1 ! "# ! $ $ %& + ( & - , && - & & , 0 & . $ & & , + + 1 & & & 2 &, + & , 3 +& , - & &" -6 & 7 & / & ( / : $, +& & /& '() * & & , & . & * , , 4 %& & & & & , 5 ( ( & 4 8 & ( /& & + + ( '& & * &, , 9 & & *( , -& /& +, & /&0 .& ( +& * & & 4 4 & & , 1 , & & & / & & & & & ; & & ( & < 4 / = & & . + & & & & & ++ &) /& 4 & "5 & & ( 7*( 0 & & + .8 & / & / , & & +& ) & 7( & +& & & 8 + . /& & & & 7& 8 & & , " & & 2 &, & ) & +& &, ' & 1 6 & & & & ( & 6 +, ( & + & +& , ,/ . 6 +& > ? & & ( , -4 , & % 2 , & @& /) & & & & +& &, & & 2 =% 72& = & & %& 8( & * & +& +& & *& 4 & * & +& , & 4 7 ,/ & 8 6 +, 4 & , & 7 & 8 +& , & A * A & & & & . 2 %& *B 2 + C D / < & 4 2 & & 1 / +& ( + & < & , &( & & 0 4 D & / , $ , $ ) $ , % / , E & / , > & 3 F, 3 & & 2 , 2 ) 2 , 2 1 , @ & *=&+ $ & & +& ( & +& 2 , & ( / & 1 & 2 & & G , ( & & & 7% *@& 8 / & & + %& 4 (0 & 2 H+& 2 , $ & < /( 4 E & & ( 4 +) & / & , ?= &, & ( " 4 / & & 6 6 ( / & + & +& & & & ( ( & 1 Correo electrónico : [email protected] 2 &/ ) & 4 ) $ 1I & & & +& * 71I & ! 8 / & 4/ : D 71I & J 8 & 1I & 7 / & / & )8 & ( & 6 G3/ / & & 4 / & &+ & / < , %& / & 3 ) L & 0 & /& +& & 4 & G & & & / & ( * * & , & & & / " ( 6 1 & " ( 1 9 6 ( & + & 6 6 7* 47 & & & ( & & & +& $ & = & , ( = 6 + 4 +& 1I & + & : @K 6 * +& & ( / &4 & +& : @K ( 2 & + / & ( 0 & & 0 & & & L ) 6 & * & & 0 ,/ ( * .&0 * & , $ * & = ( & & & & . * & 2 & 4 ,/ && & + &, &) & & + D + & & * 6 &, D & & & ( * & +< & 4 9 & 4 & 4 ( * & / & + & & & & & 6 +& 6 + 4 & 4 ( / ( ! & & & && & 6 6 @K & + 4 %& + 8 & * )7 +& & : & & + &, & ,+ & # 1I +& 9 6 & 4 ( +& ( & & 9 * +& 1I & &, ( 0 ) & & * 2 & +. & , 1I & + & * ( & +& & 4 / & . &8 * .0 & & 8 / , 7 ( / 3/ / & & 5 ( %& +&, 1I & / & & / & 4/ 8 ( ') * & & & 4 , ( & , 1I &< @6 7 C 8 * /& /& 7 C 8 & +6 & 7 !J8G* 3+& & 1 6 +6 &7 8A & + + / & 4/ ( & ( ( & , ( & + & & , ,/ & & ( / & ) 6 & 3 ) & & & + . %& & & 2 &, 7 & , & & * 6 8 - + / & 2 6 7 &# 4 & '* ) & * / 6 + &4 6 ,0 6 + & & & -& * & */ ( A - , 4 & Como lo muestra la dedicatoria de uno de sus libros (B.F. Skinner o el peligro conductista): "a Charles Dessart, gracias al cual Skinner entró en el ámbito francés, con el amistoso ánimo de persuadirle". (Richelle, 1977). A propósito de este libro, Richelle me contaba que había escogido este título porque sugería que el autor estaba en contra del conductismo y que así la gente lo compraría más, y una vez comprado se daría cuenta de que, al contrario, está leyendo una defensa acérrima de Skinner. Y, según me confesó, había incluso proyectado realizar una verificación empírica de su intuición: publicar el mismo libro bajo dos títulos diferentes; el que hemos citado, que deja suponer una hostilidad hacia Skinner, y otro que correspondiese mejor al contenido, es decir, dejando translucir su posición proconductista, y comparar al cabo de un cierto tiempo el volúmen de venta de ambos. Al parecer, Dessart no aprobó tan inusual experiencia científico-comercial. 3 & ) +& ( " * . & & & 6 & 4& +& "8 ( 4 / 4 4 4 ( , & 0 4 && & & & & 4 &/ & 0 & &< & / &0 & & / &0 / & & / &0 & 4+ & 7 & 6 +, 6 & + 6 ( & < /& & & / &0 * & / 8 & +, 4 9 & && & & & . * & .& & 7 & .& &( %& & 0 / , & & ( 6 -/ & & 8 ) & & +& /& ( +, & & & / 4 6 && & & * & & + & ( , 2 & *& & + & & & / & & * / & & +& & ( & +& 0 & & 4 & / &0 & & * & & . & & & & , ( & + & /& & & / & ( 6 +, - ( 9 0 -$ & 4 4 * & * &)* & 7 8 .( , & *( + &, & 6 +& & ( + & , + / () , ( & , & & ( & .& && 0 4 / & & & ,( + &, 6 + & / 4 & 6 + & + 4 &, 3M ) 2 *6 ( ( & 4 & +& , & & 7 8/ & ++ @& ) & 9 & & 7%& '() 8 * & & && 2 %& & & & & & - -6 4 / 7 & & 6 8 , && & ,/ & ( 6 +, & &, 7 & & / & + + 4 & 6 / & & 6 +& & & & @ +) & & & / & / , ( / & & - $ %& & ,+ .& &( 0 * , +& & & & ) E 3 ) ( + & & & /& & < & & G & & && & & & & & 4 + ( 6 * 4 , ( * &, & && & & & , & / & & & & 6 6 $ & & & 6 & * & 4 , / & & & & 4 3 NLN , & & & 4 / , $ %& /& G & & & 4& & 4 & & , 2 & & & 4 & & 6 6 ( & & & & NLN / / , / & 6 & & 0 3 & * & ( & , '& & / * & 4 & $ , & ( & & & / / , & 6 6 & & = & & & & '& & & 4 & & * / & + , & 4 ,/ 1 +& & &, & , 6 %& & & & D & 4 && & & & < / 6 & 2 *$ ( & * & & . '& ' & & *@& 7 6 !!G # J"# 8 & 5 +) < + & & NLN * / * , 4 1 , / 4 * & + & G .& 4 4 , & + & & , & / 4/ * * 4 & & , / & " #8 ,/ 4 ( & /4 / 7%& + C G $ / & , * ( &, / & & & & & & & NLN* & NN & / -, -( & &0 , / & 1 &, / +& & ( , ,/ & 7 & & 6 & 4 8 4 %& & & D & 4 ,/ ( 6 +& 6 7* 8 6 + & %& 7 !O8 B & / 6 > &* / 6 ' 6 & 1 7* +& &, + & & & & & &( &( & & 8* * , 7& 8 ( H&, / & , < &+ 4 > & 2 )& /& ( & & / & /): 2 )& ( O!" O & 9 + 4 / - : 7: 8 / 4( < $ & & & && )& %& +. & & & & $ 4 0 *( + 4 & 4 & & ( 4 & & & 7 !O8 1 /& * 9 & & +& -6 & &, 3 & / & %& 6 * & -7 #C 8" / & 2 & 3 +& & 6 & ( & ( & ( & ( & & +& & + / & , Q1 &6 & * & & ( - ( & - - & + , & & & & & P () ( + & * 4 & ( & + & - /& & , & & & 6 G J8 2 )& %& & &- & & 6 * & +& 2 & * & +6 + , 8 ( , 0 &( *& & / , 5 +& / ( & 7$ & & 72 )& * ) & -6 ( -* O G& + ( G 0 O! 7%& * !OG 2 )& -( 7 ! 8 & 4 & & 4 & @& ( 8 & 6 4 ( 0& & &, <$ +& & %& & + ( %& " ( R 2 )& S & . & & , + ( & / * Señalando además que el conductismo de Piéron no cae en el extremismo watsoniano y citando la célebre frase de Piéron: "Desde los comienzos de la formación de mi pensamiento, había renunciado al estudio subjetivo de los fenómenos de la conciencia, y había afirmado la validez de esta ciencia biológica de las conductas del hombre y de los animales que era, a mis ojos, la psicología, en un momento en que aún no se repandía este "conductismo" psicólogico que Watson declara específicamcnte americano, y que no tiene de específico más que sus exageraciones a menudo pueriles". Piéron, 1958; p. VIII). Como el lector puede apreciar, el "conductismo" nace en Francia distanciándose de Watson. Más adelante veremos que esta tendencia a "estar de vuelta" del conductismo sin jamàs haber realizado el viaje de ida es una constante de la psicología francesa. 5 D % & 4 & & ( 1 H& & 6 +& & ( ( $ 9 & 46 * 6 9 + * % G ( && / 6 +& & & * & & +& ( & & & ( & & , , * ( &, / & & & , / & 6 6 ( & & & & & , & & * & & * & * ) +0 & & & & & , ( ( & & & 4 +& 4 & +& & ( & & & / & & / * & 9 & 5 6 6 + & & & + & / < -7 & 0 & & & 8 & 6 +& , * ( $ = 6 7 & & %& * . & +& & 8 2 & , 7 & & 8 ) & & & & = J & ( 0 & & + & 4 +. 4 ( 9 4& +& & * / 4 & 9 4 & & & +. ( D& D & = & : 6 7 / & 6 & +. '* ) ! 8 D& / &+ 4 ( & & & & %& ) & & & & 0& / & * 4 & +& ( / 0 & 4 & &, / 0 4 / & ? ? ? 5 , -6 -/ & ) & &/ & , < & . 4 -/ & $/ / & "* +& 0 ( & " & & & / 4+ & * , & * , & & +& & -+ & * -6 & 6 " 1 N LLL *NLN & & + & & +& 4 7 & & 4 %& 8 6 9 ( ( . & 4 * " , +& & & , & & & . & 6 0 $ & & / 7 /> +& C GB + & *3 )* " 3+ ! G@6 & ! G 8 2 & & * . (0 & & & . & , & & %& $ & + +& ( 6 6 +& + & , & & & " " & / & &, & & & / 6 &( & 7 @ && $ / / , + / / & & & 3+ & 4 .&8 & . 6 +& * .& * & & & 4 , 6 7' 6 !C8 $ 7D !!8 & /& & 6 4 7 ! 8 ( 6 & , / & . && + & /& 4 * & ( 4 ( & & ) & +& & & 5 & & + 4 #O & & 7E ( *E ( !J8 / & $ +& + * , & < P = & Q -$ JJ 6 & /& < P ;) 8 +8 8 E ( 6 = & & & !JG ( 4 Q ( 0 8 0 / / & & & & & & 4 & & & 7E ( 4 * /& De hecho, se trata de un trabajo presentado para obtener el grado de consejero de orientación dispensado por el INOP, organismo del que hablaremos al evocar la biografía de ierre Naville. 6 & * & * & & # 8 & 4 ) )& 2 & , $ ++ + 73 & & , ( & ; T $ ) ( & 7= $ & " & " 5 ( /& & & & &A 4 & ( & & & & ( 6 & + 4 & C 8 $ , + 8 ( ( ( & + & & + ( & & 47 + & 4 & & & & + & 4 & 7 + & & & ( & 7 &, 4 * / & + , 8* 6 .& & +& 6 +& # " & 4 2 4 + & / & ( & ?" +& 6 + & +& / 7 + /& & +& 6 + & / , + * ) /& ) 6 +& & , & +, +& ( 6 +, & 6 , & & & & () & 9 & , & &) ) 6 + 4 & 4 & , 6 +& & & ( && + & .& G & 6 + & & G , ( & ( & + & A &( * & & +& ( / : & & : *( & " 1 & * N8 & & * 6 < 2 &, $ ! 6 * & OO 5 &I* CO / & 7 / & & ( " " ! G #O #J !J8 $ 6 & & 4 %& D&, ( 6 / &0 /) + 4 >+ ( & &6 " 9 / 4 4 & 2 " & ( & & %& & & ( 9 &, +& 2 + E0 > + & 6 "' 6 2 & $ -6 -* 6 6 ( / & & & & 7 & & 2 B 8 &, &(0 / 4 / & 6 $ J $ ) * > & + 2 &, & & & , * )& *6 3 9 && / & )< 2 *6 & && & * $ # 2 &, /& %& <$ 1I I 2 & 4 & 4 & 6 +& & +) & ) $ 2 64 * 3/& +. & 4 * + # &, 3 2& &) 3 1 2 , 2 &, & #C 9 ) / 4 4 & 3/& & *1 I I " & % & +& > & 2 64 3 K ' & $ # /4 / & +< $ ( & & & . -7L 8 $ ) %& ( %& &) & ,& & & ( & ,/ 7N ! # 8 $ + & 4 6 * , & 6 *( & &( , D & 6 /& & & $ & +& & I 1 & &4 & & 1 & * ( &, 2 < ( &, ( 6 + & & 0& .& ( & & , 72 B '< &U %& B & 2 &, C O!8 $ & 4 /& & ( 1& 6 & 0 9 O +& / 4 %& 7 1< 3 *6 * + 2& = & & %& 2 &, C G# " !C8 & & & OO & , & #OO &4 0 &+ ( - & & & %& & 4 ( & &) 6 $ ) +) & 4 & & -7 #8 $ CJ & & 7 & C . && &, ( 6 7 && #OOO & & & + & /& / & && . & 0&. . *6 $ & 8 & ) > 6 & " & 3 & $ ( /& & < & & $ & 9 + ( & & & + & & 6 ) +& < D& 6 (& $ = + 4 / & %& , 6 ( & & ( & 6 @ . ( 9 & , & +& V , 3 *& & & , & - $ / & & @ & + & %& & & < ! 8 $ & & 9 6 6 4 -7 J 8 3 6 . + < 6 & 1+& * & + * @6 0 7* # + *6 & 3 + & & +. ( + & & & < $ , & 6 * " " " "%& " " " " ! G # 8 B & & 3 & < %& /) & 6 && 6 G = & & + , -* & 1 2 , 2 &, / / 6 & ( / & 0 9 < & 4. & ( = *& & , & 0 & /. / ( .& %& +& ( &, +& / , & & & & -W 3 " " !!8 2 &, 6 & 7 & OG "#O8 & & * & $ 6 * "-& & & 9 &( & / + & & & 4 , 7 8- 7 ( & & & & +& 6 & 3 & * & & & 9 & & %& & ( & 6 & 6 *( & & & +& & & & $ & & , 7 O !# +& 8 * 9 6 4 & 4 +& 6 * ) 07 ! 8 / & 6 & 7? 8 / & & / & & + & & $ & & 7 6 !!8 , +& D& 4 / & &, ( /& & & ( +& / P 1 & Q 2 & , 4 & & +& 4 , - + & 6 & 1 /& /& , & / G & & , ( , G & 6 & & & &, * & ( & & & & * * / & & !CG ! 8 & & + ( < 3 4 & & 4 + 3 ." /& & & ( < - + &, = 6 & 6 +< 1 6 " 4 & ) 6 & 4& +& & &+ ( %& . & & 4 " . & , & /& 4 $ & /& & & ( ) ,/ 6 & -& -$ %& ( 6 & & 7' G* &/ & @& " & + & 8 +& , & & , & & $ $ ) & * & D 19 ( G JO & . & +& & ( && * & + " &, & 0 ( & O 9 /& $ & & & 2 & & 9 & ./ & & 4& 0 & 2 & " 3 *( & & & / &0 & & & .& & & * & + ( & ( & & , & &, & & & *& & +& 4 %& @& ( & *& & ( & + 4& & 6 & & & & ) & -& ) ( & &, 4 & 3 & 6 + / ( 6 *( & - & ) ( & & / -* & * & + ( ( 6 4 & & E & + 4 & &, 7 & &, & , + 8 ( + / E $ +& 1 %& @& ( + & & *6 *( & & 4 * ,& , & & & & & & / &0 /6 + & & & && 4 6 & & ( + , & ( &, & & 6 / 7 & & & & +& $ 0* 3 ) & +. & 1 0& 9 O"JOGP Q 8 P &, /& & ( & + , 0 +& & & /6 Q3 + & , & 4 .& / 3 / & +& * < 6 ( 6 +& 0 6 & 6 +& -$ 0 > *( & & 72 & "3 ! G J8 & /4 +& & & ( 2 & & & 6 +, ( 6 +& & 9 & & + 4 / $ & * & & & * & ,/ & +& & & /6 + +& , 1I & & & & ) ( & & & * & & 0 < & $ / & & & & + & & & $ & * ( & & ( ) 2 & 6 * & ) ,/ -7* , 8 , ( 9 & & & 0 9 ( && *( & /& 7 + 6 / & 8 & & , & )& 4 & 72 & " 3 ! G " C8 ' &&6 %& & 1I & 6 +& & D & * &( , ( & * & & 7 8 1 & 6 * ( 6 +& & / + 1I & & & ( +& & & 6 & 6 & 6 5 6 & +& & 7 8 ( 6 ( && & 6 + & 6 , & 4 0 4 & ( 4 ( & , ( & & & &, / * & ( , ( & ( /& 6 +& 6 & & ) 7 8 1 6 *( & 1I & & 6 & & 6 +& 2 & 6 * +& & & 6 & & ( 5 & ( & + ( & ; 0 + & & & -& 3 & )& 4 & -( & 0 & 9 &/ / ( 9 & & & 2 & 4 * 0 +& +& R +& * & 7 8$ & 1I + .& & & & +& 14 / 4 & & & 7 ) ( $ & 4 ( &+ & 4 . 6 4 3 & & . +& / & & & 6 & & & ( > I S & 1I & & +& & , " * & -$ 0&, &, & & &, - &, & 4 & & , * & & . & . & $ ( & & 6 6 * ( & + 6 & . & & /&0&QP ;) & 0QP 1 &, . 4 6 &/ & ( 0& & & , &4 7' &, & & & ( & / & & 6 +& & &) 6 & & * P $ + & 0 & & ( 71I + * & , & ( & 6 . * ( 8 1 & +& * 4 & ( & S1I 6 & & +& 7 8 1 +& & & & & & &, & & 6 +& $ & P & ( 0 0 2 & 6 +& ( 6 + & 6 +& QP $ & & , & + & .( . 6 +& && &, & 1I & & & & & & , Q1 & 6. 9 & & & & * & & & * 4 & 4 & ( ! G #" 8 D R ( 6 2 & '& 6 3 +* : & & & & % 0 6 * , 4 & ( & & 6 7 , +& 8 $ & 6 ( - & -* -+ & & -7 & 8 & 6 & / 4 , & & & & 4 & 3 . / 6 7 6 +& ,8 &, $ & + "*( 1I & & & " 2 & 6 6 ( & 6 4 & & ( E 6 6 +, & + <& ,/& 6 * -7@6 & G 8 $ +& 6 < + * 6 G Q 6 & 4 ( & & & )G & & 6 & 6 */ & 8 * . ( 6 6 &, & + & & & & & 5* 0 & & 6 & ( + ( / & = & 4 & + 4 &, & && + / & / & + &+ & & / & / & & ,/ 2 & 7 6 G C!" C 8 && / / 0 ( /& & & ( 4 / & & ( & & & * & )&& .& & & & & + 10 0 ( & @ 0 ( & /& > 4& 6 ( 1 & 9 & , ( 4 & 2 & *& & & 4 6 & ( ( ) & / 4/ & 4 & 0 6 & +. + & +& + / / , $ & *& & & , 0 & & 7 4 4 & 6 +, , & + * +& 0 4 & 0 0 4 & & 0G & & +, , ( 4 & 0 ( & & & & & & G 0 4 8 & & & & +& + &, G && & , & & 7 & , & ) 8 0 ( & & /& 4 4 / 4/ 6 & /&0 & 6 4 ,/ 3 0 ( & 4 & 6 - )& / & ( 0 & ( & + ,/ 6 4 ( & &, & ( 0/ &) ( & & & & 0 +. / & & 7 / & 6 4& ,/ 8 * & & && 6 @ && & 0 " * & & " & * & . 7 , , , 6 & 8 & & & & * ,/ 7 & & & * & 8 & ( & 6 & & & & & & , + & +& & ) ,/ 2 & +& / , & ( - /& &-7 & 8 * - & &-7 8 & /( 7 ,/ 8 & ( - & ( & 0 , & * & 7 6, 0 8& /( & & $ 4 6 & ( 7 ( & 0 + & +& & ) ,/ & ( "* " 6 & & 8 ( 6 * & & & 7& & ( 6 /& 6 & < & & * & & & & * 4 )8 & ( 6 * / & & & & & & & ) ( & & &* & 4. = + 4 * ) -& 6 6 ( , & , ) ( * & &+ & & +& * , / 4/ ) , & & 4 7 8 & ) & *$ , , ( / & & ) , /& & & ( & /. & & / 0& ( ) /& & - & / .- ( ) / & & / .& - P + & /. & & & & QP & 0 & ( & Q & & 4 & &4 4 & ( & ) $ & *$ ( & .& ( & & * & /& 4 & + () (0 , & / 0& *& & & ( & & ( & & ( , & & * & & + /& 4 & 7 & & * & & / & ) 8 & 0 ( & 7 & 8 & 0& 4 & & && 7 ,/ * 4 8 & & +4 ( / + ( +. & * ,/ + 4 * 5 +& / & ( & & / &0 * & + & 6 , 4 & * 4 * & () & & && & & 4 & +& & 0& Evidentemente, la oposición naturaleza/género humano es ficticia -siendo la humanidad una parte de la naturaleza- pero la mantendremos aquí por facilidad de lenguaje. 11 & ( * ) = 11 8 & 7( 8 & 6 & & %& & 0 ( & ( 2 && & /&, 8& & ( & & 1 & & & 1 6 , & & '& 4 *1U & * & " " & ( & 0 4 C & 7 6 +& ( 6 + +& ( & *$ 0 4 & &, , + & D 2 & 6 * & +. + 7 ( &0 4 G & , ( 7 +& & , & 4 /& & *( 6 & /& & ( !!8 " & 73 * C & ( & ! 8 5 + & * & / & & & & 6 & && + 3 < /& & & 6 + * ( & & , & , * ( ( / 4 & & < & 4 & & * 6 * , + & && * & ( , ( NLN $/ 3 6 & , & . & / / , & / , $ & / * & & +& & * / , 3 @ 3 , /& ( , & / 4/ & & * & & ( &/ / , $ ( & &+ 4 & *$ , Q , & 6 1 & ( & / , * , 6 +, & +& 6 & & & & , ( / & & & < & & & 9 & , & , & * & ( +& % &+ 6 * + ( & & & & <P & 4 - , & Una anécdota más: la revista Autrement publicó en su no.4 (1975/76) un volúmen monográfico titulado: "curar para normalizar" en el cual se practica un lamentable amalgama entre lobotomías, neurolépticos y terapias conductistas. Dicho volumen defiende las posiciones "gauchistes" más radicales. Al final de uno de los artículos se indicaba, junto con algunas orientaciones bibliográficas, que: "En Francia, los pioneros del conductismo son: Dr. Jacques Rognant, Mlle. Agathon, Prof. Le Ny, Dr. Ph. Guilbert, Pr. Pichot (Presidente de la Asociación), quienes, por otra parte, enseñan estas materias en la Clínica de Enfermedades Mentales y del Encéfalo, 100 rue de la Santé, París 14 (Pequeño anfiteatro para las clases, laboratorio de condicionamiento para las prácticas)", (p. 131) Podríamos escribir un par de páginas sobre las imprecisiones, amalgamas, errores y falsedades contenidos en dicha nota (por ejemplo, Le Ny nunca ha sido conductista -escribió un libro sobre condicionamiento y aprendizaje en los años sesenta- y es, como lo hemos ya indicado, un exponente del cognitivismo; no existen trabajos prácticos de conductismo como tal o de terapia conductista en ningún sitio; sólo Mlle Agathon da, tímidamente, alguna clase sobre terapia conductista; cualquiera que conozca al Profesor Pichot no puede sino sonreír al verle considerado como un pionero del conductismo, etc. etc.) Pero nuestro propósito al citar este texto era señalar que, algunos días después de su publicación, un grupo de jóvenes "gauchistas" irrumpió en el gran anfiteatro del citado hospital (no encontraron a nadie en el pequeño puesto que el autor del "llamado" no había precisado qué dias Mlle Agathon enseñaba) donde se pronunciaba una conferencia de psiquiatría clásica -y ortodoxa-, organizando un verdadero "happening" al que ninguno de los presentes comprendió nada en absoluto, hasta que, profiriendo todo tipo de sonidos guturales ininteligibles se dirigieron hacia el 4o. piso donde reside el "laboratorio" de Mlle. Agathon con la intención de destrozarlo (sin llegar a conseguirlo). Precisemos que el autor de estas páginas fue testigo ocular del suceso, y que otros casos de "comandos anti-ciencia" se han producido en los últimos años, como cuando la "liberación" de los gatos del laboratorio del INSERM (Instituto de Estudio e Investigaciones Medicas) que habían sido operados para llevar electrodos implantados en el cerebro, algunos de los cuales fueron incluso expuestos al público como prueba de la crueldad de los científicos (ni que decir tiene que los pobres animales, privados de los cuidados necesarios, padecieron todos al cabo de pocos días. . .) 12 & * ( & , / & , & 8 < & & < 4 / G#8 * ,& 6 +& ( & $ ( 6 & G & < & 6 & / +& & & * & * G8 & +. < 4 & , * / 4 & & $ & & * / / , , & *$ & & && & +& * & & +& D .& & & ,/ & 2 & 6 && 4 & & NLN & 4 ( && + , < +. ) * & 4 3 +& D &K & & & , * / , * '& & * & 16 && *2 * & +. , & E ' 2B : X6 & 2 %& " & & ( 6 +& " && + & 4 6 6 & & ( ( , 6 & / / , & > & > & 6 * ( + & +& & *$ , & / / , ' & & & 4 & & * & + ( . ( & , & 7 !G C " ! 8 / & & &* 3 ( & *& 6 & & , /&0 ( & & *& 4 . & 0 0 4 &6 +& / & & / & /. / & / & & &, & ) & 2 & ( 6 0& & & +8 6 +& & & + -7 . & 6 * & 3 ( ( 6 4 & & & " , & ,/ * Y 4 4 & 1 & & 6 %& 6 + / & ) 0 , & ( & ( 7 !!8 & & 6 & 0& !!8 * 0* 7 1 +& D & 6 & 0 & 1 & * 2& ( 6 & + / &4 & 4 D & 4 & 1 & ( D Q$ + , & & + & +. &, 6 ) & + & & & & 7# & & 0& & & ( & - 6 & @ & 6 & 4& %& 7 & ( & " 6 & & * & 4 " .& " * ( .& 7* D & @ & C 8 $ &+ 6 8< 7 8 & 7 8 , !!8< ( & & S* + & & * & & & & ( & & & . ( & / +& -$ ) +& /& 4 * & , D & , +. & ( ( , / , ( & " 4 & & & & & +& +. & 6 +& & 0 D & & 6 +& P & + ( +& & .& && & , & /. * &, 6 + & & & 0 & & ( & 4 + , 4 + & & ( & & + & & / & & & & ( &) & 4 /& ( & ( & & & & &, & R ( 13 / , & $ & & & & , ( +. D & ( 4 G 4 & & & & 4 1 + * & & * & & + 4 & * + /& & ( & N LLL 3 & D & 6 +& 6 6 & + , *6 + & /& ( ( & 6 && D 6 &/ ( &/ 4 4 ( " ( 7$ &/ & * & 0 + +) & +& * ( + 4 * 4 & * + & 8 & & . ( D & & . &/ 4 & & & ( " ( & & (, D & & 4 & /. & /. +& + & /. +0 & ( * & +) & 4 ./ & + & & ( " & . & & +. &4/& ( +. ( . 6, &/ & & ( * 4 4& 4 6 &/ ( ( & 6 5 6 + & /& ) D & & & 7 6 *( & + & & 8 *6 & 4 & * -6 2 & +& 0 * & ( /& & & & ( + & & & & & ( & & & < 6 & & 0 -7 & & #J 8 1 +& ( & ( & & /. 2 & D & 6 . 6 & & 4 & /. & /. (& G & & & /. * . JZ& <- & ( & & 6 * ( & 0 4 & & 4 ( & ( & & & * & & / ( - 7 @ LN ! 8 P $ * Q /& & &, ( ( + & & & ( D & 6 & & & & & /. 2 & 6 &/ ,& ( & < & & , * & ( & & & 4 5 & & ( & & D & & + & 7 & + . & & O< 6 + 0 && , & &, 6 0&, & & * 6 &-7 6 !!G " 8 & /4 / ( D & & @ ) + & 7 , , + D & & 0 +) & ( , & * & ( & & & & $ '& , 6 6 & , ,/ .& %& / & ) & & & +& & & Y D & & !J 8 /& / & ( ) ( + +& " 4 , " J 8 & 4 0& & & ( +& !J G$ 6 ( 6 + ( / ( & & * / & & /4 / 3 & 7> &, ( & +& 4 * 7 !CC" J#8 -& & /& ) +. & 4 9 %& 7 C 8< N LL "K & 6 +) & , / & & & / 0& & & & "/ 4/ , & * '& / 14 $ & & & ) , / & +0 & & , /& 2 & 4 / 4/ ( , ,/ + ( +& & -7%& C G & & 6 & & & & , #8 = & , * ( %& 4& & + "* & .& ." + , 2 & & & , / 4/ " & & & / " & & & & , * & 4 & , & 6 , / %& " ( : " & & & @ /) + 7 " CG & / / , & & , & 1+& 3 & & & & , & %& && & & & & 4 & *2 , 8 ( & & / & " 4& " , 1 +& +& , * +& , & & & / 4 /< & & & 4 / 4/ & ( , & -*( & * 6 6 4 ( + & 2 & ( , ( 6 + (, & & G & +. ( /4 * * G ( 4 & & */ & &/ 4 & / , - 73 *6 & !O8 7 8 3 , & & & & /& & & +& 0 / , * * D & ( & -& . & 4 + & & & & - * - 0 * * $ 4 ( , 0 ) & -*( * + 4 / 4 D + &, & & /4 & +. /& +) / && / & , , 4 - (, & +0 & * , * , ) ( && & / 6 / 2 & & & ( 6 + & 6 . , + " & + & & ) +& & / , $ & /) 4& ( & D 6 6 & & 4 4 ) / & && * ) & /& /& & 0 4 4 & & 4 & +& 4 / +& & 4 . +& & 7 8 + & +< $ ) 4 & 0 + & 4 & * & 4 3 /& / & & & 0 & + & * & ( & 6 -71 +& ) O8 $ & ( & +& & /& & & * & & / * 7* & %& 8 * & 4 ) 7 0* !!G # C"# 8 + / * 4 & , K 7 C 8< & & 7 8 4 & 4& 4 7 8 & & , + ( ( & ,/ , %& /& + & & & / & & " %& 15 & ( 5 0 , /( D ( & /& & & && & D 6 6 7D *B , & D & & & , & + 6 * , / & %& & & & 6 & & & + + 7' 8 D & 7 C" JCG & / +& & , / 4 * & & 1 ( & 4 * ) & 7 0* %& 7 C 8 7 8 & ) & + ( & & & 6 6 & , /& & & , + & & 4 4 4 / / , * 8 * 4 4 0* 7 !!8 & +< 1 &+ & , & G 6 1 8 + 7 8 & ) +. +& & / , ( ( & & /& , &, +/& 4 , & , & /4 ( + & !!G # 8 < 2B 7 " J!G 9 0 6 & 1 & U& +& & & +& & , 4 O 2& / & 1 &+ 7 8 * %& 7 C8 + * + ) O#8 & , & ( +, + 7 82 & & 4 , - 6 6 G & & 4 & , & & ( , 9 & : <3 , +, & +. ( +, & ( " , & . 9 ) +& * /& 6 +& * & 6 6 4 ( & & +, & & & . 1 ))%& [ 26 6 # G ! 8 6 6 & & -7' 1 +& B : $ / , & 4 <2 & & 6 +& , & & & & 4 & & 4 ( +& 9 & & 4 /& & & & -7 + & / , $ 26 6( JCG " C8 , B 6 && & K * , , & ( & ( 0 / 4 * / & / & 4 & ( & 6 + & & & & 7%& C G 8 , 4 & & 2 & ( & 6 +& & & ,/ & , 6 6 & 6 +& + & , / & 4 & +. ( & 0 . 2 & , 6 & & + & $ 6 6 & 1I & 6 & & & 0& K & -5 6 9 & - & & & +& 4 & 7 & 8 4 73 & #8 & &4 3 / 6 +& ( + & $ & $ = 7 N8 & & & & $ & 4 4 & *& & & 4 +& & 6 +& & & & . / & < + 4 & 6 & & 16 &, & +& () 4 7 > & / & * ) 2 && ( & ) & 6 & / & & ( & 8 1 . 4 ( 4 6 & 4 +& %& & & 8 &4 $ & & * & 3 9 & 4 7 8 $ & + & & 6 / && & & 4 /& 2 &+ & + $ & - & + & & + , 4 & / 6 * 4 - +. , & & & & 4 , & & +. , 4 /& + 6 * ( ( & & & & & < & & & & & & ( & 6 & & + + & D & )& /& , 4 . &, &) & ( & & 0 6+ 4 & 7 & 0 & & + ( +& /4 ,& ( / ( ,/ / & & +& 7D & ! G & *#C8 6 + & , 3 0 6 4 & & < 6 + 6 * , & & & , 7 8 $ 6 6 ( /( 6 * 6 ) & + ( & 4 & & & & & & & & + & & "( && + 6 & / 6 0 & & +4 & 4 1 & & ( & & 4 & & / 6 +& OG #O "#OC8 & / ( & ( + ( 2 & %& & +& & & && ' 7 !" ) & & & /) / & + / & +& 3 7 8 & 7 / & & & * & O8 O 4 : 5 6 > +& ( /( & & + 6 & " 4 & 4 8 $ +& 0 & . ' , & & %& 76 (, & & & & 7 /) , /( & & 6 & * & / & 2 )& &, 7 & 2 & & & ( 4& ( 6 & /&, / $ & 0 & & & & /4 / /& 4 & & ) , +& * 6 ( && & /& &) * 6 , ) & * & ) , ,/ & ( /& 4 / 4/ & , 0* !!G #C#"#C 8 4 / , ,/ 2 & & 2 )& 7 " CJ8 & & & ( %& 8 . & ,/ " & 4 , +& + & & 4 & +& > & 6 & & 0 & & & 4 )& &, 6 & " & 6 +& & 2 )& , G 17 & & / / & < 2 & * & +6 P () & &" && 6 G J8 2 )& 2 & , $ & & + , 3 & 4 O G& , Q1 & & 6 & & 2 )& & < , +. (, &6 ( - - - & & & & & & & & . * (, & 0 & 2 )& G J8 & /& & .& /& + , && 4 , / , G + ( 4 -6 -* O G& & & , & ( & & 72 )& & / & * & + & - + $ / ( & + ( " / , * + & & / , & 0 72 )& & & / & < 3 , + 3 / & & , & & & / & / 7H+& & ! 8 & * & 6 6 /4 / , & & & / , .& , & & / , + / 4& & & & ( * + + & . ( ) 8 & 2 )& 5 / & , & & 7 +& $ , 4 ( . 4 & (, & 4 & < / , G & & & 4 ,/ , & & " * (, ( & & & / &0 & & 7 8 /4 6 6 & . & /4 0 ,/ * 1 6 ( & , & & && & , / , 3 "( , /& & 0( , G , +. 7 +& 3 & & & 4 7 +& )& $ & ( *& / G & > / & & & & & & / & +& * / & ( * & & ,( ( &/ , & ( * * & & &+ ( * * & , 0 + 7 +& C"!8 & + ( 6 & & 4 , ( & < 6 , & & 0 , #C8 & & #8 ( & , ( 0& 0G & & & + & , ( & 9 ( / ( & & *& + + +& /G 18 ( * , +. ) 8 ( * %& 7 +& & +. 6 +, K 4 9 S & -% !JG #C8 & / / & 4 & )& - & 7 8 3 & 4 , * & %& & , & 4 & ,/ , - & , & & -( * , -/ & 4 +& ( & & & & 4 ( & 4 +& 2 &, . 3 , 7 8 $ & & ( X6 7 8 $ ( & & & * & + & 0 +0 , ( $ $ (, & 6 + +& , " & + & 0 4 & & & & 2 )& & & 4 2 & P () & & &) ( 6 + & & +& & &+ "( 4 & 0&" ( +&4 & & & &+ ( & &* / & / &Q $ & ( & 4 & /& ( &+ 4 - & G( 0 * & & && 3 ( & ( &+ + & / G & & < ( 4 & $ & & & /& & &) &, %& ( 3 7 ! 8 && & & & & & 0 & + & : * 2 )& $ & 6 7 !8 > & 2 , & ) & & +& / && / 2 )& ( * 6 ( < & ; 0 %& * 2 2 )& & B' : & 6 7 P 1 & & / &( 4 ,/ + ( + $ & & & ( & + +& & & 4 & & * 4 4& & / D & !GJ && 4& & & ) 4 2 )& 4 4 +& ( & 0 4 *( &4 , 4 /& & %& $ & 2 )& 2 %& 6 & , ( .0 6 +& & / 2 & , & && / & NNL & L & 2 , !C< & & /) , & & Q $ /) ( & + & , & & & & + /( $ && & 4 G +. + & +G , * & & + 3 ) / & +& * 1 +& 4 / - 6 & & & ( & + +. & E & *2& +& 1 7 ! 8 & & & & 6 & 1 & 6 * & & 4 < & 6 +& = & 6 6 G & & 6 +& * & $ & 6 & & 3 ) & & . ( +. & & & R +& & + , 6 , & , &/ + * & 6 * , 4 2 & & ( ( " & & 7 CO8 72 ! 8 &, ( , 6 & & & / & & /& 6 & & +& G & 4 .& , 4 & ( ( ( 19 $ *& & & && & & & + Q; 0 G & & , & + & $ 7 8 ( & & & && & 6 + + +& 4 , & ( 3 & & 4 / P 1 & &, & ( & & & + & & ( &) & & & ( ( 6 +& & & 0 4 +& & * & & & * , & +& 5 * & 0 4 +& & & +& ( , ( 6 + + & 3 . & , & , * 4 & & 0 &/ * & . 3 & * 3 & 4 & 4 & & & * & 7 8 P &) & = /& , ( + ( ( /& & + & & ( 6 &Q 2 6 6 & & ( & ) & & & +. ,/ & 0* . & + ( + & * & ( + && 0 / 4 & 4 ,/ 3 4 , & & & & , 4 * * 4 / NLN B / 9 & +. +& & & 0. * 6 +& H& & , 6 ( + ( 6 + ( * & $ , " & & + ( * ( 4 ( * 6 0 * 0( & + "* & 4 4 " 4 & ( & & , ( 7 8 $ & / & & / & & 4 & * / 3 4 & & /& & ( * & 6 +& & & 4 4 6 & && /&. +& & , 1 ( . & +& & & ) ,/ $ & & & &, & / 4& 2 & & ( . & + ( , ( & * +& /& 4 & 9 && 4 .* / & P +& & & + Q3 & ( +& & * 1 & & & 7%& !C8 > (, 6 & 5 , 6 & & & + 7%& , 8* & 1 & 4 , & & O\ . L0 2 )& ?1 & 6 & & & + . *( #8 '() '& 7$ 9 8 7; + / & +& * & , 6 ( )& 3 . 7') 4/ 8 & & & & (, & & & / & 4 ( 6 (, & 4/ 8 3 7%& & & 4 () 3 & 8 +0 ,& ( ! " ) 7$ $2A & ( /& & & , G & ( < 20 8 %& 7J \ & +8B 8 1I & 82 8: 1 && & / & & 3 & && +& & & 5 & 4( &/ & / & 5 ( , & 6 +& (, & 0 8 & & & , & /& , < & ( ) & 6 0 & ( ) 6 + , ) & / *& 6 0 , > & : 9 * +& & 0 ( & 4 " ( 07 & 0& /& & /& ( ( $ 0& & & $ + & & / & +& / @& E & , 9 & %& * C G 2 & 0& 7 2 O" &, ( & , / & 0& J#8 $ 6 / , , 8 2 && E & 2 0& 4 & 0& 0 ( & 4 /4 / * & & & . $ -72 / & / ( - & & " & . + 4 & & & ( & + ( +& , * 0& * & & & ( & /. + . 0& # &, 4 " 6 & -7? 8 , - & & +< / & & * 4 & & & , * 4 72 && & 0& , # G& + !8 2 & 4 2 0& & & & , & $ & 6 & / 6 & +& & 0 0& & G& 0 + 4& & , & * , & & & & , < $ / 6 - & ++ & %& ( +& / & , * & 6 4 & 0 ( & Q1 & / & 0 0 & 4 6 + * * 0 &( ) & , 2 0 & * &/ P 2 & () / + ( & & , & ++ 6 +& & 6 0& & ( $ & - .6 6 / 4 6 4& & . C G O#8 & & - & 0 9 - & &, / & ( 4 - > (, & & ( 2 0& 6 + * & & & / +& / 72 & 2& # + C "8 & / & &( / , ' & 2 )& /) 7 (0 & & * & & . ( 6 + * & & 4 4 , ) J 8 & ( 9 *( & *2 && %& + ( 4 7 & 7* & / , %& & /& & & & /) + 6 & & & /& & ) 3. $ D . 8 3 $ & C %& , 8 & & O\ ) & / & / & / & 4 ( & & . & 7& & & 21 & & &, & L 2 0& 6 +, : 4 7 8D 6 6 " 2 0&" +. < * & & 9 * & 4 & & 4 / , & / 4 $ & )& : 7 8 , & 0 & & > & +& & & & G: 6 & 6 & + & 6 +, & & & & E & & & 1I & 9 2 0&- . & 8 & +< + /4 / ( +. / & ( & : > ' 6 & K * & / / & , / 4 ( & : & & 6 +& & +. + , ( & & + & 4 *& & & 4 * , , 2 & D 6 6 +. 9 4 , ( * & 6 & &, ( ( & & & 7 8 & & 6 & 5( ) 7 8 & 0& 9 * & 1& & 4 # #! 2 & 6 4 & , & ! 82 D& 7 ( 4 JCG# & 2 & 6 72 0& & , , & 0& * , * , 3 & +& & G& & , &, + & , & ( & . *& G #C 8 * & &) / & 7 ) < & *$ + + +. 4 0 JCG /&. & & && & , +& ( J G O8 + - 0& * & / & ( & & 9 & & < & , * & & 3/+ & $ ( / ( * & / * , & ,/ , ( * 4 ( ( +. < &6 / & & 4 & : ' 6 & K* & / * & + & /& +& 2 & +. * ( 0& 6 +, & & "2 ** 2 & 2 0& . ( / , 7 +& J G # " O8 & ( 6 *& + ( &, 4 & & )& & & , +. & + & ) ( ( & & + , & ( & & 4 +. : 6 ( & & < +. & & : 6 0 & & 6 + ( ) , & +& ( /& / ( 4 / 4 2 6 * " & - , 0& - & 4 ) B < & & &, 6 6 6 * & 4 ( / 4/ , + &, & , & , / & & +. & &/ & + ( & & 6 & & & & ( & & 6 & %& & & - , & +& 2 & /4 / & & 22 & +& & +& +& , * 1 6 6 & + + %& & 6 6 ( 6 6 & & ( & 4 & &, , " & & & + %& I %& 0X % * 3/& & ( -+ & / , * & + 2 & & & / & & ( & ( & +& & + ( & & ) 6 6 / ( 6 +& + & & 6 ( & & %& & ) 6 9 +& / , -6 2 & & ' 6 6 , * 6 6 & 4 & ( * * & +& < * 3 , / & * & , 0 &4 &, * 7 & ( 6 6 8 %& & 2 & , & ) & * 6 & 3 & & -+ & 7 , & & & +& 8 * & ) ( & / , & +& & & * ) & & & . & *$ , & ) ) 2 & & & 4 ) ,/ & ) 6 + & & < & / , (, / , * & & ( & B & 0& ( 4 && & 6 & & && 2 & P 6 / ) & 6 6 4 Q1 6 6 + 6 / & 4 ) *B & 6 + - ) & &* & & -2 & -& &-* -& & +& ( & & ( & / -& & G & +& & / , -& + * -& - 6 & + + 6 & & & , & +& & & ) & / & " & - 6 -* - ) -2 & ) & + & / , $ $ * & & & 6 -7% &+ 6G #8 5) & ( & /. ) & 7, 8 , ( + & * & 6 4 & & * & & & ) -& %& -7 & - -& 8 6 > & 6 & .& ) & ) & 3 & + & , +& - / -- 6 -* 4 6 / & 6 & & & / & " & /& & ) ( * ( + 0! 2 ( 6 ++ - / - 6 6 & +& 6 ++ / * 6 ( / * 6 & - / -*- 6 -( ( +0 2 ( & 6 & /& / * 6 & / ( ( +0 & ( - / - & && * & & & / & 6 & /& / & , $ & & * 4 & , ( 6 - / -& & & / & , & * & & %& 6 / && ,/ */ 4/ 0 & & = 6 6 ( 6 / & " & 72 0& G& + C G #C "#!#8 7 Juego de palabras difícil de reproducir. Nota del traductor. 23 ) & $ & & & & / / 4 & $ * & * & * ) 1 6 *( & & %& & H K * & > *( 9 & ( & & 4 4 & 4 +) @ & + 4 4 7 8 & / & " & + & G & & & *& & , $ & 4 & , / & 7 8 ; & +& + G + & , + - & , NG . & & & 4 & & * &) ( 6 & ( 4 4 4 & * & 7 +& #!J"#! 8 2 & , & & & < & & & & & , + ( & +& $ 4 4 + & 4 / & +& , 4 + 3 & 4 * & & +. + +. + 7$ & ( B + & ( 0 1 6 * & & ( +& +& 6 8 3 , , & , & " & , & 7 8 /& & , / & & , & * & , & ( /& 6 4 & 4 $ / ( / & / &0 & 1 / &0 & & 3 , / & & & & 4 ( ( &+ P 3 6 Q 3+ ? + (, & +& & & 2 & , , & ( 4 / & * & / & & 3 ( , ( & & & & & & & & $ / & & & 14 * / / & &+ & & & & $ & & ( / & " & ( / / 4 & $ & +& 3 ( 4 / & , & & - + & )-6 ( & &, + $ + & && &, * 4 6 ( & & & ( +& , & & * & / & + & & $ 6 &( + & 4 & " & 4 ( ( . +& , 6 & ) 2 & . %& & & / + & ) && & & & & & 6 * , *+ 7 8 3 +& , 6 & &/ & ( & & H+. / & " & & & 4 & & / , / & " & ( & & & & ( & "& & & & 7 +& #! "# O8 $ 4 & & D&, & ( & ( 6 8 & . & / & ( ( " & & ( &, & 6 , & 5 &/ & & & "( /& " & / & & - + " & - +& & : - Nótese que Politzer escribe lo que precede en 1933, mientras que La Resolución Sexual, obra en la que Reich expone su freudo-marxismo, es de 1936. ¿Desconocía el autor la posición de Politzer al 24 0 ( & / & "( * & ( & *%& /& + 3 && &, 2 0& & & && 7 && ( 6 + + 2 0& 8 & & ( & ( /& & , & & * / & + & -*( 0 ,< $ & , ( 0 4 & & +. / & = , ) & & & 6 ) & 4 & & & 9 & && < $ /& & & & & & & & & & / &+ & J & & & " & & + 3 ) & & & 6 ( & +* & & & & / & & 4&+ & ) & + , $ 3 & J 0 & * H& 0 4 + - & 0 4 ) & 4 & +. ) ( & & & + ( & + + 3 6 . 6 & $ =1 , & /& & , & & 6 & & +& / & 6 6 4 3 & 4 , ( & & 6 & ( & 4 + & +& ,/ ( & & 4 * .& & & & & & $ & 6 +, + & / & 3 & & /) / $ 4 & & && 6 & .& & &0 & * 4 ( 6 +& & + , 3 / &0 & & * 0 6 + ( & 4 & () && + +. & ,/ , ( / & & 4 & & 4 * & & &+ 4 +& & & & 0 && * & 4 1 $ & ( & ,/ * & / & + & 6 & +& 4 6 +& , -7' / ) J G !" 8 & & &- & 4 & 6 & 1 & & 7 & & & G & / , , GG) * " &, & / )& * & $ * > & & & & /& + 8 - , 6 & ,0 & & 4 +& ( %& * +& -7 8 /& & * + <& , 2 0& && /< & 6 6 4 $ 6 * - ( 6 +& ( &, * &, & G4 3 & & /& ) & ( &, + & * ) ( ( & & & +& +& & 9 & 2 & respecto? & 4. ( 4 ) ( &, 6 * & , /& & & $ 25 & & 6 6 & & 6 + 5 & +& &, 4 3 / & & 3 & +& E & 2 >+ ! " C#8 B 7 : & & 0&G ) ( & *+ & / 4 ( 7 +& & & .& * & & & ( & & !O8 & & ( !#8 , * E & +& 2 0& & & + 6 * & %& #" 6 "' &+ & > & && < < /& / 4 4& & 7 +& & 7 L & 8 6 & +& &( ( & & (, +& > & : B 2 / & 4/ + /& / $ & & / & $ +) 4 6 6 : LL , ) * & ( & , & & 2 4 /4 / * ) 7 * &, 4 & 4 8 # * +& & & & /6 * 9 & ( & & O * 9 & 7 C#8 #CJ , 7 /& &, +& 8 &+ -,& -* J# ) . 4 2 0& / & ) 7 ( 8 * & & H/ & 4 & & )V 0 0 & : &+ & 4 +& 7 4 &, 8 <2 , * & < & ( &, & < 2 , * & & : 6 + $ & & & 7 8 * & &, /4 ) 7 8 : /) & & , G , +. & ( 6 & & : & 4 * , 7V 0 0 ! G !" 8 , & . : & + ( +& & $ /& 4 &, & : 9 . & + * 4 * )& & &, 4 / , ) D > 6, & -7 +& C 8 4 / 6 6 & & & $ / 6 6 & 6 & & * & & & & * & ( 6 7 8 +& & & ) D & & ( 6 , 6 & -, & 7 8 &, & 1 %& * & 6 6 & ( * /) 4 4 6 + 9 6 + 4 4 <> & : -> & & &( 6 ( & 4 + , , & 0 & / , ( & / G ( & & 4 ) * +& & ( 0 & & & / 4 * & & & & / & ) & 6 + & , & V0 0 ( * & ( . 6 6 & ( & 4 & Así, el famoso teórico del marxismo Roger Garaudy (actualmente alejado del partido comunista) publicaba en 1959 un artículo sobre la obra de Wallon en una revista del partido (Cahiers du comunisme); por otro lado, los países del bloque soviético publicaron a menudo trabajos elogiosos sobre Wallon, como por ejemplo: ANTSIFEROVA, L.L: Henri Wallon, psicólogo francés progresista. Cuestiones 26 & & ( 6 6 & - & 4 : & 7 & 2 & & 4 = & 1 4 , & & & ( 3 & +& & ) & , -D / & ) + 8 V0 0 9 & ( : & & & : & 4 +& , * / +& & 6 & : & & , & ,/ 6 & : & & & & & * / , & & &( < & & / , & & & & &( & 4 & 0 & & & & & 6 & /& & +& +& ( & & * +& 4 , ( & / & ( 6 +& & & : * ) 0& 6 * ( & & +& 9 & & . : & 7 +& && / & & & + * & 6 + * ( & / & & 6 & " & & 6 +& +& 2 & & & / ( V0 0 6 & & & & & 4 & + 2 && ( & ( 6 )L /+ ( & - / ) &+ & & 4 / & & & 6 4 , 6 +& & & 5 . +& : 0 &4 17 & L 4 ,/ 8 & , " 4 "6 6 ( 6 + * / & 6 & 0 : " * & & + .& + /& 8 / & / * & 7 & +& & & / G & & & & /4 / ( /& "& + & & O $ & + ( : 6 6 +& & & 4 & & $ * + ( ) & , & & & & 4 & + ,& #C" $ +. : & + $ & & / 4 5 & & & P & ( & 0 / &0 & & 4 Q$ 6 & $ /& + & &/ 4& 6 & 7 8 ; & & & ( & +& ,/ & ; +& & & & & & & + & ,& 6 #!8 & ) & 4 , ( +& & ( -7? ? ? 8 &- & , & : &, & & + & & & * ( 7 6 : & & & & & 8 4& ) & - & * , + & -6 & , / & de Psicología. 4, 93-99, Moscú 1955 (en ruso); GONTCHAROV, N.K.: Henri Wallon, científico célebre y hombre político. Pedagogía Soviética. 8, 3-15, Moscú 1959 (en ruso); KISS, T,: A la ocasión de los 80 anos de Henri Wallon. Realidades, 74-78, Budapest 1960 (en húngaro), etc. 10 Evidentemente, el lector puede aplicar a esta afirmación el comentario de ser más bien dictada por el entusiasmo y la admiración del discípulo que por la verdad objetiva, comentario con el cual criticábamos ciertas afirmaciones de Zazzo. Pero cualquiera que conozca a fondo Pierre Naville puede corroborar ampliamente nuestro juicio. (Quizás cuando este papel llegue a manos del publico, una importante editora mexicana habrá ya sacado al mercado la traducción de una de las obras de Naville -Psicología, marxismo y materialismo- que permitiría un mejor conocimiento de este autor por parte de los lectores latinoamericanos; en el momento de escribir estas líneas, los trámites parecen bastante adelantados). 27 2 & + & & * & - ( & - & * " & ,& & / , " 4 & " & = ,( & * * + 8 & & G & + . & & ( / , ( + & V0 0 ! G +& & & 6 +, $ $ / , 7: & 6 & & & & * & * 7D & , /& & ) & 7: 0 & & & 8 & J#G& & 6 & !OG J 8 & 7 +& 4 & * < 4 J8 2 & & $ /( 3 & 4 + & 56 + 7 8 $ , * 2 / V0 0 & < K & & 4 & 7V 0 0 4 2 & ! G &8 & & * /& 4 ) : JO8 & : & +< 6 &0 & ( +& ,/ + & 2 && 2 & 4 &/ 0&G &/ 6 +)& / &) ( 6 + ( 6 + & & & 2 &, / && : 7: G C8 6 & & & , & ++ & & $ ) 4 & & & & & %& && & 6 + & / & 4 0 4 & : +) & & 2 && & , 0 * + / & & +& 7 /4 / . 2 && & + & * +& 6 /& & ( + / +* & & & L & 1 &+ & & &/ / , 7 + , & '& & * & ( ( /& & && 7 & , 86 & / & ' . 2 & &&) *& & 9 & && / & ) 7 #C8 & &0 & & ) & &) , ( & + & , + & 8 / +& 4 ) & & & 4 @& I *7 & & & & , ) 4 ( + & / 4 & & & . 6 & & & & & $ / # & / & )* # @& I * = 11 @& I * & ( +. +& & & + D # & & ) & /& 3 D& 9 ( 7 / 2 && && / & & ( $ & / 8 & 7 9 & 6 +, & 7*( 6 *& & &, & & /& 8 0 & && & + & & * /& +& * 2 &, & + 7 / + , ( 1I 4 ( 4 OJ 7 & & 9 ( 4 $& ( " & 8 & 8/ & & 1 & +) 3 &) & &+ & @& & I *7 & ) #! . ) / & @& I * & 8 9 & 0 +& & I * %& 6 & & D & 8 ( & & / & & & + 6 +& 28 & & + 2 )& 8 , J# 9 + & 1 & 4 /& & 4 6 + D+ +& ^ & &+ %& / 7 & 2 & ( & 8 * + & & & & & 8 L H& && / 0+ . .& & 6 & 4 & 4 4 2& / 7L H28 / & 72 )& *: 4 7 9 ( & L H2 ( 6 8 ] & + 2 && & & * & & ^ & & / 4 7 6 4 9 = *( & * / 2 & 4 , 9 ( 6 * , 4 & & , $ ( 6 +& + * & & & * & 6+ 4 & +& 4 & & 0 , $ +& < 3 6 * , 2 & : 6 +& 6 & & $ &4 & 4 6, & +. +& & & & & 6 &* & 8 & 6 & 4 J# * & + & & / & /& ( 14 + & + + & ( * + & 6 & /& & * && & & * 7* 6 & & & 6 + & +& ) +& : ( & K ( ]0 J , ^ & ( 4 / & ( & 4 & C * 7 4 +& C 4 < , 4 5 ( J G& 4 < & & , & ] & & ( . 4 & / 4 & & & ) & & & & & * & () ) + & & & C G # 8 2 &, 4 + & & + & 8 +& 4 1 ( $ $ ( D & : && D& ., / 3 & , & 6 7H+& $ 6 & & /& +) !8 D ) & +. & 4 1 +& & 6 , 7 , , , 8 && ( & , && +& / & 2 & 1 = / 721=8 & 4 & * 0 ( & 6 + . + 4 = & + * & & & & * & & / 4 & &) 3& 4 * 7 # 8G3 , 7 J#8GDM > + 6* / / , ,/ N LLL 7 J 8G@ &, & 4 & / 7 J 8G2 , & * & 7 JC8G3 6 / & 7 #8G$ 7 C 8G@& I * 7 C#8G$ && 7 !!8G1 , *34 _ #8 + & & & , (, * 0 ( & 7 & 0 ( & & & &8 G & & / 4/ 6 .* 4 6 * , & & & + & +& < / & 0 & * & ( & ( ( 6 * 6 & / 6 &, 0 ( & 6 & / 11 Vale la pena insistir en este aspecto puesto que, contrariamente a muchos autores que partiendo de una crítica del marxismo llegan a posiciones francamente reaccionarias, Naville se sitúa a la izquierda del marxismo, del "hegelo-marxismo", como le gusta personalmente decir para indicar la filiación (ne- 29 & = + & & 4 &4 L ( & + +& 3 & ' 7 1 2 ( / & C! & ( & 6 +, 6 +, +& ( +. M > + 6 & / + +& < & +. +& +& + D & - + + & ( , < 6 + 4 & +& & & $ , )& & 6 +& D & 1 & J 0 & * + /4 / & 2 & `& +& & +& / $ & & )& & 4 * ) +& , * 6 4& & & 4 7 83( & ,& /4 / " & N LLL 7 a & +. & & / / 4 * & & + & / , NLN * & & > * 3 & & L * & * & ( /) + & , & NLN & & /+& 7 81 +& & & & & * 6 + 3 & & + & && & , 9 & & & & & & & / / , 6 * / / , @ ( & & 6 &, * 3 * 2 I 6 & & +& = 6* & . 0 / & $ ( & 4 C!G !" 8 & + &4 & +& * $ & + PM > + 6Q$& &-/ 4/ ( & & (, & & * & , & +& ( & & N LLL & & & , < 1 & +& ( & & & +& & , < , * & & 2 & , +& + 0< 0 7 !!O8 b > + 6 +& & -5 * & / , & & & 2 &) +& $ && ( " & * , +, 6 & & + *& & D ) * +& + ( / , & & . & 4 & &< ) E D & 6 +, +& 3 / , (, 7 ) 4 & 8 - & + , & + : 7 8 2 & & , & / , 7 8 2 /& +& ( & & 6 +& 7* 8 & * & + 3 & & , && ( & & & @ & , * & ( 6 +, & + /& & & $ & & 6 + D & 1 0 3 + 02 & 6 4 , & , & . & G D & & & 6 +& & & $ ( & /& & N LLL & / & ) & 4 / , NLN DM > + 6 & ( 3 & * ( D & & & 6 +& & -7 ( & , 8 & ( & / 4 / , 6 & ( + ( - () 6 +& /& & & & ( & -( & 6 +& L ( 4 - 4 & & & 0 ( fasta, según él) de Max respecto a Hegel, filósofo éste que Naville considera altamente pernicioso y cuya influencia no hubiese probablemente llegado hasta nuestros días (siempre según Naville) si Marx no lo hubiese reactualizado tomándole su doctrina de la dialéctica. 30 /& & ( 6 ( . & & /& ( & + + & & *) ( & -7 8 @ + , , * , & P & & & Q@ ,/ && $ * * , & 9 +& + , & + 4 B & & &* +& 3 ( 4 & & & ' 7 & ( M > + 6 6 +, * & 6,8 ( /4 & & & ( & + & 4 * & ) , & & & & & /4 & +& &* & &0 0 & + , - & & 4 0 &/ & & / "( , ( ,/ ) & * & & & * / -7 / & [ J 8 $ " & 6, $ / + 4 & + 6 7, 8 ) ( 6 & / & / , "( , + , * 6 & + M > + 6 * . ( & 3 & 6 +& 6 +, * + 4 6 6, 7 8 6 ) & & & & & & , 7 8 , & , M > + 6 7 0 )& , &4 8< Z8 & * * & / , K 7 & 4 8 & * & )G ( && 4 & ' @ G # 8 & & & ( & & + & , & / & 6 +& * & & 7 + 8 * & & 7 & 8 $ & + & G* & +. 7* / 6 8 * ( 1 2& & $ & & & + & 7 8P ;) ( 6 +& & & QP 1& 6 6 & Q> ( , & -* K < $ 6 +& & & & & & ( & 0 . 76 * &, - & 0 4 - 4 ( : 0 + 4 . < 6 & + 8 1 & & &( 6 + /& 4 * + & ( & . * 1 & & & * ( & & * && & & & & /+& & 6 +& & 4 / ( . & /& G* & & ( +& ) / &" & ( ( & * +. ( 6 *( & & ) + -7 8 * ( b > + 6 6 + (, 6 +& & - ,& $ 6 +& & * & & /& *& &- $ &/ & * , 7 8 / 4 DM > L+ 6 9 +) 7* 4 8 ( & & * . * *( & & : 6 + 6 * , * , & @ , +. * +& $ & ( & 4 /4 * & & + & 4 6 & < & /. $ & /. & + + 4 * 4 $ N LLL & & & < 6 + ( * & 2 & /& & & K * ) $ & & & /. & & & &* D & 6 & 6 +& 6 6 + .& & & ( & /. & & +. / ( & 2& 4 & & & /. * & /. / 31 / & & , & +& ( 4 *& 4 & /. > (, +& & & & 6 4 M > + 6 & / &0 & & & & & & & -7 $ /4 / * & 6 +& 6 , # C"#CO8 $ / 4 .& /4 ( ( & & 4 6 & &( & , ( & , & ) & , ) . & & & (0 + & 0 & 6 +& & -7 & + +& 6 +& 4 6 * 7 J 8 B0 & ( ) - /& - & & M > + 6 6 * & ( *( +& ( & & &/ & & & & 6 & , & , G C! G && .& & & & ( +& - $ '& 6 & 6 6 / & 4 * ( && & , * ( " M > + 6 +& < 4 & , ( /& ( , G' & 2 & & & +& & & +& & 6 : & 6 * /& M > + 6 9 ( 6 +& & & +& & & & 8 7 J 4 && 9 & 6 & & * / -7 !8 D 4 & * & +& & & $ 6 +& 1I 1 ( 4 < & !8 / & & + ( +. & & * / & + + &. * /& * & & +& & + & /& . &" & ( M > + 6< @ * && ) && . + +& ( * &, *& 3 ( 4 9 & & & Q & 0 4 6 * ( / /& 6)& / , & +& 6 * -7 LLG C8 7 +& < P ** & & & /& 7 8= / +& / OO8 , & M > + 6 & + 4 2 , & * & 7 $ +& & + +& / & * & & & & / $ .& .( 6 +& * & && + + . 2 & ( ( & & & 4 & & & & & 4 & < & & ) 6 & +& &, & 0 4 ( +& & & &( &, &, & & 6 6 2& & $ * 6 & & D ( $ & & 0 +& 1 & & 6 + N LLL = JC8 + &/ &, & 6 & & / & 7 +& J8 & , ( 2& && + / & 0 6 & & & + & & > / , & ) 7 ) & +& +& G + & & D 6 & 0 +& * & & ( 6 +& & . & 0 K & /+ 6 /& & /&, & +& & & * * & 6 +& ( & / / , ( JCG #8 4 ) & & ( & ( & +& & & +& * / , & & & ) 6 * 0 $ & 6 & ( && & * / & ( & & / , & & , ( & 6 : +. . & 7 +& 7 8 0 & & 4 32 8 > -( & +& / & (, & 4 & - $ & & / , "DF6& & +& & 4 & & +& < 1 ( & & G* ( * /4 -1 6 & +. /& +& & *$ $ ) +& +& % &+ 6 & * ( /4 / 6 & & & /& -* 9 <- & / & - 6 & + / 4 / 4 & & &+ / 4 & 7 *& & 4 & 0&8 & +& / / , 4 & +& - & ) * 7 +& ##8 $ & ++ & 0 & & +& & 4 4 +. & & 9& / , & * & ) & 6 +& & / / , & & & & / & 0 ( & 0 & 6 2 & & & ( + & 1 6 + / , & & & ( & 4 4 / &0 & & & & &( & 6 & & + & & +& 6 * ( ( / , &+ & & & +& * . " & & + / 4 & & 7 +& #!"# 8 P4 &( /& & * + & /& 6 +& +. & & Q7 +& !C8 1 R +& 3 S 0 && & 7* & & (, + 4 / , * & & 7 8( 3 & & & 8 + / 3 ( & &0 & & 4 * & 4 0 *& & 4 * , > '& ( & 4 6 +) 4 & , & & /& & & / , * . & E 4 * & 4 / & , " & 13 4 O /& G & 4 +& -&-( 6 *( & + 6 6 6 +& & & & + 6 +& & & 4 7 , 8 3 6 + / & / , & & & /. . & ,/ ( & 4 & + ( . + & & 4 1 6 +& & & & / & $ 7 +& JJ" J 8 $ * +. )& - & 0& 6 * / 4 & 1 +& / * & & , +& & +& & * & $ D ) * & 0 . / , (, + , 7 & * $ & & & / , < / , , & 8 & & & +& & " &+ 3 % &+ 6" & /. ( & 7 83 ) / & * & & & 6 & * ) / & /& /& - , $ & * & 0 * & 4 & &< & & 1 ( & 4 & & ( & 4 4 & & 4 & $ & 4 & / .- *6 + & * ) & & & $ "DF&6, 7 / L & 4 8 $ ( > & - &( & + & +& +& / / , 33 +. * /4 & G* < -( ( + / / , * & & &, * * " 4 /& * ) " @ & & 0* 6 & + & 4 ( & & - &, * * -/ & & 07 , && + 8 $ 9 <1 & () * * & & ( & & +& 6 *( & 6 +& & & 0( 6 && * + ( & & ( & & +& 6 ( & & 0 ) & 4 & & 0 ( )- $ & &6 + & & 4 / 4 <3 & & .& +& 6 +& & & & +& & /. ) + . /& +& + . /& -* & $ / & &( & && / - &, * * & /& & 0G +& + &( $ & & & & & /& &, ( &, , ( ( / / , -$ , 4 ( 6 / $ G & & & & 6 4& G && & & > I / &0 & & ) $ * >+ & && & " & , 2 & &( , 6 * + & & &( 6 0 & & , & & & & 0 && +& & 7 8 6 & + 6 * && +& & ( 6 + & & NLN & , & 6 & 4 & " &, & * & & 6 +4 + . & /& ( & /. & G $ /& 4 )7 8 3 / ( + + & & & 6 0 G* 4 & & & & / & & +& & , 1 & ( & & &, & &- & +& & 1 +& & ( + & +& & ( + & ( 6 +& *& & / 4 & + & & / ( * & 4 & & & + & 7 +& J " 8 $ / & * 4 / 4& 6 / & 4 & 7 8 >* , + & (0 4 G / , 6 6 & , & & 7 +& J8 & *$ & & +. 7 8 & ( , & & * & / &0 & G & & D. & & & & & / & & & & +. D &K + ' & *' & 6 (, * 3K & & 6 & * , 7 8 & *$ /& 6 & & * , (, / , & 4 &4 4 D .& && & 7H+& ! 8 & & 4 & 6 * ( & < & & & & & 6 & / / , - / & ) * & & 3 & . & ( & & ,/ & & +& & ) & +& 6 +& " & & ( & & & / 4/ & & / , & ) & & /& * & /& 7 8 $ & & 0& + . ) ) & " & +& * / , 6 6 +. & & 6 + & * 34 6 & & 3 & && 4 > 7 8 > *( & && & * & & ) + & + 6 * ( < & & +. & ,/ * 6 & & & & $ & +. & 0& & & $ & 6 * , + ( & & + 0 & / , "( , / , " " , , , 1 6 & 6 6 * &, $ * / , 6 & & & & & ( & & + & & / 4& & * & & > 7 ( & ( 6 6 6 & && 8 2 & & & 6 & 0& & / , & , + && / 6 ( & && & & & D6 &, + , & &, & 0 4 4 & + ,/ & & / * 0 & + 4 $ ( /& 6 * , / > & & / &0 & & & ) 7 +& !!" ! 8 : & 0 4 & & < * 0 , & ( & ( , 6 & / & , >* , & &, 0& , + , * & & 2 & + ,& & & ,( + * * * + * ) & & & 7 8D & & & 4 4 7 8 & & & + & 0 6 7 8 > +& & & & 6 & ) 4 - ( -( & & , / 4& , / *( ) 6 +& & & + * / / , , + & , + & , +. 2 ( ( +& / & & ( && & & , 7 8 3 /& ( & & & & * & * 4 */4 / 6 & & 2 & ( & ( & 4 & ,( * / , & * & & ** & * +. & 4 <( 6 * . *( 6 & + / 4 7 +& " 8 2 & ( & & ( , +. ( ( / +& & , ( & , 6 6 & & & + & + 4 & 6 7 8 D & 6 & & / / , & ( 6 & & * 0& & & 4 . & &+ 7 +& !8 3 /4 (, *+ 4 & . & & , & & , ( 6 +& & 0 & ( , & ) P $ & & & & ' & Q7 8 3 , 0 4 6 6 6 & & & 6 0 +& & . 4 +& * +& ( ( - 4 ( & + , @ & P 4 QP = ( & & & & ( & 4 9 & ( & 6 ( + Q$ & " / & &, & T ;) / +& ( + & & & , & && / ?7 & 4 '& ) ( 2 0& 6 & 0 4 - & - 3 / M & 6 6( +& + O+. 4 % & 8 $ 6 & 4 35 & * 0 & 8 & P 5 () Q ,( 6 & 9 & ) & /& & ( 6 & + & ( &( & & +& & & ( 1 6 & 4 *( ( /4 4 & & 7 +& 6 /& + 6 + & 7 8 ( ( & 0( ( , 2 & +& J" & 6 6 / & / /& +& & 7 +& : . 6 !8 7 8 ( & & & & &6 * ( & / , 6 ) & & +& & & & 2 & ) & 7 - /& & & , * 8 1 & && & 4 & 4 4 & & & + & / 4 ( +& 6 & * /& & & , . ( , & + &+ ( & & & +& 7 +& #O 8 3 " +& & & ( & 6 * , & 4 " & & * & & ( +& & & & & ( $ & + &( +" & $ + / & + ( +. , * * 0 & +& $ 4 & & +& & / * , +& & +& & ( 2 & P 6 + +) ) ( & & & & , Q && / , +. ( : 6 & & & + .& & & / & & * / () & & ( ( & & 7 +& #OJ8 & $ & & 6 +& ( 6 * /& . 4 $ & * & ,0 2 & 2 6 & O8 /. 4 . +& & $ - & 9 & / & 6 2 & / ) * 7 8 & = & 2 & 4 & N ( .& / 4 & & , & & & & 9 & ( 2 & " < +& & $ & & 0 ) & -& /& &- & & & & & ( & ( /& . & & +& * & & + +) * & * ( & $ 0 + & & & & & & %& & $ / 7 8$ - * & & & & 6 1 & & /& / & 3 &, +& ( & ( 4 & , ( & - 2 & 7 +& &, 6 & & ,/ & & && & & & C 0&< , & , 4 " / & & & & 0 & *( & + &( ( +. & 6 , & ( & . & 4 6 & / 9 * . & 36 ( & ( +& / & & 4 6 +& & 6 +& ( 7 +& # " ##8 & ( & , ) & $ & 4 & , 6 + &/ < : , *6 + ;) ( & & ( & && 4 & & & & * 6 * ? & & ( 9 $ & 6 +& 1I & $ +& ( , & ) 6 4& ( & &, & 6 & & 1I & * & +& & 9 & * () %& ( & +. &, $ /4 / @ ( 7 J 8 1I !! & 1I & 7 " .+ & & ( 6 +, & ( & & & 6 +, * && P ;) & -4 & /. "K , , 6 & & & + & ) & *$ & & , ( / & & 2 & . (, & & , / & + & & 6 & & & 6 +, 2 & 6 +, & & D 6 6 6 &, ( & 1 * + /& < $ , +& & & 7* & P 2 & ( )& 0 / & 6 & ( / & ( 6 6 $ & & & ( 6 R ( 4 2 & 6 * & 8 * 4 +& & & + "8 : .& , & & * & , N LLL * +& & 4 0 & D & 6 * & , 7 * ! 8 6 ( & QP 2 & ( )& 0 Q 4 & & & 6 & D& & & && ( & 4 & * L && & ( 2 & "3 & ( 2 & "3 & ( & & 4 ( +& ( & 6 & Q$ , & ( 6, + +& & & &, ( 6 + 6 & , & 4 , & & & 4 & + .8 , & & / & 7 & ++ ( & + &, & & / & ) * ( 4 $ & 6 *( & &( & , & * & ) +& 6 + & 4 6 + : * & *$ & & JG & . 4 1I & 6 +, * 6 +& +& S( & / & 0& ( ( & & & & ( & & + & " / ,& & & 6 +& 4 ( +& & . & * 6 & 6 & & & 9 8 6 - 6 , < & +& & 4 +& : 7 +& ( & & / & & , & 6 4& &, .& & > 4 & 8 &, 4 &, & 4 / & & & + 6 / 4 & ( +& & 4& @ +) /4 / $ & & & 6 *( +& &( 7& 6 9 & ( & & 6 / 4 " 4 & 1 , * 6 6 & & & +& & . 37 + / +. +& & & & & . ( ) H+ & - ,& +& 4 , ( + / 5 0& & 8 & 6 * & 4 ( + /4 & ( +& & & 4 & 3 & 6 / @& ) . * & & && & I * +& & -+. *& 6 * & - +. - ( & ( . 46 8 + && & + && & P 7* * & &4 ( & &/ & & ( & . +& < -$ & & & , 4 6 +& ( & & , +& /& + . & * & &8 & &, G / , , / & 6 +& & / & & , & & && ( 6 & ( 4 . * * 4 9 & / & ) < 7 8 < 6 * ( 7; &0 ! G C8 ( & , * & + -+. & , * /& 9 & ( 4 / & & 6 +& +& &, , - & && + & / & ) 0 ( & /4 / / &0 & +& 12 ) !!G ! 8 $ %& & & + 4 & & D ( 9 3 &/ < & 6 * , ( + 7( ) & /& 4 ( .& & / 7 8 / & (, + 4 8 & # & & +& & 6 +& & & & & , +& +& 2 & , & +&8 & 8 & & *( & & ) && / * . 4 & & &* -+. . Q7 & + & , 7 4 $ / & 2 & /) & & & & & 4 / & - 9 & & = , )( ) & 0 ( & /4 / & ( / & 4 ( & 9 & 2 && && - & & & 9 7 8 , & $ 7 8 +& & . +& 9 & & ( 6 & & && . & & 4& . 7 6 & & 7& ( - & 4 7 & G* , ( & +& , 71I & + & ! 8< &/ * I "& * & & & & ( & Belanger (1978) en un excelente artículo [publicado recientemente por las Prensas de la Universidad de Oviedo y que puede ser consultado en las páginas Web de ConTextos, cuya lectura recomendamos insistentemente –precisión aportada en febrero 2003-] titulado "Imágenes y realidades del conductismo" señala que "la muerte del conductismo" ha sido proclamada oficialmente como mínimo un par de veces: "la primer en los años treinta (...) en el mismo momento en que la segunda generación de conductistas americanos (Hull, Tolman, Skinner) empezaba a producir. La segunda nota necrológica, mucho mas reciente (...) era formulada en el momento en que el conductitmo tomaba una posición importante en psicología de la personalidad, psicopátologia y terapia". (Belanger, 1978; p. 10, nota) 38 3 , & / & & ( 0 & 7 & * & %& & / & ) ( 7 8 6 & & 4 & 0 6 & & * & & & & $ $ & ( / & ( & & / 6 - +. & 6 &0 / 4/ JJ 8 & & &6 & ( 4 * & 8 7; &0 T 2 & ( & & I & & / ? & / & T & ! & ! / & ! G & & & )& & /& & -7Q 8" ( /" + L9 7 #8< & ) & = 7 ( 6 & * & & - 4 & ( 6 *( 8 & 6 +& ( &8 * / & + 4 , * , & & & & + ( & & + & & 4 + B6 /& & 4 & ?7 + L9 4 # @ + ' &+ & "> E7 #8 E & 2 0& , & = & '* ) 7 ! 8 $ 4 & 0 + & L 4 * #! JO 26 6( " O ' & B7 ! 8 L &) ) +6 & ' 7 !C8< D & ( & 6 3 H+ & & C# *! ' 6 ' 7 !C8 2 *6 * / , 3/ / 2 &, ' / )G% GX + & BGX + & $G3 1< 3 E 3< & 16 +1 7 J 8 3 *6 * ) &) & 3 & ( !"!# . ' E7 ! 8 3 6 "& '% 1I & 3 H+ & & !! #" 7 ! 8 3 *6 * & 2 &, 0* 2 3 / ,( 6 BGE& " &*>GD & 0* 2 *6 & & '& 7 !!8 3 & + 7 ! 8 3 & 6 D& 1I & 3 D 6 L " # +& 6 B 7 !!8 3 6 6 6 BG E& " 6 &*>G D & 0* 2 3 & *6 & & '& 6 7 8 D &( / & Q2 * 2 &, L 'G'& 2 1U 3 7 !!8 2 & & ( & 6) & *6 ( $ 1 2 &, D 7 ! 8 3 2& = & & %& 2 &, D % 7 !!8 3 M ) & ( *6 * 1 2 &, D& * ) 0> 7 ! 8 L , * % '& %& 2 3 M ) *6 & ) %& 2 2 B 7 8< @& ) *6 & ) @ L< > & )6 2& = & & %& 2 &, 7J !C8 %& 2 7 !O8 %& 6 & /6 *6 * /+ 6 &< 6 &+ /> & 2 )& B /6 > &* /6 ' 6 & 1 C " 13 Señalamos al lector que, según figura en un recuadro al lado del texto, el autor de esta recensión posee "estudios de matemáticas y de economía" y es "investigador en el sector público" (Querzola, 1975; p. 86), títulos todos ellos que le califican altamente para discutir de conductismo (!!!) 39 2 7 ! 8 2 *6 G Lb 6 & NNL &) L 2 *6 2 &, "# . 2 + & 2& = & & %& 2 &, ! 7 J "C 8 %& 2 2 7 C 8 @& ) *6 & ) 2& = & & %& 2 &, %& ' ( )$ 7 8 = ( ( & * ) )& 3M ) 2 *6 # " # %& ' ( )$ G' * ) G'& & 1GE& &3 & B7 #8 c & M *6 6 0 ) *6 + / & [ ( )+ L & B /2 *6 * ! J! "J E ( E ( % 7 !J8 #O & `& & + 2 &, 7& 4 ! 8 > +& B7 ! 8 @ 6 I K 6 / 1 +&I & %& I /& C 6 ( D d"E & 2 &, @& / & <3 B +& 3 * "3+ B 7 ! 8 7 8 & ( 1 2 &, 3 & BB 7 C 8 2 *6 * + ( 1 2 &, 3 & $ 7 #8 & 6 * U& / /& 3 D 6 NC . 3/+ & > 7 !8 E & 2 0& *6 * 3 "C ( *6 ( 2& = & & %& 2 &, 3 *B% 7 ! 8 3 ) 3 7 ! 8 > & 2 )& / & 6 *6 * < & / & %& M B /6 > &* /6 ' 6 & 1 ! #C "#C & $ 7 !!8 2 & & 3 H+ & & C ! !J"J 17 ! 8 1 " & Q3 H+ & & J O CJ"CJ 2 7 J#8 3 *6 & E & 2 &, 7 C 8 > + 6 6 6 /( N LL U E & 2 &, 7 C!8 2 7 J 8 DM 2 7 JC8 2 *6 & )& & U& 2 &, @& <2 , & & @& ) 2 7 JC8 L )& & E & 2 0& 2 < 2 *6 & )& & U& 2 &, 7# J 8 2 7 J#8 $ & &)/ b ) 7 !8 2 *6 & )& 7 JC8 + 3 *6 & E & 2 &, J# 7 C 8 2 7 C 8 2&)/ &)) 3 *6 & 7 J#8 E & 2 &, 2 7 C 8 2&)/ L ) DM > + 6 6 6 /( N LL U & 2 &, 7 J 8 E 2 & "3 L %7 ! 8 / & ( & 6)& & 6 & 6 1 1 C!"!C 2 & "3 % 7 ! 8 @6)& & $ * = & D7 " C8 2 )& > 7 8 D M eb 6 2& = & & %& 2 &, 2 0& E 7 # 8 3 *6 M *6 * 26 6 Y C + 2 0& 7 C 8 2 0& E 7 # 8 & ( / *6 2& = & & %& 2 &, 7& 4 C 8 2 0& E 7 8 2 *6 * & < / & "& & < / & " & 7 + 2 0& C 8 2 0& E 7 C 8 $ & # 3 / *6 @ & & BD+ 0 *$ 1 2 &, 7& 4 ! 8 2 0& E7 8 3/ *6 * 32 ) + 2 0& C 8 ; &0 B 7 ! Y !C8 3 & & / ) +6 & < E )& & & & & J !" J 6 7 !8 > & *6 2& = & & %& 2 &, 7J !J8 + "L9 $ 7 #8 $ <& / &, % '& 6 7 !!8 ' % 1I & )& + 6 & & '& 6 7 O8 3 M & 6 +6 & 6 1 &4 N 8< 3M *6 2& = & & %& 2 &, 1I & '% 7 J 8 : K L K 5 &I 6 +6 & K 5 &I 1I & '% 7 8 1 1I & '% 7 C 8 @6 6 */ 6 " &* " & / K 5 &I 1I & '% 7 C 8 /& /& < 6 & * " &* " & / K 5 &I 1I & '% 7 ! 8 ' * / & * / & X / K 5 &I %& 40 1I & '% 7 !J8 + + 6 @6 &2 7 ! 8 1 @6 &2 7 8 & @( 7 C#8 3 + 6 & & B7 O8 3 : > 7 J#8 D M e : >7 8 D +6 & : B' 7 8 2 *6 * V0 0 7 ! 8 2 *6 & & / & & 2 / 2 &, *6 ) % X / 3 <3 * & & 2 &, K 5 &I 6 & 6 OC # O" # J 2 &, &) 1 '& J# 7& e *6 6 +6 & K 2 *6 & D dY E 6 & 2 &, 4 !O8 32 ) C "C K #O " !! b ( & ) YJ