os gravados rupestres prehistóricos do sur da ría de vigo

Anuncio
OS GRAVADOS RUPESTRES PREHISTÓRICOS DO SUR DA RÍA DE VIGO
Parece que está fora de toda dúbida que os gravados rupestres ó aire libre poden ser
considerados como unha das manifestacións culturais mais interesantes de entre todas as
deixadas polos nosos antepasados máis remotos , aínda e máis; quizais estamos ante única
que poida ser entendida como propiamente galega , algo particularmente importante nunha
época na que se lles está concedendo tanto valor os sinais de identidade dos pobos.
DISTRIBUCIÓN.- Os gravados rupestres do Sur da Ría de Vigo distribúense polo Val do
Fragoso (Concello de Vigo), Val Miñor (concellos de Baiona, Gondomar e Nigrán), Baixo Miño
(A Guarda, Tui, Tomiño, Oia e O Rosal). mostrando unha crara vocación periférica as terras
de potencial explotación agrícola..,
As veces dase a particularidade de que a localización dos emprazamentos dos
petroglifos son identificábels dende lonxe por tratarse de pequenas elevacións , ou penedos
sobresaíntes
Igual que sucede no resto da área do Grupo Galaico da Arte Rupestre Pehistórica, na
gran maioría trátase de deseños xeométricos, en superficies graníticas ben a rentes do chan
ou de escasa pendente , que parece reflectir que os gravados son unha mensaxe con destino
os que denominaremos como “espíritus superiores” dentro do mundo de crenzas dos
gravadores.
Por outra banda en menor número existen unha serie de superficies de forte
inclinación tendente a verticalidade como sucede nos casos das representacións de Auga da
Laxe I e III na serra do Galiñeiro (Vincios; Gondomar), ou o que chamamos o gran panel de
“Os Campos” (Bahiña; Baiona), que parecen ter algún matiz na sua mensaxe relacionado coa
posesión do poder e as suas relacións, xa que os gravados poden ser vistos dende lonxe.
ICONOGRAFÍA.- Dende un punto de vista iconográfico podemos facer dous grandes grupos: O
bloque naturalista no que integramos aquelas imaxes que podemos recoñecer como as armas,
a fauna, os ídolos e a figura humana ; e o bloque abstracto -o de mais número de
representacións- composto por figuras xeométricas a base de círculos simples , círculos
concéntricos, espirais, laberintos, laberintiformes e liñas.
As Armas .- As armas teñen a sua maior representación na Serra do Galiñeiro en Vincios ,
concello de Gondomar, na estación de Auga da Laxe composta por catro superficies con
puñais e alabardas, na que destaca o grupo I coñecido como Pedra das Procesións pola
disposición das armas nunha superficie tendente a verticalidade sobresaindo a gran espada de
240 cm. nunha composición na que están presentes puñais, alabardas e unhas figuras
trapezoidales que se veñen interpretando como escutiformes, ou máscaras para outros
autores.
Destaca tamén a superficie do Val do Fragoso .no barrio da Laxe de Sárdoma en Vigo,
con duas alabardas xunto a outras figuras de carácter xeométrico e cruciformes modernos. E
non podemos esquecer a superficie na Poza da Lagoa en Trasmañó no concello de Redondela
con representacións e alabardas, puñais e algunha figura con apariencia de escutiforme.
A Fauna.- Malia o alto número de figuras de cuadrúpedos constatamos unha baixa densidade
de reproduccións ce cervos con cornamenta tan abundantes noutras zonas como no Val do
Lérez ou na marxe da Ría de Arousa. As escasas figuras deste tipo témo-las no Monte Penide,
unha pequena figura, outra na parroquia de Matamá en Vigo no lugar de Millaradas, duas en
Chandebrito no concello de Nigrán no Sueido e no Chán das Tomadas. Pero as mais
destacadas representacións corresponden o lugar de Chan do Rei no Rosal.
As figuras mais numerosas son representacións esquemáticas configuradas por unha
sola linha que define rabo,lombo , pescozo e cabeza , da que parten trazos hacia abaixo a
modo de extremidades. Como exemplo mais destacado temos o gran panel de Os Campos –
Outeiro dos Lameiros no concello de Baiona pertencente a comunidade de montes de Sabarís.
Outro tipo de figuras únicas no Noroeste da Península Ibérica son as tres de gran
tamaño da superficie de Auga dos Cebros en Pedornes no concello de Oia, que interpretamos
como veados, executadas mediante o vaciado do espacio do corpo, presentan un pescozo tipo
xirafoide, e unhas extremidades de surco fino; esta superficie destaca pola presencia da
representación da única embarcación coñecida no grupo galaico de arte rupestre.
Como serpes podemos interpretar a figura do Pontón en Coruxo, no concello de Vigo, a
de Bouza Fariña en Mougás no concello de Oia, a do alto da Campana e as da Laxe do Lapón
no Rosal , como representacións que ofrecen menos dúbidas cara a intrpretálas como ofidios.
O Home.- Non son moi abundantes as figuras que poidamos identificar como reproduccións da
figura humana. As mais numerosas son as que están no lombo de figuras de animais, que
poderíamos interpretar como cabalos que configuran escenas de monta como nos casos de Os
Campos- Outeiro dos Lameiros e Regueiro do Retruco no monte Sabarís , e As Abeas no
monte de Belesar no concello de Baiona , e no concello de Oia temos a as figuras de Pedra
dos Chetos, Pedra do Cazador, Auga dos Cebros, e a Xestosiña en Pedornes , ademais dunha
figura na superficie do grupo I do Monte Tetón en Tebra no concello de Tomiño . O Xinete está
representado de forma esquemática xeralmente de aspecto cruciforme, suxetando mediante
unha brida o animal e axitando algún tipo de arma.
En canto a representación de figuras a pé son escasas; destacando a do grupo I do
Monte Tetón en Tebra no concello de Tomiño e outra figura na Pedra do Cazador en Pedornes
no concello de Oia.
Os Círculos.- Son as figuras de círculos , preferentemente as figuras de círculos cocéntricos
con caola central os deseños mais ampliamente representados , como sucede no resto do NO
da península Ibérica , con forte presencia nos montes do Mauxo entre o Val do Fragoso e o
Val Miñpr , destacando nesta área as superficies de Pedra Moura en Fragoselo na parroquia de
Coruxo en Vigo así como as das Cháns de Chandebrito en Nigrán. As respresentacións mais
espectaculares atópanse no Mte Tetón de Tebra en Tomiño con 250 cm. e 350 cm. de
diámetro respectivamente.
Os laberintos.- Dos cinco laberintos coñecidos ata estas datas todos eles nas Rías Baixas
dous están no macizo da Groba: un no lugar de Chán do Rei en Marzán no concello do Rosal
e outro na parroquia de Burgueira en Oia con 110 cm. de diámetro coñecido como Pedra
Escrita ou Penedo Cruzado.
As Espirais.- A espiral mais destacada está no Picouto do concello do Rosal, concello no que
aparecen tamén en Parada de Novás. No concello da Guarda destacan as representacións.
Os Cadrangulares.- Destacan as figuras do grupo I do Monte Tetón en tebra no concello de
Tomiño, que parecen reproducir algun tipo de representación cartográfica según as opinións
dalgúns especialistas inspirados en deseños da zona alpina italiana interpretados como tales .
Outra superficie destacada está no Fabal na parroquia de Matamá en Vigo, que presenta
figuras realmente espectaculares.
Liñas.- Nalgúns casos trátase de pequenas ou longas liñas rectas ou curvas que poden ter
remate en cazolas aparentando representacións serpentiformes, noutros as liñas configuran
complexos deseños a modo de redes como a superficie dos Cochos en Cruxo no Cocello de
Vigo, ou na Pedra dos Chetos en Pedornes no concello de Oia.
CRONOLOXIA.- A percepción das relacións formais xeográficas e determinados petroglifos,
ademais da presencia de restos das rochas gravadas reaproveitadas en construccións
tumulares; a relativa facilidade de datación das armas que son obxectos reais coñecidos no
rexistro arqueolóxico da transición do III – II milenio a. de C.; e a sua relación directa -nas
zonas dónde se puideron estudiar os complexos rupestres dende unha perspectiva territorialcos asentamentos das comunidades de campesiños datadas nos primeiros tempos do
desenvolvemento da metalurxia , apuntan unha cronoloxía curta no desenvolvemento do foco
de arte rupestre do NO da península Ibérica
PARA SABER MAIS
BRADLEY, Richard; FABREGAS VALCARCE, Ramón
La "Ley de la Frontera"Grupos Rupestres Galaico y Esquemático y Prehistoria del Noroeste de
la Peninsula Ibérica. Trabajos de Prehistoria . Volumen 56 , nº 1. Madrid 1999.
CARRERA RAMIREZ, Fernando; COSTAS GOBERNA, Fernando J.; DE LA PEÑA SANTOS,
Antonio
Grabados Rupestres en Galicia . Diputación Provincial de Pontevedra. Pontevedra 2002
COSTAS GOBERNA, Fernando Javier
Petroglifos del Litoral Sur de la Ría de Vigo. Publicaciones del Museo Municipal “Quiñones de
León” de Vigo” nº 8 . Vigo. 1984
EL Petroglifo del Monte Tetón en Tebra (Tomiño) Grupo I . Petroglifos levantamiento de calcos
y fotografías. Revista Castrelos del Museo Municipal “Quiñones de León” de Vigo nº 1 y 2 .
Vigo. 1988-1989
COSTAS GOBERNA , Fernando Javier; NOVOA ALVAREZ, Pablo; ALBO MORAN, José Mª
Arte Rupestre de Baiona.Concello de Baiona. Baiona. 1990
COSTAS GOBERNA , Fernando Javier; NOVOA ALVAREZ, Pablo: SANROMAN VEIGA, José
Pedra Escrita.Grabados Rupestres en Santa Mª de Oia. Pontevedra) Revista Castrelos del
Museo Municipal “Quiñones de León” de Vigo nº 5 y 6 . Vigo. 1992-1993
COSTAS GOBERNA , Fernando Javier; NOVOA ALVAREZ, Pablo
Los Grabados Rupestres de Galicia. Museo Arqueolóxico, Monografías nº 6. A Coruña.1993
COSTAS GOBERNA , Fernando Javier; MARTINEZ TAMUXE, X.; NOVOA ALVAREZ, Pablo:
PEÑA SANTOS, Antonio
Las Representaciones de figura humana y fauna en los grabados rupestres del Baixo Miño y
Costa Sur de Galicia. Revista Castrelos del Museo Municipal “Quiñones de León” de Vigo nº 7
y 8 . Vigo. 1994-1995
COSTAS GOBERNA, Fernando Javier; PEREIRA GARCIA, Elisa
El Petroglifo del Coto de Barcelos (Oia, Pontevedra)., . Revista Castrelos del Museo Municipal
“Quiñones de León” de Vigo nº 9-10 . Vigo. 1996-1997
COSTAS GOBERNA , Fernando Javier et alii
Arte Rupestre no Sur da Ría de Vigo. Instituto de Estudios Vigueses , Vigo.1999
COSTAS GOBERNA, Xosé Bernardino ; GROBA GONZALEZ , Xavier
Os Petroglifos do Maúxo (Vigo e Nigrán) . El Museo de Pontevedra XLVIII. Pontevedra. 1994
FABREGAS VALCARCE, R.; PEÑA SANTOS, A y COSTAS GOBERNA, F.J.
Arte Rupestre Prehistorica della Galizia . Storia, Temática e Contesto. De Petroglyphis
Gallaeciae
Pinerolo (Italia).2000.
FABREGAS VALCARCE, Ramón
Los Petroglifos y su contexto . Un Ejemplo de la Galicia Meridional
Monografías del Instituto de Estudios Vigueses. Vigo. 2001.
GARCIA ALEN, Alfredo; DE LA PEÑA SANTOS, Antonio
Grabados Rupestres de la provincia de Pontevedra. Fundación Barrié de la Maza. A Coruña.
1980
GROBA , Xavier; COSTAS GOBERNA, Xoxé Bernardino et alii
Historia de Chabdebrito. Nigrán . 1999
PEÑA SANTOS, Antonio
Os Petroglifos Galegos. A Nosa Terra. Vigo.1999
PEÑA SANTOS, Antonio; REY GARCIA, Manuel
Petroglifos de Galicia . A Coruña 2001
PEÑA SANTOS, Antonio; PEREIRA GARCIA, Elisa; COSTAS GOBERNA F.J.
Los Grabados Rupestres de Vigo. La superficie da Laxe, en Sárdoma.
Glaucopis. Boletín do Instituto de Estudios Vigueses. Nº 9. Vigo.2003
PEREZ PAREDES, Castor Manuel y SANTOS ESTEVEZ, Manuel
Gravados rupestres no Concello de Arbo
Catrelos 1-2. Revista del Museo Municipal “Quiñones de León”. Vigo.1988-1989.
VAZQUEZ ROZAS, Roberto
Petroglifos de las Rías Baixas Gallegas. Análisis Artístico de un Arte Prehistórico. Diputación
Provincial de Pontevedra. Pontevedra.1997
VAZQUEZ VARELA, José Manuel
Antepasados, Guerreros y Visiones. Análisis antropológico del Arte Prejistórico de Galicia .
Diputación Provincial de Pontevedra. Pontevedra. 1995
1999 Rosal
1999 Antonio belesar
2003 elisa sardoma
LOS GRABADOS RUPESTRES PREHISTÓRICOS DEL SUR DE LA RÍA DE VIGO
Parece fuera de toda duda que los grabados rupestres al aire libre pueden ser considerados
como una de las manifestaciones culturales más interesantes de entre todas las dejadas por
nuestros antepasados , y aún más, quizás estamos ante la única que pueda ser entendida
como propiamente gallega , algo particularmente importante en una época en la que se le está
concediendo tanta importancia a las señas de identidad de los pueblos
DISTRIBUCIÓN.- Los grabados rupestres del Sur de la Ría de Vigo se distribuyen por el Valle
del Fragoso (Municipio de Vigo), Valle Miñor (municipios de Baiona, Gondomar y Nigrán),
Baixo Miño (A Guarda, Tui, Tomiño, Oia y O Rosal). mostrando una clara vocación periférica a
las tierras de potencial explotación agrícola..
A veces se da la particularidad de que la localización de los emplazamientos de los
petroglifos son identificables desde lejos por tratarse de pequeñas elevaciones , o conjuntos
rocosos que destacan de su entorno.
Igual que sucede en el resto del área del Grupo Galaico de Arte Rupestre
Pehistórico, en la gran mayoría se trata de diseños geométricos, en superficies graníticas a rás
de suelo o de escasa pendiente , que parece reflejar que los gravados son un mensaje con
destino a los que denominaremos como “espíritus superiores” dentro del mundo de creencias
de los gravadores.
En menor número existen una serie de superficies de fuerte inclinación tendente a la
verticalidad como sucede en los casos de las representaciones de armas de Auga da Laxe I y
III en la sierra de Galiñeiro (Vincios; Gondomar), o el que conocemos como el gran panel de
“Os Campos” (Bahiña; Baiona), que parecen tener algún matiz en su mensaje relacionado con
la posesión del poder y a sus relaciones, ya que los grabados pueden ser vistos desde lejos.
ICONOGRAFÍA.- Desde un punto de vista iconográfico podemos hacer dos grandes grupos: El
bloque naturalista en el que integramos aquellas imágenes que podemos reconocer como las
armas, la fauna, los ídolos y la figura humana ; y un bloque abstracto -el de mayor número de
representaciones- compuesto por figuras geométricas a base de círculos simples , círculos
concéntricos, espirales, laberintos, laberintiformes y líneas.
Las Armas .- Las armas tienen su mejor representación en la Sierra de Galiñeiro en Vincios ,
municipio de Gondomar, en la estación de Auga da Laxe compuesta por cuatro superficies con
puñales y alabardas, en la que destaca el grupo I conocido como Pedra das Procesións por la
disposición de las armas en una superficie tendente a la verticalidad sobresaliendo la gran
espada de 240 cm. en una composición en la que están presentes puñales, alabardas y unas
figuras trapezoidales que se vienen interpretando como escutiformes, o máscaras para otros
autores.
Destaca también la superficie del Valle del Fragoso .en el barrio de Laxe en Sárdoma
, en Vigo, con dos alabardas junto a otras figuras de carácter geométrico y cruciformes
modernos. Sin olvidarnos de la superficie de Poza da Lagoa en Trasmañó en el municipio de
Redondela con representaciones de alabardas, puñales y algunna figura con apariencia
escutiforme.
La Fauna.- Pese al alto número de figuras de cuadrúpedos constatamos una baja densidad de
reproducciones de ciervos con cornamenta tan abundantes en otras zonas como en el Valle
del Lérez o en las márgenes de la Ría de Arousa. Las escasas figuras de este tipo las
tenemos en el Monte Penide, unha pequeña figura, otra en la parroquia de Matamá en Vigo en
el lugar de Millaradas, dos en Chandebrito en el municipio de Nigrán en el lugar de Sueido y
en Chán das Tomadas. Pero las más destacadas representaciones corresponden al lugar de
Chan do Rei en el Rosal, aunque en mal estado de conservación.
Las figuras mas numerosas son representaciones esquemáticas, que presentan
dificultades cara a su interpretación -de sí se trata de cérvidos ó caballos- configuradas por
una sola línea que define rabo,lomo , cuello y cabeza , de la que parten trazos hacia abajo a
modo de extremidades. Como ejemplo más destacado tenemos el gran panel de Os Campos –
Outeiro dos Lameiros en el municipio de Baiona perteneciente a la comunidad de montes de
Sabarís.
Otro tipo de figuras únicas en el Noroeste de la Península Ibérica son las tres de gran
tamaño de la superficie de Auga dos Cebros en Pedornes en el municipio de Oia, que
interpretamos como venados, ejecutadas mediante el vaciado del espacio del cuerpo,
presentando un cuello alto, y unas extremidades de surco fino; esta superficie destaca por la
presencia de la representación de la única embarcación conocida en el grupo galaico de arte
rupestre.
Como serpientes podemos interpretar la figura de Pontón en Coruxo, en el municipio de
Vigo, la de Bouza Fariña en Mougás en el municipio de Oia, la del Alto da Campana y las de
Laxe do Lapón en O Rosal , como representaciones que ofrecen menos dudas cara a a su
interpretación como ofidios.
El hombre.- No son muy abundantes las figuras que podemos identificar como reproducciones
de la figura humana. Las más numerosas son las que están en el lomo de figuras de animales,
que poderíamos interpretar como cabalos que configuran escenas de monta como nos casos
de Os Campos- Outeiro dos Lameiros y Regueiro do Retruco en el monte Sabarís , y As Abeas
en el monte de Belesar en el municipio de Baiona. En el municipio de Oia tenemos las figuras
de Pedra dos Chetos, Pedra do Cazador, Auga dos Cebros, e a Xestosiña en Pedornes ,
además de una figura en la superficie del grupo I del Monte Tetón en Tebra en el municipio de
Tomiño . Los jinetes están representados de forma esquemática generalmente de aspecto
cruciforme, sujetando mediante unha brida al animal y agitando algún tipo de arma.
En cuanto a la representación de figuras a pié son escasas; destacando la del grupo I
del Monte Tetón en Tebra en el municipio de Tomiño y otra figura que domina el panel de
Pedra do Cazador en Pedornes no municipio de Oia.
Los Círculos.- Son las figuras de círculos , preferentemente las figuras de círculos
concéntricos con cazoleta central los diseños más ampliamente representados , como sucede
en el resto del NO de la península Ibérica , con fuerte presencia en los montes que separan los
valles Fragoso y Miñpr , destacando en esta área las superficies de Pedra Moura en Fragoselo
en la parroquia de Coruxo en Vigo así como las de As Cháns de Chandebrito en Nigrán. Pero
los círculos más espectaculares corresponden a Tebra en el Mte. Tetón de Tomiño.
Composiciones que alcanzan 250 cm. y 350 cm. respectivamente con dieciocho círculos cada
una de ellas.
Los laberintos.- De los cinco laberintos conocidos hasta estas fechas todos ellos en las Rías
Baixas dos están en el macizo de A Groba: uno en el lugar de Chán do Rei en Marzán en el
municipio de O Rosal y otro en la parroquia de Burgueira en Oia con 110 cm. de diámetro
conocido como Pedra Escrita ou Penedo Cruzado.
Las Espirales.- La espiral más destacada está en el Picouto del municipio de O Rosal,
municipio en el que aparecen también en Parada de Novás. En el término municipal de A
Guarda destacan las representaciones del Castro de Santa Tecla.
Los Cuadrangulares.- Destacan las figuras del grupo I do Monte Tetón en Tebra en el
municipio de Tomiño, que parecen reproducir algún tipo de representación cartográfica según
las opiniones de algunos especialistas inspirados en diseños de la zona alpina italiana
interpretados como tales . Otra superficie destacada está en el Fabal en la parroquia de
Matamá en Vigo, que presenta figuras realmente espectaculares.
Lineas.- En algúnos casos se trata de pequeñas o grandes líneas rectas o curvas que pueden
rematar
en cazoletas aparentando representaciones serpentiformes. Algunas de las
superficies más destacadas se encuentran en A Riña lugar de la parroquia de Santa Mª de Oia.
En otros las líneas configuran complejos diseños a modo de redes como la superficie de Os
Cochos en Coruxo en el término municipal de Vigo, y en Pedra dos Chetos en Pedornes en el
municipio de Oia.
CRONOLOGIA.- La percepción de las relaciones formales geográficas y determinados
petroglifos, además de la presencia de restos de rocas grabadas reaprovechadas en
construcciones tumulares; la relativa facilidad de datación de las armas que son objetos reales
conocidos en el registro arqueológico de la transición del III – II milenio a. de C.; y su relación
directa –enn las zonas dónde se pudieron estudiar los complejos rupestres dedde una
pesrspetiva territorial- con los asentamientos de las comunidades de campesinos datadas en
los primeros tiempos del desarrollo de la metalurgia , apuntan a una cronología corta en el
desarrollo del foco de arte rupestre del NO de la península Ibérica
Auga dos Cebros en Pedornes, Oia
Redondelos cuadrangulares en Matamá
Monte Tetón en Tebra, Tomiño
Detalle de armas na Pedra das Procesións en Vincios, Gondoma.jpg
Descargar