltzen
gara egun osoan zehar. Gauean,
etxeratzean, neka-neka eginda, oso
goiz oheratzen naiz.
Ideia nagusia:
Kontuan hartu dugu gutako gehienak ez gaudela
ortuen maneiuarekin ohituta. Horrela izanik,
eskola ortuaren proiektuaren barnean, “Etzazu
mundua jan!” proiektua osatzen duten kideek
zuzenduriko 8 tailer proposatu dira. Mintegiak
helduentzat dira, eta horien helburu nagusia
ortuen maneju naturalaren oinarriak lantzea ez
ezik, eskola-komunitatea osatzen duten pertsona
helduen elkarlana sustatzea ere bada. Irakasleek,
gurasoek, aitona-amonek edo herriko pertsonek
har dezakete parte. Familiekin lankidetzan aritzea
haurren garapen orekaturako nahitaezkoa da.
Izan ere, ortua hezkuntza-komunitate osorako
• Ortuaren manejuaren oinarrizko
kontzeptuak
mintegietan
azalduko dira. Horiek guztiak
unitate honekin banatzen den
CDan daude bilduta.
• Natdarren lurraldeko maleta:
“Natdarren lurraldea” DVD
formatoan aurkezten den ikusentzunezko ekoizpena da,
hau, nekazaritza jasangarria
eta kontsumo arduratsua
lantzeko tresna da. Haurrek
istorio ezberdinak ikusi ostean,
jokuen bidez elkartasuna, natur
baliabideen garrantzia eta
hainbat balio landuko dituzte.
• Merkatu eta denda lokalen garrantzia.
• Hipermerkatuen eragin kaltegarriak komertzio lokalean, ekoizle txikiengan eta ingurugiroan.
bideratua dagoen ekimena da. Modu horretan,
eskola- ortuaren mantentze-lanak ez dira
irakasleenak soilik izango. Bestalde, irakasleek
ortuak eskaintzen dituen arlo ezberdinak lantzeko
materiala ere izango dute; hala nola, Natdarren
lurraldeko maletina edo Silvano nekazari
Boliviarraren jokoa. Kasu batzuetan, beste iturri
batzuk erabili beharko dira informazioa osatzeko,
baita jarduerak prestatzeko ere.
Hortaz, hurrengo material eta metodoak
erabiliko dira ( jarduera bakoitzean zehazten
dira):
• Silvanoren ipuina: Silvano txikia
Bolivian bizi den umea da.
Fitxa ezberdinetan agertzen
diren istorio ezberdinen bidez,
Silvanok, Boliviako Altiplanoko
nekazarien bizimodua azalduko
digu. Silvanoren jokuarekin
euskal baserritarren eta boliviar
ne k a z ar ie n e r re alit at e a k
uztartuko dira.
• Ikasleek
bere
kabuz
esperientziak diseinatu ere egin
beharko dituzte. Ikastetxean
dagoen ortua eurena izango
da, eta irakasleek zein helduek
lagunduta, jarduera ezberdinak
garatuko dituzte: lurraren
prestaketa, haziak aukeratzea,
landaket a , urezt a zea ...et a
abar. Esperientzi guzti hauek
bakoitzak izango duen baratze
koadernoan eta fitxategietan
bilduko dira.
• Lurra lantzeko behar diren
lanabesez gain (laia, aitzurra,
arrastelua, eskorga, sokak...),
bestelako tresna batzuk ere
baliogarri izango dira, ortua
aurrer a er aman alder a .
Adibidez: konpostera, lanerako
eskularruak, arropa zaharrak,
botak…
• Informazio osagarria: “Ez
dezagun
mundua
jan!”
liburuxka, gidak, aldizkariak
(ekolurra, baserri bizia, ihitza),
web-orriak…eta abar.
Proposatutako ekintzak. Ondorengo gaien inguruko hausnarketa egin:
• Herriko merkatuan eta dendetan erosteak aberastasuna sortzen du.
3.3 Denbora:
• Hipermerkatuek merkeago saltzen dutenez, dendak ixtera behartzen dituzte.
• Batzuetan, herrialde txirotuetako nekazariei elikagaiak merke-merke erosten dizkiete.
• Hipermerkatuek elikagaiak oso urrutitik ekartzen dituzte. Garraioan erregai asko kontsumitu,
bilduki asko ekarri eta ez dira hain gozoak.
Eskola-baratze proiektua urte osoan zehar
garatuko da; erritmoa irakasleek egokituko dute
euren eta ikasleen beharretara. Oporraldietan
txandaka antola daitezke ikasleak, ikaskomunitate osoaren partaidetza ere bultzatuz;
irakasle, guraso edota nagusi taldeak inplikatuz.
• Herriko merkatura joan eta galdetu saltzaileari haien produktuen jatorria zein den.
Hausnarketa: zein bide egiten dute gure elikagaiek eta zenbat erregai gastatzen da horretan?
• Tokian tokiko produktuak alperrik galtzen dira, jendeak ez dituelako erosten.
Silvano. 5
Etzazu mundua jan! 13
3.4 Zehar lerroak:
4. Fitxa
• Ingurugiro hezkuntza:
Bizitzeko elikatu beharra daukagu. Elikagaiez
baliatuz, erraz azaltzen da naturak bizitzan
duen garrantzia. Lurra, haziak, ura beharbeharrezkoak dira jakiak lortzeko. Ortuan
lan egin ahala, gure esku-hartzearen ondorioz
inguruan gertatzen diren aldaketez jabetuko
dira haurrak. Errazagoa izango da esku-hartze
jakin baten eta azken emaitzaren artean
erlazioa bilatzea. Lurrean bertan esperimentatu
ahal izango dugu, eta esku-hartze desberdinen
ondorioek gai eta arazo orokorragoak lantzera
eramango gaituzte. Hala nola, nekazal ustiapen
sistemen arteko ezberdintasunak; ura edo lurra
bezalako baliabideak agortzea; nekazaritza
industrialari loturiko kutsadura eta horrek
sortzen duen gizarte zorra eta zor ekologikoa;
elikadura baliabideak; herrialde ezberdinetan
nekazaritza garatzeko ematen diren baldintza
ezberdinak; bizi kalitatea;... Ortua lantzeak
suposatzen duen gozamena ingurugiroarekin
orekan bizitzearen plazerrarekin lotu behar da,
haurrek naturarekiko maitasuna gara dezaten.
• Garapenerako Hezkuntza/
kontsumorako Hezkuntza:
Garapenerako hezkuntzak epe ertain eta
luzean ezberdintasunak sortzen dituzten
arrazoi estrukturalak ulertzea du helburu
(egungo garapen ereduak sortuak, hain
zuzen ere). Horrela, gizarte-ereduaren
aldaketan parte-hartzaileak izango diren
pertsonak hezitzeko. Eskola baratzearen
bitartez, lortu nahi dena zera da: ikasleek
gaur egun egiten den baliabideen erabileraren
ikuspuntu kritikoa izan dezatela. Ortua era
ekologikoan eta tokian tokiko baldintzak
errespetatuz lantzean, ikasleek gizarte
aberastuen ekoizpen- eta kontsumo-patroiak
aztertuko dituzte. Pobreziak, askotan, gure
kontsumo-ohituretan eta gure sistema
ekonomikoan du sutraia. Ezinbestekoa da
kontsumo arduratsuaren oinarriak ezartzea
ezberdint a sune n be ne t ako arr a zoi ak
ulertzeko. Ingurugiro hezkuntzarekin ere
erlazio estua dauka: lurraren ondasunak
guztionak dira; ama lurra da gure etxea;
eta lurreko izaki guztiak behin-behineko
“pisukideak” gara. Beraz, baliabideen erabilera
arduratsua egin ezean, jai daukagu.
• Osasunerako Hezkuntza:
Gaur egun gaztetxoen elikadurak saltoki
haundiek proposatzen duten eredua du
oinarri. Gehien bat, sasoiko elikagai gutxi
eta era industrialean ekoitzitako produktuak
eskaintzen dira. Elikadurari lotutako osasun
arazoak ekiditeko, beharrezkoa da elikadura
osasuntsuaren garrantzia uler taraztea.
Errezagoa da haurrengan eurek ekoitzitako
elikagaiekiko interesa sortzea. Beraz, barazkien
garrantzia ikusiko da, hurbileko elikagai
freskoen balioa…
• Hezikidetza:
Ortua hezikidetza lantzeko erabilgarria
ere bada. Taldeko jarduerak antolatzerako
orduan, bazterketak saihestu egin behar
dira. Neskek eta mutilek lan eta aukera
berdinak izanez, emakumeak landan egiten
duen lanaren balorazio positiboa egin behar
da. Emakumearen lana nekazaritzan oso
garrantzitsua da. Askotan, hauek dira tokian
tokiko hazi, ohitura eta jakintza askoren
zaintzaileak. Baserriko lanetan gizonekin
batera gogor aritzen dira. Haatik, beraien lana
nekazal munduan ez da aintzat hartzen. Maiz,
eskubideak ukatzen zaizkie. Esate baterako, lur
eta ustiategien jabetza gehiena gizonen eskuetan
dago oraindik. Herrialde askotan emakumeak
ezin dira lurjabeak izan. Haziak, ura eta
beharrezkoak diren baliabideak eskuratzeko,
arazo larriak ere izaten dituzte. Horrek
emakumeen baztertzea areagotzen du. Egoera
hau aztertuz eta ortuko lanak elkarrekin
eginez, ikasleek eredu patriarkalaren ikuspegi
kritikoa lortuko dute, aldaketa bideratzeko.
LARREAK
Mendiotan hotz handia dago eta apenas euririk ez; beraz,
lamek eta ardiek jaten duten belarra eskasa da, haztea asko
kostatzen baitzaio. Horrexegatik, egunero, gero eta urrunago
joan beharra daukat, animaliek jan ditzaketen larre berrien bila.
Egun batzuetan joan-etorrian lau ordu eman behar izaten ditut.
Txikitan, ordea, larre eta belar ugari zuen finka handi batean bizi
ginen. Sasoi hartan, nire aitak lurra landu eta ortua zaintzen
zuen; lamak ere bere zaintzapean ibiltzen ziren eta ni
eskolara joaten nintzen, zuek guztiok bezala.
Aita ez dagoenetik, aldiz, goizean goiz altxatu eta
animaliak bazkatzera eraman behar izaten ditut.
Ideia nagusia:
• Nekazari txiroak lurrik txarretan bizi dira. Lur emankorrenak, aldiz, enpresa erraldoiek
erosten dituzte, maila handian ekoitzi eta esportatzeko asmoz. Beraz, elikagai horiek ez dira
herrialdean bertan gose direnen ahoetara inoiz heltzen.
• Abeltzaintzak eta nekazaritzak landa-guneetan bizitzeko aukera ematen dute, baldin eta lur
aberatsa, ura eta animalientzako bazka lurra lantzen dutenen esku baldin badaude.
Proposatutako ekintzak. Ondoko gaien inguruko hausnarketa egin:
• Abeltzaintza estensiboak baliabideen aprobetxamendu egokiagoa egiten du.
• Baserritar xumeen nekazaritza da tokian tokiko biztanleentzat eta merkatuetarako elikagaiak
ekoizten dituena.
• Abeltzaintza eta nekazaritza intentsiboek inbertsio handiegiak eskatzen dituzte (ongarriak,
pentsua, eraikinak) eta, gainera, kutsagarriagoa da (hondakinak, gasoleoa…).
• Abeltzaintza eta nekazaritza ekologikoak aukera egokiena izan daitezke. Horrela, larreen
egoera eta abelburuen gobernatze era hobe daiteke.
• Umeen lanari buruzko hausnarketa egin.
• Imajinatu gurasoek kanpora atzerrira joan behar duten egoerak.
Etzazu mundua jan! 14
Silvano. 4
4. EBALUAZIOA:
3. Fitxa
4.1 Ebaluazio-irizpideak:
LAMAK ETA ARDIAK
Jarduera honek lehen hezkuntzak dituen
ebaluazio-irizpide orokorrak jarraitzen ditu,
curriculum-eko jardueren osagarri izatea bilatzen
duelako. Dena den, irakasle bakoitzak egokitu
beharko ditu ebaluazio-irizpideok bere taldearen
ezaugarriak kontuan hartuz (adina, aniztasuna
eta abar). Honako jokabideak izan daitezke
aipagarrienak:
Etxean lama eta ardi talde txikia dugu.
Lamak Amerikako zonalde honetan bakarrik bizi diren
animalia barregarriak dira. Ederto asko egokitzen dira
hotzetan eta haragia eta artilea ematen digute. Zama
eroateko ere balio dute, astoak izango balira bezala.
Nik artaldea belarretan eramatea oso gustuko dut.
Animalia guztien izenak ezagutzen ditut: “Penka”,
“Blanquita”,“Rolina”, “Caloche”… Hori bai! Lamak
haserretuz gero, oso burugogorrak dira;
horrelakoetan, serio jarri eta errieta egin
behar izaten diet, kasu egin diezadaten.
1. Mugimendu eta manipulazio trebetasunak
hobetu dituela erakustea, bere gaitasunetan
konfidantza izanda:
• Ortuko jarduerak gauzatzean tresnak eta
lanabesak koordinazio eta kontrol egokiarekin
erabiltzen eta maneiatzen dituen. Eta lanabesen
erabilera okerrak suposatzen duen arriskua
identifikatzen dakien.
2.Oinarrizko beharra modu autonomoan bete
eta norberaren buruaren ongizatearekiko
eta zaintzarekiko interesa edo ekimena
adieraztea.
• Autonomia haundiagoa duen osasunari eta
ongizateari loturiko ohituretan: elikadura eta
higienea (eskuak garbitu lurra ukitu ostean,
elikadura osasuntsuarekiko jarrera ona
agertzea…).
3. Ingurunea ezagutzeko jakin-mina erakustea,
ortuko eta inguruko elementuen behaketaren,
manipulazioaren eta miaketaren bitartez.
• Ortuaren diseinua egiteko, eremuak, neurriak
eta objektu ezberdinak erabiltzen dakien.
Ideia nagusia:
• Abeltzaintza eta nekazaritza oinarrizkoak dira laborarien bizitzetan. Munduan milaka eta
milaka pertsona lurrak ematen dienari esker bizi dira.
• Zentzuzko ustiaketak gosetea ekidin dezake.
• Nekazaritzarako lurzailek, abeltzaintzak eta arrantzak munduko biztanle guztiontzat
beste janari ekoitzi dezakete. Arazoa ekoizpen-baliabideen banaketa bidegabean datza (lur
emankorrak, ura, animaliak, haziak, teknologia, maileguak…).
• Ortua osatzen duten elementu ezberdinen
jokabideari buruzko hipotesiak egin eta
egiaztatzen edo baztertzen dakien (haziak
landatzean gertazen dena; baliabideen
garrantzia nekazaritza eta elikaduran…).
• Oinarrizko espazio-nozioak behar bezala
erabiltzen dituen (iparorratzaren erabilera
eta bestelako baliabideak erabiliz ortuaren
kokapena finkatzen dakien…).
5. Ingurune naturala ezagutzeko jakin-mina
adieraztea. Naturako elementuen arteko
elkarmendekotasunak eta harremanak ezartzen
hastea:
• Ohiko fenomeno natural eta atmosferikoak
identifikatu dituen. Horien eta ortuko
gertakarien artean harremanak ezartzen dituen
(izotza, lehorteak…).
• Nekazaritza, natura eta gizakion oinarrizko
beharren arteko lotura identifikatzen duen
(natura eta nekazaritza barik, bizitzarik ez).
• Ingurumena errespetatz eko eta zaintzeko
arrazoiak adierazten dakien.
• Nekazaritza eta ingurumenaren arteko lotura
estuaren beharra argudiatzen eta adierazten
dakien.
6. Giza jarduerek ingurune hurbilean eta urruneko
herrialdeetan dituzten eraginak identifikatu eta
erlazionatzeko gaitasuna garatzen hastea:
• Nekazaritza intentsiboak dituen eraginak
identifikatzen dakien, ingurugiroan zein
pertsonengan (esaterako, nekazari txikien
desgerpena; kutsadura;...).
• Beste herrialdekiko, batez ere herrialde
txirotuekiko, errealitatearen aurrean jakinmina adierzten duen.
• Elkartasuna adierazteko, kontsumo arduratsua
eta baliabideen tentuzko erabilerarako joera
adierzten duen.
• Eskola ortua era ekologikoan lantzearen
arrazoiak ulertzen dituen.
• Inguruko nekazaritza jarduerarekiko jakin-mina
adierazten duen.
Proposatutako ekintzak:
• Lamen inguruko informazioa bilatu: zertarako balio duten... Bertoko abelburuekin alderatu.
• Umeei galdetu abeltzainik ezagutzen duten eta zer-nolako etekinak jasotzen dituzten. Euskal
Herriko baldintzetara ondoen egokitzen diren arraza autoktonoen inguruko informazioa bilatu.
• Inguruko abere-ustiaketaren bat bisitatu (posible balitz).
Silvano. 3
Etzazu mundua jan! 15
2. Fitxa
4.2 Gutxieneko edukiak
PETRONA
1. Baliabide naturalen garrantzia.
2. Nekazaritza jasangarriaren garrantzia.
3. Elikadura osasuntsuaren garrantzia, eta elikadura giza eskubide bezala.
Emakume hau gure ama da. Petrona Vázquez du izena.Bitxia
iruditzen bazaizue ere, bera eta herriko beste emakume gehienak
ez dira sekula kapela eta pontxo barik ateratzen etxetik. Horrela,
burua babestu eta ez dira hotz izaten. Ama etxea gobernatu,
goizean goiz jaiki, egurretan joan eta ordu luzez dihardu lanean.
4. Herri txirotuek dituzten beharrak eta gure bizi-ohiturek ingurugiroan eta
gizartean duten eragina.
Etxean ama, arreba Dulcita, bikiak eta bostok bizi gara. Bikiak
bihurriak dira oso, beti olgetan ibiltzen dira eta ezkutaketan
jolasten dira. Gauzak behin eta berriro errepikatu behar
dizkiegu kasu egin dezaten: “Batu arropa! Garbitu hortzak!”.
Gure aita oso jatorra da, baina gutxitan ikusten dugu elkar.
Lanera urrutira joan behar izan zuen, gure lurrak ezer gutxi
ematen duelako, ia jateko beste ere ez. Enpresa handi baten
lurretan jornalari dabil. Lur haietan fruta tropikalak hazi eta
Europara esportatzen dituzte. Lan gogorra egiten du, ordu
asko ematen ditu bertan, baina oso diru gutxi irabazten du;
hala ere, diru apur hori etxera bidaltzen digu beti.
4.3 Ebaluazio tresnen deskribapena eta maiztasuna:
Ebaluazio tresnaren deskribapena
a. Txokoak osatzen dituzten materialak:
Maiztasuna
Ideia nagusia:
Jarduerak bukatzean.
Ikasleek ortuari buruz sortzen dituzten fitxek
osatuta.
b. Baratze-koadernoa:
Norbanakoarena izango da. Bertan ikasle
bakoitzak ortuaren garapena (intzidentziak)
isladatu eta ikasi eta sentitu duenari buruzko
gogoeta egin beharko du. Horretan ikasle
bakoitzak bere burua ere ebaluatuko du,
honako hau kontuan hartuz: ekintzarekin
ikasitako kontzeptuak, erabilitako prozedurak
eta ekintzarekiko izan duen jarrera.
c. Behaketa:
• Emakumeen lana oso gogorra da eta ez da aintzat hartzen.
Gaiari buruzko ekintzak egiten diren
bakoitzean. Irakasleak aproposa den
maiztasunarekin jasoko du.
• Etorkinek ez dute nahi dutelako bidaiatzen, beste irtenbiderik ez dutelako baizik.
• Etorkinek gogor dihardute lanean, haien familiengandik urrun, etxera dirua bidali ahal izateko.
Proposatutako ekintzak, ondoko ideia hauen inguruko hausnarketa:
Jarduerak burutzen diren guztietan.
Ortuaren martxa egokia izango da kontuan.
Taldean lan egitean bakoitzak duen jarrera eta
abar.
• Emakumearen lana etxean: zeintzuk dira etxeko lanak? Nork egiten ditu? Seme-alabek gurasoei
laguntzen al diete ?
• Txirotasunak emigratzera bultzatzen du. Herritik hiri zein beste herrialdeetara. Askotan,
guztia abandonatu eta bizia bera ere arriskuan jarriz.
• Umeei galdetu etorkinik ezagutzen duten. Horrela balitz, nola eta zergatik emigratu zuten itaundu.
Etzazu mundua jan! 16
Silvano. 2
5. PROPOSATURIKO JARDUERAK
(Txoko edo interes-guneen arabera sailkatuta):
1. Fitxa
SILVANO
BALIABIDEEN TXOKOA
Nire izena Silvano Martínez Vázquez da. Hamar urte dauzkat
eta Boliviako Altiplanoko herrixka batean bizi naiz. Bolivia itsasos
haraindi dagoen herrialdea da, Ameriketan.
Gure herrialdea eta zuona ezberdinak dira oso: gurean ez dago
itsasorik, baina mendi garaienen gailurretan itsasoa bezain
zabalak diren lakuak daude. Hain da menditsua, tontorretan
bizi garela ematen du.
Gurean, gauza gutxirekin bizitzen ohituak gaude. Nire
herriko etxeek ez dute elektrizitaterik, eta gauez petroleokriseiluak pizten ditugu. Kotxe gutxi batzuk baino ez daude,
eta ez dugu bideokonsolarik, jostailu elektrikorik, segapotorik
ezta ordenagailurik ere. Herriko umeoi kalean eta larretan zehar
jolastea gustatzen zaigu; eta holaxe ibiltzen gara ia egunero.
Deskribapena:
Txoko edo interes-gune hau osatzea oso erraza izango da. Haurrek irakasleekin batera osatuko
dute ikastolan bertan dauden baliabideak erabiliz (berrerabilera eta sormena sustazeko).
Haurrekin aztertuko ditugun baliabideak ura eta lurra izango dira, batez ere. Txoko horretan
haziei ere tokitxo bat utziko diegu, ura, lurra eta haziak izango direlako gure ortua eta, ondorioz,
gure elikagaien oinarri. Txokoa proposaturiko jarduerak egiten diren heinean osatuko da eta
gelan bertan koka dezakegu, esaterako soberan dagoen armairu edo apal batean.
Txokoa osatzen:
Honako hau adibide xume bat besterik ez da. Ikastolan dauden baliabideen arabera, txokoa era
batekoa edo bestekoa izan daiteke…eta era guztiak dira baliogarriak!
Oinarrizko materialak:
· Kutxak. Mota ezberdinetakoak izan daitezke.
· Haziak gordetzeko beirazko potoak.
· Fitxategia, zapata kutxa batekin egin dezakegu. Margotu eta
polit-polita geratuko da!
Ideia nagusia:
· Hazitegia, etxeko edo jantokiko jogurt potoekin egin daiteke, ahal
den heinean eskura ditugun materialak berrerabiliko ditugu!
Protagonista eta bere herrialdea ezagutu (Silvano eta Bolivia).
Proposatutako ekintzak:
• Ikasgelako umeek, Silvanoren deskripzioa oinarri hartuta, antzekoa sor dezatela (euren
herrialdea, herria, jolasteko era, jokuak). Ondoren, ume boliviarrarenarekin alderatzeko.
• Mapamundian Bolivia kokatu edo kartoizko herrixkaren ondoan Boliviako mapa jar dezatela.
• Euskal Herriko umeek duten jolasteko eraren inguruko hausnarketa egin (bideojokuak,
telebista, ordenagailua...) eta kalean jolasten zenbat denbora ematen duten galdetu. Bolivian
olgetan ibiltzeko duten moduarekin alderatu. Lehen nola jolasten ginen eta oraindik ere
herrialde askotan nola egiten duten inguruko hausnarketa egin.
Silvano. 1
Etzazu mundua jan! 17
1. jarduera:
NIRE INGURUNEA EZAGUTZEN
7.3 SILVANO,
NEKAZARI BOLIVIARRAREN FITXAK:
Ideia nagusiak:
Gurea bezalako herrialde industrializatuetan, gizakiak ez du ingurunea zaindu. Baina natura da
jaten ematen diguna, beraz bizia ematen diguna.
• Baliabideak mugatuak dira eta pertsona orok izan beharko luke hauek eskuratzeko eskubidea
bere bizitza duintasunez garatu ahal izateko. Hau horrela izanda, horien behar bezalako erabiliera
eginez, lurreko izaki bizidun guztiekin pozik bizitzeko aukera izango dugu.
Helburua:
Askotan ez gara inguruan dugunaz ohartzen. Presaka eta korrika bizitzera ohituta dagoen
gizartea gara; hori dela eta,sarritan, hausnarketarako denbora falta zaigu. Ortua abian jartzeko
prest gaude, baina... inoiz aztertu al ditugu ondoan ditugun elementuak?
Gure ortua ez dago isolatua. Gu bezala munduaren zati bat da. Zati garrantzitsua, gero! Ziurrenik,
oraindik asko falta da gure ortuak izaera har dezan. Dena den, bere kokapena erabakitzeko eta
izango duen bilakaera hobeto ulertzeko, inguruan dagoena aztertu beharko dugu.
Lehen uneko behaketa hau baliogarri izango zaigu, kurtso bukaeran gure “lur zatitxoak” dituen
aldaketak aztertzeko ere.
Materiala:
• Argazki-kamera, margoak eta baratze-koadernoa.
Etzazu mundua jan! 18
Etzazu mundua jan! 55
7.2 “NEGUTEGI AZPIKO ARIMAK”
Goizeko bostak dira, Nyéléni altxatzeko ordua.
Egunero, barazkiak jasotzera joaten da. Goizeko
lehen orduak atsegin ditu berak, baina gero
jasanezina da negutegian metatzen den beroa.
Nyélénik plastiko azpian egiten du lan. Hala ere,
beti ez da horrela izan.
Aspaldi, Nyéléni bere herrixkako nekazari
hoberena zen. Bere gurasoengandik jasotako
lurrak ablileziaz lantzen zituen eta igandero
Obinguéko merkaturantz habiatzen zen, bere
barazkiak saldu eta berak ekoizten ez zituen
jakiak erostera. Nyélénik doai berezia zuen
nekazaritzarako, ama lurra sentitzen zuen eta
orekan bizi zen inguruarekin; horrexegatik,
barazkirik goxoenak bere ortuan hazitakoak
zirela uste zuen jendeak.
Egun batean Obinguéko alkateak, Nonbeko
andreak, herriko biztanle guztiak deitu zituen
plazara. Gauza garrantzitsua zuen herritarrei
kontatzeko: atzerriko enpresa batek urtegi
moderno eta erraldoia eraikitzeko asmoa zuen,
herritik oso gertu. Hain harrigarria izan zen
berria, non guztiengan izan baitzuen eragina:
batzuk zeharo poztu ziren, obretan lan egin eta
dirua irabazteko aukera izango zuten-eta; beste
batzuk, aldiz, ez zuten hain argi ikusten, haien
artean, Nyéléni eta beste nekazari batzuk zeuden.
Azken hauek proiektu moderno horren ondorioen
beldur ziren. Beldur, zer dela eta beldur? Bada,
urtegia egiten bazuten,haiek lantzen zituzten
lurrak urpean geratzeko arriskuaren beldur.
Nekazarien elkarteko kideak, Nyéléni buru
zutela, atzerriko enpresako nagusiarekin hitz
egitera joan ziren, haien lurrak defendatzeko
asmoz. Baina alferrik izan zen. Ez zuten ezer
lortu: lurrekin zer egingo zuten aspaldi erabakita
omen zuten. Horrela, enpresa-buruak gobernuak
sinatutako paper batzuk erakutsi zizkien.
Paper hauen arabera, enpresa bera zen landa
guztien jabe bakarra, eta lurrak betiko ur azpian
itotzeko asmo tinkoa zuen. Esan eta egin! Handik
egun gutxitara, poliziak, enpresaren aginduak
jarraituz, nekazariak euren lurretatik kanporatu
zituen, herrian ordura arte ezagutzen ez zuten
bortizkeria eta indarkeria erabiliz. Ikararen ikaraz,
nekazari askok Obinguétik ihes egin zuten.
Beste batzuk, ordea, presan lanean hasi ziren.
Imagina dezakezuenez, Oblingué herriak bere
betiko izaera galdu zuen: jada ez zen merkaturik
igande goizetan eta nekazaririk ez zegoenez
–ezta lantzeko lurrik ere−, jakiak eskasak eta
garestiegiak ziren. Obinguéra bi gauza heldu
ziren batera: urtegia eta gosetea.
Aspaldi heldu zen Nyéléni El Ejidora, Espainiako
hegoaldean dagoen herrixkara. Bere jaioterriko
lagun batek Europan nekazaritza oparoa zela
eta mila aukera zeudela esan zion. Beraz, bere
lagunaren hitzak jarraituz, geratzen zitzaion
diru apurra batu eta Europarako bidaia hasi
zuen. Baina lagunak ez zion dena aitortu, ez
zion esan bidea ezustekoz eta sufrimenduz
josia zegoenik. Nork imajinatu basamortua
zeharkatzean pairatutako gosete eta egarria?
Nork ohartarazi bidean topatutako lapurretaz?
Nork jakin berarekin zihoazen zazpi lagun
Gibraltarreko itasartean hilko zirela? Azkenean,
etsipenak eta tristurak jota heldu zen Espainiako
kostaldera. Bera izan zen bizirik heltzea lortu
zuen bakarra.
Orain Nyéléni bakarrik dago. Afrika utzi eta
azkenean Europan dago, baina bere egoera
ez da hobetu: ez du paperik; ezin du lan duinik
topatu; hori bai, beste askok bezala, lan baldintza
eskasetan plastiko baten azpian dihardu, el
Ejidoko enpresa haundi baten negutegietan.
Orain ere nekazaria da, baina nekazal-enpresako
morroia, ekoizten dituen barazkiak ez dira lurrean
hazten. Gainera, pozoi ugari bota behar zaie
eta ez dute zaporerik. Hau izango al jaioterriko
lagunak aipaturiko Europar nekazaritza oparoa?
Garapena:
1. Ortua kokatuko den lur saila behatu. Honako galdera hauek lagungarri izan daitezke zure
behaketan. Hau guztia baratze-koadernoan jasoko da:
• Zenbat zuhaitz dago inguruan. Zein motatakoak?
• Zertarako balio dute zuhaitzek?
• Inguruan badago animaliarik? baratzean ze funtzio beteko dute? (Ondo begiratu, gero!
Txiki-txikiak diren intsektuek ere balio dute-eta!!).
• Urik al da inguruetan?
• Gizakiak eraikitako gauzarik ba al dago? Zeintzuk? Ze eragin izan dezakete gure ortuan?
• Ortua duen inor ezagutzen duzu?
• Zertarako balio du ortu batek?
• Nondik etortzen dira normalean jaten dituzun barazkiak?
2. Irakasleak lan taldeak osatuko ditu eta gero ortua kokatuko den tokiaren, talde bakoitzaren
eta inguruen argazkiak egingo ditu. Hurrengo egunean, talde bakoitzari banatuko dizkio;
horrela haurrek beraien baratze-koadernoan jarri edo baliabideen txokoko fitxategian
gordetzeko (hau zapata kutxa batekin egin dezakete). Argazkiak eta aurreko galderei
emandako erantzunak izango dira gure erreferentzia. Horrekin, kurtso amaieran eta hurrengo
kurtsoetan, gure baratzearen bilakaera ikusiko dugu.
El Ejidon Europak jaten dituen barazki gehienak
ekoizten dira. Hala ere, nekazariek ez dituzte
euren barazkiak bertoko merkatuan saldu, zeren
eta milaka kilometrora dauden herrialdeetako
saltoki haundietara bidaltzen baitira. El Ejidoko
negutegietan etorkin askok egiten du lan, soldata
eta lan baldintza eskasen truke. El Ejidoko
nekazaritza ez dago lurrari lotuta. El Ejidoko
nekazari txikiek, Nyélénik bezala, beraien lurra
aspaldi utzi zuten.
Etzazu mundua jan! 54
Etzazu mundua jan! 19
2. jarduera:
7. ERANSKINAK
ORTUAREN KOKAPENA: EDONON EGON DAITEKE?
7.1 “LUR LEHORREKO ARRANTZALEAK”
Ideia nagusiak:
Inguruan dagoena aztertuz gero, eta tresna eta baliabide ezberdinak erabiliz, ortua egiteko
kokapena hautatzea.
Helburua:
Erabakiak hartzen ikastea. Galdera multzo bati erantzuna eman eta gero, taldeka ortuaren
kokapen egokia eztabaidatzea.
Arratzaleak ziren Mariaren gurasoak ere, eta
arrantzaleak haren aitona-amonak, osaba-izebak
eta lehengusu-lehengusin zaharrenak ere bai.
Maria hondartzan igeri egitea eta mangaldien
artean eguzkia hartzea maite zuen gehien. Bere
herria eta ohiturak maite zituen. Hala ere, bere
gurasoak hirira bidali zuten, bertako eskolan
goi-mailako ikasketak burutu zitzan. Horretarako
arrantzatuz lortzen zuten dirua aurreztu zuten.
Materiala:
• Baratze-koadernoa.
• Margoak.
• Iparorratza.
• Internet eta ordenagailua (ez da ezinbestekoa).
Garapena:
1. Ortuaren kokapen egokia egiteko, hainbat faktore izango dira kontuan; hala nola, orientazioa,
lurraren malda, haizea eta ur-iturriak eta abar. Komenigarria da arropak eta lanabesak
gordetzeko lekutxoren bat hurbil izatea ( hau ez da ezinbestekoa).
2. Haurrak taldetan antolatuko dira eta pista ezberdinak jarraituz, “altxorraren mapa” marraztuko
dute. Altxorra ortua bera izango da eta marrazkia euren mapa. Honetarako irakasleak folio
edo kartulina bat banatuko dio talde bakoitzari, nahi izanez gero folioaren puntak erre
daitezke mapa zahar baten itxura har dezan.
3.
Ecuadoren paraje ederrik egon bazegoen,
hura Guayaseko mangladia zen. Kanpotar gutxi
hurbiltzen ziren bertara, baina ezagutzeko aukera
izan zuten guztiek gauza bera esaten dute:
kostalde hura paradisua zirudien eta Posorja herria
bere altxorra. Bertako biztanleak arrantzaleak
ziren, itsasoak eskaintzen zituen itsaski eta arrain
ugariak salduz bizi ziren…Posorjatarrak goizean
goiz jaiki, itsasoratu, arraina garbitu saldu eta
sareak konpontzen zituzten. Dudarik gabe, lan
gogorra zen, baina aldi berean duina.
Banatutako folioan ikastolako eraikinak eta jolastokia marraztuko dituzte ikasleek, elementu
bakoitzaren izena adieraziz.
4. Mapa hartu eta jolastokira abiatuko gara. Eraikin bat hartuko dugu erreferentzi gisa eta
iparorratza erabiliz lau puntu kardinalak adieraziko ditugu. Hori egin ostean, galdera hauek
erantzungo dituzte, hauek izango baitira zuen altxorra kokatzeko gakoa:
a. Iparorratza inoiz erabili al duzu?
b. Landarea bazina, non kokatuko zinateke: zure ikastolako alde hotz eta ozpeltsuan edo
alde eguzkitsuan? Zergatik?
Etzazu mundua jan! 20
Hasieran, hirira heldu berri zenean, Maria beti
ibiltzen zen herriminaz. Udaro bere herritxoara
itzultzeko irrikitan egoten zen. Denbora aurrera
joan ahala ordea, unibertsitatera heldu zenean,
Mariak guztiz galdu zuen bere herriarekiko zuen
lotura hori. Nahiago zuen hiriko bizimodu azkar eta
zaratatsua. Are gehiago! Bere jatorri arrantzaleaz
lotsatu ere egiten zen eta, jada, ez zuen inoiz bere
familiaz eta jaioterriaz hitzegiten.
Karrera bukatzean, Mariak Europan lan egiteko
beka bat lortu zuen, ganbak inportatzen dituen
multinazional baten bulegoan hain zuzen ere.
Beka amaitzean enpresa horretan bertan
lanpostu bat eskaini zioten eta Maria pozaren
pozez onartu zuen. Azkar ohitu zen Europako
bizimodura, soldata bikaina zuen eta neurri gabe
erostea maite zuen.
Enpresan ordu asko ematen zituen. Gainera
nagusiak bera asko estimatzen zuen enpresarako
oso baliagarria baitzen. Bere eginbeharra ganben
negozioa zabaldu eta enpresak zituen irabaziak
gehitzea zen. Mariak osos argi zuen: edozerren
gainetik irabaziak zeuden eta diru truk edozer gauza
egiteko prest zegoen −hori lortzeko, giza eskubideak
zein natura zapaldu behar bazituen ere−.
Multina zionalak etengabe zabalt zen
zituen ustiategi berriak mangladiko zonalde
ezberdinetan eta, aldi berean, etengabe itxi. Izan
ere, ganba ustiategiek arin agortzen zituzten
inguruko arrain guztiak, zeren eta ganbei jaten
emateko arrain asko behar baitziren. Horrela
poliki-poliki ekosistema horietan zeuden
animaliak desagertarazten zituzten eta hori
gutxi balitz bezala, uretara isuritako produktu
kimikoez, ekosistemak kutxatzen zituzten. Hau
horrela izanda, beste toki berri batera eramaten
zuten ustiategia.
Mariak, nahiz eta estrategia maltzur honen
berri izan, ez zuen ezer egiten, begiak itxi
eta beste alde batera begiratzen zuen. Behin
batean, Ecuadorreko politikari eta enpresa-buru
garrantzitsuenekin batzartu zen. Guayaseko
kostaldean ganba ustiategi bat esartzeraren
truke, diru mordoa eskaini zien haiei guztiei.
Mandatariek beraz, dirua hartu, baiezkoa eman
eta begiak itxi zituzten. Horrela, inork ez zion
erreparatu ustiategiak eragin zituen kalteei; inork
ez zuen salatu mangaldien desagerpena; inor ez
zuen ezer esan lan-baldintza ankerretan lanean
ziharduten herritarren egoerari buruz.
Baina bizitzak ezustekoak ematen ditu eta
Mariak ere berea jaso zuen: Inoiz ahaztuko ez
duen egun batean bere lehengusuaren eskutiz
bat heldu zitzaion. Gutunazala ireki eta ez
zuen paperik ikusi, ez letrarik, ezta sinadurarik
ere. Soilik argazki bat. Maria argazkiari begira
geratu zen, hasieran urruntasunez, ez baitzuen
argazkiko toki hori esagutu. Minutuak aurrera
joan ahala, ordea lotsaren lotsaz begiak lausotu
zitzaizkion: ikusten ari zen kostalde antzu eta
landarerik gabeko hura bere herria izandakoaren
argazkia zen.
Mariak berak ahalbidetu zuen ustiategi baten
esarpena Posorjan. Honek bere familia eta
arrantzaleen bizimodua deusestu zuen, hortaz
jendea ustiategian lanean hasi zen. Denbora
aurrera joan ahala ganben ekoizpena eten eta
ustiategia itxi zuten. Orain, Posorjan herritar
gehienak langabezian daude eta jaten ematen
zien itsaso eta kostaldea deusestuta. Herria hil
egin da.
Etzazu mundua jan! 53
6. BIBLIOGRAFIA
c. Zure ustez, non egongo dira hobeto barazkiak: ikastolako alde maldatsu batean edo
leku lauan?
d. Zuen ikastolaren ingurua haizetsua da? Hala bada, zein da zure ikastolan alde haizetsuena?
• El huerto escolar como laboratorio vivo: manual de prácticas
Autoreak, Francisco Díaz Vargas... [et al.]. Area de Medio Ambiente, Cabildo de Tenerife, D.L. 1999
e. Ba al duzue zuen ikastolan ur iturririk?
f.
• Egin dezagun ortu bat! Eskola ortu ekologikorako gidaliburu praktikoa
Autoreak: J.M. CANTERO Y J.M. GUTIERREZ. Bilbo.2004
Eskolak ortua dauka edo izan al du? Non?
g. Negutegia al dago?
h. Nondik irtetzen da eguzkia? Eta nondik ezkutatu?
• Gure baratza: kontsulta fitxak, Nuestro huerto: fichas de consulta
Autoreak, INGURUNE NATURALAREN ANTOLAMENDU ETA IKERKETAKO ZUZENDARITZA
EAEren administrazioa, Bilbo, 2006
• Eskola baratza: ingurugiro jarduerak: Euskal Autonomia Erkidegoaren Administrazioa
Lurralde Antolamendu, Etxebizitza eta Ingurugiro Saila. CEIDAren (Ingurugiroarekiko Irakasbideen
Hezkuntza eta Ikerketarako Ikastegia) ZUZENDARITZA ETA KOORDINAZIOA
EAEren administrazioa, Bilbo, 1998
• El huerto ecológico escolar y familiar: método Gaspar Caballero de Segovia
Autoreak, Gaspar Caballero de Segovia Sánchez, Tomás Martínez Miró. Palma de Mallorca: AFAE:
Prensa Universitaria, 1999
i.
Zein mugimendu egiten du eguzkiak egunero?
j.
Eguzkia kontuan hartuz, zure ikastolan zein izango da alderik ilunena?
k. Haizea dabilenean,nondik jotzen du?
(*)
Gogora ezazue landareei ez zaiela hotza gustatzen. Beraz, eskolako alderik eguzkitsuenean kokatuko
da baratzea. Era berean, iparraldera ematen duten orientazioak baztertu egin beharko dira, eta
Euskal herrian haize hotzak Ipar-mendebaldetik datoz. Hori guztia kontuan izanda, marraz ezazu zure
“altxorraren mapan” ortuaren kokapen egokiena. Honi buruzko edozein zalantza izanez gero “Etzazu
Mundua Jan!” kanpainako kideak aholkularitza egiteko prest daudela gogoratu.
Adibidea:
• EHAA: 175/2007 DEKRETUA, urriaren 16koa, Euskal Autonomia Erkidegoko Oinarrizko
Hezkuntzaren curriculuma sortu eta ezartzekoa. N.º 218 ZK. Vitoria.Gasteiz, 2007
• Introducción a la crisis alimentaria Global
Autoreak, Grain, Entrepueblos, “No te mengis el món”: Xarxa de consum solidari, Observatori del
Deute en la Globalitzaó, Veterinaris Sense frontiers (VSF). Bartzelona, 2008
• Las mujeres Alimentan al mundo.
Hainbat autore. Entrepueblos. Barcelona 2009
5. Talde bakoitzak hautatu duen kokapena beste taldeekin alderatu beharko du. Azkenik,
irakaslearen laguntzaz, behin-betiko kokapena aukeratuko duzue…altxorra lortuta!Mapan
• Elikadura Subiranotasuna Eraikitzen.
Hainbat autore. VSF Herrien Bidezko Elikadura (VSF). Sestao 2010
adierazi ezazue ortuaren kokapena.
6. Zuen marrazkiak eta mapak balibideen txokoko fitxategian gorde ditzakezue. Modu horretan,
• Hizpideak 4.Zk Gazte Baserritarrak: EAEko nekazari eta abeltzain gazteen egoera
sozioekonimikoa Euskadiko Gazteriaren Kontseilua (EGK). Bilbo 2010
lurra lantzen hasterakoan, eskura izango dugu beti gure ortuaren kokapenaren mapa.
Jarduera garatzean, erantzun dituzuen galderak baratze-koadernoan apuntatuko dira.
Oharra: Ikastolaren mapa diseinatzeko, Google Earth© programaz balia gaitezke ere.
Programa hori dohakoa da eta internet izanez gero, oso erraza da erabiltzen. Gure
ikastolaren kokapen zehatza eta airetik ateratako argazkia emango digu. Materiale hori
tresna interesgarria da bizi eta ikasten dugun ingurunearen prespektiba ezberdina izateko.
Jarduera hori informatika gelan egiteko ere molda daiteke.
Etzazu mundua jan! 52
Etzazu mundua jan! 21
5. Bolivia ezagutzen: Orain ere, nekazaritza eta nekazarien garrantzia aztertuko dugu, baina
3. jarduera:
nekazari Boliviar baten ikuspuntutik. Horretarako Silvano nekazariaren jokoa edo karpeta
ZEIN GARRANTZITSUA DEN LURRA!
pedagokikoa erabiliko dugu. Silvano txikiak hemengo neska-mutilei zenbait ipuin kontatuko
dizkie: kontakizunok, Boliviako Altiplanoan dauden nekazariei buruzko istorioak eta VSF
Herrien Bidezko Elikadura elkarteak haiekin egiten duen lana azaltzen dute.
a. Materialeen deskribapena:
Ideia nagusiak:
Lurra baliabide eskasa da, eta askotan gaizki banatuta dago, ikasleek hau ulertzea beharrezkoa
da. Honako hau Guatemalako adibidea da, baina mundo osoan errepikatzen da:
“Guatemalako
kasua:
Biztanleen
%
51
probrezia
egoeran
bizi
da.
Horien
•
14 irudi trokelatu eta horiei dagozkien euskarriak.
•
Irudiak jartzeko 2 oinarri.
•
14 gutunazal.
•
Ipuinak eta jarduera ezberdinak proposatzen dituzten14 fitxa (7.3 eranskinean).
%72 nekazari, abeltzain edo arrantzale txikiak dira; beraz, elikagai-ekoizleak.
b.Prestakuntza:
Jean Ziegler, Nazio Batuetako Elikadura Eskubiderako Errelatore Berezia zenak, 2006. urtean
•
Gutunazalak zenbakitu (batetik hamalaura) eta bakoitzean dagokion testu-fitxa eta irudia
gorde (irudiarekin batera, horri dagokion euskarria).
•
Egiaztatu gutunazalaren zenbakiak pasarte eta irudiarekin bat egiten duela. Gutunazalak
itxi.
•
Gure proposamena, ekintza hau 14 egunez jarraian burutzea da. Halaber, posible da
zera azaldu zuen: “La gran incidencia del hambre y la malnutrición en Guatemala no es
simplemente una cuestión de falta de alimentos, ya que las tierras del país podrían alimentar
fácilmente a toda la población. Está más relacionada con la desigual distribución de los recursos,
y sus efectos en el acceso de la población a los alimentos. Guatemala es uno de los países
con mayores desigualdades en la distribución de la riqueza del mundo, y su concentración
es extrema: el 5,6% de las familias más ricas controlan el 50% de los ingresos totales”.
Lurraren banaketan gauza bera gertatzen da: lurjabe boteretsuek, gobernua lagun dutela,
nekazal komunitateak euren lurretatik botatzen dituzte. Nekazari txikiei kalitatezko lurrak lantzeko
eskubidea eragotzi zaie. Beraz, kanpotik datozen elikagaiekiko dependentzia haundia dute.
Elikagaien salneurria igotzen denean, gosete larriak pairatzen dituzte. Guatemalan, lurjabeen
sesio labur batean edo bitan lantzea.
•
Egunero, klaseko 5-10 minutu joko horretarako gordeko ditugu. Sesioak honela
antolatuko dira:
- Irudiak jartzeko erabiliko ditugun bi orri-oinarriak, klasearen bazter batean gorde
dezakegun mahai batean jarriko ditugu.
- Lehenengo gutunazala ireki eta irudiari erreparatuko diogu: euskarrian jarri eta bi orri-
%1,86 lurren %60-ren jabe dira.”
oinarrietan ipiniko dugu.
Emakumeen kasuan egoera are lazgarriagoa da, datuen arabera4, emakumeek herrialde
txirotuetako elikagaien %60 eta %80 artean ekoizten dute, eta mundu mailan %50. Hala ere,
nekazal lurren %1 kontrolatzen dute, izan ere, faktore honek; beste hainbat faktorerekin batera
−landa inguruko emakumeak sarritan ez dira eragile ekonomikotzat zein subjetu soziopolitikotzat
- Testu-pasartea ozen irakurriko dugu.
-Jarraian, irakurritako pasarteari buruzko iruzkina egingo da, denek ondo ulertu dutela
ziurtatzeko.
hartzen, gainera, askotan euren jakituria ez da aintzat hartzen− txirotasunaren emakumetzea
-Interesgarria izan daiteke informazio osagarria eramatea: mapak, argazkiak...Bide
dakar. Gure inguruan ere, emakume baserritarrek ez dute errez: EAE nekazaritzan eta
batez, umeen bizitzak Silvanoren bizitzarekin erkatu daitezke, Silvanoren bizimodua
abeltzantzan diharduten emakumeen %7 baino ez dira ustiapen titularrak, beraz, portzentaia
irudikatzeko (fitxa bakoitzean, jarduera ezberdinak proposatzen dizkizuegu).
horri baino ez zaio aintzatesten sektore profesional izaera5.
- Hurrengo egunean, bigarren gutunazala irekiko dugu; eta ,horrela, kontakizuna amaitu
Lurraren banaketaren bidegabekerietaz gain, gero eta lur gehiago galtzen ari gara. Euskal
herrian, mundu osoan bezala, giza jarduerak direla medio (kutsadura, errepideak, azpiegiturak,
industrial guneak…) gero eta nekazal lur eta nekazari gehiago galtzen ari gara, honek horrela
arte. Gutun azalak ireki ahala, oinarrian gero eta irudi gehiago egongo dira, mahaian
ganbela moduko paisaia bat osatu arte.
-Paisaia hura umeek margoturiko marrazki eta irudiez horni daiteke, baita hareaz,
harriz, kortxoz eta erraz lor daitezkeen materialez ere.
jarraituz gero ezinezkoa izango da gure lurretan elikagaiak ekoiztea.
- Nagusiek Silvanoren bizitzan oinarrituz, kapitulu berriak idatz ditzakete.
Oharra: Silvanoren jokoa garatzean proposaturiko jarduerak baratze-koadernoan bil daitezke.
4. Senra, L eta León, I. “La mujeres gestoras de la soberanía alimentaria”. Las mujeres alimentan al mundo.
Entrepobles-Herriarte.2009.
5. Gonzalo Saez de Sanmaniego, Euskonewsen elkarrizketatua, 2005/06/10-17
Etzazu mundua jan! 22
Etzazu mundua jan! 51
a. Ikasleek osatuko duten fitxa baten eredua(hau adibide soila da):
Non jasoa?:…………………...
Nork emanda?.....................
Helburua:
(Baserriaren edo informazioa eman duen
pertsonaren argazkia)
Jasotako esaera zaharra, abestia, pasartea:
Proportzioak landuz, lurraren garrantzia ulertzea. Baliabide eskasa dugu lurra eta hau gaizki
erabiliz gero edo gaizki banatuz gero bidegabekeriak sor daitezkela uler.
Materialak:
1. “Pazko euria, urte guztiko ogia”
2. “Orri-irtete, arto-ereite;
Sagarra, labana eta konpostera*.
orri-legorte, arbi-ereite;
* (Aldez aurretik eraikita egongo da. Irakasle eta ikas-komunitatea osatzen duten helduek eraikiko
orri-erorte, gari-ereite”
dute, “Etzazu mundua jan!” proiektuak eskaintzen duen kurtsoaren argibideak jarraituz).
Esanahia:
Garapena:
1. Pazko garaian hotza eta euria bukatzen ez badira ere, lasai! Hori uztararko ona izango
baita.
1. Sagarra lau zati berdinetan ebaki. Lau zatietatik hiru, ozeanoak eta itsasoak izango dira.
2. Artoa, garia eta arbiak ereiteko garaia azaltzen du bertso honek: artoa zuhaitzetako
ostoak ateratzen direnean landatuko da, udaberri hasieran alegia. Arbiak aldiz, hostoak
lehortzen direnean, uda bukaeran edo udazken hasieran. Azkenik garia zuhaitzak biluzten
direnean landatuko dugu, udazken bukaeran.
Laugarren zatia kontinenteak eta irlak izango da.
2. Laugarren zatia hartu eta erditik ebaki. Zati bat gizakiak bizi ezin diren lekuak izango dira
(basamortuak, poloak, mendi kate haundiak…). Beste erdia gizakiok bizitzeko dugun lur
zatia izango da.
Non jasoa?:…………………...
Nork emanda?.....................
(Baserriaren edo informazioa eman duen
pertsonaren argazkia)
3. Gizakiok bizi ahal garen zatia lau zatitxotan ebaki. Zati horietako bat da elikagaiak ekoizteko
dugun lurra. Zati hori zainduz gero, guztiontzako elikagaiak egongo dira.
Jasotako esaera zaharra, abestia, pasartea:
4. Azkenik, zati txiki-txiki horren zati nimiño bat da, gizakia eta beste izaki bizidunentzat
1. “Azak eta porruak, eroan ditu neguak”
dugun ur geza.
Esanahia:
5. Sagarra txikitu ostean, zer da ulertu duzuna? Baratze-koadernoan jaso ezazu edo zure kide
1.- Azak eta porruak neguko barazkiak direla azaltzen digu esaera zahar honek.
eta irakasleekin hausnarketa egin.
Hausnarketa egiteko honako galdera hauek erabilgarriak izan daitezke(irakasleak bere
Non jasoa?:…………………...
Nork emanda?.....................
(Baserriaren edo informazioa eman duen
pertsonaren argazkia)
taldearen adinera moldatuko ditu):
a. Zer pentsatu duzu nekazaritzarako daukagun lur zatia hain txikia dela ikustean?
b. Zure ustez munduan zehar lurra ondo banatuta dago guztiok janaria izan dezagun?
Jasotako esaera zaharra, abestia, pasartea:
Zergatik?
1.- .................................................................
c. Zure ustez emakume eta gizonen artean lurraren banaketa bidezkoa da? Zergatik?
Esanahia:
d. Zure inguruan zeintzuk uste duzu izango direla lurrari eraso egiten dioten faktoreak?
Zergatik?
1.- .................................................................
6. Soberan dauden sagarrak konposterara eraman. Horrela, gure ortuko lurra ere elikatzen
3. Interneten web-orri interesgarriak daude Euskal Herriko pertsona askoren bizipenak euskeraz
hasiko gara.
jasotzen dituztenak. Baserriari buruzko eta baserritarren hitzak ordenagailuan entzun eta
ikusi nahi badituzue, sar zaitezte Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea biltzen dituen
web-orri interesgarri honetan: www.ahotsak.com . Bertan baserriari eta honi lotutako ohiturei
buruzko informazio ugari aurkituko duzue!
4. Azkenik eta posible baldin bada, eskolarekin egun osoko bisita egin dezakezue inguruan
duzuen laborari baten baserrira.
Etzazu mundua jan! 50
Etzazu mundua jan! 23
Materialak:
Bigarren Zatia
• Silvano Nekazari Boliviarraren joko edo karpeta pedagokikoa.
Ideia nagusiak:
• Margoak, kola, kartulina…
Luraren eratze prozesua oso konplexua da. Euriak, izotzak, haizeak, eguzkiak, landareek
• Internet konexioa duen ordenagailua.
euren sustraitxoekin, milaka animalia txikik eta mikroizakiek sortzen dute lurra. Horiek guztiek,
arrokak zatitu eta higatzen dituzte. Horixe da guk egunero zapaltzen dugun lurraren jatorria. Hori
gertatzeko, milaka urte dira beharrezkoak; horrexegatik, lurra artifizialki ezin da egin.
Garapena:
1. Jarduera honek bi zati izango ditu, Euskal Herriko laborari txikiak eta Boliviakoak ezagutzen
saiatuko gara eta harritzekoa da, baina zenbat gauza dituzten amankomunean! Inguruan
Helburua:
ditugunak ezagutzeko euskara erabiliko dugu, alegia, euskaldunok dugun komunikatzeko
• Zoluaren eratze-prozesua luzea dela ulertzea. Horretan, faktore biologiko, fiskiko eta kimikoek
parte hartzen dute.
tresna. Bolivia urruti samar dagoenez, Silvano Boliviar nekazari txikiak kontatuko dizkigun
pasarteen bidez egingo dugu (karpeta pedagogikoa begiratu).
• Higiene ohiturak bereganatu lurrarekin kontaktuan egotean.
2. Jarduera hau, ikerketa lan bezala aurkeztuko zaie ikasleei, badira nekazaritzarekin oso lotuta
• Lurraren ezaugarriekin (textura, kolorea, usaina) ohitzea.
dauden abesti, esaera zahar eta pasarteak. Taldeka (edo banaka) inguruetako baserritarren
laguntzarekin, hauek biltzen joango dira. Biltzen duten informazio guztia fitxetan antolatuko
dute, horrela guztion artean lortu dituzten ezagutzak eskola ortuan aplikatzeko eskura
Materialak:
egongo dira! Hauek jadanik eginda dauden fitxekin batera gorde edo zuen baratze
• Pala txikiak, txokoan ditugun kutxak.
koadernoan artxibatu.
• Baratze-koadernoa.
Etzazu mundua jan! 24
Etzazu mundua jan! 49
11. jarduera:
Garapena:
INGURUKO ETA URRUNEKO
NEKAZARIAK EZAGUTZEN
1. Ortura atera baino lehen, irakasleak lagunduta, txukuntasun-araudi bat ezarriko duzue.
Hemendik aurrera, baratzean lan egiten den bakoitzean, araudi hori jarraituko da.
2. Klasea talde txikitan banatu. Talde bakoitzak ortuaren leku ezberdinetatik lur lagin bat
hartuko du.
3. Nolakoa da hartu duzuen lagina? Idatz itzazue zuen baratze-koadernoan ondorengo
Ideia nagusiak:
ezaugarriak:
Azken urteotan hiriek, herri, landa eta natur inguruei lekua kendu diete. Aldaketa hau oso
• Kolorea:
azkar eman da. Izan ere, gaur egun soilik Erkidegoko biztaleen %8 bizi da landa inguruetan
• Egindura. (Horretarako eskuekin lur zatitxo bat hartu beharko dute. Hori busti ostean,
OCDE erakundeak egiten duen sailkapenaren arabera, eta planetan populazioaren erdia jada
“lukainkatxoak” egiten saiatu beharko dira. Lurra hareatsua bada, eraztunak egitean,
hirietan bizi da. Gauzak horrela, kultura herrikoiaren eta landa inguruneari buruzko ezagutzak
apurtu egingo dira. Aldiz, lurra buztintsua bada, eraztun politak lortuko dituzue).
murrizten joan dira. Iraunkortasunaren ikuspuntutik, jakin badakigu hiri haundiek dituzten
beharrak gehiegizkoak direla (energi beharrak, ur beharrak, elikagai beharrak, giza beharrak…
• Animaliarik aurkitu duzue?
eta abar), gainera sortzen duten hondakin kopurua benetako arazoa bilakatu da. Hau horrela
• Landare eta makiltxoak daude?
izanda, planetaren iraunkortasuna, ondorengoen ongizatea eta biztanle guztion arteko oreka
• Arrokarik aurkitu duzue?
bermatzeko, herrialde aberastuetako biztanleok (gogora dezagun herrialde aberastuak
egon daitezen, beharrezkoak direla herrialde txirotuak), gure bizimodua aldatzeaz gain, gure
4. Taldeek lurrean aurkitutako osagai bakoitza kutxa ezberdinetan jarriko dute. Alde batetik,
harritxoak daude; beste alde batetik, landareak; bestetik, makiltxoak, zizareak...
lurraldeen antolaketa aldatu beharko genuke. Zentzu horretan, landa inguruetako biztanle
eta laborarien bizimodua hobeto ezagutuz, iraunkortasunerako gako asko aurkituko ditugu!
Bestalde, Silvanoren jokoarekin aurretik ikusitako eta berriak diren hainbat kontzeptu landuko
ditugu, hala nola:
5. Osagai guztiak beste kutxa batean nahastu.
6. Zer gertatu da? (Osagai guztiak nahastu arren, ez da zolurik osatu. Horra hor naturaren
garrantzia: lurra bizirik dago; gizakiak ezin du lurrik ekoiztu; naturalen lana da hori.)
• Bestelako kulturen ezagutza (Bolivia) eta besteekiko errespetua izatearen garrantzia,
7.
aniztasuna aberasgarria da.
• Egunero, landa-inguruetako emakume nekazariek egiten duten lanaren garrantzia
Guztia baliabideen txokoan laga dezakezue; horrela, lurraren garrantziari buruzko zalantzak
dituzuenean, berriro ere egin dezakezue jarduera hori…
baloratzea.
• Abeltzain eta nekazarien lan duinaren garrantzia elikadura eta ingurugiroaren babesean.
• Eragin sozial eta ekologikoak kontuan hartzen ez duen hazkunde eta garapen ekonomikoaren
aurrean ezkor agertzea eta herri aberastuetako bizimoduak sortzen dituen eraginez jabetzea.
• Nekazari txikienganako jazarpena eta horrek sorrarazten dituen migrazio mugimenduak.
• Elkartasuna, lankidetza eta giza eskubideen bermatzea garapen tresna moduan.
• Elikadura subiranotasuna, pobrezia eta gosetearen aurkako alternatiba moduan.
Helburua:
• Herriko jendeaz eta nekazariei buruzko estereotipoak baztertu.
• Lehenengo sektoreak eta landa inguruek duten balioaz ohartu.
• Hiri eta herrien arteko zubiak eraiki.
• Inguruko eta beste herrialdeetako nekazarien bizimoduak ezagutu.
• Nekazal ezagutzekin eta kultura herrikoiaren aberastasunarekin gozatu.
• Euskararen erabilera sustatu.
Etzazu mundua jan! 48
Etzazu mundua jan! 25
4. jarduera:
URA, BIZITZAREN OINARRIA
Ideia nagusiak:
c. Jasotako hausnarketak zuen baratze koadernoan idatzi, honetarako galdera hauei
erantzutea baliagarria izan daiteke:
Munduan ur ugari dago. Are gehiago! Lur planetan baino, ur planetan bizi garela esan dezakegu,
lurraren hiru laurdenak ozeanoak baitira. Hala ere, bizitzeko behar dugun ur geza baliabide
•
Ze sentimendu izan dituzu supermerkatuan erositako tomate kilo baten bukaerako
prezioa ikustean?
eskasa da eta ibai, glaziare eta lakuetan aurkitzen dugu. Giza jarduera dela eta, ura kutsatzen
ari gara. Ondorioz, munduan badira milaka pertsona ur garbia izateko aukerarik ez dutenak.
•
Ba al zenekien elikagaiek zuk baino gehiago bidaiatzen zutela?
Zuen ortuan ikusiko duzuen moduan, ur garbia nekazaritzan oso garrantzitsua da, izan ere,
•
Kanpoko eta batez ere herrialde txirotuetan ekoizten diren elikagaien kontsumoa
nekazal jarduerak ur gezaren %70 erabiltzen du (UNEP 2010). Baina kutsadura ezezik badira
“ura eskuratzeko” eskubidearen beste urraketa asko, esaterako, milioika arrantzalek arrantza
egiteko eskubidea galdu dute kostaldeen txikizioagatik.
Helburuak:
bidezkoa dela uste al duzu?
Bidezkoak ez diren egoerak ez emateko zer egin dezakegu?
d. Azkenik egizue konparaketa supermerkatuan erosi dituzuen tomateen eta zuen ortuan
• Uraren inguruan dauden arazoak ulertu ikuspuntu ezberdinak aztertuz.
edo inguruko baserritarrei erositako tomateen artean.
• Teknologia berrien erabilera.
Oharra: Ikasleen adinaren arabera ZOR ezberdinak antzemango dira ipuinean eta ez dira guztiak
zertan landu, helburu orokorra ikasleek jaki eta elikagaien atzean dagoenaren hausnarketa
Materialak:
egitea da.
• Baratze koadernoa hausnarketak jasotzeko.
• 7.1 eranskineko ipuina: “Lur lehorreko arrantzaleak”.
• Ez dezagun mundua jan! liburuxka ganba ekoipeznari buruzko oinarrizko informazioarekin.
• Google Earth© programa eta interneteko konexioa duen ordenagailua.
Etzazu mundua jan! 26
Etzazu mundua jan! 47
5. Zuen fitxak bete eta emaitzei buruzko hausnarketa egin:
Garapena:
a. Fitxa osatuen adibidea:
1. Taldeak osatu eta talde bakoitzari “Lur lehorreko arrantzaleak” ipuina banatu. 10 minutu
eman guztion artean irakurri dezaten.
Produktua: Eskaintzako tomateak (saltoki haundi batean erositakoak)
2. Ondoren Google Earthen bilatzailean “Posorja edo Puerto Pizarro, Ecuador” idatzi eta
honako galdera hauei erantzun:
Jatorria: Almeria El Ejido.
Pagatutako Prezioa
Benetako Prezioa (zorrak kontuan hartuz)
1 euro/kiloa
- Lan baldintza eskasak: ........................3 ZOR.
a. Zer da ikusten duzuna?
(erantzuna: ikusten diren forma urdinak ganba-ustiategi erraldoien urmaelak dira, ikusten
denez kostaldea eta mangladia zen guztia bereganatu dute)
- Norberaren lurra uzteko beharra, alegia
emigrazioa eta giza mugimenduak sortzea:
..............................................................2 ZOR.
b. Zure ustez ze gertatu zaie hemen bizi ziren arrantzaleei?
(erantzuna: zonaldeko arrantzale askok ganba ustiategietan lanean hasten dira eta
- Osasun arazoak: ...................................3 ZOR.
hemen askotan lan baldintzak ez dira duinak. Beste askok hirietara jotzen dute, Guayaquil
- Bertako merkatuen desagerpena: ........3 ZOR
- Kutsadura: ...........................................4 ZOR.
eta Quito aldera alegia. Hiriotan, bizimodua hobetu beharrean periferietan biltzen dira,
- Hondakinen eraketa: ...........................2 ZOR.
hemen txirotasuna, langabezia eta biolentzia dira nagusi. Gauzak horrela, umeak eta
- G arraioan
sor t z en
den
kut sadura:
emakumeak izaten dira zaurkorrenak, askotan umeak eskola utzi eta lanera joan behar
Mapako 20 zm .........................................4 ZOR
Guztira: 1 euro/kiloa
Guztira: 21 ZOR
Bukaerako Prezioa:
22 euro/kiloa
dira eta emakumeak euren familiak aurrera ateratzeko edozein lan mota onartzera
behartuak izaten dira. Ecuadorreko ekonomian ganben exportazioak diru sarrera haundia
suposatzen du, hala ere desjabetuak izan diren arrantzale txikiek ez dute horren etekinik
ikusten, populaziaren %41 bi dolar baino gutxiagorekin bizi da hemen.)
c. Ba al dakizu zer den mangladia?
(erantzuna: kostalde tropikaletan hazten den baso mota. Honetan arrain eta itsaski piloa
Produktua: Eskola ortuko tomateak edo inguruko tomateak.
dago, mendeetan zehar arrantzale komunitate asko orekan bizi izan dira ekosistema
mota honetan. Mangaldia desargertzean arrainak eta itsaskiak ere desagertzen dira eta
Jatorria: Euskal Herria.
oso zaila da berriro ere errekuperatzea. Gainera mangaldiak, kostak itsasoko mareetatik
Pagatutako Prezioa
Benetako Prezioa (zorrak kontuan hartuz)
3,5 euro/kiloa
G aur
e gun,
e k o iz p e n
e k o l o g ik o a,
sistema guztien ar tean jasangarriena
eta osasuntsuena da, gainera bertakoa
edo
hurb il e ko a
iz an da,
gar raio ak
sortzen dituen ZORrak saihesten ditu.
EKOI ZPE N A
B E R TA K O A
E TA
EKOLOGIKOA BADA, EZ DU APENAS
ZORrik SORTZEN.
Guztira: 3,5 euro/kiloa
Guztira: 0 ZOR
Bukaerako Prezioa:
3,5 euro/kiloa
ere babesten ditu.)
d. Zer gertatu da han zegoen mangladiarekin?
(erantzuna: desagertu da.)
e. Non uste duzu jaten direla ustiategi erraldoi hauetan ekoizten diren ganbak?
(erantzuna: Europa eta Estatu batuetan, herrialde aberastuetan batez ere.)
f.
Zer egin dezakezu egoera hau ekiditeko?
(erantzuna: galdetu gusasoei nondik datozen etxean jaten dituzuen ganba eta otarrainxkak,
herrialde txirotuetatik badatoz azaldu gure kontsumo ohiturek sortzen dituzten arazoak)
b. Ikusten duzuen moduan, hasieran genituen salneurriak eta bukaeran lortu ditugun
prezioak aldatu egin dira, oraingo honetan tomateekin kalkulatu dugu, baina edozein
elikagairekin gara dezakezue ariketa, izan ere etxeko hozkailuan dituzuen elikagaien
salneurriak kalkula ditzakezue!
Etzazu mundua jan! 46
Etzazu mundua jan! 27
5. jarduera:
BIHARKO HAZIAK
Produktua: Eskola ortuko tomateak edo inguruko tomateak.
Jatorria: Euskal Herria.
Ideia nagusiak:
Pagatutako Prezioa
Benetako Prezioa (zorrak kontuan hartuz)
3,5 euro/kiloa
Nekazari eta baserritarren baldintza duinak
eta ingurumena errespetatzen duen ekoizpenaz
Nekazaritzan oso garrantsitzuak dira haziak, batez ere, nekazaritza ekologikoan. Urtero,
lortutako jakiek, bidezko salneurriak dituzte.
laborariek beraien landare politenen haziak gordetzen dituzte. Horrela, landare indartsuagoak
Guztira: 3,5 euro/kiloa
Guztira:
eta uzta oparoagoak lortuko dituzte.
Bukaerako Prezioa:
3,5 euro/kiloa
Euskal Herriko hazien sareak horrela azaltzen du hazien bioaniztasunaren garrantzia:
“Bioaniztasunaren galera arazo ekologiko larria da eta zientzialariek horrela definitu dute
bilera askotan. Sarritan, bioaniztasun kontzeptuaren esanahia era murriztuan erabiltzen da:
“Toki bateko espezieen taldea”. Hori egitean, alde batera geratzen dira basoen aberastasuna,
paisaien aldaketak edo nekazaritza aniztasuna.
3. Baina hau al da benetako prezioa? Badira elikagaien ekoizpen industrialak eta hauen garraioak
sortzen dituzten hainbat eragin, hauek kuantifikatzeko gezurrezko moneta bat diseinatuko
dugu, ZOR izenekoa, ZOR bakoitzak EURO bateko balioa izango du. Gure merkatuko
elikagaiek sortzen dituzten ZOR kopuruak kalkulatzeko honako taulaz baliatuko gara:
Azken gai horren inguruan, zenbait labore eta ehunka nekazaritza barietate gure soroetatik
desagertu egin dira. FAOk (Nekazaritza eta Elikadurarako Mundu Erakundea) dio XX. mendean
ZOR KOPURUA
munduan ereindako nekazaritza barietateen %75 galdu egin dela”
Helburua:
ERAGINAK GIZARTEAN
ERAGINAK INGURUGIROAN
· Giza eskubideen urraketa: .................4 ZOR.
· Kutsadura: (ongarriek eta ekoizpen prozesuan
erabiltzen diren gai kimikoek eraginda):
....................................................................4 ZOR.
· Lan baldintza eskasak: ........................3 ZOR.
• Hazien garrantziaz ohartaraztea.
• Gure inguruan desagertzen ari diren bertako nekazaritza barietateen arazoa ezagutaratzea.
• Hazitegia egitea eskolako baratzea hornitu ahal izateko.
· Norberaren lurra uzteko beharra, alegia
emigrazioa eta giza mugimenduak sortzea:
....................................................................2 ZOR.
· Osasun arazoak (ekoizpen industrialean
erabiltzen diren gai kimikoengatik): ....3 ZOR.
• Inguruko baserritar eta pertsona helduekin komunikazioa sustatu.
· Bertako merkatuen desagerpena: ....3 ZOR.
Materialak:
· Hondakinen eraketa: (elikagaiak inguratzen
dituzten plastiko eta estalkiak…) ........2 ZOR.
· Lur eta basoen galera: (era industrialean
eta eskala haundiko nekazal ekoizpena
egiteko lur eremu haundiak behar dira,
honek deforestazioa eta ekosistemen galera
sorrarazten du) .......................................3 ZOR.
· Garraioan sor t zen den kutsadura:
Mapako 5 zm ...........................................1 ZOR.
• Beirazko ontziak (hazi mota bakoitzeko poto bana).
• Haziak (haurrek ekarriko dituzte).
• Margoak, kola eta kartulinak etiketak egiteko.
Garapena:
Jarduera hasi baino lehen, komenigarria da galdera hauek erantzutea (baratze-koadernoan
bildu ditzakete erantzunak).
Adibidez, gure mapan El Ejidotik gure herrira
20 zm badaude, tomateen garraioan 4 ZOR
eratuko dira. Alboko herriko baserritar bati
erosi badizkiogu eta gure mapan zm bateko
distantzia badago, gure tomateek 0,2 ZOReko
gastua eragingo dute, adiz, gure eskola ortutik
baldin badatoz ez dute ZORrik eragingo.
a. Zertarako balio dute haziek?
b. Ba al zenekien hazi mota bakoitzaren berezitasunaren arabera, landarea eta horrek
4. Irakasleak “Negutegi Azpiko Arimak” (Nyeleni emakume Afrikarraren ipuina) irakurriko die
ikasleei, bertan eredu produktibisten hainbat eragin azaltzen baitira. Ipuinaz eta aurreko
ematen dituen fruituak ezberdinak direla?
taulaz baliatuz (arbelean kopiatu ikasle guztiek ondo ikus dezaten) merkatuan dituzten
produktu bakoitzaren “ZOR” kopurua kalkulatu beharko dute ikasleek.
Etzazu mundua jan! 28
Etzazu mundua jan! 45
Materialak:
c. Zenbat babarrun mota ezagutzen dituzu? Zergatik uste duzu mota ezberdinetako
• Ez dezagun mundua jan!” liburuxka, gaiari buruzko informazio osagarriarekin.
babarrunak daudela?
• Margoak, Kartulina, kola…
d. Zer gertatuko litzateke babarrun guztiak berdinak balira?
• Mapa-mundia edo Estatu Espaniarreko mapa.
1. Galdera hoiei erantzuna eman ostean, honako etxerako-lana proposatuko zaie: Bi asteko
• Erregela.
epea emanez, haziak lortzen saiatu beharko dira. Ez zaie baldintzarik jarriko, baina honako
• Saltoki handietan erosten diren ortuariak: piperrak eta tomateak (hauen jatorria Almeria;
hau kontuan izan beharko dute:
El Ejido, edo Maroko izaten dira).
a. Zerenak dira lortutako haziak (hauei buruzko informazio gehiena lortzen saiatu, aldakia,
• Eskola ortuko produktuak. (Uztarik ez egotekotan inguruetako baserritarrei erosi, ahal bada
nekazari ekologikoak izan daitezela).
ereite garaia…eta abar)?
b. Nola lortu dituzu haziak?
• 7.2 eranskineko “Negutegi Azpiko Arimak” ipuina.
c. Poltsatxoa dendan erosi duzu edo zure edo zure senide, lagun edo baserritar batek
eman dizkizu? Hala bada, nork eman dizkizu? Berak nola erabiltzen ditu haziak(noiz, nola
Garapena:
eta non ereiten ditu, noiz jasotzen du uzta…eta abar?
1. Merkatua antola dezagun! Gelako txoko batean zuen produktuak jar ditzakezue, alde
d. Haziak erositakoak ez badira, eman dizkuzun pertsonak zein prozedura jarraitu du
haziak gordetzeko? saia zaitez deskribatzen.
batean zuek ekoitzitakoak edo inguruko baserritarrei erositakoak eta beste alde batean
supermerkatutik ekarri dituzuenak egongo dira. Oharra: komeni da supermerkatuan erositako
produktuak eta ortuan dituzuen edo inguruko baserritarek dituzten produktuak berdinak
2. Lortutako haziak sailkatu behar dira, horretarako hazi mota bakoitza beirazko potoetan sartu
eta identifikazio etiketak diseinatu honako irizpide hauek jarraituz:
izatea konparatu ahal izateko.
• Haziaren izena eta barietatea
(ezagutzen bada): ..........................................................................................
2. Orain produktu bakoitzaren prezioa kalkulatu beharko duzue, horretarako produktu
bakoitzeko fitxa bat egingo da (irizpide hauek jarraitu kalkulatu ahal izateko).
• Hazia noiz jaso den: .....................................................................................
a. Erostean ordaindu duguna fitxaren alde batean idatzi: Esate baterako, eskaintzako
• Hazia non jaso den: ......................................................................................
tomateak kiloa euroan…eta abar, horretarako gurasoekin erosketak egitera joaten
• Ereite garaia: .................................................................................................
zaretenean adi egon beharko zarete, prezioa eta elikagaien jatorriaz ohartu!
• Uzta jasotzeko sasoia: .................................................................................
• Sortzen duen landarearen
marrazki edo argazkia: ................................................................................
b. Gure ortutik jasotzen ditugun barazkien bataz bestekoa kiloa 3,5* eurotan egongo da.
(*Bizkaiko Nekasare proiektuak era ekologikoan ekoitzitako barazkien salneurriaren
• Sortzen duen landarearen
erabilera (giza-elikadura,
sendabelarra, ornamentala…): ...................................................................
bataz besteko estimazioa, kontsumitzaileek prezio hau ordainduz gero baserritarrek
soldata duina jasoko dute).
c. Beraz hasierako fitxak horrela geratuko dira (adibidea da):
3. Gorde haziak baliabideen txokoan, eskolako hazitegian ernetuko ditugu eta. Gaur lortutako
haziak biharko gure elikagaiak izango dira!
Produktua: Eskaintzako tomateak (saltoki haundi batean erositakoak)
4. Azkenik esaldi hauei buruzko hausnakerta egin eta zuen baratze koadernoan bildu:
•
Jatorria: Almeria El Ejido.
Pagatutako Prezioa
Benetako Prezioa (zorrak kontuan hartuz)
1 euro/kiloa
Saltoki haundiek ez dituzte zorrak euren
ereindako nekazaritza barietateen %75 galdu egin dela.
•
Guztira:
Bukaerako Prezioa:
1 euro/kiloa
10 enpresek kontrolatzen dute mundu osoko hazien merkatuaren %67. (ETC group, 2008).
Oharra: Natdarren lurraldeko maletinean, “hazi inbaditzaileen” kapituluan hazien
bioaniztasunaren garrantzia lantzen da, beraz, jarduera osagarriak dira.
prezioetan kontuan hartzen.
Guztira: 1 euro/kiloa
FAOk (Nekazaritza eta Elikadurarako Mundu Erakundea) dio XX. mendean munduan
Etzazu mundua jan! 44
Etzazu mundua jan! 29
6. jarduera:
10. jarduera:
HAZITEGIA EGIN
GURE MERKATU TXIKIA; ELIKAGAIEN
ETIKETAN EZ DATORRENA KALKULATZEN!
Ideia nagusiak:
Ideia nagusiak:
• Palatxoak edo goilarak.
Mundu osoko merkataritza globalizatzen ari da eta elikagaiak ez dira prozesu honen kanpoan
geratzen. Produktu eta elikagaien salerosketak ez du mugarik eta hauen prezioa, jatorria,
ekoizpen sistema eta distribuzio era enpresa transnazionalen esku geratzen ari da. Gaur egun,
planeta osoko biztanleek jan dezakegun baino janari gehiago ekoizten da, hala ere gosete
larriak pairatzen dira munduko hainbat lekutan. Hego Amerika, Asia eta Afrikako lurralde
askotan exportaziorako elikagai mordoa ekoizten den arren, euren merkatu lokalak desagertu
edo desagertzear daude, janari eskasiagatik edota bertako nekazari txikiek kanpotik ekarritako
produktuekiko leiakorrak ez direlako. Hemen Euskal Herrian antzerako bilakaera gertatzen
ari da, betidanik ezagutu izan ditugun merkatu eta plazak desagertu egin dira, gaur egun
elikagaien %70 baino gehiago saltoki haundietan erosten dira, izan ere EHNE sindikatuaren
arabera Erkidegoan jaten denaren %5 ekoizten da eta Nafarroa eta Iparralde kontuan hartuz
datua %20raino igotzen da soilik. Gauzak horrela, gure baserritarrek euren produktuak saltzeko
tokia galdu dute, zeren eta saltoki handiek ekoitzitako jakiengatik eskaintzen dieten prezioak,
ekoizpen gastua ere ez baitu estaltzen. Globalizazio eta neoliberalismoaren gurpil zoroak mundu
osoko nekazari txikiak (hain zuzen ere, populazioaren %50) eta herritar gehienak baztertzen
ditu. Akaso azaldu al digute Txina eta Peruko zainzuriak jaten ditugun bitartean Nafarroar
erriberako nekazari askoren desagerpena? Akaso azaldu al dizkiete Txina eta Peruko nekazariei
zainzuriak ekoizteko jasan behar dituzten jazarpenak eta lurren desjabetzeak? Akaso azaldu
al dizkigute elikagaien ekoizpen intentsiboak eta hauen garraioak ingurumenean eta gizartean
dituen eraginak? Honen arabera, gure gizarteak erronka haundia dauka eskuen artean, bertako
merkatuak eta ekoizpena berreskuratu behar dira gure kontsumoak eta ekoizpenak dituen
• Guraizeak.
inpaktuak eta menpekotasunak murrizteko.
• Hazien garrantziaz ohartu elikadura bermatzeko.
• Hondakinen berrerabilera sustatu.
Helburua:
Hazien garapena era praktikoan ikustea. Hazitegian ernetzen diren haziak ortuan landatuko
ditugun ortuariak izango dira.
Materialak:
• Jogurt potoak.
• Jogurt potoak sartzeko bandeja edo kutxa iragaztezinak (arrandegietan erabiltzen diren
kutxak oso egokiak dira).
• Ereiteko lurra. (Baratzeko lurra, zizare humusa eta konposta nahaztuz egin dezakezue, bestela
dendetan horretarako egokiak diren substratuak saltzen dituzte).
• Ura. (Garbia eta epela, euri-ura bada hobe).
• Karteltxoak egiteko kartulina.
Helburua:
Garapena:
• Bertako merkatu eta ekoizpenaren garrantziari buruzko hausnarketa egitea.
1. Sasoi eta egun egokia aukeratu hazitegia ereiteko. (Lasai, ortuen maneiu naturaleko
ikastaroan ikusiko da hau).
• Kontsumitzen ditugun elikagaien jatorriaz ohartzea.
• Nekazaritza ekologikoaren balioa ulertzea (balio ekonomiko, sozial eta ekologikoa)
2. Jogurt potoari zuloa egin eta lurrez bete, hau ureztatu ostean etxetik ekarritako hazia erein,
beti ere jasotako irizpideak jarraituz.
• Saltoki haundiek eskaintzen duten kontsumo ereduarekiko kritikotasuna landu.
• Etorkinekiko enpatia sortu.
3. Poto bakoitzak bere etiketa beharko du, hemen ereite data eta erabilitako haziaren izena
• Oinarrizko eragiketa matematikoak egunerokotasunean aplikatu.
idatzi.
4. Bandejan sartu eta zuen negutegian edo gelaren alderik eguzkitsuenean utzi.
Etzazu mundua jan! 30
Etzazu mundua jan! 43
2. Barazkien fitxa osatu (hau adibidea da, irakasleak beraien beharretara molda dezake):
5. Ondoren taldeka jarri eta zuen hazien jarraipen fitxa diseinatuko duzue? Zer jarri behar
dela uste duzue?
Izena: .................................................................................................................
(hau adididea da)
Irudia: (argazkia edo marrazkia egin)
Haziak
Itxura
Jatorria
Gordetzeko
irizpideak
Tamaina:
Non hartu den:
Nola gorde:
Forma:
Noiz hartu den:
Non gorde:
Kolorea:
Ezaugarriak
Laborearen helburua:
Orria egin: (azak eta letxugak)
Fruitua egin: (marrubiak, tomatea, piperrak…)
Sustraia egin: (azenarioak)
Zurtoina egin: (tipulak, eta patatak> hauek
lurazpiko zurtoin lodituak dira)
Hazia egin: (laboreak…)
Ereintza
Landaketa
Ze klima behar
du eta ze tokitan
ematen da?
Ereite
data
Ernetze
data
Hazi
kopurua
poto
bakoitzeko.
Zenbat
landare
atera dira?
Ortura
Oharrak
ateratzeko
data
(birlandatze
data).
Maddi
(pikuluze
tomate
barietatearen
haziak)
Mikel
(erreteko
piper lodia)
Non:
Noiz:
Birlandaketa:
Hazitegian:
Hazitegian:
Noiz:
Zuzenean
(lurran):
Zuzenean
(lurran):
Nola:
Noiz:
Non:
Nola:
...
6. Taldeko fitxa zuen fitxategian gorde, hemen ondo gordeta egongo da zuen hazien kontrola
ondo eraman dezazuen.
Zainketa
Uztaldia
7.
…ea ureztatze ugaria behar duen,
gerizpean edo leku eguzkitsuan egon behar
den, ze beste ortuari edo landarerekin
elkartu dezakegu ortuaren aniztasuna eta
sinergiak bilatzeko…eta abar.
Noiz:
Zuen baratzeko lurra prest baldin badago eta garaia egokia bada lurrean zuzenean landa
dezakezue ere.
Oharra: Ikastaroan hazitegi mota ezberdinak egiteko irizpideak ematen dira, beraz jarduera
hau kurtsoa jarraitzen duten helduen esku laga daiteke. Horrela jarduera hau ikastolaren
Nola:
ekintza sozial moduan plantea daiteke, irakasle, guraso, ikasle eta aitona-amonak elkarrekin
lankidetzan aritzeko.
Umm!
Jateko ordua!
Idatzi zuen errezeta edo ortuari hau sukaldatzeko era:
3. Sortutako fitxak ortuko txokoko fitxategian gorde, informazio hau oso baliagarria izango
zaizue eta!
Etzazu mundua jan! 42
Etzazu mundua jan! 31
NATDARREN TXOKOA
9. jarduera:
BARAZKIEN FITXATEGIA OSATU
Deskribapena:
Txoko hau ez da txoko “fisikoa”, maleta batek osatzen du. “Natdarren lurraldea” DVD formatoan
aurkezten den ikus-entzunezko ekoizpena da. Bertan, “Nats” izeneko txontxongilo txiki eta
atseginekin batera, hainbat istorio ezberdinetan murgiltzeko aukera izango dugu. Natdarrak
zoriontsu bizi dira beraien herrixkan, naturak eskaintzen dituen aberastasunez inguraturik.
Baina euren alaitasuna mantentzeko, hainbat arazori aurre egin beharko diete.
DVDan lehen hezkuntzako haurrei zuzenduriko hiru istorio edo kapitulu ezberdin aurkezten
dira. Natdarrak nekazariak dira eta istorioetan beraien komunitateak dituen arazo ezberdinak
aztertzen dira, hala nola, oinarrizko baliabideak (lurra, haziak, ura…) eskuratzeko dituzten
zailtasunak; elikagai transgenikoen hedapena eta honek dakarren bioaniztasunaren galera
eta herrialde aberastuen kontsumismoa asetzeko herrialde txirotuetan ezartzen diren
industri kutsakor eta esplotatzaileen arazoa (erderaz “maquilas”). Aipatutako arazoek Natdarren
lurraldeko pertsonaien elikadura subirotasuna galtzea dakarte; hau da, beraien elikaduraren eta
bizimoduaren kontrola galduko dute.
DVDekin batera, tradiziozko jolasetan oinarrituriko materiala banatuko da (tokea, puzzleak,
oroimen-jolasak, bikote-jolasak, hexagonoa eta abar). Kapitulu ezberdinetan landutako gaiei
buruzko hausnarketa jolasen bitartez bideratuko da. Horretarako, “Natdarren Lurraldeko”
maletinean aurkituko duzuen gida pedagogikoan azalpen guztiak aurkituko dituzue.
Ideia nagusiak:
Barazkiak ezinbestekoak dira elikadura osasuntsua bermatzeko. Norberak bere elikagaiak
ekoiztea esperientzia gozagarria da. Horrek elikadura osasuntsua izateko grina piztuko du
(pozgarria baita norberak ekoitzitakoa jatea!). Landareen zikloak, beharrak, erraz ulertzen dira
ortu bat zainduz gero. Aldi berean, nekazariek dituzten arazoak hobeto ulertzen dira norbera
“nekazaria” ere bada.
Helburua:
• Barazki eta ortuarien ezugarriak eta horien ekoizpenerako beharrak ezagutzea.
• Nekazariekin eta inguruko pertsonekin komunikazioa sustazea (esaterako, nekazaritzari
buruzko ezagutzak dituzten pertsonei galdetuz).
Materialak:
• Natura gidak, mintegietan banaturiko CD-a… informazio iturri ezberdinak.
• Kartulinak, margoak...
Garapena:
1. Barazkien ezaugarrien fitxak betetzeko, ezaugarriak natur gidatan, interneten edo hainbat
iturri ezberdinetan bila ditzakezue. Komenigarria da ortuan landatuko dituzuen barazkien
fitxak egitea. Horrela, landaketa aldez aurretik planifikatuko dugu, gure barazkien ezaugarrien
arabera. Fitxak taldeka edo banaka egin daitezke, bakoitzak barazki mota bat aukeratuko du
et ahorren fitxa egingo du.
Oharra: “Etzazu mundua jan!” proiektuko kideen nahi beste laguntza izango duzue, ortua eta
ortuariei buruzko zalantzak argitzeko.
Etzazu mundua jan! 32
Etzazu mundua jan! 41
Garapena:
Taldeka edo banaka egiteko jarduera da. Etxerako-lana balitz bezala ere proposa daiteke.
1. Lanabesen fitxa osatu (adibidea da):
(hainbat hizkuntzatan
(lurra lantzekoak,
NOLA ZAINDU ETA
NON GORDE?
egin daiteke ikasleen
landatzekoak eta
(uretan garbitu; eskuilaz lurra
hiztegia aberasteko)
ureztatzekoak)
kendu; lehortu; eta oliba
IZENA
IRUDIA
ER ABILER A
olioaz igurtzi.)
Laia
Lurra irauli eta
itzulibiratzeko.
(Goldea baino
Erabili ostean lurra
eskuilaz kendu eta leku
aproposean gorde.
eranginkorragoa leku
oso malkartsuetan)
Aitzurra
Lurra prestatu eta
jorratzeko.
Erabili ostean lurra
eskuilaz kendu eta leku
aproposean gorde.
Txokoa osatzen:
DVDa 15 minutuko hiru kapitulu ezberdinetan banatzen da eta bakoitzean gai ezberdinak
lantzen dira:
“Benboien”6 lantegia: herrialde aberastuen kontsumismoa asetzeko herrialde txirotuetan
ezartzen diren industri kutsakor eta esplotatzaileen (erderaz “maquila”) arazoa.
Burdinazko dorrea: oinarrizko baliabideen garrantzia (lurra, ura, haziak) izaki bizidun
guztion biziraupenerako duten garrantzia eta hauek ez kutsatzeko energia berriztagarrien
aukera.
Hazi inbaditzaileak: Laborari txikien garrantzia elikaduran eta elikagai transgenikoen
hedapenak dakarren nekazal bioaniztasunaren galera.
Gai hauei buruzko hausnarketa bideratzeko, “bideo-foruma” egin beharrean, “forumjolasa” egitea proposatzen dizuegu. Betiko jolasetan oinarriturik (tokea, puzzleak, oroimenjolasak, bikote-jolasak, hexagonoak…eta abar), ikasleek natdarrak aurkezturiko istorioen
inguruko galderak erantzun beharko dituzte. Helburua beraz, aipaturiko ideia nagusia eta
garrantzitsuenak jolasen bitartean jasotzea izango da.
...
2. Fitxategia osatu eta lanabesak ezagutu ostean, guztiok batera segurtasun-araudi bat egin.
Irakasleak lagunduko dizue horretan. Arautegia lanabesak gordetzen dituzuen tokian eskegi
Kapitulu bakoitza lantzeko bina joko aurkezten dira: haur txikiei (6-9 urte), eta nagusiei
zuzendurikoak (9-12 urte). Horretarako, adin tarte bakoitzari egokituriko galderak
proposatzen dira. Hala ere, irakasleak taldearen arabera antola ditzake jolasak, edota
galdera berriak proposatu. Jokuak saio eta egun ezberdinetan antola daitzeke kapituluak
euren artean independienteak direlako. Horrela banatzen dira jokoak adinaren arabera:
dezakez; horrela, ez da inoiz istripurik suertatuko. Lanean tentuz ibili behar da!
Burdinezko Dorrea
Benbon Lantegia
Hazi Inbaditzaileak
6-9 urte
Puzzlea
Tokea
Bikoteak
9-12 urte
Hexagonoak
Tokea
Oroimen jolasa
Materialak:
• Natdarren munduko maletina.
Etzazu mundua jan! 40
6. Euskeraz sentzu gabeko hitza da. “Ben bon”, katalanez gauza ona eta baliagarria esan nahi du. Benboien lantegian
natdarrek “benboiak” egiten dituzte gurea bezalako herrialde industrializatuetan gustoko ditugun objetuak direlako;
natdarrentzat ordea, “benboiak” balio gabeko trasteak dira.
Etzazu mundua jan! 33
KONPOSTA ETA HONDAKINEN TXOKOA
8. jarduera:
LANABESAK EZAGUTZEA
Deskribapena:
Txoko hau kanpoan egongo da, izan ere, ortutik oso gertu kokatuko dugun konposterak osatzen
baitu. “Etzazu mundua jan!” proiektuak eskaintzen duen maneiu ikastaroan konpostera egiteko
era erraza azalduko da, beraz komeni da ikastaroan parte hartzen duten helduek haurrekin
batera eraikitzea. Konpostera komertzialak ere badaude, baina guk geuk eraikitzean materiale
zaharren birrerabilera sustatu da eta gure ortuaren gastuak murriztuko dira. Konposteraz gain
hondakinen gaikako banaketa egiteko ontzi erzberdinak banatuko dira eskolan zehar (Materia
organikoa jasotzeko batez ere, jantokiko eta sukaldeko arduradunekin hitz egin beharko da.)
Gaur egun, hondakinen arazoa oso larria da, milaka tona sortzen dira eta berrerabil daitezkeen
gauza asko zaborretara botatzen dira. Urteotan hainbat eragile ezberdinek ingurumenhezkuntzan egindako esfortzu paregabeari esker, gure haurrek papera eta plastikoen birziklapena
nahiko barneratua daukate, hala ere bide luzea dugu oraindik, Euskal Herrian gaikako bilketa
%23 eta %30 tartean kokatzen da.
Sortzen diren hondakinen portzentaia haundia hondakin organikoak dira, hauek errez konposta
ditzakegu, gainera konposta dugu ortu ekologikoaren oinarri. Lurrari bizitza ematen dio
landareak indartsu has daitezen; gainera, paregabeko osagaia da ortuko gaitzak sahiesteko.
Beraz, gure hondakinak ez dira ahuntzaren gauerdiko eztula!
Eskolak jantokia balu, hondakin organikoen sailkapena egin eta baliogarriak direnak
konposterara bidaliko genituzke. Bestalde, interesgarria izan daiteke udaletxearekin hitz egitea
konposteraren eraiketarekin laguntzeko, eta konpostaren osagaiak lortzeko. Adibidez: lorategi
plublikoen sega ostean sortutako belar hondakinak; zuhaitz-kimaketan jasotakoak; animalien
zimaurra eta abar…
Txokoa osatzen:
Ideia nagusiak:
Lanabesak beharrezkoak dira ortuko lanetan. Haurrek horien erabilera ezagutzeaz gain,
erantzukizunez jardun beharko dute. Lanabesak jolasteko ez direla ulertu behar da.
Helburua:
• Lanabesen erabilera ezagutzea eta hauek erabiltzean zentzuz jardutea.
• Segurtasun neurriez hausnartu eta araudia osatu.
• Nekazal lanabes eta lurra lantzeko teknikak ezagutzea.
• Hizkuntza gaitasuna hobetu.
Materialak:
• Lanabesak.
• Kartulina, margoak, arkatzak…
• Fitxategia.
• Hiztegia.
Oharra: Ikastaroan eta banatutako CD-an lanabesei buruzko informazio ugari agertzen da, hau
Guraso edo irakasle talde bat bilduko da haurrekin konpostera eraikitzeko ikastaroan emandako
irizpideak jarraituz. Kalitatezko konposta egiteko jarraitu behar diren pausoak ere kurtsoan
ikusiko dira.
baliogarria izango da irakaslearentzat jarduera prestatzeko. Internet eta bestelako iturrietan honi
buruzko informazio ugari dago.
Oinarrizko baliabideak:
• Mintegietan
azalduko
da
konpostera eta konposta egiteko
jarraitu behar diren pausuak.
Unitate didaktikoarekin batera
banatzen den CD-an ere pausu
guztiak agertzen dira.
• Konpostera.
• Ontziak.
Etzazu mundua jan! 34
Etzazu mundua jan! 39
ORTU ETA LABORARIEN TXOKOA
7. jarduera:
LURRA ELIKATZEN. GURE HONDAKINAK ERE
BALIAGARRIAK IZAN DAITEZKE!
Deskribapena:
Jadanik ortuaren kokapena hautatu dugu; gainera konposta egin eta haziak bildu ditugu, beraz,
badukagu gure txokoa! Txoko hau oso dinamikoa izango da. Gure lanaren arabera, aldatuz
joango da eta guztion artean eraikiko dugu: Ortua guztion lanaren fruitua izango da.
Ideia nagusiak:
• Aurreko jardueretan lurra eta uraren garrantzia jorratu da. Landareek euren janaria lurretik
eta eguzkitik lortzen dute. Hala ere, hori ez da nahikoa, landareak osasuntsu haz daitezen lur
Txoko horretarako fitxategi bat egitea ere gomendatzen dugu. Lehen aipatu dugun moduan,
zapata kutxa bat hartu, margotu eta listo: fitxategia prest dago! Hemen lanabesen fitxak,
ortuarien fitxak, egutegiak, gure merkatu txikiko salneurrien fitxak eta bestelakoak gorde
ditzakegu baratzaren kontrola eraman ahal izateko. Horrela, zalantzarik izatekotan, kontsulta
egiteko aukera izango dugu.
egokia behar dute, beraz, lurra bizirik eta ondo elikatuta egon behar da! Baso eta oihanetan
izadiak berak elikatzen du lurra. Baina gure ortuan, lurraren “janaria” ekoitzi egin behar da:
janari hori konposta da.
• Arazoa aterabide bihurtu: Sortzen ditugun hondakinen %50 materia organikoa da. Hau
konpostatzean akabo sortzen dituen arazo larrienak, berriro naturan integratzen delako,
Txokoa osatzen:
gainera konposta nekazaritza ekologikoaren oinarrietako bat da.
Euskal Herriko ortuek jarraitzen duten zikloa jarraituko dugu; hau da, landatuko ditugun
barazkiak hautatu ostean, horien ziklo natuaralaren eta eguraldiaren arabera landatuko dira.
Ortua egitearen helburua ez da nekazari trebeak bihurtzea, lankidetza eta lurrarekiko lotura
indartzea baizik. Ez da lur zati handirik behar, eta eskolaren arabera egokituko da. Tamaina eta
landatu behar diren barazkiak guk egin dezakegun lanaren arabera aukeratuko dira. Lur zati txiki
batekin askotan nahikoa da haurrek, gurasoek eta irakasleek nekazal lanekin goza dezaten.
Txoko hau osatzea guraso, irakasle eta haurrei dagokie. Ikastaroan ikasitakoa praktikan jartzeak
konpromesu txikia eskatzen du. Jarduera honetan, gutxienez, bi edo hiru guraso erantzule
izatea komenigarria da. Era berean, irakasleen artean erantzunkizuna banatuko da, hala ere,
baratze komisio moduko bat osatzea gomendatzen da guraso eta irakasleek osatuta.
• Hondakinek sortzen duten arazoaz ohartu.
• Lurra eta konposta sistema biziak direla barneratzea.
• Konpostaren garrantzia ulertu landareen garapena behatuz.
• Laborantza ekologikoaren oinarrizko teknikak ezagutzea.
• Konpostera. (Aldez aurretik eraikita egongo da. Irakasle eta ikas-komunitatea osatzen duten
• Lanabesak.
helduek eraikiko dute ikastaroan jasotako argibideak jarraituz).
• Jantokiko edo etxeko hondakinak.
• Ikastaroan azaldutako kontzeptuak. (CD-a begiratu).
• Konposta (konposterakoa prest ez balego, beste leku batetik ekarriko da).
• Haziak eta landareak (ekologikoak badira hobe)
• Jantokian hondakinak bereizteko zaborrontziak.
• Neurtzeko tresnak.
• Kartulinak, margoak, guraizeak, belkro zatiak…
• Konpostera eta konposta.
edo
• Birziklapenarekiko eta berrerabilerarako jarrera positiboa garatu.
Materialak:
Oinarrizko baliabideak:
• Lastoa
Helburua:
belar
• Jardueraren 3. Puntua 11-12 urteko neska-mutikoei zuzenduta dago, hau garatuz gero internet
konexioa duen ordenagailua beharrezkoa izango da gaiari buruzko informazioa biltzeko.
sikua
(udaletxearekin hitz egin sega
osteko
belar
hondakinak
eskolara eramanteko…eta abar).
Etzazu mundua jan! 38
Etzazu mundua jan! 35
Garapena:
1. Taldeka, hondakinen sailkapenerako fitxa osatu, honen arabera zaborren bereizketa
2. Fitxak eta ontziak banatu ondoren zuen eskolako birziklapenaren eta konpostagearen
ahalbidetzen duten ontziak jarriko dituzue gelan eta jantokian. Hondakin organikoak
zaindariak izango zarete, horrela zuen eskolan sortzen diren hondakinak murrizteko gai
egunero konposterara* eraman behar dira azkar usteltzen direlako.Horretarako bi arduradun
izango zarete!
izendatuko dira, arduradunak astero txandakatuko dira ikasle guztiek parte har dezaten.
Fitxak mural moduan egin daitezke begi-bistan dagoen toki batean eskegitzeko.
3. Euskal Herrian badira hondakinen kudeaketan adierazgarriak diren esperientziak, esate
baterako Usurbilgo Udalak eta San Markos Mankomunitateak sustatu duten atez ateko
Oharra: jarduera hau banaka ere egin daiteke, horrela ikasle bakoitzak bere fitxa eramango
bilketa. Taldeka honi buruzko informazioa bildu. Hau aztertuz gero bi diskusio talde osatuko
du, etxean hondakinen birziklapenarekin jarraitzeko.
dira, batzuk sistema honen aldekoak eta beste batzuk kontrakoak. Erabiliko dituzuen
argudioak eta lortutako konklusioak zuen baratze koadernoan idatzi. Azkenik hondakinei
* Eskolan batez ere elikagaien hondakinekin osatuko da konposta. Prozesua egokia izan
buruzko esaldi hauei buruz hausnartu:
dadin konpostazeko irizpide ezberdinak azalduko dira ikastaroan. Aholkua: sukaldeko
hondakinak botatzen diren bakoitzean belar siku edo lasto geruza batekin estali.
•
Gutako bakoitzak nahastutako 1,05 kg zabor sortzen ditu egunean, urtean 382 kg!
Fitxa egiteko adibide bat:
•
Gaikako bilketa eginez sortzen diren hondakinen %80 murriztu daiteke.
•
Errazen deuseztatzen den hondakina sortzen ez dena da.
4. Kurtsoan zehar materia organikoaren bilakaera ikusiko duzue baina konposta ez da egun
batetik bestera egiten…beraz, lasai. Konposta osatuta dagoenean jarduera honen bigarren
Hondakinak…bakoitza dagokion ontzira!
Ontzi marroia
Ontzi horia
Ontzi urdina
Papera eta kartoia:
aldizkariak, egunkariak,
katalogoak, kartulinak, koaderno zaharrak, folioak…
Ontzi Grisa
Errefusa: Birziklatu ezin daitekeen material
inorganikoa da hondakin hori: hautsa, zeramika
puskak, hautsitako ispiluak, barnizdun errautsak,
paper plastifikatua, hortzetako pastaren eta kremen
tuboak
Ontzi berdea
inguruko baserritarrek lagin txikia arazorik gabe emango digute!
5. Konposta behatu eta zuen baratze koadernoan honako galdera hauei erantzun:
Materia organikoa: fruitu eta barazki hondakinak,
haragi eta arrain hondakinak, arrautzak eta mariskoak,
kafe hondarrak, landare-hostoak, barnizarik eta
plastikorik gabe erretako egurraren errautsa. Jakiak
gordinak edo sukaldatuak izan daitezke.
Ontzi arinak: latak, poltsak, plastikozko ontziak eta
brickak, jogurt potoak…
zatiarekin hasiko gara. Hala ere, honekin aurrera jarraitu nahi bada konposta eskatzea dago,
Asteko arduradunak
(arduradunen izena edo
argazkia jarri, astero
aldatu ahal izateko
zuen izena edo argazkia
duten txar teltxoak
egin belkro zati batekin
pegatzeko)
•
Kolorea, egindura eta usaina.
•
Animaliarik al dago?
•
Zure ustez konpostaren osagaien artean izaki bizidunak daude? Hala bada, zeintzuk dira?
6. Zuen ortuko zatitxo bat prestatu. Horretarako, ondo atzurtu beharko duzue; irakasleei
laguntza eskatu. Ortuko lurra oraindik prestatu gabe badago, hazitegian bertan egin daiteke
esperientzia hau.
7.
Soka bat erabiliz, edo makiltxoekin markak eginez, bitan banatu. Zati erdian konposta
bota; bestean, ez bota ezer.
8. Sasoirako egokia den zerbait landatu (irakasleek ere lagunduko dizuete horretan). Bi zatietan
gauza berdina landatu beharko duzue, konparaketa egin ahal izateko.
9. Bi zatiak modu berean zaindu beharko dituzue (ureztapen egokia, argitasuna…).
Beira: botilak eta beirazko ontziak.
10. Lasai egon, landareek, denbora behar dute garatzeko…Ezberdintasunik aurkitu duzue bi
zatien artean? Hau ikusi ostean zertarako balio du konpostak?
11. Antzemandako ezberdintasunak baratze-koadernoan adierazi.
Etzazu mundua jan! 36
Etzazu mundua jan! 37