s - Memoria Digital Vasca

H
s
'A c U ì
;
i A
/ ir ^ < ^
r
■V
\*
.
.<
¿
D .
C A A L O S
V
Z U M A L A C A B R E G tl.
r s x é T T " .- «
A lh í
H -4 5 V 5 D
ECOS DE N A V A R R A ,
i
\tm ciULOs
»
W B O * a U T M lcM t DKf&LlVS CCRlosM » t » I 60I M M
PB 9H oriciA i. C*&U»1 *.
»Ok
EL BARON u. n m m .
U A D R ID .
4
B O IX ,
i>‘*fr t»r y Lét^r» ,
BDITOB.
<íi Céf’ t n t i MÍ*t~ i .
1840
.
'
.
"
:
4
, <
æ
r
îfc '
b
'C : ”
¿
.^*
im
iz
>-
'< « *
a
/
î
S
i
;
s
W ♦V
Í ■'
f
i
1*
N
■
E l deseo qu o
a n im a d e
r e o n ir ch a n to s
d o c u m e n to s s e p u b liq u e n r e la t iv o s ¿ U c ru e ú >
t a g a e r r a c i v i l q a c p o r e s p a ü o d e s i e t e a f io s
h a 4 ev< »U do
p a fia , h
h e rm o sa s p r o v in c ia s d e E s «
f í o d e q u e p u e« U a t ^ u n d ia
u n a p l o m a p r iv ílc j^ ia d a la h í& to r ía J e
s e n t c ép ticQ c o n
c s c r iM r
l a p re >
U c x a c t it iid Á im p s c c ia lld a d
r e q u ic r c o , e» lo
id o s o fre c e r al público
Ílaunicoeo bIcksriloq coeblilurasm eladliadeaedsFeteccoidS^i^nero
D B .\A y A B R A , ó D o s
C x i a o s v ZcHALic.iBBiiGi'F, q u e e W io r o n i / .
D u -C (T it5 í,e v o ficial d e lc jó r c ito ca rlista acaba
do pablicAr un P a r í s , y eik los q n e cn co cjtrará
, el loctor u o a in íío id ad d e n oticias-, bccUo!» j
d etalle« , á cu a l mo8 cu riosos é in te rc sa n le ^ .
C onocido y a el cscI usíto o b je lo q u e m e
p ro p o n g o al p u b lic a r la p re s e n le o b ra , res*
U cne t a o solo m aD Ífe^ta/ q u e rao h a parecí*
¿ o o p o r C a D o p o n e r n o t B s fi
1 p íé ie
U k p á g in a »
e n l a s q u e b e e n c o n t r a d o u lg u n a ¡ n c s Q c l i t u d ;
y SI a c a s o d o a p a r e c i e s e n t o d a s r e c t i f i c a d a s ,
9
a t r í b u > « o a i p o c o c o D o c ím í^ n t o q u e U ñ e m o s
d e lo s h e c h o s á q u e L a c e n
D Í f tg u n m o d o ó
en
q<ie s e a
lo m a s m ín im o á
r e f o r e n c i¿ i ^ y
m i ¿ n im o
do
o g r y v io r
!aa p c r ^ o n ú s q u e c u lo s
E c o s D B N a v a e k i f iiiu r íia .
« A T S B I 4 A O tti: C ô n T tE IV E E S T A O U I T A .
Il
G uerra
rey. —
c i v i l . — E n t r a d a <n f ? t p a ñ a . ^
Z u m ila c a r r fg n i. —
d el e jé n ito
r e a l.M a r c h a
S a i 'a r r a . — i i u e r i e
V endée—
âia d e
á
O r ^ a n iz a c / im
l a rifte r n d e
d e tin p a r tid a r io d e
fa
E i a h a tiU d e M ir a n d a — L a t j / e -
V i l l a ¡ r a u c a . ^ L a s m u g e r e s e m p lu m a *
d a i . ^ E j e c u c ió n
en L u m h i e r .— D e r r o t a d e
l a S a r t a . ^ E l c a m p o d e b a ta U a . — .d c c io »
d^l p u e n te d e A r e ju ijn s .— U n a n o c h e d e g u a r à i a . — A e e io n
du
L o y n ìa S e g u n d o
O r m a ì$ ie g u Ì .— ig le s ia
àe
tl
p u e u ie d e
À r t fM Î ja t .^ A c c it in e » à e L a r r a g a
y de D o ñ a
M a r ia —
S itio
û frr ç u f
fn
d e lo t A r e o i . ^ C U m e n c ia d e
Z u m ^ la e a r r e g u i. —
Tom a
d e E c h a r r i-A r a -
r t a t . ^ D o s c u m p a iiio i <Ul b â i l l o n d e g ttio #
áiesmaáat.— Combate de A rro n ti.— L ó i «s*
pañoles en pretenda de la m u erte.— E l
trompeta de M erina.— C(misario ingl/t.—^
Á r l a s a . • ^ T r a t a d o E U i o i ___ T r i u n f o s m U ita r e s . — F a m il i a d t O 'D o n e l . - ^ t C l s e r m o n
del
f r a i l e . ^ E l e s ta n d a r te d e la y i r g e t u ^ M i g a
t n e l c a m p o . — .S*'í»'í> d e Ü U b a o . ^ M u e r t e d é
Z u m a ia c a r r e g u i.— C á r h s d é B o r h a n . — 0 ^ - '
c ia U s fr a n c e s e s e n e l e jé r c ito r e a l i t l a d e E s p a ­
ñ a . ^ C o n c lu s io n . —
5 i{u iic< o n a c t u a l d é la
t a u s a r e a l d e E s p a ñ a ,~ -^ M a r (/ to .’ ^ C < ih r c r a ,
O ir iL .
I-M
fe c o e rd «
io n h i
ú n ic M
c o iu n e lo * « o «
«08 q o e d a a i lo s m lU u r e s d e s p a e j a<* m i! tr«l> aí o » f i i b - i b o r « , cuaBdt» l a ed*<J 6 ) a i b«r¡d«9
n o s d e u e n « o v n v i a c a r r e r a in ó r a la ,/ e p a d « c o n
e l l u d u r d í n g e s í r o r o s tr o y c o n la « ü ^ r e de
r o o ^ lr o c o e r p o . ¿ N o e s T a r d a d , « x ^ n .p .íle ro i d e
a r m « . q u e M i) « n in c n la m o 9 u n a f e lic id a d a c r a d a b l e . c o a o d o , rc c lra d o s e n t\ b o g a r iU m é^tico.
r c » r d a n . w lo s a n d - o o s p e lig r o * , l a i p a n d a s a e i•oü es y l a s f a t ig a s q u e d e a ir u ía n n o e a ir a « I m i
L T * ‘?”
iC«>T.qgé d e lic ia e s c o c b a m o *
• » m o tr o a m i s m o i e ! le ja n a é ¡ m i i e r c e w i b le ee«
c eso s .o w o r B * ^ a « t
6
w ro
t ie m p o q q i s L a « -
c ia b a n la m u e r t e ' P e r o e! coraznn d e l h o m b re es
(a n in ro m |)le lO t q o e p r A ^ í« p e r Ím e n U r ' f n U í e *
ra m p n te la fel)c¡<lad , e5 (>r«i*¡4o q u e ésla se co*
inuD K|ne á o íro s co raz o n es, qu« la esp e rim e a te a
U m b ie n i so ve s . H é a<]ni la raxoo p o rq ae e l aoÍ*
da<if> 65 ge n e ra Jm u n le naírAd<ir. Y ib o r a pregan«
Co y o , (,n o K n e m n 3 tivliis obH¡;>;aciorf de escuchar
í o n sofi!a«lo, q a e d e ^ jin cj de hal*«r s o frid o la a *
ia jio r dcrefi«tcciu , «• lioiiti« i pediros q n r pres(e ia ari’Dctoo a l rcla<o d e «u« gloriosos y dvs!oM resadfM p a ilv c i m íe n lo s?
C o m o so M ailo filia d o en a n » U m d e ra e ilr a o *
j e r a , n o ig n o ro qqe a J p u b lic a r e n F r a n c ia a1gn.
ñus recu e rd o s de la vid a q a e e n (os f-ampanirnlo * he ceñ id o , carezco d e l ilvr«c h o d e in v o c a r de
m is c o n cia d a da nos a q o e lla «¡m (ia tia , q u e acoje
la< pal&Liras de los qcie e o m b alie ro n p r so pa­
t r i a : p ero u l v e a p o d re io s p ir a r con m is e s c ri­
to s a lg ú n ¡a le r é « n acid o d^e aq ^ rlf^ cQPi«>«¡<ladf‘
que 6 ^ laa m ira d a « de E a r n p a en c u a M o , de acÍs
ai^os i esta p arte, tH e n d « dé tos P i r l i u ’cií pasa;
pue» p re cisam e n te e n e sla ;a n ^ rÍro ta y ilolorosa
g u e rra d e £.«paPFa, es donde he bu<qi|r'jarlo rfe(
n a lu ra t I i a escenas que wny á d e ta lla r, Y A«?eniaj,
»1 p r o c a f a r le v a n ta r u n a punta d e l v e lo q u e la n ’
h o rro ro so eua«fro f^ o lrr , ^no m e s : i a taitiblen
]> Cniil(¡do esperar» qoe la pu h fícacío n de t sie (!•
b ro n o se a trib u irn 6 u n m o tivo de vanid4<i l¡t e r a r ia , sln u i la )cnpclii<>sí<^ad de u n p«*ní»*
n ie n t o p a trió iic o ? ¿ N o |)ur<lr> h a b e r coon« ji|u la
o e tc s iJa d d e ÜuáCrar a in í p a ís acerca d e las c^'O'
M C ii« n eÍas t e r r i U » ife e sa s f a e b ¿ 9 ín f^ s t io » !, b a ja c o y a * g a r r a s h e v i i i o a t o h o r r o r p a l p i u r lo s
m ie m b r o » d« o n t g r a n n a c to n e ^ tr^ tije ra ?
.
L * F r í n r i a e x ig e a h o r a m u q u e n a n e a scm e *
la o ie « in 3truccio oca«
R e a l U ia f r a n « s , h a b ia ju r a d o a l i r i o f r e c e r
r o t e s i^ a d a á C a r f o j V d r f e o d e r e n lU p a f c a , la
l a c e r a d e la le g illm í d a d ( i ) , a a n f u a n d o n o
q o e d a r a d e d l a p i a j q u e a n a t i r a . U n a h e r id a
« r o e l m e r e l e v o d e l o i d e U r e s q n e m e L a b ia im *
p n eu o ; nn br**o
Í D t j i j jj i a d o , y » l o p o J i a d . r i f i i r v o lo « a l t i e l o p a r a
co o ced Ierrel
t n n n f o i la c a o « q a « b a i l a a b t o t a d a
R e g r e s é i F r a n c ia y v o fW ¿ , e r m i p a iH a
OM a q u e l a e n fím ie o ío d r e iJ r a ífe M q u e « C 4 i> e r ím e n l a p o r h a U r a b a n ,to n a d o íai> b c H o p a ¡ j .
i J e n a m . im a g ln a c io t, d e f ú o c b r e s i m i n n e a
•^11. h a k a
m
m
,m o ,
n iiM b a c o a a r r o b í m i t o l o Is»
i ' ? “ ' ? ' ! ’ ''™ “ ''“
<■
“ >’ c o jQ c h .
d o « r u ,r i U . « p e r í n z « d í l la b r s jo r , y ¡ g ,
c „ c r fe .
rw g o trr»
do
I „
q «
,a gu erra , u ’ b l r o -
b i « ic n lo w n íi« ie > lr o ir a r íc .e r e ,
i L Ü '® '’ ' / ' ’ ;
» o ,p r ,n d i.
« ™ b , . n ,le p l , « r .1 « r a r „ » r n t n - s ,, «
P
’
0 « J ., 7 ,
I ” « a iju íllo j i n o c e i ..« n m r n .« .
,1 ‘ i .
i lA í - " . | i l ^
' N . d ,l T.
í
Da# q n « 4 i)a a « jA n lo s tr a b a jo s á e l a
Ío d o 4 l r í j j
«I iuo> ¡m ie n t o «ie la g r a t a d v í l i t a c b o . M i im a»
g in a c io d a lir a s a d a t 0 (ia v i 4 <)« r e u l u « <le b alM r
f l u c i o i d o « o u n a aldi<l«f«ra d e d e x ú r d e n e s y d í*
P en sÍA jiei, «e r e f r e s c a b a a l p « iie lr a r e o p a clG cM
b a b íla c io n c « ,
s e c o m p la c ía e o c r e a r M e sc e o a s
d e a m o r , u ü lo n y f e lic id a d d o c n ú lic a . S in e m ­
b a r g o , d e v e z c ti c u a n d o r e s o iia r o o * l o h oido<
p a la b r a s ile o d io y d e c ó le r a ; y eo<*onlr¿ t r i i l «
s e iü c ja n z a i, c o n la q u e a t i b a b a d e v e r e n «I e*>
ir a D je r o » p u e s á p o c o d e » ú K e g a d a á l a c a p ita l,
e o s a o g r e n t ó « a s c a lle « ]a d is c o r d ia a r m a d a . ; O h f
;H » jrra c Ía ! A p e » a r d e U n t a a a o g r e « Ie rra m sd a j
O ftn to n e s f e r o c c s y a o ib tc iu jie « a r d ie n te « <\at ott
retroce< lÍan H elao ce d e u in g o o o ib r i^ u io » cqdU *
n u a b a n lu c lia n i lo p a r a e n t e n d e r d e titie« o e n
F r a n c i a la g u e r r a c i v i l , j L a g g e r r a c i v i l [ V ¿ » «
s a b e b ie n l o q a e <t la g a e r r a c iv il / |b | r o b o , la
r io le o c ia »
e l io c e n d io y la m o e r te [ U d e ls r io o
p e o r q u e la m u e r f e , la in fa m e d e la c ió n . L n
g u e r r a « v i l e i l a r e p r e s e o la d a })or e t a m ig o q g e
c i e r r a l a p n e r l a d e cu e a s a a l a m i g o q a e buH-a
n n a i l l o , p o r u o p a d re q u e liie r e á s o h i j o , p o r
U na R ia d r e q g e f a i i e n d e in á lilr i> i;n ie a u ¿ b r a a v *
< n lr< d o 9 h c r io a n o a q n e v a n á d esp cila zar^ ei
f r a n c e s e s ^ le m e d e«a 3 d u a jjr a c ia s , g n a r d io «
d e a g o la r c o tn o Ín»en&ai<>i e l n i a n a o li a l d e pre>
( to s a s a n g r e c o n c? q o e c u e n t a Fa F r a n c i a , voes«
i r a p a l r i d , p a r a su d e fe n s a e o la
h o ra d tl
pe*
f i g r y . ¿ S a l é i s p o r « e n tu r a a i te o d r c ik d e ? ilro de
p o c u b a s ta n te s a o g r e p a r a b a c c r f í e n t e á e s e p t *
lìg r o ? « C r té U ^ u e la E u r o p a o* h a p e rd o n a d o v a
v u o ir a
p a sa d a g lo r ia ? j C r e è i a q o « b a r e n c n c ìa «
^<> Á b u sc a r b ucB>ion i le la n z a r a n a rcL^inrlta
vi^CiTjrte? ¿ N o sa b e li q u e c a s i la a n ilg u a l^iiin.i,
l i m e rim itn u a cM ^ n ic v a c & tro (lai^ c n f r e n t e •!< t\
lìd io dr. n n a i m p l a c a b l e G a r l a d o , e l o d io 1^6
CM AarioM p à n i c a , q a e e n e ste u io m e d lo o s eo«
((«ña a l itits iu o lie iu p o q u e o s «brA£ 4 , y q a e
a iiL t l a la o p n r lu tiid a H d e la n s a r ^ b r u v o s o ir o a
lo s e n c a r n ìz a d n s e n e m ig o s d e ?Qestrai g r a o d e iA ?
G o t a p a t r in t a a , a c p a m o a r e a e r v a r n u e stra s
f u a r t a « , n o e s lr o s a a c rifìc io « , o q c s t r a s a c g r e , p o r
ai a cn so a e v ie s e n a m e n a z a d a s a lg ú n
d ia nu**straa
fr o n te r a s y’ a ta c a d a n o e s t r a D s c io n a lid a il. E n t o n ­
c e s n o 4 r e u n ir ía m o s t o d o d , inspiradcMi p n r u i i
lu is m o p e a s a m ie n to d e r e c ip r o c a a s is t e n c ia ; a r *
m a riam o «
n n e s lr o s
brazo» y
m arcliirid m < > s a l
c o m b a t e , y m o r ir ía m o s ju o to s . E n lo n r < < , i i el
h i e r r » y e l fu e g » (S ie im a se n n a e x ir o a h a ta lto 1101,
le q n e d a r ta a l m e n o s á la F r a n c t a , p r iv a d a d e
a a a h ijiM p o r la g a e r r a e s lr a n je r a , fa g lo r ia p a ra
w n s o la r s e ? p e r o ¿ q u e le q u e d a r la i eslA m is m a
F r a n e i a « í c o r r ie s e la s a n [ ;r e d e s a a h ijo s s a c r i­
fic a d o s e n a n a l o c h a f r a l r í c i d a ? N a d a , p o r q u e
e n la« « o e r r a a cÍT Íla» » b a i u
¿(’» g ra cia .
la v ic t o r ia «
o na
S 1N
7 E V A D A
S 3X r
i \ a n q a « j d v « n , bab ÌA y a p r o b a d o d« lo d o « e i a
» I d l H 6 a «9 d e e 8 3 4 •
t e m b la n d o q o e Mega*
b a á la » ¡to a c io n d e l h o n k r e «^csasooado , i
^ n Ì« o s o s t ie n e /a r e lig ió n e n e l b o r d e d e l í j Í cIcJio ,
Y q a ir n
con
io d o s e e s l r e m e c e e s p e r i«
n e o t a n d o e í e r t o p l a c e r a l a c a r ic ia r c a o
l a la h o ja d e
p ic m .
!a vi«>
a n p u ñ a l ó la a lm a d e o n p r e c í*
S i n e m b a rg o ^ den p la g a s d e v a s ta b a n fa E s p a i i a ; e l c ó le r a y !a g o e r r a
cÍ» U c o o f e r i i a f t s o j
b « r m u * a s p r o v i n c i a s e n u n v a s to c e r n e n fe r ío .
A l (i r e í a y » p e l i g r o s , y a r r o já n d o m e i a r r a * t r a r lo s , p o d ia r e } a v e i) e c e r m i a l m i c o n e l a u x ilio
á c M o n o c íá is em o cio n tfs. ; I - a m u e r te qti« « (»•
n io a ie o lo r o * a m e n a z a , n os (» re s tó la f o l e a d i l
áz) m ayf»r t n l e r é » , U s •tit»oc<í c i r c u n * la o c i a í
la « M a !
K iW m is, s í . R f í f í M a l f k l o , b a l i a s ftL re v i­
v id » t n Mil a lR o i lr lo q o e h a b la p«rclltl<i r o o «I
e n tiisrtri •^•‘ l n i a ( i c ] o t « r a u iia ín e s p lir a b t e pot’si'a
ó c ^ e tiliio ie a to » y <Ic I d e a s , r«iW» d e
r«caer»Ji>j
d e m i p r im e r a I u f a ú c í a , y <|iie d e b ía i ^ j o a e d u '
c a c n r i c tm e n la tia c o l a r e lig t o o y c u «1 r e s p e t o
i lo^ r r y e s .
E f a a l a s p o c a s H o res q o e hr<>tan lo<1a v ía d e s c o l o r li U s e n u o
r a m p o d e v a 'U d o
p o r ul h u ra *
c a o . C u a n d o d Í íI o m e h^ L ia a so v ia ilo n iu rli^ s
T ece s e n m is «aei^o< á lo s tr a b a ¡u s d e aLfuellos
c a b a lle r o s y d e a q u e llo s
q u e c o n ta n ta g lo r í a r o d e a r o n
la
<le K s c o c ia
c a lJ a d e la
L a o d e rA r e a l d e l<M F ^ la a r d o s .
V b í c o l A lle n O e lo s l ' l r l ú c o s , u n n u e \ o
D a r ío s L / lQ )r{lo b a b ia dcsple^a<{o is ir t b le a su
b a n d e ra « D e la s u io rv iañ a s d o la N a v a r r a no«
v c o la t t titarA viU os«» d e ( a 'lc s d e (os coM ibaicx de
h^ignntej , c o m 4i io s d« ooesir< i )^obre V e n d e e ...
M a r r h c . p a e s , &in a b ra ¿ j*r siifd 'ierá i m i p a d r e ..
D o ln r e t e r n o ! N o d e liia ? o l v e r le i v e r . . ,
E b ^a p e c o s a m a r c h a q a e d e n o e lie l a v e q u e
l i n t e r , p a r a e v i t a r la s a c t iv a s p e s q u is a s d e lo s
a i lla n e ro s fra D e e se $ , e je c a t o r e s dul t r a t a d o d e la
c u a d r o p i f a l i a n z a ) d o l u v e u n a id e a , n o d ije
u i\a {ta la b ra . .S e g a ía lo a q u I iia lm e iU e i
u>Ía d o s
g u iaa c u b a d o ib a n d e la u t u d e lu t c s p lo r a o d o e l
t e r r e n o i im U aicio n d e c « m io d Ì M U a b ie n
c r i i M p o r e l o o r e lis t » C o o p e r .
N o d is p e ric i d e e « ia M p e c ìe d e t o n t c n b o l i i -
ma
q u e a l l l e g a r p o r la m a ñ a n a i
on«
m o n la iìa p o c a d i a la n te d e Z u g a r r a m o r d i , m e à ì’p
o n o d e i u ¡9 g o iM c o n a l e g i i a ; « u b a i f e r o , y 4
e « à V . e o «a p i l j , » l l a b ì a c r c H o q u c y o e ra
p a ñ o l. Y
r e r d a d e r ;im e n le , ; n o e r ¿ u i i p a tr ia aqae«
Í U i la q u u i b a á o f r e c e r e n t r ib u l o e l r e s lo d e
m i e x ir ic o c ia , y m i
u ogre
qae
o i» t
a d e lto « «
d e rra m i* c o n a b u n d a n c ia p o r « lía , y <^a« p o d e ­
b ie r a b a b e r c o r r id o m a a q u « p o r l a F r a n c i a ?
M i» m ir a d a s se d ir ig ía n i U h erin o » a c^ m p i*
f i a q o e s e e s le n d ia g r a c io w m e n í« h a s la B a y o n a .
E n t a n i o m c i i j * « s ie iis io n , a d m ir a b a lo s b e r m o a o í p q e b lo s fr a n e e s é s q o e e o o I c s p r l n i f r o s r a *
y o s d e l í o í b r iffa b a n W a n f o s y r ís u e f jo í, r » r m a a H o u n e a fr a J io co n lra sC e c o ii la ei>pgre c ìd a a ld e4
d « Z o g a r r a m o r d j , y c o n ía c a d e n a d e n e g r a s y p e­
la d a s m o n la ñ a s q n e d e lr a * d e m i l e n ia ... P o r u n
m o t n e n lo se m e fig^irn q u e e r a u n cstra n j< 'ro , un
e / n ig r a J o e n e.ci i Ierra q a e l u b í a d e v o r a d o l a o ­
jo s m ile s d e c o m p a lr lfU a i m i o é . y o n a .t .a r g o d o Ifir s e apt><leró d e m ¡ c o r a s n n , e n l^ fm ín n s q u e
e stu v o en poro q o e n o m e
v o lv ie r a
a lc a s .
El
a m o r f» ryp io m e d e t u v o , y a r d e r e e t p a s o p a r a
d i8 (r n e rm e m a s fa c ifin e n t e . i \ o m e d « ( o v e b a U a
911« lle s u e á Ja p o sa d a d e Z u ^ a r r a m u r d l, d o n d e
m e s a lie r o n a l e n c o e n l r o c o a i r o Ito m ó re « a r m a ­
d a « , y d e m n y u . i U c a la d u r a ; p id / c ro n n je coa
to n o im p e r la lo e f p a s e ? c o m o y o n o e o t e o d ia e í
e sp a íT o f, c r e í ír a a c a m c jJ lü q o e q u e r ia o m i d i o c -
f
r o y « c h é lo a n o jil Lo Iaj IIo p a r a
ftl
m o f f i f n t o ; p e ro » s o p e m a y p r o n to qa<^ e ra n lo |
« Jo< Q ero 8 q u e com|M>niAn la g o a r o i c i o a d e i q a e l
pQ esto
ij^ e lM U o c o n
l a l i n c a carUfrta« L m en»e*
la c i f r a d e l r^ y q u e ro é b a b ia n
da«Ío c o m o l i l v n
c o n d u c t o . L r s d ije <|Oft
^
L a iir s i« p o r G a r ln s V . ; y (lesd e c n ln n c e s f u i &(t
a n ii^ o . \ n p o r rm p a r te m e a v r r g o o z a b a r d e h a*
b « r p o d id o te m e r u n a a c c ió n p o c o n o h tc d e p a r *
t e i lr a q u e llo s b o i u b r e i , c u y a a fiin o o m J a s ra e pa«
r e d a n fr a n c a s y h e r n io s a s ilc sd e q o e b a h ía
b iü o q u e e r a n «otd adn s d ^ C a rtn it, S í q e n tb a rc n t
c t a n d o o n o r e l l r s i o n a , q u e e ste 'n o n a r c a debi«^ te*
o e r o Q r r c l b l n i l m f o fiarvcM lo al u i l o f p u e s ta q u e
l l e g ó d e in c ó g n ito á Ja f r o n t e r a , p u e iV f o r m a r t e
u n a id e a «le la * s c n ia c lo n e s
q u e e < p c r ltn e n ta r ia
a l v e r » lo s p i ¡m e r o s <ler«cisore 8 d e «u caos»«
V e r ila il e s t a m b ié n q u e Aa c n r a z o n « s p e r iiiK i» t a r ia e n r a in b ío g b
v e r d a d e r o m o v lr ^ ilrn to il«
a l e g r í a , c u a n d o p r e g u n ta n d o , e n a q u e llo s ü iI s m o s &itÍos, a a n a p o h r e i i t a g e r , q u é h a r t a o , al
e l r e y s e p r e s e n t a s e , le r o n tc s iú c o n e n e ra ra : si
e l r p y n u e stro s c ñ e r v i n e s e , h a s ta ¡ lu
e ie\'nrtfni/n t e n s u J h y O f.
4
7
l 'i d o j l<if q a e i b a a i o fr e c e r s u s s e r v ic io * á
C a ll o s , il^ h la n p r e s e n ta r s e á l a j a n l a d e N a v a r ­
ra p a ra s e r «Url^ídoa s i c u a r t e l r e a l , d c x p u e a
d e u n » e v e r o e x a i n f o d e la s p e rs o n a s « p u e s «e
h a b í« J i c h i s i d e b lá n e n t r a r c n N a v a r r a u n o a
e a lr a n je r o a p a r a a a e s in a r a l r e y .
F u i b a ñ a n t e f e lla p a r a e n c o n t r a r á la juntJ^
< do* Icgo a* d e Z a g a r r a m a r d i e o A r a n a z , a d o u -
fo
d e I» h iV ik c o o ú i á d o m o o e n U n M t n e d t e s a « * •
f i d o « r r a n ie .
h i jciatQ co rn o baU ia iitlo , a l p r i n c i p i o <ìt la
BO W Tt, y i B U d e i » l U ^ iH d e S . M . , e l u n i*
9
CO p o d i r n a t t t U ù » , c s la b a e n io D ce * rn rfe»da de
m a s r e p r e i f o t a f i n n , y « o cÌertA mo>io , d e m a s
I ftjo q n e c l c o a r l e l r e a i. F orzaH n C a r l o s V h
t s u f i f á c a d i m o ü ie n to p o r c o m i n o ' c iir a v ia »
dfta d e
la p e rs rc D c io n
tra s q a e
Z u m a la c a r r e g u i
su s rnemi^<>s, m ìe u *
le» b a d a frc tit« * ,
oo
^ d i a t « o e r a # a a lr e d e d o r o ía s q u e a lg u n u i c r ia *
Q o s V a m ig o s .
T o p a r t i c i p i ba d e la s o r p r e n q<ie g e n e r a ! m e n le hai» e s p e r i ni« ntad^t c o a c l o s e s f ia o je r o s lia n
i d o à K s p a h a d r j p a e s d e q o e e m p c s ò « sta e u e r r a j
k o r r i b l e y » (ro z i
L a c in d iid d e A r a n a z c i l a b a
t r a n q o if a , j
r e in a b a e n c l U /a m r s m a ia ^ fife r e n c ia q o e e o Io«
I le tu p a s rie p a z . E r a o n d o in Ìr< |p : la s jo v e n e s
b a ila b a n eti )k p ’ a m . S i o c m b a i g o , é e n e m ig o
e s ta b a r e r e a , e n K l l z d n d o , y e o « n m om enlr»
p o l l a d e ja r le c a e r d e i t n p r o v i c n . y y a se sa ’^e
q o e e r^ in iK « n n ito b la e ija r t e l p a ra ul d e s t r a e ia .
•lo p r is io n u r ò . M a t ilfe s le r«i!s tr u io r e a i a 1»atir>j
e ip a A u le s , q u ie n e s , e rtc o jlé n d tise
J e liu in b r o s , y
eir»l>08J»tir*o»e e n s u s c a p a s , m e v o n te & la ro o ci^n
c a lm a :
II n n h a y m ie d o »
IM
d io » d e s p o c s h a fu o
s ld n so rp ren d i« ]« ?a
j im ia e n a q iw f m is m o s i t io , y e n u in s u p e ;>oner l n i m e n l e , la h r 'b ita r lo u q u t y o h ^ b ia tx o p a d o futi
i u a u d a d a c u n la s j n g r t d e u o oíicisil (ju e C9lab;i
u lo jtd a o n m i g O f y q n « á p e i t r i « m iá i i u l » a c u ^
M b a b i a c e r r a d o e n e i p e r a r « a e q Q Ít^ |e q o e ! ! * •
gaba de F r a o c ia .
I b a a l fiit o v e r a l r e j j á Z a m a ! u a r r e g > ji{
H e
d o s h o m b res q u e « ran p a r a b i í , e l u u o
$09
U r e p r e s e o ta c io n u ^ r a d a d e U le g it im id a d i y e i
o l r o e l t i p o r a d la o c e d e la g lo r ia .
M e h a L ia r e o n ld o p a r a i r a l c d a r i e l r e a l <00
a lg o o o » o f ic ia le s q o e b a b ia n a tr a v e s a d o l a F r a n «
€¡a p a r a i t i a r c b a r a l o o r i e d e E » p a 5 a . K 1 c a m i D O
q o e d c b ía tO M a n d a r e s t a b a e n lo o t e s s e m b r a ­
d o <Íf‘ { K lig ft ) s , á e a iU cn orn en l o p a sÁ b a m o « p o r
la a ia r a e d ia c io n e s d e a tg iio íu e r t e o e o p a d o p«^r
l o s e n e m i ^ o i ; p e r o ao lo te n ia m o i Q o a i d e a , l a
id e a d e in c o r p o r a m o s e l d ía s íg u lc c ite a l r | c r r ¡ l o
r e a l. E sI^ Im id o s a lc o r e s , p o r q u e codos b a b e a m o s
r e o u o e i a d o y a a la v id » .
^ a rlo s V . e a U b a e a Z a d a l r e , a ld e a lU u a d a c n
la s A to é s c o a s
R e c ib id o €00 d i í l i o c i o o p o r a n c o m p a lr io la ^
«
e l r e s p e U M e c o n ^ e d e V l l l e m a r , e n to n e e a m ía la *
I r a d e {a g o e r r a , q a e i
pear de
n c fa e n u
a S c tf, «e h t b i a r e o b i d o c o o a a re y» / o í, a l « p e a r .
t a e d e l c a L a N o , y lie o o a a o d e b a r r o i l e l c a *
o Ú M , c» n d ü o < )o á c a M d e 5 . M . A
M d o lo q u e p o d ía d e c ir m e a it ji
p e ca r «le
m is u K i a l a tra *
* c i a r )a l i n i c t y mo<íeata c a lle rfe Z u J a I r r e ,
p e r A k i H f a d a tito m c n ln , v e r a p a r e c e r a fqn n aii
c a s a s d e r a m p o d e l c ^ ^ ^ rn d e )»s d t< e m in a b a j eii
n a e A tra lie n n ú t a F r a o r i a , y ^ o e p u d i e s e o h o s p e ­
d a r f o n v c o i e n l e m e n l e á o n m ie m b r o d e la g r a n
f a m i l i a d e Borl»(^n ; p e r o a í Tíeí*ar f r e n t e d e a n »
r a s a d e m a y b a m i l d e a p a r i e n c i a , ?a ra««
c u ra , m e d ijo e l in in iilr o
B o r p r r n : «raquf e i .»
x o n r ie o d o s e d e m i
A l t a n o s so ld a d o s c u b ie r t o s d e » n d r tjo « )«
Q P iro rm c s e s la b a o d e g u a r d ia i la p a e r t a . S u »
M m o s p o r a n a e s c a le r a d e m a d e r a , s b r ló s e u n a
p a e r i a . y u n h o m b r e v e si id o d e n e g r o , y c o y a 9
fa r r in n c s r e s p ir a b a n Ix ^ o d a d , e s ta b a d e p ie a)
la d o d e o n a m e s a d e n o g a l, « o ta q u e ae w i a n
« is a n o s p a p e le s .
F .l r e y ; m e elijo a l o jd o r l c o n d e d e V ilT e m u r .
S i f e r « é l , C á r lo a d e T ^ artin n ,
e l n ie io d e
TjQÍs X I V , c t s u c e s o r d e ( A r lo a V , eÍ lieredcrr»
d e la g r a n m o n a r q j i a e s p a ñ o l» , ( i )
b r ia n d , d d n ü e o s lá is ?
C h a te a u »
4___
e< u &
l« it.
pues
1«
tldrlu'. y M I H n i r j
tk K iO o a l^ p o r
errer ,
l»<jn iie l.r o H c e r ^ c Í M ) H«*! an>
in a n o r q u i'a
r«M «A l<*|¡ttllllj
nn
\o C í
ta v *riu el*il d e ! piiuliko
a
p a tr it a o u ia d e
lllijicl T I
P i.
d e l T>
U n r e y e n m e d io d e
p o n u p as d e l t r o n o
h a c e e s t r ìU ir > a g r > o d e » a e o U q o e le r o d e a , a n
r t y v e r H a d e r a m e o le r e y » e a e l a U la i a i e o i o d «
la a d v e r s id a d , C9 g r a a d e p o r s i m i s m o . . . L a t
la g r im a s i v e w io a r < ia i
m Ì 9 OJOS) y m e p r« e ip |*
t é p a ra b e s a r le la m a u o . G > n cQi>desia b o n d a d U
retin V , n o q o e r i c o d o r e c i b ir d e o a e s t r a n j e r o e s­
te
h o n ic n a ji' q u e s o s v a s a llo s i e dcU ian ^ p e ro
m e la ofrk'Ciò a l Ì n « U a te c u a n d o l e d lg e , ^ u e
U n I g c g o cuirkO se d ig n a s e a d n iilir m e á s o s e r T Ìc io , tu e c o n id c ra rÌA co o iO e s p a iio l.
S e ni<* es}>idi<i a( i o o m c o l o a o d e s p a c ito d e
o fic ia l c ii ei e j e r c ilo r e a i , In v It^ D d o ia e q u e utar»
c h iia i bu scar i
Z a u u U c a r r e g g i p ¿ r a qo«: m e
se ìiA tà ta c u e r p o .
U o ^ ]ii>ra d o s p o e s , lo s ta m b o r e s to c a b a n g e ­
n e r a la , y io s p a isa iM s a c u d ía n d e to^ja* p a rce s
a n u a c ia n d o q u e e l c n e o iig i> a v a a ia b a b » c ia d u n *
ile e« iá l >4i»os : u n av»<o Hcl g e n e r a l e o je fe q u e
a c a b a b a «le M eg ar, ! u b i a r u n fir n ^ d o e s t a n o t i­
c ia . E n o n in o iu e n io m o n ii» e l r e y á c a b a llo ,
e s c o lu d o
ta n s o lo p o r a n a cotD |>añía a la v e s a «
{>ero ccisio 4lia<lo cu n n ía s s e g u r id a d p o r e l a n s o r
d e U s p o b la c io n e s e n lu s l a s U s , <)ue «on e l br<>.
^ ije l m a s fu ^ r ie d e q u e u n r e y p o e d e a r m a r a e .
C o m o s<! d iri$ ;ian á J ^ e g a ria , d o n d e se h a lla b a
¿ u u M la c a r r e g u i , s e g u í e l u io v iiD Íe a lo «
A tid u r i-
Bi<'S c in c o Itoia« p o r la in u n ta íÍ 3| c o n u n a l l a v i a
y um v¡(<i,io h ik r i'o r o s o s ; y f u í b a s la o lc f e U i pa*
ra / lo J o iiu e
acercar
d e cuand o en
coaaJn
à
M > qui.* ¿u s o n r e ía , u t a n iP ís U a d o , p a r a é u i*
u
to tr a o j, qd é
a
y fe líg a t.
d e « a s t r s b a jM
£ o L c ^ r i A v i p(fi* p r it o e r a T e z s I g a iK » e u c r*
o r g a n i ú ^ M d e l « jé r c llo r e t í ,
« B jefe;
A
y ál
|en e ra l
tm iU c lM i ¿ é s a a p e llid o rjo e e i m a m n o y
^ a K Q C ftcc, i* to a ia Z u c o a la c a r r e g a i e o «o ro sip o
e l t ip o d e l cara<?ier (Ir
do» p a e b t o s . S u fi*
y n n n in ia e$p re»ÍT a, im p n n c n lí, y q u ai e a n o e s
ftr o < , lo m a b a d e m e o c u a n d o u n a ir e p a r l í e a *
l a r d e f io u r a y a fa b llb U d . C o a o J o e » lu v e e n * a
p r e M n c la c o n m is a n l í g a o i co m p a ñ ero :« d e n a g < , q o e ib a n c o m o y o á q u e i e le s r a f i f i n r a l o j
g r a d i u q o e b a b ía n o b t e o id o d e t a b o n d jd d e l
r e y , e o 3p e ¿ 6 e l g e n e r a l p o r d e c ir c o n lo n o b ro a *
c o q u e n e c e si la b a so ld a d o s y o o o f i c i a l e s , q u e
lo a q u e q u is ie r a n r h a r r e le r a s d e b ía n ^ 'a o a r la s .
cn n c l fu s il a l h o m b r o , y q u e g o b o m lir e q a e n o
h u b ie s e m o e r l o ó s a lid o
h e r id o e n ir e s iu eses,
e r a a s a s o jn s u n c u b a r d e « b i ú e i e b a r g o , m tran *
q u ilic o , m e r e r ib ld c o n am abiU «laiÍ y m e h i t o el
lio d O f d e c o lo c a r m e e u
u n o d e &us b a u U o n e a
ojivarros»
A l s a l i r d e s a c a s a , lo e ? i r o d e a d o d e a lg D 00« c o m p a tr io ta s q u e h a b ía n a c u d id n a l r e c ib ir
U (iD iic ta d e q u e h a b ía Ilugjido u o fr a n c é s . £ o
Q n |>als e i l r a u o , e s a n o a n l g n d e to d o s lo s q u e
h a b la n e f m is m o id ln m a . M k a b ra & a ro n y m e l l e ,
v a r ó n ú c o m e r c o n ello.«. E r a o e o g e n e r a l p a r*
l i J a r io s lie l a V e o d é e , p r o s c r ip to s d e
sn t e rra
n a t a l , y í p e s a r d e su d e s t ie r r o , [>eosal)an «letii»
p r^ ea sa
p a t r i a , p u d ie n d o d« csPco•^ a q u e l a n - •
e í a a o : PJo
t i e n 'a m ^ v t a , m i s h s e s ^ I
F .f e c t i v a n t e o le , c a s i lo J o s d u « r m « a « epu U ado«
e n l a i lla ctu fa« <le I S a v a r r a . E U m q a e r i a n q a e
y o I f» b a b la M d e la F r a n c i a , y y o q u e r ía q o e
e llo s n ie liabla*>cn d e l h o m b r e c o y a t b i a
h a b ía
{iro d ú c ld o e n m t u n a ím p re x lo rt l» n v iv a , y ¿ lo
d i i é ' ' u n a in ip rc .O n n q u e c a s i m e b a h ía a s u fla ()q : s c ji jM hS^ras ;iu iú e B la r 9 0 e o m í a q n c l m a ( ifu le n lo d e le : rur«
I L ic ia c u a t r o ó c in c o d ía s q u o e l e n e m i g o , á
I4» ó r d e o c s H e l b r lg a d U r O ’D o y I e b a b t a s id o L a*
lid o c u U< lla p u r a s d e V i t o r i a . K n v n c U o p o r
U o a Íe 1i 2 c n ia h c n a c io ü d e loa n u e stro » ) b a iiia f i *
d o c n t f r a t n e n l c d < ;u o U d (i. D u r a n t e ía c a r n lc e «
h a , Z 'j( iu 'a c a ir e { ^ a y , lu n n M th i c u >in c a b a llo
x e jr o ^ .c n iiio u n g e u io d e lU ite c le , r c c u r r ia e l
c a m p ii d e U A fjH a f r ila n d o :
h a y c a a r t c l 1 lo a « la h a y o n d r f, c c o n u in U a d la p n U o r a . Y
al
d id » e ^ u le jjt« , c lia n d o iiia n if c ^ ó á O 'D c y l e , q u e
b a h ia t a id o ^ r i s í o a e r o , q u e s e p r e p a r a s e p a ra
B ^orlr d e n tr o de u o a lio r a c o o su b e r u iiM o , q u e
e r a «u j« le ú f r s la d o m a y o r , d íj o le a q o e í 5 n o se
a « e r^ Í)co 2 a V s ie n d o
t n il it a r d e t r a t a r d e e s t e
m o d o a HD hrigAdíer?* A lo q u e le c o u ie s ió Z u lik a la e a rrcg Q j suiiru>ikdusv ¡ le Ira l o » V c o m o
» 0 se h g a
a v e rg O H ía d o V V
d e t r a t a r , sie n d o
i n i l i t i r i - s , i oTi i i ia iis c a l d e
(d » B S a n ..
l'>s i . A j r o n , fii$i!aiÍo e l aiVo a n u r l o r e o l<»s f o io i
d«
'.
I^ucu tic tu p o a n te s h a b la n
« o rp r e n d id o e n
u n a e n ib o s c a .la u u a c o J u w » c r i u i u a : to d o s h a -
I>iaii ñ é n fa sifa ^ o » , e s c e p lA e l e o o d e S t V i a M a *
a o e l.q « « t r * a n o
d e lo s je f« s . H a lita ie ó a i e a -
m e ttie a n n p e n d íJ o la e je c Q c io o d e l c o n d e , q o e
«ra gran d e de
d e p r im e r a c la s e , L a « u q u e se r e c i b i e s e s ( a i (k d e n c s d e l r t y , p u es
p o d ía U d v r o t r a s m ir a s a c e r r a d e e s le p e rs o n a g e . ü o d í a , h a b ía n ir a n s e u r r ld o y a q o i n e e , se
h a lla lM V i e M a n u e l s e n la d o ¿ 1« mt&A rte Z i D i a la c a r r ig u i q u e le tr a t a b a cn n to d a c o m id e r a c ía n , <1 la sjiío n q u e I le g a ro n lo s d csj^ ach os d e l
r e y . E ! ^^eneral a U e o n a c a r lA , l a le e y s e la d 4
co n fr ia l d a d a l c o n d e . E r a u n a d r d e n d e m u e r te -.-.. E l r e v e s lr a fta b ^ q a e s u g e n e r a l , q u e a la
e o (n (M )io ft a f g a n a h a l l a h e c h a f o s i l a r i
t a n lo t
s o ld a d o s , v íc t im a s d e la o b e d ie n c ia m i l i t a r ,
y
d e c lr c o n s la n c la s i e n p e r h s a s , h u b ie s e s o s p e o d l.
d o la e je c u c ió n d e l r o u d e d e V i a M a n u e l , q a e
ea<A<> g r a n d e d e K s p a ü a e r a m a s l o lp a L le q u e n a *
d i e d e a l i a tr a ie ltin . L u e g o q u e e l e o n d e h u b o
le íd o ta f a t a l s e n te n c ia , e s c la u io : p o r r a l , i V ,
to c a m a n d a r y t » o b r d u r p r ; V a q u í e s e l a m o
y
m e h a c o n c e d id a
la v i d a . . .
B e s v e n io r a d o ;
co n le s lrt Z u m alararre^ ^ u i le r a n t m d n s e d e la m e .
l a y e c h a n d o f u e g o p o r (o.* o jo s ; s e p a V . q a e
y o a q 'jí a o y e l p r im e r s e r v id o r d e l r v y : p r e *
|»Arcse V . p a r a itN )iir ! S e le e u v i a r i á V . a a
s a c e r i l ó l e , t ie n e V . d o s h o ra s d e v id a .
M e q u e d a b a s o r p r e n d id a a l v e r la s a n g r e fr ía
c o n q u e u iis n a e v o s a in i^ u s, )óv*ene« tn d n s y b ie u
e d iic a J o i lite r& rtrrlao la n h o r r ib le » d e t a lle s . \ K !
ie n i({]a iite « e » c e a a t, q u e s e re^kciíau l o i o s i o s d u i «
b í b i a o e m p e d e r o M o ia
P o r lr> < |ae 4 m i
b a c S i co n fie so q o e c r e í a e x la r c n l r c ( ig r c s . P e r o
a lg o n a a ho ra« i!ir«pn«s s o p e c o o p la c e r q n e e l
D oL te y ? a 1ie n le Z it m a U c a r r e i;n Í o b e d e c ía , a l
r je r c e r e sio c a c t o s d e r i g o r , ¿ a n a hn rroro& a
o e c c s M a d , y q a e , r o a n d o p o J iA , se d e jalM lle v a r
d e ja» g c n c r u n i Íú » p ¡r;icÍon es d e a a c n r ^ t o n . E a
e r« e la , e n a q u e l in ¡« m o d i a coo cttlí(> la v id a á
6 0 0 so fd ad u s p r is io n e r a s , re»l 04 d e l d e g ü e llo d e
V i t o r i a , y lo s Íncur|>oró »-o o d f j t r u a b a la llo n e i,
e n loa q u e c a d to d o s j e h a n d Ísiiogi> ¡do.
M e a s o c ié c o n c n l a s i a s t o o i Ioa g r lio a <le v i*
▼t Z u m a la c a r r r ^ u í! q n « s i o j í e r o u
C6«e a e t o d e
e>cctK’ n cÍx , y q i e T ueroo d ¿d u « p o r torio» loa ba*
(a lio n e n rticm4«Ji>s e n la p la z a , y a o b r e lo d o p o r
e l d e g u ia » lU N a v a r r a , q u e a < n * U a l g e n e r a l
co m n i QT| p a d re .
£ 1 H a s i& u te n fe «
h a L la lia d e m a r c h a r i la
U ib c r a - M e a p r e a o r é á I n c o r p o r a r m e á m i b a la *
Mon , q u e fo r m a b a p a r l e d e e s t a e s p c d ic lo ü ,
L o o e l c o o iA f lo ilit a q u e llo * ra U ctiu * « in c h a b ia e le c t i l s a d o y , con » i» ello 3, n o a o L c la b a ioaa
q a e e i m n u te n lu d e l c o m b a t e , y a P atab a a c o s t a m b r a d o i to d o , y a s i e a , q u e / u i a lo e s tre ro « .
c e r tn c i
r o lo c a n u e d e b a jo d e o u e s t r a b a n d e r a
n e g r a , <fue
le n l a p o r
le m a c o n c u a t r o c a la v e ­
r a » , e sta a p íU h r a s . V ic t o r ia ó m a « r le [
O B ^ A X T I 2 A
V E là
3 IO X r
E ir a C S T O
B E A Z i«
F ^ a « r u e r u i ejoe deren iTìan e n E«p,>fi 9 U c a a i x
C a r lo » V
n o s t c o m p o o ia n e n »C|i>«lla e p o ­
c a m a s q u e <lc (os T o I a n i« r Ìi 4 <le la» c u a t r o p ro v l c c ì a s d e l o o m : la N a v a r r a y U s p r o v in c ia «
Va¿<x»i>eada».
L a C a U Ì u ò a 0 0 h a L ia ila d o e l g r i f o de
r a •, a u a o o lial>la t u v I c o d e l « « lu p o r « n q a e 1«
so m e r|{|rr« e l g o lp e , q a r c u a o O o «i> p r im e r le>
v a n la m Ìe t» lo c a r l ù t a , le d ie r o n c í e n o s h u m b r e f
q a e |»or lo d o » c o n c e p ì* » d e b ía c r e e r o u id n s á e s U p artíalo.
C a b r e r à , e l lié r o e a ctú a ? de la E < paiÌ 3 re a ­
l i s t a , 0 0 b a b ia d e s p le g a d o a o n , s co n s^ e o e n cia
d e i i i b e r d e r r a n i* d o n n jeTe l'r H tìn o la s a n a r e
d e »CI iD a d r e , e l c s p ir k u d e v c n g a o & a q u c ta n ta
ce(i*briH ad le L a « a lid o . J ,o s m a r c h a s d e P a llll< i»
O o b ^ b ia o A e re ad o a a u la s lía n u r a s d e b M u iic h a .
S o la m e n t e e n A r ^ g o o ; e a
C a illiU
a p are­
c i ó liu iid a O le n te e n l i c im a d« I»9 o i a o i a n a s i ò
e tilr e lo s p i c a r e s e l e s la n d a r le d e C a r T o s V , e n
m a n o s d e ( ^ m i c e r y d e M e r i n a , y ro d e a d o <le
m a y p o c o s d e fc o w > rc v
G u a o d n F e r n a n d o V I I n u r i ó , íe g a o d o Ta
g a e r r a c i v i l ii lÍ 4 paBA p o r p r e m io d e lo s m u*
cho$ a s c r ifíc io s q a e e sta lie rc ílca c a c t o n h Í¿ o c n
o tra ép o ca p o r e l prigtO fiefO rie V a l e o z a y , ía<
p r o v in c ia s d e í í s v a r r a , O a ip ú z c o a , V j t c a y a , y
A l a v a , to itiaro< i d n í r g ira m e n te p a r t id o ( l o r C á r t o j d e B o rb o o > p r e t e o d le o ie i U c u ru tia .
K stA S p ro v in c ia » , con^o $c h a rcp¿iÍ< Io h a siA
l o s a m o , DO i f «arniaroo d e
n in ^ a D
m o d o jio r
el lír iic o in te r e » d e crv o se rv a r i u 5 privilej^ lo*«
M a n c a h e O í d o p r o f o n d a r e n n o e x tr a i fiU $ 1^
p a la b r a
y »d rm a^ se lia p o d id o \ e r c u i l
f a é t i r e s a l u d a dr* M iíñ A ^ n r ri ( i ), L .i» p ^ o v in >
Cía» s e p r o n a o c t a r o n lle v a d a s d e t s e n t t in íe n io d e
Su p r o v e r b ia l f id e lid a d , q i i c p r e c is a m e n t e li*¿ v a *
itd d (os » o lie ratio s e l o l o r g a iiú r n t o d e lo s a n -
6
n ajaos p r i v i l e g i o s ;
o b e d e c ie r a n
d e r c a lis to o ijrie r e u n i ó e l
^ •il C4s i e U a a o s , i
r in u ( a ) .
»
e s p ir it a
cin d ìa 'Í v e lt n ir in r o
la p r lo ic r A Ifa u ta d a d e M < -
(1) F1 ÍHt»r<*i ílc «onsrrv»r k *
f o í la Ankít
caiiDj
Ik í p'otancias d ^ iN o ilc c o n o Ja <I^
W nott.ici c\ <nn«ctii<» de V c r g ir a y
j «{íínplar
c«n<JMc(«que hsn i'W iv a r io mis h a ü iu n if'i cn^Diio U
ffcirn u inr»»ifin d e C a lfta s íJ i.
iv , J e i \\
^
V.i oiktor lir n c bu^n c aid sd a d^ M 'ulUr «]ne
«*'» 2 >000 e.i»ec!L,>n*», q u cc ra u lr>s reabrías <ptp rifo ta n
•rjiiuclw^M »cp&(4'» J i,r c ^ r « 4nrlb.( MIS hOga^Cft COM 1«
a jin j.i
^r o Q t jtQ c l c fje »
h a b i i M tfnnJ«l(><
íí.dtlT .
L f t d e s r o n fia o z a y fa A c c io n h o s t il
gn b l« r«
n o <Ie M a d r id , n ia o tre sta d A « p r in c íp a lo M n t e e a
N a v a r i a , To« lo q a e ir r ite ) l o a j p a r iíc o la r m e n te e l o r g o llo y
U n trs ,
B le a p ír ílu
e l e a r a c t e r >5{>era d e i u « l u b í *
l*el¡co< o d e
Ia í p c h la e ín o e s d e l
n o r le d e K a p a tiA , } la to p o g ra fÍA t l e i o j to o n tA *
ñ a s , e r a n ¡la r a m i co sa i ta n c o n o c id a s , a q ti a a l e s d e v e r ía » , 4 a « n o .«e m e h l i o e i t r a ñ o q u e cO
i 8 3 í , p a d i e r a Ztj|tialáC 8rreis;Q Í h a c e r contrA^aa
tr e p a « d e G r i« t in a , lo q a e M í o a liAblA h e c h o e n
i 8 i a cooCrA U s m u y tu in ib le s d e N a p o t e n n . P«>
ro
Si
ene q u e d é x n r^ ire o d íd o c u a n d o ,
00
creyeo d o
v e r to a« q u e p a r tid a s d e g u e r r ille r o s » n i c coc(*a*
I r e c o n u o p j c r c ú o b ie n o r y a o i z a d o ; y e n e sto
r e c o n o c í to d o e l p o d e r d r l ^■eniu d e ÍCam alacA r'*
r e g ó i.
£ ls le g e n e r a l , p o r
lo d n s
e o n c f’pto^
húbíl>
p e n s a b a c o n ra s o n q u e , e n u o a lu c h a q u e a o i e D A z a la s e r m a y d o r a d e r a . n o se d e b ia s a tis ÍA c e r d c tn a s ia d o p r o n t o la a m lilc io n » e«le p o d e r o ­
s o m d v il d e l a s v ir tu d e « m ilit a r e s . 1..0« p rlc o e *
r o s g r a d o s f o e r o o , p u e s , d is tr ib u id o s c o o s o b r le *
d a d , y e l e s ta d o l u i y o r e< tab « r e c lu c id o á <íiuy
e s t r e c h o s lím it e s .
A lg u n o ) g e n e r a le s , I tu r r a fd e , ( x o m e z . F .r.n o ,
G o i h e l a l d e , Z a l a l a , G u ^ r ^ o c y V tM a rc:)l y tin a
do<'en3 d e a v n d a i> tc i d e
c a m p o fo r m a b a (i to d o
n u e s tr u e s ta d o m a y o r , y i d e c ir ? e r d a d »»o s a ­
l í a m o s e n e t e jé r c it o c u a le s e r a n lo s grji^Ios d e
e s to s o fic ia le s . £ l
t i t a l o d o g e n e r a l b a s la c i e n «
pom o no w
r e u n ia 1o ¿ « U
q n c á Z o r a a l a c a r r c g a i qou
id e a d c l m a n d o .
C uA n rIfl 1a r s lilic a c lo n d< l
E U i o l , l>)a
r o iiú s a r lo s non»l)roi)us p o r e l cikCiiMC^u prf>pt>tiiait
u n a r t i c u l o a d ifio n a l |ia rs <juc se v c r íA ia & r 4I
m ^ tn c iilo r l o a n g e d e lo s g e o e r a le « q u e case^ e n
p r U 'o n c r o s i m s s Z u m a l a c a r r e g u l q u e r o q u e r ía
r u í p o l A r n a d a f a v o r a b le p a r a »•', K s rn n IiM Ó
s o n rie n d o s e : e s to n o p a e d e a r r e g la r s e » aePiores,
p o r q u e n o s o tr o s n o tr n e in r ia g e n e r a le s , to d o s s o n>iM ¡g ita lrs« v olu fU n río s!
) . a T ^ av arra t e o i a s o b r e la s a r m a s o n r e b a (aU p n cs c o n e l «le g u i a s . Z/os q o e l le v a b a n
los
c lo c ó n d m e ro « ü lt lin o s se K a b la n fo r m a d o c o m o
p o r e n c a n t o , c u a n d o e n t r ó e l r e v e n R s ^ a iia .
r i d e g u ia s y lo s x.® 3 . “ 4.^' ü .*' y 1 0 * nf>
se s e p a r a b a n n u n c a á e l g e c e r a
y forn^abai)«
(0 0 d o s b a u l lo n c « g u ijiu z c o a o o s
o p e r a c io n e s .
la d lT Í s io ii de
K « io 5 b a ta llo n e s n a v a r r a e s la b ó n m a n d a d o *
p o r s e ls e s c c ie n l e s o ü c la le s , q u ie n e s , eacn|iíiiaii«l«>
u n o , h a n p a g a d o c o n tu d a su s a n g r e la g lo r ia q u e
a d q u ir ie r o n : d o s a l m e n o s m u r ie r o n « n c f c a m p o
del b o o o r, T o rres
y A ^ u ir re y ^
lo s o ír o s
ues
p e r e c ie r o n p o r m a n o d e lo s m is m o s « o ldado « q u e
t a ñ í a s v e c e i h a b la n c i n d u c i d o á la v ie io r ia : lia*
b lo d e lo s d e s g r a c ia d o s G a r c í a , S a n s y Car»m >n a , W i la ti US p o r M a r o i o e n I lftlu lU .
L a b a ta U o n e s
»."5.® 7.“ 8.® y g-** 4
la« ó r ­
d e n e s d c s n s c a m a n d .x n le s r e s p e c t iv o s y m a s j i a r t ic u l a r u i e u i e i la s d e o n o d e e lli » , 5 a ^ asiíb < lza y
Zi
0 |K r « b a q a i s l a d a m e a le e o
I» fr o D ic r a O e A ra*«
g o n y e n e l y a í l e d e l I j a s i a a , a ia o t e o ie n d o c jp e »
d i t o «1 p a jo ¿ F r a o c i a .
L a d i v i s i o o J e A la v a , p o m p o e s ía d e c iia ir Q
b a w llo n e s , furrreota »nenie i n t i m i d a y J U c I p lit ia .
ña p o r v i c e lo , ( t le m u y s e v e j Mí«) n u l k a r d e d o «
J J rq n o \ i l l a r r e j l ; rsiaU a i la s ó r d e n e s d e c s le
j n ir é p jd o w g n n J o d c Z i t o a l i i a r r e g u i , <iuicn l e í i i a e u g r a o e í í i r n a e j U s ir o p a s .ijú e s c g Q Í a ii sie m ­
p r e « a s m o f i m lc n t o s y c o » la s q o e cn n C ah a, c o
c a í o d e p e lig r o ,
para
a o s le n t r la
r e t ir a d a . L ^
p u i p u 7Cüa k i b i a ri4«W c u a lr o b a ta llo n e a
b a
T o r m a n d o o lrt^ e n O ñ ^ t e ;
dos, i
y
e sta ­
las O r d c t ie *
d e (TQÍI»eÍa?«Je o c u p a lia o t«M p o c o s p u n to s q u e
I ia b ia q q o e d ^ J o U b r e s v n la p r n v i r c a , «^upa>
d a m i'iia r R ie n L e p o r e l e u e m r g o ; lo s d o s r e s ta n ­
t e s c o in o h e H ichn
ib a n noti Z a t n ^ la r a r r e g u í.
E r a s o , d e s p u é s d e f« d e s g r a c ia d e ( g e n e ­
r a l Z|ai>ala , m < inilaba lo s s e is b a t a llo n e s <Ie
V ¡ i c * y a q n c o o s a lía n d u q c s d e e s t a p r « i* io m ,
p u e s e s t a b a o «it-m p re J la vIsJa «le B ilb a o , y
le o S a n b ( o q a e a <]«»3 p u m o « l«>s (ó rU fica d o s p p r e l
« n e m í g o e n la e n sta d e l 0 «'éano.
C o n tá b a to « js a d e m a s c o o a lg q o a s p a r t id a s
ó
c a e r p o x - v o la o fe s q u e o b r a b a n i r o ín n t a d d e ao»
g e f e s . I n t e r c c p ta lja q lo s c o r r a s , p r f c c d i a a á
n u e s tr a » m arcl< as p a r» d « < c a b r ir e l ( e r r e o o , y
b o s t i li ^ b ^ n a f en ctn i|-Q e o Jas s o y a s . I^as p u r f i - .
daa m a s n o m b r a d a s e ra o , e i i N a > a r r a , la d e M a-t
o o lín , y en
ta io e o « jí.
G u i p ú « M l a d e lo« h e r j^ a a o * A o ^
I jS j 'i n U
d « c a ila p r o v I s fÍ A lc o Í 4 u n í c o m ­
p a ñ ía p » r a s u g a a r U la p a r iic u la r *
N í j e í l r a t a b a l! « r ia , v ,a i «c ro n ip o r» !*
g o n o s c e n te n a r e s d e c a K a U o s » |jeu A s h a stia
CíIhHo la
« 1*
''« •
p r im e r a o r g jt» Í¿ a c lo n | ) e b Í ó U c fi « • -
^ u ld a 1« ) « s e l tvj»^ e s fu e rzo » <Ie su €•*«•»
p r n e r a l , C ^ rlu » O ’ D w n n e ll, fQa»/^i‘ U iító
óe
itir^ e & n osM ro» ,
rcu -
lu a n o c de
la p o Ik iA T ra n r e s a . ^ u e U f 3 s c tlU e r la c o n ta b a
do» p«Jrerú ft, q u e p « r l c n r c i e n » i la d iv is ió n d e
O ' I ^ y l e y u n rai^ nn d e s e n te r r a d o , n o • • d o n d e
y a l q u e lo s s o ld k d u s lla m a b a n «I a ljitc lo , \ a
i
í* ü « a d e «o a n t ig ü e d a d , y a p o r e l p r c s e o títm e r tt o d e q u e d e e l a a e e r ia o o tr o s . K l I n ie lig c n ie c o '
r o o e l R e l o a d i r i g í a c s l e t r i s t e m a t e r ia l y s e o c u *
p a b a a l m is m o tie m p o d e b a c e r f o n d lr a '^ o n ^ s
p ie z a s e n e l B a s t a n .
L o s i o í a n te s ü u te n ía o g o l t o i m e L . i b o io a
en ca ro & d a p a r a lo s n íie la le s , y a z u l p « r a lr>s sol*
d a d o s e r a e l p r i n r i p a t d is t in t iv o c o ta s tr o p a s
c a r lU ta s . t)s ta s L o ÍD a s , c a i n iia & y a lp a r g a t a s e r a o
la s ú o ip a * p r e n d a s
de
v e s t u a r io q a e ^e
d is ir í*
b u la n a l e jé r c it o e n o o m b r e d e l n y , p e r l a s ju n ­
ta s d e la s p r o v io c ia s i
U n a c h a q i e t a p a r d a , u n a fa ja
d e estA cn h re
ú d e »eda e n e a r o a d a , u n p a n t a lo o a n c lio d e te r *
c io p e lo , U o i a o l a , a n a c a n a n a y a n m o r r a l b )an *
c o d e l ie n z o c o m p le ta b a n
bn tn b rt^ a.
ti i r a g e d e
o u e itro s
P .l o fic U I d e i o f b n i e r i a l l e r a b a g e ñ e r a Im e a 1« a d e m a s d o s a c a p a a r r o lla d a y te r c ia d a « o b re
2t
e l p e cK o , u o a l e v i u l a a f , a d o r o a í j i M g a o loa
f ír a d o i, d e ga fo n « « < o
m a n g u , ó con p r t iw
Ifa * d e o r o n p fa l» p a ra U » c h a r r e t e r a s C a s i t o d o » n íw h a U ja iftc M /trn v Í» fo d e U « o n c i ! E r a n o e s I r a a r m a o f e n íiv a y r ic fc n iiv a . U n » a U e p a r e c ía
e>a 6 n c e í U ! i a c o M t u a y p r e c io s a y m o y r a r a ; p o f iju e p a r A f> t« reríc e r a p r e d ^ i q u U á f je le a l e n e -
6
i c o e r p a r a e o c o n lr a r l« e l u l e o t o d e u n
a n iir e a a r to .
M i e s c e íe n te a n t l ^ f * e r á q d e n o tn t h e o l d e « IN n . J o ^ .S < M , c a p j W f id c l 6 . * d«
N a v a r r a , te n ia ur^a e íp a d a a lo v a in a q u e (a l a r ­
4
g o t ie m p ii e i o b je to d e » a a m o r y d e la e n d ic ii
d e M 4 c a m a r a d a s p o r q q fi a y o d a l « m a r a ? Ü fo ía .
m e ó l e a i r e p a r p o r la s m u n ía
l>or a a dea-
« l e w r a d a d iin c ü s J o o y p o r e l v e n e r a b le n rin
q u e fa c a U r ia , s iíp e c h í* a lg u n a s v e c e s s i « r í a
l a fa m o s a e s p a d a tU R o la n d o , A flija c h a
lo d o d r s c a lic if a d a
A o n c e a v a lle s .
nudel
p o r q u e e s l i b a u i o s c e r c a d«
L a s ariM its d e o a e s l r m
soldail<>) n o t a l i a n
roaa q u e U a nu«<lM<; r r a n l o í f u i ü c s d e lo * vol u n u r i o i r e a iia ia s d e i 8 í 3 m m lo d o i in á tÜ e a y
q u e l e c o o ip o n ia n k to d a p r i « on la d n i c a f á b r ic a q u e l e o ía t n o i « o
E s p a la , e o U t A r n e w u a » .
ü i l a s a r m a s , m a la a d » p 'i r a í , s « a b a b a ti d e e c h a r .
»e í p e r d ? f e o laa m a n o » d e o u e ^ lr o s io e p lo s
#o(dados: » s i e i q o c e n c a d a e o c u e n lp o . d p s p o e s d e
a lg u n o s m ie iito s d e f j f p s e i o o l i f i i a b a o c n c a d a
c o m p a fiía v e in te ü v e i t i le y e in c o f u í i í e r affád^»«
i « l o q a e c a r e c í i a i o s d e i ü a D i í i o o e s . Y o b e v iiW
d i t l r i b c i r t n Q n ¿ Í a d e L a t a U t , i i e K c a r ia c h n s
p o r p la tíi: d e lo o d o q a e
m
Haciai p re c is o a l a c j r
a l n v o m e n io a la b a j'o n e la .
g é n e r o d e a ta *
q o e e r a m u y d e l « g r a d o d e lo» N a v a r r o s y d e
lo a G a i p a ú t a n o s q a e , fiad o s e o s a
p o raU 00 le m ia o
fa c r ta fo r *
e l c o m b a te a l a r m a
b ta o ca .
R r a o n m á m e n lo m a y h e r m o s o , m a y t e r ­
r i b l e , y <)i;e s e t iu r a m e o le h u b ie r a a fe c ta d o a l
b o e n a b a le d e S a n P e d ro ^ e l p a r tíd A r io d e la
pa& u n i v e r s a l, a q u c ! e o q u e lo s g e fe s d a b a o e s ta
d e rm n á o '.m u cl> a ch o i, á ht b a y o n e t a ! H ii>
b ic r a iiv U t a e n lQ n e c « Q o e s lr o » lú g a b r c s e » la n « lart e a Y la s b a o d e r o la i d e lo.« g u ia s e le v a r s e d e p r o n ­
to su U rc o u e s tr a a c a b e z a » y c o m o e o c h lü a s p o r
u n v ie n to d e m u e r t e , y i n a e s l r u s v a lie o t e s moo-*
tañese.« d e s e m b a ra « a ri^ <lc Ia m .in la p ^ ra p m k r
a t a r a r c o n m a s f a r H id a d . H u b i e r a i i o íd o u n
g r it o s a lv a g e y b r o n c o : A
t i l o s ! q o e c o r r ia <ie
bocA e n bnca^ y la e ^ o a n a m a ia c o m p a c t a q u e
r e d a b a s o b r e ití m ism a c'^o r ic r t o «tesrirdrn ca**
s i r e g u la r , y c a ía c o n ir a e l e o e iu ig o q u e r a r a s *e *
c e s e s p e r a b a el c b tiq a e < j ) .
Si
iiid e L n n i¿ a b a a l e j e r c it o r e a l <Ic le
fa lla d e r e c u r s o s » e r a Fa p e r / e c la o r g a n iz a c ió n
y 1a d is c ip litia q u e e l g e n e r a l h a b ía e s ia b le c id o
e n él f a u c ilia d o p o r U e s p e r íe o c ia d e
G óm ez,
A V F .‘ iA n o e s r s a e l o , p n e t n u e s t r o s v a l i c n t c i K v)dn.
o®« nufii«» |,An v u e lt o l< o n i l d a a l e u e ir u s o : h a n la b id o
p«fo iw tujp,
j f . del r .
ad
je fe d i t a
t ú i j o r , q s e , e n e ste c o n c e p t o ,
Jm b « í i o « m io e n t «9 a e m c t o * i U c a o » d e C a rl a s V . E l i I4 « d m i n i ^ n c i o o , f o r m a c ío o d e (04
C Q erp o i, y t M n a d e U t i c t i c a se « e g o fa c a s ie o *
t e r a m e o t e e l si$ l«m a q a e t i e o e e s t a b le c id o c l
e je r c it o f r a o c é s .
N u ) d lf e r o n c la b a t n o j e n q o e i e n f a m o s o n s e g a o d o c o m a n d a n t e m a a, e n c a r g a d o e s p e c U ln i« ii'
te de U
c o n ta lillld a c l y
d e U a « U iin Ís lr a r iu a
in t e r i o r d e l c a e r ^ t p e r o n o te n ía to o s o fic ia ] pa^
g a d o r . s ir v a s fn n c lo n e s d e s e m p e ñ a b a , c o a c f l í ­
ta lo
d e b ^ b illiA d ii,
u n r A p lu n
de
c o m p a H ia ,
q iie n ,
c ín r o d ¡a s s e p r e s e n ta b a a l g e n e ­
r a l e n gv fo , y é s t e {« e n t r e g a b a p u r s a p r o p ia
n ia o o e l «dinero,
Z o m a la r a r r e g u l }iA bla p e n s a d a o r g a n i z a r re«
g ic n fe n to s , p a r a d a r ma¡« u n id a d i s q > o p e r a r io n e & p e ro U^bia r e n u n c ia d o i
e sta
ilg u le o *
d o la fo r m a d e b a ta llo n e s c o m o m a s f i c i l v s
de
in a n e ¡^ r e n n u e s t r a s raA r^ tia* c o r iln o a s »
K 't;)< r A m in a ta s , s ie m p r e lar^j;as y p e n o sa s,
se h A c ia o c o o la
m a y o r v e lo c id a d , g r a r í a s « 1«
in a l t e r a b le s e r e r i d a d c o n q d S f l g e n e r a l b a b la
a le ja d o lo s o b s t á c u lo s q a e e s t o r b a n la iriA r c h a
i?e lo s c jé r r ito a r e g a l a r e s .
A lo s c a U a llo s d e los
d o s c o m a o d ^ n ir s y d e l o x ^ p U a n e s q u o e r a o lo s
lia in o s q a ft p e d ía n s e r v ir s e d e ellos^ á lu s de
?os d o s c a p fH ^ n e s j d e l fistc o ; á do> t n a c b o s q u e
i lc v a b a n e l b<iil<|ijln y lo s p a p e le s d e l c u e r p o ae
r e d u e la n todo« lo s b a g a g e s e n u n b a ta lló n c a r lis ta .
K l p o b r e s a b a llv r n u 110 t e n ia m a s r e c u r s o s
tf
p 4r i l l « r a r $q c a p a y e q a ip a g e q a e >as prO{<iOa
lio m b r o s ú loa <le s u a s l s ie o t ^ N o l i e v í s l p e n m i
v id a COJA m as a < lm ira h le q a e e s a cldSQ d e c r ia d o *
u i l i U r e s , c u y o a m o r i « a s a m o s i u ia s ¿ e &«r m ajr
g r a n d e « r a e n t e r a m e n te d e s ln le r e s a d o * H e
t r a b a j a r á u o p p b r e s o ld a d o c a s i lo d a * la s n o r h e *
J u 't a <1 a m a t ic e e r p a r a l l e v a r a n p o c o d e d in e ­
9
ro á
^¿ akDO q u e e s ta b a h e r id o e o e l h o s p it a l y
s i n q o e r e r le d e c ir o is o c a d e d o o d e p ro ce U ia a
^ q a e llo s r e c u r s o s !
V o r la s m is m a s r a z o o e s q a e s e h a b ía a d o p *
t a d o l a f o r m a d e b a la lI o n e s | > a r a b J n f a ú ie r ia , se
b s b ia d i v i d i d o U c a L ;)lia r ía e o e sin ia d ro n e s . L o s
c a b a llo * e ra o m a g a ilico s« L o s
u fic ia te i e^an
d
T e le r a itM á ;-aa rd ia s d e c o r ps d c F e rn a nrlo V M q a e
» la in a e r l e d e l r e y «e h a b ía n
v jé r t i l o
«Ic C a r f o s V ,
E s lo s
iiico r|> o ra d o al
o ñ c ia le s h a tiia n
a d o p ia d o á e je m p lu d e Z u m a la c a r r e g a i
la
n -
n ia r r a .
K n c u a n t o i lo s so ld a d o s r e u n id o s o f r e c ía o i
la v is ia u n a v a r ie d a d d e tr a it e » bíci» rb<N'aiit<.<.
C o a ifi e r a n m a y a ficícÍQ n :n l'U á g n s ia r u n íf o p .
me
s«;
p )n ia n to>lu4 lo s q u e {e qi4Í(aba>* a l « n v -
011,^0 y l<)% i n f a o l e a se l«>s v e n d ía it a m n y in fiin i)
p r e c j'i p u rq n e e r a n inajilielp!« al tr a ^ e m o n ta ñ é s .
Ü & c ¡a 'v * y so ld a d o s H e v a b a o la ú u > e l res*
to d e l a r io a i n e o io e s ta b a iu c o n ip le to .
L e » h a b i l a n ic s d e l n o r t o J o C ^ jtaila tie n e n
p o c o c o Q o c it n je n lo d é l o s c a b a llo s ; d e l u q u e re*
s a l t a b a q u e a a e s t r o s h o m b r e s , y e o p a r t ic u la r
lo a o a r a r r o a e r a o d e t c s u b le ^ g ín c ie « «
l^o» lie<
AisLp 0 0 Q o a d e r r o U , aLand^M iar «na lu o iH a r a i, y
ech ar ¿ c o r r e r ,
ea M
p ro p x M f'iea <)tie e o lo s de? c a b a t lo .
n o a o lf o í ,
9 <3« h a
t e a ie n d o
r s a s c o n f ia n z a
d ir é de U d is r ip lio a q o e m o a b a e n tre
SIDO q o e f ijé d iw J e e l p r ñ iH p io lo
s id o h a s u e l f i n , y « e ^ a r a m e n lc , e o e l
s a o g r le n t o d r a m a re p re se n la d t» e n K j j e l l a , l e
h a p o d id o v e r s i e s u n c jé r c ilo d w ip U n a t lo
a t[u e li e o q u e , p o r u n a
ó r d e n ^ u e c r e e n « in a -
d a d e l r e y , fu 3¡l« n lo s « o ld a d o i s in iiic r m u r a r
á (os g e f e s q a e b a s ta e o lc in c e i h a b la n s i d o a n
íd o lo .
K p o c o ñ e h a b e r e n t r a J » e n K < p a ñ a f n í te s­
t i g o d e o n a e.*c<na o r ig in a l d e p a s iv a u b e d ie o r ía
l l e v a d a a l e x tr e m o p o r h»s n a v a r r o s , c o ia t í n í o
m a s e s l r a o r d i o a r i a . c i i a n lo ij o e e^te p a e U o p o r a s
C A r i i e r , e a p o c o a fíc io o a d o á n in g a n a cla.«< d e
K l 6 .® b a la ? lo o d e N a v a r r a h a b í a a o Trido
D iu e h o d e l c u le r a ; t r e in t a h o t n b r t s h a b la n in a e r t o e n u n a so?a n o c h e e n la a ld e a d e A c e d n . A l
d ía s í g a l e o l e D . P a b l o S a n z , c o r o n e l d e e i l c
b a la lln n , reclbii^ u n a Í o v ir a r lo n d e l g e n e r a l e o
g e f e p a ra q u e p o r in d o s In j medlos> p o s ib le s p r o .
c g r a i e d i s t r a e r a l sn?dAtIo, V a i ì r n i e y le a l, p e ­
r o f r a n c o y ln<<o m i l i l a r , p a s a ¿ ia u z o n a ó r d e o p a r a q u e lr>s ( r o iu p e ia s v a y a n i t o c a r
ia p i a u y lo« s o ld a d o s á b a i l a r y d i v e r t i r « .
en
i r o d i p e la i m a r c h a n a^ pae.sin .«efi a la d o , p e r o a l l í glH os c o n l a m a e r t « d e s in c a n iA r a d a ^ y do-,
n io a d o a p o r
ic o io r c s m u y
jn s ia m v iit« fu n d a *
¿ M , n o r e s p ó o d e o l o s s o ld a d o s í s v I la io a d a j
t e j^ s e s i) e o s i le n c i» h u y c o d o
g d o s
d e o tro s.
S a b z T é lleu d e « a U a k n n e sa d k « o b « d ie o eÍa i
U s ó r d e tie i d e Z u m a i a c s r r e g c ii y i la x au^ as:
p i r a r o s ! e sc! a (na m o a t a d o e n c ó le r a . B a ja á
c a ll^ f o i t e l l i t i g o e n
la
e r a p ie u i re ­
la m a n o
p a r t i r g o lp e s i d c re c U a i u c ju ic r d a : N ci se o s h a
d ic h a <]qe b a i l é i s , q u e e s te is a le g r e s y co n te n to «
sicio q u e r é is m o rJ ru s ? y lo s p o b r e s o a t a r r u s se
r e is Q
Mi
y b a iia b a a .
c c T a t u n e« lle n a
de
t r is t e z a
coaodo
p ie n s o e a la « a c r te a c t u a l d e e s t e e je r c it o .
• '^ a lr / C a
á
^
e¿
M rR K T C B B I f f ? 4 > T ID A B 10 DK L A VfiKVBH.
kLCALDB UB MlftkXD*«
s
m e h a U ia d ic h o q a e i o s e a p a íío tc s r e c i ­
b ía n cu n fr ia l d a d i lo s u s tr a n g e r o s <]u« C a r iu s V , a d n iU ia á s a s e r v i c i o :
c i d e lo
c n iit r a r io c a » n d o
p e ro la e cn n veo *
m e p re s e p i é a l b a ta ­
l l o n a q a e h a lú a s i d o d e s tin a d o : m is c ^ im a r a d a s lu e
r e r ib ie i'o n m u y c o r d ia l m e n (C i y c o o l a s i n n o m e r. 4l) le s d e in o s t r a c Í o n e x d e a m is ta d q a e u i c i l i * p c iis a r n n , m e f a é lo e n o s p e n o s a m ¡ i n t r o d u c ci<m >t la v id a d e
c a m p a m e n to s .
N o o K id a r é
o u n c a U s e o s a c io n q a e « sp e ri*
ía e n t é
co m e r p ò r la p r im e r a
vez e l pan
¿é
o n e s ir a s r a c i o o e s m i K la r e s , p a o q u e e l p o lrn t
p a is a n o n a v a r f o l e q a i i a b a d e U Ímmi p a r a e n TÍ 4 r 1e i lö s éolklaclos d e s u r e y .
F a c U s< fá «!e cnm prcn/!<*r c o s m o se h a aa-*
m e n ta d o e a m i e s i e
m e d id a
qoe he v h
s e o lìn it e n io <le i r ù l e u
á
p « fi« tra n d 9 c n e sa g u e r r a
dfs^Astrma y ^ u e h e v i s t o ertcef d e a i l o e o a S n
I m sit^ rlfìrlo s d e l p o e b lo . E n l o o c e s a l m en oS
toJo
e r a e s p e r a n z a p a r a e l palsanci y p a ra
el
so l*
d a 4 (7. F i j a s $<\s n i l r a t h s e n d gcnlt» y e o la a e l i v i J a d d e Z itrú a ta c a rr e ~ n ¡, v e ia n m a y p r ó x im a
la «¡eii^ riai y n o s e a o in e r g ia fl e d ü o { r o rv c n ir
d e h o r r o r y d e d c s ir u c c io u ; y s in e m b a r g o , p o r
e s p a c io d e c i c c o a fto s d e h ia a lo s c a 'it p o s d e las
p r o v in c ia s d e l n o r ie p r o d ig a r U s a tig r e «ic so s
In jo s y lo s f r o l o s ¿V » a s c o « c c b a s , U s d o s riq u e *
za« d e l l a b r a d o r !
l\ e c u c r d o la m b í a n
q u e , rccibid< i c o n io
ci<í^ e l d ia d e rnt P e g a d a , oim lo d a s l a i fo r m a
lU a d e s d e c o s ta iA Ü r c e n f a e n i e d e l b a la flo n , e s la b a a v e r g o n u d o
d e te n e r <]<tc m a n d a r h
im o s
Jiiioilirc« q u e lo d o s s c lu b u M s e fia! ad n y a e o nu>
met^'isos c ó m b e te ) y «le lo s c u a le s |K>dÌan m u ^
e h o s ensctfai* g l o r i i x a s «‘ ic a tr ic e s « e n a n d o y o nO
h a b la f e c i b i d o e l h a a t is m o «lei f u e g o .
A n t e s J e a m a n e c e r m e d is p e r t o e) to q u e dtf
d ta o a : y ii p o c o r a io lo ca ro rt m a r c h a b*« tam *
bo«e 9 e n l a s «ie.«ierisi c a lle « d e P ie d r a M i l l e r s
y e n toda« la s aldc^i« c ir c u n v e c in a s e n la s q a *
e s U b a n srcan ton ad as la s tr o p a s .
U oa
m ea lo
a iU ic io n e s t r e p ito » lig a i^
q a e Ita m a r e c a s ! lo le m n e .
H I g o b ie r n o d e M a d r id
i ««te mo*
s e b a b ia a s a lt a d o
<00 r s a o n d e lo s p ru grea o« q o e h a b ía h e c h o la
i o s a r r e c d o o r e a lis ta d e l n o r le i de^de q u e C a r lo s
h a b ia p isa d o e l « a e lo e n £ jtp a ñ a ; Jia b ia p e r d id a
a d e m a s la p r i n u t i v a e s p e r a n z a d e fijM >dfrarse d e
e ste p r/ n c ip e y p re v e iji q a e « i c ir c u la b a l a n o ­
tic ia «le la
lle g a d a d u l |« rcteod ÍeD te
s e r fa o n a
p a la n c a p rn lcru iá p a r a le v a n t a r )as p r o v in c ia s
d e l i m e r io r , y q u e c a u d i n a l a d e s c rc io ri e n e l
e jé rcito : n a d a le p a r e c i ó m a s a c e r ta d o q a e n e ­
g a r la n o tic ia y h a c e r c i r c u l a r e o e l p a l i lo s
ítf d i f t d e io s n rc o fo s d e (a P u e r t a d e l S o l .
Y a s r ^ u ía D . C a r l M e n
lo g U tc r r a , j
nn
fraile^ e s t é le n t e c o m ic o , r e p r e s e n ta b a r u .'V a v a rm
el pa[>el d e l p r e t c n d ie o le í y i e l p e r io n á g « q o «
lo» g«rír$ <1« lo s s u b le v a d o s h a b la n p r e s e o t a é o i
BUS 8ulJa<los p a r a a n i m a r l o i, n o e r a m a s q u é o n
jjefuqM cro fr a n c é s q u e s e p a r e c ía a l In fa n te r e ­
b e ld e , y po: e s t e e s t i l ó s e d e c ia n
m il a i s o rd o s.
P t r o c o m o tu d a s e s ta s c o s a s ^ p r ^ c ts a m to le
^ r q u e e r a n a b s iir d a s , p o d ía n #er c r e i d i s p o r
U a m a sa s, a m ig a s s ie m p r e d e In n ia ra vIIInxji ¿
« o « a di; lo » r r o s ín iil se b a d a n e c e s a r io d e s tr u ir
J a ‘es roatiores. y e l cnvjor « c a ¡ o , p o r el m o n if n1«, e r a eofiei a r a l m c n o a i
S . M . i U i p o b ia einue« n .iv a ir a s d e í a s m l r g í n e s d e l E b m
Z u iin l d c a r r f ‘{ 'i b a l ta a tr^ íd u m a y h á b llm e n *
te s n b r e B ilb a n l * s f u c r « s e n e m ig a s q u e c a b r lá n
la s u iá r j'e o c s O i.i m e n c io n a d o r i o , y se h a b la a c e r -
ÍA
hado i
4\ p o r
m e d io d e
a n a r á p id a m a r c h a . K I
r e j , € o m 9 s a b e m o s y», * e l u b i a r e u n id o c o a e l
g p n e r a l e n L r g a r i a . D e c í o c o i »ei« m il h o m b r e s
c le b ia o a c o o i p a S a r i S , M . e o rM a m t r c b a q a «
t e o i a p o r o b j e i o r e c o r r e r Ím c o o G o e i d e C a s i illa y
A ragó n .
L a e x p e d ic ió n d c b ia » f í r d e A r r o o i z , e n la
S o l a n a q o e e s e l p r im e r v a lle d e la R i b e r a .
A l d e s p a n i a r e l d ¡ a ee h a lla b a n y» ( b r o ta ­
d o s t o J u i lu ) b a t a llo n e s , y i p o c o lle g o e f c t i a f le í g e n e r a l. K » ta fu é l a p r it n e r a ve% q< je v i b a ­
cer i S . M .
lo9 to rto re » m ilit a r e «
p o r a n o de
n a e s t r o x c u e r p o s d e l u j^ r c ito . £ 1 m a y o r e o l i a 4>asm o r e in a b a c o fa s Q las.
E r a u n a m a ñ a n a d e o to f io y a n a n c ¡a b a «er
t a n h e r m o s a fo íü o U i d e p r i i o a v e r a . L a s i r o p i i e m p e z a r o n u d e s & la r r o n e l m a y o r o r d e n *
i^ l e o e m i g o t e o i a
p a is q a e ib a m n a i
n tic s ir a e ip e d ic ío n
tu o
b a s ia o t e s f u e r z a s e o e(
r e c o r r e r , p a r a p r e s e n la r i
u n a a p a r ie n c ia d e p e lig r o
q a e m e c o m p la c í» e o e s lr e n io .
L o s g u i a s d e iV a ^ arra n ra rc h a ira n c o a e ! r e y
á la c a b e z a d e la ro lu m r> a. s ig u ie n d o la c a b a llo «
r^a c o in p a e s la d e u o o s 6 0 0 e a b a tlo x . } . a m a s
▼ iva a l e g r í a r e io a U a «*0 lo d o s lo s
s e m b la n t e s .
La
iV ib era d e N a v a r r a c i t n a y r ic a : la aban**
«laM c ia y u o b o e o
r e c ib io ü e o lo d o s e s p e ra b a s
en
a q u e lla s lla n u r a s i q u e g e it iia n
b a jo e l
yogo
e n e m i g a . M u c h o s v o lu n ia r lo x h a b ia o s a lid o a !
p r i n c i p i o d e t a g u e r r a d e la s p o b la c io o e s d e
p a i s . E s t o s p o b r e s so lU ad u s e s la b a o
Ío*
CW o e c n m e n M y r r a n f c l i e e i p o r q o ñ vi^Mlábaa
IQ 9 c t u t y ag< r a to ü ía * d e U s q a « p o r U n l o
t ie m p o b ftL ia b e<lA<]<t »epairados.
e r i 'o r m u y ^ ra n ile y m o y c o m n n
cr
F f a n t U )(a « e l e s p a b o l e s i!« card < 'tcr l e r i o
t r i s t e , é i ü s e n s lb lc a lo s g o c e s <Je la « ú la .
K
y
j
qq
c b iS le x « ñ as n p n r iu ü o s sallBt>aA d e
fiTa
e n 6 {«. 1 ^ 9 W m , I k e n a s d e e s q u i‘ ¡ i 9 r t n o , co r*
«le< m M A e n m » o o , s e « « c ia b a n y » o lv ía n i U e o itr lo s p a r a iu i» q u e J e ted & ¿ p a n e s
a e u d u B i p m i , v c r a l r e y . (.a ria eoni{»om a p ósete
c o a a d o w a n ó s ts e s
6
c a a c r o n iu iM o s ftfi* íoBa<ios
( ] ie , p rovkr»s< l|e á u r in a e p d m b ie ^ j^ a iu r r a s , a c o D *
p a ü a b a n . ^ a n t e 2a m^i r c h a , d e a v o c e s q u e c a n >
t» b * u e o e v r o ,
to c a b a n io s a í r e s d e l b a ile n a cuToal, c a y a • r ^ i n a l i d f l d l o f h a n a lo r a liz a d o e n
F r a n e i« .
M ie iiir « » e s lU T ifo o s « r I b S o U n a ,
ti
p « n io n ia ¿ a v a o u d o » C o n d e s e l»odU ü j * « » l í e y a r 1» | o « r » » , m e « l o p í i m
e n k ir e r m e f e -
fen ir,
n r n o o £ u ía 1, y s p o r a n A clda< le, Ir i«
c flo ib a ie s «qf?e b a b i a » r« |-ad o r o » « a o jjn ; a q u e ­
llo s s tiio s . f c n t r e t a d i « e s o s r e J s i« « ,'o « o ffkc l U .
n iú p a r t lc s L a r m e n i e l a a tó n c itiD , y e n H w y oa>'
'u ra ^ ,jfo irk íi k t U » v e r .
T e n í a w o í k ta v ¡s» a « l p o e W o d e O s m » . A l f i ,
d ijo u n e » tit» ra d a , b a m u e r t o c o o b o o o r « «
& « n p a ir in ta v u e í i p o , y m e c o n lr f 1« ii» te r e ) S fii«
n iit ü r í a d e e s t a m u e r l« . P o r la a c a lo r a d a a c i m a c io f l
d ie ía b » s q s p » l a b r u « e e o n o e í» q i » f \
I u c Í a ju s t ic ia a l r r a n c é i.
3«
C o h i ) o a e U B r e ta íü , M r. A iib e r t, lu b ia
a d m ilid o p r o v is ío c p lm e n le c o m o T o lo n U r io
a ! M r v k io d e
C a lo « V . L e h a b la n
^ b a r r e t e r a d e o f ic ia l, y
la
por a a
o ' o r , anU « d« ^ a e
^ > n c« d i« ra.
> la ta n d o
p fre e U o I t
é l p m c ta r a b a m e r e c e r ­
c l ia v o r
c e r ta á e G e^ m a co a
M
U
lo# o o M C n u ,
T « A o b e r l q u e a le o n o » la n c e r o s í b a a ¿ e s c a r a m u l a r k U a a v a o s a d a s « M a ilg a s . G r c y c f t d a q « prw *
d í a (J c slirt^ a irsc .b o s c a a o e u r o T a lic o ie b r e i a a c o »
lo * 0|0a a a t a r m a y a n c a b a llo , p a » e a r t e t i
a a o d e « i n b a s c c e a a M i a a ^ g o , M r . b c M k d v l,e a e
B o b le ) ( Í « c a i a g le s i q a Í« B l a a t 9 q a e r ía Z a m a *
] a c a r r « f a i, w e o c u e a tra p^r c u u a lU a d b ^ la
« q o e lla d o ^ l í e o e do« m a c o i 5 c o s c a b a lla s ,
«el&
A a b e r t y le a a p H e a q a e Te p r e s te a n « . K n ik s e l
l e a d v i e r t e q d e « a s m o y T o go to s, d if íc ile s d e
i s i B ^ r , 7 q u e e s oiw i te m e r id a d c o itfik r U s i
Q o a V R * o io e a p e r U ; e a e a te caM» a e h a lU b a
A u b e r t : p e r o e a u m o lo q u e i a s l a , lo q o « a o p li>
c a q a e • ) f i a l e c o m p la c e e l
in g lé s .
M a ic ^ a ,
v g c l a y é€ r c u s e ¿ lo s g tn e lo # e n e l m ó iii« n ta
q « e 6 g a r a b a a o n fa^soala<)ue s o b r e e l e e e t o U o r
m a s a i rep legó*rse lla m a n a l lo ip r a d e iU e fra o c é e
¿ q s ie n a r r a s t r a s a iu ip r u d ^ o t e a r d o r . P e r o «(
c a L a llo l o
eaem iftfl« .
M
h a h i a c o n d a c id o y a e o m e d io J e 1na
ro d eas» q u ie r e
n ú t í 'n , y < otiio
Ite v a lia m a s a n u a « q u e n a palo> n o le n u U n
y 1« h a < y a p r is im ic m .
P r e t e o t a d o a l g e a e r a l e r Í s ( Í s o , e a io t « r r o >
g a á o i y COPIO o o a a b ia e l e a p a fio l, »e c o a t e a t ó
t o a d e e i r V i v í C a r io # V l á n í w
p a la b r a s o q «
c o r a z ó n le h a b la c o s e f ia d o . E l ^ t o v n ] « u n .
m
| » d « c Í ¿ o d e é l 1« ¿ i ^ e o » o * h a fa e v f M M Í j j a c c id q a e o i h a b e b p t u d o . « p o e i e l ú n ic o m e d io
d e t a l m v u e s t r a vl« U ; o s c r r e r Á o . N o , o o , « * íla io r f A o b e r t , » y r « a J iji* y n a a c a s e r é ír a id o r í
V iM U r íft» V U a m o n e d a n p o r « p a n d a ve* t í
V i v a C a r lo s V ! re|M ie c l o b s t in a d o b r e io n .
F o é t u iiU d » ; p e r o lo s e n e m ig o s a d m ir a n d o
i ú v a f o r , le ifíeícriM » b o n o r e t fú j> c b re i ( i ) .
Y a e m p c u b a r o a ^ H o l t t e n e r c l « M ifr a d o q a e
n o s h a b ia iB O í p r o p a e jt o rf« n u w ir a ¿ « p e d id o a L m
p n M arrn ii e» d e s e o » < ¿ c v e r p o r p r im a r a v « a j r e r
« ^ i r e c i p t l a b l q d e ln ¿ a s p « e í c o n in r r e U lM
t r a o í p o r l e s d e a le g r ía y d e e n í u i j a í m o , í x ^ a n »
c ía n o s f lo r a b a n , lt>» jd » c n e * se
a V u t^ U o
t la i
» a g P r c j D o a t r a ia o Ce«ia» it c n a i d e W *c<>ch«iY
ir « i a , y lo« c é le b r e « v in o # d< F a f c e r y d e P ¿
r a lla ( a ) .
•'
£ r a a a a m a rch a ( r ío n ^ L
( 1)
Eéra dccMH <* m o v p r M ti 0« Ím « iim ío U . -
Q B X é B i j b a a *u
H fítrt uat
au
tuna
*
K.
f
I
del T .
N . del T .
_
,
, A S a d lâ
i ia 3 o e s to ^ a e p a r a â < r -i} u s U lire
V 4 « lo à niLestr» im a j^ ia a cio ci y ¿ o a e iU é s v«a>
tM
¿« M trra lT cr» « » n n e itr o *
.<i|ai uD in m e n s o p Q M o ili: v m u c a y a tlere^ b»
i v n p reM iK tiib a >« l o le j o a L ii fD o n ta â a s <1« l a R io *
UmIc^ U ur^«i^ y 6»
c««i>iio deîV tailrirl^
C o i i p o d ía m o s b a c e r jio fr ÍA U u siflB y & g u rar*
no» q u e eM À b an to s « n
m a r c h a p a ra ( a c a p it a l.
^ U l M iuy p ro H io i)>ti A a d ( | o lr lr U « e r ir s » , ,aaia*
lle itd o • h o r r ib lf i' « M e n â S . ^ e q t ie 4 e L U iu o s m ar«
^ b a r a u n cni^cho L ie o ifw p is a n d o sa ciare p a ra II« ¿ V
i f l i i té /M )in o c<m U n lu a irA Ü a joa d e sea dO/
A c ri p r e c is ft d e< ir, D t M m io , q u « ¿lar^aenu-
^ c ^ u ÍfId , h a
{»ereciiia« b a s ta n te g e n te p a r a c u -
. b r i r i>e c a i l a v e r c i ( o d o e l c a o t : a o q u e v a d e .>a^
\ i r r a À M a d r i d .’
C o m o e * ta o b r a e i U d e s tin a d a i ie c lo r c s fraikc e f p s , CFvO d e it|l d e U c r o c u lt a r A c u n a s e s r e p »
h o r r o n ^ u « q u e p u d ie r a c n o i a r . porq«ie >eu»*
a a r ia n d e m a s ia d a t n d ig o a c iu n . s i Ias p r e s e n ta s e
r o m o b a n a u c cilld n , ( J n iz â s n o ac c o n v u m e r ia n
l o b a s ta n te d e q o e t o A b é c lio S d e q u e s e tr a (a pre­
s a n e n t ls p a f la , d e q a e a l h ir ln ^ ia ^ n ^ rra c i ? i l ,
m a d r e d e to J o a (os m a le S y i^e q u e .«De Îa « co«*
t a m b r e s «on b i r b ^ r M y (ero% e l c a r á c t e r d e sua
h a b it a n t e s ( i ) .
(t]
A p c i 'i r <le la b j r b a r i d x l 7
r|ne i.m
fir jlip ia cumn calùMHjo(nn>viite tiuc Atpil»ojni lr>9 ««•
frxiM f ’ f t y 00 l e Ibrfi ih>«vU6cIa PB £t|>ana
B a» in re ri*a k ( c o ia o U «l e F i ^ k I ; i , e a r j
r â Ij t a n a ,
cil t e t«a e o r u d o h ism cu C e
p a l i l n i k à lo« «lue ¡«r^abau
«1
B e W a » ( W p tsò r *fa p r t i w f a o o c b è è V ' M I M h ffe . S è i h a b j 'U r t i W ii i « h*fe»an
l| -
i w k t l t é c fliiip ia m ó ' en
r t * r i» f« n i j , i
a a fg u tto s rtt h r t$ 'K P ft^ » b a *
bk* e r^ ^ lo in d c ii Ó i s t r i S a t r l i o l m s d e à r o ja m ìj.n .
Il»:
S e '» a la la o n » c i U e p » n a n « f c * H l c m ,
o ftit a lo s c l« R la n p r i m e r o la » e a s a i
é o iO ^ y * . E l « I r a ld e y Ì o s 'im e o ib r o «
9
lo»
à « l * y fin -
W iftle in n t«a d ir i g i a n e n e s t à e le c c ió n t&it
m a i fina» deino»trAcÌi>fte» «fé « q |>arté.'
i W b a b i i eie » c p a r a r m e d e l
lo j
y In e g o
tu
j Ae <]ar>
l e g r a d a * \xir h a b e r t o e ‘p r o p o r c io a a d o U na c a m a
M celen ie» i ib » i r i i k a r i mi c o r o n o i D . P a b l o
San z.
Al
I r á e n t r a r e n fa c a t a q o e o r n p j ,
g«*jloa d o lo r o ir w , y T eo m o c c r c » y »lO os
i o l a d o i y <lando m a c i l r a s d e la m ax ^Mofunda
• le ic s p e r a f lo n . P r e g a m o la c a u s a y m e coftU s ta n
q a e ilia n i f u s i l a r a l p a t r o n . ¿ Q o lfín e ra o se J « j.
ventura«!© ? E l m is m o a l c a ld e , á
iju íe ti
a t e n c io n e i h a b í a y o m e r e c id o . l [ e a q o j
pa«J.
ta n ta s
lo a o e
^
A tíb a n o s la n c e r o s b a b í a o i a l i d o d e tI e K D b ie r .
t a a l c a m in o d e J jn ñ n d o o .le s e lia lta b a n tro p a »
e n e m ig a a y b a M a o d e te n id o á u n h o m b r e p o r tM o r ¿e
Q ü o f ic io e n e l
q a e ¡ e p a r t ic ip a b a a l
'OOO boinripi e o la le v it i f»yf p sriítlsrio i JeC^ir]*« \
^^•8« ^ c n u ^ r o a i
^
n » » 0 jiJi |r>0
4
U g y )'jl„ ,ip , e „
lo » q u í I k r ^ ^ j D
10
del r « j f{ua decapitaron.
e n la
p y i n jr -
K . á^\ T ,
4«1
fú e iie oo M rt
e l o b )t*
t o d e a a e i l r ) n ia r c M y
f a e m s q a e ( « o f jv K x .
4
O > o d a e i o i p r a i e n c U d e Z a m a la e a r r e g a i:
y a cQ B oc« «, ) e d i)u f r i t a i e i i l e e l {'« o e ra ft^ a
1« r e s e r v a d a á q b « i p i s :
m
á c o o fe s a r ie
j
rm -
( ¿ D A ^ la s c o a t r o s s r s s fG iiU d g .
— Y o o o h « c h n m a * q u e «>b«Jeeer a ! a lc a M flj
¿'«^o e l (Df<?IÍL— Q
m
vayan ^ b ascar
aI
a tc a ld e ,
«e p r e s a n I d .
q u ié o h a « o v ia d o
U l* o fic io ? — S i , s c ñ o r i p < ro V . E t s b c q u « y o
B 4 p tte d o p r e M Í a d i r .. . , * * B a c a o , b o c o o ; e s u
U r ^ e s e c o n fe s a r á t 4 . j m a ñ a n a k }«s c q a t r a s o «
r i fu s ils d o } a s i s p r e n J o r á v d . h e s c r ib ir » A g a r *
r ¿ n d M c e l p o b r e a lc a ld e i
la 9 r a m a s
¿o
M tv » c iQ n , e s c la m a : la l« lr a n o e s d e m j m a n o ,
— P u «9 d e q o í c n e s ? - ~ l ) e l e s c r íb a n o .> » Q a q
t r a ig a n a l c s^ rÍIia it'» .x « K I m U o iu i n f ^ r o g a i o r í ú
• e le h i z o , t e r m in a n d o c(»n la t e r r i b l e fr^isc: e s ­
ta n o c M
v 4 . y m a A a n a a e r a fg&iU dri.
E f c c i l v a m e n t e , e l d ia s l g u i e n i e , i U h o r a
b u l , r q e r o 'i sa c riric a ^ o * e s to s Ir e s i o f c l l c e s de>
(r a s d é l a í g W a , á la p iU d « l o t <2e a n a I l n i e r n a : 7 0 lo s v i m o r i r . N o s e p q r q ije a q u e lla I Í o le r n s
m « r c c a r t l( i l a q a e a d u m b r a b a e l s n p lic ú )
d c l d j q a e J e B n g U c e a N o s e (o q a e e s p e r im c a *
t é ; p « r a to c l e r i o e s , q u e a q a e l c i p e c t i e a l o m e
fa U a d a & o ; o t r o m a i h o r r o r o s o m e « a p e ra b a p a «
r a e l i|ia « ¡(gu íen te.
E >tftrcntura<io p a ís! O i r í j a q « n a m ir a d a i E s p i R s lo s |i(»eb1o » d e K a ro |» a q e c s e c r e e o o p r im U M ,
t i r a B is a d o s } d e s g r a c i a d o s .... y w c f e c r a o fcU cea.
l.\
IG L E S IA
D E
4
V I I i L A F R A X C A ___
4
0
l* f HbAERSf f HVLltMAn ».*^UBCUCI SBS B?T
L o a m s it.
I V i i « e t r a m a r t h « p r a s lg n e , j
l e n o r , «I l o l « « p a r c e sn s
c a u « v o m it a n « a s h a b i t a n t e s i
c o m o e l 4 ia a n p o r ! » t i e r r a , la s
ver el
r * y , lo s
to ld a d o s c o d i c i U b i l o i v i v a s , id ÍI v « ce s r e | jc ii*
d o s , fie U m c U l t i i i l ; p e r o o o m e a b a o d o n o c o m o
e l d ía a n te s á r i a a e ñ a s Í lu x ¡o o « s . H e v Í & lo , « o
u n a s o ta p ig t n a , < l« « arro llarse i m is o jo « lori»
l a o l i o s a h i s to r ia d e a n a g u e r r a d v l l . A b I d e «
f i a p a ra r o í , e s e r e j q n e m a r c h a e o m e d io de
e i a s a e la m a c í o n e s q u e t a n t o «febeo lÍso n [e 9 r t e ,
¿ n o a g U a a m a r o o a M n i t m ie o t o s e a e l fo n d o d e *u
ffir ito n , c u a n d o rftfle’^ioiia a l p r e r i o q u e 1« a e r i
* e n d ¡d a 1« c o r o n a ? E s o s p a Ísao o < q a e
a le ^ r a o ,
ni> g e r á a
ea«ti|;a((o« m a ñ a n a
a S o r a se
con
la
m a e r te p o r « a in d ia c r c t a a l e g r t a , c a a n d o «»tem o«
o o M t r a i le jo s d « e ü o i ’
E s n J ío ld a ilo s q o «
< an f r i a io e n i e la v id a d e lo s q o t
Uais c o m p r o «
m e t id o p o r 1« e a a s a d e I s a W l , n o » a b r^ n m a y
p r o n i o q u e m l ia M icrific a d o t a m b ié n e o s a i
p o e b lo s á s u s p a d r c i , á s u s h e n n » n o s , p o r u o a
s o s p c c k a , p o r o n a lig e r a p r u e b a tle* I r a ic io n ?
M i t c r u e le s íd e d s s e c m e a b a n p o r m i iitra^ i«
n a c ió n ,
y
nd
rep arab a
sti^uiera
en
e l h e m io é o
e sp e e tÁ c u lo q a e ( e o ia d e la n t e , c o a iid o d e p r o o t o
o tcn M a lg u n o s tir o s . A h í t a n t o m e j n r , s i Icx
h o m b r e s i Q o t r e n , q u e 4 Í m e n o s s e a d e f e n d ía n d o se!
N u e ifr a c o lu m n a h a r « l U o , a n a y a d a n t e d e l
g e n e r a l s e a d e la n t a . E l fa e g n s c a o n i e m s , y U
o r d e n c o r r e d e ( 'a r r p o c o c u e r p o , d e p r e c i p i t a r
e ! p a s o s a lie n d o d e u o c a i o i o o e s t r e c lin e n e l <^as
( lia m o s á e n t r a r , y q a e e u n d n r e i V l l l a f r a n e a .
K s U p o b 1a<^Íiin> a lta m e n t e r e a l i s t a , e sta b «
b a j o fa d o io ln ^ c io a d e su ^ u a r o ic io n , c o m p u e s ­
t a d e a lg u n o s o r b a n o s y d e u n |m;IoIoo d e p e s e *
l e m s . P o r rn e d iu d e t i a l u j ^ U iM ^ io e n ie d irigí-»
d o « , h a b ía l ic c b o e sta j*eo te< iD a espe«»« d e f u e r *
( e d e la Íg*es¡a « y p r in c ip a ln t e n le d e s o to rr e *
B e s j m e s d e b a b e r s a li d o [>or e l d ¡a , á rtfc o rre r
e l paia^ s e m l r a b A O i a q u e l s itio p o r la n u c K e
y s i e m p r e q u e \ e a D u o c ia b » a lg a n p e lig r o . M u «
g e r e s y o i ñ o s v v v ia n c o n e lln s e o a q u e lla g u a r í-
d»y e b je to d e l o d io y d e l l e r r u r d e U s - p o U U c io n e « «’erin.'ift.
A
la p r i i o e r i s ^ ñ a l d e U C A m p a n a ijo e
l u b i a a v i s a d o n n c s tr a lic g a d d }
k
b a b ia o
le s
re fu *
{ta< b e a U
i» fr «
v a o g u a r d ¡4
in t im a d o
j
r e c ib id « i
i
« o e s tr«
r a n o ^ T iit l» c a in ‘« g a i 1 » b i b i i
Eo
d e * io h ic ie s e n f a e g o i
pas> y e n p ^ r lie u la r A
n a « s lr4 9
tro -
« ^ a p o e o q a e i b « «1 rey>
s i n o <^ni*rÍaA v n c a r r i r e o a n c s s lig o s < te ro ; p e *
r o n o fM>r es o h;»l>kan » n ie r n im p i d » t \ f a e ^ q a e
l u r i d sr1canr>s s o ld a d M .
I r r i t a d o el g e n e r a l s i v e r l a « a d a c U d e a q a e f
pofTaito d e h o m b r u y j u r ó c a s t i g a r U
re o o fa n d a
• I t e r r í b l « « je m p lo , d a d o p o c o t ie m p o a n t e s e a
C e iiic e r n , c u y » í^ lr s la f o n s e g u a r n ic ió n b a h i&
s id o e A tre g a d a
s la s lla m a s ( i ) «
N u e siro s< fo * pedreros» c n lt y a ^ o s e o b a t e r ía e o
o n c o a r t o p r in c ip a l <i<' n n a r i s » q a e M ia b a ^ n .
fre o tu J e (a »gU.^ia, d e r r ib a r o n sn u y p r o n t o Ia4
p it e r la s . m ie n t r a s q o e n a e s t r o s ca¿«d ore^ « di.<e*
m im d o s e n la s «^s<]inoas d e la s c a l l e s , c o n t e s la *
h a n c o n ur> f g e g n s o s te n id o a l d e l e i^ e m ig o . N o
Mr tarólo uin<*he e o d d r la o r d e n p a i« p r e p a r A r
lo s m a ie rlA le s p e r a n n a g r a n d e h o g u e f » ; y t f i tortccs b a l» !e se is v is t o á la im p a c ie n te m a l l U i i J
d e lo s h A h itA n tes p r e c ip lia r s e d« ( a s u a s a s , y s a -
(t)
Tf<rd »<? n
que )• Í^ IcsÍj 3 c Cenicero Tur
»'-«nda ¿
en ellri
io< pcK c»
/um ilncafre^ w !, e»t»n<l* r t íú itaoioriaie» ile l fuie^tn ; p«r& cs>
. Irfos He rpfiH(r«c ó
p v rrt'^ r, «oirto (ta rre o Ín'1«cl aufo?, rechas.ir^M) b e ró io n irn te i m at )F>*tiiairo
O lí k«>Mbret (jve b s tencas •itiaUoi , caeiM ttJ rile« ui>.«
horroro«4 , j rolJ4)ando l«i< xlc«i«s del prim er
( cacr«| earllM«,
y .
üel T ,
'
n
\it » 1
« M
O K O to
fa o m
W
M
, m
i2g « r e f
y
a i S o s
e a r *
g * a o « d e le « * , p a ja y « s i f t * » J » r r a s t f i r a l g a IMM h a t U \ o i tD o e b le t , y d U p a u r á lo s
d « l l e r a r l A i b a it » e ! p<Srlíro A t \»
p f u e ile q o « llo v ía n la s U U s d e s*
e l d er« < b o
¿ e l a t o r r « . H a b í e s c U o íd o
g r í l o i In s iiU a n *
i e s d e lo a « it ía d o s , W R irrt» d e s e f s o r o r fiilo * í
t i e m p o ; y !a s r is o t a d a s d « lo s Kiiíadnr««» « c g u -'
r e a
d e aaWr a ir o s o s d e U r m p r e u , 6 a l la^nost
C O B O ¿ e e l a o , p r o m e tía n J a s e a n a g r a n d U e r s I o a
e o s a h o r n a r a q u e lla s z o r r a s e n sa e a k íl.
K l r e s to d e t d ia se fiasú e n a i l u r U l i o g o e *
r a , q o e p o r l a n o c b e b a b la lo o s a d o y a a n Iticre*
n e n ie » fc o rro ro io . A la * d i t a la » lla m a r a d a * y t i
h a n » se e le v a b a n á a n a a lt u r a p r o d i g i o s a , y e l
fu e ^ o d e n a c s t r o * c a s a J v r e s s e a u r a e o U b a . U n
h o m b r e y a n m u c b a c lid h e r id o * c a y e r o n
d e la
C o rre y m e s t r e l l a r o n ; y la s c a m p a n a « a e d e s ­
p r e n d ie r o n , p r o d a c ie o d o
s a c a id a a n m id o
c o o
e s p a n to s o .
E o lo n e e s f o i le sU g o d« n n e s p e c t lc a lo v e r«
d a d e ra m e o te b ftr ro ro s o , d e a o a escena in íe r n a l,
d ig n a d e s e r p in ta d a p o r e l s o o ib r lo g e n i o d e l
D a n te .
S e h a b la le v a n t a d o n n a n ie b la d e n s a y h d *
m a d a * H n m e d io d e a n a o a e u r id a d p r o f a o d a
í} ^
« 1
i
T.i
ÍM M B
c ic c w ta «
m í«
e « *
4
p f« b
o b lig a d o »
®p «
á
í
b W
q u e
V# f o m
< Ím i ,
q u e
lo i
« ,
e o
» « tn o g
fo r n o lo s
de
d e
C e n W íio ,
I© q i » « « • * o « ® r
N .
se
d * l
T .
v e ia U a n iif t a a i » r r e
e a U ra rn ta te ab ra M ¿a f
d e c p iilte iid ú fo e g ft f o f \o ¿ » i »o( a b c r lo r » * . C e
• q o e l l a m a sa e n c a r o t d a j a r d ie n t e M ^ íao a c e * tM la atiM e ro « d e m o ^ e r e i y n i & M , j o r a A e n i o s
h o r r i b l e s d e h o m b r« < > y g r iw # d e r a b í* j 4 e
d e ie s p e r a c ío n , y to d o e s io ib a e n
s á m e n lo
con
•I pm ^reío del íocpodio. V nosolroif d ejind o «
Us IU ni«s el caidado de o o cjtra rengaos* , oos
tendimos »llcnciosaiueiile eo la plasa ^ en U a
tille « , do!>de v¡«aqoeami>9, teiolendo algo na aor>
presa. Todos aq o elW hombres doriDÍdoa pare*
<Iaa QQ lú<|Qbre grcpo de muertos agoar^ando
el juteio iínat
las puertas del loficroo,
aso«
>n«ba ana de sos Im cu .
i
une
A m e rfia n u c h e l a s r a n ^ r e « y lo s n ifio s , n o
te n ie n d o y a f u e r u s p a r a r e i i s t i r p o r ai»s tíe u i*
p o , b a ja r o n y s e e n U e g a r o o i d is c r e c ió n .
Z o m a la c a r r e g u i Fas aj^ u ardaba a b a jn , y re c i*
h ia i c a d a u n a c o n o o la t ig a z o , a c o s á n d o la » r o ­
m o tí p r in c ip a le s a o lo r e s d e la s v e ja e lu n e s c o m e iid * s t n «1 pal«: y (n to a n d o d ü s p g e s u n a í r e ler*
r íb le , m a n d ó , p a r a a s t js t a r h * . q u e s e la s c a n d u *
í«ra a l a itp líc lu y q u e t e la « e o ir e g a s e n a lo#
c a p e lla n e s del « j^ rcU o , q u e b a b i a n a o d a d o Ha«
m ar.
S i a lg u n a c o s a h u b ie r a p o d id o d is tr a e r n o s d e
la s t r is t e s im p r e s io n e s q u e e s p e r im e n t é b a io o s y
a r r a u e a r n o s o o a s o n r is a , b o b le r a o s id o lo s a p u *
r o s de a q o e llo s b u e n o a e c le s id s tie o s , d e te n ie n d o
^ a m e l l a s m o g e r » d e s g r e ñ a d a s y d e lir a n t e s de
d e s c s ^ r a c j o t t j y la c b a a d o
e n tre t i deaeo D o y
u
fia ía r a l d e tm ^ o U iz a r ln « ic ttc a
t \ tem cw , a i l o h a c l a o ,
d e sa f v e n e y
d c A C o o ie o U r a l t e r r i ­
b l e Z n m n fa e « r r c ^ u i.
le« h ic ie r o n o iie * M ‘^ o p o n c l o f i e *
e*>
p i t a l f c l o n i l(Ufl<reo,<or<A J e f a t o r r e , f>rotse>
tién«f<>h^ ia e o n s r r v a n o n d e a u j v W » f, T a f t «
h a b i e s o a a c c e d id o á e l l a « , p r r o s a ri/ in n n ita n te ,
q a e e r a u n ^ v u n it e n e ile re s o lo d o n , } o r ó , c o u
l a j i I s l u U e o [¿ inAAO le v a n t a r la rap a d r lt»!i se ­
s o s a l q o e h a b la s e df^ r ^ R d lr s e , o s e ^ n r in d o <pje
C ita b a « rs;u ro <1« q a e s e r ia n u n n irrid o s.
N o M s u jiic lie r o o b a s t a l a iu a d r a g a < J a d e f d ia
r 'p k n t e .
S oto cad^ ^ y m e d io q iie m a iìn .« , 9# p r e c ip it a »
r o o d e | i r 0 n t 0 ( l e e n u h d io de
a q u e lla s p i e i f r o
c a i r ì c a d a a . B s u b a a d r s r a f k c ld o s y e o m o a to n >
t a d o s , se H e la v ie ro D d e b a jo d e l c o b e r f i t o p a ra
r e a p ir a r e l a i r e U b rC f y n o o p u s ie r o n r i n t a n a r a » is te n e ia i n o e s t r o s to ld a d o # , c o a o d o h a p o < k ra *
r o o ile ellaa«
S e ]es t o o d o j o a ta d o s a f p a lin d e la c a s a q o «
o c u p a b a e l {;e D e ra l; p a d e p e n e tr a r e n
, v ob *
• c r v e to n r g r i o s ld a d y «tolor • a q u e llt is h o m b r e a
q u e e s c a p a b a n d e Q u a m u r r lc p a r a s u r a t n h l r h
tana m i c U a m a s c r o e l , u la m u e r te d r i su pN cin «
H a b ia n yA v u c lt o d e l p r im e r e s t o p o r , e s t a *
b a o f o n o a d o s e o f i l a , c o n Ifix b r a ¿ iis c r u z a d o s ,
R etard an d o e l m a s p r o íu n ilo s i le n c io
v p a je a n d o
e o t< ij«s d ir e c c io n e s a u s «in iestr^ fl «n^radas. S c s
c ¿ l^ f( o s c h a iiiij> c a d o s, y i 't s r n s lr o i de«p n r*)adn a
p o r i a a c ñ o a tie) f o « g o , d c o o t^ b a u b a s u o t e e l
c ro e l
u
e o n s U D c ia k * h a b ía lie c h d
soCrir« N a d a p o r l o dema«d(kDotÍa¡»a «o « lu roa*.
tr— «I U r r o r , í
p e sar d « 4fu e
p o d ía n h a lw r J«*..
d ú y a e a los o u e s iro s y e n e l d e l g e a e r ^ i h « aerte q a e lea e s p e ra b a .
L W o » b«n>9 * k i d o ese U W
h o rñ k (e m e n d e
T fird ad e ro ú e V i e i o r - H u í f t » ««» P«R>n“
a r d íe o -
tes en q o e «I g r a o p o e ía no« iH Ícia e a Io» a e cre -.
tos y ío r m e o lo s ija e roeq , «n io s ijliím o * m o -
• > u t U * , i Í c i Q c i i s t e n e i a , e l «Iia» , I4 im a g ín a ciOM y
e l corazjj» d e u s
« n t c o c ía d fl li o j u c r íe .
R ijc ü r t í d e on K i(r« ftU < ab íea n o s b em es
trM »
cu*
R c a ra ccm eaoé J w o a W e i, i
eocon-
U q u e f»
k m n a tia v a á a r r a n ^ / o n s , ¡ d a « m b r a d a rfe c ríu iecics. S e g iirin ie iru s
y
ijib a iQ
40
d o s
h & e o D m o r iá o
s e n líia ie c io d e te r r o r y d e píe«iad,
a l r v l l x la n t c so bre a<ioel h o rro ro * » s q p l i c b mo*
r a l 4}oe preoed« » 1 « u p iic ia f i á » ;
y » i „ e m b a r­
g o , e s la u .n j p e rsu ad id o s d e < ia e o a o c a a o i
c^ > T A rtta o ^
• le n itn
e n sem eja/ao
d e m g y d ts Jim o
a U o a e ia n .
m o d o 1«
P e ro
se
u ia le s d e (as
y DOS p arece lo o r h o nía« a i r o i e l <UAor
^ f s p e r m r e n u o caanao d
lu i i
e r iia :
A u p i U w r a í . u i U s n h ie a p a d e c e r j ¡ s a t le s
le .. ........................
d o lo ,
I .a id e a . d e q a e a lg a o
t fA rc itt
e i . ig a a t a it u a c io D ,
e»f>ücioo e ,
e g o ís m o
d ia
p e d ie r a
enc« -
m e c a a t t h a la
»q«ello 8 h o m iires
» q ’"«*>« h a U am t» * T c o c id o . V n r q u e , ¿ c a M er»
c n m e o ? h a b e r *ídc» » e acid o a. Y
.- n o p a .U U »
“ O » a e r lc n u s o t io ía J d ia u g a i e m e ? . . . .
,
P r o c « n l> t t H a i it r k q s e A « H w po4 i a p a«
0 t . A f o e J t i a f a n s l e in u D a ib ilS d a d ¿ e r a e l a W *
tiia i« B to d e l ^ n à o f
¿er% U e « p r e » o n d e l
c e l i a i A<{aeUo9 lia m b n » , c iM p lix a o d o o a o f s u
e o i i a n d a B i e , B o e r» n w p a c « d e t9 ^ r ìiM ta i» r
e » lc e l e ? a d « « e n t i w i r o t o •, ^ er» q u i « o n t a n i » «e*
e r r i a e n a ^ g e o so cA rro i im p r e v is t o d e l a
p r o v i-
d e o e i a ? S i , » c g u r a io e u le v e ìa n lu c i r a u n a lg a «
DOS rcH eÌM d e e s p e r a n z a , d r « » a d u le « e s p e r a n s « ,
ù lt t m a iltiiiu A d « l a n i l a q u e a e o m p jr ñ a i o s
d e « g ra c ta d d k a s la l a ta m b a , £ í e c t i * a m e o i e , u o
(p ra a r o i d « d « u a b o r e s * d e e l* r liie a y 1« í« n cu d a *
iH o iv a a n í m i i la s liw o o o H a « d a aq « « U » a v í c t i ­
m a s , q g i e o e a k v a n u m o l a i e a b e a a « y a e p o s i« «
r o o á c M a c h a r .......A ig a o a a p alabra» q u e c i r c a l a n M e n tre n< w otrM , y q a e y o n o c o m p r e n d í at
p r o * t o , l e t i i d « í e r o o c » «I m a y w a b a ilin ie B ÍO í
y fto té 4|ue a a c u m a e d a n ie ,
q a e kaata
b a U » M i m a d a e o o l U i in ír a d M i
ros d e in f o r t u n io , «
entonce»
su* c o m p a ñ e ­
?o I« í* h*«ia I» p a r e d , y «
c a ja g ^ f o r tiv a m e n te a lg u n a * lig r im a » s i e h a b ia
abaD«looado e l v a W <
£1
r a id o q u e b a M a in o s o > ^ ae a c e rc a b a ; M -
U y io e c o e o a ir d c o a n o a coaa * in no<nUre, c o n
u n T«r«Jadero c o A d ro d e l » i g l o X í j
q o e e n lo o c r t l a
L n J ie ro s o u a p T a n ie » d e
•1
A
<|ae «• «I a d o r o ® m í»
D iM « a e a t im a
d e loa e a -
1» c r b t ia o d a d .
b a io fie lk e a o ia g e re a m les
p e lo ,
p e ro n o , p o ^
fc'.spañaera I* c u n a
b a b ia c o rta d o
h e rm oso y
>ien«A la* esp afto las: y
d e e m p la n u d a » <e la» b i w n o a t a r
qoe
despues
v a a (nos. l j o
M e M ado
té l a i
b a b t a « n tr e g a d o á b r e e k i f l j ,
h » g o lp e s ¿ « q m s o ld a d e K 4
j d e ü Q p o p n ta c h o e r « « le s . L o s a m fa o r e s y c l « *
•
Im i o n l i M y 7 i
r iiK * p r e c e d ía n e l e o r i e j o f D a m a a d o d e to d a s
p a r í« el
aU rage, Ib a la p e in e r a o i u
)» v e a , q u e a p e a a s le n r fr ia
h erm oM
a f lo s , y q o e b a e ¡a
p o c o s d ia s q u e b a b la e a u d o c o o e l e o io an d a B -«
t e d«1 f u e r t e , i q a i e n a c a b a b a j o d e » e r Ifo ra r f
eoin p ren « lí so s lá g r u u a » ! E n s a r o s t r o s e re 5 a e l
se llo d e la r« »igoacÍQ n f d e n o p r o fu n d o t e m r f
» s n e g ro s j e s p r e n v o s oj<is e s t a b a s i a u i d a d o a
d e U g n iu a « .
K l l i i i o i U c j i s o f r ía d o b l e n i e o » ,
f^ r r ia e coiiA cta b s a e r U q u e a s o m a r id o le esta«
b a r o ^ r v a d a j pí*ro a l me*nos s o b e n o o M r a I» H«
W o d e la s i n j o r i a s y d e Ja« p ie d r a a q a e I b n a n
•o b re su s c o m p a ñ e r a s .
E « te s u p l i d o d q r ó d o a h o r a s , d e s p o « « d e l
e o a l fu e ro Q p a e s ia a e n lib e r t a d a q u e lla » ín f« «
n ce s.
S a llm A i d « V i l l i f r a n c a y d e s fila m o s e n m e d i‘> d e l s r e n c i o d e la p o b la c io o , q a e , a l v e r o M
* a r o b a r , se a r r e p e n t ía d e s o s e o t Q s ia s t a s «secaos
« f d í a a n t e f l o f , y e s p e r a b a y a c o n t e r r o r la s
f^ p re s á lía s q a e t o m a r i s o lo» crÍi<Ínoa«
N<m lle « a < A o ii lo« p r is io o e r o s q o e t í o d e b ía n
• e r íiu ila d f» s b a u a d e o i r o d e di»s d ia s , y « q L e t u n U e i * tU To lo ^ a f la e je c a c io o .
^ o q u r r» c .n d f» p rr»ci> c5ar a q u e lla c a t< J tm & ,
^ • fn r s iq u ie r a lo s lir o » , s a lí i p a s e a r fu e r a d«
• c iu d a d , y a l r e t ir a r m e t / o n g r a p ^ d e *GeÍa-^
lea i u i e a c e r q u e y k a b ia e n
t u c J » 4 « t U u am
b o m ^ q « e , effn U o i y o r
, .W M ftn
b i é t\ iu&fa3 M s t i^ o q o e s e .i« a b ia Ì(D|HJe«to * lo«
r e U i d e « ) Md<iB l e U s c v d t a U a C^n a M o c io » .
A q a e i b o m b r e « r a d (»adre d « l c o m a n d » f t« d e
Y i H i f r a n « ! M v è k \ é y , p-*r n o * f a u ü d a # m O J o W b lW e , e o c o n l f é « o tr o s o G c iá k í q » e Akco/^.
H a n lit b o o d a d d e . o i i a u ^ n a r r a , U
nùt^ jc c i ­
ta U
« c f i b i i i i d a ile
e ra U d e l c o m A adanfe« 4 e V i l U l r a n c o , y c l q u e 1« «nieM ^Oar
b a i l a n d o l a n solai d e l d c 9< rt« fl q u e e n e i l x h * b i a n k c f b o Is a i » \ n h « •'* » • J ie r m á n o «|oe « r \ t » c p o u e a lr a s fiU a . A q s « l p a d r e y aqui^l lien*
m a n o b a n m u e r t o d e ip u « » * e l u a o
fior
W c r h t i i i o * , y t \ n lr o e n d c a m p o 4 c b d la ila l U a o n c i o à m an ire M a r lo q n e caperim eniQ
to a n d o r « c j« r d o
e s c e n a s S o lo p u td »
d t c i r , corno H
ir a g ic * ì n g l é i ; t í a r r o r ! A o rro r!
A « ir » r l
A l mt^dio d ia l<ido3 los b u a llo o e a
fe rtsa d o s en
c ú jk W o
e n la
e it a b a s
« ig u e a c o a a e s '
tra o rd in a ^ l»
p re p a ra li» .
S e h a b ia ia ip u « » lo p e n a d e la v id a i
Ina q u e in lr o d u )M « n T i v f r w t n
Iw
lo d o«
p o a to * f o r -
( lü c a i'k s p o r «I c o c » u Ìg o . U n o * c ìo c o e n t a p a i « • o s q i« e ib a n i v e n d e r « o s la e r c a o c ia a A a n t o e r ’
l e »r«*ÌT>o, i o e r o B s o r p r íB á id o * p o r noesL ra» d ii*
c u M e n a s ? p e r o Z u m a b c — r e g o i U ató a la a o d a d o
q o e t i o » l o i C le * p a x ir a p o r la * b a q o e la » . It»»*
M À e j r t u U r \ i s e o i r n c i a : ae h a W a « o l o r a ^ un
t a m b o r e n « jc d io d e la p la a a ; y c a d a
packa».
d ftaottd o k* 4 U l a c i n t u r a , *e col^icali»
i
« a \e *
e n aq aet a p o y o , j
era
• r m a d M d e v>rs^ U n
p o r oebo u b o t
gru««a« t n m o e l U n ia ilo d e
a n fu jil.
{««asaba c o o ip a iio n o Ír lo s g rilo a d e aqneIU>s
¡nreUcea, coy» is n g r e u l U b a , c u y e s
m Í« m b ro i
M c o n tr a ía n A t d o lo r , y á q u lc n e i [« v a o isb sp al*
« crej prWAi^'^« d e s e o tld o .
Por la tar«)f
el rey revUta i caatr» ba*
tallnnes que hablan llegada por la mañana , y
que llian k las drdeiies d'I ^eoeral £caso, i in*
teolar en ArAgnti uim f •>j»r!<lícíon que se cnal^
|ró. £slos baiallooes lletahad entre siu filas
ona inmeosa bandera oei*ra, en la <|ae habia
a a esqnelel<i WrJadv cn blanco. Por Ui que aca*
baba de ver^ vine ca eouocícnietiK» de lo que
sigilifìcal*a aqoel gero^Kíico.
E l
( t d« d ic ie m b r e a s i i U p o r
p r im e r a r e z i
üü e o m lfa te , y e s le d i a h e p r e c U á m e n fe e t p r i -
mero «b ifae tas tropas realet «ccpU ron
« e ca e n á a a d e ana
[ )e l.a n t liie r h a b ia m o i e o lr a d o ,
U» conm a rch M
f o r s á i l á s , e o «1 j n l e r i o r d e N s « 4 r r a |>or la s
m o n U ñ i s d e PBO>(>1ona . c o n m o lle o d e h a b e r
s a b id o q o e d o r a n t e o u e .sira
A u s e o c ia q o ln e c o
d i n y O cho ro tl h o m b r e a , á la s o r d i'n e s d e f ge«
n e r a l O ^ t l o b a , a m c n A ¿ a b a n i o v a d lr laa A m e£~
c u a s . iro n le a t5 (id « ia e e s le g e n e r a l
c o r
h a ltc r o o s
a r p a r a d o d e l a R i b e r a , p o r m ''d Í o il? &u m o « im i r u t o , a o lo p e n s ó e n m a r c h a r i a c a n lo D A r s e e n
V it o r ia , p a ra p asar e n
eüa
dúdad
la s p«<ciiaa
d e N a r i d a d y e l r i g o r d e ! in v i e r a n , <ju« i e a o ú B *
c ia b a y a C on n ie v e a e n U n » n n laifa.
Z u u ia la c a rrr ^ ^ u i, «(oe d e s e a b a k k c ía niuclK>
t ie m p o p r o b a r su e jé r c it o e n lío v a , (q 9 » c«>lo>
c a r a e e n u n o d e lo s c a n ó n o s q o e e l eneniis^) de*
b j a s e g u i r , re s o e U o i dU|Pul<ir1e e l p a so . C ó r ­
d o b a a e e p rd c l d e s a fio .
T o m a m o s p o s íc io o e n u n d ila t a d a v a t le at*
t a a d o c o f r e a t c d c i p o e b lo d e L a S a r ia » q u e d io
n o m b re i esta a c c to o .
N o e s^ ra a tr o p a s f u e r o n J ia lr ib n iila $ d e l niO^
(lo sig u ie n te .* e o «I c v n t r o d c t iia n o e l
3.%
4 .^ Y ( O ." d e N a v a r r a e l s . * i!e G u t p á ¿ e o a
y S 5 o c a b a llo s » l a s iVrderea d e I t o r r a l d e ; i fa
d e r e c h a a p o y á n d o s e e n u n b n iq a e loa c u a t r o b a *
la llo o f S a la v e s e a d e V i l U r r e a U *
¡s q u ie r d a
Í o é G < if a a , e l 6.^* d e N a x a r r a y e l l . ^ d e G u i p ú i c o a lo a o d a d u s p<ir Z u iu a t a c a r r e g u í.
E l geoeral ico iia qae Córdoba» si lograb«
#
fo rm arte ^ e n ^ U ! 1 a detiD C «
51
n o iA triM , p r o r a *
r a s e a p o d e r a r s e d e la s « « fa rp a d a s m o D U fia a d e
n u e s tr a ¡t<^uierda> q a e d e b ia n s e r v ir n o « d e r e «
tir a d a c n n o c a M d e s g ra c ia d o : y (en<a p o f c o D i i g a l e o t e ta in t e n c ió n d e a t a c a r b r o s c a m e o t e p o r
m e d ie d e o D m o v f m ie o t o d e c ^ o r e r i i o n lo b r e
l a d e r e c h a , e n e l n i'im e n to m is m o e n q u e e l
e o e m ig o d e a e m b o c ^ *« ^ o r d C a n iin o d e L o s A r *
, a in d e ja r le t ie m p o d e c s tc n d e r s e k lin e« «
tr u f r e n t e . N iie s t r a a id ifiq a le r d a , d e b ía nt*
c e s a r la m e o t e , c o o io l e to n t p r e n d e d e l o d ic h o ,
a e r la p r íp ie r a e n a t a c a r y d e c id ir la v l ^ n r í a c o a
la r a | iiil e t d e s u m o v lin ie o t o d a R a n e o Z u m a la *
C a r re g o i b a b ía c o lo c a d o c n e lla tr e «
« c o g id o s»
y
h a b ia r e a e r t a d o p a r a
b a ta llo o e s
¿i e i t e
in ip o r *
l a a l e p n c s to .
D o s d ia s p e r m a n e d it io s e a e a ta * p o u r i o o N .
y e l te rc e ro , p eoaao d o e l g e n e r a l q u e C ó rd o b a
r e o a n c i a b a á &n p r o v e c t o d e a t a c a r , y i j a e to«
m a r la e l c a m in o d e W r o B o , n o s
hlie* n^ltpe
e n L a S a r t a . I<as a rm a » e s t a b a n r n p a b e llo o es»
lo s o fic ia le s y lo a m oldados c s p a r c íd o x < o laa ea«
sa5 y e n la s r a a t i n a s , d o r m ía o l a a ie it a 6
h a«
h ia b a o c o a d e s p r e c io y c o a l a b n ta e n l a m a n o ,
d e la c o b a r d ía d e l e n e m i g o , * la q a e a la d a d « i
lo s m a s h a b la d o r e s d a b a n g r a c ia s e n su i n t e r i o r .
S e n ta d o ¿ u o a m e sa d e l m esoo^ c o m i e o d o e o com «
p a ftía d e o o e o t n p a t r io la , e l j o v e n d e B a r r e « , m é
c h a n c e a b a y o ta m b ié n s o b r e 1^ m i s m o , ei>and9
H a p o c o a n te s d e la s c u a t r o o ím o s a l g e o e r a l
i a n a in fin id a d d e v o c e a a l
aáarrn> ( l e m p o ,
I
y
gri^
52
I
U r : ;a q u i e t t i n t a q o í e s u n l . . . . Y o »p«rÍm <Q «^
1« u n e s lr e m e c im ic d lA |;« n er¿l; p f r o l U r r e z q u e
e s ta b a y a a c o s tu u ib r a ^ o á e sa c la s e <)e e ia o c ío n c 5 , y ¡ Ic v ^ a td , y d á n d o m e la m a n o lo e
» o n r ir iid o s e : v a m o s y (irn tu r e u to s n o (D o rír b o y ;
b a i l a ia n o c h e . . . . i i i l c l ú ' e r a l a ú lli i t i a v e z q a e
yi> (iv b iá a p r e u r t e la m a n o .
C a d a c u a l c o r r ió a l fiu c^ ia q o e b a b la o e u »
|»ado loa <1ia s a b te (’íur*'S. D e íg ia r ia d a m e iit e e re *
y ó Z a tn a fa c a r r c ^ iit d e b e r t o m a r «I
m a n d o <k(
c e n t r o d e l r jé r c it o y a U in d o n ^ r a I t o r r a M e e l
d e !o& ire« b a ia llo a e » d u stio a d o s á o{>erar s o b r e
la i z q o i e r á a .
(
¿i« v e la n á n ic a m e n t e a lg u n a « c a b a llo s galo>
p a n d o e n la s a l t a r a s r o n « ü re c rio n a l c a m in e
d e L u s A r c o s ; p e r o á p oco d is H o g u lm 'ts (•r.'milea
iiia a a * n e{;ras y o ím o s e l r o í d o d e b s
y,
d é lo « la<nlH)ri;9 E l e o e tn ig o » « fo rn icj e n io ;i‘ a
p ie d e
la b e r o iit a d é >9 a C jre|*o rÍo , y c n i| ) e z ú ú
cale < id e rse c o e l lU n o .
K r a lle g a d o e l lo o m e o t o d e ((o r I t a r r a l d c p rc cli>i<ara e l a t i q a e c o id o fo r m a l m e n te se l o liá b la
p r e v e o i d o Z u o i a la c a r r r g u l V a c l l ó y se c o o te n t< i
d r e p l e g a r e n g u e r r i ll a
d o s c o m p a iii.K 'f e guÍA s.
E .t fu e g o e m p e ^ . .. y c r e o q a e lu« p iim e r o « tlrn a
f o e r o o p a ra e] p o b r r U ¿ r r e z . q a í e n ,
n is r c lia o ’lo
á la c a b « za d e la g u e r r i l l a , c a y ó m a e r t o á n u v ^ tr.t
T is ta , a tra ve sa d © d e d o s b a la in a .
J u 7 g a o d u C > rd ol> a. fnniro !o b a h ía p r e v is to
Z u m a l a c a r r c g u í . q a e n o h a b ía m o s p o d id o d is p o ­
n e r d e l^ aslan tes fu e r< a a p a r a c u b r t r la a m on*
ta fia s e o l a s q u e « a p o y a b a n u c s í r a iz q u ie r t la , y
c o o w e o d o la h h ^ ío r u n c ia é t af|ue1ta« i*o>lc5oC K S no» c n l r e l u v o a l^ u o lí c n i p o
fr>n ek f g ^<50
d r su s c « » d o r e i v d e « a r l U l c f a . y ctin l:.s m a o iri' r a ; <1< su c a b ftU c r ¡ « .íia c k n ilt> d c s U la r m ic > it r a ^ l a r t 'o p « f <lctfa> d e «es <io% m il f a U H o s a U
,« .,n o í I m a U o n c s . q o e fu e r o » á
uoa « a c ia
fc r c a de P iíá r a
M U lc r a . E s i a v i í l » d e b ie r a
lia b e r »Ido c o M c r l a p o r e l m o ? ttü » e « lo e n c a r c a d o ti l u r r a M e , q n ie u r e c o tio c ie n d o e o t o n c e s
U f a l u irrP f> araM e q u e c o n * u itiJ e c Isiu n b » In a c o m e tid o , m a n d ó i D . V a U o S a n * q u e m a r c h i r a c o n su U t a l l o o
a u n e ra lie r o p o , y
i
que
o c u p a r la s a l t a r a » ,
p rw u ras«
m
d e s a lo ja r a l
« o e m ig o .
C o n q o é p la c e r o í J a r a q o e lt a d id e n .
p o r q u e e n a q a e l « lo m e n lo d e s e a s e m a« q u it o lr ^
a r r o s t r a r p e lig r o s , s i n o i> orqae u » i'o d íA s o p o r­
t a r la í o a c c i o n . N e p o d r ía e5yrti»r a h o r a lo q n e
c a lo n e e » s e n l í , p e r o u ie a c u e r d o q u e m í im a g í*
D a c ío o c s ia b a u fiis c a ila ; a q o e Ü o s
p r e la d lo í
d«
c o m h a le , la d e s ^ '^ c ia <le l o i t a m a r a d a B a r r í i , «1
a»p«:Clo im tK J u e n le d e l a í n j a 'a s e o e in ig a s , la ig ­
n o r a n c ia e n
que
y o e s ta lia d e lu q u e e r a h a c e r
f r e n lc * la t o u e r l e ; to d o e s lo m e a b í t a l a d e u n
j n o t l o M ir a n a : y e n 6 a , q u e r ía a a l e r s í t e n d r ía
m ie d o , s i e r a a n c o b a r d e , s i
r o e h a b ía e n g a ñ a -
de» m í c o ra £ o o a l h a c e r m e e m p u ñ a r
p o r l a r a u s a d e C a r lo s
Com o
re co rd é
la e s p s d a
francés m e
qoe I en i a que W«*
iCAcr vi h o n o r de c » ie ooa>Lrc e n u n p a ls e & lr a a *
^triK m a e B c o m « o d ¿ i
D i a l y n s ir c b t f i f i l d o w
C4D r a l io t r c p i d o lia ta llo D .
N o a te n d ic B d o m a s q a e á n o e s t r o a r d o r , l o *
b i m o s i t r a v é t d e la s p e ñ a s y c o a e l a u s llio d«
n a e s l r a s r o d i lla s y d e n a e s t r d s cn a o o s h a s ta I4
c i ú i a d e U n ^ on U ^ A i |»ero a p e n a i h a b ía m o s fo r^
o i a d o n a e s ir a s c o m p a ñ ía s c c u a d o f a lo io s re c ib í«
¿ P S c a s i i q a e tn a r o p a p o r o n a b o r r o s a d « s c a r >
f a , q d e n o i d e r r i b ó m o c h a g e n l e , in ir e d o c íe o d o
e l d e sá rd e a e a e l b a ia llo a . M e p a re c e e s u r v ie a «
d o t o d a v ía á a a e s t r o s r o l o n U r i o s . L a pr>ji¡etoA
e s ta b a o c u p a d a p o r e l e n e m ig o . S a n s c o a s í g a í ó
f i a c n i b s r ( ^ r e h a c e r » n u e s t r o s so ld a d o « , sor*
p r e n d id o s c b e l prim ee* la o m e n lo , é ía U n i^ u n a
c a r g a deite4p < ra d a a la b a y o n e ta p a r a r e c o g e r i
lu s h e r id o s ; lo s r e t ir a m o s , p e r o c a r g a d o s p o r
l o e r u s c o n s o lé r a b ie s s o lo c o c o a lr a m o s « ¿iT a eio n
e a U f u g a . N o s precí|> Ítairios p o r e l la d o o p a e s td
d e la m o n ta i^ a , e s p e r a n d o , q o e c o n ot> p « ]u c «
f i o ro d e n p o d r ía m o s a l c a o u r
b o e s t r o e je r c it o .
U r e t a g u a r d ia d q
E l r a i d o d « U f o s í le r t a j lo s so rd o s c la m o «
r e s q o e i b a a e n a u m e o t o p e n e tr a n d o « a « l í a t e «
r i o r d e l v a l l e e a e l q a e se d a b a l a a c c ió n , a o
o o s p e r m it ie r o n d o d a r d e q o e lo s D a e s tr o s ha*
b l a n s id o d e r r o ta d o s , E r e c t lv a m e a t e U b a t a lla s«
b a h í a p e r d id o c o m p le ta m e n te .
U n p á n ic o t e r r o r s e a p o d e r d <)e l o s g o i a s y
d e l I * d e G o íp iU c o a y e c h a r o a i c o r r e r e a a a *
d o v i e r o a d is p e r s a d o e n la a lt o r e a l 6 ,^ d e N a «
v a rr a « X a e s t r a c e n t r o q o e , c o o d Q c id o p o r Z a **
h a V Ii
r u io ío c io « y
r e c h a w á o lo»
U l ’a o
o o a tn o y « e o M o í m ^le p r o flio
c u o it *
. u . " io n ^ a ; c . : y
con se r . o r u e l •
la J ^ u i e n U q u e .10 U r n a c jl> « r U , y p o r 4
ío „ c h .
i
..r c o r U Í »
« •. „ < l ó . ~ e n n
P -r l . - . l - H ' n »
n io m r o w , p i r o
e i.lo p o r V i U a r r t j l q u e «
e fc in .íe r p ^ le
r < p l« íb í
en baca
ú r , l J c o n « c . » '» . « C l . F.1 i r . l o r .le
««nugo
é rac< U ,l. q a c í e » p > r e r . « . 1 d e - f «
,r o . » I d .d o .- Z ^ ™ .la c .r r c 6 ,., .le .p a c .
U r m a n d a d o e m | ir e n d e r
¡ : : Z u
At
U»
U r e lir s c la , carg o
de . . e , í r . « b .U e r i., y
n ,o -
„ .„ .á n c a o ic ü C e I » "> » « « I «
le
f r « t e . R K h a M d o . ¡ . a n i e b l e a sn
«
c o " ..
* a W c o » * a . < c « d l e n . e r e h . r e r n ^ ‘ lr«> 6- " ^
f « , p e r o e r , e l .lU in .0 « f o c r i . . - l . l d e ^ r d e n «
m l f o d u t o t n í U . f i l a , y h u i a o a r .a M r a n J ü . 1 j e
~ r . l r i v o c í b a l l o e í t a l » U e r.d o , p f r o ir a e s t r a iii
e* r*«*'>'>'•
m o n .a r .e U « h a b i . n
p o « t»
..r r »
p»r
i r a c i a s í I»
l " ' ’ ’ f-» » P»!’ * ” "
5 . I „ i m n e d l a c i o . .« h a b ía n . c . d . d o o f r c r . e .d » „
i l l e v a r l o . h e r i d o , y » « r ^ r n ü . d e g u .a s p n r
l a . .e n d a . e i l r . v i . d a . l.a .la N o « o e d o n d e
r e a n i m o , l o d o , p o r l> n o c h e , . n c W
no.
la c a b .-
I le r ía q n « . e d e i l i i d p ^ r e l fo n d o d e l
A m o n .o o a d o « o N a r r a r y e n M r o . p n cb l« »
in m a d ia lo l n « . l r o r ji- r c U o d e f o g ' " ’ “ ; " * P ^ '
w o ia b a n . . , q u e la i.n ís e n d e l d e « r d r n
l.n a
g r l i o . i « K j n i « o » d * l o i w l d > d o . U » « » n d « , e « 1.
o b t t a r l d a 4 , i i q i a n itg o «
a o M o le s , d e î «
es a «
I«« a lg u n o s DO p o d U a c o n ie s U r j a ; l o i j a r a m e o lo s d e lo s giB C tes^ â t s p a t a o d ù
p a r a « u s c a b a llo #
0 0 p o c o < le p a ja « a q a e e s t a b a n e c h a d « I m m .
û n t« » { la c « la e n a ^ a s d e lo s o fic ía le « q o « q o e r ia o
e o y a o o r e ^ la lile c e r I* lU scIp lItta; lo» » y e s d e l o j
b e r ld o s ci»loeados d e la n t e d e la s p o e r la s d e la s
^ a s ; la s ltx$ e o r c i id i d a s q tie s e c r u e a b a n e n t o .
(las d ir e c c io n e s ; lo s l a m b o r e i ll^ ju a d d o a lo s g « fe « d « lo s co er^ io s a l f tlo ja m ie n io d e l g e n e r a li 1é
m a r c h a p r e c I p U a t la y o iU le r lo s a d e io s p«bao<M
^ o e ib d o i o b s e r v a r lo s m o v it n íc n t o * d e l e n e W iig ^ to d o e s l o
p r o d a c ia a o c r e c to tn ip o n e n t« .
Ci>n e í c o r a z ó n o p ríiu M to , y a b a tid a !» im a ­
g i n a c i ó n y flr m e m e n íe p e r s u a d id o d e q a e lo d o «e
h a b í a e o n c lu i d o y d e q a e l o í p r im e r o s a lb o ­
r e s riel <|¡a a f a i a b r a r i s n la lo la l rfísp e rsíu n de
n a e s l r o t j o lü a d o s , n ie e c h e , e i n W a J o e n m i c a ­
p a J a u l n h u fia cl) i m e n e a i
ca y o la d o
e íla b a
a g o iiI« a n ilo u n i n f d i a a t r a v e s a d o d e p a r le i p a r ­
l e . C u in o e s t a b a a lir u n is J n d e c a n n n c í o , m e
q u e d é p r o fu n d a m e n t e d o r m id o ,
b a s t a e l d i a s l g d le n t e .
y
n o d e s p e r id
A i d e s p la n ta r c l d i a « i o c ó fa d ia n a , c o m o
e r a d e c n s iu m b r e , y lo s a y a d a o f e a d e l g e n e r a l
d c « p o e s d e h a b e r h e c h o e v a c u a r la s
l l e v a r o n i u a c a m p o v e c in o .
e aaaa, ooa
Z ü m a l a e a r r c ç a i e s ta b a i c a b a llo , y c o o
to »
t r a n q u ¡ l a a a ü « j u e s e v e r a d is t r ib u ía ó r d e n e s e i i n p -m ia a n p r o fu r .d o s iie o c íu : lo s h e r id o s d e s f ila l* a a b á c ia h s A t o n c o a s . L
as
r a c io o e s q u e
*t
b a S U o p e 4 W o l a ü o c h e » n le r io f fa e r o is a U l r i ba U Ia s. C a d a « a l , c o f t í b r o » I c U n n » « » « ' • “
ittaDcIaote i b a á r e a n i r s e i w í o c r p o * « fo rm a »
t a u n a H rta d e lo * » o s e ó te * q a « »«
in m e d ia ta m e lU e á Z u m a U f a r r í f t o i ; y a m ed« da
c a e se ¡h a n co m p i* * la o d o Ío» b a la llo o e s y •“ * * f"
eu a d rn n ca , lo m a b a n e W a i n io o d e l p u e b lo d e A a fijg a , t^uC «>U j u n i o ü p u e n w d e \ r q u í j a s , d o o d e d e b ia m n s e s p e r a r p o r s e g u n d a t e i a l e o e m ig o .
M r. T aU evran d
h a d ic h o , q u e lo d o e l ^
t r e l o d e i a h e r o ic a re$‘iíte n c » a , <^ue h ie le r o o l<ii
«»H»fln1es é (o< e s fu e rt0 5 d e N a p o le o o , í o o » i* lw
e o la r e p e tic ió n d e e sla » lu ij^ ic a s p a la b r a s :
imipoi'tn !
K o efectM , e» a d m ir a b le e n lo » e < p a a o 'e s l4
p e r s e r v e r a n c ia c o n q u e U e v a o á c a b n la o b r a q o «
eiopfen<ÍKM , s in a h a i ir s e p o r o ía s re v e s e s q o « e sjK r ín ie iiie o .
K l ¡ 4fH é im p o r ta ! e r a o n la li s m a n
p a ra lo *
so ld a d o s d e Z i i m a t a w r r i f t u l , r o m o l o h a lo a í Í d o e n o t r o llc m p o p a r a U s { g u e rrilla s d r M in a .
E o v a n n p f o c o r a b A l e e r e l - ie c a im ie o lo y la iri«*
te ta en
Ins r o j l r o s d e
o u e s tru s m o o t a f t e v i ; « o
B in q o n n » - h a b ia W r a i l c » c l « l i o u n l t n a r i o d c
• ’ e sírla , liM liferen cIfl y a u d a c ia ; y a nn s e a c o n l» t:» n d e i ü ia a n ie r lo r j j c h a b ia o o l v id a d o d u lo»
a u s e n t e s . . . . ; P.» a n o ta n e g o is ta e n l a | n c r r a l
V e rd a d e ra m e n te no
h a b r ía h a b id o q u e h a c e r
g r a n d e s e s f u e n o » p a ra c o o w n c e r H a q u e lla s s e n *
i c 5 d e q u e e n vt?. d< b a U c r « id o v c n c íd a » , h a b ia ii
lí d o
v co ced u rcs.
E n t iá ia U
r a » le g r«
p en
«sIaIm i
■ » y ¿ « ía o t « d e p í r l i c i p a r d e e lla . P t r e t i » u n
m u d a b l e é c t o f » ilvado p o r e l p ó b H e n a l U c t e
p r im e r a sa lid a ; y
•o
jo e
U s Iroprejlonea d olo ívi« «
n i 4 líB a h » U # r e c ib id o , pe«abao d p m a . U -
J o ^ v a m e c c e *obr< e lfa
Adem «
de U
w n t r lt
d e B a rre * , h a h ia leoidocfi« e d e p lo r a r la
mr®
®®“ P * ^ '''o { a . M r , L a n .W o r r l e o l e o ( e c o r o n e l d e
« b a l l e n a , h a b í a s o c u u i b i d o e o f a < J r r r o fa i. la n *
“ 2 « , e n e ! iD o m e n lo e r » q o e d e r r Ü w d o d e An c » ^ l l o p e d ja c o a r t e l i o o
id o d m í^ o
d e ^ p ia J a J » ,
A q a e i l a in a S a n a h a b la e s p c flm e c it a d a
« a m h ie n
a m a in o ; 0 0 p o fa c o . le m r n t e d e l
b.
d e N a v a r r a h a h i a f a lt a d o á la liA ia . E U l e t i *
r e o ( fie b a b i a m le r c M U n e s l r a o r d l o a r e a m e n t e .
C o m p r o m e i i a o e o í a i i M ü f r e c f i o o «le la P o l o o i a , c o a n d o Ja l a b l e v a c h n d e l c o le g io d e c a d e le a e n V a r s o r l a , h a b ia a id o l a p r i o c i ^ l c a u s a
d e h de.<gracÍA d e ao f a m ilia , d e s te r r a d a i la S ¡ b e r i a ; y e i p e r s L a g o e , d e r r a n a a n d o » a sanr^r«
p o r la c a o s a He C a r f w e o K s p a ñ a , o b íe n d r ia de
Ja c l e m e n c i a deJ e m p e r a d o r 4 « R u s i a « l p e r d o o
d e SQ f a m i l i a ,
Coiu«) e r a e j l r t n g e r o , d ig e r o n l^ s e jp a n » le <
q o e « b a b r ia p a s a d o a l e r w m ig o . Y o » l o le h i*
c e la j o s t i c i a d e r r e e r q u e baJ*Ía m o e r io ,
S i e m p r e q n e la s m a r c h a s m e h a n c o n d u d d o
a f ca m b io d e h a ia U a d e L a S a r t a lie e ft p e r im e n ia iJ o iifia vÍn U nlaeiD .»cl*> r; y p < » r 1 a r s o lie m p o d e « e ¿
p o d e r/ e r e c o r r e r a Igii n d ia so lo c a o m ¡a p< a s A m i^n •
«OJ
)
tv ü U H r< c Q c rd M q o e eo m i d e s p e n a b a .
H a s l* m a c b o 4 m e « « Í M p o e í n « p tid « # à tU Ì4 c e r « fiie
M i b a u llo n h a b U p u a d o U n o cb e
tn P ie d r a M iììe r a . S a t i, a l d c a p o a la r ^ à ia , d a m in a d o p o r a n a n s e fa n c o lia q o e n » < a r e a a d e
a tr a c t iv o s , y p r e p a r á n d o m e p a r a p r e s e o c ia r e l
t m l e e s p e c tá c u lo d e Ifis btan C M h iaeso s q o e il>a
i
p l»ar. P e r o la
y
p r lm a ? e r a h a b la v e o i d a y a
h a b ía c a m b ia d o e a i e r a i n e n ie e l a s p e c t o d e (na
aitioa e o lo s q u e n o s b a b la iD o s bat{do-> .<
Ta
u o s e c i a o lo s q u e jid o s d e l o s m u e r to s q o e t\ e M
r e p e ils , »oto lo s p á ja r o s c a n t a b a o d e b a jo d e la
h ó m « d a h o ja d e la e o c í n a s ; e n e i » a l í e , W i l e f
Bo» t r i ^ s o c u lla b a o c o n n n a r ls o e f la « a p a e l
l it i o d e la s ae p u lí a r a s ; e l c a n t o d e l g a llo s e o ía
en l a s c h o c a s » c c ln a s ; lo s la b r a d o r e s y la s m o *
c h a c h a s ib a n i a i ir a T ia ir iM m iie iln o , y a lg a n o f
M i f e r e n l e » a r r ie r o s , c a n t a n d o c a p ia » , d iflR Ía n
p o r e l cam Íor> d e 1 . « A rco»> e l le n t o y a c o to paA»di) p 9M) d e sa « m a l a s e n c a y o » c u e llo s so *
o a b a o i n o i e n s a s c a m p A o llla s .
M e a c o r d e e o lo a c e a d e e s to s h e r n io s o s f c r s o j
de L a o u n in e t
4
• c c w r e a n t in U n n n t , a m h . / p o u s tt, m c r e i,
f'naet cprn/He/"
fiis, w s luiiiiMls ei t v i frcrttt
f 'e n n sur ets dehris. disputer ûux vaulcmrM,
L ' e t p o t r d e s v o s v ifH jt a H S . le f r u x i d t v o s a n m i r s . . .
Q u e d e t a r m e s t a n s f i n s u r e u x v o n t s e r c 'p a n d r e .
i > a n s v o s c i i / i e n ife T t il q a e d t C‘ i s v f i n t i ' e n i e n d r e f
•é v a / t l o u ' a v f c t h iu fe u r In t e r r e a it r e p r o d u it ,
M i t ^ r a o l a s t n o r i e U , c e < fu
M a is
au
s o r t d e s h u n t s im
H ft ¡> ‘ t t r û d c i r u t f
la ru ttu re i w / u t b l e
U i dfbrts ^par$ tu h r a son eottrs w m /
^ e in m n U d < W 4 « w e t n
U v a n t tu r
A o *
W
« .
íe n r u s ie r s a n g la n t r e jiA h ir » s e s f^ u x x
'•
L t f lt u t ) t la s tr a s a r i v t e n s a n tl^ n lit
h ^ y t t 'O i i i U u r t A m s iié r t Í R C t c U
h t U i o i € n ^ . a iu ¿ t d t U u r r e s t e * fu m a M s
i ^ h e r a s o iu d í s jl s u v s tu ir s p ,ü is 044tmsHU (\).
C rfrd fvb a
d ftc ta w
hihh
p e r d id o a n
a s u s ir o p a s
p a r le , a c e rc i de U
K U e ld e s . A l otn>
d e A r q ji ,a j ,r » d o i
J-*a ¿ ^ r ( a .
y en
i,a
e n u r o ei»
ú»r
r « a a c t a r n o u itia y »
íe slre ^ c c ío ü d é 1 «
el pa«n«
4ii se. pre»«iH(>
\«güis d c l
c a m p o d « b a la lla J«
K l p o c n le lie A r q u i j a i , p a r a c u y * lu n ia te
h a d e r r a m i d o , tn J d s o r .n jo n M , can ta i a o g r e ,
no
^u« a í g y n a í t « s « d e l o n e l i a d y
c c h a d n « o L fc o n l o r r e o i e e n aa « ¡lio «acá*
tsu
t i f í .
W * « > mxlrff, *« tiíU i c o o .
fÍ 7 n Í ,.
I
^ r u c » lro » a m . o t r s j i r n e . u o i h c t IH jn n » , r r n i i l * d i , p u t o r a K%Uvtivi s n h r c r » tM í l« i » r J - i, U
U ^
V e c t r a s iic h D id j t f , H f t ü M
d e vW«>-
a fB f^ re s .,.. i U j M l i i lj j ; r , f t . 3 . t e a c r a s , V ) W
e u M , cu .ln M » - . | i „ 8 i e w n - r á o c n * M « l n s
c i« w n fM N I r * m o r t » Í M , -nte>iií,< q a e í.* tíe rr.i l u y * r f .
W
^
P .‘ro
(3
¡U
lu e r t c ^ l»
IM
. o c o r « » o b r e e « o s m »»a w . t t J e s ^ . j c . í í , . r n „ u « r i « « y m a r r iM . s i l a p a r w r U ( la i-
c c « r , , f j r e ü ifi.a n w » r.y ^ s c « M.s accr^ rr,,i„arç»n i H í » . r . i » , i r íU e t. 1 t i m S i t r n c n n n - r c o i ^ j "
v i e m ^ » . a r ie r a n
»>f m fc c L ^ t d .M n n i / J ! ,
v %
IM
i> e r r « V u -
3
G ie r r ft l a e o t r a « t l e o o i f a r g a o t a á e tr a a
¿t la caxi * e
t\ p r i m e r r a l l e At A l a r a , e l
Crai d e Ca«D (>«zo, j e » U « b -
a b re
lla n o d e S a n U
f r c o le d e a n c a m in o d e N a o r r a « q a e » a b e c a
co e » U U asia t i o a r a i t a c s p l a n a d a , ie t a y o
cen L rcisc l e v a o U I r is t é m e n ic a o a i^c e s a s ig l e s u i a is la d a s ,
q a e e n E » p a fia
s« l l a m a o
«r*
ifi'iU s.
K n e s ía s a lt e r a s y a lr e d e d o r d e e ^ lc s o Ü U rio te m p lo , se f u r a ia r o a e o u i a u s d e a l a q a e l a )
f a c r u s encm i{*as.
C ó r d o b a , <lescao«Ando e n 8U» la a re T e s
y
pen*
san d o q o e lo lr t t r n d r ia q u e ItA b é rsela s c o n hotn »
br«s desaiiMcTit«!>ii, r í s o t v i ó i B le n la r L ro se a o ie n te c l p a so la n z a n d o s o b r e «I p a c n le a n a
fa e rte
c o lu u m a c o m p u e s ta iie «u s m e jo r e » r e g í m íe n liM.
I
g e n e r a l « O r i a y L o p e « d e b ía n e ü v o U e r nus {m u m J o e f u n a s d b r e n u e s t r a iz q u ie r d a p o r
V a lil« L a n a , y e l o t r o » u bre n u e s tr a
jk q u ie r d a
p o r c l l a d o d v S a n ia C r o &
A visad«* |Kir su s n n m e ro fO S e s p í a s d e l m o»
r im le n l o y d e l a s í n le n d o n e s d e l e n e m ig o , n o s
b a b Í4 « in d u c id o Z a m a l a c a r r f g o i p o r I» m aR a«
n a \ Z d A i» !), y , ro d e siid u s e d e lo« g e fe s d e
loa
d ifc rp n iM ccrr|>o8:
HS e ñ o r e s , le.< d ijo , d e m{H^o q o e p o d ie m n
«itrle la^ tr o p a s fo r o ta d a s r n c n a d r o ; b s a r m a s
d e l r e \ , lia n s u f r id o onU ‘S d e a y e f u n a d e r r o t a
qoe
b«>y d eb« in o4 r e p a r a r . A n t e s d e a y e r lodcis
h o n in s iitaiiirtistad ii t a l u r , !i<iy o e c « 5 Íla in u | a lg o
m as q u e v a l o r , u e c e iila in o a la v i d o r i f t !
r s l T U o l o s e l o e g o a l 6. ^ b a ts tio fi A t N > ^ r r 4 ¿ f a i e o e l c ) ¿ r c Í to a c ó t a l a d e L a b e r « c * «
«Í9 j)4 d o U d e r r o t a :
« E J 6 . ® t t QB b a t a lio a T a lie n te n s e l q o e
I f B g o c o a f i a a u : y p i r a d a r le a n a p r u e b a d e « lio ,
(}0 } e r v q u e p e rm a a v 2 « a h o y í o iÍ la d o . S i toA re*
|»el(lcs c o u s i j a e n p a s a r h n y e l p a e o t« d e A r q o lja s ,
á a u ca U e za lo s r e c h a ¿ a r é a l a b a y a n e t a l..> Y la»
fo lá a d o a d e l 6 .*^ g r i t a r o a c o a e n ia u a iio o ^ V i v a el
^ D C r a l.
E s lo a ra sg o « e r a n n sp o led Q Íco 9 ..M
liu / r a U e y V illa r r e a l m a rch a ro o á o p o o e rM
á Jas d tvia io ii« » O r á a y L o p c t .
IvOS g u i a s y e l ¿ ^ d e N a v a r r a se c o to ca *
rO A i U c a l x a a d e l p o e n ii* , i c ii^ M la d o s Toe*
r o o diaecnÍna«U s a l c a n a s c o m p a ñ / a a d e c a / J dores«
y í la c o i r a d a d e i v á lle n la s f a e r s a s r e i la o f e s , cnn
la c a b a lle r ía , e s i a v i e r o o ei^iÍK>w;adAS c e r c a d e la i
c a s a s d e ^ á S i ^ a . S e b a tie r o n « o u e u n n i i z a n i i e n 10, e l p u e a l e
f a é t o m a d o y «o eíli^ á CAnquÍ.«(ai*
p a r lo s g u ia a qctc 9€ cah rie rt> n d e g lo r ia . U a
r a i d o d e f u s i le r í a la l e o tiio n u n c a le li e o í d o se
c o n fa n d ía c o n c a á T eros g r íie r if t . E t e u c a r n u a *
n ie tiio
la la c h a s e a a u a r i a b a c o a d o s i i t m e o -
la » d ía s d e h e r id a s q a e se d e s ia e a b a n d e la s d o s
e M r e io id a d e s d e l p u e u i e , ia a n a |>ara b a ja r i Zúñ i;;a y U o t r a p a r a s a b i r á la e r m it a d o n d e es*
ta b a c l h o j p l i a l d e s a n g r e d e C cir d o b a .
A q a e l d ia n a d e ]o ¿ ^ a r d e l a I n n u e n c U p r n d tg ío ^ qu0
( la d o .
Z A i o a l a c a r r e g a í e j e r c ía e o e( aul«
T o ¿ o » to a b e r í d o f
p o r d e U n t e «ie ¿Ij*
ftan q o e D ca p a d o e n il« r ó rd e n « » y e n M g o i r U
• tc io D , e n c o D lr a b a p i U b r a * p a r a e s d a a o o d e
« llo a . \ liM i o l d i d o s le s d a b a d in e r o y i lo« o fi­
c ía le s
te s
d i r i g í a e lo g io » y
p t l ^ r a j ú t con «
lu e io .
T ^ d o m A n ifr^ la liA n e M i r Iran q o ílo *^ a p e so r
del d o lo r q u e e .'| » r lu ie n la i) a n , y s a lu d a b a o a l g e ­
n era l. E n
s o p r e s e n c ia v i á m a» d e u n d e s g r a ­
c ia d o h o r r ib le m e n le J D ú iíla d o y n w í h u o d o <Q
ODa c a o i i ll a , b a c e r o n c j f u e n o p a ra io c o r p o r a r *
«e y s o n r e ir M , 1
fio d e q u e ¡^ □ o ia ld c a r r c g o í p a *
d ie r a d v c ir le : e t o s u o
v a li e n t e .
S i b e m b « r j'o , la iiuuK e «e a c e r e ^ lia , e l c o r t o
»optaba, h a c ie n d o r o d a r l o b r e o u e i f r a s ca b e za »
g r o e s a j n u b e s c a r g a d a s d e n i e v e . C ó r d o b a s e de*
e iJ ió i lla m a r ¿ O r ^ a q u e o o l u l i a p o d id o a d e *
i a a i a r o n |>aa>
y lo s
d o i lo m a r o n la d ir e c c m a q a e
habi.3 s e ( (o id o L o p < 2 . Y d e s p u é s d e a a la i^ o r o ­
deo i ir g a r o o á S s n i a
C ru z con
s o s d iv u io f r e i
c o m p le la iu e n le d c& m ora(izad a» .
Z o m a l a c a r r c g u i n o le s íu i jo i e i d e n s o m a r«
c b a ; b a b la c o ú s e g u id o e l o b je to q u e » e b a b ia p ro *
p o e s lu , rc s tJ tm a r i s o s so ld a d o s q a e a ca so
ha­
bla o r m p c u J f t a ile< ci)o{jar d e »u» g e f c j d e r e s o l*
la s lie la d e r r o t a d e l . a ^ A r t a , y o b s c a r e c c r c l '
b r ill o d e la v ic t o r ia d e ^ i d o b a .
£ f e c t íV jim e n ce , M ip im o s q u e aqoeM a n tíso iA
i'o c h c , m o r lin s so ld a d o s e n r in Í 0 M h a b ía n d e»
S eriad o, y
m a rc h a d w a M A d rid , d o n d e e x a g e r a n -
d '). p a r a ju s tific a r s e , c l tr ÍQ o fo q o e h abb oM M o h -
U n id o « o A r i p i j a i f a n o n c ia r o a ro m o
c O o ip le U
U dealrofcioo del «jérciio d« lu b e l ( i )
l u u a n o tic ia » qu«? I lc g a r o o a lc D tjm o t í e o l *
p o q a e e l e n f á l ic n p a r le d e C d r d o b a ,
d c s ir o y e ­
r e s Ichío s b e fe c to , j M c a r o a lo« la u r « l« i q j « la .
c ip U a l
f a c c ió n
p r e p a r a b a a l g r a n « » te r m io a d o r d e
la
o r lb la .
"J IJ A . i r C
S^9(abe>ti<)s
S B a
D E l < 3 7 ^ K D 1 A .
U s (ie$ta» d « P a K o a d e K a r t d a « !;
y y o h a b u e n ir a d o <le g u a r d ia c o o
T e ¡ n ilc in c 9 '
h o iu b r e s e n el p n r iic o d e a n a I g le sia m l i g a a i
« Q Ira d a d e l p o e M o . t^ ra u n a d e c m s oorU ps
d e i n v i e r n o q u e la cré<l<ila s a p c r s l i a e n , p o e b la
«le T a a ta iiD a s y d e prodíi^ ln ), A r r e n io lin a d a p o r
U< r á fa g a s d e u n v íe n lu f r i ó y liú n r íd o
,
se d e » -
p r e o d i a f^ran p o r c to n de* d e r r e t id a n i e v e d e u n
c i e l o b o r r o r o M in e n le n e^ rn . M i s eoNlAdn», e m b o ta d o » e n su s m a n t a s ,
esu b an
a n a b o g a c r a , c o y a s p á lid a s y
a lr e d e d o r d e
a t a la d a «
lla m a s
( I j T o d o d p r « c « d e n t e p á r r i f n « i n n a p o r a c a lu m ; p u ra n i ¡ a rÜ*ÍM on <ie C<VH a 1m s e d c s m o r s h iO , n i
(iM s n ld a ilv s * e d r x r i a i o » , n i m u c h o
'a ir i? ro n á
| í f a < !t i« l, I ; i n c m o J iv« U a h i* p a r » ««a so p cvrsta d e s irr« r a lis a c iM i? ¿ R a b ia « d o d e t r « * a d o Car*<«lM ? X o í n a h a .
P » * r e 1 p a fH tf^ rs * c r d « d , p»rft mm Iocszdg»
DOS »to e Z u i n a U c a n e ^ o i b i H i a ) l e » a r f o l A
h j l e rn m o lo p fU « b a *u irraccioo , c a a " f lo <il apr<ixim ir>
s e i a luKÍiD se te u rú C rV d « U C4jn im órdi*H ■<{mir«b>..
k Ia
I» d<*l r .
a lo m b r a b a n , á ir a * e s d e la « nLa» de hiiotr», las
car^ f d e l(is sao to s j
?09 s<5ltcos a<Ior«ios coo que
la devrtciofl del l í ^ b X I U h;ibia adoru^üo c ! anlig a o p tV cico . ] m 9 ao o s fu m ab a n , y los o lr n i.
A com pasándose c o n u n a g u ita r ra , can la b an , con
m oDotono t o c o , U s m elaM cólieat caficíoo c« de
la W a v a r r a , q u e pareceo u n s a lm o ^ i¿ra d o .
E u b o z a d o e n la c.^pa , ñel coiiipaitci*» d e l
r a íl U a r ,
me
pa«ab«
y
o b e e r?a b a e o a ilm c io
aquel e u a d ro , e u ao d o o n o a v a rr o , b u en rom «
panero» esceleute soldadlo y o p o rtu n o d ccId o r, se
le v a n lii e sc la m a n d o : (/¡p o r D io s , señ o res , que
DO es eosa de p a s a r la no che d c e sle m o d o ; va­
mos, re in e fa a ^ 'g ria , ü de lo <tnnlr;irÍo se apia­
de ra M d f i l o de n osotros, y m a c a n a los defe a*
lore< A f D . C a rlo s ccrÁr) ho m bres de rtie v e , ro*
m o tos q u v b acía y o en
m i pm blo cu^^ndo
D oñeaba , antes de m ilit a r p o r c l r e y ...... V i mo» a v e r , t á a n d a í« * , h á W a n o s p a ra c aleo tarn o «,
d el so i do lu
tie r r a , y c a n lt tio s , p a rs h a re m « *
r e ír, lu * cnjifaa de g itan o s.— Y
*us oj-i« «« ¿ I r r .
filan á un pobre j c r e n , e u y o c u e r jio tem b lab a, y
c tija s facciones e^presabaa e l d esa lictito i pe­
sa r de q u e c o e llas ^»taba g ra b a d a u n a bero io sora v a ro n i}.
E r a a n o de lo * p risio n ero * á q u ien es Z u m a ,
la c a rre g a i b a l i a con cedid o la v id a , y que h a ­
bla e o (ra d » i
» e r v ir e n o u e«tra* filas.
I< evan lafid o tris te m e n te la c a b e z a , coatestó
^00 a m a rg a so n H sa t ) h ijo d e las le lir e * mArgen e i d e l C>Qada1({r)Ívlr.
» \ m i g o , c l j o l dtf l o i l i e r m P itá m u y d í» tíii
l e d e í q u l . ” Y a o im in d o $ e c o a «I r e c o c M » d«
» a p a l f i a , » ija d ió c o n c a lo r ¿ « A b [ c c á n d o ü e g A r i e l m o m e n to e n q o e p u « ¿ a T o l r c r i v e r m i
a d o r a d a A n d a l u c í a , e n q o e p o d a n n ís v e r toáoé
c$e f a r d io d e K s p a í j s , y ¡» aiear (Kkr é\ la b an d e»
r a d e ) r e y , A !U n a c c lo d o lo b u e n o q u o D io » pa< d e d e r r a m a r » o b r e la l i c r r a . E o l o u c e s , d n iigo a
m ÍU3, n o h a r e m o s esa ? penosa^ m a r c h a s p o r la
« s c a b r o * id a d d e la s tn o iila fia s iju e e n s a M (jr¡e n U il
lo * p ie s : n i p a u r c m o s la s lio r r ib ic s l u m b r e s q u e
a lc o n a s v ec^ a n os d e v o r a n , c o a n d o a o llr ^ a o i
t i e m p o la » r a e in o e s i i ú iia s if c m o s m a la s n o ch es,
c o IDO e s t a , h e la d o s du f i i o . A Hi e tic o t a r a r e is , ba*
¡o u n c i e l o » le m p r e » e r e n o , t m c n o s p a s e o s , o a
i e r r e n » tía o o c o m o au l a p i a , e a m in fis lle n o s de
f lo ie » y d e Á rb o le s f r u ía le s ¡ y p o r la n o c h e d c l ra n a a re m o » y o u s
d o r m ir e m o s c o n
l a delíc»o*4
b r is a q o e b a ja dü S i e r r a M o r e n a , y q o e se p er
f a m a a l p a s a r p o r l o i b o sq u e s d e o a r a n jo s . P a ­
r a ü o s o lfo s l a s m u llid a s c a tn a s e n U s c a j a s , r e ­
lu c ie n t e » c o m o l a s h e r n iu s a s o n z a s d e o i o! P a r a
no«i>lros lo s v in o s d e . í c r e z y d e M a la g a ! I 'a r a
n o s o t r o s l a s b e r m o s a s j ó r e n e s d e a b r e v ia d o p ie
y e s b e lt o l a l l e , c u y o s n e g r o s o jo * r e s p ir a n a m o r .
ti P o r q u e , c rc a tw e V . , tu l o f i c i a l , ( b a b i a a d ­
v e r t i d o q u e le í-éla b a r s c u r h a n d o ) so n t a o b e r
tim sa s la« íó v rc ie s <1^ tú» t ie r r a , q u e sp « u ra in e ii^ ‘
le V . q o e liabrA v ia ja d o t n o c b o , a u
h ab rá e n *
f o n l r a d o o t r a s m a s M oda» c o n in g u n a p a r le del
u n iV e ra o . S o n u o h e r jo w a s q u e m u c b a s r e c e i
ì e a r r o d i lla r la a n o ú t i m t c (le « lla $ c o m o d e b o ­
l e d e la im iÌg e o Oe la V i r g e n ,
iÌ o o
io ia ie M c o *
m e le f X io a im p ie Ja t l. Q u ie ra e» d e Jo q u e U s baia«
le r e s p e te « a V . , m i o f i c i i l , e n e s U m a l d i u
e o « r r a , y a lg u n
d ia d a r à V . g r a c ia s 4 1 ) 1 « p e r
n o h a b e r t e d e ja J o m o r i r » in
Nal^er a io id a (os
»lacere* d e n a e i l r a b ^ rm o sa t ie r r a d e S e r i l U .
i l i r c V , , c u D u e iirii# fie U M s e h k a U V . á U
M m b rA d e lo» à rb o te» , fa s r a m p a n a s d e isà ¡g le i;4 » l o c j t i a le g r e jm jp ic c a . im a «Jc l a c a b e z a , y
M iK in e V . à f u i D a r a n c jc e f c n le fit^ arrn b s b a n «
i b l e o » b e b e r a n »»»n * 'e h e la r lo . U c to d a s izar­
te ) Ite g án e e s u b c r b io s t a lia l io s r i c a i o e a t c e o ja « -
t i i o i lo s m a jo i d e la a in m e d ia , ir t o e á . w n $u«
l o a i b r e r o i lle o o » d e r i n t a s y C on &us r i c o f v e » ild o ! c a b i e r l o * d e b o io o n s d e o r n ù d e p ia t a . L l e ­
v a n i 1» g r a p a j n u e s l/ a a j i r e n e * c o n b o r d a la *
b a s ijm ñ a * , ) c o n m t d i a s ile c o l o r , q u e d ib u ja n
lo m e a d a « jtó n T o rrilla » , Q u é b e r m y s a i kU ì s Ì
o e te m y la o
U s g u i l a r r i s , y «I b o J c ro en > p ie/a
y X e o lo iiifim il c a o d o n e s « c u a l m as g r a d w fl.
C ^ u t a iiic a n a , l e d i j e .
f o m ó la g u i t a r r a y e o ip e z o u n o di* e jo s
« n l o a « le g r e s y lle n o s d.t o r ig in a lid a d q u e m a s
« tn i. Tc»do In q u e
in s p ir a d n e l g e ttln <|e U o s |^ i jc a im a g ìn a d r tn y la i
a t-ilie a k » p a s io n e s d e l
m e d i* .d ia
pue-^en c r e a r
«n e s p r e s io n e s p o é tic a s y a m o r o s a s , .a t a b a p ro o ig a d n e n a q u e l c a u t o p o p u la r .
ü s ta b a e n a j e n a d o y e s c u c h a b a i a q u e l p o b r«
*oi<jaUo c o m o lio b ie r a e s c a c b á d o i L i l z d i L a -
n u r l í n e : p e r o 1* u l v a g c e n v id ia Ae I m o ii v a r ru s tia b ift d e s p e n a d o . V i> t o á D ío c , d ij o o n s a r gcnlt> , e c b a o ifo i
I» lu m b r e (a p a n la ¿ t s o c i ­
g a r r o ; m e p a re r« q u e n o e s t a a t o K o l í e o i p o d e
amor«M, 8¡o o e n lí e m p o d e g u e r r a ; y e n v e x de
lia b U r n o s d e tu s o a r a n jn s y d e l a s jó v e o e '* de
& V 1I U , q n e A liu e o s e g o r o n o v a i t u
ta n to c O '
m o n u e s t r a s fr u ía s y üij« ilra.< jó v e n e s d e L o d o *
s a , d e b ie r a s c o o u r n o $ e l g in r io s o m o d o c o n q a o
tu b e lic o s o p a ís ru rib i'» á lo s so M « d o s d e Ñ a p o *
( e o n . K l p o lir« ir o b a d o r Av\6 la g u it a r r a
y oa~
d a c o o l e s t ó , y o a e s i r u s a r g e n to c o n tó e n m e d io
d e la s r i s a s d e a p r o b a r t o n d e la a s a n ib le a , ta
e t e r n a h is to r ia q u e «I r e s to d c K i p a u a e c h a cOQ«
t jn u a m e iite c o c a r a i Is f a o fa r r o n a A n ü a ig c ia .
O d k U ir é to s d e ta lle s c o n q i e la m a lic ia de(
in e x o r a b le n a r r a d o r e m b e lie c la e l c a e n to .
C u a n d o lo s fra n c e s e s a c |> reseh taro o p a r a Í o t » d l r l a A n d a l u c i a , a e r e n n ie r u a s e s e n ta m íl
« o l a o t a r i o s e o $ « « ¡ l l a . E s f e jv r c iln saliiS d e la
c iu d a d |>ara i r i b u s c a r a l e n c itiíg o e n lu e d io de
i a s a c U io a c io n e s p a lri< itic a 9 d e la s j ó v r u e s . q u e
p r o m e lia o a m o r o s a s r e c o io i^ n s a s ¡t U>s fu tu r o s
ven ced o res^ q u ie n e s e n c a m b io p r o m e tía n % o!vcr
c o n ta s (vrejas d e lo d o s to s p it a r o s f r a c c e s e s . M a s
i
m e d id a q u e m acerc<i v i p e lig ro » disitiiiiuy«'» et
v a l o r g u e r r e r o e n o u e s t r o s a n d a l a c r s , y tn » ia *
r o n p a r a m e n la r io s q u e m a n ife s ta r o n e l d e s e o de
fT a te rn Í2.>r c o n lo s fr a n c e s e s
K n re s u m id a s
e u e n u s , r e ^ r e s s r o a a S e v i l l a s in la s pctm tcttdaa
o r e j a s ; y c u a n d o Jas m a g e r e s s e
Us
p e d ia o '
« P o r
S s n t u g o )
c e n
l e m
^
n
.
p ü ti
q n é
¿ o «
1i} { u r a ü a ¡i q o e íb a m o s á b t l í r n o s c o n o n ejercH »
voHi|>u«iui H r « r g c n t o » p r im e n i» ? ••
E l p r « fÍ s o í l e f l r , p i t a e s p lic a r e » ío , q u e r n
V re« im i« tn io s trá n c e s e » d * « q o e ll» e > o f*
IjAM r U ír r e t c r a « de e s U m lir e to d o j l o i ín h b d « « ,
D e s p 'irs de h a U f recogido ni.iftc»e<u*MmrnU>el H w fije fu m o r m u llo de l o » in lh o n n , e m e n *
d in e l I» fg e o lo UD c ig a rro y p ro ti^ B Íó e o
e&ios
le r r a io o s :
« V e rd a d e i q o e s e M c e s U ih a m a ch o
r a l« r
p s r a r e s iM ir • e s o i ^ a b a e ) io i en<U»l>lados y i s u
« A p e r a d o r , q a e e*#! e r a l a n b a e o g a e r r e r o ronn>
Z o n a l a c a r r e a d í> P e r o la ? » > v a rra t o v o e «
b r , y s i la É«(H (ña b a c o a c e r v a d o w
d«DcÍA, l a «U be m a y p a r í ¡c a l á r m e n le
va-
sn d ep e u >
i la 1^4-
v a rrd f despues d e D io i y d e o a e s lr a M ñ o r*
del
P i t a r q a e n o j p r o te g e n . G r s c i a i a l c í e lo lie iu o s
» i» lo e l lé r m i n o d e a q a e ll» g u e r r a í a í p r « ) , qo^
* o « u ( r o s , jd v e a e s , d o IisIm Ís v ís t a r o n io ) 0 . q u e
p e r le n e c la i la s g a c r r l l l a * d e M i n a . N e s e r u a o d o p o d r e m o s d e c i r o i r o t a n ln d e e s ia » D ío> b a
a U a n d o n a d o la F .« p ifia , y h a c e b i e n , p o r q q e a b o .
r a a o j balictto » e n t r e h e r m a n u s.»
« H a c é is m a l e n d a d a r d e la p r o t c c e io o d e l
e íe l« , a f t a d ió f d a n d o u n a i r e d e n i i s l e r l e a l a
c a rd e s lr a o r d i n a r i a m e a t e r o l l i z a , u n so 1d a « Io q u e
h u illa s id o le g o
ea
aa
j»>''Hegf , |>orqQe r a ^ íg A
c o n t e n i ó ; e l c¡ef<> n o s
i lo s m a lo s e s p a ñ o li's
q u e «e lia u s o b lr v a d o c o a t r a e l r e y y la r e lig ió n ,
5 io s a b « ís S€gi;o v e o lo q u e ( M »
e a \ r a o l& a z o ?
M o i g n o r á is
c ! g e o e r a l B o i l i l h im g a e m a r
a q u e l m a g a i á c o c o a v e o t o v e n e r a d o d e lo d a U
< ^ ¡p Ú M o a . E í i « g e n e r a l , d c a p o e i d e h » U r p « rdidf> e l m a n d o d e l e je r c it o e rte irii;;^ , se e m b a r c tj
p a r a A m é r i c a . Ei» c a s t ig o d« í u í c r i m e n c s b a
B a u fr a g a d o c o n lo d a la tr Íp tjÍ a c Í o n d e l b u q u e
<ci q a e
i b a e m b a rc a d lo , y d r * a c
d a s la s n o c h e s w
oven
en C o o ces,
to ­
l á g o b r e s g r ilo s a h -e d c -
d o r d e laa r u i o a s Ae A r t a í m a , 7 » v é i n o
h o m b r e n e ((ro e n u n c a b a llo b la n c o q a e gsId p A
p o r laa p c B « , y p jA e k fo s y r iitfia n o « o ra o to n e a
p o r e f a lm a d e l\(vd ll q a e « * U e n e l jr n r g a to r iq j
y n o h a s id a cond<*nado a l in fie r n o , p o rtji)« c o o ic r v íV ile s a « li b r á n d o la d e la ruin^i v e a v i i n d o *
l a á O ú a t e , la e s t i l u a
gen ( t ) ,
m ila g r o s a d e la V i r «
C i e r t a s s itu a c io n e s p o i^ lc a t, e o
d e la»
c n a le s n u e s tr a i(n s^ 'in a cia n se co«ii|jlace e o ^ o a g e *
n a r s e c u a n d o le e m o s u n a n o v e l a , p Í« rd « o m n«
c b a p a r l e d e é\t a t r a c t i » « , c u a n iJ o a e re p r e s e n iA
f o e l l a u n T erda<i«ra p a p e l , c q a n d o e a a n o c l
h<*roe d e « l i a , y c u a n d o p e M s o b r e e l tn i* m d
lo«lo fo p o s it iv o d e la re a lid a d « P o r m a c h o p l a ( e r q u e e s p e r J r n c n la s e e n o b s e r v a r l a o r ig in a «
U d a d d e 1 « e o s lu m b r e s n i i t t a r e x , d e f a s id»-as y
d e la s a o p e r s t ic lo o e s d e o u c s ir« n m o n t a f ie » « , n o
fft
£ « rootifvojcíAi <iel absordo p.irrnfo ao e n in r,
ha<lc a s c jc (]oc) el b e u rtn é riu j j^ s c f 4 Í lú id ii v iv o
t á aauo» (ÍA 6 a ¿ c r
e(ournuv^io.
í* .ú t í T .
p o r e so O e jab a d e * e r l e n j i L t e al f r ío
y iU
hn-
m ed a d q u e a u m e n ld L A O a
q u e llia m u s
e n tr a n d o m a s e n 1» n o c h e - E f t v í i ' ¿ p e d i r fa IU>
v e d e U i g l í S i J , V m e íc » d í a l p í f d e a n a co }u m n a; pi r o e n vÁ n o lU n ie e l s o e a o . A p e s a r d e
lo d o s w U « s f a e r t o s , t o v e q u e a la n d o n .'ir u io á U
c o r r ie n te d e lo s p e r v s a m íe n lo i in c 1«r»colíeos q a e
e cilri e o m i la t m l e s o le d a d d e l s i l í o e o q a e m e
c n c o n ir a lia . J^ n o rn p o r q u é r e í le x i o c é m u y d e fe m d a m c n le a c e r c a d e m i p a sa d a > íd a j d e í u sxay
^ o la r e n c a d e n a iú ie n io .
V i d e l p u o la r d u r a o l e m i m e la n c o lía , la a o *
r o r a d e m i v id a , c n a n d u U
v iftiU n c la
¡n q u l« la
de m i m o d r e , a le ja b a d e m i d é b il c u e r | in lo i
p tU g r o a y lo a p e u r e s , c a a n d o oii^o »an e ^ c u c h a L a c o n í o l e r e s e n o ic d ío d e W c r ia d o s d e la
í 4! i , lo» c a e n lo s d e l a o o J m a y <M a n c la » «
g u a r d a b o sq u e . V « i a p a s a r e n s«;^uida U $ d ia s
de
m i
p r i m e r a ju v e n t u d , eso« d ía s d e cole(>Íu,
s e m b ra d o s dw U g c ra s p e n a s y g r a n d e s a l e g i í a s , y
v e í a r a m b ie o lo s Í<iocen1r s t r iu n fo s q u e r ii i l
e a U iv o d e la s c ie n c ia s h a b la a ?ca n < fld o , t r i u o f o s
Que h a r é n « o tia r i l a f a m ilia p a ro e l
n iñ o c o ­
r o n a d o fe lie íd a d c i »In c a e n l o , q u e ra ra & v e ­
c es M ega i e s p e r i m e n l a r . ,. . E l o l o ñ o n o d a &irm <
p r e to s fr u t o s p r u tiie lid o s p o r la p r im a v e r a . M e
V eía a d e m a s e n t r a r a le g r e m e n t e e n e l m a n d < i,
) e c h a r e l á n c o r a d e la e s p e r a n z a e n e s c m a r
f e r n o d o e n n a a f r a g l o i , d e s h o is n d n a r i y a c u lla
lili c o r o n a d e a d o le s c e n te , y (U g n e fe a o d o c o n los
lo co s a m o r e s ta n f r á g i le s coiA O e l c r i s t a l . V e o la
t o le g Q íd á e l t ie m p o d e l á t b o r r a s c u y 4 e \ot
Y io I e o M i p 1» c e r e » q a « a m s l r a o e o p o s d e «j ta r>
d io s p e u r e t i ta s lo c a r a s , lo» «»ceM s q o e a l g u ­
n a s v e c e s d « « rruyu n la sa to d p a r a ( o J a
t a s r e v o lu c i o n e s , lo s c a m b io s
la v id a ,
d e fo r ia n a
qoe
r o m p e n la s c x | i i ? n m s , y « n £ n , ? W a , cosndc» e l
4 Í « g n s ( o , e ! c a n n n f l o , y lo s p t's s r e s a b r u m a o
c o n s u e n o r m e |>eso o a e s lr o c o r a r o n , U o e c e s w
d a d de i] ; s i r a e r o o s .U iie c c s íJ a d d e s a l i r d e la e i*
f e r a « n l a q a e la P r o v id e n c ia h a b ia s e S a la d o
D u e s tro p o e s lo , la n a c e s íd a d d e U n t a r n o s e n e m *
p re san l e j a n a s , c s lr a o r d in a r ia s y a t i t h m q a e
p r iiic ic le o la g lo r i a i f a lla i}e la f e lic id a d p a r a
siem ]> re p erd id a» <,Pero recm pT a^» la g lo r ia la
f e l i c i d a d ? A b ! p o r q u é n o h a b ía d e s e g t iir Im
íu o d a s tr illa d a « p o r ía g c n e r a U d a d d e le u h o a i>
l»reA? Y y \u- «lejado á m i j ia t r la y i h j í f a m ilia ,
h e v e n id o i c u n U Í b o ir c o n m i e sp a d a a t ( r la n f o
d e l ú n i c o prÍrtcl|M o q u e p o e d e v is iO c a r la K u rO|>s. t i u lo m a d o p a r le e n a n a In ch a sa n j^ riea«
t A ; h e a ir a id o » o b r e m i e t
«le U s í'atigaf,
y d e lo s p e lig r o s , y s í n a e s ir a b a o d c r a e s d crrí-*
b a r ia , s i la v ic t o r ia n n c u r r e s p o o d e i n o e s lr o s
e s fu e r z o s , ¿que' h a b r é h e c h o s i n
r n iljo r ^ i
o ío s d e lo<I«>&? H a b r é c o m e lid n u n s
los
lo c u r a m a sl
S i la n i u e r l e c o r la c t h i lo d e m i e sísli> n cia i
¿qo ie’n s e a r o r d a r i d e m i e n o o p a is e s t r a n je r o ?
t l s l a id e a d o n iu e r ie linpresIntM» f u e r lc m e n t e
t c í a t u ia . U epar(^ r n
el
c o m p le t o s ile n c io q o e
m e r o d r a b a , i>n fa s a n U m a g c a ta d d e l s a n to a r lo
a p e o » a la m b r a d o p o r la
C ré m u la la & d e u n a
lim p a r » : m l r i ! a í í e p u U d r t * e B C lo i» ¿ e l a i q o e
b a b ia M ia d o e ch ad lo , j t u v e r o ie d ft , y
P»« *
iia c e r o r a e m o ..- , M r . d« U m m e n a U h a á icb o »
• re in a » ffia n a » »«ce* e ii e l c a r n e o « “ T 'e n lo q u e
aecA la * p la n M s , y e n io o r e » «e \en e o < o rla < lo 8
t i i r i a ía t i e r r a j o * irtarclM iado» u H » . P e r o » » *
m t íltc M n * c o o d r o c ío , r e c o b r a n s o f r e s a r a
y ik a a iia r e o e d e eU aa I» la n ^ u W c i. l U i n a n » l e o Í o í a b r a j a llo r e s q u e a g u a n d a l m » d e l I w m lr e y
l a M c a o ; la o r a c ió n e s e l ro < ío i j u e l a re íre*ea.»
Y o c s p í r í m e n l a L « e sío a a « lu ¿ a b le * e fe cto »
y
n ie f o n j n l a b a
’ a o 'o . P e n s e q u e e n c o n ­
t r a r la a u n , « »en cid f» f u e r » , a lc a n a n ia n o » m i*
g a q n ? » jir e la r ia b m i a , y a l g u n » » lá g r im a « q o e
ll o r a r l a o <DÍ < lcs|jracU #i a r a s n nkO rie se. D e s p c r tan<lo e n
m« la c ie g a r o n H a n u d e l su id a d o , r e ­
ch a ae la * lú ^ o b r e s fa n U s m a a q u e n»e r o d e a ­
b a n y ío f f é c o n la v i c lo r la ; y j a
ae m e f i ­
g u r a b a e M r a r e n la g r a n capU aJ d e M a d r íJ , e n
la r ic a I V a r r c lo r a , c u la e p ic ú r e a S e v i l l a , < o an*
d o o » m a y d is t ln la r t ie r le n » U ro y el g r ilu e n
»egn id a ríe: 3 la ^ s r m a a '. M e p r e c ip ité f u e r a de
l a iftle sla ; '* tjo a r d ia c a la b a « o b r e la s
a r o ja s ,y
m e fld « la tiie aI ín s la n le c o n m is h o m b r e a b a e ia
dnnd«? I ia b li .«'»nado e lt¡r i> d e l v ig ila o t e c e r t if t e la
q o u e s l i l l a ro lo c a « lo e n t r e a lg o n a a ru in » * q o e
ao e s le n d ia o e n e l c a m p o F í c c t i v a m e n l e s e o ía
o n m i d o p e s a d o . . L a s a r m a s e a t a b a o p r c j ia ra d a a
v u n a m a sa n e g r a a a lió d e d e I r a s d e u u a
pare<l m e d l 'i a i r u l n a d a . J a r a r í a q a e r o a e liM p eu*
a a r o n , te m b la n d o , e n c l c a b a llo d e l\o¿il>>>>
aoiioo, Qt»
lo £ fu r o r M
p o liK a io » ,
U m Bíen é«
á t le gu err4 c iv il, em b a rcad o
p« ra
lo « b a g * « « <í«* d ía « íg o w n l^ ^ q a « c a rc c Je o Jo
d« p l í n í o y c o n e l p e r m is o d e « o am i» s e c o n •o U b a e l in l« n s c o o
c o m e r t ig c n d a y e r b e s q o e
DO h a b la d e a i r u M o e l i a r i e r o o e n
c U o itr o s .
C u a n d o ro e r c le » a M n
lo i a i i t l e o o i
/le ía g o a n l l a . pa««
l i s t a y f a f t a b a e l a n d a lu z . I l a b i a d e s m a d o * b a b i t i d o i bcMic&p e t h e r m o s o s o l , lo s lifr m o » !«
n a r a p jo i y
h e rm o sa s |ó v e a e * d e s u lie r r a .
A Ü IP IO K
P E
O ^ m
D
SB Ü Ü P D O A T lQ U B
l i e
Ey
S
Hl.
A J S T E G V Z ,
l¿ 0 7 0 7 s ± .
fT O M K
a<^nl tf> f\<yt e s c r ib ía a ?gn n n s
D B A B Q ü tjA a ,
d ía s iT«jpijcs
d e la a c c i o Q d e O r m a is t e g u l, d a J a e l s d e
r u
i 8
3 i .
u<ie*
t O i e o t j o d é a g u í o a l d o , a m ig o
m ío , n n a
b o e n í n o i k i a . C a í l e n c l m is m o m o m e n to e n
q o e KoAas lo s r e y « d e E u r o p a r e c i b í a n , áes*
á e l o a li o d s M í t r o n o s , l a s f c t íc U a c io a e s s i e m ­
p r e fa la c e s d é l a dftrad » IM ^ » d e ao$ ror» e« »n oJ,
liem<>8 o fre cid o « n i 0 lf 08 i C a r in i V o n a ^ k i o r la . ¿ N o o» r e c u e r tla e s lo el g l o r í w o IecJ>o q u e
h iM J e batideras V an H ^im a á M r ó r « y d e E s p a *
fia? \ p e s a r d e q u e Z o m a la c a r r e g n í r*
U e n ie y l a o c o r i e s a c o c o m o u l g e n e r a l *1« 1 «*
líp e V , o o p o d r á r C n d ír e s e h o m c o a g e i *□ « í3of, p o r q u e
e n e m ig o o o d e s p le g a y a so s b a n ­
d e ra s d e s d e q u e !e h e m o s to m a d o d o * ( i ) *
« f n O r m a iM e g u i ( c a n a d e o a e s i r o g r a n g e ­
l e r a i ) , o n p a n a d o d e H o m b re s d e c i d n W
a c i-
l»a de b a c e r e s p e r in ir ú la r o n r e v e s i c u a lr o d iv is io A e s d iíl ^ íír c í í o r o D J t i lu c ío o a l. K h « l a g l o ­
r í o « io r n a d a ,
b e v is t o
i
J á a o ia la r a f r e g a i ,
v is to i lo s n a v a r r o s g r a n d e s c o m o s o
h«
fa m a .
q o e a c a b o d e T e r r e a li z a c u a n i o h a b ia y o s o H i o , c u a n d o v i n e , l l e n o d e « o to iÌ ^ s m o i s o l i ­
c it a r lo tM ír p a r t e e n s u s l a u r e l e s . A l i o r a
com ­
p re n d o c o m o p u e d e a p o d e r a r s e d e u n c o ra a o n Jo
n is m o q a e sì fu e ra
aaa
verd ad era p t s í o o , e l
K o fú d c««« e l m o t iv o q u p t u v o e l g r n e r i l c a ^
l e a » i e (« rC ito c c i K t i i n c i o o t i p i r «
oo
vatM » l« s r e c i r c i v n 'o i i B j (i.in iJcr*« . U a s d o t o p u r r p ie «1
«aerni^ oo la i iv o b , ; l* lucha cu c tlc c«nc«pto a»
pedia *ct igiMl,
íí. d e lT ,
lia iM •
v i J a m i l i t a r , |>or î d i e n A t o q u e p t *
n s c a . L a A Í d « r i« a e m o c ío o « « q « s se e n c o e n lr fta
\ cad a p a a o , c a tjja o
n
h a c e rle
»1 a t o a l i a a U n t e p U c « r p a *
i> l« id a r la s p e o a s , Í m t r a b a j o « y lo s
¿ o lo r e s i q o e a e
c^ odena
el
cu erp o .
i i M i b stA H o n « e a lo j< { c l i . ° d e e n e r o e o e l
p u e b lo d e O r m a i s t e g u i. C u a a d o Itcgni*, m i p r i­
m e r cai^ la d o fo < i r & * u i ( a r e l
h a n iilt ie le c h o
q o e c o b i j d l o s p r iio e r o a d is $ <le U in f a n c ia
de
Z<| lo a Ia c a r r e t o I .
•
C u a n c o n tD O fid o m t s e n tí a t p e o e t r a r c a
a q a e lla
Í4
m o d e a la
R^p^ña
nM>ra<t;i, d é l a
s a lió
ot«
que
el
h e to e
d i» , i Í o n n in b r e ,
a io
f o r l a n a , s i o a p o y o , c o n lo s ú d Í c o j recar»A » de
au g e n ( » , p a r a la n ia rs i* e n e l c a m in o d e la í a *
m o riili< la d . /^I v e r a q u e lla ca»a
easi
r i U li c a ,
aqoeM a^ p a re d e s L la n c a « s i n r e tr a io a d e a n t e ­
p a sa d o « , y a d o r n a d a s c o m o la s d e l la b r a d o r c o a
a lfju n a s e s u m p a s d e s a n t a s a l t o c a r I m m u e b le »
e t i j a a e u c ille a r e c u r d a lu la iiu i'ea m eiU o critu s á t
I lo r a fíío , m e s e n tí p r n e lr a d o <)e u o re a p e to m a s
p r o fu n d o qqf* s i b u k iv r e .«anudado la w h c r b t a
m o ra d a d e a lg o o g u e rre ro de
ilu a tr e r a z a , des»
c a n s a n d o d e s a s v lr to r ía » , e n m e d io d e l Íu fo . de
l a s r i q u e r j s , d e b a jo d e g .ite rc a s d e m a r m o l y
com pa*
d e niH
c a f:o » d e
al
a g u a q u e d o caH an
n i d e d í a n i d e noche«
« E n la in a ñ a n a d e t a »e h a b la o
r e a n id o
n o e ^ e b a la llo ii< ’»s tio * dirl^ ^ uiu« |Xir e l c a m io o
de
e l ^ i»n eral.
o c o U a r t u e jo r su *
iH O \ ¡c ie n t o s , a c o s i u ia h r a tia e e r r i r c u U r a lg u o o »
fa ts o * r o o i o r í # a « r e » d e l o b je t o j d ìr e c c ÌM i d c
a a e j t r d s m a rc h a s.
- D e c i » « , p o r * , q o e « * « f u e r z a * lia b ia n «i^
d o r e o n W a * p » x i r e v is la r la * S . M . t n p re « D C i4
d e lo« c o m i* 4 r iM d e 1*8 ir e * p o le n c ia * d e l ra e r­
t e q u e q u c f i a i i c o n o c e r e l es<«áft d e p u e s lr o
« [ è r t i l o y d e nue»lro* c e r o r*o*. l o d a * ) « e i r c u n l ta o r ía « i\at p a c d e n
» t iu n c ia r d o
íé r m io o à
la
K t * r r o r « a R o c r r a c I t I Í i o n * c o g id » i « o n a le g r ía ....
E s l á b i m o s l o « * d e c o n te n tó eoa»dt> d e p n > n lo
e m p r e n d e in o * a n m o v j o i l e n l o í o L f e I» « lerecb a .
A in te ía m o *
u n p u e n le c it io
lo r r e n le , y o o * o »
•
ech ad » *o b re
fo r n ia r o o s e n m a * ! en
an
I* *
> e c io M a l t o r a f d e ( J e la n d ie ia . T o m a 7 x iM i» la c* r.
remili sü a o te n jo y d e s p i C í d e h a b - r m ir a d o U r fto r t i o
h á c la la c o r d ilt e r a q a e a e e s ü e n d e í h
is q o ie r d a d e l ca m in o ^ d i c e f r i a m e n le : a 111 estáOy
y m a n d a q u e io m ft d ia ta u ie iile n ia r e b e s * e ia l>a*
la t lo p M á S - fiu r a á l o m a r p o * lc lo o )
le que­
d a r o o lo» g a ia » , e l 6 " d e N a v a r r a y e l
dc
GQÍpd?.CO».
M S i n e m b a r g o a p a r e c ía n y a i l o le jo » a l gnna.< m a*a< o e g r a * e o d o i a d e '• * q n c « T cia n
r e b r i r la s b a y u n e la s : a v a n x a n , * c d e s p lie g a ri y n o *
e n s e fla n i
n a e s t r u * e n e m ig o s d ts p o e ílc i* á
a la -
can icie .
n K r a n l * s c o a t t o co?u>nna9 r e o o íd a * d e J a a *
r e g a i , E s p a r te tí» , I r l a r l e y C a r r a la í» .
>111 trc> i'm lf> se Z o m a t a c a r f e g u i
f o e r í t p a ra r e s ís lír i
b a it a nt#
la n o u m e r a w e je r c U o
en
la< p o ftc lu n e » q u e i> c u p á b a m o s , d e » e a b » a t r a e r
a l c p e m i^ o b ^ c ia l a d < S e g a r a c o o a n a J a íta rét i r a i la . P t r o D i o s y
e ! r a l o r d e lo s N a v a r r w ,
b a b i a o d e c id I J o o t r a c o sa . D e b ía m o s v « D ce r c o a
D ú p a n a d o d e so ld a d o s y n o e a lr a g l o r i a del»ia
a e r u ia y o r»
« L o 4 g a ip u z c o a n o f «c c o lo c a rO o e a e l eeij>
t r o d e l ic r r e n o e n q o e i l i a m o s i c o n ib a t ir .
« L o s g u t a a s e tlc a p le g a ro n a o b f e la í^ q a le r«
d a y el
6 .* d e N a v a r r a
se p a r a p e tó á
la d e '
r v v b a d « t r a f ríe o o a la r g a h i le r a «le p ie d ra a .
« R o m [ lió le «I lo e g o j y
íb a m o s lart c e r c »
lo s a o o s d e í o i o tro « , < ]je o lm o s p e ríe cla n k cn *
te
i
J a u r e g u i g r ita r a l r e g im k a ig d e
S.
F er-
a a n ^ ü , q o e e m p e z a b a e l a ta q o p : >ciDÍra«l,D 9 Ile>
T a n o D ifo r u ic A , b o so o »oIdadoSj oa d e ja r e is ba^
t i r p o r p a isa n o s?«
n P r e c is a m e a l e p o r e s ta c ir tfu n s ta n e ía eVa«
m u s a o 9oLros wa& le m lb le « . F ig u r a o s ^u« to d a ’
O u c s tr a s g p R te a s e h a b la n < (cii(ad ola cba<]uc(a pa*
r a b a t ir s e <?un tn i s c o o io d id a d , l o c|ue le a d a b a
un
a i r e d e e ^ lr a o n lín a r io a r r o jo .
« P o r e a p a c ío d e m u c h a s h o r a s v Íjh a « c a e r á
o i| e s tr o s dv»^ raccd dos c a tisa ra d .isy lo s e s fu e rz o s
d<?} en eu M g’O s e e s t r e lla r o n c o n tr a c l p a r a p e l?
d e tr a « d e l q u e ío m U A tú c o o s j c o n l r a la s b a ^ O '
Deta.< d e l h e r o ic o b ila ilty rr d e g u ia s . U n a utr^
C o n s ta n c ia c s t r a o r d in a r ia d e t e r m in ó on ’ i r i o n f a
m.<a d e c is iv o .
R l e ^ b a llu d c l c o r o n e l S s a z c a -
y ó b c r i d o d e d o s b a ta z 'w , a r r a s t r a n d o a l g io e f e
e n s d e a id d . T u d u s c r e im o s h ^ l^ r p e r d id o
v a lie n t e c o r o n e l; j R r u é s i e ,
al
k v a n U n d o s e coa
> ¡T e c a , 7 e j c U i d o p o r e l p e l i g r o
que
acab ab «
4« c o r r e r , l e p r e c i p i t a c o n e l la L I e c o
• o , y s a lia o d o c l p 2 r a p < lo a r r a i i r a t o
al
la ta a pos 4«
de N avarra.
•
Lo«
g u ia s a l n o la r
t e c o n d a n d e c ld a m c iit e .
d e n la r e t ir a d a j u: d e t i e o e n
d on de s e b a ila b a s a re s e rv a .
■
e ste
o i o v i o i ^ n l o le
L o s c r ís t io o s e m p r e ñ a
D i r i g i m o s U v is ia
e n la
c a r r c ie r a
d o u e s lr o a lr e d e ilo r y
n os a su sta m o s t \ v e r e l o ó m e r o d e v t c t i m a i q o e
bal> ian s c c a o i b l d o a l m u rliT e ro fo e g o d e nai*9lroa
ToÍQtktarioA. ¡ Q u e tr is t e m e n te I ic n n o s o e r a c l e s *
p e c t á c u lo iju e p r e s c o ia b a o a iju e llo s g ticrre rn s«
teciitidos a i a v id a e a c l « n a a o g r e o t a d o s u e lo , c o a
la s a r m a s b o c o e a o t e s a a i i , e a id a s h s a ta d o , y
g ia b a d A s e u s u s ro stro « , á p e n a ) to c a d o s p o r le
m n e r te , U s p a sio ire s q u e lo s b a b ia n a g it a d o d a *
r a m e e l c o m b » )« ! K c c o r d a d t o i e n é r g ic o s ra sg o s
c«n q a e C h a t e a a b r i a n d , d i b a j ó l a d s o n o io ía d e
a q a e l¡ii9 g Q « rr c ro s fr a n c o s q cie, üc><puescJe Touer«
to s , p a r c c ia a m e n a z a b a n to d a v ía i
D04 v e a c e d o r e l
lo s r o m a -
«< K l r n e m i ¿ o m a r c h a b a , o t r a v e z r o o I r a o o 3*
o tro 5 C o o m u y b a c n o r d e n ( y n a e s tr o a b a ta llo *
n e s 4)u e e s ta b a n e n S e g a r a b a ja b a n a p r e s a r a d a *
DI i'o le á rifu r^ .arn u s.
a L a a c c iu n ib a * e n ip c & a r d e n a e v a ^ io d a s
U s v e iita j.is e s t a b a n d e n u e s tr a p a rte ; p e r o U
O och e flus|)endi(i e l a ta q a e .
H ¿VI <lia s i j'u i e n t e , cni b a ta lló n
cum prad o
i
m u y s a o g r i e n lo
p red o
q a e babiík
le
g lo r ia
q o e a t a b a b t d e Ai1( | a i r i f « y
t e b le n d o jcm
| » Ia u s h a b í j | ic n iÍ ¿ o e n i r e n u e r t o s
y b eii« lof
d o ie u M ita s sú )lia d a s y o l o r c e o f ir U le « , r e c ib ió ,
c o n I j s g r a c ia » d e l ^ enerail, p o r s o b n e n a coo *
d u c u , U o r d e u d c e i c o i l a r a lo« h eríJ'^ s hast¡* el
T a i l e d e i a s \ m e ¿ c i j a s . I ^ s o t r O i b a u K u o e s fu e r v o i b g s c a r a l e n e m ig o .
■
á
E s lá b a m u » c n
(a> iü :in ia o a s q u e cD m lac^ a
la B o r u n ^ ia , c u a t i d o ' i Í iimm á to le jo s , algur*oe
t i r o s ()ue n o «e r e p ii« e io n p n r in a c K o ite c iip o .
A U c a lila d e la la r d e s u p liu M p o r a n o s paU
$ainoA q u e lo» c r ls l in o a
do
K a b ía n q u e r id o v tn *
p e ü a r la a c c ió n c o n t v i n a e a i r w . . , , . ) »
A e » le b c c h o d e a riu a & a i^ u ió a lg u n o » d t a f
d e s p u é s o t r o ^ulj>e q o e o a e s lr o i u t a l i g a b ’ c gen e*
r a l d l d a l e j e r c i t o d e lia b e t»
E m b u s c d d 'i c e r r a d e O r l j i i a , e n o n d e * fiU ’
d e r o c ] ie a U r e la«» ^ u e rla < d e la« A n K z c u a i , rA-
y ó v iu le n la c ü c n tu t» ú d o s
L a la llo n c s « u b re u n a
fc ie r le c o l a u in a q u e ib a d e N a v a r r a i V j t o r t a ,
s e m b r ó e l d e s u rd e n pii 4(13 Tilas y l a n iA tó lu u *
c h a g e o t e . t * c io c u a n d o o l rncM »Ígo volv)<i de
sa
p r lt n e r a
« o r jw e 'o y
se p r e p a r ó á
Ih t e m e r id a d d c o d e s tr o s
c s c jp ^ r o n p<?r la s m il
c a s tig a r
v o lu n t a r io s , esto»
ae
s e u d a s d e fa n io n ta ñ a ,
n o d e ja n d o c n p u s d e s í n i
h e r id o .
Uu
m u e rto , u t u n
E s t o s m o r tífe r o » a ta q u e s , c n y a
c a m e n te p o d ía d ia c iilp a r a e c o n
la
o s a d ía ú a i*
ra p id c A
que
»e e je c u t a b a n , í n f o n d ia «I d e s a lie n t o r n t r e o a e s t r o s e n e m ig o » . T i> d a (a c l c n c U d e » a s g e n e r a -
l e s t t e s t r e lla b a c ü o i r a I41 r c p e o iin a « lo jp in c ic i*
fie« d e l g e n io d e Z u m a la c a r r e g o i y c o n tr a U
i a t r r p i d e z d e s d i it i o n t i f t ís e s , lig e r o s j
v e lo c e s
c o iu o e^ f a ^ g o d e l c le lg q o e b l e r e y m e v a p o r a .
P o r e s ic tie m p o , r u a t r o b a u U o o t t i la s ^
¿ e n e s O e G ó m e z t^ jvíeron la lu ís ío o d e i r i r e ­
c o r r e r la s c o s ía s d e G u l}» u 7 coa» p a r a l a i o r c c e r
d n d e s e m b a r q u e d e a r m a s y d e lo a n ic io a e a q a e
e s fw rá lia m o s d e l c s t r a o g e r o . V o f o r m é p A rle d e
e sta e s p e d ic io n , ó p o r m e jo r d e c ír J e e ste pa<
PM m i l i t a r . C o m o to d o e l e jé r c it o e n e m ig o e s ­
ta b a re c o n ce n tra d o e n
N a va rra,
!a s p e q u e ñ a s
£ u :ir n Í c ¡n o c s d e G u i p ú z c o a , a e lu a n i u v i e r o e e n «
c e r r a d a s e n í o s T o e rte i, A L ^ n d o n án d o n o a e l p a ía
y la s c a r r e te r a s ; e) it ^ r c b a r j ^ r e lla s m e c a n i a l»a u ü v c i d a d e r o
p t a c c r ; p o r q o e b a c ia m u c h o
l l c m p o q o e h a U a n p e r d id o p a r a m i
« fr a c llv o s l a s p Ítilo re « ca 3 m o n ta ñ a s .
El
n ía s
c a r io s o y ld jc r o , a u n
to d o * s a s
c a a n d o fu e * e
» n g fé s .q u c , p o r e j p i r i o d e a lg u u o j d ía s , v ia ita
» » Cí»tu3iasmi> la c im a d e )o5 A f p c í y d e lo»
r ir m c o « , e l m a s e n d e m o n ia d o J e lo s p'>eia8^
q « e d e s d e e l fo n d o d e ao g a b in e te , c u e n t a c o n
t n a o e iia m iu iit » lo s e le v a d o s s il ¡o s e ii q o e a c e r *
««ndose «I a lm a á ta d i v i o id a d , m ir a c o n d e s p r e « in fas
c o m í
d e a q o i b a jo ; e s a s g e n l e í , r e p i w ,
^ o s tr e n ie c c r ía n d e h o r r o r c o m p ilo o í r p r o n o n .
c ia r e l n o m b r e d e l a j m n n ta ñ a a , ai b u b ie a e n
lle v a d o e n e lla « , c o m o í o b e m o s h e r b ó n o a o I r o i p o r e s p a c io d e m a c h o s a ñ o s . Ja p e n o s a v id a
®e iiQ e r r illc r o s .
K n c o n l r j o io a
e>» G a ip u z c o a i , qa« n» h a b ía
»ido »Qrt <lc»a»l»d* p o r la g u e r r a , m i l « lnlxcrai
«]« la v id a q u e n o s o«galja U d e iv e n lo r a d a N a >
?*pra, p i u d a t ì o
c c j a r p o r nu m eroso« e jé rc ito i
y d e s lro id a p o r u n a lo c h a a r liv a y a t r o t .
Y o e»|>«rimcn(aba (tiucUoi ota# goc>*a q a e lo i
flénias.
( ,o n u
rl>ioe')o a s p r e t o , e o a
d e a a c a lliv o . con
su s
m n u p r o v ìn c ia m e
y a * v e eio as
fa rlq'u^ia
hl«ncas c a w s ; e s i j Ii«r>
r e e o r ia b » la F r t n c f a ,
rib e ra « p o d ia
ver
de
cuando
co.
«n
coando.
Ca o q a é d e lic ia ib a p o r laa oofhe«* c oao d»
m i i couipanernft < leacans'ban, á l e n t a n j e en al*
g a o a a l i a r a desde la q o e v e ia e n e> v a s lo O c cea n o e l fa r o d e R a y o n a q a e
atra vesa b a la
c u r a o o ch e , y d eade la q o e re$[i»raba la s
na-
brisaa
q a e h a b ia n p a n d o p o r m i p a tria !
Q aé
paro« e ra o
Im
jie n $am Ìe n ro 9, y
qoé
(rÌaleio«nlir dulee« la$ r e e o e r d o s d e a m is la d y de
a m n r q u e lle g ab a a
b asta m r en
las ligera» alas
d e l v i e o l o í A h i aecrela« rn c ia n c o lia s q u e o»apo«
d e ra b a is d e m i , y
q u e hab1ál»a¡x á m i a lm a ,
t r a ía acasr» la v o z d e l a n g c l q u e
fa m ilia s j y q a e m e d f c U
p re s id e e n
in leriftfo k eo i« :
a
nn
l»s
L I o-
T » f llo r a , n o v o lv e r ía i v e r i t o p ad re?»
M le o t ra s e s p e r i hAmos e l avi^o p ara n^are b a r
a Q o p o n to del lit o r a l. |>aiamoa d ia s e o le ru s en
cl
m as p r o f u o d o «teicanao.
Y o a p ro v e ch a b a
r s lo i
ra ro s
m o m r n lu s
•otiego y d e pa& p a ra e s lu d ia r con
de
e l lu as v ir o
ioieies^ e l idioiua» U s c o a iu m b r e s y laa ideaadeJ
|>a«bIo e i p a ñ ó l . M e e m p i a t i « m o j p a r tic o la r *
m e n i« e n ? i j i u r l«a o u m « r c M s i n i e t t a i . c a y o s
tn e n n r « i ñ r u W ts l l e v a n e l s e J ln d e la» e r e e n c b «
r e li| { Ì o u s d e K s p a n a .
P u « d o e q a ìv n c a r m e , p e r o m e p a r e e « q u e b a y
d e m a s ia d o m a le r ìa lix m o «n (as itu re m o o ìa s d e l
c o l ln , c n (o# a< W n n < rfel s d n lo a H o , « n la es^ir«.
« m a d e la s s a n ia s i d i .to rn ei.* W o e^ lo n o ha*
b fa lia s t a o ie a l a lm a . S i o « tn la rfio » ¿ e s e * io u n
m a l par%
lig ió n ?
n a c í» • q u e h a c o n a e r v k ilo s a r e ­
K n o b s e q a b d e U v c r i l s i l , d e l>0 r f e c ì r , q a e
v i c o la n e « « u n m a n u m e n lo s u M ìm e , «| s o b c r b in c o n v e n i o y la
ile L o v o l a .
E s l« ih & c ic> se e l e v a m a ^ e slu o sD y « o lila r io
e n t r e la s e l'a rla d « i ily A z c o i lla y A z p e if la c n a a
d ellciiM o ra J je q o c alrav» e« a u o b e r m o s a r i o , y
u n c a m in o esp acioso»
J - t a r q ii i t p c l o f a ile la ig le s ia
M l i l o He la e s c d f la ii a li a n « ,
p c r f e o e « al
L i 0 0 v a s io c i r c o l o i r a i a d o p o r in n o m e r ii«
h (e s c o lo m n a s d e m á r m o l , d e I ra s d e laa c u a l« i
c o rr e n n a g a l e n a s e m b r a d a d e ca|» illa a e s l r - o r ^ ìn a r ia A r n i e h e r o o s M . L a » e s c u lt u r a s , lo s id ò « iic o s y lo d o s )ns o b ic l o s d e a r t r s a b a n d a o e n
« ila , V irtdos d e m t i y b o e n g a s to , K l p ò r t ic o y la
« ó p u la a o o m u y d ig n a s d e a l e n c l o n , « ! p r im e r o
P ^ r »uK p r o p o r c lo o e i g r a o d io s a s y p o r l a i està*tMa» d e lo» g r a o d e s r o a e ilr o s q o e 1« e m b e lln c e o ;
y fa scfgu m U p o r e l a lr e v lm le n t o d e
C'O» , y p o r
so
e le v a «
in m e n .so s c u a d r o s d e n i^ rm o t
bláQCO «n q u < e s t á n e s c o l p i d i s la s a r m a i d e los
r c y c ^ c^ue d o la r o n e s le m o o u n ie n t o .
Eo
l a e n o r m e m a sa d e i c o n v e n t i e n el<^ue
s t e m a t i r a s t a s g a le r ia » y o ia g e ilu o s a s e s c a le ­
r a « , «.sui co rn o i n r r i f n a iia y e n t e r a m e n t e c o o s e r v a d a la c a s a leacJal d e S a n I g n a c io ^ q u e tu e
s e ì i O r d e L<iy<>’ A . S e h a re s p e ta d o la d Ìs tr ÌU u rÌo fl
d e ia s p te a a s lia b U a la s |x>r c l <Mnto, y se e n s e ììa
l a 3 Ìr<J’ a e o la q a e e l
j o v e n o G r i a l, t ie r id o c n
e l « ilio d e l*a«ri(>lona, r t c i b i d la v ì« ia n d e l p i i n '
c i p e d e lo s a p la s tó le s , y re u a n i* Ìa n d o a l s e r v Ì c Ì 9
d e l r e y d e la t ie r r a , a e c o o s a g r c ía l d e l r e y d e l cie>
l o , p a r a c o v a g lo r i a a r m ò u n a m i l i c i a d e solda*
d o i e« p i l i tu a le s .
E s t a s p a r e d e s fu e r o n la c u n a d e e s t a fá m o *
M s o c ie d a d
la
de
«K>8qs, e l
n ia s T uerte L a la a r ie d e
re U ^ in n c a td lie a y d e U s m n n a r q u ia s e o m *
p c a s , s i e m p r e c a lu m o t a d a p o r h o m b r e s ilo >n<tla
fe q a e t i e n e n in t e r é s eti b a c e r l a , y a lg u n a « v e CCS te tn id a p o r h o m b r e s d e L i r n q u e n o la co*
D o c ia n . D e e ste c o n v e n to s a lia n a q u e llo s a r i o j a d o s v ia je r o s q o e f o e r o B
i
t r a v é s d e lo s m a r e s ,
i r e g iu n c s d e s c o n o c id a s h a s ta c n t o n r c s « h b a 9*
c a r e l m a r t i r i o , a s í c o tu o v a n o ír o s á b a ^ a r tas
r iq u e z a s ; y se c o n s id e r a b a n
fe lic e s s ì a n t e s d e
m o r i r p o d ia n ^ a n a r í J o s a c r i s i o e l aliM a d e u n
p o b r e s a lv a g e . D e e ste c o n v e n to s a lie r o n lo s h á >
b ile s
le g is la d o r e s
del
P aragu ay
q u e s a p ie r o r t
e n c o n t r a r e l s u c r c t u d e f u n d a r a n a a n h ía re p ú *
b lica » y d e g o b e r n a r ú fus h o m b r e s , h u l é n d o l M
l e l i c a i . D e i d e e ste c o n v e o t o s e c i p a r c i u
( lo r e l
ip iin d o c Í T iU u d o , a q d e l l j n a ^ e d e s i t i l o t , r o y a
¥Íci>cia so to pQcdcf u o in p a r a r s e c o n x a m<t«lvsl¡ai
y «le escvl«nl«<i jirnTcsorcs q u e , aprHleníii«lr»~.e d c
la c ilu c d r ío n p ú b lír a , e n riq u e r¡rr< )ii |)o r t a n lo
l«rMi[in -í l a i n a c ln n c s <le K u r o p a c o n v ir in o s o a
elu.lailnn<w . E n la ín s t r ijc c io n ile U ju v u r J u d
e i u i l x i i lo s m e jo r e s s e r v ic io s q u e la «r>ciecla«l d 9
J p s u s h a h f c h o i 1% h u m s n t J a d : v e a e s le te r«
n n o d e b e roto<?ar«« r a ^ tid o fie la aiíCi«> y c a a l
o ir a C u r o e li a , p u e d e e o t o a e e s p r e M n t a r s g 4 Iii>
jo s a fiu4 a m i g o s y á su s cnrm i>;us.
£ 1 b o q u e qt^e aguAr<1áhaTno>< iirt ^Vc;al>A{sa*
p im o s d e s p e e s q o e b a b ia s id o a p rcM Ü ú p u r Ii4
c r Q c e r o i in g le s e s
e e r c a d e la C o r a n a ) .
r a b a M g o i r a u u a lfi’o n o s d ía s e n ?a <l<]!re q u ie ­
tu d q o e c a s i i a e h a e ía o ^ v íd s r l a g o e r r a , r o a n d o G o in e % r p c ib iú o r d e n d e eD<ni>frar<is r f S de
feb rero
COA *Q< i u e r u s
CQ e l p o c o t e d e
A r-
q o ija s .
K l {* e a e r a l e n e m ig o I .o r e n z A s e d e jó d e c í r
q o e s a b r ía T e u g a r e n «1 CDÍsmo p u r n t e
de
A r-
q o ija s la M n g r e q q e h a b l a s id o d e r r a m a d a e l if>
d e d ic ie m b r e , Z o m a la c a r r ^ c u l l a r o n fit ic l» d e
e s le dIcU o ; y p r o p a s o : ! L o r e n z o q u e se oncean*
tr a s e e l 5 d e f e b i e r o e n c l p u e n ic d e A r q o i j a t .
£ s i e a c e p t ó . F o é o n a e s p e c ie d e ^ r a n d e s a ­
l o , c o m o lo s q u e s e v e t a n c a t ie m p o d e lo s p i *
V f r o !n q u e e r a n n p a io I fe n o d e h a b ilid a d
d o p a r te d e l g e n e r a l r e a lis t a , e r a u n a f a lt a Im *
p e rd o Q a b le e n e l g c o e r a t c o a iilt u c io o a l»
Z t jo itt a c a r r e ç o i n o i l e m b a
m u q a e o e a iio *
d e a g u e r r i r s a e j é r t î i o à f u e n a d e r e ite r a *
d o s c o m b a t« « , y « r a p a r a é l u o a f«lici<^ad j x h
d er« e b a t i r e o p o s ic io iic « v e o l a j o a a s , y c o n e l
r t c o e r d o d e u n s v i c t o r i t , m ie r lr A « q a e L o r o n *
z o «e e s p a n ia i tjn a d c r n > la , fa ta l a l h o u o r d e «a
b a n d e r a « 6 c u ^ n ilo m a i i rm iS F ^ u ir u a I re o o fo
iû x l^ n iric a n te á e o n s d e m iic h a g e ô le .
Y i h a lil» e n a p e u d o e l fu e g o c o a n d o { le g a ­
m o s a t p o e o le : e n a n a m a r c h a d e q o in c e lé ­
g u a s , lie g a m o « u n o s itiln o lo s d e s p a e s ¿ e )a ho*
r o q o e s e h s b i a «effatadA i G o > iK e , y «în em *
b a rg o
Z u m a la c jr r r g n i
e s la b a
Î r r ila ilo c o o t r a
n o e j t r a le n l lt u d . C o m o ^ '¿ p o le o n s a b la h acer««
o b r ile e e r .* c l g e o i o im p o n e ta n fa c il m e u t« s a
▼ o lo tila 'l J
l ù 'i a a cclo D fu e s a n g r ie n ta , y r o n - o la pri-»
m e ra vea ,
f o o e l t i ^ y o r e n c a r n iz a *
m ie tji» . E l » a !n r «)r lo s du s par(Mcx< h o b ie r a p o ­
d id o , «Im e in lta r g o . d c U l i i s r s e at lilg iilir c a.*prc*
10 d e a q u e llo s lu ^ â '« » . L o s }ioe«ns d e n(i>*slroa
cooip ^ iK T O « m u e rlo ë tr) i 6 d e d lr lr in h r e , e « ia b a a
a m tin io n a ü o â * n o e iir o s p ir * : t r is ie p r e « a ç îo pa*
r a n<isuero«
t
P i*ro d<iode mai« a ^ n n d a ban a q u e ­
llo » de« v r n t n r a d o s d csjM jn s e ra i la o r lll» d e u n
r la c h o e lo K r a » lo « r r « C o s d c \os I r f e lie e » , q o e
b e r l ríos u io rla lm in u te , d i s ^ u i a n d o a lg m o s |»)lmo«
d e t i e r r a , «e h a b ia o a r r a s t r a d o b a.n a s iU p a ra
lle v a r o o a
b a b ia ««rado
d e a g o a ¿ « u s r s b iu a q o e e l d o lo r
D e s p o e s d e b a b e r h « c h o p a r e l d ia î o u t i l e a
u t o c r i O i , 6 i la m i n a ü o p o r la n neh« c o o g r A o iles Ta^gM 90 c a m p a m e n lo , se r e l í i ó e l e n e m i '
e i 6 , dír!gÍe< iilo*e 4 L o » A r c o s , l . e p e r^ rg u iiiKis, y a l » t r a v e s a r e 1 p c c t it « , p 4j<^imo5 j o ^ a r
il< 1 J a fto q u e
1« h a b ía m o s c s u s a U o . L a
e r m i ls q u e $t e le v a e n la a h o r a
ir i* te
J n n á e e s la b a ii
fo r m a ila s f«s ixtAsas e o e m í g a s , se h ¿ U a n trao a^
lo rm a d ii e n o n h o r r ib le o s a r io .
N ci te p o r q u é a q u e l <Iía e sta b a a p e o a a r o n *
m O T Í¿ o , bastA q u e o o a c ir c u t is la n c ía U g e ra m t
* o 1t« ó d e p r o i i lo to d a la a e n iib ilid a d .
A l r e c o r r e r io s b o « q a « i, c n c o n lr a m n s e l c a « U v er d e o o o i i c i a l d c l r e ^ ltu íe u lo
Z arago/a.
£ r a j o v e s , 9Q r o s tr o b a b ia c o o a e r v a d n o n a lie r .
iD o su ra
io le r c s a n le ,
y
a o s d e lir a d a s
lo rm a s
a n o o c i a b a o a o h o m b r« d « d is t in c ió n . lJc% a>
b a e n c im a a n a c a r t a q a e uno.« d Í 4« .mío.« Ir tia b ia e s c r ito o itA jo » e o d e M ad ri^ i. F.i'^ci duIrcA
pailabras d e a m o r , p c sA rrs p o r 50 largA o u s e n c ia
? esp eran zas d e
q u e p r o n t o r^gre^ArÍA.
L In ra ,
l l o r a , p cib re jn « e n , p e r o o o e s p e r e » , n o v o ] t e *
r a s i v e r á tu a m a n te ,
Q o é e s la
lo o e r t c e n a> 7 M u y
)ioca
p n e s in nrIiA S v « c c s n o s in te r e s a m o s m e n o s
cA^ia,
p.>r
la d f s g r a c ia d e l q o e se v a . q o e p o r e l p e s a r de
lo s q a e se q o e d a o .
A « i e s i(G« m e f n t c r n e c í a l p e o s a r e n la d e *
ífS jN rra cio n d e Ia jo v e n . A d e m a s , y a q u i iiiv o e o
^1 le<titi»onio d e lo s «fteraD Oi«: qtt« d ig A ii q u e es
lo q<]e a lg u n a » «ere« h « a fe c la d o
»a co raso n v
H ena'dole d e p ie d a d m u c h o m a s q o e
la
v is ta 'd e
c n moQtOD d e c a d i v e r e s ? U n a o a d a . u n a p ín ^
c t!a d A i m p e r e c p l i k t e , e a u n im n c n s o c a a 'l r o d«
l a t o : QQ p e r r o a h o lla n d o e o c im a d c t f a d s v e r
d e s u a m r» , a n p o b r« s o ld a d o llu r a n d o la m u e r te
¿ c «u c a b a llo . Y
T o s o fr o s q itc m e l e « i i , n o o f
h a b r é i s p o r v e a l u r a aTectadr» m a s p m fo n H A f o e n t e d e la n t e d e a q u e l s e n c illo cus)«^ro d e V e r n e i> la m u e r te <?el tr o m p e r a , m v\ q u e l i a y t o «
t o d o u n d r a m a , q u o d e l a o l e d e ia g r a n p ^ g lo t
d fi l a m a t a n z a d e E y l a n , c o n t a n t o v i g o r t r a u d 4 p o r e l g e n io d e (xro s?
C r e o q u e lú e e n to n ce s c o a ndo v i p o r p r íiM *
r a V « en e l g ru p o dc( K . M , 4 o a h o m b re c a ­
j a fiso flo m iA m e lla tn ri la a t e n c ió n K o s a p á l i ­
d a y b ilio s a c a r a
e s u h a g r a b a d o e l mIIo d c las
p a rio n e ^ r e n c o r o s a s . S e tra ^ ^ la d a e n e l l a o r g u t lo ,
e o v i d í a , a m b ic ió n , p e r o d e e sa a in b ic lo a per**
verM
é b íp i5 c rila
q tie a n d a
a rra stra n d o
h a s ta
q a e pu ed e m o rd er. A q u e l h o m b re m e d e sa g ra ­
d é : e r a M a r o to / Ü
A C 0 2 0 1 S X B
3)22 L A B i t 4 a A
T DB
D O Ñ A & IAR IA.
B e
q o e r id o q o e e n
r o i li b r o h a b l a »
m as e l
h o m b r e q n e e l m l l i u r . X o m a n i f í e a i o » m is 1ec*
lo r e s 0 0 j u ic i o r a x o n a J o a c e r c a é c l a s o p c r a e t o m llu a re .^ d e q u e b e
s id o te s lig f» ? la ú n ir a
n iir a q o e m e h e ü e v a d o , b a « id o « tb lc n e r a lg u n jl
S im p a tía p a r;) tas I m p r e s io n e s d e lo d a s c la i c s q u e
h a n a g it a d o m i a lm a y q o e y o t e r e t e l o :
deseo
|*oe c o o a i g u i e o t e e v i l a r la í n ú l i t h i s t o r ia d e l a t
m i i escara m o za s q o e
e o s a n g r e n ía r o o
h & sta e\
>n en or r í n r o o d e N a v a r r a , y q o e m o c h a # v r r c *
**0 lo T ie r o n o t r o r e s a lla it o q o e c l d c d r f r .i i u s r
« n g r e . Y a d e m a s la s r e fle x io n e s q « c a c e r c a
de
w m e ja n t« ti«cbo p o d Í« i« h a o t r , le r ís n
sie ia p re
a o a t m U itia s : o n a« o »arg j* c en so rs de lo s h o o i'
b re s q o e se a r ra n ra o la vid a ¡ e ! m as ^irccíbio
p resen te d e la dÍT¡oi<I«d, p o r T so as y q u im é ri*
CAI t e o n 'A iíQ iié c a á d ro s p o d r U presenl^ar qae
DO « ilu v ie s r ú Irazados cao u n p ío c tl niojA^loen
sanf*re.^ 4 q a í los cla ro u rrs ¡ns/» Ion les de ?a vtc*
lo r ia ; « I l i los grÍlo< de*rom f»a«*<!<>« de la der­
r o t a ; a q a i la Im m a n id a d Ievauiú«id<isc org ullo s a , y a l l i la K a m a n Íd a d cayen d o en
el rnavor
a b a liw te a io ? ro íd o * bu m o, ^ e <»qai e l cooiltarr;
y d e s p o e s , coen d u ha p ;'s jd 'i lá liora fa ta l en
que la m u e rte t r a lia ja , ati .«itrncio profundo, los
cadáveres h o n tb le m e n le m otíUdo:« q o e d ì a o u
j a s m ad re s podría r\ r c c o n í;f it . a e rro * rn to i eo
la s p rn ÍJiM U s lirrM.^fl p o r las qiie se ha e ib a ta d o c l a lm a ; y
r o (io , a lg o n a h a la de caMim so­
l i t a r i a . de.«rantando de so c a rr e ra <Te«pues de
hal>er roln la esperAnr.D de *<*Ínle f^ u illias.
M o r h o se lia liab lad o d e ia n la n fc n ta b ln r o ­
s a i . V si yo m e d e to v ie r a k p resen tar estas ímá>
^eoes, I a ) ve z d e s íro iri» c l Ín !e re s q a e h a v * po*
d id o In s p ir a r cor> 1« qu** H e*o e sc rito
S i t i c u i-
L a rg o f c m r 4l«*Sr d is im u la r (|>ie a l a p a rta r una
m a U ítrid de hechor qq<
agolpan á m i m rroria , m e d(>('<os^ i^n algunos q o r a»Io par^ m í lie*
n r o o n vrisl^Ue^o In teres, jx trq a e io Í Im a g in a *
n o n e fifu e n t ia e n e llo s «»n sa b io pcnsntnlenio»
y iu í e o ra to n
que
o n r e m c i ilo
le es ^^ralo.
f>rma<Í;*d9 ^alícinos
qilt; los recu erd as
p v r o ia i lie m p o
<n n o o lr u s ^ soo
v íx c n
tn a i lN<n !o5 q o e n n s ( r » e n i U m e m o r i» pesa«
re«» q o e lo s q o e n o s h a b l» n d e o a e s c r a s p a ia ¿ a s
a le g r ía s ) y i n q c b a i vere& e a lo s re c a e rd n $ d o s f i*
ja n y no« c o m p la c e n b a » la c : e r l 9 p o t ito p o r la
tritle & a q t jc c n s( c r d c r r a n .
I4ay lÜ A s q u c e<lan para sietn p re graliados
en m i m ritio ria ; y aoo aqaeU os c o q ae y\ itio rtr
eo o n pais e s ira o jc ro á a^^ano de m is eom fiatriólas» lie Im que yo lu Ir a L a v e r iU ilc ra m e n tc co­
m o lie rm a n o s.
A o n co an d o o o a e bóblese
ratlo m as que o n tiro , aa n caaod«> do se liubie«
«e espi*rÍnieiilA<Io icias «¡ue c4a perdtiia^ e l cotd*
bale marcai^o cn n la in o erte de im fran cé s, b u *
bi«rn sid o p a ra m i a o a c o o le c u itíe n lo la n im *
p o n a n le cn m o la m as sA n g ríen la b a ta lla .
bancos e l S de o ia rzn ro n fucT7.as bastante conal*
deraU irs en e l pueblo de ( .ir a u c iii , y ik is prc>
parÁbariiOS p a ra tita rc h a r a l Ba.<ian ñ firoieuer
el sliin d c K liz o o d n , cu;ir>4Ír> el g e n r r a l recii>id
aviso lie que u n a c n lu iito a e n e m ig a , coiopue^la
dn la priitkern i)¡v ¡si(jn de su e je jc i(n .
salía >*0
U U e ¡n a , (Iirid ián d o se p o r c l c a m in o <)«
^ le o ilí^ n rría , \ lá p rim e ra llam a«la acu(liuir>a
todi)sá u(ie^lr(i4 poest'is, y a o in o m e n in df^pnes,
iiifa n ie ri:! v ra b a llu ria sa lim o s p re c ip i(a lta m e n te
en p vrsccu cío ii de lo s c ria iid o s . E s u e a l « c in o s
A celeraron e l paso b ácia L a r r a ^ a , y pudieron
* p e ia r de o u estru s e » fu e rto a , lle g a r a n l^ s q ae
Dosüfros y lo m a r pusleion cn on p c e n le d c f i\rque r n a q o e lla ocaslnn nn e r a v a d c a b le . Ivn
*aoo, p a r a s e m b ra r e l desordeu <D
m i
fila s, ung
d « n o c a tra a
m as
v a lie n le i
o S c U fe j,
el
»yn*
é » o u g « o e r 4 t d o n C a r i o * d e V ^ r g a t , «e h a b la
a d e U n ia < !o c o n a í g o o o s la n e c r o if , i lo d o «»cape
y c A r g a d o r o n h e r o ís m o a u r c i a g u a n l l a . K l iu>
t r é p i d o V a r g a » b a h ía c a ld o g r á b e m e n le h^ri<1n ,
e m p e z a n d o a q n e l d i a la « « ríe d e g lu río s a * h « ;i*
d a # q o e h a r e c ib id o d e sp o e » c o n h o n o r e n dvfen*
M d e »0 re y L a r a p id e z y la p ro fu n d i< 1a d d e la » a g u a » ,
n o n o s p e m i l le r a Q d e s a lo ja r a l «ncniÍ(>o q o e
t i i a b a para|>ela«lo d e ir a a d e u n p u « n t« ftiu y t* “
t r e c h o , e l <|tie d c b ia m o » a t a c a r d e f r e n t e ; y bu*
b i e r a s i d o m n y p r u d e n t e r e n n a c í a r é lo d a em«
p r e s a , y n o G sp o n e r ie m e ra ria « iie f)ie la v i d a de
s o e s i r o » s o ld a d o s . M a s Z u m a la r a r r c c t ú M ani>
m ó a t v e r et a rd o r de
la s tr o p a s . I j a s g u ía s y
lo.« tr e s {trím e ro » b a ta llo n e s d e N a v a r r a se a b a *
l a o a a r o n a l p o e n le » o ile n íd o s p o r o tro » b a t a llo *
n e s , p e r o e t e n e m ig o »e d e f e n d ía c o n ?a co n *
v i c e l o n d e q u e sn s u e r t e p e n d ía d e la c o n s e r v a *
c i o n d e l p a s o d e l río .
L a a c c ió n »e ib a p o n ie n d o s é r í a , d c x p u e s de
tr e » h o r a s d e o o n iH a le , p e r o c o m o t e c ia t n o s po*
e o s c a b a llo s y estáb A in o » e n o n IfaüO , em p ren -*
d im o s U r e t i r a d a lu e g o q o e v í m o » llc g a r d e O t o Í *
z a la dÍTÍ»Íon d e l g e n e r a l L n p e a , c o m p u e « la e o
IU m a y o r p a r t e d e ra b a lJc r ía , la q o e n o s pcrsi«'
g t iiu c o n F n cftrn í& a m íe n to . C o m o m í b a la d o n c tf*
b r i a la r e la g i i a r d i a , pnH c v e r d e s fila r e l rortejt^^
d e lo s h e r id o A , c o y a c o n c h u lo n d e b la m u a p r o le *
g;er. P r e s e n c i é la ao b ieo e l lu e la n e d lic o cs¿» ccú ca *
to q a e o f r e c ia o o o e s t r M
m o r t b a n ^ o i soM ados»
q u e a b s o d o n á lta m o s c o n ¿ o l o r , y i lo s q u e D o e jIro s c a p e lla n e s pr«>curabao « le ja r a l ra en o « las
p a la b r a 9 ile l a
a b s o lu c ío n .
CJon e a t r a o r d ío a r io
M o f iin ie n io , ? i e n to D c e s e n a n a c a m il la y cocx
f I p e c b o a L ie r io k a o e s c e ic n le c a m a r a d a , » o o
leA( m i i i u r , i u n d ig n o h ijo
d«
(a V é n d e l e , a l
p o b re l U v a g e o i . S o s ic M ia n s u c a b e z a A n a s ta s io
d e T a u d é y A in A i)e o d e D a r r c z , s m a m ib o s , q u «
le a c o n ip a ü a lu D d e rr a m a o < io lá g r im a s . T a o f a e r ­
ie p a ra « o p u r la r e l d o lu r c o m o To h » b la s M o p a *
ra h a c e r f r c n l e a l p e lig r o , te n ia g r a lt a J o U a v a e n s o s (le«c<>loiidas fa c c io n e s e l « v flo d e la
r p ílg í,a c ió n d e t «o M ad o c r is t ia n o , l a
a b a n d o n a u n lo o m e n lo .
q u e o o le
m u e rte n o )e a s q itó , ía v j y r e ñ i r ira n quH o p o ry u e la e«i>eraba. H a d a lic in p » q u e ba«
b ia h erh o » «os c o n clto z u d a « opiníc^ocs e l $ém f i r lo de la t l d a . p o i^ u ü ü ic ia tietn po qu o acád ia sie m p re a do q o ie r qne h u b íe ie q u c d e r r a *
m a r s a n R r c o g a n a r g lo r ia . D e jd e las hum ean*«s ru m a s de fa P e n is ílé r e h a b ía
pasado á
(01
de P o r iu g a l; y * ln a r r e ilr ír s e con ta ri­
la« «Ie»Giac»a«, « h a b la re u o id o á los T o ln o ta » 10? le a tisla « de la N a v a r r a .
P o r o s .lia s d e s p iie i d v la a ce Io n d e L i r r a e a ,
e o la cijü olaD fl d e D o ñ a M a r í a , e n e l
• '* '» • 11, o f r a d e L á s la n t e im p o r t a n c U p o r q o e t u *^ue h a h cru o ^ ta ? c o o e l g c o e r a l e o g r f«
d e le j(‘ r c iiu c o n s it lijc Í < m J , e l fa m o s o M i n a . D e s « c q u e e l g r a o d e I io m lir e h a b ia p o e ^ to « u í ^ .
v e n c ib le « Jp a ¿ a , e a m e d b
ile
a c U m a c lo n e i
de lú ir o p « , at s e rv ic io iie U r « Ío « Is a b e l, ha«
h Í 4 m an d ad o i lo s g e a e rite a d e d iv is ió n q ueA ns
a u c a s e o , m ie n tra s que c l p e rm a o e c ia lraiM |ailo
e o P a is ip lo n i), c s o i u l de sa v íre io A lo , ocupán­
dose d e l cu id ad u m u y poro h e r ó i o de re a liz a r
snniensOí hencftclos en los »bastos <\c\ cjtrcíK F
y en lu s e in p re a lilo s d e l g u b íern o ( j ) . L a a c c í e a
de D 'íñ a M ^ rla » m u ypo cki ím p o fia n t e de por.sí,
h u b ie r» podido ír a e r te r fib te « fo n « c < Jc n r ia » p a ­
r a M in a , a i, n u eslfos p Janes n o K oW esen jiilff
b n i latios p o r u a » U e U de g a e r r a , re m in ls íe o c ía d e l a n c ia n o y habÜ g a e r r llle r o de 1 8 1 2 .
C o n o r ie o d o , e n e l i n o m e a lo q u e a e vif> a ta ­
c a d o , q n e n c K ítro s b » ta llo o e s d t) li^ s lo n p o d r ía n
h a b e r recibidc» la i^ nieo d e c o r la r t e la r e lic a d a
c e r c a d e P a in p lc in a , d ir ig ió
i
K l i o q u e to a m a n -
d ¿ tia , a A ofic'ii> c o n
firm a a u ju ie s ta d e Z<;ina*
la c » c r e § a i , p re v ÍD Í6 tifh>k q u e h t c ir r a u o m o»Í*
A t e n l o e o t e r a n je t ile d if c r e n le . T a l c o i u o lo b a h ía
p r e r U w , su c e d ió : E t í o , c|uc e » tib a
p a -^ sio n ad «
d e l IÌÙO p o r d o n d p d e b ia p a ja r e l e o e tn ig o , m a r c h o
a d o n d e ae le ra a n d ^ b » , y M in a e n l c ó e n P a m ­
p lo n a a io p e r d e r u o h o ^ o b re , h a cien d ci u o m o ^ ím ie o t o p e r f c c ia m e n ie c o m b in a d o y e j e c a u d »
Í 1^ L© «TUB Heienia al boncm#Ti«*> í mmiHial ^ ins
« » 'ía iD o lo o a e ra n »h* a c h a q u e s, como c t publico f
n o t« r« i
lic s jd o «u»
• « d i|a ,
«ttcr,
« m o « l u b i n a , c m íiiIu
c«
eo n M ^ ío
U s o íe T e s d e la
£0 intpcuiUle d c K r iU ir co o e sa ctU o d « I deicoo so lad or
aspecto qoe p r e s « n U «I « U io en qoe nos b « b ia nvo3 iM túlo« L m okonca&as de D o fi» M ftr ia «Ott
i i i d a i . e5C«irpada5 j d e s p o b U d u ; é d ara^ p«nas
se eocoeoCrau alfio n as ctiozaa e a a n ra d io de
m o fb A i leg flss. ^ l i r c nijestriis cabezas rodaban
graesas o u b es c ¿ rg a d a i de n ie v e
y
ouesCro« p i«t
Se sepultaban e n e ! b arro qoe hal»ÍaQ p ro d u ri«
do la^ liu v ia s d e m u c h o s :ue«e« P a r e c i i q u e naes*
tros corazones sc h a b la n poe»li> en a rm o n ía co n
la amiibri;« iris le z a d e aq o ello s dv&lerl6s. A pe-*
« a r d e h ab e r»« prolnngadi) «I fueg«i p o r e ip a c io
de d ie s
y
sel» Itoras, n o b u b o n i de
ona p a rt«
n i (in o tra u n solo m o m en to de en tosí a» oiO. P a *
re c ia qoe todo c l m o n d o tcn ra p iicd o y «¡q
em bargo M icu m b lao |v»«as víciin>as. E s p o é i
Cierto q u e e l r a lo r , co in o toda» las deojas v ir «
lu d e s qoe ad o ro an a l U n m b r«; qo (*4 o n a cosa
que «xi&(i; p 'ir «1 tu ísm a. E l «stado m<iral está
ta n ín tlin a io e tile lig ad o con e l estado í is lc o , qo«
los accidentes d e l a n o d e sa rro lla n m o ch a s r«cps liis a rn d c n te s d « l o tio . V sin o , ¿ q u é es fa
v i r t a J ? L a v irtu d es ona
cosa p u r la qoe
no
di;be estar o n n nia^ orgoH osO f d e la q a e lo
esiÁ eJ q oe go¿^ d « a n a « s c e k n le aalo d ( * } .
L . I m o r jl j I j reli^iuA iiw> «ru»cña qMe la r l r t u d n *
<i|j« ifo e u n « lü c h .i r o n lin iia d>l (*epintu c o o ir a la tna«
IC ria , d e i .ilin » co n (r4 et c u c r p o . £1 hom l^rc m as t í t * i«ot«
q u e a u « l»d cvn»but(ilo u o filra l i ra liiB O p a ta i l« | a r
^ cicTio pubioUe |t«tfe«;i»n.
a
m
o
r s
la c a
A n c h o s .
d i m t n c i a b t 3 u n m la c a r r f g m — S o m a be
( íc 1 ) 2
r a i mj , — í Dos
b a t s ilo n
to mpaftiaa
M e rm a d a s.
Q n c r i c n d o Z o m a U e a r r c g a i p ro b a r algo ñ as pí«*
SA3 lie a r t il le r U q a e H c íiia L a b ia loatiU^do t'uüit i r e o e l B a s t a n , fu e e l a a de Tebrero á c o lo *
c a r ia » á t n j g tra n c e <^elaole ^o( fa e rte d c (oa
A r< vii. A p esar de q ae u u a p a n e «!e U fortlGc ae io n h aliia
sM o
lo m ad a e:< v e iiile
h o ras p o r e l a rro jo de
y
c u a lr9
ouestros sol<Jados, puo-
s^ibaiDos (e v a n la r e l s ilío ^lor c a r c r c r J e lo iio i*
c to n c s p dra la A r li ll c r ia ( c re a q u e n o s quedabao
tirü .< )»
caaodo c a
fa n u rh e
dcl sS ,
a k a n d o o ó la g 'jjr m c io n e>icmi{*a ct fu u rle . L a
l i a r í a q a e ca ta .1 tu r re iH e f ^ q a e n o s b a M a cibti*
i p o o e r i « a b i e r t o D o e s tra « a v a o ia d á « , /a«
wrtció a q u e l l * f e i i r a d » q a « d e B i o n o modo p o -
¿ id o
d ú u io s e sp e ra r.
L a to m a d e u e a b ic o c a c o m o JL oi A r c w , e r a
no hM bo
Ae a r m a s
p o c o im p o r t a 01« d e p o r 11,
p e r o f o m ó u n g r a a r a l o r p o lític o » g r a c ia * i o a
a c to d e d e m e o c U , a l q o e d ió l a g a r , d e p a r le
d e l r« y y d e Z a m a l a c a r r e g Q i . & i b o U c g e o e r o .
sid a d d « « m io tid a la hz d e E a r o p a lo d a i laa
c t la m o i a « d e l p a r t id o d e Isa b « ! q u e a c g j a b a
i
JU. C a r l o s y a a a f fe iw r a l d e q u e r e r U i a t r o c U
d a d c a a u a n a g u e r r a s in c u a r t e l ( 1 ) .
fco «
p r e c ip it a d a f y g a d e L «
A rcoa,
n a liía n a b aod rvn ad o lo s c r i í l i n o j , a d e c n u d e la s
g e o ie » d e i e r ? i c l o y a lg o n o s a a is ie n le s , i d o i o c o l o j c i n c o c n l a h e r id o s q a e h a b ia e n e l
p U al.
h o i-
C u a l se H a e l l e r r o r d e a q u e llo i i n f c li c e i
c o a o d o c ip e r a b a u s e r « r r i ñ c a d o # í l a d a r á l e r
^ r e p r e s a lia s j e n e l m o m e n io m U m o e n q u e
m io a e je r c ía {as m a y o r e s c r a e U a d e s ( 3 ) ,
L n h o m b r e tt p r e s e n to i e(lo4^ e r a Z o m a «
« « r r c g u i ^ y c u a l o t r o N a p o le ó n t a lu d a a d o a l
'
lo» h e c h o » . j u c
«ein cjriiitc a c t i v a r a n o o h « r
' l ^ t o n u e Bo B M d c if n d fc « « ! i d e a o i f r a r
SMe
ÍJ)
P - d i¿ r .« v . I - .ü e « « ifu d en
F n r |< ^ (la M lu n s » r c e ia
K . del T .
«a ÎA f d esg ra ciad o )
lia i
m
d e s c a b r ló d efan tc de
c a m n s « u U s q o e e $ U b a o p M ln id a s l a s l r i i *
le » v íc t im a s d e Ja g a e r r a . m S e ñ o r e a o f ic ia le s , y
v o s M fo s a o M » d o a , lea d ij o c o n r a o r id o , h a y g e o -
ic a q u e . M ^ d r Î J , ilcin d e oaH a b i y q o e U '
m e r , r c e h a u n Î n b u in a B a n ie n tc la s p r u p o a ic Î o b c i
q a e «c le s h a n h c c b o p a ra p n iie r li^ rm in o » I»
m o e r l e d e \oi p r is t o n c io s d e g Q e r f a ;e s o s h o m t r e s u n f a l i o a c o m o c o b a r d e s y c r o e ( e s ,o s h a o
e o a e ñ a d o s c o n s id e r a r á Z u m a la c a r r « g u i c o m o
VQ v e r d a g u q u e l î e n c se d d e s a n g r e .
b é is d e sa b e r q u e s û
P e ro ha­
c o f3 » n o ae o p r îm « s ie m ­
p r e q o e ae v e e n ta h o r r ib le n w s id a d d e d e r­
r a m a r a n a § o ta d e s a n g f e s p » flo l* . Y o s o ; Z a *
m a la r a r r e g u i , y e n n om l> re d e l r e y o s c o A c cd o
] a v id a y la l ib e r t a d . V o y a d a r la s M e n e a
o p o rtu n a s p a ra
q o e 03
p rtM liçn e o
M os
los
lo r o r r ^ s q o e r e c la m a « u c« (ro c s f a d o ; h a s ta e l
p t o m ^ o lo q a e | w d a i8 m a r c h a r i re u n ir o » c o n l o í
T u e s lr o a .
K u a a ilU p o a ic in n e s ae e s ií« i:d e o
i
loa
a a ís ie o ic s q u e á r o s t a d e s o a ritla « h a o q a e r ld «
p e r m a n e c e r a l la d o d e s o s a tn o s e n fe r m o a . A p r t c i o l a o t o fa Q deU üad e o m u e l vaT u r! "
E s lá b a o io s r s p e r a t id o e n la ^ il^ aa á q o e sa*
lie a e e l g e n « T a l, c o a a d o lo s re jie li^ o a v iv a s í
Z o m a la c a r r c f t o i q a e s»H ao d e a q n e l l a ca« a , d o s
r e v e la r o n a l i n s i a m e l o q o e a c a b a b a de b a r e r j
y
ae n>t% quíU^ d e l c o r a s o o
le o p r iiik ia •
D tfs p o e s d e la a c c io o
c iilió
Z a m a la c a r r e g u i
de
u o ^ r a o p««o qa«
M ana
<Je<
lo m a r 1» o f e n s iv a e p U
à«
p r ^ i l o u
p r i m
a v e r a ,
y
s t a ^
r
< o^
d as ÌM f t n ín i ic ío o « « n e n iíg a « ^ a e haU ía « o ]aa
fid e » p ru v io cia s ^
A m c d ja < lw J e m a r a o p u s im o s J ¡ l b á Z c h a r *
í l l o a J a d o n J e »e
¿ o s c a a i i n w d e V U ú r ia y T o f o s * i
r c a u e ii l o i
P a tii p io n a .
K » ie m ie r e s á n ie pofiif> « s i a U d e f e o d U o p o r coa»
irt> c o m j í a n j i í d e l r e s ;in ñ e ü io d e V a lla d o lid j
0 0 p e lo t ó n d e c a b a lir r ia .
E l c o m « n J a iile , a o líg d O m íU la r y b o m b r«
e o í r g l e o , s e d e fe o H ió d e je s p e r a d a in e o t « p o r «»•
p a d o d e c u a i r o «lias; p e r » v ie n d o q u e o o »9 1«
s o c o r r ía , h a b r e o d o |««rdidA a n a U r c e r a p a r le de
•c
R<*nfe, y
no
p o d ie n d o y a
d e la s m q r a ü a s d e r r ib a d a s p o r
r ia , se d e c IJ ió i c a p i t o l a r e l
p r o te g e r s e dctra«
n a r s i r à a rtU fe *
p a r la m a S a f i i
K l y s u s o f í c ia l e i o b tQ v ie r o o là c o n a e r v ic io o d é
la W d » , a r m a s y b a g a g e s y a n a c e r lif ic a e îo o f i r «oa^Ja p o r Z u m a f a c a r r e g a i e a U q u e a s e g u r a b a
q ie
se iia b ia n
r e r d íd i j » r
o o c t$ id a d . L a m a-
) » r p a r le H e la Iro p a lo m ó U s a r m a s p n r e(
y f o r m a r o n c l co a H ro ile l p r im e r b a ta lló n
J e C a g iI fla H la s d r d e o e s d e l » a lie n t e D , J a m
O I V io n e l.
N u o c a b e m o a v it t o a f g e o e r a l m u
e o n ie o to
d e ^ p o ej d e h a b e r ( e r m l o a d o f a v o r a t lf o ie t H e a l ­
g u n a o p e r a c ió n m i l i t a r . Z u m a la c » r r « g a i le o ta
•|o e lo m a r e n E c h a r r i - A r a o a * l a r e ? a n c b a de
U 'i r e í « e s p c r ir o e o ta d o e a a q o i l m i í m o if iin
•l« u n o a m e s e s a o t u y «I e o a l s e c o U d a U e .
m as recaerd oi
muy d o lo r o s o s p a t ì
ao
ín r a t o n .
K
»Igd B O i p»t«H ¿ e l
p o e b id ¿ e
E e f ia r r í*
A r a n » » « e n cu« o ír » l a e l e x í d a y c a ^ é si« m p r«
« e v « d a c a d e n a d e m o n ia u a s i)Qe M p a r a la B v r a n d a y la * A m c M o a * . T S o ü ca p a s a b a o Z o i o a la c a r r e g u i y s u b a t a lló n d e { ¡o ia s p o r a q u e l a i.
l i o &jii q o e e l r o s t r o d e l g e n e r a l y «I d e s e » f á ­
lle n le » »«Idado» s e c i b r l e « d e s o m b r ía I r U t e x a : |>orqn« a l l í b a lila pa»a«lo u n a c s c e u a *an-
1
g r ie n la ‘ « b o r r o i o í a r e c o r d a c lo o . A a o q o e y o M
l a p r e s e n c i é , m e b e c n c o n lra « lo la o lA » r e c e * e a
« l u a tr t» d o u d e la v o l u g a r , y
la n ía s
reces he
oidi> b a b f a r d e e t U i I w a c to r e s q u e fa r c p r e » e n ia r o n , q n e jiu e d o r e l r a i a r la
a q u í c o m o s i en
e l e e l o h u b ie s e a»|»Uilo i eM a.
A l p r i n c i p i o d é l a g u e r r a se b a b i a p a c s l f t e l
g e n e r a l d e i u l e l l g e n c b e fto d o s h e r m a n o s o f i w
le » d e la g u a r o ic iw n d e E ^ U a r r i - A r a n a a , q u ie ­
n e s a a n a » e ñ a l e o n f e n id a d e b ía n en lre^ jar la
b l a t a i d o a c o m p a ñ ía s ¿ t g u la » , la s q u e s e a cer*
u r o o d e n o c b e é la s p u e r ta » , g a a r d a a d o el ü.as
prorundi> a íle n c io . O r a le a e f e « o d e l a c a s u a l i ­
d a d , o r a lu « a d e q u e lo s so W a d o s t e o i l e »«n c a e r e o a l g a n a e m b o s c a d a , l o c ié r io es q u e
o n i i r o » a lió d e n ú e s I ra s fila s q u e t e i l c 'U n d » r o n y h u y e r o n p r e c lp iia d a n » e n ie . L o s
«rí<iii>f*s
K
a p r e s u r a r o n i le * a n l a r e l p n e n ie le r a d i¿ o , d e l
q u e s e b a b ia n a p o d e r a d o y a lo s d o s h e n o a n o *
M , . . , « ie n d o c t u u » m n e r l f t e n t \ a r l o , j ronsi*
g iit e o d u e l o l r o r e u n i r s e « o o s o tr o s . E l b .ib e r se
m a lo g r a d o e s U e tn p re * a i r r i í d e s lr a o r d in a r la m e o t c a l g e n e r a l, q u e h a b ia c a n ta d o c o n la s m u -
u teiO liM y ld * A n n a t q<ie « n «I Î<j«rle e s fa b a n .
y
« jn e e n a q u < î u t o a ie o f o o o s lin L ie r a n l î d o d e
ulH idu H . R e.< olvitf d jir o n e j« m p Io d e « « r c *
r i à a d q u e ju< gd n e c e u r in .
ir o p a s fo r m a r o n c c u d r o
la c m i a d c la
S ie r ra q n e <lomiiiA à E c h a r r y - A r a c a ¿ . Z n o i.-tU c a r r o g u i s e c n i o c ô e n m e d io . n V u I a n ia r lo s ! e s c la m A c o n d « p r e c i f » , pTOnKr q u e L e I c o id o
de­
m a s ia d a c o n G a o z a e n v o c s ir o v a l o r y e n v u e itr A
c n a n a n c la ^ p a ra i F e v a r i f e lic e c im a l a o b r a dl>
f íc U ; p e r o s i o etD b a r g o t p o » ib le d v t ir iu K f o <le
C a r lo s V I
v ie i
D e c id id v o a ^ lro s ; q u c r e iA q o e o s en »
v a e s ir a s e a u « ?
al
io » ia n ie
d m e U o loa
b a u l l o n e « . S o l o te m o q u e
l l e ç a r i v u e strA g
b o g a r e s o ig a ix à v o e s lr a a m u g e r e s c h ijo s q u e o»
l U m c ü c o b a r d e s e in d ig n o s d e l n o m b r e r)e n a ­
v a r r o s . B i e o p o d r e ia d e e îr le s , q o e n o i^ o ia U a r ­
m a i fti m a n ic i o o e a ; p e r o e lla » o» c o n le s ia n iR ,
q u e a r m a s y m a o î c i o n u h a b ia e n K c lia r r y > A r a ­
n a « , y q u e pt>T s e r e o b a rd p s n o o s h a b c i» a{xi«
d e r a d o d e e fla s . V t m 0 3 , d e r l d , v o lo o ia r io s ! q u e *
r c i s p o n e r 6 n h o y m ls n io « la g ln rlo s a la c h a q o e
b e m o d e m p e g a d o . «» q a e r e is c o o t i o o a r d e f r o d le ñ ­
ólo U c a s s a s a g r a d a <l«l r« y n u e s t r o x e A o r ? a —
V i v a C a r lo s V . g r lla r o n lo d o » l o i b a la llo n e s .
<c V o la o t a r J o s , u n a v e z q a e e s ta la b ie n deci*
r i i l i d o s i b a t ir o s p o r C a r lo s V . , l o e s t o y y o la m *
b i e o , c o m o g e n e r a l, í n o d e ja r d e e m p le a r c : n *
g a n u i c d i o , |vor p e n o so q u e p a e « U s e r , p « r a ll e ­
g a r a l ti^ rm ino d e n u e s t r a e m p r e s a . M I i k b e r
€» c a s t i g a r i lo s c o b a r d e s y r«;«»u>peu&íir i
lo s
T a lie n t é L l « t 9 c o o ip a ñ iá » d e l h a u lt o u d e G a U i
q u « M h a a ^ e s U o o fa d o , & e r in d i t z m a d a i . lo s oG*
c ía le s p i e r d e n * a
la s y q o e se
L a rd es!»
grad o 3 qo e
sa^gao d e laa fi»
p a i t e n d e u i i p r e s e n c ia : £ on « o -
S e e c h a r o o p e d a c ílo a d r p a p r l h ia n c o a y «a>
crÍlo « e « i u n s a r o , e l q o e s e o fr e c H '» la t n ím a la
m a n o d e l a o 'd a d o . C o m h '» r r u r o 'a ! L o a m is ¡u«
tr e p id o « s a c a r o n Iva p c d a c iia a r t e g r o » . y f o e r o a
f o s i l a d o s .. . A n i e a d e a b a o d o n a r a q u e l s U I n , $e
celeLtrd o n a m b a rú iie b r e d o n d e s e b a b ía lle r a *
d o i e fc c io (a « j i 'f u r i o a .
Q o é c a p e c lá f o lo e l s a ^ A ^ e asp e< fn <?e I4
tn o A la rla ; u n s a r e r d n ie c e le b r a n d o loa S a o f o s
fn is t e r io j i lo s c a d á r e r e j b a m e a n d n a n n « n h r e e l
< n a a n g re n 1a d n s o e lo ; in llr s d e h o m b r e s a r m a *
d o s t U’ itih ia n d o
la s p a la b r a s j f l e f a n i e d e la
v o lo n la d d e u o o s o l o ; Z o m a ia c s r r e fic il p á lid o ^
ífiitH 'T il y jp n y a d n c * n t i a u fia p c fiA ; M ..< > d cr*
ram an d o
a b u n d a b le s
l*gr¡(T»35
re o a rd a o d o
la
n i u e r l e d e l a b e r n ^ a n o , y v ír tid o lo a a u ia r g n s
f r o ln s d e uria f r a le too!
K l a r lo de c le r iie n c ia d e Z u m a ln c a r r e g iil c o n
lo a p r is io n r r o a df> J .o a A r« o s , e n m p a r a d o r o a
u n a c l o d e i n a o d iia s e v e r id a d . e je r r id a e o sua
a n illa d o s m a s quiTM lo«, rr«pno<tc irve(Of q u e Co*
á a s la s p a la b ra « , á !o tn u r b o q u e s e b a d V b o e a
c o n tr a d c a q o e l g r a n d e
c r u e l y r<artát¡co.
Im m b re a c u s á n d u k d e
D e s p o e a d e la lorr>a d ^ E c b a r r y ^ A r a n a a «
a a p iA O S q o e M i o a , p o r e l o^al e s u d o d e s u a *
I fld , faabta b w h » d l m i i i o » , j
p o r «I i»en«raf
«¡do
r « x n p f a ia d «
E o la g a e r r i q o e o o i h lir t , n o liespTecf* ^1 lu 4
m t ig o o lalent<i m i l i i a r , y c e le b r o u it j c h o n o i « 13«. (]oe i r i b u l a r e fo ftlo i i « c b o m b r « . r o v o
n o m b r e <I«t«slo co rn o f r a u c w
y
cenno r c A tis fi.
H a M c r iQ c a J o 6 U 0 I05 c o m p a trk > ià c y Á la u io i
ite r ia a n o *
m Ìo < d t
trm a i !
C c i f« |ia f to líí in p n s n i m
ù j
U
m u n U .
x ^ ^ e U r io .
F l s o lJ a d o c u a n t ío e n ir a e o
U
^
c t r r e r * d e ioa
c ó m b a le » e i e g o b i a : s e e n c a c o ir a á I4 v e r d a d
c o n m o v id o e n lo s c a m p o s d t b a f a l l * p o r e l e i rr<’l i c o ! o d « lo s re a to « s a r g r l « n t u j q u e p |»a c o a
*aa p i e s , p « r a n o a o o lt»j p a d « ci m ic o i o s d e s c í
a ciu e ja n ie a ,
\o q a e
le a fé e la l a a f a e r le m e n t » ,
s l.
« o d e r l a a le g r í a l o e z d a i l a d e lo r p r o s a d e h a U r
e « a |» a d o í lo s g o lp e a q a e k ^ o W i d o ú m U d «
7 «I t e m o r é e i c r lo a P ís o a a o a m iie r a lit e t fe­
l i n a o> ip o la s q o e t « t t p d í d a t e n e l l la n a . M a y
p rO D lo l a C M tB u ib re d e v i f í r c a
c o e d io d e loe
f 'e l l g r o i t ¿ e lo s q o e 2i a M lld o b ie o p a r m o c lift
l i e o i p o , b a c e q o e d o l o j tc tn » c a a n d o 9« p r o s e o *
ta n , y q a e o a se a le g r e d e h a b e r e sc a p a d o a l q o e
acal>a<]e p a s a r , p o e^ 1« p a r e c e m u y o a l o r a l ha*
b c r s a lid o s lo le& ioo a lg u n a .
L i h r e c o t ú o c e s c l a lm a d e p e r m o a le i p r e > c o p a e io o c f , s i m p a i i s a c o o lo a d o lo r e s c s fr a tie s :
c ) v e t e r a n o e s ¿ a e o o y c o m p a & iv o : a s i l o b e
a d v e r t id o y o p o r l a j im p r e s lo o e s q u e b e e s p e r im e n ta d o , £ o e f e c t r > , c u a n t o m a s m e ib a a co a«
t o m b r a n d o e n la s b a t a lla s á
la s v a n a s a m e n a -
s a i 4 e la m a e r i e q u e n u o c a m e a l c a o u b a u , ta o *
t o m e o o t m e po<lla a c o s tó m b r i r a l r e p c g n a o le
a sp e cto d e
c ía
m u e rte q o e h e r ia i n i s t o n *
p a ñ e r o s d e a n u a s y rt n o e s ir o s e o e io t g o s . T r a n *
q u i l o y d g c R o d e m is i d e a s , t e í a t o o l a n g r e fr ia
laa d e s g r a c ia s d e l a g u e r r a , la s a p r e c ia b a y p o ­
d ía g e m i r c o n lo« q n e la s s u f r ia n .
E l 3 o d e m a r z o d e i 8 3 S e x p e r im e n t é p r o f a o d a s e iü o c io n e s d e e s le g é tie r o .
P o r la tu atian i), Z u m a la c a r r e g u i c o d
c u a tr o
c I p c o m il h o m b r e s He ¡n ía tite n 'a y q a ín ie n to a
c a lu H o S ) b>«b¡a id o s e c r e t a m e o le , d e s p u e s d e a n a
lo a r c b a la r g a y
r o n i s , d o n d e h a b ia a
i a p o s ta r s e c e r c a d e A r p e r o o c ia d n la s d i v i s i o o e l
d e G a r r e a y A l d a m a . A l m e d io d ía e s to s d n s ge*
n e r a t e s , t c u y j g i ; n o i d e c r e e r q u e e s ta b a n io s ta fl
c e r c a d e e l l o s , e m p e u r o a Á b e c e r d e & fiU r s a l
iu.*>
tr a p a i p o r e l e a m in o d e L o « A r c o * , c e r ta d e l
« o a l e tlftb a m o « e m b is c a d o « .
7 < u m a Ìw a rr< g o i e s p e ra b a d e s lr o ir e o m p t e t a j n e o t e a q a e l l a la r g a h U e ra d e so ld a d o « , q a c in a r«
c h a lia o c o n c o n u a n z a , la o z a n d o b r u M a m c n t c
a u e s t r a s m a s a s s o b r e e l f la n c o d e l e n e m ig o .
I<a cal>eM d e la c o lo m n a ílja y a i
lle g a r
i
n u e s t r a a l t a r a ; d u eaia!j»iD oa se p a ra d o s m a s q a e
p o r la p e q u e ñ a c a lin a q o e & m o c u lf a b a . O i a la s c a a c io n e s y lo s c h is te s «jae « a lia n d e laa
m o t
fila « c r i s t i n a I , e n la « q a e p a r e c ía h a b e r s e m b r a ­
d o la a le g r í a e l r r c n e r d o Ae. a o a b u e n a n o c b e
d e descanso» 7 c l «ol d e u n b e r n io s o d í a d e p r i ­
m a vera .
A p e n a s p o d ía m o s c o n t e n e r e l
a e c r e to e st r e -
n e d m i e n t o d e p la c e r q o e c ir c u la b a e n t r e p o íc h
I r o s a l v e r n o e s ir a p r e w q o e ib a á c a e r e n e l la­
x o q n e le ic n ljiin o s te n d id o . Q t ié c e » ta n b o r «
n r o M e a la g u e r r a ! A l g u n o s m in u to s n o s a le «
ja U s o d c l m o m e n t o e a q u e m ile s d e d e s v e n t a r a ,
d o » ib a o á a u c o m b i r , y e s a s m lo a lo « o o s p a r e c ia t t sÍ«;los.
U n a m u g c r q a e ib a á t r a b a j a r a l c a m p o , y
i q a i e n n o b a b ia a t Ís io n a e s lr o s c e n t l a c l a s , s<
e o c o n ir d c o n la v a n g u a r d ia e n e m ig a .
K e q q e b r a d a p n r lo s so ld a d o s q u e Í9 p r e g u n ­
ta b a n « i e c t í b a t r i s t e p o r q o e s u « a rte jo e s t a r ía le *
jo s
lo s fa c cio so « , c o n t e s i Ta jo * « n in g e n u a «
m e ó te» q o e fo* fa c c io s o s n o c a ta b a n ta n l i j o * ,
p u e s to q u e a c a b a b a d c v e r lo s d u lr a s d e
lin a .
(a c o *
E « la a p a l a b n f Toeron t o s c g o iif* 1lfr«da< i
G a r r « a j i A ld a m a q u« m a o d a ro B i lo> c a ía *
¿ o r e s d e ip l^ g jrs e e o g c e r r illa p a ra reconocer la '
» llo r a , y re p l« g a r \ las d e n u s trop as sobre A r>
r o o i t y fo ro ia rM eo
F u r i o M Z u m a la c a r re g o i a l v e r q o e p n r o oa
e irc a o s ta n e ia im p r e v ijia , se 1« escapaba un
Ir iu n fA ae^uro» y la n h á b ilm e n te prcp.trAdo , f
DO e sc u rlia n d o loa» q u e ao ir rita c ío o , b rrin ó j u
o n U n d « b a u lia y atacd a l in s lA o le , dejando de­
trá s d e la c<^Ur.a « a re v e rta e í
y la c a b a lle ría .
ü .'* d e N a v a r r a
N u e a tro s bataUnnes, nom o aeanund<^ e l d ía
tig o ie n ie e n la o rd en g e n e ra l * n o c u m p lie ro n
co n su obligaeioD» c e d ie ro n , y e l en em ig o loa
C a ^ ^ vtgoroaam eofe.
£ o a q n e l in o n ie n lo fo é Z o n a l a c a r r e ^ í ( n
persona á b o acar e l
d e N a v a r r a j se colocó
i au cabeza p a ra lle v a rle a l có m b ale. f:il 6 .* , eo<
(u s ia im a d o a l « e r i su g en era l, y a rra s tra d o por
e l e je m p lo d e sua do« íptrifpi^los coiD andanl^s,
d o n P a b lo S a n & y d o o M a n u e l C a m p illo , a v a n ­
z ó en n audacia« T r a n q o i tizad os p n r las vocea
q o e a a lia o dcl b ataH o ti. <e d c to « te ro n loa fugí*
l i v o s , se re h ic ie ro n a f m n n ie n lo y re c h a z a rv o
4 a y u n o s b ^ la lío n e s cristtno s que a e h a lñ a ii laoxado ¡m p ru d c n le io e ttle k p e rs e g u ir i lo i naea*
iroA . C r e o e sta r tie n d o lo d a via aqacH us cani|H X
e n q a e la o ta e rtc ae m e pr^ sctilii b ajo loüaa laa
ib rm a t.
E o c l/ o o d o d e a q u e l c u a Jr o de c a rn e c e c it
5 0 « se ¿ « le n v o K ia
i
m i v is ia ,
«A & odlnx n l«
c o rre r i u o o fic ia l e n e n ik ;» p a r * h u ir dé
yoneffi* de n o e slro s «oIdailuK q ú e ib»ci
u r i e . P r e c t [ii(a n n « , lle |rar adonde
a
b4'
a^r^n*
«qoel
desgraciado« d ^ len er ro o t i'i antnr¡d.kd e l hi<*rr0
que Ffí »RieoarA ba , A g a trá rle <
5l*I b ra z » y ira ti^
^ o iliz a r le fu<* o b r» de o n m n iiieoto.
un
^ i(a n del i 6 de lin ea» N a n e a o K Íd * r é la s r r o c *
les «ÍluA<‘¡i>nci p o r la « qoe p ax t aq o el desgracia«
do d o rx n re o n a o ied la bo ra q u e e * lu v o a m í
la d o . K n p rim e r lo g a r aq o c l h o n ib re <}iiC te *
p » ya la c a b e u Lil»n ca, se a rrn d ilfó de1 »n led e
B )¡ piil¡fni1o«iie la vi«ia e n n o m b re d< la ^ an lisin>a N irg en ^ y loegn cuan'^o ai*gni ni.ii'fbando»
lle*Án<i<ile sie m p re <lel braz/isy len len d ote síeine s p o e s lo a l a s iM Ías q o e lo s s u j o s h a r ía «
lo v c r l o h r f P o a o irA S , a d e iiiA s tie e « te p e lig r o ,
v e ta a u n r o n t e r r o r , m ir a n d o h á c la a t r a ^ al{{U n o s «le n o e s T r o i lo M a d o s q u e te s e g a la n pA»o i
pAsii, e s p r r a n d o (a l v e x á q u e o n
o io r la i
n ie hiriesL’ á m i q«te m e U aliía d r c la r a d o su p ro *
le c in r p a r a p n d e r le m a íA f y
d e s p o ) ir le ; y Iu<*g0
e n f ín , coan<{o re rn rz a d o f I e n e n i i j p y s(i9(ftn«lo
p o r s u n u m e r n ta r a lla P e í fa nns «le.^orderi'f n tra
m , t u v o m i p r i- io n e r o q o e p a< ar p o r d n n d r y a e ta ii h o r r itik < n e n 'e d e s fig u r a d o s y e n t e r a m e n f«
d e s tio d o s lo s <jQ« lia b ia n «Ido a u s to ld a d o s y su s
A q o e l i n f e l i z s o f r i ó n n a a g o n ía m u T 'c r o e l,
p o r iju e apr^na» lle ^ a r o n s d e s p o c s d e fa d ÍS|'rr>
^ lo a a l l i t i o d o n d e n o s r e h ic im o s , ( u ^ e t l eei>ti>
B Ì«ot4> ò t r « r 1 e a r r a v u r d « m U m a iM i y »m&Ì«.
B a r le p o r u o a t u r b a d e f a rio so s, i ì n q o e f u e u B
l u s t a o t « } á d e te n e r lo s 1m p e n e tr a n te s y la sfiin o *
M S g r i t o s q a e y o o i« y q u e m e p e r s ig u ie r o n {>or
C ip a c io d e m o c h o s t)Ì4s.
I j S a l e g r í a d e r e c ib ir a q o e l
d ia fa c r a z de
S a a F e r n a o d o q o e y o a io b ic io iia b a li s c i a n io rh o
tÌein|K > , 0 0 p a tio c o n s n la r m c d e l s e n tiiu le o t*
q a e m e c a a s ^ a q u e lla c a l i s i r a f e , c u y o b o r r a r o s »
r e c u e r d o DO a e h a b o r r a d o a o n
d e m i u iem o ria «
D o r a n t e c l e o r» o d e l a n h o r r o r o a a g o c r r a he
v i s t o m o r i r Á m o c h o a e s p a ñ o le s » p e r o i o i o g a n o h e v is to t e m b l a r e a
p r e s e n c ia d e la m o c r le
c o m o e l c a p i la o d e l 1 6 «le l i n e a , j e s t o y b ie a
^ r a u a d i d o q o e a l le h u b ie ie o c o n c e d id o v e ln li*
c u i i lr a h o r a s d e v i d a , b a b r ia m a r c h a d o tr a o q o > '
Io y a n im o s o a l s u p l i c i o . ¿ P o r q u é ? P o r q o e h o b t e r a podíd<i r e c i b i r lo s a a x ü i o s d e l a reli$*Íoo.
C d ñ n c u l p a b l e s »oit l o s q o e t r a í a n , p o r m e d i»
d e la p o b li c a c i o o d e l ib r o s i m p í o s , d e d c s a r r a i g a r d e lo a c o r a z o n e s c t g e r m e n d e la f e r«fligi»*
s a , q o e U n p r o d ig io s o « c o a s o e lo s p r u p u r c io o a en
l a i d e s g r a c ia s d e la v t d a l y c o á n in s e o j a t o s «on
l o s q o e le y e n d o e s t o s l i b r o s , se espor>»r> ñ p e r '
d e r ta n p r e c io s o a n iilU o c n e l i n f u r l i i o l o l
G le n s e q o e l a c o la i a o s e n c la d e p r in c ip io s
r e lig io s o s p o e iU d a r I g o a t m e n le d e r l a Tria irap a s lb llld a ii e n p r« « « n cia d e la m o e r t e , p e r o a
L o e n s e g u r o q u e n o d a r i e sa t * a it q iii1id a d
d e r e s o lo c lo n y d e o o b le s ^ , c o n
U i f i i r a a io m i e J o , t a a l o
c u y o a u iiU o
in a s c u a n t o ^ o e o€
n i r a eom o a n a trsD « k í< )n
i
dn
reii« f e l i z .
ir r c lig io D p o d r á c o o p e ca d a s í d e u m a t e r a lis ia s , a b w r v e r . a p a g a r lo d a s U s fa c o lta d e « d e l
aím a» y b a x ta im p e d ir le ^ o e s í v iila
,
o o p resen *
l i o d o l e B ad a q o e t e m e r , d Í q iie e s p e r a r m a s a l l á
d e la l i i m b a ; p e r o soln i la fe p e r i e n c c e , e a e l
b o r d e d e l a c p u lc r n ilu s t r a r r e p e n t in a m e o lc
i
an
l e r s e a c U lo y o r i l m a r l o , e le v a r le b a s u In« m u
b e llo s « e n lim ic n lo s , h a s la la s m a s n o b le s io s p í raciftnesp y h a c e r le h a b l a r e l m a s s a b l ím e len *
6Q»SeEn
los
V I fú s Ü a r
i
d ia s «]ae pasé en
Espada,
nnho ingleses q a e h a b la n c a ld o p r í-
sioaeros en la s Ir o e a s d e S a n S c b a i t U o ;
decla^
r s r o p rip e a d o f jq e n o « n i a n re lig io o ; y conSolaron sa s ú llíitio s m o m enlos con fa e rte s lic o ­
res, y despees m a rie ro n en n n a estúpida A p a tía .
E r a n &«>ldado), lo m an d o e sta p a la b ra e n la
acepción d e n ia q aln a s d e g u e rra , p eto e ra n re r*
daderam e n te hom bres?
O ig ase a h o ra a n hecho qoe e n c o e n tra di*masiado n ?ilu ra lm e n te su puesto e n este ca p itu lo
p a ra quo n o le íni^ertc en c l, á pesar d e q a e ahefo el o rd e o d e m i l recourdos»
P a s ó á ñncs de < 636, sie n d o V i l l a r r e a l ge­
n e ra l e n gefe.
L a C a s iH la es n n a p ro v in c ia em ín en tem e n »
te n o b le i t<xhi es p a r o e n e l l a , los corato oes j
e l idioiii. 1 . E s , ctMon ilire n Ioa e s p a flo le s la tier*
ra de )• h cm railes ) d e la buena U . E n
e lla ta l
* e ¿ e n c o n tra re is U m as ilu stra d a r e U g io o ,y « i
B la s d e sÍo l« re ift< ^ r e a lis in o . C c u o d o m o r í ó F e r ’
B a n d o V i l , M e r i n o d (ó
g r í l o <« g a e r r a y
«1
1
p rticlic B Ó 6 C a r l o s V . : v e l ó l e m il
r e u o ic r o a
en
h o m b r e s se
u it m o o ie o t o . D e s g r a c ia J a iu ^ o t e
f a lt a b s B la s a r m a s C o > y la d U p o s ic ío n d e l ( « r r « n o fio p e r i t i i l i s , c o u io e a I S a v a rra a u a ¡'tier­
r a d « ( is r l id a río s* A’i e r i o o s« q u e d o á p o c o lie o i*
p<i c o a ü o a g u e r i i l l » d e U atnU rcs íitliépi<l<iJ, c o a
h s c u a le s « o stu v o U c a n ip a fia a p o y á n d o s e « o los
m o D te s d e B u r g o s y e n lo s p in a r e s d e S o r ia t
S a f ii i o n d o e l u ó n ie r o c o n U a u d siM » la a s I o c U
y la acii«id;<d « n o s s s rv Í6 d e u ju c b o » y o c u ^
f a e r s a s b a ita r ile co u sid « r a b ie s Ue\ encn>igo>
S ic i e in l’ .ir fio , c o m o e n N a v a r r a a c d e ja b a
s e n l i r la n e c e s id a d d e a u u ie n t a r c o o s id e r a b le i i i e i i i c la caU a M eiia , inand<1 c l r e y a l c u r a q o e
ie
o o s re iK iie o e c u n U s u y a y r o n U «^ue c a p í*
t a n e a b a V ílla lo b u A , in u e c u * d e s p u é s g^ o río sau ieo*
t e e n A n d a l o c í a , c a a n d o l a e s p e d ic io ii d e G o ~
iu e &
E s t a b a c a s a a ltE ie n fe e o E s le U a c o a o d o l i e g a r o a e s lo s d o s p s r iiU a r to s
con ir e s c ie n to s
caU a*
E n o ti v id a Ue v i s lo tiO}»a tn a s p in to r e s c a .
L a s a r m a s y lo s ir a g c s e r a n c a u c i e r í s t í c s m e n t e
lia s
esp aú o k s.
(1 )
E * f'ilM
v e Í Q l e B ik l L o m h r e *
c K ftK A « «» U » a r m i« ; fxtei fe*
k|ue
r e b iitc r u H d M e c io o e r a n ) « «
T c a liíU * <|iio e»«»l».u # r « i a d o i : J
m
«»» ta u lK - *«» d a b s / a
d jM lr ie r o » co o \» m i t a * p r o u iiim i »«o sque w
r«Mud«.
I li
E n tre »qoeHo« bAmbr««DOi lljm45 QIIO IDOy
p e rtic alaro^etite fa ateocci>n p o r »a n a rc ia l eo o .
tia e n te y porto herm osa « a ra , aan q iie Ig^iada
del M? d« G a$titla. Po<JÌa te n e r unM reiulício»
co a& oj. C oo cl gracioso trag e i e loaft», m onta»
do co o o aobcrUio tro to o , y precedieodo fa iro~
p s j pareeia je r sa jefe: y si o em bargo, M igo el
Oo e r i m a» q u e o r pobre trom peta d e ía (juer*
r illt de M e rin i} p«/o este ieaí »otdado, tem ido
d e ÍM crlifino» por aus giurío»o* h irh o s d« a r» '» HIgnM de u u cabaffero, no habia querido
a d m itir las ch arreteras de capiiao q a e estoa fe
hab ían ofrerirfr» ii se pasaba i su» Glas ( i J . P o ­
se n arfrm as, segoji oos dijeron aus Címaradas»
toda fa cooGaQza d e M erino , que le tratab a cu(1) F., no i
oue «I gobierno ¿ U iff„
im^cos <]ee pnJjc^M Uictrio . tv propuii«,,
t Mfjiicl lo
»c «jpone, p,,«i on
eo'emll«.
r* e« n fn o lc
»n.ignjfic. o t* , y stn liMaú«i
Jiunca poe<;to tayar ba,t.ni^ ,Uo< p-r* »|ue u r »bi« rnu rontulMai» leofr^t^a HCia
» h» <lc atraer
lo a >ui 53«9, en pcrjinci^ Mt.«j6le<lc um sin mlmero de
©BcMJe* iy,emft,fw. Adema« «lai».«, 6r«csi«,uc rc r!
KiWídoa <|ue c « r |<er>ooage tMu lu r«i»(ido ,J\ r*
n>r> k i.iota eJ aiUer, c , «u /-n íu ca ¡maeiftackw. eor< |« e n I. c r« a a<)ue se re liete /ormi!^n>o. p a r i r *
a.rMpa» que npernh.iM cn la proTiMcia «le tíurgo., * bl*
W d o fi»Ir-de much.i-Tcce» cn puntoj que *cjbab*n
n
berne» oidi
I l Ur ilei iul Mf^nfl, Bi ■« ba leiiido nunca ooiio« de
« *n
|),.ta ,,<tr cl barón H. du Caí«« aM « b.
pc«j«piido eviae un Lvroe.
V. d«l T.
n o
la i
a o iíg tf*
w
g a e r r illa s ,
tr a p a c e m u y L íe o p o r q iw c ii
l o i o fic U te s y
e s ta n d o
lo íd jd o s
o b t ig a i4 o 9 a * i v i r c o n t i o a a m e n t e j a n t o s , j
d a r se u iú ia a m « o te
i a ja »
h o m b re á h o m b re, en
p c Ü g r o i q a e iu c e x a n te m e n le
d is U D c ia s d e ! a s g e r a r q o ía s
se
m ¡(
r e p r o d u c e n , Ia$
m íM la r e s d e b e n o e *
c e * a r ia m « n l« d c i A p a r e c e r , y lo s g r a d o s p o r c o n *
fti^ d ie n te M n m o c h o
K a >a ao ev«
c a b a lle r ía .
n ie o o 5 s a ib Í c Í o o a d o & .
o r g a Q Í% * c io n
q a« le
M ig a e l fu e n o m b ra d o
i
esU i
sa rg e n to
p r í*
d io
m e r o , a e d ís lio g a ió e n a lg u n o s e n c a e o lr o S f y fu e
p r o p o e s t o p a r a o f i c i a l y p a r a I4 c r a % d e S a n F c r *
n a n ilo .
Va»
n o e W q u e e sta h a y o
4e
g n a r d ía
a y a o ta n ik o lo d e A rro n Í& , r io te r o o an o «
DOS i
re c ta m a rd «
\(a tn
« n el
p a is a «
g r ito « I a u i f i o
d e la
g o a r d i a c o n t r a u o o s ;(o jd a d o s q o e a c h a b la n
j
b o rrach ad o
d esórd en es
te
qoe
e n tre g a b a n
i
lo s
m ayo res
e n on<a c a s a « « c i ñ a : i n m e d i a t a n v e o -
e o v ié a lg o o M s o ld a d o s .
C tu n d o
lle g a r o n
ya
h a b á a n h a i d o l o s a l l w r o U i t m 'c S f « » e e p t o a o o q u e
« r a M ig o e l) q u ie o
con
la m a n o y e n
e l s a h le e o
a n eaS aJo d e c o m p le ta e m b r la g a e a .
lu r ir
á c n o lq u le r a
« M e n a p o4 Íx
qae
acabar
q a ls W r a
a in c n a ia b a
d e te n e r le . L a
trá |Íe a o M n te ,
ru aod o
fo r ln n a p asd e l a y o d a a te d e l e s c u a d ró n
g a eJ . C e d i« n 4 o e n
Á ,
fín
i
la s e x o r ia c k iM « a d e s o
e o n s ie b te e s te fu r io s o e s
por
é c M í-
^
d e p r s e c o n d u c ir a l
c o e r p o d e g n a r d la f p u ro c o n la c o n J I d o n d e q a e
s o lo l e b a d e a t 'u m p a h a r s u o f i c i a l, q u e s e a p r ^
K ir a á d a r le e l b ra zo » A p e n a s b a n a iu la ito
IB
n o s p M o s p o r U c a ? ie (?a n o c b e
j
s r ifu lir i« ), M c a c l in s e n s a ln o o p a ñ a l , b i e r e a (
Ín f« IÍ2
án
« » t a la I I q v íd m
a y g d a n te , le
(¡e n d e
i
su s p ie s , y
ja lic n -
a p r e s u r A d d m > ! f it « d e A r r o o i í í o m a e l c a m i n o
á « l f u e r t e e n e m ig o d e L e r i n . P « r o a p e n a s b a b ia
abdado u n
v a a r lo d e íc g u a , c u a o d o
U
fr ia ld a d
d e l a i r e h a b ía d is íp jiio s a e < u b r u g u e t :
recoo o -
c e c i I T I C O m p r e t is ib l e c r i m e n q n e a r a b a d e c n m e < cr, s e b o r r í» fÍ z a ,
lo M .g jr o t r ü lf R
y
en ve» d e i r
á bo» car
I n s c r i s l i t i f>9, p r e f i e r e
u o a s i­
a r r o s lr á r
l a s c o n í c c o c u c i a i d<* l o d e l l l o . T r i o c i m p a s i b l e
s e s te n la e n e l c a m p o , «
cru ¿ a d e b razo »
y
se
e o tr c (;a a l d e c lin o .
H r e jia
s it m c i n t i le e n c o o t r a r o n , a a a b o r a
d e s p u é s , a lg tin o s
\ o íu i» ía r io * d e c - í b a l le r ia
e l g e o e M l S a n z h a b ía m a n d a d o » a lir c o
qne
ta « -
g o iiik ie n lu .
C o .i f i k d r » á Q>i g u a r d i a ,
y cargad o d e
d a s ca< i< ^ n a8 , * c e c b r t M i g u e l e n
8u e a la J r o » *
y j» a / ó .^1 r t é i o
de
oo
fa
iio c b c
h i a ) o r a b a iM M Í e n t n . l> o r l a m a f i a n a
t o o is ir a o id ltia r ía
« n r iy la
p esa-
r in c ó n
en
de
el
s e r e a n im ó
a l o ii u n
lir o < c o 1 « .
Í a o o e n e l v a l l e . K l g c u n a l O t ia a t a c a b a D u c a .
Iras Iro p as a v a n z a d a s.
del
lo p r p o iá u d o s e co m o
u n fa D l^ s m a , » p e s a r
p rto
m e
d e su » h ie r r o s ,
s u p lic a b a
con
lá -
g u m a s y « c e ñ io s d e d e s c s p i ta e ío n , q u e le b ir iu í*f t r a s l a d a r , a t a d o , d o n d e
tua
p tlí^ r o h o b i e »
i
b n d ,- ^ |oe a l i n e i . o * f a e s c e n c iJ U } * a Í a í^ a la q a e ' í e
q iil| a » e lu v i d a .
W
.u jia r io
fu e
in s tr u id o ,
> d e c r e ta d a ik
8
peo«
de
m a e rte
[>nr
el
c n o ie jo
de
gu erra .
M ig u e l n o h a b U » g a s H a i lo h q o o le Toe«
í e n o U f í c a d j l a « n l e o c j » , p a r a p r e p a r i r « c r ii*
lia n a m e iit« á m o r i r , p id ie n d o la a s » 'e r > c la de
io s «loi r « p f l a b l « s
c a p t lU o « » d e í C.^* d e N a -
«>r*ra.
I 019
S a m a y o r to rto e o ro « ra e l
d e r o liic n c r e l p e rd ó n d e s ti
q u ie n
le io o r d«
po­
d o
m o r ib o iid a ? i c liiu a ,
s e a p r e s u r ó , la e g o q u e * * lu v i> f u e r a d e pe*
lig r o ,á
eo W ára cIo
T r a n c i» s n w a d ( » c o o
coo
p a la b r a s d e
esu
c o n s o c io .
g e o e ^ r s id a d , n o
peo*4
e t i e o i e n u a d o m a s q u e e n h ;ic e r q u i: s u jo p ü c i o t
e l s ’i p U m
de on
p o b r e » o M a 4 '> ,
red o n d ^ ^ e e a
T e n la ja d e la c a g í a d e C i r i o s V , P a r a
e je m p lo a l
e jé ic t io r e a l , p id ió
5 e r fu iila d o e n p r e s e o c ia d e
M zoo
la s lio p a * q u e
s e b a lla lM O r e o n id a s e n
ro n
á
uoa
la s w rd en c»
ta s U
e l c r im io a l,
de^ f o s t o r o b r e , k j é n d o a e
d e cad a cu e rp o p or
sr
on
So
to d a s
ta s
c»
f o r m a l id s d e l
la s e m e n c ia
a)
o fic ia l d e e s ta d o
f r e o le
m ayo r«
p iq u e te d e « r g r o lo s p r e u n ld
sa c e rd o te s , y s e g u id o
c u la r
Tü/m a-
á la s p u e r ta s d e la c i u d a d . S e
s i g o k r f t a s o le m n e m í o t e
E I p a c ie n te
la
el escu a­
ae
d e o a m a r is c a l d e ca m |M
H an u ra
acom pañado de o n
i
E s te lla .
L l e g ó e l d i a f a l a l , s e is b a la llo n ^ í j
d ró n a l q u e p e r le o e c ia
s r r v j r d«
r n c a r c c id a iu e M ie
e n m e d io d e
d e l p e lo to n q u e
dos
d e b i a e jir*
(a « e n l e n c í a .
r u K lr o c s t A b a « r u n o , s i n a f e i j l a r
tn r o ío d e sca ro
con
que
lo s
■«»Ici r r i m i n a i e s
h o Q fa n » 1 4 u b ir a l c a d b ^ lto . L l e v a b a
rl
«
e l j t a s o s i*
ho
g a iF o d o e l c o m p i s d e l t a m b o r q u e o u r c l u b a d e J a s te d e éh
A l l l e g a r ei> f r e o t e
la v o M ig u e l,
e s c la m ó
i
ya
y coa
d eU
voz
in fa n te r ía » m
d o o o fa :
v e is e l I r i.n e e s t a d o
r e d u c id o : e s fe
hf»¡o
(¡o e
de-
r V o lu n ta r io i!
i
q u e m e h«Uo
em p a ñ ab a con
hooor
U G « » r n u p a r a d e fe n d e r lo * d e r e c h o a d e l r « y , e s la
a lio r a c a r g a d o
a s e s in o . K l v ic io
h a c o n d e c id o i
lu e n
M
l a Ía d t!« r ¡p U a a y
i m o e r le w
le o g o o ir o p esa r
qne
d e « a^ eo a s co rn erei d e q q
v il
m e h a p u e t i o e o e s te c a s o , o ie
jo M a ,
qnt e l
la e g o
al
e r i-
la b e o ie r e c íd o ;
¿ e o o m o r i r |> o r
h
no
ca g ta
d e f e o d e n i g j , a u o i j a e e s p e r o a e r v t r l a c n e a te
lilc im o
m o m e n to , p o rq u e
v a i» h r e c i? ñ r e a
u o a J e c c io n t e r r i b l e ) V n l a o u r i u s ! p a r a
m í
veoeer
n o b a s ta t e n e r v a l o r , e s p r e c is o q o e « e a U fie le *
i
la d iK Ì p lio a . S in d is r lp lio s d o b a y e je r c ito n ¡
v ic to r ia
jio s ib le !
K l o fid a t i q n íe o
h e r íe o
una
a c c ió n d e d e m e n c ia , m i h a p e í « lo c a d o ; D io s m e
p erd on a rá
( a in b ie n
co
v is ta
dc
« li
a r r e ^ o tí-
n n e o l o , p e r < lo o a tlm e v o s o t r o s , c s m a r a t i a i , y r o g a d
p o r r o i a lin i) ! u
^
E « i je g o Í 4 Í a s e a c e r c ó á s o e s c u a d r ó n q o e e r a
a a c u e r j K » <1« i > r e f « r e n c i a , c o « n p a e » i o
d e v e le r a -
o o j , t ' i d o s i 'n t i i A o s a i i i i g o s s a y o « .
B A d i ó s ! c o m p a ñ e r o s , e l m a y o r c a s tig o q o e
s u f r o e * n o m o i i r b a tié n d o m e e n v u e s t r a s f ila j;
p e r o y z o o p o d ía s e r v i r e n e l l a s , p o r q u e m e b e
deshonrad o.
A d ío »
p ara
s ie m p r e I
Me
reco -
m ie n d u i v u e s t r a * o « c i o a e « . . . . Y d irig ic n d < i» e é
u u s a r y e o i o t c a íd a d e o n p o b r e P ib « lio , le d ijo .»
E o
d « le s
i
fin , T o h ir o d o s e
mxmtows g m
lo »
poi
h a b U t n l« d e E s le ll» , q q « e n n íg r e c u p
p e n d ie n le
¿e
la c o lin a , « o la q a e m
d c f a
U
h
ve­
n e r a d i c r i T t i i a d<* 1 » » i r g e n d e l P o y , ! e j d i r i g i d
« s t a i s e n tid a » p a la b r a s : « Y T o s o t f o i, a m i g o t , m
co n servav< a lg ú n w t o d e
fS b te c r itftin a l,
p i« « ía d h i c i a o n m i a t -
h a b e d m e 1a c a r id a d , d e s p o c s d c
q n e b a y a m a c r l o , d e < l¡r lg ir t a e s l r o p ^ ic » a l P o y ,
e n l r a d e n Ta i g l e s i a y
reraJ
d e la n te d e l a lia r d c la
d e D i l a l r a a .H
A b rasó i
lo s c a p c lla n c » ,
ta m e n te , y o fr e c ió
su
pech o
a t r a v e s a r la d e p a r le 4
| » io o $ e n
M>a
At
c o lo io n a
E te lla
se
v U im »
W u n ia d
de
r id o ,
o G r la l
a e u d ia i
a r r o d illo
» e c e s d e « fi*
d e l c a d a v e r, al
d e lo s
íg * e s i»
le n ­
h a la s q n « Ic
n n c jilr a s
h a h ila n le s
p ara
de
c o m p llr
í»
i n f e U / s o ld a d o .
del
i
C u a n d o lle g a o iM
gen ero » «
a a lv a c lo n
to s t a m b o r e s ,
á la
n o s e n c o iitr a m o s r o o
el
*e
U
á U s
d e la n te
m a llU u d
d iflfiia
por
p a it e .— D o s
por
ta m ú s ic a y
q o e l a s ile n c io s a
>4i'e Afai io,
una
v lig e n
i
l a s p a e r t a » < lc l a
M e r in o ,
q u ie n
c iu d a d
q u e a v is a d o
M ig o e l
por
h a b ía , h e ­
to O o e s c a p o p a r a q a e s e i x l i a s a -
r a la e iK O C io n - . . . V e r o y a e r a ( a r d e !
M o c b a i r r íl t 'iio o e s p u e d e n h a c e r s e in e d lla f l'
do
acerca d el
ca ra ctcr d e a^ uel
b a h ía c o n s e rv a d o
d i a « ie l a s
do
de
< Ío o.
su o a llv a
hom bre ,
h erm o so ra
en
lo K ft * y ' i c i o ^ i e o s lo n i b r c a ,
IU p o í l c i o n
que
m e­
r t« o lla *
s o c i a l y d c I» f a l t a d e e d u c a *
,
,
,
? i o s é 9) a l v i s i t a r a lg o D c e m e n t e r io , o s (la
o fu r r iila u o
p e n ia in í« n lo q u e M r . d e
F « jo u n e s
lia « ¿ p r e s a d o c o n m » g n ific o s «er»os e n í g p o e n it
A k lo s m u erto s. « C a a o l o « g rn io s e'eTa<lo«,
CQMUtos la lc o lO « p r iv ile g ia d o » d o e r m e n íg B o r a dui e o e s lu
m o d e s t a l u m b a » , c u y a in srr> i)cÍon
n o re c a fJ* d * »tías que n o io h rcs y p r o fe s io n e s v u l ­
g a r e s ! C u H o U « Alm as irroducidas p a ra « o m p re a *
Ü c r y h a c e r g r a u d e i co s a s » h a n «o^ad^ i l c ie t o ,
lio
« o c o n ir a d o o n a o e a s io o p a r a p o d e r
¿ e s e o v o lv e r e it e s u t i e r r a e l g e r m e a
p o d ero sa
q u e « o e lla « e iú t U »
C O m iS A B lO S
1 H G £ IB 913S .
^ r lá )a . -- ® r a t s íf i) ^ l l i o l . — t r iu n f o s m iIH a r íf l. - '- 'ia m ili a © ‘ ID c iic l.
h u m a n id a d m ic Y o lu c ia o a b a
c a o l a « im p le r e lM i o o d e l o i
i
tòcetoi
la vístd
de
y
c r a e l-
d a d q w c r e a b a Í4 g o « r r s r i v í l
en E s p a S i. E o
« fe r to tr » a o h o r r o r ! S o lo e l h e c b o d e a 5 « J i u r
.
if i "
lo i io W ic « qd« U so e r-
l é h a b ía d e j i l l o e a m a n o s á e l » e » c e d o r .« r a o o a
a tr o c id a d i n a o d i i a
«
d
a n a é p o c a d e c ÍT Ü lM c ic n t
o u « « r o s » i d a d o a e s p e r im e n ta b a n o n « c n U m ig ó ­
l o de d „ g a * to y J e te rro r a íe m p r e q « p r e « o c U b * n ta i, h o r r o r « * ! e je e u c io n e i. C o á n t o * b e fis to
y o d e r r a m a r « l o r o p a r a h a c e r i c r e e m p la z a r e o
«1 p e lo lo n q a e d e b ía f u s i l a r á lo s p r i á i o o e r o i , 6
t a o e r f o e g o « o b re ello« v e r lie n d o lig r im a » ! S i o
e m b a r e o , n a d a a o u o c ia b a q d tero» In o h b « r e p r e í a b » , . T ^ o s lo$ p a » , q o e d ib a m o s J ia W * m e n t e p a ra h a c c r fa « c e s a r , n o p r o d u c iíto o ln ^ o o
r e s u U a d o « r e a i e l g o b ie r n o d e M a d r id . D i o j
m í o . qo.* les im p o r ta b a i 1 « p n k e r o a o w i q o e se
m a tM e o rf o o se m a la s e o c o
N a v a r r a , e i» ;,o d o
« n o * se p a ra d o « de e sta p r o v io c ía p « r o c h e iu a le g o a s y p o r la lin e a m ilit a r d e l E b r o P P a r a r a e
n o « « M la e fu s ió n d e s a n g r e , a le g a b a n q u e se n a d a r « lo s o jo í d e E sj> afta ^ f e m « ía io T a lo r i
l a f a c c r n i « a r h s ta tr a ta r f« c u . i . o i i g u A l ,
t n b o , la í o t e r » e » c io n g e n e r o s a J e la I n g fa ^ r r a y a o a v « . « r í a r e a l i « f o „ f « d e s e o s d e lo*
á « c a m p o s , d e l o , so ld a d o s q u e e r a m o * 1 « q o e
e * t j 6 » o i o j esp u eM o s « U c a r n e c e r b ,
L o m i n í í i e r i o fo r v e « a b a e n t o n c e s a| f r e n t e
l í e l o , n e g o c io , e o I n g l a i e r t a . P o r p o d o r , e r e y e deber hacer a l ^
p o r la c f t u « m l i « u e n K s -
f - f i a , e o T ia m ío d o s c o m is io n a d o s e n c a r g a d o s d e
p r o p o n e r m e d io * d e c o a c U ia c io n . £ i t o * c a b a l l e ­
ro 5 í r A n ?ord K l f i o t j
e l c o r o n e l Cur^^oo^(f.
D c^ d e q o e p is a r o n la s p r o ? Í r r í a s
<]uc
IfcC^roi) «I ra n a to l r e a U D ía n i fe» u r o n la m a v o r
ecrprt'isa ' lia L la n cn*10o e n c o iitr A r u n p a ís d«*
v^fitado» y e n tiie<^to d e g r a p o e f u g U ^ M * til re y
rtiin ríf? « ? r e p r e i n n l a r e l p í p e i d r
r o )rur{i c o h tv 6 d c taa l i t r r a s , e l a * p e c io tof*
l í i a r d e lax i r o p a s , la e le g a n c ia ¿ t I s c a u
r e a l,
y .< u lre lo d o l;^s e n n f o r l a t l e i r a m illa s q o « m Te»
l í r i i e r o n (rn S e g u r a , le a <tíeroo u n a id e a t n a iT e n la jo s a d e ü u e s ir a s i l u a c i o D i p e o s a fO n i^ue o n a s
g e o l e s q o e p o d ía n n tr r c e r t a le i c it^ v íie s , n o e s u *
t a n p n )x lm a # a r e n d ir s e » y e n t c i d e p r c p a *
r a r i r a s s a c c l o o e i , se c o n ie n ^ a rc o c o n
p ro p o n er
e l c a n g e d c lo s p r iiio n e r o s « S a n iis io n n o h a *
l»ie.<« xÍ<Io m;4< q o e a n pa>o «le h a m a c iiita d do
p a r le
de S . M . e l r e y de lo g la le r m .
.A l « r iip e z a r la « n e g o c ia c io n e s C a r lo s V . y
Z t in i a la c a r r e g u i , o y o m a y o r d e s e o e r a pnnci*
C olo i la a r e p r e s a l i a s , t (}ue y i h a b ía n lo m a d o
m o c h a i v e c e a la i n i c i a li v a acerCA d e c a te potilO i
i penar d e q n e «I c jf 'r c ilo r e a l eil^ iba itieno« iit*
tc r e s a d o e n e s le a r r e g l o q a e e l r j ^ r c i( n c o n s t íliirin n a T , p o e a to q n e hArl«»^!«! 1« ¡; a e r r a e n u n
p :its a m l^ o , p n r u n h o m b r e q u e c o w t r o t p erdía«
IDOS, p e r d ía c íe n lo c l e n e m ig o . T J n ic a m e o t e le -
uvAii r|ui* <‘$198 n D ev ax p r o p o s ír ia n e a f a e s c n «les*
ecLft^ias p o r lo s g e n e r a le s c r ia d n o s .
J ^ > c u s a i e a ta b a n a s i, c u a o d o ( o t o 'l u c d r 'f a
a r c ió n de A r la x a . Q u e r í e n J o e t g e n e r a l V a f d r j
s c f ia la r a iis p r im e r o s paaoa 'e o s
u n grao
g o fp c .
v in o co a
y
n i l ItoittL res p a rd a l a c i r i
¡ B v á d í r l i i A m é t c a a s , doi>()« le n ü m c u naM Tro«
a ln > ie < 0 6 4 ) h o s p it a le s y f í b r i r a s <le a r m a s . N o
c a b e d u d a q c e s i V a l l e s hu bie« u c o o d a r id o x a
e jé r c U o c o m a s a , p o r la entra<1a Oc] « a l i e , ha>
lir U d e s tr a id o
{os ú n ic o s ^Íc%
b a la llo n c s
que
pn 4 Í a m 04 o p o o e r li* .
c s p c n » cnvolverno-'«, y
e i t e o d i ó s o s tr o p a s s o lir e u n a H n e a d r u n a le g u a .
£ « lo s p r e p a r a t i v o s fe o c u p a r o n to d o e ! d ía s i y
b iT o q o e l a m p a r e n
* e n ’ a <!e ( J r b a z a e n t i
v a M o d e s ie r to d e la s i e r r a , d o iiJ « d o r a n t e la
a o ^ c s o p ló tin T¡er>fo g l a c i a M e l o o r t e .
H a b ie n d o vÍ«<o Z d u ia la r a r r e g n t « l a s c o n l u
iD Íra d a d e i g a l l a la p o s ic ió n d e l e n e m ig o , re»
s o l v i ó la n & a r u n a fu e r te c o la t n n a e n m a s a so-*
b r e q o p u n to d e a q u e lla l in e » , d t'b il á c a u s a <le
s a e s i e n s i o n : s e g u r o d« « o r la r le c o n ta n a r r o ja «
d o m o * ím tcn tf> , O
b io n se a c o b a r d a r la rI en«*
v ic t o r ia estab:) y a j^anafla , 6 L ie n
D u e s t r a c o lu m n a 9« de«IÍ 7<itrÍa p o r el o t r o la d o ,
y
r e t ir á n d o s e t r a n q u il a nteo^« p<*r e l de5lítadcr<i
A rtaia.
K l a ta q u e fu e e je c u t a d o p o r to« lu ta lI o n e s e n
m a s a , t«nÍeD«}o á ta calu m a lo s (« u ta s d c t^ a r a r r a , m ie n tr a s q u e
u n a« c o m p a n t a s d e s p le g a d a s
e n g u e r r i l l a ociipi>>i*n e f re s tu «!e la lín e a d e
n tic s tr o s a J v e « * u r Ío j. I ^ s i j u t a s v a c ila r o n a n m o*
m e n lo '. p e r o f u e r o n a rra stra « )o s p o r e l e je m p lo d4
Z u m a lic A r r e q u i q n ^ a v a tis ó h p ie i s o e a b e z a , d e s*
p u e s d e b ít b e r
su c a l u l l o i o n h e r itlo .
S u c e d i ó lo q u e t f l g e a e r a l b a b i a p r e v i s t o , b
iZ i
M c i d e l a ta q u e I n t r o J o jo e l a e w r d e D e n ! «
fila» e n e m ig a » , d e scw íU o » a m « o » d o p o r I» « o n -
m d
d e n c i a J e l p eligrx i q u e í b a o 4 c o r r e r . L a » A m e i .
cu»8 h a b ia a « « lo o n a y c ¿ q a f m a d s * y ja q u e a d a »
p o r e ll o s ; y
h a U la a le i, a lío ic n l.v lo í p o r c l
á e « o <íe v e n g a r s e , y c o n o c id o » p o r U
reaU M as
m a^ « a l l a a » x d e la N a v a r r a , ^ tu ía n a b a in la d a s
i r e u u ir » c A n u c s lr o » s o lJ a J o s d a n d o »alvagCS
c rttM .
L o f J E lU o l q o e « t a l u p r í s c c t « p u d o ju x g a r
« l a v is ( a d e la c a r n e c e r i a , d e l a s a n iid a d y de
h Im p o r ta n d a d e U m i »io n q o e I c n ia q o « l i e D a r , y e n c u n lr ó la n e c e s a r ia e lo c u c n c ia p a ra
« o n v o o o e r j I m c n s tio o » , c o e l c s p e c U c u I o d e sus
»f>1.lado» f u s ila d o s , y d e lo» c o a le » o b lu v le r o o
a lg o o o »
la c o n s e r v a c ió n d e s u v id a , g r a d a » i
l a in te r c e s ió n d e l n o b le irt*;lés.
E l » 8 d e a b r i l d e i 8 ^ 3 s e fir m ó n o c o n v e o i o , e s la b l e c i c o d o e l can §< - k p rislon erD S
A q u e l m is m o d ía d e ja m o s n o^ 'stras l ú g u b r c í
lia o d e r a s n e g r a s c o n c a l a v e r a s p a r a lo m a r o t r a *
m o c a d a s c o n 1»* a rm a ^ d e ^51)31')a .
C o n e o i o f o ^ u s lo b e b i e r a v is t o q o e m í p a t d a h u b i i H* lo m a d o U
im d a ti^ a , a n ie l qu e U
l o g l a t e r r a , e » r u « h u o ro so
d e b a m a n iU a d
Y c iv iliz a c ió n 1
C u a o d o la F r ^ n r i a h a c e a lg n n a c o s a b u e n a ,
l o h a c e d c s in ic r e s a d a m e n le ; h a y < |ie C rib ó la r íe
e sta í o U i d a : d íg a lo «mr» la e s | w 4 ic io o d e M f>r e a . l* e ro n o se H th cn te m e r h a s ia lo s r e c a lo « He
I n g la t e r r a .
T V /ney
I n g la lu r r a
d e b i e r a h jib e r s e M n t e n la d o cn n U in (?a n ieÍ4
v c r d ftd e r a iD e n ie d t g o a q u e b a b ia a d q u ir id o en
lo a o e g o d o s d e E s p r i a
c o a e l tr a t a d o
ETIiot.*
¿ P o r q u ^ e o T id d e ip u e s c e n t r é n oso iro s
g i o o 4{Qe h a e s p c r im e n la d o t e i n i e d e r r o t a s , in *
d e tn R Í u d a « , s¡ u q ii i r r e , c o n e l g lo tttw o hrch<>
d e s r o ia a d e I r u o ? P o r <)ué b;t a r r o j id o tán tn s
m iM a n e s , parA r r c o iD p fo s ? ir i M a n r t o , e n ta ha«
l a o z a d o fld e ae p e aa n
lo s d e s tin o s d e la P e n io *
• a l a ? ........( i )
P a r e c ía q u e Z o m a t a c a r r e g o ! h a b ía espers^f»
e l cDO m ento e n q o e p u d ie r a s e r g e n e r o s o d e s p n c ) d e la v ic t o r ia jja r o d a r m a y o r e a goÍ[>es al
e n e m ig o . Q u i s ie r a p n d c r e s p r e s a r a q u i c o n la
r a p i d e z d e m i e a l i l o , la r a p id e z d e lo s iríu n -*
f o s q o e o b la T Í n io s i £ 1 g e n io d e c u e s i r o g e n e r a l
l e c le v a L a i la a l i a r a d e
n u e s t r a s a u d a c e s em<
p re s a s . U n a d e la s q u e )t¡« :e ro n cn a s h o o o r k
o d e t l r a s a r m a s , foe' e t a illo d e V llt a r r a t ic a . E s *
U c io t U d
b ie ti f o r lif ic a d a y d e f e n d id a
|>or o n a
n o o ic r o a a g o a r o i r i n o á ta s i^rdenes d e u n e s r e l e o l e o fic ia l, e t c o m a n d a n Ie B i i o ^ r e l , ae so^ tu*
TO p o r e s p a c io d e o c b o d ía s . H a b la y a recU ara*
d o fc lir / n ic n te u n a s ¿ t( o , p o r c u y a c ir c o n s t a o r la
M lu v o e u n u ij p o< o p a r a q u e n o «e e jv r c ie r a
e a QQ l i a i a l l o a g u i p a z c o a n o u n a c to d e s e v P fi*
Es iin* caliimiMd iopr»n<»c
rl
lo
i r c i b i f t e T c c o jt p r n s A a t g .'ü J d c l jj'^bitrin» í n jt s x w d M d a
c l co n rcM o d e V c r v a r A ,
*
J » .J d T .
m
¿ i i «WDO eX d e E A í T i ^ - A r i f i a s , c o a n á o
t o v o q u e c i p i t u l í r p o r L l u d e r a u o í c i o o e i j Ao
y íre re « .
D o o B e n i i o E r a ' O , S c g a * ü b e l¿ » , G o m e s y
S A r r n a . « e c u n J a b in e n l o d a s p a r le * l o i p la n e s
d e Z ú m a la c a r r e g iij.
!S o p a r dr» d a r »«jqí l a lis U J e to d a s ía * p ía *
tó s q u e se ( o o u r o a despaje» d e V i l l a f r a r c a . T o lo s a , I le r n a c ii , S a lT » U e r r a , T r e v i u o , O c 1* a n d la Do, V e r g a r a , E y b a r , D u r a n g o y
o ir á s
m en O l ím p o r la n ie * , r e c o n o c ie r o o p o r SQ p r b p j»
v o lo n ia d ó á la f u e r z a la a o io r íd a d ó e C a r lo s V .
M a s d e «Jete o ñ l p r is io n e r o s y i r e í o l a c a S o n w fo « r o fl lo s tr o fe o s d e u o m e s d e g lo r ía . L a *
c o o s e c a e n c ia s f u e r o o la e v a c u a c ió n p o r e l e n e ­
m ig o , d e l a s p r o v in c ia s i c « c c p c io o d e «oa c a p i ­
ta le s y d e a lg u n o s o l r n s p u o t o s lilc n ro rllG ca d o ^
e l d e s a lie n tu e n
e l e j é r c i lo c o n M U a r io u a t, y u o
e o t u í b a m o e » ti* a o rd ü ia rio e o lo« .v o lu n ta rio » rea*
listas.
T . m so ld a d o s d e C r ii^ tio a n o qoerí^ tn b a l i r s e ,
y liQ Ían a l o Í r c t n o m b r e d e Z u m a lit r a r r e g u i; a u l
o C c ia le s I c itía n a le a ta d o e l
sollcUu<1i’i d e r e tir o
E l g o h l e r c o d e M a d r id
n iln iile r lo
d tr íg ía
con s n t
la vuLa
n
(1) F> c jarrita cnoAÍlHcíohal »trm w » ka »ni<r>aHo
«I ■nrimmtndel cnntbAtc. 7 nuM«*a \f li.i ctndiH n; »dS
<>ncÍ4le» n u e r j l i a n tn c iirrx in rn la p o ia ile ra l‘ar<lt>a»
iv>r e n n itg n ícn lc, r.ils/i <'fianlo
o( )'arr4i IÍ. <lu
C < n« e e «I c^ártafo a q u e h a c e rrfc’rcn ^'ij i'»'« n o U .
^
5 Jet T .
m
C i á í z ( t ) . H í L í a U íga<?o e í m o m e n io «3c p^Mp
M O o r g a lía e lE b r o ; y y ,
»
b a lú a o d a d o I »
o r d c o M o p o r t a n a s p a ra » « r íflc a r lí» , c u a o d o nna
▼ olun tad í a p « r I o r desliaral<< lo» p la o e « d«l se n e r a l, y Je m a n .I á « f i a r á J i l l U o . M l « r a b ? e j
a g x o ta jc i d e d i o e r o , y caig<>i>cias la m M e a m is e *
raU «
d e ta p « l i l ¡ c i « s lr a n jr r a , p « d i-n
la o r u -
p a c m n d e a q u e lf a p ! a « , á G o d e q o e a ír v le j c d«
g a r a O lí a p a r a a o o u i p r * U l o y p a r a e l r e t o iio c im íe n io d e C a r io * V .
Z o m a U c a f r e g u í h h o d im is ió n * S . M .
q u iií» a d i o í U r « l a , y
no
e ¿ le g r a n c a p l l a n , a l m is ­
m o tie m p o q a e Hel * a s a l ( o , h i z o a b n « g a d o Q de
M g e n io y d e 3a g lo r ía ol>e«lee¡cndo á » a re y .
M a r o b a m n a h í c i a R ílb a o ^ T a n t a » v i c l o f l a j , co¿nn d e b e s a p o n c r » e , h a ­
b ía n
s id o c n m p ra .la » i» c o j l a
de
a ío y
p r e c i« a
M n g r e . U n o d« lo * m » j T a líc n le s d e l e j c r d l o ,
C a r io » O D o n e l , c o o ia n d a tite g e n e r a l d e n u c ít r a e a b a l l e n a , L a b ia in a e r ic i e a
ao
e n c o e n ir o
q u e la W r o o s i U » p a c r t a s d e P a m p lo n a . K s o a a
d e la * í o a y o r e i p e r d id a « q n « h e m o s « » p e r im c n .
ta d o .
N a d a p u e d e d a r a n a Lloa m a s e x a e la d e Toi
e f e r i o í d e la g u e r r a c t v i l , t o m o la í u e r i e d c (a
n o b le y b r i l t a n l e f a m i l i a d e l o s O ' D o n e l .
D r tí O ' D o n d
uno ,
s e r v ía n e n la s C 1a * »neml$;a$:
h i jo d e l n n n d c d e L a b i s b a l t
S e d io
í 2 í D t r r i i i r c >3 (^Mrrrrt « jiie f c i it m r n t i» l u
frrfs m t*
*lf>, DA li.) p e i M j J u e l g o b ic r a o l u r e m a u m « u t r p » « f i f
a e U C v tlt.
N, d a T.
p ri.O o o e ro p o r lo a o Q « s i r o s , a l « a lv a r ro a s a
c Q o ip a ñ í« u o a <)ivÍ8Í0D e n t e r a ; y
!e f a t l l ó .
K l «MrOf su p r lu i» lie r u ia n o » !) . L e o p o ld o O ’ D o«
n e l, b a m andaO o U lin c a d « S a n S e W l U n , y
» c tg a lfn i’ Rl« e s g « o « r& l e o je fe d c t
Cjoo
fc i A r a j u o O p e ra c o n t r a C a b r e r a . D o s b e r o i a n o 3 lie
li< o p o lJ o li a o
m u e r l» p o r C a r lo s V . :
C i i r i i x , t'o n io lu li e n j o i v is t o e n e l c a m p o <l«l ho*
jii^r , y J u a n e o I t a r c e lo n a , d o o d e e s la o d n p r l s i o n e r o , fu e a$«&ÍQa«lo p o r o n a t u r b a d e f a r i o «oa, y a r r a s t r .id o p o r la s c a l l e í .
m a s ]o«'<r) d e lo« c u a t r o U e n n a n o s , ¿ o a
E o r i q u « , M w l a v\i n a e s lr o e s ta d o m a y o r ( i ) .
] . a S r a . d e O 'I > 0 ( i e l , q a e lle v a b a to d a * Í 4
l u l o |>or 9o s b ljo a C a r l o s y l o a o , ]>aseaba u o a
( a r d e p o r c l c a m io o d e T o b o s a i S a n S « b g st¡a Q
<on u n a J e ao« ilc s g r a e ía d a a b i j a s p o liiic a s . D e
|>n>nlo v e n h a c ia A o d o a i o
in m e o s a s c o io n a n as
de fiie g o ; y a p a re cer u n a
in t^ n ld a d d c g r u p o s
lie p a isa n o « con ^ locii’ iid o h e r id o s y p r o r r u itip ie n *
d o e n a m e n a r^ s c o n t r a L e o p o l d o 'O 'D o o e f ' q u e
a ca b a b A d e q ü c m a r o c h e n ta C3 ia &
I .a p o b r e se*
fin r a sn r e t ir ó te m b la n d o , y |>or la o o c h r la d is ­
p e r t a r o n , «UcH'odole q u e n o h a b la t ie m p o q u e
p erd er,
e l e n e m ig o ae a ce rca b a ^ y q u e ib a
• u c o p a r a T u lu a a .
¡ A y 2e ( U í! e s c la m o dcrra->
i n a a d j b ^ r l i i i s « , a h o r a a e s a á T c r á u o a m a«
d r e q u e h n y e d e s u lu jo .
(II
F . ' i r n f ic m l f i ' t í o m í i c f o S i J o e a a ) c o n v ^ o in <*■;
V c r g j r a y p i ' i j ¿ « cT M r a Sa r e i u a W a b ^ l c n c i E , M .
d e M bt<cin<>nu Uwik L o rvp o M i^
del T .
m
E L SE R M O N D S Ü N F R A IL E .
t s U n b j r t e Itc U D i r Q e i i . '- '^ I i s A en d
ta m p a m e n tp .
I ^ o s proh<v 4 *r**
U b fr jilis m o t u o p m c l i m a '
i!i> q i u e l irtu a f^ ; J e ]} . C a r l o , s e r u «I t r lo o i»
« le lo s fr « ite s y d e la io q o i s i c l o o . S u iH tn te o d o
q u e a s i f u e s e , ¿co n q u é dercrriio Í n t e r ? e n d r ia la
F r a n c i a , l a I n g la t e r r a , ù m r a n a c ió n c a a lq a íe r a
e n lo s o f g o c i o 5 ( 1 e £ > s^ an j, s i e t e i p a ñ o l q a U i e x a i ,C a r i o , V 'T i ' e r »
s e a I v q a e f u e r e e s c u r io *
5 j o i r i a lg o n a a { ic rM n a s q u e o o s e a d i u i r a n d e
« e r b iu c ^ r u o r e o i e d ío e o e l s u ic id io ú I m q u e
h a n perdidr» la s K u s io n e , d e la jc iv e iitu d , v q u e
M i r r i t a n a l o Í r p io Q u n c ia r e l
o m lir e d e
loa
c I a o 5 tr o * . G o m p r e o d e a f á c il c M n le q o ft e l b o m lir e q o e b a p a d e c id o e n e l c o o la c t o d e l a
n c ie -
à»à, H » e p a re v ¡i> le o U n ie n t« d « e i t a c o iiiu a m c i e d i d , « Q ir a o ù o e n la j p r o fu n d id a d e s d « i a tu m *
ba; p e ro o û r a o
c o r o v o n a in m o r a lid a d q œ
dcSj^ raciailo, p jira a le ja r s e
el
u n a s o tie iJ a d q o e
le h a cii;^anado» s e e c ic ie r r e e n t r e la a e a a t r o p a ­
r e d e s d e o n cQ Q T eaiO i E n efecto ^ e l q a e de$e£pe*
rA«lo t t c b l r c g a á la m a « r ( v , o o e s u o
s e r tn a s
Q iil á s a s a e io e )â a ie S | m a i a o im o io q a e e l q a e
a c e p ia u o a v id a d e o r a c io n e s $ m e d i i a d o n e i y
n Sras
de
c arid a^ l.’
A J o iir a U t e m e o t e ra zo n a d o !
P e r o d i r a o c ie r to s H U o trcip ico s q u e I l e T a o e o J 04
c o r a a o a e s (ud b e o îg ik o s ir ib u n a le a d« n o v c o la y
1 r e s ; to le r a r e HJOS á v a e s tro s f r a ile s , cor^ t a l q u e
s e e n c ie r r e n e n s u j o k d a d « e o lr c g a n d o s « á
Ía
o r a c ió n ; p e r o q a « n o « e o g a a i i m p u o e r s l m a n *
lio la ¿ ittu b ria io f i a e o c i a d e s o s c a r a c t e r e s ir r i >
la<]o$ y r i'u c v r r s o s a c a u s a d e t a i p r iv a c io n e s d e l
c la u s l r o . Q u e n o p r o c u r e n c o n d o d r n o a o t r a v « z
à la s c o ï t u m b r e s fe r o c e s j
IOS d e l s ig lu X I I
Y
á i o i u a o i s u p e r s U c iu *
l>ien ! ¿ C » m e g itire is n u n c a d e l a a m liic io n
m o n ^ cA l q u e se e o c w r r e u n lo s liin ít« « d e
n io n a s le r íu s ? ¿ C c i t s e g o lr e is p o r e je m p lo
e x is t a n ir a i le s v o K s p a n a s í o
q u e le
lo t
q ae
lo s v e a a l
in s ia iit » s e u la r s c u n l a Í u fa m e s i l l a d e to s io q a l*
f iJ o te s ?
C o in o
b a su n tc
s ic io ii
se e c h a ile
b ie n y
v e r , c ía s g e o t e s h a b la n
yv coavengo eo
e ra u a tr ib u n a l b á r b a r o ,
q o e l a ¡n q o ial o»dm
eQ
t ie m p o d e F e líp « 11 , c o a o d o
iix lo e ra
bari»aro
e n U s c o f la m L r e s y u »09 d e !a E u r o p a « n t« ra .
A d u á r a c i o i i c a o s a r ia «t q u e y o a n a d íe s e cja c esca
o j ii u i o o e i la dc) p r ín c ip e e ^ p añ o t c o y a s p u r a s
in le n c io D C J
se q u ie r e h to d a c o s ía d c ^ lig iir a c . y
l a dcT c W o esf»ajju l ${ q g e c o a
80 c a lu m u ia .
S i C a r lo i V
su s p a J r o , sa b rá
sq Ix
a tg a o
dar i
d ia
la n t o »U iuco
al
(ro o o
<Ie
ao g o b ie r u u u n a m ar«
c li a q u e e s t e e n a r m o n ía c o n c l m o v lú n e n t o de
{.1 c i v i l i u c i o n a r l a a l , y a u n q u e c m io v n le m c n la
r e l i ^ i o jo , n o co n cc iIe rÁ a l» a c c id o c Í O itk a s q u e u n a
sal>ía li j[u s (ra d a ¡ i i í l u v o c i a , l a d u ic a
rec(a« n a.
M a j v ¡c t o r io 3 iin e n le v o y
eO Q
á
q u « é s le
c o c iU s ta r
auo
l i c d l O « q u e Ciitl
D u r a n t e e l pvríi» lr> He g ^ lr la y d e Í c 1ic ¡d a d
p a i a n u e s t r a s a ñ e ra s q u e |>iMv'^íd i la m u e r te de
Z u m a la c a r r r g i t i f y q u e ftiú c t ü l l i i i i o i'p s p ta o d o r
d e fí$U b r i l la n t e a it to r c lta a o te s d ea|> a;;ar«e p a ­
r a s i e m p r e , m e e n c u n tr a b a He p a so e o O fía te .
L s i a c i u d a d , r e s i i lc o c i s m o m e u iá T ica d e S , M>y
s e P n e o o lr a b a c n io iic c s c u o n
e s ta d o d c
a le g r e
a g lt a r i o n ,
d c d c « < r íb ír .... A c a d a ii iiíc ía
d e a lg a o a n u e v a v ic t o r ia , se in a n ¡rr« t^ b a a la s n r il l e o te s cs^ eran/.3« Hu a n p n k l m o t r iu n fo . Tr><1 >$ l o i d ía } tie g a tia n v sira / i^ e rcu i s a lu d a r al
r v y ^ iu t lo i lo s d í i s Í le g a b a n a y t i L u t e a d v c a n t p o
c o jj ^ lor¡osri{
í* n « Í jn e r o s
ta
r ft -
ji.ir ic s f
g u i 'r i a
lo d u s
y
l o i d ía s llc ^ a b a o
raa*ioHV« cu o qu Í> :aclos
t o j o s ¿ ta n to s. M a J r i 1! M i d r i j !
u a c la m ilta >
.
.
.
w o í y a c o n lo d A la tu e r z a d e n o e iir o a a m b i d o -
PM d w o j , s in p r e v e e r Í a c a í i í í r o f t f iju c n o a a m e a a z a h « y q t jc i b a
á c a m b ia r o u « j i r o j Ía u r í* ( «
eo
en
cí^ ireses, y n u e s ir o s
u o la t o h o r r o r o s o .
*u i
l U U a n U e g a J o l u H e » a s d e V e o l e c o a ie i.
á la m isa ú t l r « y . D e sp tje » d e l e v a n g e li o ,
una de
la s a o io r c b a ^ d e l
ir a n a p o r te s d e a le e r ia
e ip a ío í, el c a ­
p e l U n d c la c o m p a i i i a d c g u a r d ia » , la U l ó é| p ú | p U o p .iia h a b l a r a e e r c a d e la íu le t m jid a d d e l
d í a — l) c s ,ia e » d« h a W r p r o b a d o d e q o m o d o
b r illa r n e U d i * h ,i d a d d é l a r c f i g i o o c r i s c l a n í
q j e . f u e r t e d e p o r t i . h a jn fa r f W o «I « n iv e r a o
e o t e r .* y a > u iifia ilo f o d a i í a i p o le n c ia x d e l a t ie r ­
r a , 0 « K a W riirlo * l , l o i Í u e o x L .irg o p r e d ic a d * la a a
q u e t^or j o b r e s p e íca d o re ^ y p<*r b o o i b r c s o b í c a r»»s * e g „ n e l n m n d o ; ÚPspú<¡% d c h a b e r r e a s g m i d » r a p i .h m e n l u n .d o « |o* o b s ié c u f o i q u e « l a d i» m a r e lig lu n h i b t a le u M v q u e ve-ncer p a r a lle ^
f f a r a <u ln tí» ro » « il a b l e c i ó e l ora«Íor u n j o e e -
o m t , j .a r a l e l o e o l r c la m a re lia p r o g r c i i f a d e l
C fiíh jn is m o y I w iñ o n fo s d e la c a . j « d « C « rV , p ro co ^ id a pr)P e l f í e l o . Y d ir ig ié n d o s e r n
« ¿0 1.1;» r c í p e i Q c j a m í n f e a l r e y , I« h a b U p o c o
T i'is i m cn cis e n e i l o i le rn » ín o s t S e 8 o r e l « st r c j í i i o d e la v i d o r i a , q o e d e a U « o o *
¿
q u e l o . fie !e id e I e n io r e s d c v o e ,ir o s le g ilim o a d e .
r c c h v í ü U i r i u m u y p ro n to 4 V . M en t i Iro R O , e s u s m a y o r e s . S e ñ o r , p a r a w a r r b a r * fa C 4P<U1 d e v o c s tr o s c s u d o ^ > a « á a b a o d .m a , d e n -
irf> cl8 (x^nn i» la U e rra h e r o t c ì, c o y a » p ie d ra *
e s tá n tu d a » re g a d a » d c s a n g r e á c e a t ú ^ i e s
v n e s lr a d t ic n a a . P e r o e n ü o m l r c d e l c íe lo , « « ñ o r , 3C "rd ao > d w d e v n e s lr o p a la c io d e M a d r id
qrtc a s i c o m o J e i n c r l s l o lia d e b id o la g lo r if ic a ci<m d e su igle 5 Ía o o ¿ lo s g e íirs d e l a S In a g o .
g a . n i à io s n e o » , n i i I w íal>Ío» tic la Ite rra ,
s in o Á l ia m il J e s p esr.a d o rr* II e o o * d c f e j y q a «
a s i c o m n J e s a c i l s l o h o n r a a h o r a á s u i fiele s
a p o sto re s « o e l c ie lo , d o o d e lo * h<* c o lo r a d o á
* 0 d c rc c h A , «tei o i l s i o o m o d o d e b e la v o » . r e y He
E p 'á a » I» g lo r ific a c ió n d e v o c a l ra c i r o n a ,
no
i
ko» g r a o d c s d e l r e if lo . n i á l o , g c fe s d e la
o a c in » , a itio i p o b e s »olkhdo» a u lm a d o a d c u o
o n m r y d e Qr\a fid e lid a d i* lo il» p r c c b a , y d e l
ciiÍ8»no lo o clo d e lic ia v os, r e y d e F^pafla» U o u r a r i « t o , h u m ild e s in s lr c u a e n lo s d e > u t'l« >
I f i o i i f o , e l e t á r v d n l « h ^ aU la s g r a d a » d c * u es tro
t r o n o . ¿ P e r o p o r « ju é h a b lo aai a l m e jo r , a ( m i í
n o b le d e lo» r e y c a d e l a l l c r r a V D o r m id e n p a z,
« o m b ra» J e lo s « » U e n le s, d o r p t .d e n p t * e o (o*
v a l le * j e n la * r o o n la fia * d e I» N a r a r r a ,
qüe
o s » i r f e n d e g lo r lo * a s a e p a U u r a i, S i h W a de
l a v l r l o r i a lle g a á s o n a r p a r a C a r b s , s a b r a q a c
o * la d e b e y H o n ra ra v a e s lr a
m e m fn ia < y
en­
tr e la s p o o ip a s d e M a d r'u l ae a c o r d a r á d e v o s n tro í
p a ra am a» o s y e s i ^ w a g r a d e c id o , y S M J cn d rá
con
ao» b e n e fie ji*s » v o c s lr a a v i g d a s y n v a c s -
tr a a m a d r e s d e s r o W s d a a . Y v o w l r o í
felice», la b e i,
le
a id o
n s p e U d o * p o r la
m as
iju e r -
e n e s la 44 i» g '« D * * lu c li; i,c o ü U g u a d l i n ’ic a -
¿9
COO
g e n e r o w r s f o e r z o i l o i d e jig n o s d e D Í m
a c e r c a á e n u e s i f o m u ^ a m a d o m fin a r c a , y c o n '
la d c o n 80 c o r a z o o p i r a re c o m p e o ^ A r v a e a t r a s
T Íc lo r ia ) .
T > íg a ^ rra D c u m « o fe : ¿po<frÍa la p r e o i a lib e *
r a t h a b l a r e o m e jo r e s t e r m iu o s à u n r e y c o n s *
titQ C Ío nal ?
R ñ F r a o c i a , K e o íd o m o c h a s v e c e a t r a t a r
d e fa n a t is m o ul p en « am ii*D l9 p ia tlo s o <^ue in d n *
ju a l r e y c a t c l li c o d e E s p a ñ a h p o o c r n s u e)ér>
e llo b a jn la s A lf a g u a r l i a d e t a m a d r « d e D io s ,
(«□a o La r e c itifla t e h a h c c k o
de) fao ia^ o
d a r le d« la V i r g e n d a d o p o r G a r lo s V
fiet«s so ld a d o s í Y o , q u e h e d c ir a in a d o m
e s tá n à su s
i
m o-
g r r , lia jn c u a b a o d e r a y <^ue « sio ^ in te r e s a d o e a
d e f e o d e r s o h o n o r p a d le r a d e c ir la n a o jo : q u e
h a « id o ro d e a d a d e b a s U n ie g i o i i » p a ra q o e la
r e s p e te n lo d o s lo s q o e lle n e n u n cora& o n n o b le .
P e r o v e r d a d e r a iii r o t e m e s o r p r e n d e q o e s e a / «
j o lr c n
d e que
e o a o a n a c ió n relÍ^M)«a> s e des*
Vlej^ue á la c a b e z a d e lo& e jé r c it o s o n a ít o a g e a
s a g r a d a , m .is lile n q u e la d e u n g a l l o , ó ia
d e u n a k g u ila , ó d e o l r a r o n c ja iq Q ie r » , K n e l
tu ro D ^ o d e la r t f r i e f j a , e l in 'e li < q o e la c h a c o n
la s c o u T o ls io n e s o o e n c u e n t r a u l g a a c o n a o e lo
a l m i r a r la s a g r a d a im a g e n , q u e p a re c e q o e le
e s i d lia b la n d O f c u a n d o to d o le a b s u d o o a a q o i
b a j o ! Í)a y a rd o ^ e l c a b a lle r o s ín m ie d o h Í ¿ o o n a
c r o a r o n la g a á r n Í c Í o n d e s a o p a d a a l t ie m *
P 'i
T
d e m n r ir p a r a
(«
r e c it a r
la
ú liiu a
orad oa.
e ! c a l l o c a t ó lic o , q u e io s ig n ía p u e d e e le *
i
^ae
m a i r o D io I a â o r a q o e
fa lfD4»eik
d e U YÎr(>eo d Î T in a ) la m « 9 c n r iîlo s a ine^i^aâo*
r a d e W h o m b r e ) p a r a c o u D ioa» y à la q o e
d e sd e D iñ o h etiin s t n i p e i a d o á a d o r a r t n lé
Í n l i * r w n t e n r a d o n « ja e n a e s t r a s m a d re » n o » h a n
enaeA^tdo, y q u e a r r a n c a b a la g r im a « a ) sé p U c »
lo r d B yn > p ? Q il s u * r a q u e lo 5 q a e c r e e n q u e I<as
i d e a s rel¡glo.««5 s o o in co m p ;« l)b (ea c o n e l t a la d o
n ú lU a r , K a L ie r a n « M o , c iim o y o , le s t lç o s d « l
'« « p e c lá c o lo a u U lio ic d e l a a n lo u e r i f i c i o c e le b r a ­
do en
lía .
u o C 'O n p a m e n lo ó e » a n c a m p o d ? b a la *
A lg a D O « i o s i a o t e s
s e p a r a b a n d e la ht>*
r a d e l ''o m b ;< te. A U u r d a a g ita c ió n <ie los
l»ri*paraiívo$ g a e r r e r o s »egui*i a o s i le o c ío s o t e m *
n e . i r » g r u p o d e c a ja s (Je g u e r r a s * e le v a b a e a
f o r m a d e a l i a r ; tin
v e n e r a b le s a c e r d o le a v a n ç a *
Im i;r a v e m e n le r e r e s l í d o c o n lo s o r n a m e n lo s sa*
e r r d o ia le s y e m p e s ^ b a «I x a n to s a c r iü c lo ' ] .a
h o s l ia c n n i a g r a d a se e le v a b a m a g c s iu o s a m e o *
le
a ld tit b r a d a p o r lo s
r a y o s d e l o a c le o t e s o l.
J ^ s c la r ÍG e 5 lo c a b a n y » o s e c o s s e r e p e lla o
fo
la s ? e c iü a s coM n aa d^^Je la s c o a le a n o5 a d m i*
r a b a e n « ¡ le o c ío e l e ü e n ilg 'i» y se d e s c o b n a c o a
re«|>cu). P v a e s lro s v a lie n t e s
cn o o t^ ú e sc s, se
le>
r a n la b a n c o n e n e r | i a a l ú l l l m o rrH ctbic d e lo«
« a m b o r e s y p e d ía o c o n a K ín c o m a r c h a r a l r o m b a te ; la o r a c io o
le s
h a b ía
dado
fu e rx a
p ara
O iu rir.
'N o h a y oai^a m a t n a tu ra l^ o i maiS liv r m o ^ s
n i o ta s p o é tic o q i e la a lia o z a d é l a s c e r e c n o » ia s
c o ji la a g a e r r e r t i .
S 3 3 3 D
U t'E K T E
m
DE
Z L 'M A L A C A R R E ü U l.
p í s i r d e lo&
re (ar& 4 9 d e o u e s t r o {)a c *
<}Qe, e l s i t i o d e B i l b a o f d c » o sle n iiln c o n v i^ o r ,
g r a c ia s a l g e n io a c t i v o d c Z a iD a l< iC A m g ;ií j
á
lo s a d m ira b )^ 5 eslu < rzo $
c o m a D ^ jn t c d e a r *
li l i e r i a e l r a l i e o t e y M b i o c o r o n c ! H f i n a .
U n g o lp e in e s p e r a d o v in o i d ? s t( U Í r D a e s lr a >
e « p c r a n 7J 8 .
E l g r n e r a l a c a b a b a d e C fS iin iiia r d e s d e q q
L a lc u n lo s p o n to s | io r d o n d e p o d rid i n l c n f a r o n
a s a lto . S e r e t ir a b a y a d ic ie n d o e e c h a n u : « N o
nc3i h a e a m o s m a la r s h i u t íU d id , » « n a n d o i e
AÍni>«> h e r id o e n
o o m o sto .
M a n tlo q o e lo H e*
v a r a n in tn e d ia r a n ie o ie a l p u e b lo d e O r m a u l e u c a u <le s a h e r m a n o , e o lr e g a n d o «¡] m an *
d o d e l e jé r c it o i D , B e n i t o E r a s o . 1 .a b e r id «
e r a d e U o p o c a g r a v e J a d a d q o e e tg « o « r a T , c o o *
C o c id o p o r a lg o n o s j o ld a J o s d e l b a ia lla ñ d e g a b * ,
v i r t o á ir a o q u iliz J ir «n |>ersona á I93 M td ad o a <]ue
a e h a b ia o a fa rtn a d n ) y p r o o ie tie n d o q n e v o lv e r ía
«lenCru d e a lg o n o s d¡a« . A y ! p j s a r o o a lg a n o «
d ía « y «I {«raode h o m b r e y a n o c ils lia ,.
U o a Q c b r e b ilio s a y \jn a ta q u e á U c a b e z a ,
e iifc r n ie d a d e s p r o d u c id a s p o r r e c ie n te s ¿¡¿g u sto «
j
p o r ItH ú ltiR K M lr a b a | o ¿ d e la cati>pa 6 a y c o a *
t r a l a i q u « h a b ía lu c h a d o la ¡g o o r a tie ia d e d o s
m é d ic o s d e l a g a r , f u e r o n y c r e o p o d e r lo a ¿eg u >
r a r , la s ú n i c a i c a a s a a d e s a m u e r te .
5 e b a h a b la d o d e c M v e n « * n . i ( D Í e n t o , c n m o . s a C '
la s d c t il e r s i e m p r e q u e n i o e i e a l^ u n grar\ile hom *
b r e . N o c a b e «luda e t i q n e f i h u b ie s e h a b id o la ote*
ñ o r f o i p e r b a a c e r c a d e s r ja n tc c r im e ú , s e h a b r la o
le * a o ta r lo rlu j v o c e s a f u u d o r a , , ta s d e dtis n o *
b l e s ofírlal«*^ m u y a d ic to s » Z u m a lararre^ ^ u l, A r>
jo ñ a y d e Var^^^s. l u t o , c a b a lle r o s le a s ls iie r o o
e o l o i litt ln tu i o t o m e n io s y f u e r o n n on ^ b rad os
p o r S , M . p a r a a a l« tir a l e n t i e r r o y
a l a o d c o n e l s e llo re.al.
cerrar cl
l)t><paes d e la m a e r t r d c Z u m a la c a r r e g o i , »a*
c e d ió c o io o d e s p u e s d e la m u e r te d e T u r e n o e e<i
F r a n c i a , se acu iS a rin i g v o e r a le s . I lo in b r i'S q a e nO
c o n o c ía m o s & ^ c a l& a r o u c o n o u n d o s« E l estadcim a>
j o r se au m en < d i 's l r j o r d iu a r ía n ie Q t e ; re la té p o r
p r i m e r a v e z e l ía v n r itis n to , j a e h lc I c r o n nia^ní**
fic o s p U n e s ; p e r o e o le n tr a s ta o tc is e !e v a o ta b a < ¡l si*
l i o d e B ilb a o , c l s o ld a d o n o r e c ib ía s c p a g a y el
e jé r c U o e m p e z a b a á s a b e r lo q u e e r a s i d e s a lie n t a
S i n «Ri^Ai*gn, u n a « le g r íá ¡nM ^tenfe se a p o ­
d e r ó d e a lg u ú o s i q u i e o e i o o q u ie r o
noinhr^^r^
Ins m ism i^ s q u e p r e p a r a r o n d « |> u v s la
c io n «le M d r o io .
E l r e y Iforci a m a r g a c u e o ie la iit a e r t e d r su
fié l 5or*Í<!or. ]P«r«> q o ié n p tu lría p in iA r c l « n irib r ío ¿ U it iin ii'n t u , c l fv r o ¿ d n ln r «le fo s b a ta llo *
n e i a l t e r í b l r la fialal n o l í c u f E n n>ucbo lie n ip o n o q a h ie r i i n c r e c r l a , p c r o a l <Ín lu v lo m n q u e
re c u n tK ir r {a t r i« te v e r d a d , y e l f u r o r d e o n a
d e s M p e ra e io n v i o le n t a se a p o d e r ó d e i o s c o r a ­
zones» ; < > c m c ig n ífica o r a c i o o í u n e l x c Cué a«{uet
c o n c ie r t o d e q a e ja s « ip r e ja d a » c u n s e n e tü o l e o '
g u a g e pnp a n o s p o b r e s so ld a d o s q u e I fo r a b a n u
a a g e n e r a l c o m o (In ra o lo s h ijo » h 8<i p a ilic !
F a l l a ta ü l i n n a p in c e la d a a l c^o^io d e l n o *
L !e Z u m a l a c a r r e g u l. O c h o d ia s deji|>oes d e
*a
in a e r l e , v im o s v r n j e r s u s C A b a llu i
b a filla i
su v iu d a o o l e n l a d i a e i o p a r a Iiact’t el
de B ayo n a i N avarra.
L o s r e s to s g lo riu s u s d e l g r a n d e h o m ! f r e í a e *
rn n d e p n .'lla d n i c o n i?l n ^ ayor s e c r r t u e n a n s i*
lí o rellrad>>, e s p e r a n d o e l d ta
q a e el a^^ratlocí-
m íe n to r e a l pn«IÍcra con<likCÍrloa a l p a n ie o n dul
K « e u r U I , {M ra dácU s «4‘ p ü U iir a e n t r e la s <le ?os
M l> eran o s d e K s p a Ñ a . T r « s a s io s lo<l;)v¡a f u é t n r *
b :id a a q u e lla sole<ÍAd p o r lo s ero« d e (^ a e rra q u e
c i r c u l a b m fi ^u a lr e d e d u r , I)e$pcrf;tdA |«or l a n
ru c u o r e s te a le ^ ia b a Ia « n m b ra «Íel b^r«»*.
P r r o üe p r o n t o s c l i A conanQvldo> Z u m a b c . i r r e '
g i| l
íü l i j ¡t ic o r jio tíid o y «;scu clia: u n p r u fa n d o
a ile n c io r e in a á
( o l e j o í , y e n o s e p j e e l p a so
I w s o ld iiío a , o i si]«ii 4 e l
m ?Io o ,
n i t ie m b la
l i e r r e b a jo e l p p s o d c | j s a rn tA s , N o le
duda
qae
ñc
U
quede
la e m p r e s a q u e e f (ta b la e m p e z a ­
d o s e l ia lle v a d o ;! c a b o ; \as prn vÍD C t« s Cielen
d i s t r a í a n d e l a p a i ; loa v o to n U ir io s st>, lia n l a a z a rfo « n h re \^ C A p iia j: C a r lo s V s M e n M a< irió!
V f t U e d á T o e s ír a t u m b a Z u m a la< *i.rrtgal. s in o
q o e r e l s p r e s e n c ia r o n J a m e c ila b te e s p e c lá c o lo !
I j s í p r o v i n c l a í l i e l e i g im e n ei» la e s c la v it a d ( i \
v u e s t r o m a y a m a d o r e y a e b a i l a d e s te r r a d o , y
T o e s ir o « v a lie n t e s lo ld a d n s c o o ie a a o p a n a m a r ­
g o e o e l e s ^ r a o g e ro ( a ) .
(í)
L a * p r o f j n e u * v a » e o o |f:» r ii« f , o t » n « n l o J j w p í e T ik lU il
f « c r « y r r J i ) r | M Íc íi s K j » « « f e r c c u c r d «
p a r a H « 4 ii« iir U f a l s e d a d t i ú a w r c o u u c e o U i . i i i i e r i o «
( « I i l o t a s ( 9 e < l.in ip a .
N , elcl T
(2)
Lo« »«{»ente* «n)<f4(lo8 d f ZumiiUrarrrciM Imb
*u«li4 ^
« I * c o & d<? s « » f íB T i J i « » (lo n r fc d i i f r H t3f> d f k>*
(Itf U 0 3 » y t|c h i f e f i ¡{|.->díí d o m é s t i c j s L o s q i i « c o r e e n c i p a n d c 1« M t iÍR r a e íu n i o n
lo « « n lr e a ilo r c i, a « c s io o i ^ fn c c o d í.ir a o » ü e U i t i o r r i a i U e
C a b t 'e r a ,
y o i ' n « < («lto cu eu L«8 p a r a b i c o e
B* h a y ntdnU o«
um
p 4 tib u io .
N . del T .
D S
B O S lB O X r »
l U e a q u í l o q o e tit h í s lo r id d i r i
a lg o n 4 >t
C a r in s ü< U o r h n n ,
F a ii n o pr>ncl(>e lla m a d o p o r la s le y « * f u n ­
d a m é n t a le * d e l r e i n o i g o b e r n a r a n a d e la *
Q r a o J « * m o n a r q a íj a d e E d r o p a ( t ) . S u b e r n i a *
DO c a m liid pl d r il e n d e l o r e s ío n { s j , d e a b ered rf
a l p r in c c p e d e la c o r o n a y le d e s t e r r ó .
Iv o s airiég>)s d e l p r ío c ip e le lo in s c j a r a o qoe
d e s o b e d e c ie r a : q n e o o fa v o ri*eÍera c o r s u a u ce n '
c í a ln» p U n e s d e su » a d v e i- ju r io * y q u e a r r á n *
c a s e <\ p o d e r i
m arch o
p ard
« o lie r in a n o t
p e r o e l p r ín c ip e
d e s t ie r r o c o o G a n d o t n s u d e *
(I)
L a s ]eye< fundam eotales H#l r n o o 7 la rolontaU
d é l a nación r|Mc t)co e f» e r» a da le y , han IldiuaJe a
* ...b r l n .
(2Î L o
h íto FeTD«D<Io V J I fu é tc « a b lc c c r el
ó rácü d e iuce*)oo.
.
ti. del T .
m
t« e b o
7
tù tu
p ari
T « n ir
i
ocnpir
cl
t r o n o , cQAad<) m tirie » « »u « c lu ^ l p o seed o r.
E n f i o , $« a b « U l u m b a p a r a el m o D arca ;
j e ! p n fi c i p « ,p a r a e o o q c i s u r s a c o r o o d «e e s c a ­
p a d e Im s itio s e n q o e Io« « t r a n g c r o s
dei i e c e n c o n t r a i o d a b a c n a fé y c n l r a e i i s o p a ­
t r i a d o n d e le l U m a d o p o n a d o d e t a U e n l c s q u e
b a ft CDarb<ita<to x u ba o d e r à .
F o r e s p a c io dp c ip p o s B o s lia c « f r e n t e e n «m
r io c o n
d e t i e r r a y e o o a lg u n o s p a is a n o s a r m a ­
d o s á lo*lo e l po«ler d c i d s e n e m ig o s q o e c a e n *
t a a -coo o n g o b ie r n o e jla b le c b lo y c o n e l a p o ­
y o d e do« o a r lo o e s t e m ib le s . M ie n t r a s q o e
ile -
o e p o r c o r lc a a o o s » s u s s o ld a d o s , q a e v i v e e n *
t r e e llo » , q o e lo«na p a n e e o su » p r lv a c ío n e fl y
e n s o s p e lig r o s y q u e a d c n ir a i la E u r o p a c o n
w r a l o r , s o s a l id u r ía g o b le r u a c o o a r t c e l le r*
r llo r to
e o q o e v e ri3ad e ra m e a le r e in a ; y s u ju s li*
( ¡ a y p ie d a d b a c e n flo r e c e r la s lej/2S y l a r e l i a i o n . ( IJ
P e r o e s lo o o l e b a ita * q u ie r e q o e s o h ijo
a p r e n d a i r e i n a r i su la d o «n m e d io d e lo s p e ­
l i g r o s y d e U a p r iv a c io n e s y d e e s le niu«lo p rc*
u r a a l p a ís d o s g e n e r a c io n e s d e b u « d o s r e y e s ,
‘ e r o l a o b r a e m p o z a d a i> o re ( b e r o ls n io e s d e » -
M'
í.nrvo«U*V
c i J m Ít
U a m j f » a lia n te y
n iii H iír* r'* « ci>
^ P
C o d o s c o m •!..<»
1j
J U e s t u p iH c t t 'c r « * 'i'ü i ............. ......
ú c e lc j e g o r íp n k iu d c p a rtM Jo !
I r o id a p o r o n a I r a n s i e c i o a
g e n e r a i « in a a c o n o c i n l e o t o
« je cQ ta d a p o r o it
n i a n u c D c ia .
N o p o J ie n c lo y a d e l u d e r * « , r o m p ió «I d e a g r a d a l o p r in c ip e s a e» p a d a , y f o é ú s e n ia r s e T ag i i W o a l b crg ar d e
h a b ía n
on
c a lo r u ftia d o
y
p u e b io
qoe
di-l
cqaI
le
a < lm ira d e v e r
la n U in a g e » la r ie n e l io r o r la n io «
E a i o c s lo q a c l i i r i la b ì i l o r t a , 7
f o a o i! o
( o d o s e b a y a a c a b a d o p a r a C a r lo s d e Borbor> ¿0 0
c r e c ia q a e «□ n o m b r e p t s a r i i la posteri« lad co*
n io e l D o m b re d« 0 0 r e y , y
con
m a»
g lo r ia
q u e 61 d e ¿I h o b i e ^ d ic lio la iils t o r ì a ; « 'T d i d ìa
( Vir7o i F , r e j dt! E i/m fio v d c Ì(is In^iafi ìta
niÁo cni'onoilo ('nei pàfmìo de MndriA \*
ó
b i e n : « T>tl í t o , C i r h j t f \ r r y J e K s p w u t y
rie l a i I n à iu * h a gìdo ?.uierTudo «n t /p<inloon
{ le i £ * c o r ia l? B l l a y la r if t s r e y e» c o v a v id a pft*
lit ic a s e r e d u c e à fa d e s c r ip c ió n d e laa r*irc*
m o o ia s d e s o c o r o u a c io n , v a b & ile »ua ( u n c fa *
IcaH
S c r i a Ì n c o m p * e lo e l e lo g io Oc C a r lo s V , s i n o
ae b ic t e r a a l m is m o lie m p o e l d e U m a g e r c u y a
i n e r t e u.*la in iÌ io a n ) c tit v iiitì«la & la s u y a , la m in *
p a ñ e r a He so g lo r ia y d e iia i n f o r f iid io . A la
r e t i l i M a r ia T e r e s a se lepn«* 4 c n ir l b a l ^ r a la b a n z a s m u y ilis tin la « He l a i q u e d ia r ia tit e iile «; fri«
b a la n
a la ¿ p r in c e s a s . M i b o u u 'iia g e s e ià re fe *
r i r o n s o lo h c d i t ) ile s a v i 4 a.
I)e<pij4*9 d e la c.^piiulr^tlon
o fic ia le s q u e h a b la n s«*guiHo >t
d«* K v n r a
to j
C a r lo s <t l'c rr-
t o g a ) , ae t o i b a r c a r o o c o n e lT a p a r a l u g l a i e t r a .
O u n d f t ile g à r o o i P o r t j m o n i h , w n e o o t r a b « «
«Jtoa s e d o r e j « d l a m a y o r d i w a d e * - L a a r is io .
C N c i» iB g fe ia p r e p a r a t a y a p o m p « » j J i,u » da
« « n c i o n p a ra lo c o r r e r lo a , c n a n d o Ta p rJ n ceaa
d e B i i r a lo * (lam rf a , q c a s a y le * d ijo w n e n e r g ià : 0 A m ig M
m io s , e r e » q o « # c ra
s o s lr n e r
cl
h ftfto r d e o o e s lr a p a t r ia n o m e o H i f i i r i c o r r o *
e n e l e s lr a n g e r o . V o y à T e m ie r id m d i a m a n i c » «
» »
r a r
JU p r o d u r l o p o^ ré ^ a iz a * a y u d a r o a 4 e» u « .
e l d i a f e l i z d e o c ie a lr a e a t r a d a e o Ja K ip a fl» .
O T IC J A I^ ^ S
1"B A I7 0 C S B S
¿ n r i £ ¡ i fe lla r i a l ìjt
p
a r a roM>{n9$, q o e r í^ n s a m Ì< ;o « y c o m p a tr io ta « ,
ru *
« f r a n g e i f t fo is ie i« m ia com p ai1e>
^ j» fle a r m a » , p a r a v o io ir o « I ra x a m i p lo io a e(
^ i U o n p e n s a m i e n t o ; | « r a v ft v t u o s m i» r n s i - « 9S r e c u e r d a , r e c a e r d o s «ie d o lo r p o r la » p t r d l .
M i
¿ a s ifB e h a n d i i m í o o l i f o v a w t r a a
recaer*
d o , d e t e r n o r a p o r l a c o n fr A le r o id a d q u e c o *
Q o ia ,
iv c u e r d o s d e
r a r o v a lo r
tancra«
y
p«r
a d o iir a c io o
9 ta
v u « f lr *
por
ra e stro
íg a a l
coos-
¿ ^ 'a m e p e r m it id o d e r r a m a r a ^ a i s í g a n a s l i ­
g r im a « , |ior lo s q u e h a n p e r e c id o e n
el cam po
d e l h o n o r , A a b e r i , Lan > iilr>rí, B e z a r d , C l e v a o n c s JJarechef<>ucAQl|, P e I l e t í e r f B a r r e z ^ B o a ••
l a a d e B r» e , K o b t c h o o , V í d a m e d e O a c y , n o ­
b le s
v ic t iin a s p a ra c o y a g lo r ía «olo f a lla b a b e r
n iQ u r lo | i o r U F r a n e l a ; s é a io e p e n o t i l d o r e o d í r
boiíKoa^^tf á la x a n g r e m it v e c e a dirrrAina<{a p o r
d e T a o d é y G a r n i e r , <an a n ím o < o * e o e l e a m *
p fi d c h a l s ll a c o m a e o e l le c h o d e l doliH *, p o r
A l e j o S a b a l i e r <jite lo lu d e» ea b a c o r a r d e u n a h e *
da
p o ra e s p u o e r á o l r a
sa
c a e rp o a c r ib illa d »
p u r iéS b«ila, « tie m ig a a , d a n d o d e e s f e m o d o
e je m p lo á s u jn v e n h e r m a n o ; p o r e s e am aliY e v is «
c o n d e d e V ^ e ta rd q u e a tra v « » a d o d e d o s b a la d o s
»1 p r t ii c i p is r la c a r r e r a , s u p o c o o x e r v a r a q u e lla
e s t o ic a a l e o n a q a e s« r r e c e s c lu s iv o p a lr i n i o o i o
d e io s v e te r a n o s fra n c e s e s .
C o n c c J a w t o e e l d fr ^ c h o d e r e c o r d a r e n C9*
la s p a p u a s lu í n o m b r e s q u e m e so n g r a to s » de
A l f o n s o de K i r r e i , d e A r l o r o d e L a l a n d e , c a y o
« lo jjio , s i d ije r a y o to d o l o q a e a ¿ , d e su c a r a c tc r V in tr e p id e z ,
a a iis t a d .
p a r e c e r ía
a d a la c c o n
de
la
P e n u i l a «cine h r ib la r d e l e sc e le n t e W o n
<U
los V a l l e s , <jae e <»«p ic a b a e l c a r j f i a m i y e l c ié *
d i l o q o e fe b a U ia o d a d o i u c « r * i c i o » e o l e r n iU
1 <U5 e o m p a c r io u « .
P « f m í t í » e m t , e n f ia , c ¡ U r o r a o r g u llo á í o d o i Ip « rr a o e e $ v s q u e Ii4 o is e r e c id o « n N a v a r r a
e l e p ít e t o d e ? a l j e o l c i , y c o o e$o lo s n o m b r o i
lo d o s .
L o i T iic r tn tlf» d e I ^ b a r i h e j d e R o c b e i D o o t , y J e S a l íjt A M a lí, A o í» < W d e l l a r r w ,
G t í f U i e r d e I s C o u r , G t o l l i l e r , d e I > o o t o u i, d e
R a m ja u li, d c M o n tü ie i, d ’ A r g y , d e ! * in a ,d e
l . e c i a l o j r , j ta o |t*j o tro « q u e o o lie p o d id o t o o o c c r d o r a n fi- la la r g a c a u liv it U d q u e m e
d c \is ( jla s lie l e je r c it o .
sep a rí
> 0 D ie o l v i d a r e fa m p o c o ile ío s o o b íe s e s tr a n jc r o s , q u e l a o ío l í m a t t ie n l e m lia b e l« c ^ n f i o d t U o c o o n o s n tro s fraoce.<c«, K n i b s e l , K a t s *
n e r , K íic Im . t i v a l i e o l e y le a l K n c ls a q o e a ica b a d e p r o l o j t a r io le m o c tn í'n f« e o o lr » U f e ío o ia ,
a r r o j a a d o é la c a r a l i c lo s r n in p r a d o r e t e t d í o e r o con qoe
lid a d .
se
q u e r ía p a g a r l a v e o u d e
C o m |M iie ro s d e a r m a s ,
sa
r e o r iM o i a n
fid e*
m o~
m e t ilo e o d c lc n s a d e a n a c a o s a & a n U , o s lia b e i«
f c p a r a i b , co ao« Ío b a b e la v is t o q o e v u e s t r o s e s ­
f u e r z a e r a n in ú iílc « p a ra so M e tie r a n a ii;4 a ilc rA
d e r r i b a d a , ' l a l v e s e sta n io s d e s lio a ilo s á n o v o l­
v e r no4 ix v e r , p r r o re c o rd o ttio s s i e m p r e q a e he­
m o s s id o h p r m a o o s , y se á m o a lo lo d a la v id a , h a s .
t a la m o e r le .
CoQ Jo se
b f o to d a » l u
b e q o e r id o p a b l l c a r e n e ite Íi>
a c c io u c » ^ ra o d e $ y g e o t ro sa « qo«
t e h a o h e c b o e n d c l e a í a d e l p r in c ìp io <agra<3o d e
l a le g U iic id a d e n E ip á ilA ; y A cría u n a í o j o f iI c Í a n o h a c e r c u e n c io o h o o o r if ic a d e a l g a o a j
p e r s o n a s , c a y a d e cU io O f p o r s e r v i r o o e s l r a c a a *
sa Toé U n p e r f u c U . K t e lo g io
Je ao
b u en ca»
rs fr te r n o e s u o a ÍQ d¡serecÍoo { «1 m a r q u e s de
H a u ip o ú l e a T o l o j a , M . M e v e r e o B á r d e o s » y
v n B Áyncia e l m a n |u ¿ s d e L a í a o d e y M r . T e o d a rfi d e T r o i a i , s e m a n ife s c a r o o re a U s U # c o n *
c ie a z o d o « y d e s i n t e r e s a d o s , b o iu b r e s
y d c cora*¿oo.
d c a ce io Q
T e o d o r o D « t r o y a i, n o s o lo p r e s tó lo s m a y o «
r e s s e r v ic io » ti la c< iusa. s in o
t a m b i c o i in *
d Í * Í 4 ijo s d e l a c o r t e y d e l e jé r c it o d e D . C a r «
io s . S i n e m b a r g o , e n c o o t r ó in g r a t o s , y s e v e n d e «llo< e o n a n n o b le d e s p r e c io , m i s r e c b o
d e la s e g u r id a d q u e le d a b a e n
e s to s ú ltlto o a s
lie m p o s ( J a r lo s Y ^ d c l o l r a r l e s i e m p r e c o m o í
t^n am igo «
d O lT O ^ I a T S Z O K T .
^
a v e la t«lea d e d e s e n v o K e r e o
>*a&to c u n d ió d v lo s
mi
lib r o
cl
c in c o a ú o « d e [^ g u e r r a
U i
e t v i l «D E s p a ñ a , p e r » rn q y p r o n lo n e e o o T « n cí
q o e «Irbia lim it a r m e á b o s q o e ja r * lg d *
s o s d e ta lle s . M í m a c o m o llla d s e o
lo» c ó m b a ­
l e s , a p e n a s te n ia iM StanUr f a e r z a p a r a s o s te n e r
e l p « 9 od e U p lu m a ,
y
s e nej^aba á u n a I a r 0
ta re a .
K o l r e ?as t*poca» b i e s « lislá n tai d e trío n T o s
y r e v e s e s q u e s e ñ ^ la r o a la » d if e r i’iito » fa ie a d e
l a lu c it a q u v9 C \»a ¡(a«t«’ tiiH o c n N a v a r r a , h «(to­
c a f]ue p re cr« i¡c)á la m u e r te d e Z u m a la c a r re j^ u í,
m e h a p A re rid o la m a s p r o p ia p a r a q o e s lr v le r «
d e ba^e u a lg u n o s re c a v rd o » .
M i s :;i¡raila» l e (iiari c o n c n m p la c e o c ja e n
d e f iJ e i i d a d , d e s in te ( i 5s y g lo r ia ;
y s o lo « e o c le tiJ o Qtaa g r s n r f p a ^ n a o « la f h u b i e '
« iju e lla
T a p o d id o o « M |f'rin e d e
lo& su c e s o s q u e poste**
r j y r m e n t c l«vj«-n>r) lu g a r .
H A b ic n tlo t e n n lo la deíj^ tA cia d e h a b e r 6Ído
lirritl« ! ) c a íd o p r b lu n e r o v n u n fiiísin A «lía, h a *
I f lr r a te n id o p o r prci'Í%Ían q u e h a b la r d e m i la r*
g o e a o r ív e r io . y
p o r c o n s ig u ie n te d e m í n ú im o .
A d e m a » b a b j e r a le n lilo q u e p a s a r p o r e l v e r gn riv^ jO la b e r i n t o «le la« ¡rtirli^ as q u e no» c o tí*
d u j c r o o á la cat<i^trnre. Y b le u m ir a d o ,
b i c r a p o d id o d e c i r d e to d a s e s ta s c'isa«.^
hu*
D esd e
e l m o m e n to c a q u e s e o c u p a r o n d e io r r ig a s e n
v e a d c )iai:<'r la g u e r r a , h e m o s s a b id o n u n c A la
q u e ae t i a m a b a á nue&ti'O a l r e d e d o r ? D e s p u e a
h e m o s « a lild o q i le &e n o s e n g a ñ a b a , m ie u tr a s
q u o d e r r a m a b^Hios n u e s tr a s a o g r e !
S l d e m b a i g O f ai e ü a o b r a , b a s t a jile ñ n p e r *
us
f« e U p o f c i e r l o ,
do
e s r e c ib id a e o n d e o ia jia d a
i n d i f e r e n c i a , la l ve&
d < ci«iire á e m p r e n d e r
u n t r a L a jo d e la n t e d c l q a e r«iroc<nio a h o r a .
G r a o D i o , ! a l r e t e r i r n o e s ir n s m a lo s d ia t ,
p o d r ¿ U>davfa p r e s e n U r e o m is
p a g in a * n o b lea
m o t iv o s d e a d m ir a c ió n . Á. \o$ n o m b re * d e M a-*
r o t o y s a * c o m p a ñ e r o s , o p o o d re lo i d e E g a í t ,
E i i o , Z a r i i t e g u i y V U l a r r e a h y o c o lt a r e la s
l in e a s d e l tr a t a d » d e V e r g a r a c o n «1 h o m o d e l
a l i i t o o t i r o , d is p a r a d o , e o d e fe n * a d e o o r e y úts»
g r a c ia d o , e n la * m W jje n c * d u l B id a s o a .
iü
................ .
- • '' '
4 > 4 ^
at^^gjovriKi;^ .>M»
% ’« i i 5 ^ , : *
sí'sd tt-íj* >>:ï A
V « » » ? ^^ ' i^|tii«¿ s. '
w K '.•'^.^»¿^ílí >i, i,i>
# Îa È 8 ^ l^ ;ia (sl'> 'ilC 6 V C '" ; -<M V .j.O '.tM K9 i \ . l
^ V Vy Í t >¿i ' «î^y > «it,? «
¿
1"
o'^nAiv»'^ ¿ h > ^ o p s *5» ib ifi
> -Îâli * « M» >*h ;ï 4»4ÿ1 i»*fc
,<'<;X^.i
h » .•
Í ,
•^/
V/
,
S IT U A C IO N A C T U A L
en LA
C A V 3 A
M
B E A I i
A R C T O .—
ÌX R
H B V A ÍA .
O A S Ä S 321A .
F l gi*í»n d e fe c to He ! m I f g h i m i a m , e n
Iq*
e h a s |K)Ulu’» s, c o n s ìs te c u « le u ti ¡m a m o » l ¿ o lu e *
g o c o m n »oceH e « I g a n a co r> (« cÍm ien to f a l " l q u «
|M re«
in m p r o u ie tc r n o eM ra c a tu a .
K t iio n c e s
e l ( l a r l U o , ««gun la e a p r e s io n d e l v i u o n d e A t
C h a lc a u b r ia iiH . j e b o r r a , u b a c e p e q u e ñ o , a f ir *
rá I m ojo» > b a ja la c a b e z a , y m a r u iu r a c o o
U V J S i V M x lo^io s e h a p e r d id o .
IS O
¿ E a p o r TC O torS) ttacán ilo D O j con ineoo eelub le p e r9 e r« r4 n c ii, c o in o n M h a n
oae s*
ir o s ad versario s á deTenderno« co n la c la d e b ili­
d a d , coo ta n pocft c o o s u c c h co la resistencia?
T tiiu e n io s ejen ip lo d « « lío s . E l cornb&t« existe:
p u M ü ie o l in ie o tra s q ae quede u n solfi boinlirtf
pAra 905ter^er este c ó m b a le , m ie n tra s q o e esle
liú in b re se b a l l f e o i a lire rb a , aníiii<^iMks(c cua
ener{*lca«
p a la b r a s , e o vez de d e b ilila r a a v a *
l o r con nuestros la m e n to s ; tiem p o q o e d a ri para
l l o r a r co a o J c dstenios c o k ra m ente vencidos
Si
realistas debem os te n e r fe en c l 'r lu o *
fo de i a b an ^ le ra^ e la Ic g ltú n íd a d , rs m ic n lrii^
q a e esta ae h a l(e {>1aDlada « ii la n o b le tie rra de
l a b e rú lce ccu stao cla , e n e l s o c io de la
S a ( I ).
H e H iclio e n
Espa-
ob ra que los e sp a So le s en*
e o n traro n , p ar» re s ia lír k lo< e sfu erto s <le N a ­
p o le ó n , im U la T u r ria ct* la rpfw tinjon de es­
tas dos p a la b ra s : j ^ n e >mf>urro !
C n <r»cio, N a |io Íe o n , j r la t it e del c u a l tle m «
lia
e l unl»erv> e n te ro ^ y c u y o g en io lia ven ­
cid o los m as fo rm id a b le s ei«TrÍtos de E a r o p a ,
e o tra d « im p r o * U n co
para sujetarla«
1
( )
L a t»»H«Tera rfri d c ^ p o litm o , <^ne e l l u r o n H . d u
C a « « , il.ifiia d e I j lp|:i(in i¡d< i'l, h a ii^ o n r r a m a « !« prt*«
iitr lo c ^ p t d o l , po r rcii<i)i¡iii>*itle Coi a b u i l n t i> lú i,
lo <|(ie sic h tn «;l fn ism u b i r n i ) , < (cb cn b A —
b t t p e r iii^ u ioÜ A f«r^(>iu2a d c itiiu tfo ,
N , dcl T .
C o ; U a l a E * p a « a d e M p e r c ib I d a , l i o !*o!<Iaa a s Y J in j e f e i . y s i n c o o m o » c r » c t i o í r e l n u m .
!,M le u iib le d e l c o B q v s t a d o r , f li k la
il«
w í ís iiil« .
ni
sa$ v e t « r a a c j M cn^pre v i d o *
r lo » ^ , .^ W f r U m e n i C : ¡q tu - i m p o r t a ! y »
p rc
M r a p>ira la lu c b a E l e j é r n l o f r * n w in e n .d a
c o m o C1T1 t ó r r e n le U P í ü i n s u l a , y d c * ! « ) « la s
t f o p « q o * « 1« o p o n e n j ; y « «
A faU » d e f o 't í l i í r c í a r n ta I» K íp a n » » sa » p » i «Ano>. ¿ t e i Q O t i ,
U c ic d a d s a n U . M e n lr e g n d a
i la s l l a m a i ; e l n io r p a d u r J o s é « ¡ o * e « M a ­
d r id :
r m p o r / « / la V i r p e o d e l l» jfa r n o
h a íid!» q u e m a d a y la » g a e r r iJ la i %ou d a e fla a J e
la s m o n ta fia i*
V:i e s p a ñ o l e * d e c a r a c K r p er»e»« r8 n» e y
e n ^ rfilc o . B a j o « l e a ip e c t/ i n o h a d o jc n i ra flo ile
« a s a h í l e l o s , q u e sh i c a n s a r l e , « in jilc a c o ti U n ­
i o s a ñ o s « o e c h a r a l m o r o d a sa h e r m o s a p a lr ia .
V o f c o n s iíjo ie n t c d e b e t c o j s ie m p r e m c r v ü e l
i r l a n f o d e d o o C a r l o s ; p o n | o e e s lü j*ricu |j»e « j ú
a o slí-n ld o p o r e l p u i h l o ( » ) , y «• p u e b fo lU lc a m e o l e e s e) ijo e h a c«M ier*a<lo e l i lf i o d e l a n l i g u o r a r a c l c r n a c io n a l. T -as r ia s e s ilc ^ a d a a «e
h a n í>en!íJf> e n le r a t n e n le r o o c l c i*tita cln d e la s
( lU a s V d e b *
c n » lu n jb r í* eí^ iian jeras- M n ih o a
d e lu« ü o itih re s ü u a tr v s d e lo s g r a n d e s q o e r o -
{JJ
L<M
n o «ti.tl«>nen t ig n íi* - Ii>* l í r ^ n o i }
i n ‘ l p B i'« ! '' 5*01“ f o n e g u ie u ie c l f i i r t l u
t c n i d o i d o n C * r lg 4 .
l* * lx 'r * o i,
A . QCt 1 •
d M Q e l (TODO d e I t t b e l , » o n lo s m U m o s q u e
e s U b d Q ia s c r ito « e n
en
I45 lis U » d e C h ^ m lie la Q e s
l a s a c ( e d m » r a s á t J o » 4 B o n a p a r le .
E n « f to s tie m p o s d e d e x g r a e la s , c n a n d o l a
t r a ic ió n e n r ta d la r i a o ie o le to d a s l a i cQ e » iio o e e
p o l i t i e a s , to s fieifts s e r v id o r e s
y lo s a m ib o s d e
d o o C a r l o s t e m la o c o n r a t n n , h a r ía m a d m t ie m ­
p o , q u e se r e c o r r i e r a rt ta n I n fa m e m e d io p a r a
s o lv e n t a r
la c u e s lln n
de
E s p a d a ; so b re
to d o
e n a o á o r e ía n la p o l i i lc a to rto n s a y m a q u ia v é lic a
d e la l o g l a l e r r a q u e r e p r e s e o la b a n n p a p e l p r lo *
c i p a l e n lo s negnci<*s. C o n a n s e n iim lc n t o i o J e f i n i b l e d e d e s e o n fía n z a y d o l o r , a c o jíio o s e l r e a l
d e c r e t o q u e lla m a b a i d o n R a f a e l U a r m o a l
ttia n tln s o p e i l o r d e l « j é r c iio .
Se
sa U la c o n fu sa *
t ó e n l e q i e e s ie g e n e r a l j e h a b ía m e z c la d o e n nia<
c L i s in tr ig a » ilu r a o t e «ii p e r m a n e n c ia e n e l es»
t r a i i j e m , y n o se h a b la o lv lila d o e l p n co r i l o r
q u e m a n ife s ir i n o a n ilo le c o o 5ó S . M . 1^ d lr e c «
c io n d « l e je r c it o d e C a f a l a ñ a . U n a c o n le d m lf^ n l o s in ie ^ lr o ( i a i s a n ^ r le n u s «ftcen as <le E s i e l l a )
T Ío o tD u y p r o n to íl a le r r a r n o i« M a r o lo n ia n d ó fa*
a i l a r Á lo» m e jo r e s y m a s a n t ig u o s s e r v id o r e s d e l
r e y c o n p r e te s to d e q u e e r a n tr a id o r e s . ¿ F e n s á b a lj,
e n co n cie o c ia ^ };e n e r^ l 31a r o t o q o e a q u e llo » , h o m ­
b r e s m o l Ila d o s e n e l c a m p o d e b a t a lla p o r la c a q »
n d e C s r i o s V e r a n t r a ld o r e s f ¿ n o o» t e m b la b a
l a m a n n c a a n d n fir m a s te is su s e n t e n c ia d e m oer«
le ? d e c i d , ,<.no b a lb a re ^ j v c e s f r a l e n g a a c u a n d o
l a o i á s l e í s la a c u s a c ió n d e t r a id o r c o n t r a e l d es«
v e o lo r a d o P a b lo S a n z , t r e s veces h e r id o , y q a e
c o l a d o U fise d e m o e r t e e a a o d ia
«a
A r U t a , r e u n ia « a s e s p ir a n ie s f o e m t p a ra
t» p *e y g r i i a r é « a b a la llo n r ;/ # e W w .' ¡ v i i V f l
re//?
¿ N o M a^>r«!aÌ8 y a , g «ner «1 M a p o to , d e l i i
de d lr le m b r « ite i 8 3 S « n A rrlg n rria g a , c u a n ­
do f o ve z de o brA r c<in v< )eilra divisÌOTi de T iz *
ca^a« «Íe8an¡nial>a¡i a l aoldado, la n z a n d o
qnej^a
ÌnjQrÌ<isas c o a tra la » dtip<^tìpìon«a d e l g e n e ra i e a
gefe M preno^
q a e S a n z , n o eK U ch an >
do
r io
Y
m aa
la vo s del deber, pasaba a oado e l
Ib a i/ a b a I con e l 6 .^ y <1 l o . * d c N a r a r r a ,
atacaba a l enen>$go?
Si
e l a s e s l a a l o d e F .sle U a ea o n c r / m e o 9 1 «
d e b e |>esar .« ¡em p re a o b r e M a r o t o c n io o h n m b re
p r iv a d o , h a ? o lrci crint^ 'n q u e ile lw p e s a r s o b r e ¿I co rn o h o m b r « p n lÌ ilc o , y f u e la a o d s c ía
r o n q r ie hl/zO r e p r e s e n la r á S . M . u o
p a p e l la *
d ig n o d e l irono«
l 'e r o q i e r o « a p o n e r q r ie c n a n ilo lo s a c lo t
t A n g ju ia r in n d e E i* te lla , y s n e n lr e > K la c o n e l
r e y , 0 0 a L f I g a b a to d a v ía I^ la r o to id e a i
tre m a r e)
e jtlr c llo .
d e eo>
E s in a m n lio A h c iln e ra n «tdo
inf;t(n4*«! Q u i e r o c r e e r q u e e s le p e n s a m ìe o lo fo'é
c o n c e b id o deap nes» !) • l\ a f a e l M a r i t o !ia a r r a s '
Irad o
il
o n a r r l a i i v io le n t a y p e lig r o s a a l p a i li*
d o resliM » d e
• — IV o.
E sp au a:
p « ro
le h a d e s ir u id o ?
h a b la r á a itili d e ?a c a t ñ t lr o f e q*te p r o ­
d u jo la d is o lu c io n d e l e j é r c it o r r a l «Ìo N a v a r r ;) ,
M e d e le o d r ^ ta u
a o io e a
ire $ b e t b o s q u c d d c n
6 j« r p a r t ic a U r m c D t e o o e sC ra a i e o c i o o : e l h a b « r
C B T ia J o e l g o b i e r o o f r i a c é s a l g e iie r a l E l« p a fl« r o e l g r « i i c o r d o o d e t« Iff^ íoo d « I io a o r , e l
iD O TiQ jíeD ío m o r n e o la n e o d e a ) u
r< bta
do U
C a rli> s V ,
a li a d a
q o e h a le n t>
d e F .sp a fijii ) c a f i n , c l
i e r r o de
esW i00(J<i a ie s f b Q a J;* V r a o r ía ,
De
p od e ro sa , c o o d d «cU i a o U m o í , l a s x i m - ,
p a t » s q o e )e g n e ti
c o n la c a n s a d « U a b e l ; «1«
e s le u .o d o e l g o b i e r u u d c M a d r id v a á c H rn n tta r
e n la a a im s c í o n d e &u cr<?díto n u m e r o s o s te>
C o rso s p a r a c o n c lu i r la g u e r r a ; y <lc e s t r m c d o
e n f io , fa R^ii^aña r e a lis t a se e n c u e o ir a p r iv a d a
d e su g e f« , c o y a m a n o d a b a o o ld a d a l p n d e r .
P e r o lio l i i i p o i l a ¿ V o r «juc p e n s á is q o e n o s
h e m o s balld<i lo s
r e ü lis ia s r n l i s i a n a ?
c o lo cA r e o e( r r o n o e n M u J r lJ i
¿p ar*
la p er« o u a d e
D . G a r l o s ? 0 0 , n n; n o s li i n j u s b a t id o p o r e l
}* rin c lp ln q g e r« p re se o ia > Y a e s t e e n o ii a c í a d a d f r a n c m , y a e n a n a c iu d a d e ip a ñ o la , C « i )ns V
íC h a lla sieu ^ p re h a s ta c l i r t o p o n lo e o io e .lio
d e iu s su yos« N o f a l t a r i p o c « m a s q a e o n }io>it*
bre d e
c a rá c te r y
d e c id id o
c o m o Z u m a la c ^ jr*
r e g u i« p a r a r<'(ire$(,>nlar la p e r s o n » d e l p r íu c lp e ,
e n tU 5 Í¿ jin ja r r < lo s valleut«*s« I iu ín lM a r la s a i n b l*
CiOoe% y r e it iilr c u u o a s o la m a n o la direct^lno
d e lo s u^i^^hIos ! fC o
csl«*s t ie m p o s d e r e v u lo c io *
n e s y e o <tn p i ) s « I r u r d c o i >m > la l'A p a ü a , b r o *
t a n h o m b r e s J e c.Ue le in ^ tle a c a d a m om en to«
Ya
<e h;i cnc<»nt<ado u n o , (U W rc fa .
C t* e o i i i ú l i l l l a r
a c e r c a d e la v id a d e
iln a M i's
c ijiid iit u s
g e fe tk<yo
ilu
koi u b re
io d u s
te o « c e y a á t a h i s to r ia ; d c est« h o m i» « i q u ie n
h a c e p o c o llam ah ar^ e i e s i u / io n l e d e T e n io sn ,
y á q a í e n I U io » n a h o r a c l « o n tU d e M o r e lla ;
d« « » U if e n c f* ! q u e d i r ì g i a , h i c e \toco, a n » p a r ­
t i d a d e q u ir t ìe o t a i g iie r r U le r o « V q o e
se
en­
c u e n t r a e o c l dÌA< i la e d ¿ 4 d e a 5 ai^ns, a l i r e o le
d e o n e je r c í w fo r m iti a lile »
p o r c l.
S u « e i i c i i i l ; ; D S se h a o e n c a riñ a d o lie e n c G in b r a r s a g l o r i a , cn a o lfesta o ^ lo c o a n t n le te m e n
y atardi<fuil<inos lo«1i^9 lo s d ia a c o o l a n n lic ia
d« «a
m u e r t e ....
P e ro C a h re ra n o ha m a e r­
t o y v a h ettij> e*ar d e n u e v o a n a lu c h a s a o ftrtei« la. i V a s l a d é m o n o ' d e la N a v a r r a á A r a g o ti, k e ste n u e r o le a t r o d e la R iterrà .
E s p a d e r o « « a n i» con
s e s e n ta m il h o m b r e »
p a r a i n v a d i r ia t ie r r a fie l e n U
« La r e ­
f u g ia d o e l e jla n d a rtr* d e C í f l o i V . T ii* n e de sci
p a r l e la s a p ^ r io r itU d n u m r r ir a d e l a i f n e r í a s ,
g n b n e n m .u e r ia l d e q ie rr;« y o n a a n iM r r M n u m 'T O s ',
P o r o ( la b r e r a le a'»o.'»r,li
i
p íe
a l f r e n t e d e v e i n t i r i n c o m il to lu iiia r ^ o s
6rn \e
a rag o ­
n ese » d e c i r á f t e r f e r o i y o r g u llo « » , h o m b r e s U ci
p r ic lilu , h ijo s d e l(j!i a n t ig u o s dafeeii>orc& d e Z a «
ra go ra.
C a h r c r a es jó ve ti
( ( a fo rtu n a
es p a trim o ­
n io íl« l'is I W ri> r* i); K s p a rie ro a rra s ira tío cuer»
pfi usailo p o r la< fatigas. C a b r e ra «s aci»vo*,
ie n litu d é In d e c isió n qu<* E s p a r t r r u
U
m ani& esta
« n la s o p e ra ci One» se h a o hechn p ro v e rb ia le s ( i ).
(()
iU p«rleru uuncd hd bu u JIcjU Jv ¡(iJe¿Í'J"n j ti
C a b r e r * n o t i t a t m a s q g « a n p ^ o M m ie n io , e o n .
W U r y m o r i r e o e l »U to q a e d e fie m te , i > n » r t« r o , p r « o c a p a d o h a s » d u r a n t e h a cción p m U O id o í á io s r o íd o s p o l ílk o » q g e v íe n « o de
M a d r i d . K l ORO lio p le o s a « la » q o « e o U g lo n a , r o i e n i r a i q a e c l o t r o cío p l e n u t u a » q a c e n
ta a n iU lc io o
lyos g e fe s q u A « » t a n i h s r frd e o e s
de
fa -
h r c r a s o o »a» a u i l g w , m íe ni r a s q u e lo s qi^e (o
e s t á n • U s d c E i p a r te r o lu i r a o c o o e o v i d la í»
e l e v a d n n d e %a s a p e r io r
K n 5 n , Ja K u r o p a q u e ía n t o d a R o n o * ha
h e c h o c o n su Í D ie r v « n c lo n e n I04 n e g o c i «
de
N a r a r r s , n o se di«; na a h o r a d i r i g i r l a v i s l *
£ s p a f l a , la t l f n o tija e n O r ie n t e .
N o p od em os p u e j c o n fc ljír co n
ñ a s «sperao<m s d e t r i u n f o !
¿
r a s o o a lg a * ,
V a m o s , c o n d e d e M o r e ! la , d e s e o r a ín a d v u e ^
I r a t e m ib le e s p a d a y » c r o j j d la t a la b a la n z a d«
a l i o n a » M h»D p á r a n l o I p n t ,» 801 o n e r o c io n ^ f, m h»
a p b u i l j ^ o <><u lcQiit«i<J (le« p u es, c n « o d o $e
r U t g el
reiu i(a< rcr, q u e b a s id o s fe m p r « 1 » « w io r ia
; f) P o r 1.1 g U r U y p ' . t ¡ a p j i r íi i h a j e t e a d o li c m ñ f e
«J
<Jn<|iie •!♦ U V icto M ü , n n c n ira s o u t C a b re r a
I » h a JiM h o
) l n a r t o d c la a n tln c/o n : p ^ t « e e >
J ig n i^ o t r J » m
ilifh » .
f(«<v
Elurtfí •/vfiicfité mé^ijue
U ¡ ¡ / f ir ia , m t- 'iiffm i tju e i>¡ M r o n o t , i f u \ a m a» q u e e n
U amMCfi,».
(2j
L«)S)(pf>'>
,)pl «j«’
e^lán í Ina é r d f n e x ie l firo^rai ?.«•
T » ^ rt« o Ifl « d u i r a n y le a U n f a u t u a l m e r v c r . C u a o l o e «
C M i r a se d i g j e a U Q J C jl u m o ij.
d cl T i
lo a d M lie o s i!e v u e s tr a p a t r U . M o o u d e n v o M *
tr o c a b a llo d e b a ia lla , c n n d e d e f t lo r f lla i f p r e *
•e n la o « a v o e s l r o s ñ e le s c o m p a fle r o a , q o e b a n
d e r r a m a d o U o t a s lig r ie n a s y d ir i g i d o t a o l a j o r a «
d o n e s a l c i e l o c i a n d o t e n i i a a p o r v o n t r o i d ía s!
l ‘ r«setit%o« H T d ís ir o s b a ia llo o e s , p a r a q u a «as
g r ii n s d c a le g r í a e n v íe n p o r lo« a ir e s , a l c a m p o
e n e m ig o , c l le in iilo n u m b r e d e C a b r e r a « M a n í*
f e s la o s t e r r i b l e y v e n g a J o r , c o a d e d e M o r e lta y
c o o Ifia 4$e&Í<ios d e T o e s t r a m adre«
P e r o s i 1 p e s a r d e lo« esT ueraos d e r o e s i r o
v a lo r y d t v a e s i r o g e n i o , a a c u n ib ie s e U a l o ú m e *
m e r o : « i du cii^ id n iu en ie b a s ia q u e s e a b u a o a n o a
c a a s a p a r a q u e s e p ic r U a ; s í d e b e m o s v e r cu n i*
p l i r « p o c o H poco e s u profi.*cÍa¿ /.a s r e j 'e s H e s ttpet'ece/iy e tilo ric e s , des^iues d e lia b e r c a m p lí-»
d o b a i la e l fin c o n « a c » lr o d e b e r , v e n d r é is i
lla m a r c o n o r g o ll o a l u m b r a l d e
la
F r a n c ia j
d ic ic e id o : s o y C a b r e r a . L o « c c iit t líe la s q a e v e la n
<11 n a e s ir a s f t o n le r a s , b a r á n lo s lio iio r e s í ta a
c o n o c id a n o m b r e ( i ) :
y v e r e í« i
io s
h o m b re s
d e lo d o s loft p A r ltd o j. d e s c u b r r iM c o q re s p e to ó
d a r o a la ro an o ( a ) , To<los o& m ir a r á n c o n ad >
m ir a c ió n , d ic ie n d o 1 E s e l ! ...........p o r q u e e n nue«<
{1 )
L o » lio n n r ^ s
c i i » ) ia n
« e l i a n l i ^ l i u i C t b r e r a « n F r u ii'«
( k I o <'«l<x¿rM> r u t t e d u i
arm e s ;
Iv 14«r« o a u 1«j Tur ( a k r i .
(2)
Lo » liA n .h r r s
C0 n < lH Cir>
N . del T .
h ír n
t o d o « lo < p a t l ñ l v !
cfw i«í ^ borcixtn j mi^dicpM ^1 «l iuifual CahfM «
y
Oel l \
r n4>
t r a F r a o c ia lo
q a e m » s «e a d m ir a c« t [ r a l o r j
al bonor ( i) ,
X q o ie o m e jo r q a ft tM |
C a b r e r a , p o d r á de»
e i r c o o a r g o llo :
T otia i e ha p e r d id a m tr io s e l h o n o r ! ( a )
( 1) P«r io KÍUDO q a c c o F ra n iia M i d n í r i el
y Fl honor, l e b n a^ir^ao j o a ra 4 Cabrera «oa wdíe
4
ladteoacico.
! f <lel T .
(2) E&tamni pcriuadíüo» de q u e Cabrera n o h a fie r Iju c al hoQOf, p er ia r«t«n d t ^oe oial puede tico per*
«1er lo q u e s n e c á La nowido.
lí.d e lT .
J
E liR A T A S .
L ia .
L é a se .
,1 ,
a i , A g a in e Y ,
a»,
a » , p u n to s to9 f o r *
S»,
a ¿ j d e tp ic g a r ,
tifica d o s.
60,
3 , u s ie r .
6 1,
19 ,
itíp tU r d a .
Q s ,3o ,
co A d lu sion .
A g u ir r e .
lo $ p u n io s f o r »
tiJ¡eaA>$.
c o n aesplegm "»
a c ie r .
derecha.
co n d u cció n .
.»<
.•>:0
.« L
■t“ *
\' «
T»'>
’■ i
• 'V f »
7 . - a - -.*»
.* m V A V : « A
¥
.t-
. i Í
,« '
L
r- -t'
•c*
. 'C
*j
.
' .
' 1'
r.;:t
; ' •
'
é
y
^
',re\''
•».)
r 'j M
!
^
'•'S V f' i* ^
■
V
;
«'
y ¿-
'
fS
w:
'
.
i '* :
*•■
* r '
V
*
t
-
.
-
'
.
•I
'
;i
'•■
V. V
■M
s'
wX'i
'« -
.,
• •
•
'*
'
**¿
•*
.1'.
*
*■
'"I - ,
•■»• '
■.A'fef
.r,'
d» .•
-• *
'
^
M. • . I .'
1»
r-s
♦r
■:■■
'
'7
' ' - i -.
■ ?í-
»
y»*
; i
i
v jT ,
■• » '-
:■
r
il