SUTTANIPŒTAÆÆHAKATHŒ

SuttantapiÔake KhuddakanikÈye
SuttanipÈtapÈÄiyÈ saÑvaÓÓanÈbh|tÈ
BhadantamahÈbuddhaghosattherena katÈ
ParamatthajotikÈ nÈma
SUTTANIPŒTA®®HAKATHŒ
(Dutiyo bhÈgo)
____
Buddhavasse 2552
Marammavasse 1370
AD. 2008
Romanized from Myanmar version published in 1958
© BuddhasÈsana Society
AÔÔhakathÈ Series 26
First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs
Yangon, Myanmar
THE PΣI ALPHABET
IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS
____
VOWELS
ta
tm È Ä
£i
þÊ
Ou
OD |
{e
Mo o
CONSONANTS WITH VOWEL “A”
, ya
u ka c kha * ga
C gha i ~a
p ca
q cha Z ja
ps jha Ó Òa
# Ôa
X Ôha ! Éa
¡ Éha P Óa
w ta
x tha ' da
" dha e na
y pa
z pha A ba
b bha r ma
& ra
v la
0 va
o sa [ ha V Äa
HÑ
VOWELS IN COMBINATION
-m -g = È
u ka
c kha
um kÈ
cg khÈ
èd = i
èD = Ê
ud ki
cd khi
-k -K = u -l -L = |
uD kÊ
cD khÊ
uk ku
ck khu
ul k|
cl kh|
a- = e
a-m a-g = o
au ke aum ko
ac khe acg kho ...
CONJUNCT-CONSONANTS
uú kka
u© kkha
us kya
Bud kri
u’ kla
uG kva
cs khya
cG khva
*¾ gga
*¢ ggha
*s gya
j* gra
uF ~ka
cF ~kha
*F ~ga
CF ~gha
pö cca
pä ccha
ZÆ jja
Zöß jjha
n ÒÒa
ͧ Òha
Íö Òca
Íä Òcha
ÍÆ Òja
Íöß Òjha
¥ ÔÔa
| ÔÔha
× ÉÉa
P² ÓÔha
@ ÓÉa
PÖ ÓÓa
PS Óha
wå tta
w¬ ttha
wG tva
ws tya
Mw tra
'´ dda
'¨ ddha
's dya
j' dra
'G dva
"s dhya
"G dhva
EÅ nta
EÉ ntva
E¦ ntha
E´ nda
`E´ ndra
E¨ ndha
Eé nna
Es nya
ES nha
yÜ ppa
yæ ppha
ys pya
y’ pla
yÁ pba
AÇ bbha
As bya
jA bra
rÜ mpa
ræ mpha
rÁ mba
rÇ mbha
r® mma
rs mya
rS mha
,s yya
,S yha
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
v’ lla
vs lya
vS lha
0S vha
oå sta
~oå stra
oé sna
os sya
ó ssa
o® sma
oG sva
[® hma
[G hva
V§ Äha
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
DutiyabhÈga
_____
MÈtikÈ
PiÔÔha~ka
2. C|Äavagga
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Ma~galasuttavaÓÓanÈ
...
S|cilomasuttavaÓÓanÈ
...
Kapilasutta (Dhammacariyasutta) vaÓÓanÈ
...
BrÈhmaÓadhammikasuttavaÓÓanÈ
...
Dhammasutta (NÈvÈsutta) vaÓÓanÈ
...
KiÑsÊlasuttavaÓÓanÈ
...
UÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ
...
RÈhulasuttavaÓÓanÈ
...
Nigrodhakappasutta (Va~gÊsasutta) vaÓÓanÈ
...
SammÈparibbÈjanÊyasutta (MahÈsamayasutta) vaÓÓanÈ
DhammikasuttavaÓÓanÈ
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
1
37
42
48
60
65
70
73
77
85
99
...
...
...
...
...
...
...
...
...
110
114
122
127
139
144
160
178
183
3. MahÈvagga
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
PabbajjÈsuttavaÓÓanÈ
...
PadhÈnasuttavaÓÓanÈ
...
SubhÈsitasuttavaÓÓanÈ
...
P|raÄÈsasutta (SundarikabhÈradvÈjasutta) vaÓÓanÈ
MÈghasuttavaÓÓanÈ
...
SabhiyasuttavaÓÓanÈ
...
SelasuttavaÓÓanÈ
...
SallasuttavaÓÓanÈ
...
VÈseÔÔhasuttavaÓÓanÈ
...
ii
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga
MÈtikÈ
PiÔÔha~ka
10. KokÈlikasuttavaÓÓanÈ
11. NÈlakasuttavaÓÓanÈ
12. DvayatÈnupassanÈsuttavaÓÓanÈ
...
...
...
...
...
...
194
202
219
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
228
231
235
239
244
246
249
252
257
263
266
269
273
277
281
285
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
291
301
303
304
305
4. AÔÔhakavagga
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
KÈmasuttavaÓÓanÈ
GuhaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ
DuÔÔhaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ
SuddhaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ
ParamaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ
JarÈsuttavaÓÓanÈ
TissametteyyasuttavaÓÓanÈ
Pas|rasuttavaÓÓanÈ
MÈgaÓÉiyasuttavaÓÓanÈ
PurÈbhedasuttavaÓÓanÈ
KalahavivÈdasuttavaÓÓanÈ
C|Äaby|hasuttavaÓÓanÈ
MahÈby|hasuttavaÓÓanÈ
TuvaÔakasuttavaÓÓanÈ
AttadaÓÉasuttavaÓÓanÈ
SÈriputtasuttavaÓÓanÈ
5. PÈrÈyanavagga
1.
1.
2.
3.
4.
VatthugÈthÈvaÓÓanÈ
AjitasuttavaÓÓanÈ
TissametteyyasuttavaÓÓanÈ
PuÓÓakasuttavaÓÓanÈ
MettagusuttavaÓÓanÈ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ dutiyabhÈga
iii
MÈtikÈ
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
PiÔÔha~ka
DhotakasuttavaÓÓanÈ
UpasÊvasuttavaÓÓanÈ
NandasuttavaÓÓanÈ
HemakasuttavaÓÓanÈ
TodeyyasuttavaÓÓanÈ
KappasuttavaÓÓanÈ
JatukaÓÓisuttavaÓÓanÈ
BhadrÈvudhasuttavaÓÓanÈ
UdayasuttavaÓÓanÈ
PosÈlasuttavaÓÓanÈ
MogharÈjasuttavaÓÓanÈ
Pi~giyasuttavaÓÓanÈ
PÈrÈyanatthutigÈthÈvaÓÓanÈ
PÈrÈyanÈnugÊtigÈthÈvaÓÓanÈ
NigamanakathÈ
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge mÈtikÈ niÔÔhitÈ.
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
307
308
310
311
312
312
313
314
315
316
317
318
319
320
323
KhuddakanikÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
(Dutiyo bhÈgo)
_____
Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.
4. Ma~galasuttavaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti Ma~galasuttaÑ. KÈ uppatti? JambudÊpe kira tattha
tattha nagaradvÈrasanthÈgÈrasabhÈdÊsu mahÈjanÈ sannipatitvÈ
hiraÒÒasuvaÓÓaÑ datvÈ nÈnappakÈraÑ sÊtÈharaÓÈdibÈhirakakathaÑ1
kathÈpenti, ekekÈ kathÈ catumÈsaccayena niÔÔhÈti. Tattha ekadivasaÑ
ma~galakathÈ samuÔÔhÈsi “kiÑ nu kho ma~galaÑ, kiÑ diÔÔhaÑ ma~galaÑ,
sutaÑ ma~galaÑ, mutaÑ ma~galaÑ, ko ma~galaÑ jÈnÈtÊ”ti.
Atha diÔÔhama~galiko nÈmeko puriso Èha “ahaÑ ma~galaÑ jÈnÈmi,
diÔÔhaÑ loke ma~galaÑ, diÔÔhaÑ nÈma abhima~galasammataÑ r|paÑ.
SeyyathidaÑ? Idhekacco kÈlasseva vuÔÔhÈya cÈtakasakuÓaÑ2 vÈ passati,
beluvalaÔÔhiÑ vÈ gabbhiniÑ vÈ kumÈrake vÈ ala~katapaÔiyatte puÓÓaghaÔaÑ
vÈ allarohitamacchaÑ vÈ ÈjaÒÒaÑ vÈ ÈjaÒÒarathaÑ vÈ usabhaÑ vÈ gÈviÑ vÈ
kapilaÑ vÈ, yaÑ vÈ panaÒÒampi kiÒci evar|paÑ abhima~galasammataÑ
r|paÑ passati, idaÑ vuccati diÔÔhama~galan”ti. Tassa vacanaÑ ekacce
aggahesuÑ, ekacce nÈggahesuÑ. Ye nÈggahesuÑ, te tena saha vivadiÑsu.
______________________________________________________________
1. ...bÈhirakkhÈnakathÈ (SÊ), ...bÈhirakÈnaÑ kathaÑ (SyÈ, Ka)
2. BhÈsamÈnasakuÓaÑ (SÊ), vÈtasakuÓaÑ (SyÈ)
2
KhuddakanikÈya
Atha sutama~galiko nÈmeko puriso Èha “cakkhu nÈmetaÑ bho sucimpi
asucimpi passati, tathÈ sundarampi asundarampi, manÈpampi amanÈpampi,
yadi tena diÔÔhaÑ ma~galaÑ siyÈ, sabbampi ma~galaÑ siyÈ, tasmÈ na
diÔÔhaÑ ma~galaÑ, apica kho pana sutaÑ ma~galaÑ, sutaÑ nÈma
abhima~galasammato saddo. SeyyathidaÑ? Idhekacco kÈlasseva vuÔÔhÈya
vaÉÉhÈti vÈ vaÉÉhamÈnÈti vÈ puÓÓÈti vÈ phussÈti vÈ sumanÈti vÈ sirÊti vÈ
sirivaÉÉhÈti vÈ ajja sunakkhattaÑ sumuhuttaÑ sudivasaÑ suma~galanti
evar|paÑ vÈ yaÑkiÒci abhima~galasammataÑ saddaÑ suÓÈti, idaÑ vuccati
sutama~galan”ti. Tassapi vacanaÑ ekacce aggahesuÑ, ekacce nÈggahesuÑ.
Ye nÈggahesuÑ, te tena saha vivadiÑsu.
Atha mutama~galiko nÈmeko puriso Èha “sotampi hi nÈmetaÑ bho
sÈdhumpi asÈdhumpi manÈpampi amanÈpampi suÓÈti. Yadi tena sutaÑ
ma~galaÑ siyÈ, sabbampi ma~galaÑ siyÈ, tasmÈ na sutaÑ ma~galaÑ, apica
kho pana mutaÑ ma~galaÑ, mutaÑ nÈma abhima~galasammataÑ
gandharasaphoÔÔhabbaÑ. SeyyathidaÑ? Idhekacco kÈlasseva vuÔÔhÈya
padumagandhÈdipupphagandhaÑ vÈ ghÈyati, phussadantakaÔÔhaÑ vÈ
khÈdati, pathaviÑ vÈ Èmasati, haritasassaÑ vÈ allagomayaÑ vÈ kacchapaÑ
vÈ tilavÈhaÑ vÈ pupphaÑ vÈ phalaÑ vÈ Èmasati, phussamattikÈya vÈ sammÈ
limpati, phussasÈÔakaÑ vÈ nivÈseti, phussaveÔhanaÑ vÈ dhÈreti, yaÑ vÈ
panaÒÒampi kiÒci evar|paÑ abhima~galasammataÑ gandhaÑ vÈ ghÈyati,
rasaÑ vÈ sÈyati, phoÔÔhabbaÑ vÈ phusati, idaÑ vuccati mutama~galan”ti.
Tassapi vacanaÑ ekacce aggahesuÑ, ekacce nÈggahesuÑ.
Tattha na diÔÔhama~galiko sutamutama~galike asakkhi saÒÒÈpetuÑ. Na
tesaÑ aÒÒataro itare dve. Tesu ca manussesu ye diÔÔhama~galikassa
vacanaÑ gaÓhiÑsu, te “diÔÔhaÑyeva ma~galan”ti gatÈ. Ye
sutamutama~galikÈnaÑ vacanaÑ gaÓhiÑsu, te “sutaÑyeva mutaÑyeva
ma~galan”ti gatÈ. EvamayaÑ ma~galakathÈ sakalajambudÊpe pÈkaÔÈ jÈtÈ.
Atha sakalajambudÊpe manussÈ gumbagumbÈ hutvÈ “kiÑ nu kho
ma~galan”ti ma~galÈni cintayiÑsu, tesaÑ manussÈnaÑ ÈrakkhadevatÈ taÑ
kathaÑ sutvÈ tatheva ma~galÈni cintayiÑsu, tÈsaÑ devatÈnaÑ
bhummadevatÈ mittÈ honti, atha tato sutvÈ bhummadevatÈpi tatheva
ma~galÈni cintayiÑsu. TÈsampi devatÈnaÑ ÈkÈsaÔÔhadevatÈ mittÈ honti,
ÈkÈsaÔÔhadevatÈnaÑ CÈtumahÈrÈjikadevatÈ. Eteneva upÈyena yÈva
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
3
SudassÊdevatÈnaÑ AkaniÔÔhadevatÈ mittÈ honti, atha tato sutvÈ
AkaniÔÔhadevatÈpi tatheva gumbagumbÈ hutvÈ ma~galÈni cintayiÑsu. EvaÑ
dasasahassacakkavÈÄesu sabbattha ma~galacintÈ udapÈdi. UppannÈ ca sÈ
“idaÑ ma~galaÑ idaÑ ma~galan”ti vinicchiyamÈnÈpi appattÈ eva
vinicchayaÑ dvÈdasa vassÈni aÔÔhÈsi. Sabbe manussÈ ca devÈ ca brahmÈno
ca ÔhapetvÈ ariyasÈvake diÔÔhasutamutavasena tidhÈ bhinnÈ, ekopi “idameva
ma~galan”ti yathÈbhuccato niÔÔha~gato nÈhosi, ma~galakolÈhalaÑ loke
uppajji.
KolÈhalaÑ nÈma paÒcavidhaÑ kappakolÈhalaÑ cakkavattikolÈhalaÑ
BuddhakolÈhalaÑ ma~galakolÈhalaÑ moneyyakolÈhalanti. Tattha
kÈmÈvacaradevÈ, muttasirÈ vikiÓÓakesÈ rudammukhÈ ass|ni hatthehi
puÒchamÈnÈ rattavatthanivatthÈ ativiya vir|pavesadhÈrino hutvÈ
“vassasatasahassassa accayena kappuÔÔhÈnaÑ bhavissati, ayaÑ loko
vinassissati, mahÈsamuddo sussissati1, ayaÒca mahÈpathavÊ Sineru ca
pabbatarÈjÈ uÉÉhayhissati vinassissati, yÈva brahmalokÈ lokavinÈso
bhavissati, mettaÑ mÈrisÈ bhÈvetha, karuÓaÑ, muditaÑ, upekkhaÑ mÈrisÈ
bhÈvetha, mÈtaraÑ upaÔÔhahatha, pitaraÑ upaÔÔhahatha, kule jeÔÔhÈpacÈyino
hotha, jÈgaratha mÈ pamÈdatthÈ”ti manussapathe vicaritvÈ Èrocenti. IdaÑ
kappakolÈhalaÑ nÈma.
KÈmÈvacaradevÈyeva “vassasatassaccayena cakkavattirÈjÈ loke
uppajjissatÊ”ti manussapathe vicaritvÈ Èrocenti. IdaÑ cakkavattikolÈhalaÑ
nÈma.
SuddhÈvÈsÈ pana devÈ brahmÈbharaÓena ala~karitvÈ brahmaveÔhanaÑ
sÊse katvÈ pÊtisomanassajÈtÈ BuddhaguÓavÈdino “vassasahassassa accayena
Buddho loke uppajjissatÊ”ti manussapathe vicaritvÈ Èrocenti. IdaÑ
BuddhakolÈhalaÑ nÈma.
SuddhÈvÈsÈ eva devÈ manussÈnaÑ cittaÑ ÒatvÈ “dvÈdasannaÑ
vassÈnaÑ accayena SammÈsambuddho ma~galaÑ kathessatÊ”ti
manussapathe vicaritvÈ Èrocenti. IdaÑ ma~galakolÈhalaÑ nÈma.
______________________________________________________________
1. Ussussissati (SÊ)
4
KhuddakanikÈya
SuddhÈvÈsÈ eva devÈ “sattannaÑ vassÈnaÑ accayena aÒÒataro bhikkhu
BhagavatÈ saddhiÑ samÈgamma moneyyapaÔipadaÑ pucchissatÊ”ti
manussapathe vicaritvÈ Èrocenti. IdaÑ moneyyakolÈhalaÑ nÈma. Imesu
paÒcasu kolÈhalesu diÔÔhama~galÈdivasena tidhÈ bhinnesu devamanussesu
idaÑ ma~galakolÈhalaÑ loke uppajji.
Atha devesu ca manussesu ca vicinitvÈ vicinitvÈ ma~galÈni
alabhamÈnesu dvÈdasannaÑ vassÈnaÑ accayena TÈvatiÑsakÈyikÈ devatÈ
sa~gamma samÈgamma evaÑ samacintesuÑ “seyyathÈpi nÈma mÈrisÈ
gharasÈmiko antogharajanÈnaÑ, gÈmasÈmiko gÈmavÈsÊnaÑ, rÈjÈ
sabbamanussÈnaÑ, evamevaÑ ayaÑ Sakko DevÈnamindo amhÈkaÑ aggo ca
seÔÔho ca yadidaÑ puÒÒena tejena issariyena paÒÒÈya dvinnaÑ devalokÈnaÑ
adhipati. Yann|na mayaÑ SakkaÑ DevÈnamindaÑ etamatthaÑ
puccheyyÈmÈ”ti. TÈ Sakkassa santikaÑ gantvÈ SakkaÑ DevÈnamindaÑ
ta~khaÓÈnur|panivÈsanÈbharaÓasassirikasarÊraÑ aÉÉhateyyakoÔiaccharÈgaÓaparivutaÑ pÈricchattakam|le paÓÉukambalavarÈsane nisinnaÑ
abhivÈdetvÈ ekamantaÑ ÔhatvÈ etadavocuÑ “yagghe mÈrisa jÈneyyÈsi,
etarahi ma~galapaÒhÈ samuÔÔhitÈ, eke diÔÔhaÑ ‘ma~galan’ti vadanti, eke
sutaÑ ‘ma~galan’ti vadanti, eke mutaÑ ‘ma~galan’ti vadanti, tattha
mayaÒca aÒÒe ca aniÔÔha~gatÈ, sÈdhu vata no tvaÑ yÈthÈvato byÈkarohÊ”ti.
DevarÈjÈ pakatiyÈpi paÒÒavÈ “ayaÑ ma~galakathÈ kattha paÔhamaÑ
samuÔÔhitÈ”ti Èha. “MayaÑ deva CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ assumhÈ”ti ÈhaÑsu.
Tato CÈtumahÈrÈjikÈ ÈkÈsaÔÔhadevatÈnaÑ, ÈkÈsaÔÔhadevatÈ
bhummadevatÈnaÑ, bhummadevatÈ manussÈrakkhadevatÈnaÑ,
manussÈrakkhadevatÈ “manussaloke samuÔÔhitÈ”ti ÈhaÑsu.
Atha DevÈnamindo “SammÈsambuddho kattha vasatÊ”ti pucchi,
“manussaloke devÈ”ti ÈhaÑsu. “TaÑ BhagavantaÑ koci pucchÊ”ti Èha. Na
koci devÈti. KiÑ nu kho nÈma tumhe mÈrisÈ aggiÑ chaÉÉetvÈ
khajjopanakaÑ ujjÈletha, ye anavasesama~galadesakaÑ taÑ BhagavantaÑ
atikkamitvÈ1 maÑ pucchitabbaÑ maÒÒatha, Ègacchatha mÈrisÈ, taÑ
BhagavantaÑ pucchÈma, addhÈ sassirikaÑ paÒhabyÈkaraÓaÑ labhissÈmÈti
ekaÑ devaputtaÑ ÈÓÈpesi “tvaÑ BhagavantaÑ pucchÈ”ti. So devaputto
______________________________________________________________
1. AtÊyitvÈ (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
5
ta~khaÓÈnur|pena ala~kÈrena attÈnaÑ ala~karitvÈ vijjuriva vijjotamÈno
devagaÓaparivuto JetavanamahÈvihÈraÑ ÈgantvÈ BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ
ekamantaÑ ÔhatvÈ ma~galapaÒhaÑ pucchanto gÈthÈya ajjhabhÈsi. BhagavÈ
tassa taÑ paÒhaÑ vissajjento imaÑ suttamabhÈsi.
Tattha evaÑ me sutanti-ÈdÊnamattho sa~khepato
KasibhÈradvÈjasuttavaÓÓanÈyaÑ vutto, vitthÈraÑ pana icchantehi
papaÒcas|daniyÈ MajjhimaÔÔhakathÈyaÑ vuttanayena gahetabbo.
KasibhÈradvÈjasutte ca “Magadhesu viharati DakkhiÓÈgirismiÑ ekanÈÄÈyaÑ
brÈhmaÓagÈme”ti vuttaÑ, idha “SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane
AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈme”ti. TasmÈ “SÈvatthiyan”ti imaÑ padaÑ ÈdiÑ katvÈ
idha apubbapadavaÓÓanaÑ karissÈma.
SeyyathidaÑ? SÈvatthiyanti evaÑnÈmake nagare. TaÑ kira Savatthassa
nÈma isino nivÈsaÔÔhÈnaÑ ahosi. TasmÈ yathÈ Kusambassa nivÈso KosambÊ,
KÈkaÓÉassa nivÈso KÈkaÓÉÊti, evaÑ itthili~gavasena “SÈvatthÊ”ti vuccati.
PorÈÓÈ pana vaÓÓayanti–yasmÈ tasmiÑ ÔhÈne satthasamÈyoge “kiÑ
bhaÓÉamatthÊ”ti pucchite “sabbamatthÊ”ti ÈhaÑsu, tasmÈ taÑ
vacanamupÈdÈya “SÈvatthÊ”ti vuccati. TassaÑ SÈvatthiyaÑ. Etenassa
gocaragÈmo dÊpito hoti. Jeto nÈma rÈjakumÈro, tena ropitasaÑvaÉÉhitattÈ
tassa Jetassa vananti JetavanaÑ, tasmiÑ Jetavane. AnÈthÈnaÑ piÓÉo
etasmiÑ atthÊti AnÈthapiÓÉiko, tassa AnÈthapiÓÉikassa. AnÈthapiÓÉikena
gahapatinÈ catupaÓÓÈsakoÔipariccÈgena niÔÔhÈpitÈrÈmeti attho. Etenassa
pabbajitÈnur|panivÈsokÈso dÊpito hoti.
AthÈti avicchedatthe, khoti adhikÈrantaranidassanatthe nipÈto. Tena
avicchinneyeva tattha Bhagavato vihÈre “idamadhikÈrantaraÑ udapÈdÊ”ti
dasseti. KiÑ tanti? AÒÒatarÈ devatÈti-Èdi. Tattha aÒÒatarÈti
aniyamitaniddeso. SÈ hi nÈmagottato apÈkaÔÈ, tasmÈ “aÒÒatarÈ”ti vuttÈ.
Devo eva devatÈ, itthipurisasÈdhÈraÓametaÑ. Idha pana puriso eva so
devaputto, kintu sÈdhÈraÓanÈmavasena “devatÈ”ti vutto.
6
KhuddakanikÈya
AbhikkantÈya rattiyÈti ettha abhikkantasaddo khayasundarÈbhir|paabbhanumodanÈdÊsu dissati. Tattha “abhikkantÈ bhante ratti, nikkhanto
paÔhamo yÈmo, ciranisinno bhikkhusaÑgho, uddisatu BhagavÈ bhikkh|naÑ
pÈtimokkhan”ti evamÈdÊsu1 khaye dissati. “AyaÑ imesaÑ catunnaÑ
puggalÈnaÑ abhikkantataro ca paÓÊtataro cÈ”ti evamÈdÊsu2 sundare.
“Ko me vandati pÈdÈni, iddhiyÈ yasasÈ jalaÑ.
Abhikkantena vaÓÓena, sabbÈ obhÈsayaÑ disÈ”ti–
evamÈdÊsu3 abhir|pe. “AbhikkantaÑ bho Gotama, abhikkantaÑ bho
GotamÈ”ti evamÈdÊsu4 abbhanumodane. Idha pana khaye. Tena
abhikkantÈya rattiyÈ, parikkhÊÓÈya rattiyÈti vuttaÑ hoti.
AbhikkantavaÓÓÈti ettha abhikkantasaddo abhir|pe, vaÓÓasaddo pana
chavithutikulavaggakÈraÓasaÓÔhÈnappamÈÓar|pÈyatanÈdÊsu dissati. Tattha
“suvaÓÓavaÓÓosi BhagavÈ”ti evamÈdÊsu5 chaviyaÑ. “KadÈ saÒÒ|ÄhÈ pana te
gahapati ime samaÓassa Gotamassa vaÓÓÈ”ti evamÈdÊsu6 thutiyaÑ.
“CattÈrome bho Gotama vaÓÓÈ”ti evamÈdÊsu7 kulavagge. “Atha kena nu
vaÓÓena, gandhatthenoti vuccatÊ”ti evamÈdÊsu8 kÈraÓe. “MahantaÑ
hatthirÈjavaÓÓaÑ abhinimminitvÈ”ti evamÈdÊsu9 saÓÔhÈne. “Tayo pattassa
vaÓÓÈ”ti evamÈdÊsu10 pamÈÓe. “VaÓÓo gandho raso ojÈ”ti evamÈdÊsu11
r|pÈyatane. So idha chaviyaÑ daÔÔhabbo. Tena abhikkantavaÓÓÈ
abhir|pacchavÊti vuttaÑ hoti.
Kevalakappanti ettha kevalasaddo anavasesayebhuyya-abyÈmissaanatirekadaÄhatthavisaÑyogÈdi-anekattho. TathÈ hissa “kevalaparipuÓÓaÑ
parisuddhaÑ brahmacariyan”ti evamÈdÊsu12 anavasesatÈ attho.
“KevalakappÈ ca A~gamÈgadhÈ pah|taÑ khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ ÈdÈya
______________________________________________________________
1. Vi 4. 418; AÑ 3. 44; Khu 1. 138 piÔÔhesu.
3. Khu 2. 71 piÔÔhe.
5. Ma 2. 351; Khu 1. 367 piÔÔhesu.
7. DÊ 3. 67 piÔÔhe.
9. SaÑ 1. 105 piÔÔhe.
11. Abhi 1. 163 piÔÔhe.
2. AÑ 1. 414 piÔÔhe.
4. AÑ 1. 57; Vi 1. 7 piÔÔhÈdÊsu.
6. Ma 2. 49 piÔÔhe.
8. SaÑ 1. 206 piÔÔhe.
10. Vi 1. 153 piÔÔhe.
12. DÊ 1. 82; Vi 1. 1 piÔÔhesu.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
7
upasa~kamissantÊ”ti evamÈdÊsu1 yebhuyyatÈ. “Kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hotÊ”ti evamÈdÊsu2 abyÈmissatÈ. “KevalaÑ
saddhÈmattakaÑ n|na ayamÈyasmÈ”ti evamÈdÊsu3 anatirekatÈ. “Œyasmato
bhante Anuruddhassa bÈhiko nÈma saddhivihÈriko kevalakappaÑ
saÑghabhedÈya Ôhito”ti evamÈdÊsu4 daÄhatthatÈ. “KevalÊ vusitavÈ
uttamapurisoti vuccatÊ”ti evamÈdÊsu5 visaÑyogo. Idha panassa anavasesatÈ
attho adhippeto.
Kappasaddo panÈyaÑ
abhisaddahanavohÈrakÈlapaÒÒattichedanavikappalesasamantabhÈvÈdianekattho. TathÈ hissa “okappaniyametaÑ bhoto Gotamassa, yathÈ taÑ
Arahato SammÈsambuddhassÈ”ti evamÈdÊsu6 abhisaddahanamattho.
“AnujÈnÈmi bhikkhave paÒcahi samaÓakappehi phalaÑ paribhuÒjitun”ti
evamÈdÊsu7 vohÈro. “Yena sudaÑ niccakappaÑ viharÈmÊ”ti evamÈdÊsu8
kÈlo. “IccÈyasmÈ kappo”ti evamÈdÊsu9 paÒÒatti. “Ala~kato
kappitakesamass|”ti evamÈdÊsu10 chedanaÑ. “Kappati dva~gulakappo”ti
evamÈdÊsu11 vikappo. “Atthi kappo nipajjitun”ti evamÈdÊsu12 leso.
“KevalakappaÑ VeÄuvanaÑ obhÈsetvÈ”ti evamÈdÊsu13 samantabhÈvo. Idha
panassa samantabhÈvo atthoti adhippeto. Yato kevalakappaÑ Jetavananti
ettha anavasesaÑ samantato Jetavananti evamattho daÔÔhabbo.
ObhÈsetvÈti ÈbhÈya pharitvÈ, candimÈ viya s|riyo viya ca ekobhÈsaÑ
ekapajjotaÑ karitvÈti attho.
Yena BhagavÈ tenupasa~kamÊti bhummatthe karaÓavacanaÑ, yato
yattha BhagavÈ, tattha upasa~kamÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Yena vÈ
kÈraÓena BhagavÈ devamanussehi upasa~kamitabbo, teneva kÈraÓena
upasa~kamÊti evampettha attho daÔÔhabbo. Kena ca kÈraÓena BhagavÈ
upasa~kamitabbo? NÈnappakÈraguÓavisesÈdhigamÈdhippÈyena,
sÈduphal|pabhogÈdhippÈyena dijagaÓehi niccaphalitamahÈrukkho viya.
Upasa~kamÊti ca
______________________________________________________________
1. Vi 3. 36 piÔÔhe.
2. Abhi 2. 142 piÔÔhÈdÊsu. 3. Vi 3. 270 piÔÔhe.
4. AÑ 1. 562 piÔÔhe. 5. SaÑ 2. 50 piÔÔhe.
6. Ma 1. 316 piÔÔhe.
7. Vi 4. 244 piÔÔhe.
8. Ma 1. 316 piÔÔhe.
9. Khu 1. 444; Khu 8. 15 piÔÔhesu.
10. Khu 6. 278 piÔÔhe. 11. Vi 4. 491 piÔÔhe.
12. AÑ 3. 148 piÔÔhe.
13. SaÑ 1. 50 piÔÔhe.
8
KhuddakanikÈya
gatÈti vuttaÑ hoti. Upasa~kamitvÈti upasa~kamanapariyosÈnadÊpanaÑ. Atha
vÈ evaÑ gatÈ tato ÈsannataraÑ ÔhÈna Bhagavato samÊpasa~khÈtaÑ
gantvÈtipi vuttaÑ hoti. BhagavantaÑ abhivÈdetvÈti BhagavantaÑ vanditvÈ
paÓamitvÈ namassitvÈ.
Ekamantanti bhÈvanapuÑsakaniddeso, ekokÈsaÑ ekapassanti vuttaÑ
hoti. Bhummatthe vÈ upayogavacanaÑ. AÔÔhÈsÊti nisajjÈdipaÔikkhepo,
ÔhÈnaÑ kappesi, ÔhitÈ ahosÊti attho.
KathaÑ ÔhitÈ pana sÈ ekamantaÑ ÔhitÈ ah|ti?
Na pacchato na purato, nÈpi Èsannad|rato.
Na kacche nopi paÔivÈte, na cÈpi oÓatuÓÓate.
Ime dose vivajjetvÈ, ekamantaÑ ÔhitÈ ah|ti.
KasmÈ panÈyaÑ aÔÔhÈsi eva, na nisÊdÊti? LahuÑ nivattitukÈmatÈya.
DevatÈ hi kaÒcideva atthavasaÑ paÔicca sucipuriso viya vaccaÔÔhÈnaÑ
manussalokaÑ Ègacchanti. PakatiyÈ panetÈsaÑ yojanasatato pabhuti
manussaloko duggandhatÈya paÔik|lo hoti, na tattha abhiramanti. Tena sÈ
ÈgatakiccaÑ katvÈ lahuÑ nivattitukÈmatÈya na nisÊdi. Yassa ca gamanÈdiiriyÈpathaparissamassa vinodanatthaÑ nisÊdanti, so devÈnaÑ parissamo
natthi, tasmÈpi na nisÊdi. Ye ca mahÈsÈvakÈ BhagavantaÑ parivÈretvÈ ÔhitÈ,
te patimÈnesi, tasmÈpi na nisÊdi. Apica Bhagavati gÈraveneva na nisÊdi.
DevÈnaÑ hi nisÊditukÈmÈnaÑ ÈsanaÑ nibbattati, taÑ anicchamÈnÈ nisajjÈya
cittampi akatvÈ ekamantaÑ aÔÔhÈsi.
EkamantaÑ ÔhitÈ kho sÈ devatÈti evaÑ imehi kÈraÓehi ekamantaÑ ÔhitÈ
kho sÈ devatÈ. BhagavantaÑ gÈthÈya ajjhabhÈsÊti BhagavantaÑ gÈthÈya
akkharapadaniyamitaganthitena vacanena abhÈsÊti attho.
261. Tattha bah|ti aniyamitasa~khyÈniddeso. Tena anekasatÈ
anekasahassÈ anekasatasahassÈti vuttaÑ hoti. DibbantÊti devÈ, paÒcahi
kÈmaguÓehi kÊÄanti, attano vÈ siriyÈ jotantÊti attho. Apica tividhÈ devÈ
sammuti-upapattivisuddhivasena. YathÈha–
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
9
“DevÈti tayo devÈ sammutidevÈ upapattidevÈ visuddhidevÈ. Tattha
sammutidevÈ nÈma rÈjÈno deviyo rÈjakumÈrÈ. UpapattidevÈ nÈma
CÈtumahÈrÈjike deve upÈdÈya taduttari devÈ. VisuddhidevÈ nÈma
arahanto vuccantʔti1.
Tesu idha upapattidevÈ adhippetÈ. Manuno apaccÈti manussÈ. PorÈÓÈ
pana bhaÓanti–manassa ussannatÈya manussÈ. Te JambudÊpakÈ
AparagoyÈnakÈ UttarakurukÈ PubbavidehakÈti catubbidhÈ. Idha
JambudÊpakÈ adhippetÈ. Ma~galanti2 imehi sattÈti ma~galÈni, iddhiÑ
vuddhiÒca pÈpuÓantÊti attho. Acintayunti cintesuÑ. Œka~khamÈnÈti
icchamÈnÈ patthayamÈnÈ pihayamÈnÈ. SotthÈnanti sotthibhÈvaÑ, sabbesaÑ
diÔÔhadhammikasamparÈyikÈnaÑ sobhanÈnaÑ sundarÈnaÑ kalyÈÓÈnaÑ
dhammÈnamatthitanti3 vuttaÑ hoti. Br|hÊti desehi pakÈsehi Ècikkha vivara
vibhaja uttÈnÊkarohi. Ma~galanti iddhikÈraÓaÑ vuddhikÈraÓaÑ
sabbasampattikÈraÓaÑ. Uttamanti visiÔÔhaÑ pavaraÑ
sabbalokahitasukhÈvahanti ayaÑ gÈthÈya anupubbapadavaÓÓanÈ4.
AyaÑ pana piÓÉattho–so devaputto dasasahassacakkavÈÄesu devatÈ
ma~galapaÒhaÑ sotukÈmatÈya imasmiÑ ekacakkavÈÄe sannipatitvÈ
ekavÈlaggakoÔi-okÈsamatte dasapi vÊsampi tiÑsampi cattÈlÊsampi
paÒÒÈsampi saÔÔhipi sattatipi asÊtipi sukhumattabhÈve nimminitvÈ
sabbadevamÈrabrahmÈno siriyÈ ca tejasÈ ca adhigayha virocamÈnaÑ
paÒÒattavarabuddhÈsane nisinnaÑ BhagavantaÑ parivÈretvÈ ÔhitÈ disvÈ
tasmiÑ ca samaye anÈgatÈnampi sakalajambudÊpakÈnaÑ manussÈnaÑ
cetasÈ cetoparivitakkamaÒÒÈya sabbadevamanussÈnaÑ
vicikicchÈsallasamuddharaÓatthaÑ Èha “bah| devÈ manussÈ ca ma~galÈni
acintayuÑ Èka~khamÈnÈ sotthÈnaÑ, attano sotthibhÈvaÑ icchantÈ, br|hi
ma~galamuttamaÑ, tesaÑ devÈnaÑ anumatiyÈ manussÈnaÒca anuggahena
mayÈ puÔÔho samÈno yaÑ sabbesameva amhÈkaÑ ekantahitasukhÈvahanato
uttamaÑ ma~galaÑ, taÑ no anukampaÑ upÈdÈya br|hi BhagavÈ”ti.
______________________________________________________________
1. Khu 8. 92, 225 piÔÔhesu atthato samÈnaÑ.
2. Ma~galanti ma~ganti (SÊ), ma~galÈnÊti mahanti (Ka)
3. DhammÈnaÑ atthinoti (SÊ)
4. AnupadavaÓÓanÈ (SÊ)
KhuddakanikÈya
10
262. EvametaÑ devaputtassa vacanaÑ sutvÈ BhagavÈ “asevanÈ ca
bÈlÈnan”ti gÈthamÈha. Tattha asevanÈti abhajanÈ apayirupÈsanÈ. BÈlÈnanti
balanti assasantÊti bÈlÈ, assasitapassasitamattena jÊvanti, na paÒÒÈjÊvitenÈti
adhippÈyo. TesaÑ bÈlÈnaÑ. PaÓÉitÈnanti paÓÉantÊti1 paÓÉitÈ,
sandiÔÔhikasamparÈyikesu atthesu ÒÈÓagatiyÈ gacchantÊti adhippÈyo. TesaÑ
paÓÉitÈnaÑ. SevanÈti bhajanÈ payirupÈsanÈ taÑsahÈyatÈ taÑsampava~katÈ.
P|jÈti sakkÈragarukÈramÈnanavandanÈ. P|janeyyÈnanti p|jÈrahÈnaÑ. EtaÑ
ma~galamuttamanti yÈ ca bÈlÈnaÑ asevanÈ, yÈ ca paÓÉitÈnaÑ sevanÈ, yÈ ca
p|janeyyÈnaÑ p|jÈ, taÑ sabbaÑ sampiÓÉetvÈ Èha etaÑ ma~galamuttamanti.
YaÑ tayÈ puÔÔhaÑ “br|hi ma~galamuttaman”ti, ettha tÈva etaÑ
ma~galamuttamanti gaÓhÈhÊti vuttaÑ hoti. AyametissÈ gÈthÈya
padavaÓÓanÈ.
AtthavaÓÓanÈ panassÈ evaÑ veditabbÈ–evametaÑ devaputtassa
vacanaÑ sutvÈ BhagavÈ imaÑ gÈthamÈha. Tattha yasmÈ catubbidhÈ kathÈ
pucchitakathÈ apucchitakathÈ sÈnusandhikathÈ ananusandhikathÈti. Tattha
“pucchÈmi taÑ Gotama bh|ripaÒÒa, kathaÑkaro sÈvako sÈdhu hotÊ”ti2 ca,
“kathaÑ nu tvaÑ mÈrisa oghamatarÊ”ti3 ca evamÈdÊsu pucchitena kathitÈ
pucchitakathÈ. “YaÑ pare sukhato Èhu, tadariyÈ Èhu dukkhato”ti
evamÈdÊsu4 apucchitena attajjhÈsayavaseneva kathitÈ apucchitakathÈ.
SabbÈpi BuddhÈnaÑ kathÈ “sanidÈnÈhaÑ bhikkhave dhammaÑ desemÊ”ti5
vacanato sÈnusandhikathÈ. AnanusandhikathÈ imasmiÑ sÈsane natthi.
EvametÈsu kathÈsu ayaÑ devaputtena pucchitena BhagavatÈ kathitattÈ
pucchitakathÈ. PucchitakathÈyaÒca yathÈ cheko puriso kusalo maggassa
kusalo amaggassa maggaÑ puÔÔho paÔhamaÑ vijahitabbaÑ ÈcikkhitvÈ
pacchÈ gahetabbaÑ Ècikkhati “asukasmiÑ nÈma ÔhÈne dvedhÈpatho hoti,
tattha vÈmaÑ muÒcitvÈ dakkhiÓaÑ gaÓhathÈ”ti, evaÑ sevitabbÈsevitabbesu
asevitabbaÑ ÈcikkhitvÈ sevitabbaÑ Ècikkhati. BhagavÈ ca
maggakusalapurisasadiso. YathÈha–
“Puriso maggakusaloti kho tissa TathÈgatassetaÑ adhivacanaÑ
Arahato SammÈsambuddhassÈ”ti6.
______________________________________________________________
1. PaÓÉentÊti (SÊ)
4. Khu 1. 397 piÔÔhe.
2. Khu 1. 335 piÔÔhe.
5. AÑ 1. 280; Abhi 4. 407 piÔÔhesu.
3. SaÑ 1. 1 piÔÔhe.
6. SaÑ 2. 89 piÔÔhe.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
11
So hi kusalo imassa lokassa, kusalo parassa lokassa, kusalo
maccudheyyassa, kusalo amaccudheyyassa, kusalo mÈradheyyassa, kusalo
amÈradheyyassÈti. TasmÈ paÔhamaÑ asevitabbaÑ ÈcikkhitvÈ sevitabbaÑ
Ècikkhanto Èha “asevanÈ ca bÈlÈnaÑ, paÓÉitÈnaÒca sevanÈ”ti.
Vijahitabbamaggo viya hi paÔhamaÑ bÈlÈ na sevitabbÈ na payirupÈsitabbÈ,
tato gahetabbamaggo viya paÓÉitÈ sevitabbÈ payirupÈsitabbÈti.
KasmÈ pana BhagavatÈ ma~galaÑ kathentena paÔhamaÑ bÈlÈnaÑ
asevanÈ paÓÉitÈnaÒca sevanÈ kathitÈti? Vuccate–yasmÈ imaÑ diÔÔhÈdÊsu
ma~galadiÔÔhiÑ bÈlasevanÈya devamanussÈ gaÓhiÑsu, sÈ ca ama~galaÑ,
tasmÈ nesaÑ taÑ idhalokatthaparalokatthabhaÒjakaÑ
akalyÈÓamittasaÑsaggaÑ garahantena ubhayalokatthasÈdhakaÒca
kalyÈÓamittasaÑsaggaÑ pasaÑsantena BhagavatÈ paÔhamaÑ bÈlÈnaÑ
asevanÈ paÓÉitÈnaÒca sevanÈ kathitÈti.
Tattha bÈlÈ nÈma ye keci pÈÓÈtipÈtÈdi-akusalakammapathasamannÈgatÈ
sattÈ. Te tÊhÈkÈrehi jÈnitabbÈ. YathÈha “tÊÓimÈni bhikkhave bÈlassa
bÈlalakkhaÓÈnÊ”ti suttaÑ1. Apica P|raÓakassapÈdayo cha satthÈro
DevadattakokÈlikakaÔamodakatissa2
KhaÓÉadeviyÈputtasamuddadattaciÒcamÈÓavikÈdayo atÊtakÈle ca
dÊghavidassa bhÈtÈti ime aÒÒe ca evar|pÈ sattÈ bÈlÈti veditabbÈ.
Te aggipadittamiva a~gÈraÑ attanÈ duggahitena attÈnaÒca attano
vacanakÈrake ca vinÈsenti, yathÈ dÊghavidassa bhÈtÈ catubuddhantaraÑ
saÔÔhiyojanamattena attabhÈvena uttÈno patito mahÈniraye paccati, yathÈ ca
tassa diÔÔhiÑ abhirucikÈni3 paÒca kulasatÈni tasseva sahabyataÑ upapannÈni
niraye paccanti. VuttaÑ hetaÑ–
“SeyyathÈpi bhikkhave naÄÈgÈrÈ vÈ tiÓÈgÈrÈ vÈ aggi mutto
k|ÔÈgÈrÈnipi Éahati ullittÈvalittÈni nivÈtÈni phusitaggaÄÈni
pihitavÈtapÈnÈni, evameva kho bhikkhave yÈni
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 100; Ma 3. 201 piÔÔhesu.
3. Abhiruciya tÈni (SÊ), abhirucitÈni (SyÈ)
2. ...kaÔamorakatissa (SÊ, SyÈ)
KhuddakanikÈya
12
kÈnici bhayÈni uppajjanti, sabbÈni tÈni bÈlato uppajjanti no paÓÉitato.
Ye keci upaddavÈ uppajjanti -pa- ye keci upasaggÈ -pa- no paÓÉitato. Iti
kho bhikkhave sappaÔibhayo bÈlo, appaÔibhayo paÓÉito. Sa-upaddavo
bÈlo, anupaddavo paÓÉito. Sa-upasaggo bÈlo, anupasaggo paÓÉito”ti1.
Apica p|timacchasadiso bÈlo, p|timacchabandhapattapuÔasadiso hoti
tadupasevÊ, chaÉÉanÊyataÑ jigucchanÊyataÒca Èpajjati viÒÒ|naÑ.
VuttaÒcetaÑ–
“P|timacchaÑ kusaggena, yo naro upanayhati.
KusÈpi p|tÊ vÈyanti, evaÑ bÈl|pasevanÈ”ti2.
AkittipaÓÉito cÈpi Sakkena DevÈnamindena vare diyyamÈne evamÈha–
“BÈlaÑ na passe na suÓe, na ca bÈlena saÑvase.
BÈlenallÈpasallÈpaÑ, na kare na ca rocaye.
Kinnu te akaraÑ bÈlo, vada kassapa kÈraÓaÑ.
Kena kassapa bÈlassa, dassanaÑ nÈbhika~khasi.
AnayaÑ nayati dummedho, adhurÈyaÑ niyuÒjati.
Dunnayo seyyaso hoti, sammÈ vutto pakuppati.
VinayaÑ so na jÈnÈti, sÈdhu tassa adassanan”ti3.
EvaÑ BhagavÈ sabbÈkÈrena bÈl|pasevanaÑ garahanto bÈlÈnaÑ
asevanaÑ “ma~galan”ti vatvÈ idÈni paÓÉitasevanaÑ pasaÑsanto
“paÓÉitÈnaÒca sevanÈ ma~galan”ti Èha. Tattha paÓÉitÈ nÈma ye keci
pÈÓÈtipÈtÈveramaÓi-ÈdidasakusalakammapathasamannÈgatÈ sattÈ. Te
tÊhÈkÈrehi jÈnitabbÈ. YathÈha “tÊÓimÈni bhikkhave paÓÉitassa
paÓÉitalakkhaÓÈnÊ”ti4 suttaÑ. Apica Buddhapaccekabuddha-asÊtimahÈsÈvakÈ
aÒÒe ca TathÈgatassa sÈvakÈ
sunettamahÈgovindavidhurasarabha~gamahosadhasutasomanimirÈjaayogharakumÈra-akittipaÓÉitÈdayo ca paÓÉitÈti veditabbÈ.
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 99 piÔÔhe.
3. Khu 5. 267 piÔÔhe.
2. Khu 1. 241; Khu 5. 330; Khu 6. 265 piÔÔhesu.
4. AÑ 1. 101; Ma 3. 208 piÔÔhesu.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
13
Te bhaye viya rakkhÈ, andhakÈre viya padÊpo,
khuppipÈsÈdidukkhÈbhibhave viya annapÈnÈdipaÔilÈbho, attano
vacanakarÈnaÑ sabbabhaya-upaddav|pasaggaviddhaÑsanasamatthÈ honti.
TathÈ hi TathÈgataÑ Ègamma asa~khyeyyÈ aparimÈÓÈ devamanussÈ
ÈsavakkhayaÑ pattÈ, brahmaloke patiÔÔhitÈ, devaloke patiÔÔhitÈ, sugatiloke
uppannÈ. SÈriputtatthere cittaÑ pasÈdetvÈ cat|hi paccayehi theraÑ
upaÔÔhahitvÈ asÊti kulasahassÈni sagge nibbattÈni. TathÈ
MahÈmoggallÈnamahÈkassapappabhutÊsu sabbamahÈsÈvakesu, sunettassa
satthuno sÈvakÈ appekacce brahmaloke uppajjiÑsu, appekacce
ParanimmitavasavattÊnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ -pa- appekacce
gahapatimahÈsÈlakulÈnaÑ sahabyataÑ upapajjiÑsu. VuttaÒcetaÑ–
“Natthi bhikkhave paÓÉitato bhayaÑ, natthi paÓÉitato upaddavo,
natthi paÓÉitato upasaggo”ti1.
Apica tagaramÈlÈdigandhabhaÓÉasadiso paÓÉito,
tagaramÈlÈdigandhabhaÓÉapaliveÔhanapattasadiso hoti tadupasevÊ,
bhÈvanÊyataÑ manuÒÒataÒca Èpajjati viÒÒ|naÑ. VuttaÒcetaÑ–
“TagaraÒca palÈsena, yo naro upanayhati.
PattÈpi surabhÊ vÈyanti, evaÑ dhÊr|pasevanÈ”ti2.
AkittipaÓÉito cÈpi Sakkena DevÈnamindena vare diyyamÈne evamÈha–
“DhÊraÑ passe suÓe dhÊraÑ, dhÊrena saha saÑvase.
DhÊrena’llÈpasallÈpaÑ, taÑ kare taÒca rocaye.
Kinnu te akaraÑ dhÊro, vada Kassapa kÈraÓaÑ.
Kena Kassapa dhÊrassa, dassanaÑ abhika~khasi.
NayaÑ nayati medhÈvÊ, adhurÈyaÑ na yuÒjati.
Sunayo seyyaso hoti, sammÈ vutto na kuppati.
VinayaÑ so pajÈnÈti, sÈdhu tena samÈgamo”ti3.
EvaÑ BhagavÈ sabbÈkÈrena paÓÉitasevanaÑ pasaÑsanto paÓÉitÈnaÑ
sevanaÑ “ma~galan”ti vatvÈ idÈni tÈya bÈlÈnaÑ asevanÈya
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 100 piÔÔhe.
3. Khu 5. 267 piÔÔhe.
2. Khu 1. 241; Khu 5. 330; Khu 6. 265 piÔÔhesu.
KhuddakanikÈya
14
paÓÉitÈnaÑ sevanÈya ca anupubbena p|janeyyabhÈvaÑ upagatÈnaÑ p|jaÑ
pasaÑsanto “p|jÈ ca p|janeyyÈnaÑ etaÑ ma~galamuttaman”ti Èha. Tattha
p|janeyyÈ nÈma sabbadosavirahitattÈ sabbaguÓasamannÈgatattÈ ca BuddhÈ
Bhagavanto, tato pacchÈ PaccekabuddhÈ ariyasÈvakÈ ca. TesaÒhi p|jÈ
appakÈpi dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya hoti, SumanamÈlÈkÈramallikÈdayo
cettha nidassanaÑ.
TatthekaÑ nidassanamattaÑ bhaÓÈma–BhagavÈ kira ekadivasaÑ
pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈ pattacÊvaramÈdÈya RÈjagahaÑ piÓÉÈya pÈvisi,
atha kho SumanamÈlÈkÈro raÒÒo MÈgadhassa seniyassa BimbisÈrassa
pupphÈni gahetvÈ gacchanto addasa BhagavantaÑ nagaradvÈraÑ
anuppattaÑ pÈsÈdikaÑ pasÈdanÊyaÑ
dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓÈsÊtÈnubyaÒjanapaÔimaÓÉitaÑ BuddhasiriyÈ
jalantaÑ. DisvÈnassa etadahosi “rÈjÈ pupphÈni gahetvÈ sataÑ vÈ sahassaÑ
vÈ dadeyya, taÒca idhalokamattameva sukhaÑ bhaveyya. Bhagavato pana
p|jÈ appameyya-asa~khyeyyaphalÈ dÊgharattaÑ hitasukhÈvahÈ hoti,
handÈhaÑ imehi pupphehi BhagavantaÑ p|jemÊ”ti pasannacitto ekaÑ
pupphamuÔÔhiÑ gahetvÈ Bhagavato paÔimukhaÑ khipi, pupphÈni ÈkÈsena
gantvÈ Bhagavato upari mÈlÈvitÈnaÑ hutvÈ aÔÔhaÑsu. MÈlÈkÈro taÑ
ÈnubhÈvaÑ disvÈ pasannataracitto puna ekaÑ pupphamuÔÔhiÑ khipi, tÈni
gantvÈ mÈlÈkaÒcuko hutvÈ aÔÔhaÑsu. EvaÑ aÔÔha pupphamuÔÔhiyo khipi, tÈni
gantvÈ pupphak|ÔÈgÈraÑ hutvÈ aÔÔhaÑsu. BhagavÈ antok|ÔÈgÈre viya ahosi,
mahÈjanakÈyo sannipati. BhagavÈ mÈlÈkÈraÑ passanto sitaÑ pÈtvÈkÈsi,
Œnandatthero “na BuddhÈ ahetu appaccayÈ sitaÑ pÈtukarontÊ”ti sitakÈraÓaÑ
pucchi. BhagavÈ Èha “eso Œnanda mÈlÈkÈro imissÈ p|jÈya ÈnubhÈvena
satasahassakappe devesu ca manussesu ca saÑsaritvÈ pariyosÈne
Sumanissaro1 nÈma Paccekabuddho bhavissatÊ”ti. VacanapariyosÈne ca
dhammadesanatthaÑ imaÑ gÈthaÑ abhÈsi–
“TaÒca kammaÑ kataÑ sÈdhu, yaÑ katvÈ nÈnutappati.
Yassa patÊto Sumano, vipÈkaÑ paÔisevatÊ”ti2.
GÈthÈpariyosÈne caturÈsÊtiyÈ pÈÓasahassÈnaÑ dhammÈbhisamayo
ahosi, evaÑ appakÈpi tesaÑ p|jÈ dÊgharattaÑ hitÈya
______________________________________________________________
1. Munissaro (SÊ)
2. Khu 1. 23 piÔÔhe.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
15
sukhÈya hotÊti veditabbÈ. SÈ ca Èmisap|jÈva, ko pana vÈdo paÔipattip|jÈya.
Yato ye kulaputtÈ saraÓagamanena sikkhÈpadapaÔiggahaÓena
uposatha~gasamÈdÈnena catupÈrisuddhisÊlÈdÊhi ca attano guÓehi
BhagavantaÑ p|jenti, ko tesaÑ p|jÈya phalaÑ vaÓÓayissati. Te hi
TathÈgataÑ paramÈya p|jÈya p|jentÊti vuttÈ. YathÈha–
“Yo kho Œnanda bhikkhu vÈ bhikkhunÊ vÈ upÈsako vÈ upÈsikÈ vÈ
dhammÈnudhammapaÔipanno viharati sÈmÊcippaÔipanno
anudhammacÈrÊ, so TathÈgataÑ sakkaroti garuÑ karoti mÈneti p|jeti
apaciyati paramÈya p|jÈyÈ”ti1.
EtenÈnusÈrena Paccekabuddha-ariyasÈvakÈnampi p|jÈya
hitasukhÈvahatÈ veditabbÈ.
Apica gahaÔÔhÈnaÑ kaniÔÔhassa jeÔÔho bhÈtÈpi bhaginÊpi p|janeyyÈ,
puttassa mÈtÈpitaro, kulavadh|naÑ sÈmikasassusasurÈti evampettha
p|janeyyÈ veditabbÈ. Etesampi hi p|jÈ kusaladhammasa~khÈtattÈ ÈyuÈdivaÉÉhihetuttÈ ca ma~galameva. VuttaÑ hetaÑ–
“Te matteyyÈ bhavissanti petteyyÈ sÈmaÒÒÈ brahmaÒÒÈ kule
jeÔÔhÈpacÈyino, idaÑ kusalaÑ dhammaÑ samÈdÈya vattissanti. Te tesaÑ
kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ samÈdÈnahetu ÈyunÈpi vaÉÉhissanti, vaÓÓenapi
vaÉÉhissantÊ”ti-Èdi2.
EvametissÈ gÈthÈya bÈlÈnaÑ asevanÈ, paÓÉitÈnaÑ sevanÈ,
p|janeyyÈnaÑ p|jÈti tÊÓi ma~galÈni vuttÈni. Tattha bÈlÈnaÑ asevanÈ
bÈlasevanapaccayabhayÈdiparittÈÓena3 ubhayalokahitahetuttÈ, paÓÉitÈnaÑ
sevanÈ p|janeyyÈnaÑ p|jÈ ca tÈsaÑ Phalavibh|tivaÓÓanÈyaÑ
vuttanayeneva nibbÈnasugatihetuttÈ “ma~galan”ti veditabbÈ. Ito paraÑ tu
mÈtikaÑ adassetvÈ eva yaÑ yattha ma~galaÑ, taÑ vavatthapessÈma, tassa
ca ma~galattaÑ vibhÈvayissÈmÈti.
NiÔÔhitÈ asevanÈ ca bÈlÈnanti imissÈ gÈthÈya atthavaÓÓanÈ.
______________________________________________________________
1. DÊ 2. 114 piÔÔhe.
2. DÊ 3. 61 piÔÔhe.
3. BÈlasevanapaccayabhayÈnaÑ parittÈÓena (SÊ), bÈlasevanapaccayÈ
bhayÈdiparittÈÓena (SyÈ), bÈlasevanapaccayÈ uppannabhayÈdÊnaÑ parittÈÓena (Ka)
16
KhuddakanikÈya
263. EvaÑ BhagavÈ “br|hi ma~galamuttaman”ti ekaÑ ajjhesitopi
appaÑ yÈcito bahudÈyako uÄÈrapuriso viya ekÈya gÈthÈya tÊÓi ma~galÈni
vatvÈ tato uttaripi devatÈnaÑ sotukÈmatÈya ma~galÈnaÒca atthitÈya yesaÑ
yesaÑ yaÑ yaÑ anuk|laÑ, te te satte tattha tattha ma~gale
niyojetukÈmatÈya ca “patir|padesavÈso cÈ”ti-ÈdÊhi gÈthÈhi punapi anekÈni
ma~galÈni vattumÈraddho.
Tattha paÔhamagÈthÈya tÈva patir|poti anucchaviko. Desoti gÈmopi
nigamopi nagarampi janapadopi yo koci sattÈnaÑ nivÈsokÈso. VÈsoti tattha
nivÈso. Pubbeti purÈ atÊtÈsu jÈtÊsu. KatapuÒÒatÈti upacitakusalatÈ. AttÈti
cittaÑ vuccati, sakalo vÈ attabhÈvo. SammÈpaÓidhÊti tassa attano sammÈ
paÓidhÈnaÑ niyuÒjanaÑ, Ôhapananti vuttaÑ hoti. SesaÑ vuttanayamevÈti
ayamettha padavaÓÓanÈ.
AtthavaÓÓanÈ pana evaÑ veditabbÈ–patir|padeso1 nÈma yattha
catasso parisÈ viharanti, dÈnÈdÊni puÒÒakiriyÈvatth|ni vattanti, nava~gaÑ
Satthu sÈsanaÑ dippati. Tattha nivÈso sattÈnaÑ puÒÒakiriyÈya paccayattÈ
“ma~galan”ti vuccati. SÊhaÄadÊpapaviÔÔhakevaÔÔÈdayo cettha nidassanaÑ.
Aparo nayo–patir|padeso1 nÈma Bhagavato BodhimaÓÉappadeso,
dhammacakkappavattitappadeso, dvÈdasayojanÈya parisÈya majjhe
sabbatitthiyamataÑ2 bhinditvÈ
yamakapÈÔihÈriyadassitakaÓÉambarukkham|lappadeso, devorohanappadeso,
yo vÈ panaÒÒopi SÈvatthirÈjagahÈdibuddhÈdivÈsappadeso. Tattha nivÈso
sattÈnaÑ cha-anuttariyapaÔilÈbhapaccayato “ma~galan”ti vuccati.
Aparo nayo–puratthimÈya disÈya Gaja~galaÑ nÈma nigamo, tassa
aparena mahÈsÈlÈ, tato paraÑ paccantimÈ janapadÈ, orato majjhe.
DakkhiÓapuratthimÈya disÈya SallavatÊ nÈma nadÊ, tato paraÑ paccantimÈ
janapadÈ, orato majjhe. DakkhiÓÈya disÈya SetakaÓÓikaÑ nÈma nigamo, tato
paraÑ paccantimÈ janapadÈ, orato majjhe. PacchimÈya disÈya Th|ÓaÑ
nÈma brÈhmaÓagÈmo, tato paraÑ paccantimÈ janapadÈ, orato majjhe.
UttarÈya disÈya Usiraddhajo nÈma pabbato, tato paraÑ paccantimÈ
______________________________________________________________
1. Patir|padesavÈso (SÊ, Ka)
2. SabbatitthiyamadaÑ (SyÈ), sabbatitthiyamÈnaÑ (Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
17
janapadÈ, orato majjhe1. AyaÑ Majjhimappadeso ÈyÈmena tÊÓi yojanasatÈni,
vitthÈrena aÉÉhateyyÈni, parikkhepena navayojanasatÈni honti, eso
patir|padeso nÈma.
Ettha catunnaÑ mahÈdÊpÈnaÑ dvisahassÈnaÑ parittadÊpÈnaÒca
issariyÈdhipaccakÈrakÈ cakkavattÊ uppajjanti, ekaÑ asa~khyeyyaÑ
kappasatasahassaÒca pÈramiyo p|retvÈ SÈriputtamahÈmoggallÈnÈdayo
mahÈsÈvakÈ uppajjanti, dve asa~khyeyyÈni kappasatasahassaÒca pÈramiyo
p|retvÈ PaccekabuddhÈ, cattÈri aÔÔha soÄasa vÈ asa~khyeyyÈni
kappasatasahassaÒca pÈramiyo p|retvÈ SammÈsambuddhÈ ca uppajjanti.
Tattha sattÈ cakkavattiraÒÒo ovÈdaÑ gahetvÈ paÒcasu sÊlesu patiÔÔhÈya
saggaparÈyaÓÈ honti, tathÈ PaccekabuddhÈnaÑ ovÈde patiÔÔhÈya.
SammÈsambuddhabuddhasÈvakÈnaÑ pana ovÈde patiÔÔhÈya saggaparÈyaÓÈ
nibbÈnaparÈyaÓÈ ca honti. TasmÈ tattha vÈso imÈsaÑ sampattÊnaÑ
paccayato “ma~galan”ti vuccati.
Pubbe katapuÒÒatÈ nÈma atÊtajÈtiyaÑ BuddhapaccekabuddhakhÊÓÈsave
Èrabbha upacitakusalatÈ, sÈpi ma~galaÑ. KasmÈ? Buddhapaccekabuddhe
sammukhato dassetvÈ2 BuddhÈnaÑ vÈ BuddhasÈvakÈnaÑ vÈ sammukhÈ
sutÈya catuppadikÈyapi gÈthÈya pariyosÈne arahattaÑ pÈpetÊti katvÈ3. Yo ca
manusso pubbe katÈdhikÈro ussannakusalam|lo hoti, so teneva
kusalam|lena vipassanaÑ uppÈdetvÈ ÈsavakkhayaÑ pÈpuÓÈti yathÈ rÈjÈ
MahÈkappino aggamahesÊ ca. Tena vuttaÑ “pubbe ca katapuÒÒatÈ
ma~galan”ti.
AttasammÈpaÓidhi nÈma idhekacco attÈnaÑ dussÊlaÑ sÊle patiÔÔhÈpeti,
assaddhaÑ saddhÈsampadÈya patiÔÔhÈpeti, macchariÑ cÈgasampadÈya
patiÔÔhÈpeti. AyaÑ vuccati “attasammÈpaÓidhÊ”ti. Eso ca ma~galaÑ.
KasmÈ?
DiÔÔhadhammikasamparÈyikaverappahÈnavividhÈnisaÑsÈdhigamahetutoti.
______________________________________________________________
1. Vi 3. 287 piÔÔhe.
2. Buddhapaccekabuddhasammukhato dassetvÈ (SyÈ),
Buddhapaccekabuddhe sammukhÈ disvÈ (Ka)
3. PÈpanato (SÊ)
KhuddakanikÈya
18
EvaÑ imissÈpi gÈthÈya patir|padesavÈso, pubbe ca katapuÒÒatÈ,
attasammÈpaÓidhÊti tÊÓiyeva ma~galÈni vuttÈni, ma~galattaÒca nesaÑ tattha
tattha vibhÈvitamevÈti.
NiÔÔhitÈ patir|padesavÈso cÈti imissÈ gÈthÈya atthavaÓÓanÈ.
264. IdÈni bÈhusaccaÒcÈti ettha bÈhusaccanti bahussutabhÈvo. Sippanti
yaÑkiÒci hatthakosallaÑ. Vinayoti kÈyavÈcÈcittavinayanaÑ. Susikkhitoti
suÔÔhu sikkhito. SubhÈsitÈti suÔÔhu bhÈsitÈ. YÈti aniyamaniddeso. VÈcÈti girÈ
byappatho. SesaÑ vuttanayamevÈti. Ayamettha padavaÓÓanÈ.
AtthavaÓÓanÈ pana evaÑ veditabbÈ–bÈhusaccaÑ nÈma yaÑ taÑ
“sutadharo hoti sutasannicayo”ti1 ca “idha bhikkhave ekaccassa puggalassa
bahukaÑ sutaÑ hoti suttaÑ geyyaÑ veyyÈkaraÓan”ti2 ca evamÈdinÈ nayena
satthusÈsanadharattaÑ vaÓÓitaÑ, taÑ akusalappahÈnakusalÈdhigamahetuto
anupubbena paramatthasaccasacchikiriyahetuto ca “ma~galan”ti vuccati.
VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ–
“SutavÈ ca kho bhikkhave ariyasÈvako akusalaÑ pajahati, kusalaÑ
bhÈveti, sÈvajjaÑ pajahati, anavajjaÑ bhÈveti, suddhamattÈnaÑ
pariharatʔti3.
Aparampi vuttaÑ–
“DhatÈnaÑ dhammÈnaÑ atthamupaparikkhati, atthaÑ
upaparikkhato dhammÈ nijjhÈnaÑ khamanti, dhammanijjhÈnakkhantiyÈ
sati chando jÈyati, chandajÈto ussahati, ussahanto tulayati, tulayanto
padahati, padahanto kÈyena ceva paramatthasaccaÑ sacchikaroti,
paÒÒÈya ca ativijjha passatÊ”ti4.
Apica agÈrikabÈhusaccampi yaÑ anavajjaÑ, taÑ
ubhayalokahitasukhÈvahanato “ma~galan”ti veditabbaÑ.
______________________________________________________________
1. Ma 1. 277; AÑ 1. 331 piÔÔhesu.
3. AÑ 2. 480 piÔÔhe.
2. AÑ 1. 313 piÔÔhe.
4. Ma 2. 385 piÔÔhe.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
19
SippaÑ nÈma agÈrikasippaÒca anagÈrikasippaÒca. Tattha agÈrikasippaÑ
nÈma yaÑ par|parodhavirahitaÑ1 akusalavivajjitaÑ
maÓikÈrasuvaÓÓakÈrakammÈdi, taÑ idhalokatthÈvahanato ma~galaÑ.
AnagÈrikasippaÑ nÈma cÊvaravicÈraÓasibbanÈdi
samaÓaparikkhÈrÈbhisa~kharaÓaÑ, yaÑ taÑ “idha bhikkhave bhikkhu yÈni
tÈni sabrahmacÈrÊnaÑ uccÈvacÈni kiÑ karaÓÊyÈni, tattha dakkho hotÊ”tiÈdinÈ2 nayena tattha tattha saÑvaÓÓitaÑ, yaÑ “nÈthakaraÓo dhammo”ti2 ca
vuttaÑ, taÑ attano ca paresaÒca ubhayalokahitasukhÈvahanato “ma~galan”ti
veditabbaÑ.
Vinayo nÈma agÈrikavinayo ca anagÈrikavinayo ca. Tattha
agÈrikavinayo nÈma dasa-akusalakammapathaviramaÓaÑ, so tattha
asaÑkilesÈpajjanena ÈcÈraguÓavavatthÈnena ca susikkhito
ubhayalokahitasukhÈvahanato ma~galaÑ. AnagÈrikavinayo nÈma
sattÈpattikkhandhe anÈpajjanaÑ, sopi vuttanayeneva susikkhito.
CatupÈrisuddhisÊlaÑ vÈ anagÈrikavinayo. So yathÈ tattha patiÔÔhÈya
arahattaÑ pÈpuÓÈti, evaÑ sikkhanena susikkhito
lokiyalokuttarasukhÈdhigamahetuto “ma~galan”ti veditabbo.
SubhÈsitÈ vÈcÈ nÈma musÈvÈdÈdidosavirahitÈ vÈcÈ. YathÈha “cat|hi
bhikkhave a~gehi samannÈgatÈ vÈcÈ subhÈsitÈ hotÊ”ti. AsamphappalÈpÈ
vÈcÈ3 eva vÈ subhÈsitÈ. YathÈha–
“SubhÈsitaÑ uttamamÈhu santo,
DhammaÑ bhaÓe nÈdhammaÑ taÑ dutiyaÑ.
PiyaÑ bhaÓe nÈppiyaÑ taÑ tatiyaÑ,
SaccaÑ bhaÓe nÈlikaÑ taÑ catutthan”ti4.
Ayampi ubhayalokahitasukhÈvahanato “ma~galan”ti veditabbÈ. YasmÈ
ca ayaÑ vinayapariyÈpannÈ eva, tasmÈ vinayaggahaÓena etaÑ asa~gaÓhitvÈ
vinayo sa~gahetabbo. AthavÈ kiÑ iminÈ parissamena, paresaÑ
dhammadesanÈvÈcÈ idha “subhÈsitÈ vÈcÈ”ti veditabbÈ.
______________________________________________________________
1. ParapÈÓ|parodhavirahitaÑ (SÊ, SyÈ)
3. SusaÒÒatavÈcÈ (SÊ)
2. DÊ 3. 222, 256; AÑ 3. 275 piÔÔhesu.
4. SaÑ 1. 190; Khu 1. 344 piÔÔhesu.
20
KhuddakanikÈya
SÈ hi yathÈ patir|padesavÈso, evaÑ sattÈnaÑ
ubhayalokahitasukhanibbÈnÈdhigamapaccayato “ma~galan”ti vuccati. Œha
ca–
“YaÑ Buddho bhÈsati vÈcaÑ, khemaÑ nibbÈnapattiyÈ.
DukkhassantakiriyÈya, sÈ ve vÈcÈnamuttamÈ”ti1.
EvaÑ imissÈ gÈthÈya bÈhusaccaÑ, sippaÑ, vinayo susikkhito, subhÈsitÈ
vÈcÈti cattÈri ma~galÈni vuttÈni, ma~galattaÒca nesaÑ tattha tattha
vibhÈvitamevÈti.
NiÔÔhitÈ bÈhusaccaÒcÈti imissÈ gÈthÈya atthavaÓÓanÈ.
265. IdÈni mÈtÈpitu-upaÔÔhÈnanti ettha mÈtu ca pitu cÈti mÈtÈpitu.
UpaÔÔhÈnanti upaÔÔhahanaÑ. PuttÈnaÒca dÈrÈnaÒcÈti puttadÈrassa.
Sa~gaÓhanaÑ sa~gaho. Na ÈkulÈ anÈkulÈ. KammÈni eva kammantÈ. SesaÑ
vuttanayamevÈti ayaÑ padavaÓÓanÈ.
AtthavaÓÓanÈ pana evaÑ veditabbÈ–mÈtÈ nÈma janikÈ vuccati, tathÈ
pitÈ. UpaÔÔhÈnaÑ nÈma pÈdadhovanasambÈhana-ucchÈdananhÈpanehi
catupaccayasampadÈnena ca upakÈrakaraÓaÑ. Tattha yasmÈ mÈtÈpitaro
bah|pakÈrÈ puttÈnaÑ atthakÈmÈ anukampakÈ, yaÑ puttake bahi kÊÄitvÈ
paÑsumakkhitasarÊrake Ègate disvÈ paÑsukaÑ puÒchitvÈ matthakaÑ
upasi~ghÈyantÈ paricumbantÈ ca sinehaÑ uppÈdenti, vassasatampi
mÈtÈpitaro sÊsena pariharantÈ puttÈ tesaÑ paÔikÈraÑ kÈtuÑ asamatthÈ.
YasmÈ ca te ÈpÈdakÈ posakÈ imassa lokassa dassetÈro brahmasammatÈ
pubbÈcariyasammatÈ, tasmÈ tesaÑ upaÔÔhÈnaÑ idha pasaÑsaÑ pecca
saggasukhaÒca Èvahati, tena “ma~galan”ti vuccati. VuttaÒhetaÑ
BhagavatÈ–
“BrahmÈti mÈtÈpitaro, pubbÈcariyÈti vuccare.
ŒhuneyyÈ ca puttÈnaÑ, pajÈya anukampakÈ.
TasmÈ hi ne namasseyya, sakkareyya ca paÓÉito.
Annena atha pÈnena, vatthena sayanena ca.
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 191; Khu 1. 345 piÔÔhesu.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
21
UcchÈdanena nhÈpanena, pÈdÈnaÑ dhovanena ca.
TÈya naÑ pÈricariyÈya, mÈtÈpit|su paÓÉitÈ.
Idheva naÑ pasaÑsanti, pecca sagge pamodatÊ”ti1.
Aparo nayo–upaÔÔhÈnaÑ nÈma
bharaÓakiccakaraÓakulavaÑsaÔÔhapanÈdipaÒcavidhaÑ, taÑ
pÈpanivÈraÓÈdipaÒcavidhadiÔÔhadhammikahitahetuto “ma~galan”ti
veditabbaÑ. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ–
“PaÒcahi kho gahapatiputta ÔhÈnehi puttena puratthimÈ disÈ
mÈtÈpitaro paccupaÔÔhÈtabbÈ ‘bhato ne bharissÈmi, kiccaÑ nesaÑ
karissÈmi, kulavaÑsaÑ ÔhapessÈmi, dÈyajjaÑ paÔipajjissÈmi2, atha vÈ
pana petÈnaÑ kÈlakatÈnaÑ dakkhiÓaÑ anuppadassÈmÊ’ti. Imehi kho
gahapatiputta paÒcahi ÔhÈnehi puttena puratthimÈ disÈ mÈtÈpitaro
paccupaÔÔhitÈ paÒcahi ÔhÈnehi puttaÑ anukampanti, pÈpÈ nivÈrenti,
kalyÈÓe nivesenti, sippaÑ sikkhÈpenti, patir|pena dÈrena saÑyojenti,
samaye dÈyajjaÑ niyyÈdentÊ”ti3.
Apica yo mÈtÈpitaro tÊsu vatth|su pasÈduppÈdanena sÊlasamÈdÈpanena
pabbajjÈya vÈ upaÔÔhahati, ayaÑ mÈtÈpitu-upaÔÔhÈkÈnaÑ aggo, tassa taÑ
mÈtÈpitu-upaÔÔhÈnaÑ mÈtÈpit|hi katassa upakÈrassa paccupakÈrabh|taÑ
anekesaÑ diÔÔhadhammikÈnaÑ samparÈyikÈnaÒca atthÈnaÑ padaÔÔhÈnato
“ma~galan”ti vuccati.
PuttadÈrassÈti ettha attanÈ janitÈ puttÈpi4 dhÊtaropi “puttÈ”tveva
sa~khyaÑ gacchanti. DÈrÈti vÊsatiyÈ bhariyÈnaÑ yÈ kÈci bhariyÈ. PuttÈ ca
dÈrÈ ca puttadÈraÑ, tassa puttadÈrassa. Sa~gahoti sammÈnanÈdÊhi
upakÈrakaraÓaÑ. TaÑ susaÑvihitakammantatÈdidiÔÔhadhammikahitahetuto
“ma~galan”ti veditabbaÑ. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ “pacchimÈ disÈ puttadÈrÈ
veditabbÈ”ti5 ettha uddiÔÔhaÑ puttadÈraÑ bhariyÈsaddena sa~gaÓhitvÈ–
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 131; Khu 1. 269; Khu 6. 82 piÔÔhesu.
3. DÊ 3. 154 piÔÔhe.
4. Attano jÈtÈ puttÈpi (SÊ), attano jÈtaputtÈpi (SyÈ, Ka)
2. PaÔipajjÈmi (SyÈ)
5. DÊ 3. 154 piÔÔhÈdÊsu.
22
KhuddakanikÈya
“PaÒcahi kho gahapatiputta ÔhÈnehi sÈmikena pacchimÈ disÈ
bhariyÈ paccupaÔÔhÈtabbÈ, sammÈnanÈya anavamÈnanÈya anaticariyÈya
issariyavossaggena ala~kÈrÈnuppadÈnena. Imehi kho gahapatiputta
paÒcahi ÔhÈnehi sÈmikena pacchimÈ disÈ bhariyÈ paccupaÔÔhitÈ paÒcahi
ÔhÈnehi sÈmikaÑ anukampati, susaÑvihitakammantÈ ca hoti,
sa~gahitaparijanÈ ca, anaticÈrinÊ ca, sambhataÑ ca anurakkhati, dakkhÈ
ca hoti analasÈ sabbakicces|”ti1.
AyaÑ vÈ aparo nayo–Sa~gahoti dhammikÈhi dÈnapiyavÈcaatthacariyÈhi sa~gaÓhanaÑ. SeyyathidaÑ? Uposathadivasesu
paribbayadÈnaÑ, nakkhattadivasesu nakkhattadassÈpanaÑ, ma~galadivasesu
ma~galakaraÓaÑ, diÔÔhadhammikasamparÈyikesu atthesu ovÈdÈnusÈsananti.
TaÑ vuttanayeneva diÔÔhadhammikahitahetuto samparÈyikahitahetuto
devatÈhipi namassanÊyabhÈvahetuto ca “ma~galan”ti veditabbaÑ. YathÈha
Sakko DevÈnamindo–
“Ye gahaÔÔhÈ puÒÒakarÈ, sÊlavanto upÈsakÈ.
Dhammena dÈraÑ posenti, te namassÈmi mÈtalÊ”ti2.
AnÈkulÈ kammantÈ nÈma kÈlaÒÒutÈya patir|pakÈritÈya analasatÈya
uÔÔhÈnavÊriyasampadÈya abyasanÊyatÈya ca kÈlÈtikkamanaappatir|pakaraÓÈkaraÓasithilakaraÓÈdi-ÈkulabhÈvavirahitÈ
kasigorakkhavaÓijjÈdayo kammantÈ. Ete attano vÈ puttadÈrassa vÈ
dÈsakammakarÈnaÑ vÈ byattatÈya evaÑ payojitÈ diÔÔheva dhamme
dhanadhaÒÒavuÉÉhipaÔilÈbhahetuto “ma~galan”ti vuttÈ. VuttaÒcetaÑ
BhagavatÈ–
“Patir|pakÈrÊ dhuravÈ, uÔÔhÈtÈ vindate dhananti3 ca.
Na divÈ soppasÊlena, rattimuÔÔhÈnadessinÈ4.
NiccaÑ mattena soÓÉena, sakkÈ ÈvasituÑ gharaÑ.
AtisÊtaÑ ati-uÓhaÑ, atisÈyamidaÑ ahu.
Iti vissaÔÔhakammante, atthÈ accenti mÈÓave.
______________________________________________________________
1. DÊ 3. 154 piÔÔhÈdÊsu.
2. SaÑ 1. 236 piÔÔhe. 3. Khu 1. 307; SaÑ 1. 217 piÔÔhesu.
4. RattinuÔÔhÈnadassinÈ (SÊ), rattiÑ uÔÔhÈnadessinÈ (SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
23
Yodha sÊtaÒca uÓhaÒca, tiÓÈ bhiyyo na maÒÒati.
KaraÑ purisakiccÈni, so sukhÈ na vihÈyatÊ”ti1 ca.
“Bhoge saÑharamÈnassa, bhamarasseva irÊyato.
BhogÈ sannicayaÑ yanti, vammikov|pacÊyatÊ”ti2 ca evamÈdi.
EvaÑ imissÈpi gÈthÈya mÈtupaÔÔhÈnaÑ, pitupaÔÔhÈnaÑ, puttadÈrassa
sa~gaho, anÈkulÈ ca kammantÈti cattÈri ma~galÈni vuttÈni, puttadÈrassa
sa~gahaÑ vÈ dvidhÈ katvÈ paÒca, mÈtÈpitu-upaÔÔhÈnaÑ vÈ ekameva katvÈ
tÊÓi. Ma~galattaÒca nesaÑ tattha tattha vibhÈvitamevÈti.
NiÔÔhitÈ mÈtÈpitu-upaÔÔhÈnanti imissÈ gÈthÈya atthavaÓÓanÈ.
266. IdÈni dÈnaÒcÈti ettha dÊyate iminÈti dÈnaÑ, attano santakaÑ
parassa paÔipÈdÊyatÊti vuttaÑ hoti. Dhammassa cariyÈ, dhammÈ vÈ anapetÈ
cariyÈ dhammacariyÈ. ©Èyante “amhÈkaÑ ime”ti ÒÈtakÈ. Na avajjÈni
anavajjÈni, aninditÈni agarahitÈnÊti vuttaÑ hoti. SesaÑ vuttanayamevÈti
ayaÑ padavaÓÓanÈ.
AtthavaÓÓanÈ pana evaÑ veditabbÈ–dÈnaÑ nÈma paraÑ uddissa
subuddhipubbikÈ annÈdidasadÈnavatthupariccÈgacetanÈ, taÑsampayutto vÈ
alobho. Alobhena hi taÑ vatthuÑ parassa paÔipÈdeti. Tena vuttaÑ “dÊyate
iminÈti dÈnan”ti. TaÑ bahujanapiyamanÈpatÈdÊnaÑ
diÔÔhadhammikasamparÈyikÈnaÑ phalavisesÈnaÑ adhigamahetuto
“ma~galan”ti vuttaÑ. “DÈyako sÊha dÈnapati bahuno janassa piyo hoti
manÈpo”ti evamÈdÊni cettha suttÈni3 anussaritabbÈni.
Aparo nayo–dÈnaÑ nÈma duvidhaÑ ÈmisadÈnaÒca dhammadÈnaÒca.
Tattha ÈmisadÈnaÑ vuttappakÈrameva.
IdhalokaparalokadukkhakkhayasukhÈvahassa pana
SammÈsambuddhappaveditassa dhammassa paresaÑ hitakÈmatÈya desanÈ
dhammadÈnaÑ. imesaÒca dvinnaÑ dÈnÈnaÑ etadeva aggaÑ. YathÈha–
______________________________________________________________
1. DÊ 3. 150 piÔÔhe.
2. DÊ 3. 153 piÔÔhe.
3. AÑ 2. 33 piÔÔhe.
24
KhuddakanikÈya
“SabbadÈnaÑ dhammadÈnaÑ jinÈti,
SabbarasaÑ dhammaraso jinÈti.
SabbaratiÑ dhammaratÊ jinÈti,
TaÓhakkhayo sabbadukkhaÑ jinÈtÊ”ti1.
Tattha ÈmisadÈnassa ma~galattaÑ vuttameva. DhammadÈnaÑ pana
yasmÈ atthapaÔisaÑveditÈdÊnaÑ guÓÈnaÑ padaÔÔhÈnaÑ, tasmÈ “ma~galan”ti
vuccati. VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ–
“YathÈ yathÈ bhikkhave bhikkhu yathÈsutaÑ yathÈpariyattaÑ
dhammaÑ vitthÈrena paresaÑ deseti, tathÈ tathÈ so tasmiÑ dhamme
atthapaÔisaÑvedÊ ca hoti dhammapaÔisaÑvedÊ cÈ”ti evamÈdi2.
DhammacariyÈ nÈma dasakusalakammapathacariyÈ. YathÈha “tividhaÑ
kho gahapatayo kÈyena dhammacariyÈsamacariyÈ hotÊ”ti evamÈdi3. SÈ
panesÈ dhammacariyÈ saggalok|papattihetuto “ma~galan”ti veditabbÈ.
VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ “dhammacariyÈsamacariyÈhetu kho gahapatayo
evamidhekacce sattÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ sugatiÑ saggaÑ lokaÑ
upapajjantʔti3.
©ÈtakÈ nÈma mÈtito vÈ pitito vÈ yÈva sattamÈ pitÈmahayugÈ
sambandhÈ. TesaÑ bhogapÈrijuÒÒena vÈ byÈdhipÈrijuÒÒena vÈ abhihatÈnaÑ
attano samÊpaÑ ÈgatÈnaÑ yathÈbalaÑ ghÈsacchÈdanadhanadhaÒÒÈdÊhi
sa~gaho pasaÑsÈdÊnaÑ diÔÔhadhammikÈnaÑ sugatigamanÈdÊnaÒca
samparÈyikÈnaÑ visesÈdhigamÈnaÑ hetuto “ma~galan”ti vuccati.
AnavajjÈni kammÈni nÈma uposatha~gasamÈdÈnaveyyÈvaccakaraÓaÈrÈmavanaropanasetukaraÓÈdÊni kÈyavacÊmanosucaritakammÈni. TÈni hi
nÈnappakÈrahitasukhÈdhigamahetuto “ma~galan”ti vuccanti. “®hÈnaÑ kho
panetaÑ visÈkhe vijjati yaÑ idhekacco itthÊ vÈ puriso vÈ
aÔÔha~gasamannÈgataÑ uposathaÑ upavasitvÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ
CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjeyyÈ”ti evamÈdÊni cettha
suttÈni4 anussaritabbÈni.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 64 piÔÔhe Dhammapade.
3. Ma 1. 357 piÔÔhe.
2. DÊ 3. 235; AÑ 2. 18 piÔÔhesu.
4. AÑ 3. 85 piÔÔhe.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
25
EvaÑ imissÈ gÈthÈya dÈnaÑ, dhammacariyÈ, ÒÈtakÈnaÑ sa~gaho,
anavajjÈni kammÈnÊti cattÈri ma~galÈni vuttÈni, ma~galattaÒca nesaÑ tattha
tattha vibhÈvitamevÈti.
NiÔÔhitÈ dÈnaÒcÈti imissÈ gÈthÈya atthavaÓÓanÈ.
267. IdÈni ÈratÊ viratÊti ettha ÈratÊti ÈramaÓaÑ. ViratÊti viramaÓaÑ,
viramanti vÈ etÈya sattÈti virati. PÈpÈti akusalÈ. MadanÊyaÔÔhena majjaÑ,
majjassa pÈnaÑ majjapÈnaÑ, tato majjapÈnÈ. SaÑyamanaÑ saÑyamo.
AppamajjanaÑ appamÈdo. Dhammes|ti kusalesu. SesaÑ vuttanayamevÈti
ayaÑ padavaÓÓanÈ.
AtthavaÓÓanÈ pana evaÑ veditabbÈ–Èrati nÈma pÈpe ÈdÊnavadassÈvino
manasÈ eva anabhirati. Virati nÈma kammadvÈravasena kÈyavÈcÈhi
viramaÓaÑ. SÈ cesÈ virati nÈma sampattavirati samÈdÈnavirati
samucchedaviratÊti tividhÈ hoti. Tattha yÈ kulaputtassa attano jÈtiÑ vÈ
kulaÑ vÈ gottaÑ vÈ paÔicca “na me etaÑ patir|paÑ, yvÈhaÑ imaÑ pÈÓaÑ
haneyyaÑ, adinnaÑ Èdiyeyyan”ti-ÈdinÈ nayena sampattavatthuto virati,
ayaÑ sampattavirati nÈma. SikkhÈpadasamÈdÈnavasena pana pavattÈ
samÈdÈnavirati nÈma, yassÈ pavattito pabhuti kulaputto pÈÓÈtipÈtÈdÊni na
samÈcarati. AriyamaggasampayuttÈ samucchedavirati nÈma, yassÈ pavattito
pabhuti ariyasÈvakassa paÒca bhayÈni verÈni v|pasantÈni honti. PÈpaÑ
nÈma yaÑ taÑ “pÈÓÈtipÈto kho gahapatiputta kammakileso adinnÈdÈnaÑ
-pa- kÈmesumicchÈcÈro -pa- musÈvÈdo”ti evaÑ vitthÈretvÈ
“PÈÓÈtipÈto adinnÈdÈnaÑ, musÈvÈdo ca vuccati.
ParadÈragamanaÒceva, nappasaÑsanti paÓÉitÈ”ti1–
evaÑ gÈthÈya sa~gahitaÑ kammakilesasa~khÈtaÑ catubbidhaÑ akusalaÑ,
tato pÈpÈ. SabbÈpesÈ Èrati ca virati ca
diÔÔhadhammikasamparÈyikabhayaverappahÈnÈdinÈnappakÈravisesÈdhigama
hetuto “ma~galan”ti vuccati. “PÈÓÈtipÈtÈ paÔivirato kho gahapatiputta
ariyasÈvako”ti-ÈdÊni cettha suttÈni anussaritabbÈni.
______________________________________________________________
1. DÊ 3. 147 piÔÔhe.
KhuddakanikÈya
26
MajjapÈnÈ ca saÑyamo nÈma pubbe
vuttasurÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓiyÈvetaÑ adhivacanaÑ. YasmÈ
pana majjapÈyÊ atthaÑ na jÈnÈti, dhammaÑ na jÈnÈti, mÈtupi antarÈyaÑ
karoti, pitu BuddhapaccekabuddhatathÈgatasÈvakÈnampi antarÈyaÑ karoti,
diÔÔheva dhamme garahaÑ, samparÈye duggatiÑ, aparÈpariyÈye ummÈdaÒca
pÈpuÓÈti. MajjapÈnÈ pana saÑyato tesaÑ dosÈnaÑ v|pasamaÑ
tabbiparÊtaguÓasampadaÒca pÈpuÓÈti. TasmÈ ayaÑ majjapÈnÈ saÑyamo
“ma~galan”ti veditabbo.
Kusalesu dhammesu appamÈdo nÈma “kusalÈnaÑ vÈ dhammÈnaÑ
bhÈvanÈya asakkaccakiriyatÈ asÈtaccakiriyatÈ anaÔÔhitakiriyatÈ olÊnavuttitÈ
nikkhittachandatÈ nikkhittadhuratÈ anÈsevanÈ abhÈvanÈ abahulÊkammaÑ
anadhiÔÔhÈnaÑ ananuyogo pamÈdo. Yo evar|po pamÈdo pamajjanÈ
pamajjitattaÑ, ayaÑ vuccati pamÈdo”ti1 ettha vuttassa pamÈdassa
paÔipakkhanayena atthato kusalesu dhammesu satiyÈ avippavÈso veditabbo.
So nÈnappakÈrakusalÈdhigamahetuto amatÈdhigamahetuto ca “ma~galan”ti
vuccati. Tattha “appamattassa ÈtÈpino”ti2 ca “appamÈdo amatapadan”ti3 ca
evamÈdi SatthusÈsanaÑ anussaritabbaÑ.
EvaÑ imissÈ gÈthÈya pÈpÈ virati, majjapÈnÈ saÑyamo, kusalesu
dhammesu appamÈdoti tÊÓi ma~galÈni vuttÈni, ma~galattaÒca nesaÑ tattha
tattha vibhÈvitamevÈti.
NiÔÔhitÈ ÈratÊ viratÊti imissÈ gÈthÈya atthavaÓÓanÈ.
268. IdÈni gÈravo cÈti ettha gÈravoti garubhÈvo. NivÈtoti nÊcavuttitÈ.
SantuÔÔhÊti santoso. Katassa jÈnanatÈ kataÒÒutÈ. KÈlenÈti khaÓena samayena.
Dhammassa savanaÑ dhammassavanaÑ. SesaÑ vuttanayamevÈti ayaÑ
padavaÓÓanÈ.
AtthavaÓÓanÈ pana evaÑ veditabbÈ–gÈravo nÈma
garukÈrapayogÈrahesu BuddhapaccekabuddhatathÈgatasÈvakaÈcariyupajjhÈyamÈtÈpitujeÔÔhabhÈtikabhagini-ÈdÊsu yathÈnur|paÑ garukÈro
garukaraÓaÑ sagÈravatÈ. SvÈyaÑ4 gÈravo yasmÈ sugatigamanÈdÊnaÑ hetu.
YathÈha–
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 363 piÔÔhe.
3. Khu 1. 16 piÔÔhe.
2. Ma 2. 13; AÑ 2. 17 piÔÔhesu.
4. Sa cÈyaÑ (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
27
“GarukÈtabbaÑ garuÑ karoti, mÈnetabbaÑ mÈneti, p|jetabbaÑ
p|jeti. So tena kammena evaÑ samattena evaÑ samÈdinnena kÈyassa
bhedÈ paraÑ maraÓÈ sugatiÑ saggaÑ lokaÑ upapajjati. No ce kÈyassa
bhedÈ -pa- upapajjati, sace manussattaÑ Ègacchati, yattha yattha
paccÈjÈyati, uccÈkulÊno hotÊ”ti1.
YathÈ cÈha “sattime bhikkhave aparihÈniyÈ dhammÈ. Katame satta,
SatthugÈravatÈ”ti-Èdi2. TasmÈ ma~galanti vuccati.
NivÈto nÈma nÊcamanatÈ nivÈtavuttitÈ, yÈya samannÈgato puggalo
nihatamÈno nihatadappo pÈdapuÒchanacoÄakasamo chinnavisÈÓusabhasamo
uddhaÔadÈÔhasappasamo ca hutvÈ saÓho sakhilo sukhasambhÈso hoti, ayaÑ
nivÈto. SvÈyaÑ yasÈdiguÓapaÔilÈbhahetuto “ma~galan”ti vuccati. Œha ca
“nivÈtavutti atthaddho, tÈdiso labhate yasan”ti evamÈdi3.
SantuÔÔhi nÈma itarÊtarapaccayasantoso, so dvÈdasavidho hoti.
SeyyathidaÑ? CÊvare yathÈlÈbhasantoso yathÈbalasantoso
yathÈsÈruppasantosoti tividho. EvaÑ piÓÉapÈtÈdÊsu.
TassÈyaÑ pabhedavaÓÓanÈ–idha bhikkhu cÊvaraÑ labhati sundaraÑ vÈ
asundaraÑ vÈ, so teneva yÈpeti, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti,
ayamassa cÊvare yathÈlÈbhasantoso. Atha pana ÈbÈdhiko hoti, garuÑ
cÊvaraÑ pÈrupanto oÓamati vÈ kilamati vÈ. So sabhÈgena bhikkhunÈ
saddhiÑ taÑ parivattetvÈ lahukena yÈpentopi santuÔÔhova hoti, ayamassa
cÊvare yathÈbalasantoso. Aparo bhikkhu paÓÊtapaccayalÈbhÊ hoti, so
paÔÔacÊvarÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ mahagghaÑ cÊvaraÑ labhitvÈ “idaÑ therÈnaÑ
cirapabbajitÈnaÑ bahussutÈnaÒca anur|pan”ti tesaÑ datvÈ attanÈ
sa~kÈrak|ÔÈ vÈ aÒÒato vÈ kutoci nantakÈni uccinitvÈ sa~ghÈÔiÑ katvÈ
dhÈrentopi santuÔÔhova hoti, ayamassa cÊvare yathÈsÈruppasantoso.
______________________________________________________________
1. Ma 3. 247 piÔÔhe.
2. AÑ 2. 419 piÔÔhe.
3. DÊ 3. 156 piÔÔhe.
28
KhuddakanikÈya
Idha pana bhikkhu piÓÉapÈtaÑ labhati l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ, so teneva
yÈpeti, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti, ayamassa piÓÉapÈte
yathÈlÈbhasantoso. Atha pana ÈbÈdhiko hoti, l|khaÑ piÓÉapÈtaÑ bhuÒjitvÈ
bÈÄhaÑ rogÈta~kaÑ pÈpuÓÈti, so sabhÈgassa bhikkhuno taÑ datvÈ tassa
hatthato sappimadhukhÊrÈdÊni bhuÒjitvÈ samaÓadhammaÑ karontopi
santuÔÔhova hoti, ayamassa piÓÉapÈte yathÈbalasantoso. Aparo bhikkhu
paÓÊtaÑ piÓÉapÈtaÑ labhati, so “ayaÑ piÓÉapÈto therÈnaÑ cirapabbajitÈnaÑ
aÒÒesaÒca paÓÊtapiÓÉapÈtaÑ vinÈ ayÈpentÈnaÑ sabrahmacÈrÊnaÑ anur|po”ti
tesaÑ datvÈ attanÈ piÓÉÈya caritvÈ missakÈhÈraÑ bhuÒjantopi santuÔÔhova
hoti, ayamassa piÓÉapÈte yathÈsÈruppasantoso.
Idha pana bhikkhuno senÈsanaÑ pÈpuÓÈti, so teneva santussati, puna
aÒÒaÑ sundaratarampi pÈpuÓantaÑ na gaÓhÈti, ayamassa senÈsane
yathÈlÈbhasantoso. Atha pana ÈbÈdhiko hoti, nivÈtasenÈsane vasanto ativiya
pittarogÈdÊhi ÈturÊyati, so sabhÈgassa bhikkhuno taÑ datvÈ tassa pÈpuÓanake
savÈta1 sÊtalasenÈsane vasitvÈ samaÓadhammaÑ karontopi santuÔÔhova hoti,
ayamassa senÈsane yathÈbalasantoso. Aparo bhikkhu sundaraÑ senÈsanaÑ
pattampi na sampaÔicchati “sundarasenÈsanaÑ pamÈdaÔÔhÈnaÑ, tatra
nisinnassa thinamiddhaÑ okkamati, niddÈbhibh|tassa ca puna paÔibujjhato
kÈmavitakkÈ samudÈcarantÊ”ti, so taÑ paÔikkhipitvÈ
abbhokÈsarukkham|lapaÓÓakuÔÊsu yattha katthaci nivasantopi santuÔÔhova
hoti, ayamassa senÈsane yathÈsÈruppasantoso.
Idha pana bhikkhu bhesajjaÑ labhati harÊtakaÑ vÈ ÈmalakaÑ vÈ, so
teneva yÈpeti, aÒÒehi laddhaÑ sappimadhuphÈÓitÈdimpi na pattheti,
labhantopi na gaÓhÈti, ayamassa gilÈnapaccaye yathÈlÈbhasantoso. Atha
pana ÈbÈdhiko telena atthiko phÈÓitaÑ labhati, so taÑ sabhÈgassa
bhikkhuno datvÈ tassa hatthato telena bhesajjaÑ katvÈ samaÓadhammaÑ
karontopi santuÔÔhova hoti, ayamassa gilÈnapaccaye yathÈbalasantoso.
Aparo bhikkhu ekasmiÑ bhÈjane
______________________________________________________________
1. PavÈta (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
29
p|timuttaharÊtakaÑ ÔhapetvÈ ekasmiÑ catumadhuraÑ “gaÓhatha bhante
yadicchasÊ”ti vuccamÈno sacassa tesaÑ dvinnaÑ aÒÒatarenapi byÈdhi
v|pasammati, atha “p|timuttaharÊtakaÑ nÈma BuddhÈdÊhi vaÓÓitaÑ, ayaÒca
p|timuttabhesajjaÑ nissÈya pabbajjÈ, tattha te yÈvajÊvaÑ ussÈho karaÓÊyoti1
vuttan”ti cintento catumadhurabhesajjaÑ paÔikkhipitvÈ muttaharÊtakena
bhesajjaÑ karontopi paramasantuÔÔhova hoti, ayamassa gilÈnapaccaye
yathÈsÈruppasantoso.
EvaÑpabhedo sabbopeso santoso santuÔÔhÊti vuccati. SÈ
atricchatÈpÈpicchatÈmahicchatÈdÊnaÑ pÈpadhammÈnaÑ
pahÈnÈdhigamahetuto sugatihetuto ariyamaggasambhÈrabhÈvato
cÈtuddisÈdibhÈvahetuto ca “ma~galan”ti veditabbÈ. Œha ca–
“CÈtuddiso appaÔigho ca hoti,
SantussamÈno itarÊtarenÈ”ti evamÈdi2.
KataÒÒutÈ nÈma appassa vÈ bahussa vÈ yena kenaci katassa upakÈrassa
punappunaÑ anussaraÓabhÈvena jÈnanatÈ. Apica
nerayikÈdidukkhaparittÈÓato puÒÒÈni eva pÈÓÊnaÑ bah|pakÈrÈni, tato3
tesampi upakÈrÈnussaraÓatÈ “kataÒÒutÈ”ti veditabbÈ. SÈ sappurisehi
pasaÑsanÊyatÈdinÈnappakÈravisesÈdhigamahetuto “ma~galan”ti vuttÈ. Œha
ca “dveme bhikkhave puggalÈ dullabhÈ lokasmiÑ. Katame dve, yo ca
pubbakÈrÊ, yo ca kataÒÒ| katavedÊ”ti4.
KÈlena dhammassavanaÑ nÈma yasmiÑ kÈle uddhaccasahagataÑ
cittaÑ hoti, kÈmavitakkÈdÊnaÑ vÈ aÒÒatarena abhibh|taÑ, tasmiÑ kÈle
tesaÑ vinodanatthaÑ dhammassavanaÑ. Apare Èhu–paÒcame paÒcame
divase dhammassavanaÑ kÈlena dhammassavanaÑ nÈma. YathÈha ÈyasmÈ
Anuruddho “paÒcÈhikaÑ kho pana mayaÑ bhante sabbarattiÑ dhammiyÈ
kathÈya sannisÊdÈmÈ”ti5.
Apica yasmiÑ kÈle kalyÈÓamitte upasa~kamitvÈ sakkÈ hoti attano
ka~khÈpaÔivinodakaÑ dhammaÑ sotuÑ, tasmiÑ kÈlepi dhammassavanaÑ
“kÈlena dhammassavanan”ti veditabbaÑ. YathÈha “te kÈlena kÈlaÑ
______________________________________________________________
1. Vi 3. 133 piÔÔhe.
3. Yato (SyÈ)
4. AÑ 1. 86 piÔÔhe.
2. Khu 1. 286; Khu 8. 248 piÔÔhesu.
5. Ma 1. 268; Vi 3. 499 piÔÔhesu.
KhuddakanikÈya
30
upasa~kamitvÈ paripucchati paripaÒhatÊ”ti-Èdi1. TadetaÑ kÈlena
dhammassavanaÑ nÊvaraÓappahÈnacaturÈnisaÑsaÈsavakkhayÈdinÈnappakÈravisesÈdhigamahetuto “ma~galan”ti veditabbaÑ.
VuttaÒhetaÑ–
“YasmiÑ bhikkhave samaye ariyasÈvako aÔÔhiÑkatvÈ manasi katvÈ
sabbaÑ cetaso samannÈharitvÈ ohitasoto dhammaÑ suÓÈti, paÒcassa
nÊvaraÓÈni tasmiÑ samaye na hontÊ”ti2 ca.
“SotÈnugatÈnaÑ bhikkhave dhammÈnaÑ -pa- suppaÔividdhÈnaÑ
cattÈro ÈnisaÑsÈ pÈÔika~khÈ”ti3 ca.
“CattÈrome bhikkhave dhammÈ kÈlena kÈlaÑ sammÈ bhÈviyamÈnÈ
sammÈ anuparivattiyamÈnÈ anupubbena ÈsavÈnaÑ khayaÑ pÈpenti.
Katame cattÈro, kÈlena dhammassavanan”ti ca evamÈdÊni4.
EvaÑ imissÈ gÈthÈya gÈravo, nivÈto, santuÔÔhi, kataÒÒutÈ, kÈlena
dhammassavananti paÒca ma~galÈni vuttÈni, ma~galattaÒca nesaÑ tattha
tattha vibhÈvitamevÈti.
NiÔÔhitÈ gÈravo ca nivÈto cÈti imissÈ gÈthÈya atthavaÓÓanÈ.
269. IdÈni khantÊ cÈti ettha khamanaÑ khanti. PadakkhiÓaggÈhitÈya
sukhaÑ vaco asminti suvaco, suvacassa kammaÑ sovacassaÑ, sovacassassa
bhÈvo sovacassatÈ. KilesÈnaÑ samitattÈ samaÓÈ. Dassananti pekkhanaÑ.
Dhammassa sÈkacchÈ dhammasÈkacchÈ. SesaÑ vuttanayamevÈti ayaÑ
padavaÓÓanÈ.
AtthavaÓÓanÈ pana evaÑ veditabbÈ–khanti nÈma adhivÈsanakkhanti,
yÈya samannÈgato bhikkhu dasahi akkosavatth|hi akkosante,
vadhabandhÈdÊhi vÈ vihiÑsante puggale asuÓanto viya ca apassanto viya ca
nibbikÈro hoti khantivÈdÊ viya. YathÈha–
“Ah| atÊtamaddhÈnaÑ, samaÓo khantidÊpano.
TaÑ khantiyÈyeva ÔhitaÑ, KÈsirÈjÈ achedayÊ”ti5.
______________________________________________________________
1. DÊ 3. 244 piÔÔhe.
4. AÑ 1. 457 piÔÔhe.
2. SaÑ 3. 84 piÔÔhe.
3. AÑ 1. 504 piÔÔhe.
5. Khu 5. 99 piÔÔhe.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
31
Bhaddakato vÈ manasi karoti tato uttari aparÈdhÈbhÈvena ÈyasmÈ
PuÓÓatthero viya. YathÈha–
“Sace maÑ bhante SunÈparantakÈ manussÈ akkosissanti
paribhÈsissanti, tattha me evaÑ bhavissati ‘bhaddakÈ vatime
SunÈparantakÈ manussÈ, subhaddakÈ vatime SunÈparantakÈ manussÈ,
yaÑ me nayime pÈÓinÈ pahÈraÑ dentÊ’ti” Èdi1.
YÈya ca samannÈgato isÊnampi pasaÑsanÊyo hoti. YathÈha Sarabha~go
isi–
“KodhaÑ vadhitvÈ na kadÈci socati,
MakkhappahÈnaÑ isayo vaÓÓayanti.
SabbesaÑ vuttaÑ pharusaÑ khametha,
EtaÑ khantiÑ uttamamÈhu santo”ti2.
DevatÈnampi pasaÑsanÊyo hoti. YathÈha Sakko DevÈnamindo–
“Yo have balavÈ santo, dubbalassa titikkhati.
TamÈhu paramaÑ khantiÑ, niccaÑ khamati dubbalo”ti3.
BuddhÈnampi pasaÑsanÊyo hoti. YathÈha BhagavÈ–
“AkkosaÑ vadhabandhaÒca, aduÔÔho yo titikkhati.
KhantÊbalaÑ balÈnÊkaÑ, tamahaÑ br|mi brÈhmaÓan”ti4.
SÈ panesÈ khanti etesaÒca idha vaÓÓitÈnaÑ aÒÒesaÒca guÓÈnaÑ
adhigamahetuto “ma~galan”ti veditabbÈ.
SovacassatÈ nÈma sahadhammikaÑ vuccamÈne vikkhepaÑ vÈ
tuÓhÊbhÈvaÑ vÈ guÓadosacintanaÑ vÈ anÈpajjitvÈ ativiya ÈdaraÒca
gÈravaÒca nÊcamanataÒca purakkhatvÈ “sÈdh|”ti vacanakaraÓatÈ. SÈ
sabrahmacÈrÊnaÑ santikÈ ovÈdÈnusÈsanÊpaÔilÈbhahetuto
dosappahÈnaguÓÈdhigamahetuto ca “ma~galan”ti vuccati.
______________________________________________________________
1. Ma 3. 312; SaÑ 2. 286 piÔÔhesu.
3. SaÑ 1. 223. 225 piÔÔhesu.
2. Khu 6. 7 piÔÔhe.
4. Khu 1. 70 piÔÔhe.
32
KhuddakanikÈya
SamaÓÈnaÑ dassanaÑ nÈma upasamitakilesÈnaÑ
bhÈvitakÈyavacÊcittapaÒÒÈnaÑ uttamadamathasamathasamannÈgatÈnaÑ
pabbajitÈnaÑ upasa~kamanupaÔÔhÈna-anussaraÓasavanadassanaÑ, sabbampi
omakadesanÈya1 “dassanan”ti vuttaÑ. TaÑ “ma~galan”ti veditabbaÑ.
KasmÈ? Bah|pakÈrattÈ. Œha ca “dassanampahaÑ bhikkhave tesaÑ
bhikkh|naÑ bah|pakÈraÑ vadÈmÊ”ti-Èdi2. Yato hitakÈmena kulaputtena
sÊlavante bhikkh| gharadvÈraÑ sampatte disvÈ yadi deyyadhammo atthi,
yathÈbalaÑ deyyadhammena patimÈnetabbÈ. Yadi natthi, paÒcapatiÔÔhitaÑ
katvÈ vanditabbÈ. TasmiÑ asampajjamÈne aÒjaliÑ paggahetvÈ
namassitabbÈ, tasmimpi asampajjamÈne pasannacittena piyacakkh|hi
sampassitabbÈ. EvaÑ dassanam|lakenÈpi hi puÒÒena anekÈni jÈtisahassÈni
cakkhumhi rogo vÈ dÈho vÈ ussadÈ vÈ piÄakÈ vÈ na honti,
vippasannapaÒcavaÓÓasassirikÈni honti cakkh|ni ratanavimÈne
ugghÈÔitamaÓikavÈÔasadisÈni, satasahassakappamattaÑ devesu ca manussesu
ca sabbasampattÊnaÑ lÈbhÊ hoti. AnacchariyaÒcetaÑ, yaÑ manussabh|to
sappaÒÒajÈtiko sammÈ pavattitena samaÓadassanamayena puÒÒena
evar|paÑ vipÈkasampattiÑ anubhaveyya, yattha tiracchÈnagatÈnampi
kevalaÑ saddhÈmattakajanitassa samaÓadassanassa evaÑ vipÈkasampattiÑ
vaÓÓayanti–
Ul|ko3 maÓÉalakkhiko,
Vediyake4 ciradÊghavÈsiko.
Sukhito vata kosiyo ayaÑ,
KÈluÔÔhitaÑ passati BuddhavaraÑ.
Mayi cittaÑ pasÈdetvÈ, bhikkhusaÑghe anuttare.
KappÈnaÑ satasahassÈni, duggatiÑ so na gacchati.
DevalokÈ cavitvÈna, kusalakammena codito.
Bhavissati anantaÒÈÓo, somanassoti vissutoti5.
KÈlena dhammasÈkacchÈ nÈma padose vÈ pacc|se vÈ dve SuttantikÈ
bhikkh| aÒÒamaÒÒaÑ SuttantaÑ sÈkacchanti, VinayadharÈ VinayaÑ,
ŒbhidhammikÈ
______________________________________________________________
1. VilÈsikadesanÈya (Ka), lÈmakadesanÈya (SyÈ)
2. Khu 1. 267 piÔÔhe.
3. Ul|kako (SÊ), ullukko (SyÈ)
4. Vedisake (Ka)
5. Ma-®Ôha 1. 322; KhuddakapÈÔha-®Ôha 127 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
33
AbhidhammaÑ, jÈtakabhÈÓakÈ JÈtakaÑ, aÔÔhakathikÈ AÔÔhakathaÑ,
lÊnuddhatavicikicchÈparetacittavisodhanatthaÑ vÈ tamhi tamhi kÈle
sÈkacchanti, ayaÑ kÈlena dhammasÈkacchÈ. SÈ Ègamabyatti-ÈdÊnaÑ
guÓÈnaÑ hetuto “ma~galan”ti vuccatÊti.
EvaÑ imissÈ gÈthÈya khanti, sovacassatÈ, samaÓadassanaÑ, kÈlena
dhammasÈkacchÈti cattÈri ma~galÈni vuttÈni, ma~galattaÒca nesaÑ tattha
tattha vibhÈvitamevÈti.
NiÔÔhitÈ khantÊ cÈti imissÈ gÈthÈya atthavaÓÓanÈ.
270. IdÈni tapo cÈti ettha pÈpake akusale dhamme tapatÊti tapo.
BrahmaÑ cariyaÑ, brahmÈnaÑ vÈ cariyaÑ brahmacariyaÑ, seÔÔhacariyanti
vuttaÑ hoti. AriyasaccÈnaÑ dassanaÑ ariyasaccÈna dassanaÑ. AriyasaccÈni
dassanantipi eke, taÑ na sundaraÑ. NikkhantaÑ vÈnatoti nibbÈnaÑ,
sacchikaraÓaÑ sacchikiriyÈ, nibbÈnassa sacchikiriyÈ nibbÈnasacchikiriyÈ.
SesaÑ vuttanayamevÈti ayaÑ padavaÓÓanÈ.
AtthavaÓÓanÈ pana evaÑ veditabbÈ–tapo nÈma
abhijjhÈdomanassÈdÊnaÑ tapanato indriyasaÑvaro, kosajjassa vÈ tapanato
vÊriyaÑ. Tena hi samannÈgato puggalo ÈtÈpÊti vuccati. SvÈyaÑ
abhijjhÈdippahÈnajhÈnÈdipaÔilÈbhahetuto “ma~galan”ti veditabbo.
BrahmacariyaÑ nÈma methunaviratisamaÓadhammasÈsanamaggÈnaÑ
adhivacanaÑ. TathÈ hi “abrahmacariyaÑ pahÈya brahmacÈrÊ hotÊ”ti
evamÈdÊsu1 methunavirathi brahmacariyanti vuccati. “Bhagavati no Èvuso
brahmacariyaÑ vussatÊ”ti evamÈdÊsu2 samaÓadhammo. “Na tÈvÈhaÑ
pÈpima parinibbÈyissÈmi, yÈva me idaÑ brahmacariyaÑ na iddhaÒceva
bhavissati phÊtaÒca vitthÈrikaÑ bÈhujaÒÒan”ti evamÈdÊsu3 sÈsanaÑ.
“Ayameva kho bhikkhu ariyo aÔÔha~giko maggo brahmacariyaÑ.
SeyyathidaÑ, sammÈdiÔÔhÊ”ti evamÈdÊsu4 maggo. Idha pana
ariyasaccadassanena parato maggassa gahitattÈ avasesaÑ sabbampi vaÔÔati.
TaÒcetaÑ upar|pari nÈnappakÈravisesÈdhigamahetuto “ma~galan”ti
veditabbaÑ.
______________________________________________________________
1. DÊ 1. 60; Ma 1. 237 piÔÔhesu.
3. DÊ 2. 89; SaÑ 3. 229; Khu 1. 155 piÔÔhesu.
2. Ma 1. 201 piÔÔhe.
34
KhuddakanikÈya
AriyasaccÈna dassanaÑ nÈma kumÈrapaÒhe vuttatthÈnaÑ catunnaÑ
ariyasaccÈnaÑ abhisamayavasena maggadassanaÑ. TaÑ
saÑsÈradukkhavÊtikkamahetuto “ma~galan”ti vuccati.
NibbÈnasacchikiriyÈ nÈma idha arahattaphalaÑ “nibbÈnan”ti
adhippetaÑ. Tampi hi paÒcagativÈnanena vÈnasaÒÒitÈya taÓhÈya
nikkhantattÈ “nibbÈnan”ti vuccati. Tassa patti vÈ paccavekkhaÓÈ vÈ
“sacchikiriyÈ”ti vuccati. Itarassa pana nibbÈnassa ariyasaccÈnaÑ
dassaneneva sacchikiriyÈ siddhÈ, tenetaÑ idha na adhippetaÑ. EvamesÈ
nibbÈnasacchikiriyÈ diÔÔhadhammasukhavihÈrÈdihetuto “ma~galan”ti
veditabbÈ.
EvaÑ imissÈpi gÈthÈya tapo, brahmacariyaÑ, ariyasaccÈna dassanaÑ,
nibbÈnasacchikiriyÈti cattÈri ma~galÈni vuttÈni, ma~galattaÒca nesaÑ tattha
tattha vibhÈvitamevÈti.
NiÔÔhitÈ tapo cÈti imissÈ gÈthÈya atthavaÓÓanÈ.
271. IdÈni phuÔÔhassa lokadhammehÊti ettha phuÔÔhassÈti phusitassa
chupitassa sampattassa. Loke dhammÈ lokadhammÈ, yÈva lokappavatti, tÈva
anivattakÈ dhammÈti vuttaÑ hoti. Cittanti mano mÈnasaÑ. YassÈti navassa
vÈ majjhimassa vÈ therassa vÈ. Na kampatÊti na calati na vedhati. Asokanti
nissokaÑ abb|ÄhasokasallaÑ. Virajanti vigatarajaÑ viddhaÑsitarajaÑ.
Khemanti abhayaÑ nirupaddavaÑ. SesaÑ vuttanayamevÈti ayaÑ tÈva
padavaÓÓanÈ.
AtthavaÓÓanÈ pana evaÑ veditabbÈ–phuÔÔhassa lokadhammehi yassa
cittaÑ na kampati, yassa lÈbhÈlÈbhÈdÊhi aÔÔhahi lokadhammehi phuÔÔhassa
ajjhotthaÔassa cittaÑ na kampati na calati na vedhati, tassa taÑ cittaÑ kenaci
akampanÊyalokuttarabhÈvÈvahanato “ma~galan”ti veditabbaÑ.
Kassa pana etehi phuÔÔhassa cittaÑ na kampati? Arahato khÊÓÈsavassa,
na aÒÒassa kassaci. VuttaÒhetaÑ–
“Selo yathÈ ekagghano, vÈtena na samÊrati.
EvaÑ r|pÈ rasÈ saddÈ, gandhÈ phassÈ ca kevalÈ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
35
IÔÔhÈ dhammÈ aniÔÔhÈ ca, na pavedhenti tÈdino.
®hitaÑ cittaÑ vippamuttaÑ, vayaÒcassÈnupassatÊ”ti1.
AsokaÑ nÈma khÊÓÈsavasseva cittaÑ. TaÒhi yo “soko socanÈ socitattaÑ
antosoko antoparisoko cetaso parinijjhÈyitattan”ti-ÈdinÈ2 nayena vuccati
soko, tassa abhÈvato asokaÑ. Keci nibbÈnaÑ vadanti, taÑ purimapadena
nÈnusandhiyati. YathÈ ca asokaÑ, evaÑ virajaÑ khemantipi khÊÓÈsavasseva
cittaÑ. TaÒhi rÈgadosamoharajÈnaÑ vigatattÈ virajaÑ, cat|hi ca yogehi
khemattÈ khemaÑ. Yato etaÑ tena tenÈkÈrena tamhi tamhi pavattikkhaÓe
gahetvÈ niddiÔÔhavasena tividhampi
appavattakkhandhatÈdilokuttamabhÈvÈvahanato ÈhuneyyÈdibhÈvÈvahanato
ca “ma~galan”ti veditabbaÑ.
EvaÑ imissÈ gÈthÈya aÔÔhalokadhammehi akampitacittaÑ, asokacittaÑ,
virajacittaÑ, khemacittanti cattÈri ma~galÈni vuttÈni, ma~galattaÒca nesaÑ
tattha tattha vibhÈvitamevÈti.
NiÔÔhitÈ phuÔÔhassa lokadhammehÊti imissÈ gÈthÈya atthavaÓÓanÈ.
272. EvaÑ BhagavÈ “asevanÈ ca bÈlÈnan”ti-ÈdÊhi dasahi gÈthÈhi
aÔÔhatiÑsa ma~galÈni kathetvÈ idÈni etÈneva attanÈ vuttama~galÈni thunanto
“etÈdisÈni katvÈnÈ”ti imaÑ avasÈnagÈthamabhÈsi.
TassÈyaÑ atthavaÓÓanÈ–etÈdisÈnÊti etÈni ÊdisÈni mayÈ vuttappakÈrÈni
bÈlÈnaÑ asevanÈdÊni. KatvÈnÈti katvÈ. KatvÈna katvÈ karitvÈti hi atthato
anaÒÒaÑ. Sabbattha maparÈjitÈti sabbattha
khandhakilesÈbhisa~khÈradevaputtamÈrappabhedesu cat|su paccatthikesu
ekenapi aparÈjitÈ hutvÈ, sayameva te cattÈro mÈre parÈjetvÈti vuttaÑ hoti.
MakÈro cettha padasandhikaraÓamattoti viÒÒÈtabbo.
Sabbattha sotthiÑ gacchantÊti etÈdisÈni ma~galÈni katvÈ cat|hi mÈrehi
aparÈjitÈ hutvÈ sabbattha idhalokaparalokesu ÔhÈnaca~kamanÈdÊsu ca
sotthiÑ gacchanti, bÈlasevanÈdÊhi ye uppajjeyyuÑ ÈsavÈ
______________________________________________________________
1. AÑ 2. 333; Vi 3. 272 piÔÔhesu.
2. Abhi 2. 144 piÔÔhe.
36
KhuddakanikÈya
vighÈtapariÄÈhÈ, tesaÑ abhÈvÈ sotthiÑ gacchanti, anupaddutÈ anupasaÔÔhÈ
khemino appaÔibhayÈ gacchantÊti vuttaÑ hoti. AnunÈsiko cettha
gÈthÈbandhasukhatthaÑ vuttoti veditabbo.
TaÑ tesaÑ ma~galamuttamanti iminÈ gÈthÈpÈdena BhagavÈ desanaÑ
niÔÔhÈpesi. KathaÑ? EvaÑ devaputta ye etÈdisÈni karonti, te yasmÈ
sabbattha sotthiÑ gacchanti, tasmÈ taÑ bÈlÈnaÑ asevanÈdi
aÔÔhatiÑsavidhampi tesaÑ etÈdisakÈrakÈnaÑ ma~galaÑ uttamaÑ seÔÔhaÑ
pavaranti gaÓhÈhÊti.
EvaÒca BhagavatÈ niÔÔhÈpitÈya desanÈya pariyosÈne
koÔisatasahassadevatÈ arahattaÑ pÈpuÓiÑsu, sotÈpattisakadÈgÈmianÈgÈmiphalappattÈnaÑ gaÓanÈ asa~khyeyyÈ ahosi. Atha BhagavÈ
dutiyadivase ŒnandattheraÑ Èmantesi “imaÑ Œnanda rattiÑ aÒÒatarÈ devatÈ
maÑ upasa~kamitvÈ ma~galapaÒhaÑ pucchi, athassÈhaÑ aÔÔhatiÑsa
ma~galÈni abhÈsiÑ, uggaÓha Œnanda imaÑ ma~galapariyÈyaÑ, uggahetvÈ
bhikkh| vÈcehÊ”ti. Thero uggahetvÈ bhikkh| vÈcesi. TayidaÑ
ÈcariyaparamparÈbhataÑ yÈvajjatanÈ pavattati, evamidaÑ brahmacariyaÑ
iddhaÒceva phÊtaÒca vitthÈrikaÑ bÈhujaÒÒaÑ puthubh|taÑ yÈva
devamanussehi suppakÈsitanti veditabbaÑ.
IdÈni etesveva ma~galesu ÒÈÓaparicayapÈÔavatthaÑ ayaÑ Èdito
pabhubhi yojanÈ–evamime idhalokaparalokalokuttarasukhakÈmÈ sattÈ
bÈlajanasevanaÑ pahÈya, paÓÉite nissÈya, p|janeyye p|jentÈ,
patir|padesavÈsena pubbekatapuÒÒatÈya ca kusalappavattiyaÑ codiyamÈnÈ,
attÈnaÑ sammÈ paÓidhÈya, bÈhusaccasippavinayehi ala~katattabhÈvÈ,
vinayÈnur|paÑ subhÈsitaÑ bhÈsamÈnÈ, yÈva gihibhÈvaÑ na vijahanti, tÈva
mÈtÈpitu-upaÔÔhÈnena porÈÓaÑ iÓam|laÑ visodhayamÈnÈ,
puttadÈrasa~gahena navaÑ iÓam|laÑ payojayamÈnÈ, anÈkulakammantatÈya
dhanadhaÒÒÈdisamiddhiÑ pÈpuÓantÈ, dÈnena bhogasÈraÑ dhammacariyÈya
jÊvitasÈraÒca gahetvÈ, ÒÈtisa~gahena sakajanahitaÑ anavajjakammantatÈya
parajanahitaÒca karontÈ, pÈpaviratiyÈ par|paghÈtaÑ majjapÈnasaÑyamena
att|paghÈtaÒca vivajjetvÈ, dhammesu appamÈdena kusalapakkhaÑ
vaÉÉhetvÈ, vaÉÉhitakusalatÈya gihibyaÒjanaÑ ohÈya pabbajitabhÈve ÔhitÈpi
BuddhabuddhasÈvakupajjhÈcariyÈdÊsu gÈravena nivÈtena ca vattasampadaÑ
ÈrÈdhetvÈ, santuÔÔhiyÈ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
37
paccayagedhaÑ pahÈya, kataÒÒutÈya sappurisabh|miyaÑ ÔhatvÈ,
dhammassavanena cittalÊnataÑ pahÈya, khantiyÈ sabbaparissaye
abhibhavitvÈ, sovacassatÈya sanÈthamattÈnaÑ katvÈ, samaÓadassanena
paÔipattipayogaÑ passantÈ, dhammasÈkacchÈya ka~khÈÔÔhÈniyesu dhammesu
ka~khaÑ paÔivinodetvÈ, indriyasaÑvaratapena sÊlavisuddhiÑ
samaÓadhammabrahmacariyena cittavisuddhiÑ tato parÈ ca catasso
visuddhiyo sampÈdentÈ, imÈya paÔipadÈya ariyasaccadassanapariyÈyaÑ1
ÒÈÓadassanavisuddhiÑ patvÈ arahattaphalasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ
sacchikaronti, yaÑ sacchikatvÈ Sinerupabbato viya vÈtavuÔÔhÊhi aÔÔhahi
lokadhammehi avikampamÈnacittÈ asokÈ virajÈ khemino honti. Ye ca
khemino, te sabbattha ekenÈpi aparÈjitÈ honti, sabbattha ca sotthiÑ
gacchanti. TenÈha BhagavÈ–
“EtÈdisÈni katvÈna, sabbattha maparÈjitÈ.
Sabbattha sotthiÑ gacchanti, taÑ tesaÑ ma~galamuttaman”ti.
Iti ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
Ma~galasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. S|cilomasuttavaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti S|cilomasuttaÑ. KÈ uppatti?
AtthavaÓÓanÈnayenevassa uppatti Èvi bhavissati. AtthavaÓÓanÈyaÒca “evaÑ
me sutan”ti-Èdi vuttatthameva. GayÈyaÑ viharati Ôa~kitamaÒce s|cilomassa
yakkhassa bhavaneti ettha pana kÈ GayÈ, ko Ôa~kitamaÒco, kasmÈ ca
BhagavÈ tassa yakkhassa bhavane viharatÊti? Vuccate–GayÈti gÈmopi
titthampi vuccati, tadubhayampi idha vaÔÔati. GayÈgÈmassa hi avid|re dese
viharantopi “GayÈyaÑ viharatÊ”ti vuccati, tassa ca gÈmassa samÊpe avid|re
dvÈrasantike so Ôa~kitamaÒco. GayÈtitthe viharantopi “GayÈyaÑ viharatÊ”ti
vuccati, GayÈtitthe ca so Ôa~kitamaÒco. ®a~kitamaÒcoti catunnaÑ
pÈsÈÓÈnaÑ upari vitthataÑ pÈsÈÓaÑ ÈropetvÈ kato
______________________________________________________________
1. AriyasaccadassanapariyosÈnaÑ (SÊ)
38
KhuddakanikÈya
pÈsÈÓamaÒco. TaÑ nissÈya yakkhassa bhavanaÑ ŒÄavakassa bhavanaÑ
viya. YasmÈ vÈ pana BhagavÈ taÑ divasaÑ pacc|sasamaye
mahÈkaruÓÈsamÈpattito vuÔÔhÈya BuddhacakkhunÈ lokaÑ volokento
S|cilomassa ca Kharalomassa cÈti dvinnampi yakkhÈnaÑ
sotÈpattiphal|panissayaÑ addasa, tasmÈ pattacÊvaraÑ ÈdÈya anto-aruÓeyeva
nÈnÈdisÈhi sannipatitassa janassa
kheÄasi~ghÈÓikÈdinÈnappakÈrÈsucinissandakilinnabh|mibhÈgampi taÑ
titthappadesaÑ ÈgantvÈ tasmiÑ Ôa~kitamaÒce nisÊdi S|cilomassa yakkhassa
bhavane. Tena vuttaÑ “ekaÑ samayaÑ BhagavÈ GayÈyaÑ viharati
Ôa~kitamaÒce S|cilomassa yakkhassa bhavane”ti.
Tena kho pana samayenÈti yaÑ samayaÑ BhagavÈ tattha viharati, tena
samayena. Kharo ca yakkho S|cilomo ca yakkho Bhagavato avid|re
atikkamantÊti. Ke te yakkhÈ, kasmÈ ca atikkamantÊti? Vuccate–tesu tÈva
eko atÊte saÑghassa telaÑ anÈpucchÈ gahetvÈ attano sarÊraÑ makkhesi, so
tena kammena niraye paccitvÈ GayÈpokkharaÓitÊre yakkhayoniyaÑ nibbatto.
Tasseva cassa kammassa vipÈkÈvasesena vir|pÈni a~gapacca~gÈni ahesuÑ,
iÔÔhakacchadanasadisaÒca kharasamphassaÑ cammaÑ. So kira yadÈ paraÑ
bhiÑsÈpetukÈmo hoti, tadÈ chadaniÔÔhakasadisÈni cammakapÈlÈni ukkhipitvÈ
bhiÑsÈpeti. EvaÑ so kharasamphassattÈ kharo yakkhotveva nÈmaÑ labhi.
Itaro Kassapassa Bhagavato kÈle upÈsako hutvÈ mÈsassa aÔÔha divase
vihÈraÑ gantvÈ dhammaÑ suÓÈti. So ekadivasaÑ dhammassavane ghosite
saÑghÈrÈmadvÈre attano khettaÑ kelÈyanto ugghosanaÑ sutvÈ “sace
nhÈyÈmi, ciraÑ bhavissatÊ”ti kiliÔÔhagattova uposathÈgÈraÑ pavisitvÈ
mahagghe bhummattharaÓe anÈdarena nipajjitvÈ supi. Bhikkhu evÈyaÑ, na
upÈsakoti saÑyuttabhÈÓakÈ. So tena ca aÒÒena kammena ca niraye paccitvÈ
GayÈpokkharaÓiyÈ tÊre yakkhayoniyaÑ nibbatto, so tassa kammassa
vipÈkÈvasesena duddasiko ahosi, sarÊre cassa s|cisadisÈni lomÈni ahesuÑ.
So hi bhiÑsÈpetabbake satte s|cÊti vijjhanto viya bhiÑsÈpeti. EvaÑ so
s|cisadisalomattÈ s|cilomo yakkhotveva nÈmaÑ labhi. Te attano
gocaratthÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
39
bhavanato nikkhamitvÈ muhuttaÑ gantvÈ gatamaggeneva nivattitvÈ itaraÑ
disÈbhÈgaÑ gacchantÈ Bhagavato avid|re atikkamanti.
Atha kho kharoti kasmÈ te evamÈhaÑsu? Kharo samaÓÈkappaÑ disvÈ
Èha. S|cilomo pana “yo bhÈyati na so samaÓo, samaÓapaÔir|pakattÈ pana
samaÓako hotÊ”ti evaÑladdhiko. TasmÈ tÈdisaÑ BhagavantaÑ maÒÒamÈno
“neso samaÓo, samaÓako eso”ti sahasÈva vatvÈpi puna vÊmaÑsitukÈmo Èha
“yÈvÈhaÑ jÈnÈmÊ”ti. “Atha kho”ti evaÑ vatvÈ tato. S|cilomo yakkhoti ito
pabhuti yÈva apica kho te samphasso pÈpakoti, tÈva uttÈnatthameva.
KevalaÒcettha Bhagavato kÈyanti attano kÈyaÑ Bhagavato upanÈmesÊti
evaÑ sambandho veditabbo.
Tato abhÈyantaÑ BhagavantaÑ disvÈ “paÒhaÑ taÑ samaÓÈ”ti-ÈdimÈha.
KiÑ kÈraÓÈ? So hi cintesi “iminÈpi nÈma me evaÑ kharena
amanussasamphassena manusso samÈno ayaÑ na bhÈyati, handÈhaÑ etaÑ
Buddhavisaye paÒhaÑ pucchÈmi, addhÈ ayaÑ tattha na sampÈyissati, tato
naÑ evaÑ viheÔhessÈmÊ”ti. BhagavÈ taÑ sutvÈ “na khvÈhaÑ taÑ Èvuso”tiÈdimÈha. TaÑ sabbaÑ ÈÄavakasutte vuttanayeneva sabbÈkÈrehi veditabbaÑ.
273. Atha kho s|cilomo yakkho BhagavantaÑ gÈthÈya ajjhabhÈsi
“rÈgo ca doso cÈ”ti. Tattha rÈgadosÈ vuttanayÈ eva. KutonidÈnÈti kiÑnidÈnÈ
kiÑhetukÈ. Kutoti paccattavacanassa toÈdeso veditabbo, samÈse cassa
lopÈbhÈvo. Atha vÈ nidÈnÈti jÈtÈ uppannÈti attho, tasmÈ kutonidÈnÈ kutojÈtÈ
kutouppannÈti vuttaÑ hoti. AratÊ ratÊ lomahaÑso kutojÈti yÈyaÑ “pantesu
vÈ senÈsanesu aÒÒataraÒÒataresu vÈ adhikusalesu dhammesu arati aratitÈ
anabhirati anabhiramaÓÈ ukkaÓÔhitÈ paritassitÈ”ti1 evaÑ vibhattÈ arati, yÈ ca
paÒcasu kÈmaguÓesu rati, yo ca lomahaÑsasamuÔÔhÈpanato
“lomahaÑso”tveva sa~khyaÑ gato cittutrÈso, ime tayo dhammÈ kutojÈ
kutojÈtÈti
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 365 piÔÔhe.
40
KhuddakanikÈya
pucchati. Kuto samuÔÔhÈyÈti kuto uppajjitvÈ. Manoti kusalacittaÑ, vitakkÈti
uragasutte vuttÈ nava kÈmavitakkÈdayo. KumÈrakÈ dha~kamivossajantÊti
yathÈ gÈmadÈrakÈ kÊÄantÈ kÈkaÑ suttena pÈde bandhitvÈ ossajanti khipanti,
evaÑ kusalamanaÑ akusalavitakkÈ kuto samuÔÔhÈya ossajantÊti pucchati.
274. Athassa BhagavÈ te paÒhe vissajjento “rÈgo cÈ”ti
dutiyagÈthamabhÈsi. Tattha itoti attabhÈvaÑ sandhÈyÈha. AttabhÈvanidÈnÈ
hi rÈgadosÈ. AratiratilomahaÑsÈ ca attabhÈvato jÈtÈ, kÈmavitakkÈdiakusalavitakkÈ ca attabhÈvatoyeva samuÔÔhÈya kusalamano ossajanti, tena
tadaÒÒaÑ pakati-ÈdikÈraÓaÑ paÔikkhipanto Èha “itonidÈnÈ itojÈ ito
samuÔÔhÈyÈ”ti. Saddasiddhi cettha purimagÈthÈya vuttanayeneva veditabbÈ.
275-6. EvaÑ te paÒhe vissajjetvÈ idÈni yvÈyaÑ “itonidÈnÈ”ti-ÈdÊsu
“attabhÈvanidÈnÈ attabhÈvato jÈtÈ attabhÈvato samuÔÔhÈyÈ”ti attho vutto taÑ
sÈdhento Èha “snehajÈ attasambh|tÈ”ti. Ete hi sabbepi rÈgÈdayo
vitakkapariyosÈnÈ taÓhÈsnehena jÈtÈ, tathÈ jÈyantÈ ca
paÒcupÈdÈnakkhandhabhede attabhÈvapariyÈye attani sambh|tÈ. TenÈha
“snehajÈ attasambh|tÈ”ti. IdÈni tadatthajotikaÑ upamaÑ karoti
“nigrodhasseva khandhajÈ”ti. Tattha khandhesu jÈtÈ khandhajÈ,
pÈrohÈnametaÑ adhivacanaÑ. KiÑ vuttaÑ hoti? YathÈ nigrodhassa
khandhajÈ nÈma pÈrohÈ Èporasasinehe sati jÈyanti, jÈyantÈ ca tasmiÑyeva
nigrodhe tesu tesu sÈkhappabhedesu sambhavanti, evametepi rÈgÈdayo
ajjhattataÓhÈsnehe sati jÈyanti, jÈyantÈ ca tasmiÑyeva attabhÈve tesu tesu
cakkhÈdibhedesu dvÈrÈrammaÓavatth|su sambhavanti. TasmÈ
veditabbametaÑ “attabhÈvanidÈnÈ attabhÈvajÈ attabhÈvasamuÔÔhÈnÈ ca
ete”ti.
AvasesadiyaÉÉhagÈthÈya pana ayaÑ sabbasa~gÈhikÈ atthavaÓÓanÈ–
evaÑ attasambh|tÈ ca ete puth| visattÈ kÈmesu. RÈgopi hi
paÒcakÈmaguÓikÈdivasena, dosopi ÈghÈtavatthÈdivasena, arati-Èdayopi tassa
tasseva bhedassa vasenÈti sabbathÈ sabbepime kilesÈ puth|
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
41
anekappakÈrÈ hutvÈ vatthudvÈrÈrammaÓÈdivasena tesu tesu vatthukÈmesu
tathÈ tathÈ visattÈ laggÈ laggitÈ saÑsibbitvÈ ÔhitÈ. Kimiva? MÈluvÈva vitatÈ
vane, yathÈ vane vitatÈ mÈluvÈ tesu tesu rukkhassa sÈkhapasÈkhÈdibhedesu
visattÈ hoti laggÈ laggitÈ saÑsibbitvÈ ÔhitÈ, evaÑ puthuppabhedesu
vatthukÈmesu visattaÑ kilesagaÓaÑ1 ye naÑ pajÈnanti yatonidÈnaÑ, te naÑ
vinodenti suÓohi yakkha.
Tattha yatonidÈnanti bhÈvanapuÑsakaniddeso. Tena kiÑ dÊpeti? Ye
sattÈ naÑ kilesagaÓaÑ “yatonidÈnaÑ uppajjatÊ”ti evaÑ jÈnanti, te naÑ
“taÓhÈsnehasnehite attabhÈve uppajjatÊ”ti ÒatvÈ taÑ taÓhÈsnehaÑ
ÈdÊnavÈnupassanÈdibhÈvanÈÒÈÓagginÈ visÈsentÈ vinodenti pajahanti
byantÊkaronti ca, etaÑ amhÈkaÑ subhÈsitaÑ suÓohi yakkhÈti. Evamettha
attabhÈvajÈnanena dukkhapariÒÒaÑ, taÓhÈsneharÈgÈdikilesagaÓavinodanena
samudayappahÈnaÒca dÊpeti.
Ye ca naÑ vinodenti, te duttaraÑ oghamimaÑ taranti atiÓÓapubbaÑ
apunabbhavÈya. Etena maggabhÈvanaÑ nirodhasacchikiriyaÒca dÊpeti. Ye
hi naÑ kilesagaÓaÑ vinodenti, te avassaÑ maggaÑ bhÈventi. Na hi
maggabhÈvanaÑ vinÈ kilesavinodanaÑ atthi. Ye ca maggaÑ bhÈventi, te
duttaraÑ pakatiÒÈÓena kÈmoghÈdiÑ catubbidhampi oghamimaÑ taranti.
MaggabhÈvanÈ hi oghataraÓaÑ. AtiÓÓapubbanti iminÈ dÊghena addhunÈ
supinantenapi avÊtikkantapubbaÑ. ApunabbhavÈyÈti nibbÈnÈya. EvamimaÑ
catusaccadÊpikaÑ gÈthaÑ suÓantÈ “sutvÈ dhammaÑ dhÈrenti, dhatÈnaÑ
dhammÈnaÑ atthamupaparikkhantÊ”ti-ÈdikaÑ kathaÑ subhÈviniyÈ2 paÒÒÈya
anukkamamÈnÈ te dvepi sahÈyakÈ yakkhÈ gÈthÈpariyosÈneyeva
sotÈpattiphale patiÔÔhahiÑsu, pÈsÈdikÈ ca ahesuÑ suvaÓÓavaÓÓÈ
dibbÈla~kÈravibh|sitÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
S|cilomasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. VisattÈ kilesagaÓÈ (SÊ), visatÈ kilesakÈmÈ (Ka)
2. ŒdikÈya kamÈnugÈminiyÈ (SÊ)
42
KhuddakanikÈya
6. Kapilasutta (Dhammacariyasutta) vaÓÓanÈ
Dhammacariyanti KapilasuttaÑ. KÈ uppatti? Hemavatasutte
vuttanayeneva parinibbute Kassape Bhagavati dve kulaputtÈ bhÈtaro
nikkhamitvÈ sÈvakÈnaÑ santike pabbajiÑsu. JeÔÔho Sodhano1 nÈma,
kaniÔÔho Kapilo nÈma. TesaÑ mÈtÈ SÈdhanÊ2 nÈma, kaniÔÔhabhaginÊ TÈpanÈ
nÈma. TÈpi bhikkhunÊsu pabbajiÑsu. Tato te dvepi Hemavatasutte
vuttanayeneva “sÈsane kati dhurÈnÊ”ti pucchitvÈ sutvÈ ca jeÔÔho
“vÈsadhuraÑ p|ressÈmÊ”ti paÒca vassÈni ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ santike
vasitvÈ paÒcavasso hutvÈ yÈva arahattaÑ, tÈva kammaÔÔhÈnaÑ sutvÈ
araÒÒaÑ pavisitvÈ vÈyamanto arahattaÑ pÈpuÓi. Kapilo “ahaÑ tÈva taruÓo,
vuÉÉhakÈle vÈsadhuraÑ parip|ressÈmÊ”ti ganthadhuraÑ ÈrabhitvÈ tepiÔako
ahosi. Tassa pariyattiÑ nissÈya parivÈro, parivÈraÑ nissÈya lÈbho ca
udapÈdi.
So bÈhusaccamadena matto paÓÉitamÈnÊ anaÒÒÈtepi aÒÒÈtamÈnÊ hutvÈ
parehi vuttaÑ kappiyampi akappiyaÑ, akappiyampi kappiyaÑ, sÈvajjampi
anavajjaÑ, anavajjampi sÈvajjanti bhaÓati. So pesalehi bhikkh|hi “mÈ Èvuso
Kapila evaÑ avacÈ”ti-ÈdinÈ nayena ovadiyamÈno “tumhe kiÑ jÈnÈtha
rittamuÔÔhisadisÈ”ti-ÈdÊhi vacanehi khuÑsento vambhentoyeva carati.
Bhikkh| tassa bhÈbhuno SodhanattherassÈpi etamatthaÑ ÈrocesuÑ. Sopi
naÑ upasa~kamitvÈ Èha “Èvuso Kapila sÈsanassa Èyu nÈma tumhÈdisÈnaÑ
sammÈpaÔipatti, mÈ Èvuso Kapila kappiyampi akappiyaÑ, akappiyampi
kappiyaÑ, sÈvajjampi anavajjaÑ, anavajjampi sÈvajjanti vadehÊ”ti. So
tassapi vacanaÑ nÈdiyi. Tato naÑ Sodhanatthero dvattikkhattuÑ vatvÈ–
“EkavÈcampi dvivÈcaÑ, bhaÓeyya anukampako.
TatuttariÑ na bhÈseyya, dÈsova' yyassa santike”ti3–
parivajjetvÈ “tvameva Èvuso sakena kammena paÒÒÈyissasÊ”ti pakkÈmi.
Tato pabhuti naÑ pesalÈ bhikkh| chaÉÉesuÑ.
______________________________________________________________
1. SÈgato (Dhammapada-®Ôha 2. 327 piÔÔhe.)
3. Khu 6. 56 piÔÔhe JÈtake.
2. SodhanÊ (Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
43
So durÈcÈro hutvÈ durÈcÈraparivuto viharanto ekadivasaÑ “uposathaÑ
osÈressÈmÊ”ti sÊhÈsanaÑ abhiruyha citrabÊjaniÑ gahetvÈ nisinno “vattati
Èvuso ettha bhikkh|naÑ pÈtimokkho”ti tikkhattuÑ Èha. Atheko bhikkhupi
“mayhaÑ vattatÊ”ti na avoca. Na ca tassa tesaÑ vÈ pÈtimokkho vattati. Tato
so “pÈtimokkhe sutepi asutepi vinayo nÈma natthÊ”ti ÈsanÈ vuÔÔhÈsi. EvaÑ
Kassapassa Bhagavato sÈsanaÑ osakkÈpesi vinÈsesi. Atha Sodhanatthero
tadaheva parinibbÈyi. Sopi Kapilo evaÑ taÑ sÈsanaÑ osakkÈpetvÈ kÈlakato
AvÊcimahÈniraye nibbatti, sÈpissa mÈtÈ ca bhaginÊ ca tasseva diÔÔhÈnugatiÑ
ÈpajjitvÈ pesale bhikkh| akkosamÈnÈ paribhÈsamÈnÈ kÈlaÑ katvÈ niraye
nibbattiÑsu.
TasmiÑyeva ca kÈle paÒcasatÈ purisÈ gÈmaghÈtÈdÊni katvÈ corikÈya
jÊvantÈ janapadamanussehi anubaddhÈ palÈyamÈnÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ tattha
kiÒci gahanaÑ vÈ paÔisaraÓaÑ vÈ apassantÈ avid|re pÈsÈÓe vasantaÑ
aÒÒataraÑ ÈraÒÒikaÑ bhikkhuÑ disvÈ vanditvÈ “amhÈkaÑ bhante
paÔisaraÓaÑ hothÈ”ti bhaÓiÑsu. Thero “tumhÈkaÑ sÊlasadisaÑ paÔisaraÓaÑ
natthi, sabbe paÒca sÊlÈni samÈdiyathÈ”ti Èha. Te “sÈdh|”ti sampaÔicchitvÈ
sÊlÈni samÈdiyiÑsu. Thero “tumhe sÊlavanto, idÈni attano jÊvitaÑ
vinÈsentesupi mÈ mano pad|sayitthÈ”ti Èha. Te “sÈdh|”ti sampaÔicchiÑsu.
Atha te jÈnapadÈ sampattÈ ito cibho ca maggamÈnÈ te core disvÈ sabbeva
jÊvitÈ voropesuÑ. Te kÈlaÑ katvÈ kÈmÈvacaradevaloke nibbattiÑsu. Tesu
jeÔÔhakacoro jeÔÔhakadevaputto ahosi, itare tasseva parivÈrÈ.
Te anulomapaÔilomaÑ saÑsarantÈ ekaÑ BuddhantaraÑ devaloke
khepetvÈ amhÈkaÑ Bhagavato kÈle devalokato cavitvÈ jeÔÔhakadevaputto
SÈvatthidvÈre KevaÔÔagÈmo atthi, tattha paÒcasatakulajeÔÔhassa kevaÔÔassa
pajÈpatiyÈ kucchimhi paÔisandhiÑ aggahesi, itare
avasesakevaÔÔapajÈpatÊnaÑ. EvaÑ tesaÑ ekadivasaÑyeva
paÔisandhiggahaÓaÒca gabbhavuÔÔhÈnaÒca ahosi. Atha kevaÔÔajeÔÔho “atthi nu
kho imasmiÑ gÈme aÒÒepi dÈrakÈ ajja jÈtÈ”ti vicinanto te dÈrake disvÈ “ime
me puttassa sahÈyakÈ bhavissantÊ”ti sabbesaÑ posÈvanikaÑ adÈsi. Te sabbe
44
KhuddakanikÈya
sahÈyakÈ sahapaÑsuÑ kÊÄantÈ anupubbena vayappattÈ ahesuÑ. Yasojo
tesaÑ aggo ahosi.
Kapilopi tadÈ niraye pakkÈvasesena AciravatiyÈ suvaÓÓavaÓÓo
duggandhamukho maccho hutvÈ nibbatti. AthekadivasaÑ sabbepi
kevaÔÔadÈrakÈ jÈlÈni gahetvÈ “macche bandhissÈmÈ”ti nadiÑ gantvÈ jÈlÈni
pakkhipiÑsu. TesaÑ jÈlaÑ so maccho pÈvisi. TaÑ disvÈ sabbo kevaÔÔagÈmo
uccÈsaddamahÈsaddo ahosi “amhÈkaÑ puttÈ paÔhamaÑ macche bandhantÈ
suvaÓÓamacchaÑ bandhiÑsu, vuÉÉhi nesaÑ dÈrakÈnaÑ, idÈni ca no rÈjÈ
pah|taÑ dhanaÑ dassatÊ”ti. Atha te paÒcasatÈpi dÈrakasahÈyakÈ macchaÑ
nÈvÈya pakkhipitvÈ nÈvaÑ ukkhipitvÈ raÒÒo santikaÑ agamaÑsu. RÈjÈ
disvÈ “kiÑ etaÑ bhaÓe”ti Èha. Maccho devÈti. RÈjÈ suvaÓÓavaÓÓaÑ
macchaÑ disvÈ “BhagavÈ etassa vaÓÓakÈraÓaÑ jÈnissatÊ”ti macchaÑ
gÈhÈpetvÈ Bhagavato santikaÑ agamÈsi. Macchassa mukhavivaraÓakÈle
JetavanaÑ ativiya duggandhaÑ hoti.
RÈjÈ BhagavantaÑ pucchi “kasmÈ bhante maccho suvaÓÓavaÓÓo jÈto,
kasmÈ cassa mukhato duggandho vÈyatÊ”ti. AyaÑ mahÈrÈja Kassapassa
Bhagavato pÈvacane Kapilo nÈma bhikkhu ahosi bahussuto ÈgatÈgamo
attano vacanaÑ agaÓhantÈnaÑ bhikkh|naÑ akkosakaparibhÈsako, tassa ca
Bhagavato sÈsanavinÈsako. YaÑ so tassa Bhagavato sÈsanaÑ vinÈsesi, tena
kammena AvÊcimahÈniraye nibbatti, vipÈkÈvasesena ca idÈni maccho jÈto.
YaÑ dÊgharattaÑ BuddhavacanaÑ vÈcesi, Buddhassa vaÓÓaÑ kathesi, tassa
nissandena ÊdisaÑ vaÓÓaÑ paÔilabhi. YaÑ bhikkh|naÑ
akkosakaparibhÈsako ahosi, tenassa mukhato duggandho vÈyati. UllapÈpemi
naÑ mahÈrÈjÈti. Œma BhagavÈti. Atha BhagavÈ macchaÑ Èlapi “tvaÑsi
Kapilo”ti. Œma BhagavÈ ahaÑ Kapiloti. Kuto ÈgatosÊti. AvÊcimahÈnirayato
BhagavÈti. Sodhano kuhiÑ gatoti. Parinibbuto BhagavÈti. SÈdhanÊ kuhiÑ
gatÈti. MahÈniraye nibbattÈ BhagavÈti. TÈpanÈ kuhiÑ gatÈti. MahÈniraye
nibbattÈ BhagavÈti. IdÈni tvaÑ kuhiÑ gamissasÊti. MahÈnirayaÑ BhagavÈti.
TÈvadeva vippaÔisÈrÈbhibh|to nÈvaÑ sÊsena paharitvÈ kÈlakato mahÈniraye
nibbatti. MahÈjano saÑviggo ahosi lomahaÔÔhajÈto.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
45
Atha BhagavÈ tattha sampattagahaÔÔhapabbajitaparisÈya ta~khaÓÈnur|paÑ
dhammaÑ desento imaÑ suttamabhÈsi.
277-8. Tattha dhammacariyanti kÈyasucaritÈdi dhammacariyaÑ.
Brahmacariyanti maggabrahmacariyaÑ. EtadÈhu vasuttamanti etaÑ
ubhayampi lokiyalokuttaraÑ sucaritaÑ saggamokkhasukhasampÈpakattÈ
vasuttamanti Èhu ariyÈ. VasuttamaÑ nÈma uttamaratanaÑ, anugÈmikaÑ
attÈdhÊnaÑ1 rÈjÈdÊnaÑ asÈdhÈraÓanti adhippÈyo.
EttÈvatÈ “gahaÔÔhassa vÈ pabbajitassa vÈ sammÈpaÔipattiyeva
paÔisaraÓan”ti dassetvÈ idÈni paÔipattivirahitÈya pabbajjÈya
asÈrakattadassanena KapilaÑ, aÒÒe ca tathÈr|pe garahanto “pabbajitopi ce
hotÊ”ti evamÈdimÈha.
TatrÈyaÑ atthavaÓÓanÈ–yo hi koci gihibyaÒjanÈni apanetvÈ
bhaÓÉukÈsÈvÈdigahaÓamattaÑ2 upasa~kamanena pabbajitopi ce hoti pubbe
vuttatthaÑ agÈrasmÈ anagÈriyaÑ, so ce mukharajÈtiko hoti pharusavacano,
nÈnappakÈrÈya vihesÈya abhiratattÈ vihesÈbhirato, hirottappÈbhÈvena
magasadisattÈ mago, jÊvitaÑ tassa pÈpiyo, tassa evar|passa jÊvitaÑ
atipÈpaÑ atihÊnaÑ. KasmÈ? YasmÈ imÈya micchÈpaÔipattiyÈ
rÈgÈdimanekappakÈraÑ rajaÑ vaÉÉheti attano.
279. Na kevalaÒca iminÈva kÈraÓenassa jÊvitaÑ pÈpiyo, apica kho pana
ayaÑ evar|po mukharajÈtikattÈ kalahÈbhirato bhikkhu subhÈsitassa
atthavijÈnanasammohanena mohadhammena Èvuto, “mÈ Èvuso Kapila evaÑ
avaca, iminÈpi pariyÈyena taÑ gaÓhÈhÊ”ti evamÈdinÈ nayena pesalehi
bhikkh|hi akkhÈtampi na jÈnÈti dhammaÑ Buddhena desitaÑ, yo dhammo
Buddhena desito, taÑ nÈnappakÈrena attano vuccamÈnampi na jÈnÈti.
Evampissa jÊvitaÑ pÈpiyo.
280. TathÈ3 so evar|po vihesÈbhiratattÈ vihesaÑ bhÈvitattÈnaÑ
bhÈvitatte khÊÓÈsavabhikkh| Sodhanattherapabhutike “na tumhe VinayaÑ
jÈnÈtha, na SuttaÑ, na AbhidhammaÑ, vuÉÉhapabbajitÈ”ti-ÈdinÈ nayena
______________________________________________________________
1. AnugÈmikattÈ nidhÊnaÑ (SyÈ, Ka)
3. TadÈ (SyÈ, Ka)
2. BhaÓÉukÈsÈvÈdÊnaÑ gahaÓamattaÑ (Ka)
46
KhuddakanikÈya
vihesanto. UpayogappavattiyaÑ hi idaÑ sÈmivacanaÑ. Atha vÈ
yathÈvutteneva nayena “vihesaÑ bhÈvitattÈnaÑ karonto”ti pÈÔhaseso
veditabbo. EvaÑ nippariyÈyameva sÈmivacanaÑ sijjhati. AvijjÈya
purakkhatoti bhÈvitattavihesane ÈdÊnavadassanapaÔicchÈdikÈya avijjÈya
purakkhato pesito payojito sesapabbajitÈnaÑ bhÈvitattÈnaÑ1 vihesabhÈvena
pavattaÑ diÔÔheva dhamme cittavibÈdhanena2 saÑkilesaÑ, ÈyatiÑ ca
nirayasampÈpanena maggaÑ nirayagÈminaÑ na jÈnÈti.
281. AjÈnanto ca tena maggena catubbidhÈpÈyabhedaÑ vinipÈtaÑ
samÈpanno, tattha ca vinipÈte gabbhÈ gabbhaÑ tamÈ tamaÑ ekekanikÈye
sabhakkhattuÑ sahassakkhattumpi mÈtukucchito mÈtukucchiÑ
candimas|riyehipi aviddhaÑsanÊyÈ asurakÈyatamÈ tamaÒca samÈpanno, sa
ve tÈdisako bhikkhu pecca ito paralokaÑ gantvÈ ayaÑ Kapilamaccho viya
nÈnappakÈraÑ dukkhaÑ nigacchati.
282. KiÑ kÈraÓÈ? G|thak|po yathÈ assa, sampuÓÓo gaÓavassiko, yathÈ
vaccakuÔig|thak|po gaÓavassiko anekavassiko bah|ni vassÈni mukhato
g|thena p|riyamÈno sampuÓÓo assa, so udakakumbhasatehi
udakakumbhasahassehi dhoviyamÈnopi duggandhadubbaÓÓiyÈnapagamÈ
dubbisodho hoti, evameva yo evar|po assa dÊgharattaÑ
saÑkiliÔÔhakammanto g|thak|po viya g|thena pÈpena sampuÓÓattÈ
sampuÓÓo puggalo, so dubbisodho hi sÈ~gaÓo, cirakÈlaÑ3 tassa a~gaÓassa
vipÈkaÑ paccanubhontopi na sujjhati. TasmÈ vassagaÓanÈya aparimÈÓampi
kÈlaÑ sa ve tÈdisako bhikkhu pecca dukkhaÑ nigacchatÊti. Atha vÈ ayaÑ
imissÈ gÈthÈya sambandho–yaÑ vuttaÑ “sa ve tÈdisako bhikkhu, pecca
dukkhaÑ nigacchatÊ”ti, tatra siyÈ tumhÈkaÑ “sakkÈ panÈyaÑ tathÈ kÈtuÑ,
yathÈ pecca dukkhaÑ na nigaccheyyÈ”ti. Na sakkÈ. KasmÈ? YasmÈ
g|thak|po -pa- sÈ~gaÓoti.
______________________________________________________________
1. Payojito taÑ bhÈvitattÈnaÑ (SÊ)
2. CittavighÈtanena (SyÈ, Ka)
3. SampuÓÓattÈ sÈ~gaÓo puggalo so dubbisodho hi cirakÈlaÑ (SÊ),
sampuÓÓattÈ sampuÓÓo sabbaso dubbisodho aticirakÈlaÑ (Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
47
283-4. Yato paÔikacceva yaÑ evar|paÑ jÈnÈtha, bhikkhavo
gehanissitaÑ, yaÑ evar|paÑ paÒcakÈmaguÓanissitaÑ jÈneyyÈtha
abh|taguÓapatthanÈkÈrappavattÈya pÈpikÈya icchÈya samannÈgatattÈ
pÈpicchaÑ, kÈmavitakkÈdÊhi samannÈgatattÈ pÈpasa~kappaÑ,
kÈyikavÊtikkamÈdinÈ veÄudÈnÈdibhedena ca pÈpÈcÈrena samannÈgatattÈ
pÈpÈcÈraÑ, vesiyÈdipÈpagocarato pÈpagocaraÑ, sabbe samaggÈ hutvÈna
abhinibbajjiyÈthanaÑ. Tattha abhinibbajjiyÈthÈti1 vivajjeyyÈtha mÈ
bhajeyyÈtha, mÈ cassa abhinibbajjanamatteneva appossukkataÑ
ÈpajjeyyÈtha, apica kho pana kÈraÓÉavaÑ2 niddhamatha, kasambuÑ
apakassatha3, taÑ kacavarabh|taÑ puggalaÑ kacavaramiva anapekkhÈ
niddhamatha, kasaÔabh|taÒca naÑ khattiyÈdÊnaÑ majjhe paviÔÔhaÑ
pabhinnapaggharitakuÔÔhaÑ caÓÉÈlaÑ viya apakassatha, hatthe vÈ sÊse vÈ
gahetvÈ nikkaÉÉhatha. SeyyathÈpi ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno taÑ puggalaÑ
pÈpadhammaÑ bÈhÈya gahetvÈ bahidvÈrakoÔÔhakÈ nikkhÈmetvÈ
s|cighaÔikaÑ adÈsi, evaÑ apakassathÈti dasseti. KiÑ kÈraÓÈ? SaÑghÈrÈmo
nÈma sÊlavantÈnaÑ kato, na dussÊlÈnaÑ.
285-6. Yato etadeva tato palÈpe vÈhetha, assamaÓe samaÓamÈnine,
yathÈ hi palÈpÈ anto taÓÉularahitÈpi bahi thusehi vÊhÊ viya dissanti, evaÑ
pÈpabhikkh| anto sÊlÈdivirahitÈpi bahi kÈsÈvÈdiparikkhÈrena bhikkh| viya
dissanti. TasmÈ “palÈpÈ”ti vuccanti. Te palÈpe vÈhetha opunÈtha vidhamatha
paramatthato assamaÓe vesamattena samaÓamÈnine. EvaÑ niddhamitvÈna
-pa- patissatÈ. Tattha kappayavhoti kappetha, karothÈti vuttaÑ hoti.
PatissatÈti aÒÒamaÒÒaÑ sagÈravÈ sappatissÈ. Tato samaggÈ nipakÈ,
dukkhassantaÑ karissathÈti athevaÑ tumhe suddhÈ suddhehi saÑvÈsaÑ
kappentÈ, diÔÔhisÊlasÈmaÒÒatÈya samaggÈ, anupubbena paripÈkagatÈya
paÒÒÈya nipakÈ, sabbassevimassa vaÔÔadukkhÈdino dukkhassa antaÑ
karissathÈti arahattanik|Ôeneva desanaÑ niÔÔhapesi.
DesanÈpariyosÈne te paÒcasatÈ kevaÔÔaputtÈ saÑvegamÈpajjitvÈ
dukkhassantakiriyaÑ patthayamÈnÈ Bhagavato santike pabbajitvÈ na
cirasseva
______________________________________________________________
1. AbhinibbijjayÈthÈti (SÊ), abhinibbijjiyÈthÈti (SyÈ)
3. Avakassatha (SÊ, SyÈ, Ka)
2. KÈraÓÉaÑva (SyÈ, Ka)
48
KhuddakanikÈya
dukkhassantaÑ katvÈ BhagavatÈ saddhiÑ
ÈneÒjavihÈrasamÈpattidhammaparibhogena ekaparibhogÈ ahesuÑ. SÈ ca
nesaÑ evaÑ BhagavatÈ saddhiÑ ekaparibhogatÈ udÈne
vuttayasojasuttavaseneva veditabbÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
KapilasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. BrÈhmaÓadhammikasuttavaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti BrÈhmaÓadhammikasuttaÑ. KÈ uppatti? Ayameva,
yÈssa nidÈne “atha kho sambahulÈ”ti-ÈdinÈ nayena vuttÈ. Tattha sambahulÈti
bah| aneke. KosalakÈti KosalaraÔÔhavÈsino. BrÈhmaÓamahÈsÈlÈbhi jÈtiyÈ
brÈhmaÓÈ, mahÈsÈratÈya mahÈsÈlÈ. YesaÑ kira nidahitvÈ ÔhapitaÑyeva
asÊtikoÔisa~khyaÑ dhanamatthi, te “brÈhmaÓamahÈsÈlÈ”ti vuccanti. Ime ca
tÈdisÈ, tena vuttaÑ “brÈhmaÓamahÈsÈlÈ”ti. JiÓÓÈti jajjarÊbh|tÈ jarÈya
khaÓÉiccÈdibhÈvamÈpÈditÈ. VuÉÉhÈti a~gapacca~gÈnaÑ vuÉÉhimariyÈdaÑ
pattÈ. MahallakÈti jÈtimahallakatÈya samannÈgatÈ, cirakÈlappasutÈti vuttaÑ
hoti. AddhagatÈti addhÈnaÑ gatÈ, dve tayo rÈjaparivaÔÔe atÊtÈti adhippÈyo.
Vayo anuppattÈti pacchimavayaÑ sampattÈ. Apica jiÓÓÈti porÈÓÈ,
cirakÈlappavattakulanvayÈti vuttaÑ hoti. VuÉÉhÈti
sÊlÈcÈrÈdiguÓavuÉÉhiyuttÈ. MahallakÈti vibhavamahantatÈya samannÈgatÈ
mahaddhanÈ mahÈbhogÈ. AddhagatÈti maggapaÔipannÈ brÈhmaÓÈnaÑ
vatacariyÈdimariyÈdaÑ avÊtikkamma caramÈnÈ. Vayo anuppattÈti
jÈtivuÉÉhabhÈvampi antimavayaÑ anuppattÈti evampettha yojanÈ veditabbÈ.
Sesamettha pÈkaÔameva.
BhagavatÈ saddhiÑ sammodiÑs|ti khamanÊyÈdÊni pucchantÈ
aÒÒamaÒÒaÑ samappavattamodÈ ahesuÑ. YÈya ca “kacci bhoto Gotamassa
khamanÊyaÑ, kacci yÈpanÊyaÑ appÈbÈdhaÑ appÈta~kaÑ balaÑ lahuÔÔhÈnaÑ
phÈsuvihÈro”ti-ÈdikÈya kathÈya sammodiÑsu, taÑ
pÊtipÈmojjasa~khÈtasammodajananato sammodituÑ arahato ca
sammodanÊyaÑ, attabyaÒjanamadhuratÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
49
sucirampi kÈlaÑ sÈretuÑ nirantaraÑ pavattetuÑ arahato saritabbabhÈvato
ca sÈraÓÊyaÑ. SuyyamÈnasukhato ca sammodanÊyaÑ,
anussariyamÈnasukhato sÈraÓÊyaÑ, tathÈ byaÒjanaparisuddhatÈya
sammodanÊyaÑ, atthaparisuddhatÈya sÈraÓÊyanti evaÑ anekehi pariyÈyehi
sammodanÊyaÑ kathaÑ sÈraÓÊyaÑ vÊtisÈretvÈ pariyosÈpetvÈ niÔÔhÈpetvÈ
yenatthena ÈgatÈ, taÑ pucchitukÈmÈ ekamantaÑ nisÊdiÑsu. TaÑ–
“Na pacchato na purato, nÈpi Èsannad|rato.
Na passe nÈpi paÔivÈte, na cÈpi oÓatuÓÓate”ti–
ÈdinÈ nayena ma~galasuttavaÓÓanÈyaÑ vuttameva.
EvaÑ ekamantaÑ nisinnÈ kho te brÈhmaÓamahÈsÈlÈ BhagavantaÑ
etadavocuÑ. KiÑ tanti? “Sandissanti nu kho”ti-Èdi. TaÑ sabbaÑ
uttÈnatthameva. KevalaÒhettha brÈhmaÓÈnaÑ brÈhmaÓadhammeti
desakÈlÈdidhamme chaÉÉetvÈ yo brÈhmaÓadhammo, tasmiÑyeva. Tena hi
brÈhmaÓÈti yasmÈ maÑ tumhe yÈcittha, tasmÈ brÈhmaÓÈ suÓÈtha, sotaÑ
odahatha, sÈdhukaÑ manasi karotha, yoniso manasi karotha. TathÈ
payogasuddhiyÈ suÓÈtha, ÈsayasuddhiyÈ sÈdhukaÑ manasi karotha.
Avikkhepena suÓÈtha, paggahena sÈdhukaÑ manasi karothÈti-ÈdinÈ nayena
etesaÑ padÈnaÑ pubbe avuttopi adhippÈyo veditabbo. Atha BhagavatÈ
vuttaÑ taÑ vacanaÑ sampaÔicchantÈ “evaÑ bho”ti kho te
brÈhmaÓamahÈsÈlÈ Bhagavato paccassosuÑ, Bhagavato vacanaÑ
abhimukhÈ hutvÈ assosuÑ. Atha vÈ paÔissuÓiÑsu. “SuÓÈtha sÈdhukaÑ
manasi karothÈ”ti vuttamatthaÑ kattukÈmatÈya paÔijÈniÑs|ti vuttaÑ hoti.
Atha tesaÑ evaÑ paÔissutavataÑ BhagavÈ etadavoca. KiÑ tanti? “Isayo
pubbakÈ”ti-Èdi.
287. Tattha paÔhamagÈthÈya tÈva saÒÒatattÈti sÊlasaÑyamena
saÑyatacittÈ. Tapassinoti indriyasaÑvaratapayuttÈ. AttadatthamacÈrisunti
mantajjhenabrahmavihÈrabhÈvanÈdiÑ attano atthaÑ akaÑsu. SesaÑ
pÈkaÔameva.
288. DutiyagÈthÈdÊsupi ayaÑ sa~khepavaÓÓanÈ–na pas|
brÈhmaÓÈnÈ’sunti porÈÓÈnaÑ brÈhmaÓÈnaÑ pas| na ÈsuÑ, na te
pasupariggahamakaÑsu. NahiraÒÒaÑ na dhÈniyanti hiraÒÒaÒca
brÈhmaÓÈnaÑ antamaso jatumÈsakopi
50
KhuddakanikÈya
nÈhosi, tathÈ vÊhisÈliyavagodh|mÈdi pubbaÓÓÈparaÓÓabhedaÑ dhÈniyampi
tesaÑ nÈhosi. Te hi nikkhittajÈtar|parajatÈ asannidhikÈrakÈva hutvÈ
kevalaÑ sajjhÈyadhanadhaÒÒÈ attano mantajjhenasa~khÈteneva dhanena
dhaÒÒena ca samannÈgatÈ ahesuÑ. Yo cÈyaÑ mettÈdivihÈro seÔÔhattÈ
anugÈmikattÈ ca brahmanidhÊti vuccati, taÒca brahmaÑ nidhimapÈlayuÑ
sadÈ tassa bhÈvanÈnuyogena.
289. EvaÑ vihÈrÊnaÑ yaÑ nesaÑ pakataÑ Èsi, yaÑ etesaÑ pakataÑ ete
brÈhmaÓe uddissa kataÑ ahosi. DvÈrabhattaÑ upaÔÔhitanti “brÈhmaÓÈnaÑ
dassÈmÈ”ti sajjetvÈ tehi tehi dÈyakehi attano attano gharadvÈre
ÔhapitabhattaÑ. SaddhÈpakatanti saddhÈya pakataÑ, saddhÈdeyyanti vuttaÑ
hoti. EsÈnanti esantÊti esÈ, tesaÑ esÈnaÑ, esamÈnÈnaÑ pariyesamÈnÈnanti
vuttaÑ hoti. DÈtaveti dÈtabbaÑ. TadamaÒÒisunti taÑ amaÒÒiÑsu, taÑ dvÈre
sajjetvÈ ÔhapitaÑ bhattaÑ saddhÈdeyyaÑ pariyesamÈnÈnaÑ etesaÑ
brÈhmaÓÈnaÑ dÈtabbaÑ amaÒÒiÑsu dÈyakÈ janÈ, na tato paraÑ. AnatthikÈ
hi te aÒÒena ahesuÑ, kevalaÑ ghÈsacchÈdanaparamatÈya santuÔÔhÈti
adhippÈyo.
290. NÈnÈrattehÊti nÈnÈvidharÈgarattehi vatthehi vicitrattharaÓatthatehi,
sayanehi ekabh|mikadvibh|mikÈdipÈsÈdavarehi. ŒvasathehÊti evar|pehi
upakaraÓehi. PhÊtÈ janapadÈ raÔÔhÈ ekekappadesabh|tÈ janapadÈ ca keci keci
sakalaraÔÔhÈ ca “namo brÈhmaÓÈnan”ti sÈyaÑ pÈtaÑ brÈhmaÓe deve viya
namassiÑsu.
291. Te evaÑ namassiyamÈnÈ lokena avajjhÈ brÈhmaÓÈ ÈsuÑ, na
kevalaÒca avajjhÈ, ajeyyÈ vihiÑsitumpi1 anabhibhavanÊyattÈ ajeyyÈ ca
ahesuÑ. KiÑkÈraÓÈ? DhammarakkhitÈ, yasmÈ dhammena rakkhitÈ. Te hi
paÒca varasÊladhamme2 rakkhiÑsu, “dhammo have rakkhati
dhammacÈrin”ti3 dhammarakkhitÈ hutvÈ avajjhÈ ajeyyÈ ca ahesunti
adhippÈyo. Na ne koci nivÈresÊti te brÈhmaÓe kulÈnaÑ dvÈresu sabbaso
bÈhiresu ca abbhantaresu ca sabbadvÈresu4 yasmÈ tesu piyasammatesu
______________________________________________________________
1. Vihesit|nampi (SÊ)
2. PaÒca sÊladhamme (SyÈ), paÒca veramaÓidhamme (Ka)
3. Khu 5. 215. 357 piÔÔhesu.
4. SabbappakÈresu (SyÈ, Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
51
varasÊlasamannÈgatesu mÈtÈpit|su viya ativissatthÈ manussÈ ahesuÑ, tasmÈ
“idaÑ nÈma ÔhÈnaÑ tayÈ na pavisitabban”ti na koci nivÈresi.
292. EvaÑ dhammarakkhitÈ kuladvÈresu anivÈritÈ carantÈ aÔÔha ca
cattÈlÊsaÒcÈti aÔÔhacattÈlÊsaÑ vassÈni kumÈrabhÈvato pabhuti caraÓena
komÈraÑ brahmacariyaÑ cariÑsu te, yepi brÈhmaÓacaÓÉÈlÈ ahesuÑ, ko
pana vÈdo brahmasamÈdÊs|ti evamettha adhippÈyo veditabbo. EvaÑ
brahmacariyaÑ carantÈ eva hi vijjÈcaraÓapariyeÔÔhiÑ acaruÑ brÈhmaÓÈ
pure, na abrahmacÈrino hutvÈ. Tattha vijjÈpariyeÔÔhÊti mantajjhenaÑ.
VuttaÑ cetaÑ “so aÔÔhacattÈlÊsa vassÈni komÈraÑ brahmacariyaÑ carati
mante adhÊyamÈno”ti1. CaraÓapariyeÔÔhÊti sÊlarakkhaÓaÑ2.
“VijjÈcaraÓapariyeÔÔhun”tipi pÈÔho, vijjÈcaraÓaÑ pariyesituÑ acarunti attho.
293. YathÈvuttaÒca kÈlaÑ brahmacariyaÑ caritvÈ tato paraÑ
gharÈvÈsaÑ kappentÈpi na brÈhmaÓÈ aÒÒamagamuÑ khattiyaÑ vÈ
vessÈdÊsu aÒÒataraÑ vÈ, ye ahesuÑ devasamÈ vÈ mariyÈdÈ vÈti3 adhippÈyo.
TathÈ sataÑ vÈ sahassaÑ vÈ datvÈ napi bhariyaÑ kiÓiÑsu te, seyyathÈpi
etarahi ekacce kiÓanti. Te hi dhammena dÈraÑ pariyesanti. KathaÑ?
AÔÔhacattÈlÊsaÑ vassÈni brahmacariyaÑ caritvÈ brÈhmaÓÈ4 kaÒÒÈbhikkhaÑ
ÈhiÓÉanti “ahaÑ aÔÔhacattÈlÊsa vassÈni ciÓÓabrahmacariyo, yadi vayappattÈ
dÈrikÈ atthi, detha me”ti. Tato yassa vayappattÈ dÈrikÈ hoti, so taÑ
ala~karitvÈ nÊharitvÈ dvÈre Ôhitasseva brÈhmaÓassa hatthe udakaÑ ÈsiÒcanto
“imaÑ te brÈhmaÓa bhariyaÑ posÈvanatthÈya dammÊ”ti vatvÈ deti.
KasmÈ pana te evaÑ ciraÑ brahmacariyaÑ caritvÈpi dÈraÑ pariyesanti,
na yÈvajÊvaÑ brahmacÈrino hontÊti? MicchÈdiÔÔhivasena. TesaÒhi evaÑdiÔÔhi
hoti “yo puttaÑ na uppÈdeti, so kulavaÑsacchedakaro hoti, tato niraye
paccatÊ”ti. CattÈro kira abhÈyitabbaÑ5 bhÈyanti gaÓÉuppÈdo kikÊ kuntanÊ6
brÈhmaÓÈti. GaÓÉuppÈdÈ kira mahÈpathaviyÈ
______________________________________________________________
1. AÑ 2. 198 piÔÔhe.
3. DevasamÈ ca mariyÈdÈ cÈti (Ka)
5. AbhÈyitabbÈ (SÊ)
2. SÊlÈnaÑ rakkhaÓaÑ (SÊ)
4. BrÈhmaÓadvÈre (SÊ), brÈhmaÓÈ tadeva (SyÈ)
6. KontanÊ (SÊ), kuntinÊ (SyÈ), kontinÊ (Ka)
KhuddakanikÈya
52
khayabhayena mattabhojino honti, na bahuÑ mattikaÑ khÈdanti. KikÊ
sakuÓikÈ ÈkÈsapatanabhayena aÓÉassa upari uttÈnÈ seti. KuntanÊ sakuÓikÈ
pathavikampanabhayena pÈdehi bh|miÑ na suÔÔhu akkamati. BrÈhmaÓÈ
kulavaÑs|pacchedabhayena dÈraÑ pariyesanti. Œha cettha–
“GaÓÉuppÈdo kikÊ ceva, kuntÊ brÈhmaÓadhammiko.
Ete abhayaÑ1 bhÈyanti, samm|ÄhÈ caturo janÈ”ti.
EvaÑ dhammena dÈraÑ pariyesitvÈpi ca sampiyeneva saÑvÈsaÑ
sa~gantvÈ samarocayuÑ, sampiyeneva aÒÒamaÒÒaÑ pemeneva kÈyena ca
cittena ca missÊbh|tÈ sa~ghaÔitÈ saÑsaÔÔhÈ hutvÈ saÑvÈsaÑ samarocayuÑ2,
na appiyena na niggahena cÈti vuttaÑ hoti.
294. EvaÑ sampiyeneva saÑvÈsaÑ karontÈpi ca3 aÒÒatra tamhÈti, yo
so utusamayo, yamhi samaye brÈhmaÓÊ brÈhmaÓena upagantabbÈ, aÒÒatra
tamhÈ samayÈ ÔhapetvÈ taÑ samayaÑ ututo virataÑ utuveramaÓiÑ pati
bhariyaÑ, yÈva puna so samayo Ègacchati, tÈva aÔÔhatvÈ antarÈyeva.
MethunaÑ dhammanti methunÈya dhammÈya. SampadÈnavacanapattiyÈ
kiretaÑ upayogavacanaÑ. NÈssu gacchantÊti neva gacchanti. BrÈhmaÓÈti ye
honti devasamÈ ca mariyÈdÈ cÈti adhippÈyo.
295. Avisesena pana sabbepi brahmacariyaÒca -pa- avaÓÓayuÑ. Tattha
brahmacariyanti methunavirati. SÊlanti sesÈni cattÈri sikkhÈpadÈni. Ajjavanti
ujubhÈvo, atthato asaÔhatÈ amÈyÈvitÈ ca. Maddavanti mudubhÈvo, atthato
atthaddhatÈ anatimÈnitÈ ca. Tapoti indriyasaÑvaro. Soraccanti suratabhÈvo
sukhasÊlatÈ appaÔik|lasamÈcÈratÈ. AvihiÑsÈti pÈÓi-ÈdÊhi avihesikajÈtikatÈ
sakaruÓabhÈvo. KhantÊti adhivÈsanakkhanti. Iccete guÓe avaÓÓayuÑ. Yepi
nÈsakkhiÑsu sabbaso paÔipattiyÈ ÈrÈdhetuÑ, tepi tattha sÈradassino hutvÈ
vÈcÈya vaÓÓayiÑsu pasaÑsiÑsu.
296. EvaÑ vaÓÓentÈnaÒca yo nesaÑ -pa- nÈgamÈ, yo etesaÑ
brÈhmaÓÈnaÑ paramo brahmÈ ahosi, brahmasamo nÈma uttamo
______________________________________________________________
1. AbhÈyÈ (SÊ)
3. RocentÈpi ca (SÊ)
2. SaÑvÈsamarocesuÑ (SÊ), saÑvÈsamarocayuÑ (SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
53
brÈhmaÓo ahosi, daÄhena parakkamena samannÈgatattÈ daÄhaparakkamo. Sa
vÈti vibhÈvane vÈ-saddo, tena so evar|po brÈhmaÓoti tameva vibhÈveti.
MethunaÑ dhammanti methunasamÈpattiÑ. Supinantepi nÈgamÈti supinepi1
na agamÈsi.
297. Tato tassa vattaÑ -pa- avaÓÓayuÑ. ImÈya gÈthÈya navamagÈthÈya
vuttaguÓeyeva Èdi-antavasena niddisanto devasame brÈhmaÓe pakÈseti. Te
hi viÒÒujÈtikÈ paÓÉitÈ tassa brahmasamassa brÈhmaÓassa vattaÑ
anusikkhanti pabbajjÈya jhÈnabhÈvanÈya ca, te ca ime brahmacariyÈdiguÓe
paÔipattiyÈ eva vaÓÓayantÊti. Te sabbepi brÈhmaÓÈ PaÒcakanipÈte
DoÓasutte2 vuttanayeneva veditabbÈ.
298. IdÈni mariyÈde brÈhmaÓe dassento Èha “taÓÉulaÑ sayanan”ti.
Tassattho–tesu ye honti mariyÈdÈ, te brÈhmaÓÈ3 sace yaÒÒaÑ kappetukÈmÈ
honti, atha ÈmakadhaÒÒapaÔiggahaÓÈ paÔiviratattÈ nÈnappakÈrakaÑ
taÓÉulaÒca maÒcapÊÔhÈdibhedaÑ sayanaÒca khomÈdibhedaÑ vatthaÒca
gosappitilatelÈdibhedaÑ sappitelaÒca yÈciya dhammena, “uddissa ariyÈ
tiÔÔhanti, esÈ ariyÈna yÈcanÈ”ti evaÑ vuttena uddissaÔÔhÈnasa~khÈtena
dhammena yÈcitvÈ, atha yo yaÑ icchati dÈtuÑ, tena taÑ dinnataÓÉulÈdiÑ
samodhÈnetvÈ saÑkaÉÉhitvÈ. “SamudÈnetvÈ”tipi pÈÔho, ekoyevattho. Tato
yaÒÒamakappayunti tato gahetvÈ dÈnamakaÑsu.
299. KarontÈ ca evametasmiÑ upaÔÔhitasmiÑ dÈnasa~khÈte yaÒÒasmiÑ
nÈssu gÈvo haniÑsu te, na te gÈviyo haniÑsu. GÈvÊmukhena cettha
sabbapÈÓÈ vuttÈti veditabbÈ. KiÑkÈraÓÈ na haniÑs|ti?
BrahmacariyÈdiguÓayuttattÈ. Apica visesato yathÈ mÈtÈ -pa- nÈssu gÈvo
haniÑsute. Tattha yÈsu jÈyanti osadhÈti yÈsu pittÈdÊnaÑ bhesajjabh|tÈ
paÒca gorasÈ jÈyanti.
300. AnnadÈti-ÈdÊsu yasmÈ paÒca gorase paribhuÒjantÈnaÑ khudÈ
v|pasammati, balaÑ vaÉÉhati, chavivaÓÓo vippasÊdati, kÈyikamÈnasikaÑ
sukhaÑ
______________________________________________________________
1. Supinenapi (SÊ, SyÈ)
2. AÑ 2. 196 piÔÔhe.
3. MariyÈdÈ brÈhmaÓÈ (SÊ, SyÈ)
54
KhuddakanikÈya
uppajjati, tasmÈ annadÈ baladÈ vaÓÓadÈ sukhadÈ cetÈti veditabbÈ.
Sesamettha uttÈnatthameva.
301. EvaÑ te yaÒÒesu gÈvo ahanantÈ puÒÒappabhÈvÈnuggahitasarÊrÈ
sukhumÈlÈ -pa- sukhamedhittha yaÑ pajÈ. Tattha sukhumÈlÈ
mudutaluÓahatthapÈdÈditÈya, mahÈkÈyÈ ÈrohapariÓÈhasampattiyÈ,
vaÓÓavanto suvaÓÓavaÓÓatÈya saÓÔhÈnayuttatÈya ca, yasassino
lÈbhaparivÈrasampadÈya. Sehi dhammehÊti sakehi cÈrittehi. KiccÈkiccesu
ussukÈti kiccesu “idaÑ kÈtabbaÑ”, akiccesu “idaÑ na kÈtabban”ti
ussukkamÈpannÈ hutvÈti attho. EvaÑ te porÈÓÈ brÈhmaÓÈ evar|pÈ hutvÈ
dassanÊyÈ pasÈdanÊyÈ lokassa paramadakkhiÓeyyÈ imÈya paÔipattiyÈ yÈva
loke avattiÑsu, tÈva vigata-ÊtibhayupaddavÈ hutvÈ nÈnappakÈrakaÑ sukhaÑ
edhittha pÈpuÓi, sukhaÑ vÈ edhittha sukhaÑ vuÉÉhiÑ agamÈsi. AyaÑ pajÈti
sattalokaÑ nidasseti.
302-3. KÈlaccayena pana sambhinnamariyÈdabhÈvaÑ ÈpajjitukÈmÈnaÑ
tesaÑ Èsi vipallÈso -pa- bhÈgaso mite. Tattha vipallÈsoti viparÊtasaÒÒÈ.
AÓuto aÓunti lÈmakaÔÔhena parittaÔÔhena appassÈdaÔÔhena aÓubh|tato
kÈmaguÓato uppannaÑ jhÈnasÈmaÒÒanibbÈnasukhÈni upanidhÈya
sa~khyampi anupagamanena aÓuÑ kÈmasukhaÑ, lokuttarasukhaÑ vÈ
upanidhÈya aÓubh|tato attanÈ paÔiladdhalokiyasamÈpattisukhato aÓuÑ
appakatopi appakaÑ kÈmasukhaÑ disvÈti adhippÈyo. RÈjino cÈti raÒÒo ca.
ViyÈkÈranti sampattiÑ. ŒjaÒÒasaÑyutteti assÈjÈnÊyasaÑyutte. Sukateti
dÈrukammalohakammena suniÔÔhite. Cittasibbaneti sÊhacammÈdÊhi
ala~karaÓavasena citrasibbane. Nivesaneti gharavatth|ni. Niveseti tattha
patiÔÔhÈpitagharÈni. Vibhatteti ÈyÈmavitthÈravasena vibhattÈni. BhÈgaso
miteti a~gaÓadvÈrapÈsÈdak|ÔÈgÈrÈdivasena koÔÔhÈsaÑ koÔÔhÈsaÑ katvÈ
mitÈni. KiÑ vuttaÑ hoti? TesaÑ brÈhmaÓÈnaÑ aÓuto aÓusaÒÒitaÑ
kÈmasukhaÒca raÒÒo byÈkÈraÒca ala~katanÈriyo ca vuttappakÈre rathe ca
nivesane nivese ca disvÈ dukkhesuyeva etesu vatth|su “sukhan”ti pavattattÈ
pubbe pavattanekkhammasaÒÒÈvipallÈsasa~khÈtÈ viparÊtasaÒÒÈ Èsi.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
55
304. Te evaÑ viparÊtasaÒÒÈ hutvÈ gomaÓÉalapariby|ÄhaÑ -pabrÈhmaÓÈ. Tattha gomaÓÉalapariby|Ähanti1 goy|thehi parikiÓÓaÑ.
NÈrÊvaragaÓÈyutanti varanÈrÊgaÓasaÑyuttaÑ. UÄÈranti vipulaÑ. MÈnusaÑ
bhoganti manussÈnaÑ nivesanÈdibhogavatthuÑ. AbhijjhÈyiÑs|ti “aho
vatidaÑ amhÈkaÑ assÈ”ti taÓhaÑ vaÉÉhetvÈ abhipatthayamÈnÈ jhÈyiÑsu.
305. EvaÑ abhijjhÈyantÈ ca “ete manussÈ sunhÈtÈ suvilittÈ
kappitakesamass| ÈmuttamaÓi-ÈbharaÓÈ paÒcahi kÈmaguÓehi paricÈrenti,
mayaÑ pana evaÑ tehi namassiyamÈnÈpi sedamalakiliÔÔhagattÈ
par|ÄhakacchanakhalomÈ bhogarahitÈ paramakÈruÒÒataÑ pattÈ viharÈma.
Ete ca hatthikkhandha-assapiÔÔhisivikÈsuvaÓÓarathÈdÊhi vicaranti, mayaÑ
pÈdehi. Ete dvibh|mikÈdipÈsÈdatalesu vasanti, mayaÑ
araÒÒarukkham|lÈdÊsu. Ete ca gonakÈdÊhi attharaÓehi atthatÈsu varaseyyÈsu
sayanti, mayaÑ taÔÔikÈcammakhaÓÉÈdÊni attharitvÈ bh|miyaÑ. Ete
nÈnÈrasÈni bhojanÈni bhuÒjanti, mayaÑ uÒchÈcariyÈya yÈpema. KathaÑ nu
kho mayampi etehi sadisÈ bhaveyyÈmÈ”ti cintetvÈ “dhanaÑ icchitabbaÑ, na
sakkÈ dhanarahitehi ayaÑ sampatti pÈpuÓitun”ti ca avadhÈretvÈ vede
bhinditvÈ dhammayutte purÈÓamante nÈsetvÈ adhammayutte k|Ôamante
ganthetvÈ dhanatthikÈ OkkÈkarÈjÈnamupasa~kamma sotthivacanÈdÊni
payuÒjitvÈ “amhÈkaÑ mahÈrÈja brÈhmaÓavaÑse paveÓiyÈ ÈgataÑ
porÈÓamantapadaÑ atthi, taÑ mayaÑ ÈcariyamuÔÔhitÈya na kassaci
bhaÓimhÈ, taÑ mahÈrÈjÈ sotumarahatÊ”ti ca vatvÈ assamedhÈdiyaÒÒaÑ
vaÓÓayiÑsu. VaÓÓayitvÈ ca rÈjÈnaÑ ussÈhentÈ “yaja mahÈrÈja, evaÑ
pah|tadhanadhaÒÒo tvaÑ, natthi te yaÒÒasambhÈravekallaÑ, evaÑ hi te
yajato sattakulaparivaÔÔÈ sagge uppajjissantÊ”ti avocuÑ. Tena nesaÑ taÑ
pavattiÑ dassento Èha BhagavÈ “te tattha mante -pa- bahu te dhanan”ti.
Tattha tatthÈti tasmiÑ, yaÑ bhogamabhijjhÈyiÑsu, tannimittanti vuttaÑ
hoti. Nimittatthe hi etaÑ bhummavacanaÑ. TadupÈgamunti tadÈ
upÈgamuÑ. Pah|tadhanadhaÒÒosÊti pah|tadhanadhaÒÒo bhavissasi,
abhisamparÈyanti adhippÈyo. ŒsaÑsÈyaÑ hi anÈgatepi vattamÈnavacanaÑ
icchanti saddakovidÈ.
______________________________________________________________
1. GomaÓÉalaparibb|Ähanti (SÊ)
56
KhuddakanikÈya
yajass|ti yajÈhi. VittaÑ dhananti jÈtar|pÈdiratanameva vittikÈraÓato vittaÑ,
samiddhikÈraÓato dhananti vuttaÑ. Atha vÈ vittanti vittikÈraÓabh|tameva
ÈbharaÓÈdi upakaraÓaÑ, yaÑ “pah|tavitt|pakaraÓo”ti-ÈdÊsu1 Ègacchati.
Dhananti hiraÒÒasuvaÓÓÈdi. KiÑ vuttaÑ hoti? Te brÈhmaÓÈ mante
ganthetvÈ tadÈ OkkÈkaÑ upÈgamuÑ. Kinti? “MahÈrÈja bah| te vittaÒca
dhanaÒca, yajassu, Èyatimpi pah|tadhanadhaÒÒo bhavissasÊ”ti.
306. EvaÑ kÈraÓaÑ vatvÈ saÒÒÈpentehi tato ca rÈjÈ -pa- madÈ dhanaÑ.
Tattha saÒÒattoti ÒÈpito. Rathesabhoti mahÈrathesu khattiyesu
akampiyaÔÔhena usabhasadiso. “Assamedhan”ti-ÈdÊsu assamettha medhantÊti
assamedho, dvÊhi pariyaÒÒehi yajitabbassa ekavÊsatiy|passa ÔhapetvÈ
bh|miÒca purise ca avasesasabbavibhavadakkhiÓassa yaÒÒassetaÑ
adhivacanaÑ. Purisamettha medhantÊti purisamedho, cat|hi pariyaÒÒehi
yajitabbassa saddhiÑ bh|miyÈ assamedhe vuttavibhavadakkhiÓassa
yaÒÒassetaÑ adhivacanaÑ. Sammamettha pÈsantÊti sammÈpÈso, divase
divase sammaÑ khipitvÈ tassa patitokÈse vediÑ katvÈ saÑhÈrimehi
y|pÈdÊhi sarassatinadiyÈ nimuggokÈsato pabhuti paÔilomaÑ gacchantena
yajitabbassa satrayÈgassetaÑ2 adhivacanaÑ. VÈjamettha pivantÊti
vÈjapeyyo, ekena pariyaÒÒena sattarasahi pas|hi yajitabbassa beluvay|passa
sattarasakadakkhiÓassa3 yaÒÒassetaÑ adhivacanaÑ. Natthi ettha aggaÄÈti
niraggaÄo, navahi pariyaÒÒehi yajitabbassa saddhiÑ bh|miyÈ ca purisehi ca
assamedhe vuttavibhavadakkhiÓassa sabbamedhapariyÈyanÈmassa
assamedhavikappassetaÑ adhivacanaÑ. Sesamettha pÈkaÔameva.
307-8. IdÈni yaÑ vuttaÑ “brÈhmaÓÈnamadÈ dhanan”ti, taÑ dassento
“gÈvo sayanaÒcÈ”ti gÈthÈdvayamÈha. So hi rÈjÈ “dÊgharattaÑ l|khÈhÈrena
kilantÈ paÒca gorase paribhuÒjant|”ti nesaÑ sapu~gavÈni goy|thÈneva
adÈsi, tathÈ “dÊgharattaÑ thaÓÉilasÈyitÈya
______________________________________________________________
1. DÊ 1. 122 piÔÔhe.
2. YÈtrÈyÈgassetaÑ (SÊ), sÈtrÈyÈgassetaÑ (SyÈ); AÑ-®Ôha 2. 302;
AÑ-®Ôha 3. 194; SaÑ-®Ôha 1. 134 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
3. Sattarasa sattarasakadakkhiÓassa (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
57
th|lasÈÔakanivÈsanena ekaseyyÈya pÈdacÈrena rukkham|lÈdivÈsena ca
kilantÈ gonakÈdi-atthatavarasayanÈdÊsu sukhaÑ anubhont|”ti nesaÑ
mahagghÈni sayanÈdÊni ca adÈsi. EvametaÑ nÈnappakÈrakaÑ aÒÒaÒca
hiraÒÒasuvaÓÓÈdidhanaÑ adÈsi. TenÈha BhagavÈ “gÈvo sayanaÒca vatthaÒca
-pa- brÈhmaÓÈnamadÈ dhanan”ti.
309-10. EvaÑ tassa raÒÒo santikÈ te ca tattha -pa- puna mupÈgamuÑ.
KiÑ vuttaÑ hoti? Tassa raÒÒo santikÈ te brÈhmaÓÈ tesu yÈgesu dhanaÑ
labhitvÈ dÊgharattaÑ divase divase evameva1 ghÈsacchÈdanaÑ pariyesitvÈ
nÈnappakÈrakaÑ vatthukÈmasannidhiÑ samarocayuÑ, tato tesaÑ
icchÈvatiÓÓÈnaÑ khÊrÈdipaÒcagorasassÈdavasena rasataÓhÈya
otiÓÓacittÈnaÑ “khÊrÈdÊnipi tÈva gunnaÑ sÈd|ni, addhÈ imÈsaÑ maÑsaÑ
sÈdutaraÑ bhavissatÊ”ti evaÑ maÑsaÑ paÔicca bhiyyotaÓhÈ pavaÉÉhatha.
Tato cintesuÑ “sace mayaÑ mÈretvÈ khÈdissÈma, gÈrayhÈ bhavissÈma,
yann|na mante gantheyyÈmÈ”ti. Atha punapi vedaÑ bhinditvÈ tadanur|pe te
tattha mante ganthetvÈ te brÈhmaÓÈ tannimittaÑ k|Ôamante ganthetvÈ
okkÈkarÈjÈnaÑ puna upÈgamiÑsu imamatthaÑ bhÈsamÈnÈ “yathÈ Èpo ca
-pa- bahu te dhanan”ti.
KiÑ vuttaÑ hoti? AmhÈkaÑ mahÈrÈja mantesu etadÈgataÑ–yathÈ Èpo
hatthadhovanÈdisabbakiccesu pÈÓÊnaÑ upayogaÑ gacchati, natthi tesaÑ
tatonidÈnaÑ pÈpaÑ. KasmÈ? YasmÈ parikkhÈro so hi pÈÓinaÑ,
upakaraÓatthÈya uppannoti adhippÈyo. YathÈ cÈyaÑ mahÈpathavÊ
gamanaÔÔhÈnÈdisabbakiccesu kahÈpaÓasa~khÈtaÑ hiraÒÒaÑ
suvaÓÓarajatÈdibhedaÑ dhanaÑ yavagodh|mÈdibhedaÑ dhÈniyaÒca
saÑvohÈrÈdisabbakiccesu upayogaÑ gacchati, evaÑ gÈvo manussÈnaÑ
sabbakiccesu upayogagamanatthÈya uppannÈ. TasmÈ etÈ hanitvÈ
nÈnappakÈrake yÈge yajassu bahu te vittaÑ, yajassu bahu te dhananti.
311-12. EvaÑ purimanayeneva tato ca rÈjÈ -pa- aghÈtayi, yaÑ2 tato
pubbe kaÒci sattaÑ na pÈdÈ -pa- ghÈtayi. TadÈ kira brÈhmaÓÈ yaÒÒÈvÈÔaÑ
gÈvÊnaÑ p|retvÈ ma~gala-usabhaÑ bandhitvÈ raÒÒo m|laÑ netvÈ “mahÈrÈja
gomedhayaÒÒaÑ yajassu, evaÑ te brahmalokassa maggo visuddho
______________________________________________________________
1. Ekadivasameva (SÊ), ekameva (SyÈ)
2. YÈ (SyÈ)
58
KhuddakanikÈya
bhavissatÊ”ti ÈhaÑsu. RÈjÈ katama~galakicco khaggaÑ gahetvÈ pu~gavena
saha anekasatasahassÈ gÈvo mÈresi. BrÈhmaÓÈ yaÒÒÈvÈÔe maÑsÈni chinditvÈ
khÈdiÑsu, pÊtakodÈtarattakambale ca pÈrupitvÈ mÈresuÑ. TadupÈdÈya kira
gÈvo pÈrute disvÈ ubbijjanti. TenÈha BhagavÈ “na pÈdÈ -pa- ghÈtayÊ”ti.
313. Tato devÈti evaÑ tasmiÑ rÈjini gÈviyo ghÈtetumÈraddhe atha
tadanantarameva taÑ goghÈtakaÑ disvÈ ete CÈtumahÈrÈjikÈdayo devÈ ca,
pitaroti brÈhmaÓesu laddhavohÈrÈ brahmÈno ca, Sakko DevÈnamindo ca,
pabbatapÈdanivÈsino dÈnavayakkhasaÒÒitÈ asurarakkhasÈ ca “adhammo
adhammo”ti evaÑ vÈcaÑ nicchÈrentÈ “dhi manussÈ dhi manussÈ”ti ca
vadantÈ pakkanduÑ. EvaÑ bh|mito pabhuti so saddo muhuttena yÈva
brahmalokÈ agamÈsi, ekadhikkÈraparipuÓÓo loko ahosi. KiÑ kÈraÓaÑ?
YaÑ satthaÑ nipatÊ gave, yasmÈ gÈvimhi satthaÑ nipatÊti vuttaÑ hoti.
314. Na kevalaÒca devÈdayo pakkanduÑ, ayamaÒÒopi loke anattho
udapÈdi–ye hi te tayo rogÈ pure ÈsuÑ, icchÈ anasanaÑ jarÈ, kiÒci
kiÒcideva patthanataÓhÈ ca khudÈ ca paripÈkajarÈ cÈti vuttaÑ hoti. Te
pas|naÒca samÈrambhÈ, aÔÔhÈnavutimÈgamuÑ, cakkhurogÈdinÈ bhedena
aÔÔhanavutibhÈvaÑ pÈpuÓiÑs|ti attho.
315. IdÈni BhagavÈ taÑ pasusamÈrambhaÑ nindanto Èha “eso
adhammo”ti. Tassattho–eso pasusamÈrambhasa~khÈto kÈyadaÓÉÈdÊnaÑ1
tiÓÓaÑ daÓÉÈnaÑ aÒÒataradaÓÉabh|to dhammato apetattÈ adhammo
okkanto ahu, pavatto Èsi, so ca kho tato pabhuti pavattattÈ purÈÓo, yassa
okkamanato pabhuti kenaci pÈdÈdinÈ ahiÑsanato ad|sikÈyo gÈvo haÒÒanti,
yÈ ghÈtentÈ dhammÈ dhaÑsanti cavanti parihÈyanti yÈjakÈ yaÒÒayÈjino
janÈti.
316. Evameso aÓudhammoti evaÑ eso lÈmakadhammo hÊnadhammo,
adhammoti vuttaÑ hoti. YasmÈ vÈ ettha dÈnadhammopi appako
______________________________________________________________
1. KÈyaduccaritÈdÊnaÑ (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
59
atthi, tasmÈ taÑ sandhÈyÈha “aÓudhammo”ti. PorÈÓoti tÈva cirakÈlato
pabhuti pavattattÈ porÈÓo. ViÒÒ|hi pana garahitattÈ viÒÒugarahitoti
veditabbo. YasmÈ ca viÒÒugarahito, tasmÈ yattha edisakaÑ passati, yÈjakaÑ
garahatÊ jano. KathaÑ? “AbbudaÑ1 brÈhmaÓehi uppÈditaÑ, gÈvo vadhitvÈ
maÑsaÑ khÈdantÊ”ti evamÈdÊni vatvÈti ayamettha anussavo.
317. EvaÑ dhamme viyÈpanneti evaÑ porÈÓe brÈhmaÓadhamme
naÔÔhe. “ViyÈvatte”tipi pÈÔho, viparivattitvÈ aÒÒathÈ bh|teti attho. VibhinnÈ
suddavessikÈti pubbe samaggÈ viharantÈ suddÈ ca vessÈ ca te vibhinnÈ.
Puth| vibhinnÈ khattiyÈti khattiyÈpi bah| aÒÒamaÒÒaÑ bhinnÈ. PatiÑ
bhariyÈvamaÒÒathÈti bhariyÈ ca gharÈvÈsatthaÑ issariyabale ÔhapitÈ
puttabalÈdÊhi upetÈ hutvÈ patiÑ avamaÒÒatha, paribhavi avamaÒÒi na
sakkaccaÑ upaÔÔhÈsi.
318. EvaÑ aÒÒamaÒÒaÑ vibhinnÈ samÈnÈ khattiyÈ brahmabandh| ca
-pa- kÈmÈnaÑ vasamanvagunti. KhattiyÈ ca brÈhmaÓÈ ca ye caÒÒe
vessasuddÈ yathÈ sa~karaÑ nÈpajjanti, evaÑ attano attano gottena
rakkhitattÈ gottarakkhitÈ, te sabbepi taÑ jÈtivÈdaÑ niraÑkatvÈ, “ahaÑ
khattiyo ahaÑ brÈhmaÓo”ti etaÑ sabbampi nÈsetvÈ
paÒcakÈmaguÓasa~khÈtÈnaÑ kÈmÈnaÑ vasaÑ anvaraÑ ÈsattaÑ
pÈpuÓiÑsu2, kÈmahetu na kiÒci akattabbaÑ nÈkaÑs|ti vuttaÑ hoti.
Evamettha BhagavÈ “isayo pubbakÈ”ti-ÈdÊhi navahi gÈthÈhi porÈÓÈnaÑ
brÈhmaÓÈnaÑ vaÓÓaÑ bhÈsitvÈ “yo nesaÑ paramo”ti gÈthÈya
brahmasamaÑ, “tassa vattamanusikkhantÈ”ti gÈthÈya devasamaÑ,
“taÓÉulaÑ sayanan”ti-ÈdikÈhi cat|hi gÈthÈhi mariyÈdaÑ, “tesaÑ Èsi
vipallÈso”ti-ÈdÊhi sattarasahi gÈthÈhi sambhinnamariyÈdaÑ, tassa
vippaÔipattiyÈ devÈdÊnaÑ pakkandanÈdidÊpanatthaÒca dassetvÈ desanaÑ
niÔÔhÈpesi. BrÈhmaÓacaÓÉÈlo pana idha avuttoyeva. KasmÈ? YasmÈ
vipattiyÈ3 akÈraÓaÑ. BrÈhmaÓadhammasampattiyÈ hi
brahmasamadevasamamariyÈdÈ
______________________________________________________________
1. Abh|taÑ (SÊ)
2. AnvaguÑ pÈpuÓiÑsu (SÊ), anvaguÑ ÈsattataÑ pÈpuÓiÑsu (SyÈ)
3. VipattiyÈpi (SÊ), kiÒci vipattiyÈ (SyÈ), yaÑkiÒci vipattiyÈ (Ka)
KhuddakanikÈya
60
kÈraÓaÑ honti, vipattiyÈ sambhinnamariyÈdo. AyaÑ pana doÓasutte1
vuttappakÈro brÈhmaÓacaÓÉÈlo brÈhmaÓadhammavipattiyÈpi akÈraÓaÑ.
KasmÈ? Vipanne dhamme uppannattÈ. TasmÈ taÑ adassetvÈva desanaÑ
niÔÔhÈpesi. Etarahi pana sopi brÈhmaÓacaÓÉÈlo dullabho. EvamayaÑ
brÈhmaÓÈnaÑ dhammo2 vinaÔÔho. TenevÈha doÓo brÈhmaÓo “evaÑ sante
mayaÑ bho Gotama brÈhmaÓacaÓÉÈlampi na p|remÈ”ti. Sesamettha
vuttanayameva.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
BrÈhmaÓadhammikasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. Dhammasutta (NÈvÈsutta) vaÓÓanÈ
319. YasmÈ hi dhammanti DhammasuttaÑ, “NÈvÈsuttan”tipi3 vuccati.
KÈ uppatti? IdaÑ suttaÑ ÈyasmantaÑ SÈriputtattheraÑ Èrabbha vuttaÑ.
Ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana dvinnaÑ aggasÈvakÈnaÑ uppattito
pabhuti veditabbo. SeyyathidaÑ? Anuppanne kira Bhagavati dve aggasÈvakÈ
ekaÑ asa~khyeyyaÑ kappasatasahassaÒca pÈramiyo p|retvÈ devaloke
nibbattÈ. TesaÑ paÔhamo cavitvÈ RÈjagahassa avid|re UpatissagÈmo nÈma
brÈhmaÓÈnaÑ bhogagÈmo atthi, tattha saÔÔhiadhikapaÒcakoÔisatadhanavibhavassa gÈmasÈmino brÈhmaÓassa R|pasÈrÊ
nÈma brÈhmaÓÊ, tassÈ kucchiyaÑ paÔisandhiÑ aggahesi. Dutiyo
tassevÈvid|re KolitagÈmo nÈma brÈhmaÓÈnaÑ bhogagÈmo atthi, tattha
tathÈr|pavibhavasseva gÈmasÈmino brÈhmaÓassa MoggallÈnÊ nÈma
brÈhmaÓÊ, tassÈ kucchiyaÑ taÑ divasameva paÔisandhiÑ aggahesi. EvaÑ
tesaÑ ekadivasameva paÔisandhiggahaÓaÒca gabbhavuÔÔhÈnaÒca ahosi.
Ekadivaseyeva ca nesaÑ ekassa UpatissagÈme jÈtattÈ Upatisso, ekassa
KolitagÈme jÈtattÈ Kolitoti nÈmamakaÑsu.
______________________________________________________________
1. AÑ 2. 202 piÔÔhe.
2. BrÈhmaÓadhammo (Ka)
3. NÈthasuttantipi (SyÈ, Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
61
Te sahapasuÑ kÊÄantÈ sahÈyakÈ anupubbena vuÉÉhiÑ pÈpuÓiÑsu,
ekamekassa ca paÒcapaÒcamÈÓavakasatÈni parivÈrÈ ahesuÑ. Te uyyÈnaÑ vÈ
nadÊtitthaÑ vÈ gacchantÈ saparivÈrÈyeva gacchanti. Eko paÒcahi
suvaÓÓasivikÈsatehi, dutiyo paÒcahi ÈjaÒÒarathasatehi. TadÈ ca RÈjagahe
kÈlÈnukÈlaÑ giraggasamajjo nÈma hoti, sÈyanhasamaye nagaravemajjhe
yattha sakala-a~gamagadhavÈsino abhiÒÒÈtÈ khattiyakumÈrÈdayo
sannipatitvÈ supaÒÒattesu maÒcapÊÔhÈdÊsu nisinnÈ samajjavibh|tiÑ passanti.
Atha te sahÈyakÈ tena parivÈrena saddhiÑ tattha gantvÈ paÒÒattÈsanesu
nisÊdiÑsu. Tato Upatisso samajjavibh|tiÑ passanto mahÈjanakÈyaÑ
sannipatitaÑ disvÈ “ettako janakÈyo vassasataÑ appatvÈva marissatÊ”ti
cintesi. Tassa maraÓaÑ ÈgantvÈ nalÈÔante patiÔÔhitaÑ viya ahosi, tathÈ
Kolitassa. TesaÑ anekappakÈresu naÔesu naccantesu dassanamattepi cittaÑ
na nami, aÒÒadatthu saÑvegoyeva udapÈdi.
Atha vuÔÔhite samajje pakkantÈya parisÈya sakaparivÈrena pakkantesu
tesu sahÈyesu Kolito UpatissaÑ pucchi “kiÑ samma nÈÔakÈdidassanena tava
pamodanamattampi nÈhosÊ”ti. So tassa taÑ pavattiÑ ÈrocetvÈ tampi tatheva
paÔipucchi. Sopi tassa attano pavattiÑ ÈrocetvÈ “ehi samma pabbajitvÈ
amataÑ gavesÈmÈ”ti Èha, “sÈdhu sammÈ”ti Upatisso taÑ sampaÔicchi. Tato
dvepi janÈ taÑ sampattiÑ chaÉÉetvÈ punadeva RÈjagahamanuppattÈ. Tena
ca samayena RÈjagahe saÒcayo nÈma paribbÈjako paÔivasati. Te tassa
santike paÒcahi mÈÓavakasatehi saddhiÑ pabbajitvÈ katipÈheneva tayo vede
sabbaÒca paribbÈjakasamayaÑ uggahesuÑ. Te tesaÑ satthÈnaÑ
ÈdimajjhapariyosÈnaÑ upaparikkhantÈ pariyosÈnaÑ adisvÈ ÈcariyaÑ
pucchiÑsu “imesaÑ satthÈnaÑ ÈdimajjhaÑ dissati, pariyosÈnaÑ pana na
dissati ‘idaÑ nÈma imehi satthehi pÈpuÓeyyÈti, yato uttari pÈpuÓitabbaÑ
natthÊ’ti”. Sopi Èha “ahampi tesaÑ tathÈvidhaÑ pariyosÈnaÑ na passÈmÊ”ti.
Te ÈhaÑsu “tena hi mayaÑ imesaÑ pariyosÈnaÑ gavesÈmÈ”ti. Te Ècariyo
“yathÈsukhaÑ gavesathÈ”ti Èha. EvaÑ te tena anuÒÒÈtÈ amataÑ gavesamÈnÈ
ÈhiÓÉantÈ JambudÊpe pÈkaÔÈ ahesuÑ. Tehi khattiyapaÓÉitÈdayo paÒhaÑ
puÔÔhÈ uttaruttariÑ na sampÈyanti.
KhuddakanikÈya
62
“upatisso Kolito”ti vutte pana “ke ete, na kho mayaÑ jÈnÈmÈ”ti bhaÓantÈ
natthi, evaÑ vissutÈ ahesuÑ.
EvaÑ tesu amatapariyesanaÑ caramÈnesu amhÈkaÑ BhagavÈ loke
uppajjitvÈ pavattitavaradhammacakko anupubbena RÈjagahamanuppatto. Te
ca paribbÈjakÈ sakalajambudÊpaÑ caritvÈ tiÔÔhatu amataÑ, antamaso
pariyosÈnapaÒhavissajjanamattampi alabhantÈ punadeva RÈjagahaÑ
agamaÑsu. Atha kho ÈyasmÈ Assaji pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈti yÈva
tesaÑ pabbajjÈ. TÈva sabbaÑ PabbajjÈkkhandhake1 Ègatanayeneva
vitthÈrato daÔÔhabbaÑ.
EvaÑ pabbajitesu tesu dvÊsu sahÈyakesu ÈyasmÈ SÈriputto aÉÉhamÈsena
sÈvakapÈramÊÒÈÓaÑ sacchÈkÈsi. So yadÈ Assajittherena saddhiÑ ekavihÈre
vasati, tadÈ Bhagavato upaÔÔhÈnaÑ gantvÈ anantaraÑ therassa upaÔÔhÈnaÑ
gacchati “pubbÈcariyo me ayamÈyasmÈ, etamahaÑ nissÈya Bhagavato
sÈsanaÑ aÒÒÈsin”ti gÈravena. YadÈ pana Assajittherena saddhiÑ ekavihÈre
na vasati, tadÈ yassaÑ disÈyaÑ thero vasati, taÑ disaÑ oloketvÈ
paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ aÒjaliÑ paggayha namassati. TaÑ disvÈ keci
bhikkh| kathaÑ samuÔÔhÈpesuÑ “SÈriputto aggasÈvako hutvÈ disaÑ
namassati, ajjÈpi maÒÒe brÈhmaÓadiÔÔhi appahÊnÈ”ti. Atha BhagavÈ dibbÈya
sotadhÈtuyÈ taÑ kathÈsallÈpaÑ sutvÈ paÒÒattavarabuddhÈsane nisinnaÑyeva
attÈnaÑ dassento bhikkh| Èmantesi “kÈya nuttha bhikkhave etarahi kathÈya
sannisinnÈ”ti. Te taÑ pavattiÑ ÈcikkhiÑsu. Tato BhagavÈ “na bhikkhave
SÈriputto disaÑ namassati, yaÑ nissÈya sÈsanaÑ aÒÒÈsi, taÑ attano
ÈcariyaÑ vandati namassati sammÈneti, Ècariyap|jako bhikkhave
SÈriputto”ti vatvÈ tattha sannipatitÈnaÑ dhammadesanatthaÑ imaÑ
suttamabhÈsi.
Tattha yasmÈ hi dhammaÑ puriso vijaÒÒÈti yato puggalÈ
piÔakattayappabhedaÑ pariyattidhammaÑ vÈ, pariyattiÑ sutvÈ
adhigantabbaÑ navalokuttarappabhedaÑ paÔivedhadhammaÑ vÈ puriso
vijaÒÒÈ jÈneyya vedeyya. “YassÈ”tipi2 pÈÔho, so evattho. IndaÑva naÑ
devatÈ p|jayeyyÈti yathÈ SakkaÑ DevÈnamindaÑ dvÊsu devalokesu devatÈ
p|jenti, evaÑ so puggalo taÑ puggalaÑ kÈlasseva vuÔÔhÈya upÈhanaomuÒcanÈdiÑ sabbaÑ vattapaÔivattaÑ
______________________________________________________________
1. Vi 3. 50 piÔÔhe.
2. VideyyÈtipi (SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
63
karonto p|jeyya sakkareyya garukareyya. KiÑ kÈraÓaÑ? So p|jito -papÈtukaroti dhammaÑ, so Ècariyo evaÑ p|jito tasmiÑ antevÈsimhi
pasannacitto pariyattipaÔivedhavasena bahussuto desanÈvaseneva
pariyattidhammaÒca, desanaÑ sutvÈ yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipattiyÈ
adhigantabbaÑ paÔivedhadhammaÒca pÈtukaroti deseti, desanÈya vÈ
pariyattidhammaÑ, upamÈvasena attanÈ adhigatapaÔivedhadhammaÑ
pÈtukaroti.
320. TadaÔÔhikatvÈna nisamma dhÊroti evaÑ pasannena Ècariyena
pÈtukataÑ dhammaÑ aÔÔhikatvÈna suÓitvÈ upadhÈraÓasamatthatÈya dhÊro
puriso. DhammÈnudhammaÑ paÔipajjamÈnoti lokuttaradhammassa
anulomattÈ anudhammabh|taÑ vipassanaÑ bhÈvayamÈno. ViÒÒ| vibhÈvÊ
nipuÓo ca hotÊti viÒÒutÈsa~khÈtÈya paÒÒÈya adhigamena viÒÒ|, vibhÈvetvÈ
paresampi pÈkaÔaÑ katvÈ ÒÈpanasamatthatÈya vibhÈvÊ,
paramasukhumatthapaÔivedhatÈya nipuÓo ca hoti. Yo tÈdisaÑ bhajati
appamattoti yo tÈdisaÑ pubbe vuttappakÈraÑ bahussutaÑ appamatto
tappasÈdanaparo hutvÈ bhajati.
321. EvaÑ paÓÉitÈcariyasevanaÑ pasaÑsitvÈ idÈni bÈlÈcariyasevanaÑ
nindanto “khuddaÒca bÈlan”ti imaÑ gÈthamÈha. Tattha khuddanti khuddena
kÈyakammÈdinÈ samannÈgataÑ, paÒÒÈbhÈvato bÈlaÑ. AnÈgatatthanti
anadhigatapariyattipaÔivedhatthaÑ. Us|yakanti issÈmanakatÈya1
antevÈsikassa vuÉÉhiÑ asahamÈnaÑ. Sesamettha pÈkaÔameva padato.
AdhippÈyato pana yo bahucÊvarÈdilÈbhÊ Ècariyo antevÈsikÈnaÑ cÊvarÈdÊni
na sakkoti dÈtuÑ, dhammadÈne pana aniccadukkhÈnattavacanamattampi na
sakkoti, etehi khuddatÈdidhammehi2 samannÈgatattÈ taÑ khuddaÑ balaÑ
anÈgatatthaÑ us|yakaÑ ÈcariyaÑ upasevamÈno “p|timacchaÑ
kusaggenÈ”ti3 vuttanayena sayampi bÈlo hoti. TasmÈ idha sÈsane kiÒci
appamattakampi pariyattidhammaÑ paÔivedhadhammaÑ vÈ avibhÈvayitvÈ
ca avijÈnitvÈ ca yassa dhammesu ka~khÈ, taÑ ataritvÈ maraÓaÑ upetÊti
evamassa attho veditabbo.
322-3. IdÈni tassevatthassa pÈkaÔakaraÓatthaÑ “yathÈ naro”ti
gÈthÈdvayamÈha. Tattha ÈpagantinadiÑ. Mahodakanti bahu-udakaÑ.
Salilanti
______________________________________________________________
1. IssÈpakatatÈya (SyÈ)
3. Khu 1. 241; Khu 5. 330 piÔÔhesu.
2. KhuddÈdidhammehi (Ka)
64
KhuddakanikÈya
ito cito ca gataÑ, vitthiÓÓanti1 vuttaÑ hoti. “Saritan”tipi pÈÔho, so evattho.
SÊghasotanti hÈrahÈrikaÑ, vegavatinti2 vuttaÑ hoti. KiÑ soti ettha “so
vuyhamÈno”ti iminÈ ca sokÈrena tassa narassa niddiÔÔhattÈ nipÈtamatto
sokÈro, kiÑ s|ti vuttaÑ hoti yathÈ “na bhavissÈmi nÈma so, vinassissÈmi
nÈma so”ti. Dhammanti pubbe vuttaÑ duvidhameva. AnisÈmayatthanti
anisÈmetvÈ atthaÑ. Sesamettha pÈkaÔameva padato.
AdhippÈyato pana yathÈ yo kocideva naro vuttappakÈraÑ nadiÑ
otaritvÈ tÈya nadiyÈ vuyhamÈno anusotagÈmÊ sotameva anugacchanto pare
pÈratthike kiÑ sakkhati pÈraÑ netuÑ. “SakkatÊ”tipi pÈÔho. Tatheva
duvidhampi dhammaÑ attano paÒÒÈya avibhÈvayitvÈ bahussutÈnaÒca
santike atthaÑ anisÈmetvÈ sayaÑ avibhÈvitattÈ ajÈnanto anisÈmitattÈ ca
avitiÓÓaka~kho pare kiÑ sakkhati nijjhÈpetuÑ pekkhÈpetunti evamettha
attho daÔÔhabbo. “So vata Cunda attanÈ palipapalipanno”ti-ÈdikaÒcettha3
suttapadaÑ anussaritabbaÑ.
324-5. EvaÑ bÈlasevanÈya bÈlassa paraÑ nijjhÈpetuÑ asamatthatÈya
pÈkaÔakaraÓatthaÑ upamaÑ vatvÈ idÈni “yo tÈdisaÑ bhajati appamatto”ti
ettha vuttassa paÓÉitassa pare nijjhÈpetuÑ samatthatÈya pÈkaÔakaraÓatthaÑ
“yathÈpi nÈvan”ti gÈthÈdvayamÈha. Tattha phiyenÈti dabbipadarena.
RittenÈti veÄudaÓÉena. TatthÈti tassaÑ nÈvÈyaÑ. Tatr|payaÒÒ|ti4 tassÈ
nÈvÈya ÈharaÓapaÔiharaÓÈdi-upÈyajÈnanena5 maggapaÔipÈdanena upÈyaÒÒ|.
SikkhitasikkhatÈya sukusalahatthatÈya ca6 kusalo.
uppannupaddavapaÔikÈrasamatthatÈya mutÊmÈ. Vedag|ti vedasa~khÈtehi
cat|hi maggaÒÈÓehi gato. BhÈvitattoti tÈyeva maggabhÈvanÈya bhÈvitacitto.
Bahussutoti pubbe vuttanayeneva. Avedhadhammoti aÔÔhahi lokadhammehi
akampaniyasabhÈvo. SotÈvadhÈn|panis|papanneti sota-odahanena ca
maggaphalÈnaÑ upanissayena ca upapanne. SesaÑ uttÈnapadatthameva.
AdhippÈyayojanÈpi sakkÈ purimanayeneva jÈnitunti na vitthÈritÈ.
______________________________________________________________
1. Odhito apagataÑ vitthiÓÓanti (Ka)
2. Na cirÈgataÑ vegavatinti (Ka)
3. Ma 1. 54 piÔÔhe.
4. TatrupÈyaÒÒ|ti (SÊ, SyÈ)
5. ŒharaÓapasÈraÓÈdi-upÈyajÈnanena (SÊ, SyÈ)
6. LahuhatthatÈya ca (SÊ), kusalamattatÈya ca (SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
65
326. EvaÑ paÓÉitassa pare nijjhÈpetuÑ
samatthabhÈvapÈkaÔakaraÓatthaÑ upamaÑ vatvÈ tassÈ paÓÉitasevanÈya
niyojento “tasmÈ have”ti imaÑ avasÈnagÈthamÈha. TatrÈyaÑ
sa~khepattho–yasmÈ upanissayasampannÈ paÓÉitasevanena visesaÑ
pÈpuÓanti, tasmÈ have sappurisaÑ bhajetha. KÊdisaÑ sappurisaÑ bhajetha?
MedhÈvinaÒceva bahussutaÒca, paÒÒÈsampattiyÈ ca medhÈvinaÑ
vuttappakÈrasutadvayena ca bahussutaÑ. TÈdisaÑ hi bhajamÈno tena
bhÈsitassa dhammassa aÒÒÈya atthaÑ evaÑ ÒatvÈ ca yathÈnusiÔÔhaÑ
paÔipajjamÈno tÈya paÔipattiyÈ paÔivedhavasena viÒÒÈtadhammo so
maggaphalanibbÈnappabhedaÑ lokuttarasukhaÑ labhetha adhigaccheyya
pÈpuÓeyyÈti arahattanik|Ôena desanaÑ samÈpesÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
DhammasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. KiÑsÊlasuttavaÓÓanÈ
327. KiÑsÊloti KiÑsÊlasuttaÑ. KÈ uppatti? Œyasmato SÈriputtassa
gihisahÈyako eko therasseva pituno Va~gantabrÈhmaÓassa sahÈyassa
brÈhmaÓassa putto saÔÔhikoÔi-adhikaÑ paÒcasatakoÔidhanaÑ pariccajitvÈ
Èyasmato SÈriputtattherassa santike pabbajitvÈ sabbaÑ BuddhavacanaÑ
pariyÈpuÓi. Tassa thero bahuso ovaditvÈ kammaÔÔhÈnamadÈsi, so tena
visesaÑ nÈdhigacchati. Tato thero “Buddhaveneyyo eso”ti ÒatvÈ taÑ ÈdÈya
Bhagavato santikaÑ gantvÈ taÑ bhikkhuÑ Èrabbha puggalaÑ aniyametvÈ
“kiÑsÊlo”ti pucchi, athassa BhagavÈ tato paraÑ abhÈsi. Tattha kiÑsÊloti
kÊdisena vÈrittasÊlena samannÈgato, kÊdisapakatiko vÈ. KiÑsamÈcÈroti
kÊdisena cÈrittena yutto. KÈni kammÈni br|hayanti kÈni kÈyakammÈdÊni
vaÉÉhento. Naro sammÈ niviÔÔhassÈti abhirato naro sÈsane sammÈ patiÔÔhito
bhaveyya. UttamatthaÒca pÈpuÓeti sabbatthÈnaÑ uttamaÑ arahattaÒca
pÈpuÓeyyÈti vuttaÑ hoti.
66
KhuddakanikÈya
328. Tato BhagavÈ “SÈriputto aÉÉhamÈs|pasampanno
sÈvakapÈramippatto, kasmÈ ÈdikammikaputhujjanapaÒhaÑ pucchatÊ”ti
Èvajjento “saddhivihÈrikaÑ ÈrabbhÈ”ti ÒatvÈ pucchÈya vuttaÑ cÈrittasÊlaÑ
avibhajitvÈva tassa sappÈyavasena dhammaÑ desento “vuÉÉhÈpacÈyÊ”tiÈdimÈha.
Tattha paÒÒÈvuÉÉho guÓavuÉÉho jÈtivuÉÉho vayovuÉÉhoti cattÈro
vuÉÉhÈ. JÈtiyÈ hi daharopi bahussuto bhikkhu
appassutamahallakabhikkh|namantare bÈhusaccapaÒÒÈya vuÉÉhattÈ
paÒÒÈvuÉÉho. Tassa hi santike mahallakabhikkh|pi BuddhavacanaÑ
pariyÈpuÓanti, ovÈdavinicchayapaÒhavissajjanÈni ca paccÈsÊsanti. TathÈ
daharopi bhikkhu adhigamasampanno guÓavuÉÉho nÈma. Tassa hi ovÈde
patiÔÔhÈya mahallakÈpi vipassanÈgabbhaÑ gahetvÈ arahattaphalaÑ
pÈpuÓanti. TathÈ daharopi rÈjÈ khattiyo muddhÈvasitto brÈhmaÓo vÈ
sesajanassa vandanÈrahato jÈtivuÉÉho nÈma. Sabbo pana paÔhamajÈto
vayovuÉÉho nÈma. Tattha yasmÈ paÒÒÈya SÈriputtattherassa sadiso natthi
ÔhapetvÈ BhagavantaÑ, kathÈ guÓenapi aÉÉhamÈsena
sabbasÈvakapÈramÊÒÈÓassa paÔividdhattÈ. JÈtiyÈpi so brÈhmaÓamahÈsÈlakule
uppanno, tasmÈ tassa bhikkhuno vayena samÈnopi so imehi tÊhi kÈraÓehi
vuÉÉho. ImasmiÑ panatthe paÒÒÈguÓehi eva vuÉÉhabhÈvaÑ sandhÈya
BhagavÈ Èha “vuÉÉhÈpacÈyÊ”ti. TasmÈ tÈdisÈnaÑ vuÉÉhÈnaÑ
apacitikaraÓena vuÉÉhÈpacÈyÊ, tesameva vuÉÉhÈnaÑ lÈbhÈdÊsu
us|yavigamena anus|yako ca siyÈti ayamÈdipÈdassa attho.
KÈlaÒÒ| cassÈti ettha pana rÈge uppanne tassa vinodanatthÈya gar|naÑ
dassanaÑ gacchantopi kÈlaÒÒ|, dose, mohe, kosajje uppanne tassa
vinodanatthÈya gar|naÑ dassanaÑ gacchantopi kÈlaÒÒ|, yato evaÑ kÈlaÒÒ|
ca assa gar|naÑ dassanÈya. DhammiÑ kathanti samathavipassanÈyuttaÑ.
Erayitanti vuttaÑ. KhaÓaÒÒ|ti tassÈ kathÈya khaÓavedÊ, dullabho vÈ ayaÑ
ÊdisÈya kathÈya savanakkhaÓoti jÈnanto. SuÓeyya sakkaccÈti taÑ kathaÑ
sakkaccaÑ suÓeyya. Na kevalaÒca tameva, aÒÒÈnipi
BuddhaguÓÈdipaÔisaÑyuttÈni subhÈsitÈni sakkaccameva suÓeyyÈti attho.
329. “KÈlaÒÒ| cassa gar|naÑ dassanÈyÈ”ti ettha vuttanayaÒca attano
uppannarÈgÈdivinodanakÈlaÑ ÒatvÈpi gar|naÑ santikaÑ gacchanto kÈlena
gacche
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
67
gar|naÑ sakÈsaÑ, “ahaÑ kammaÔÔhÈniko dhuta~gadharo cÈ”ti katvÈ na
cetiyavandanabodhiya~gaÓabhikkhÈcÈramagga-atimajjhanhikavelÈdÊsu
yattha katthaci ÔhitamÈcariyaÑ disvÈ paripucchanatthÈya upasa~kameyya,
sakasenÈsane pana attano Èsane nisinnaÑ v|pasantadarathaÑ sallakkhetvÈ
kammaÔÔhÈnÈdividhipucchanatthaÑ upasa~kameyyÈti attho. EvaÑ
upasa~kamantopi ca thambhaÑ niraÑkatvÈ nivÈtavutti thaddhabhÈvakaraÑ
mÈnaÑ vinÈsetvÈ nÊcavutti pÈdapuÒchanacoÄaka-chinnavisÈÓusabhauddhatadÈÔhasappasadiso hutvÈ upasa~kameyya. Atha tena garunÈ vuttaÑ
atthaÑ dhammaÑ -pa- samÈcare ca. Atthanti bhÈsitatthaÑ. Dhammanti
PÈÄidhammaÑ. SaÑyamanti sÊlaÑ. Brahmacariyanti
avasesasÈsanabrahmacariyaÑ. Anussare ceva samÈcare cÈti atthaÑ
kathitokÈse anussareyya, dhammaÑ saÑyamaÑ brahmacariyaÑ kathitokÈse
anussareyya, anussaraÓamatteneva ca atussanto taÑ sabbampi samÈcare
samÈcareyya samÈdÈya vatteyya, tÈsaÑ kathÈnaÑ1 attani pavattane
ussukkaÑ kareyyÈti attho. EvaÑ karonto hi kiccakaro hoti.
330. Tato paraÒca dhammÈrÈmo dhammarato dhamme Ôhito
dhammavinicchayaÒÒ| bhaveyya. Sabbapadesu cettha dhammoti
samathavipassanÈ, ÈrÈmo ratÊti ekova attho, dhamme ÈrÈmo assÈti
dhammÈrÈmo. Dhamme rato, na aÒÒaÑ pihetÊti dhammarato. Dhamme Ôhito
dhammaÑ vattanato2. DhammavinicchayaÑ jÈnÈti “idaÑ udayaÒÈÓaÑ idaÑ
vayaÒÈÓan”ti dhammavinicchayaÒÒ|, evar|po assa. Atha yÈyaÑ
rÈjakathÈditiracchÈnakathÈ taruÓavipassakassa bahiddhÈr|pÈdÊsu
abhinandanuppÈdanena taÑ samathavipassanÈdhammaÑ sand|seti, tasmÈ
“dhammasandosavÈdo”ti vuccati, taÑ nevÈcare dhammasandosavÈdaÑ,
aÒÒadatthu ÈvÈsagocarÈdisappÈyÈni sevanto tacchehi nÊyetha subhÈsitehi.
SamathavipassanÈpaÔisaÑyuttÈnevettha tacchÈni, tathÈr|pehi subhÈsitehi
nÊyetha nÊyeyya, kÈlaÑ khepeyyÈti attho.
331. IdÈni “dhammasandosavÈdan”ti ettha atisa~khepena vuttaÑ
samathavipassanÈyuttassa bhikkhuno upakkilesaÑ pÈkaÔaÑ karonto
tadaÒÒenapi upakkilesena saddhiÑ “hassaÑ jappan”ti imaÑ gÈthamÈha.
HÈsantipi pÈÔho.
______________________________________________________________
1. TesaÑ bhÈvanaÑ (SÊ)
2. DhammaÑ patvÈ vattanato (SÊ)
68
KhuddakanikÈya
Vipassakena hi bhikkhunÈ hasanÊyasmiÑ vatthusmiÑ sitamattameva
kÈtabbaÑ, niratthakakathÈjappo na bhÈsitabbo, ÒÈtibyasanÈdÊsu paridevo na
kÈtabbo, khÈÓukaÓÔakÈdimhi manopadoso na uppÈdetabbo. MÈyÈkatanti
vuttÈ mÈyÈ, tividhaÑ kuhanaÑ, paccayesu giddhi, jÈti-ÈdÊhi mÈno,
paccanÊkasÈtatÈsa~khÈto sÈrambho, pharusavacanalakkhaÓaÑ kakkasaÑ,
rÈgÈdayo kasÈvÈ, adhimattataÓhÈlakkhaÓÈ1 mucchÈti ime ca dosÈ
sukhakÈmena a~gÈrakÈsu viya, sucikÈmena g|thaÔhÈnaÑ viya, jÊvitukÈmena
ÈsivisÈdayo viya ca pahÈtabbÈ. HitvÈ ca ÈrogyamadÈdivigamÈ vÊtamadena
cittavikkhepÈbhÈvÈ Ôhitattena caritabbaÑ. EvaÑ paÔipanno hi
sabbupakkilesaparisuddhÈya bhÈvanÈya na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓÈti.
TenÈha BhagavÈ “hassaÑ jappaÑ -pa- thitatto”ti.
332. IdÈni yvÈyaÑ “hassaÑ jappan”ti-ÈdinÈ nayena upakkileso vutto,
tena samannÈgato bhikkhu yasmÈ sÈhaso hoti avÊmaÑsakÈrÊ, ratto
rÈgavasena duÔÔho dosavasena gacchati, pamatto ca hoti kusalÈnaÑ
dhammÈnaÑ bhÈvanÈya asÈtaccakÈrÊ, tathÈr|passa ca “suÓeyya sakkacca
subhÈsitÈnÊ”ti-ÈdinÈ nayena vutto ovÈdo niratthako, tasmÈ imassa
saÑkilesassa puggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈya sutÈdivuddhipaÔipakkhabhÈvaÑ
dassento “viÒÒÈtasÈrÈnÊ”ti imaÑ gÈthamÈha.
Tassattho–yÈni hetÈni samathavipassanÈpaÔisaÑyuttÈni subhÈsitÈni,
tesaÑ vijÈnanaÑ sÈro. Yadi viÒÒÈtÈni sÈdhu, atha saddamattameva gahitaÑ,
na kiÒci kataÑ hoti, yena etÈni sutamayena ÒÈÓena viÒÒÈyanti, taÑ sutaÑ,
etaÒca sutamayaÒÈÓaÑ viÒÒÈtasamÈdhisÈraÑ, tesu viÒÒÈtesu dhammesu yo
samÈdhi cittassÈvikkhepo tathattÈya paÔipatti, ayamassa sÈro. Na hi
vijÈnanamatteneva koci attho sijjhati. Yo panÈyaÑ naro rÈgÈdivasena
vattanato sÈhaso, kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ bhÈvanÈya asÈtaccakÈritÈya
pamatto, so saddamattaggÈhÊyeva hoti. Tena tassa atthavijÈnanÈbhÈvato sÈ
subhÈsitavijÈnanapaÒÒÈ ca, tathattÈya paÔipattiyÈ abhÈvato sutaÒca na
vaÉÉhatÊti.
______________________________________________________________
1. AdhikataÓhÈsa~khÈtÈ (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
69
333. EvaÑ pamattÈnaÑ sattÈnaÑ paÒÒÈparihÈniÑ sutaparihÈniÒca
dassetvÈ idÈni appamattÈnaÑ tadubhayasÈrÈdhigamaÑ dassento Èha
“dhamme ca ye -pa- sÈramajjhag|”ti. Tattha ariyappavedito dhammo nÈma
samathavipassanÈdhammo. Ekopi hi Buddho samathavipassanÈdhammaÑ
adesetvÈ parinibbuto nÈma natthi. TasmÈ etasmiÑ dhamme ca ye
ariyappavedite ratÈ niratÈ appamattÈ sÈtaccÈnuyogino, anuttarÈ te vacasÈ
manasÈ kammunÈ ca, te catubbidhena vacÊsucaritena tividhena
manosucaritena tividhena kÈyasucaritena ca samannÈgatattÈ vacasÈ manasÈ
kammunÈ ca anuttarÈ, avasesasattehi asamÈ aggÈ visiÔÔhÈ. EttÈvatÈ saddhiÑ
pubbabhÈgasÊlena ariyamaggasampayuttaÑ sÊlaÑ desseti. EvaÑ
parisuddhasÊlÈ te santisoraccasamÈdhisaÓÔhitÈ, sutassa paÒÒÈya ca
sÈramajjhag|, ye ariyappavedite dhamme ratÈ, te na kevalaÑ vÈcÈdÊhi
anuttarÈ honti, apica kho pana santisoracce samÈdhimhi ca saÓÔhitÈ hutvÈ
sutassa paÒÒÈya ca sÈramajjhag| adhigatÈ icceva veditabbÈ. ŒsaÑsÈyaÑ
bh|tavacanaÑ. Tattha santÊti nibbÈnaÑ, soraccanti sundare ratabhÈvena
yathÈbh|tapaÔivedhikÈ paÒÒÈ, santiyÈ soraccanti santisoraccaÑ,
nibbÈnÈrammaÓÈya maggapaÒÒÈyetaÑ adhivacanaÑ. SamÈdhÊti
taÑsampayuttova maggasamÈdhi. SaÓÔhitÈti tadubhaye patiÔÔhitÈ.
SutapaÒÒÈnaÑ sÈraÑ nÈma arahattaphalavimutti. VimuttisÈraÑ hi idaÑ
brahmacariyaÑ.
Evamettha BhagavÈ dhammena pubbabhÈgapaÔipadaÑ, “anuttarÈ
vacasÈ”ti-ÈdÊhi sÊlakkhandhaÑ, santisoraccasamÈdhÊhi
paÒÒÈkkhandhasamÈdhikkhandheti tÊhipi imehi khandhehi
aparabhÈgapaÔipadaÒca dassetvÈ sutapaÒÒÈsÈrena akuppavimuttiÑ dassento
arahattanik|Ôena desanaÑ samÈpesi. DesanÈpariyosÈne ca so bhikkhu
sotÈpattiphalaÑ patvÈ puna na cirasseva aggaphale arahatte patiÔÔhÈsÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
KiÑsÊlasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
70
KhuddakanikÈya
10. UÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ
334. UÔÔhahathÈti UÔÔhÈnasuttaÑ. KÈ uppatti? EkaÑ samayaÑ BhagavÈ
SÈvatthiyaÑ viharanto rattiÑ JetavanavihÈre vasitvÈ pubbaÓhasamayaÑ
bhikkhusaÑghaparivuto SÈvatthiyaÑ piÓÉÈya caritvÈ pÈcÊnadvÈrena nagarÈ
nikkhamitvÈ migÈramÈtupÈsÈdaÑ agamÈsi divÈvihÈratthÈya. ŒciÓÓaÑ
kiretaÑ Bhagavato rattiÑ JetavanavihÈre vasitvÈ migÈramÈtupÈsÈde diva
vihÈr|pagamanaÑ, rattiÒca migÈramÈtupÈsÈde vasitvÈ Jetavane
divÈvihÈr|pagamanaÑ. KasmÈ? DvinnaÑ kulÈnaÑ anuggahatthÈya
mahÈpariccÈgaguÓaparidÊpanatthÈya ca. MigÈramÈtupÈsÈdassa ca heÔÔhÈ
paÒca k|ÔÈgÈragabbhasatÈni honti, yesu paÒcasatÈ bhikkh| vasanti. Tattha
yadÈ BhagavÈ heÔÔhÈpÈsÈde vasati, tadÈ bhikkh| Bhagavato gÈravena
uparipÈsÈdaÑ nÈruhanti. TaÑ divasaÑ pana BhagavÈ uparipÈsÈde
k|ÔÈgÈragabbhaÑ pÈvisi, tena heÔÔhÈpÈsÈde paÒcapi gabbhasatÈni paÒcasatÈ
bhikkh| pavisiÑsu. Te ca sabbeva navÈ honti adhunÈgatÈ imaÑ
dhammavinayaÑ uddhatÈ unnaÄÈ pÈkatindriyÈ. Te pavisitvÈ divÈseyyaÑ
supitvÈ sÈyaÑ uÔÔhÈya mahÈtale sannipatitvÈ “ajja bhattagge tuyhaÑ kiÑ
ahosi, tvaÑ kattha agamÈsi, ahaÑ Èvuso KosalaraÒÒo gharaÑ, ahaÑ
AnÈthapiÓÉikassa, tattha evar|po ca evar|po ca bhojanavidhi ahosÊ”ti
nÈnappakÈraÑ ÈmisakathaÑ kathentÈ uccÈsaddamahÈsaddÈ ahesuÑ.
BhagavÈ taÑ saddaÑ sutvÈ “ime mayÈ saddhiÑ vasantÈpi evaÑ
pamattÈ, aho ayuttakÈrino”ti MahÈmoggallÈnattherassa ÈgamanaÑ cintesi.
TÈvadeva ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno Bhagavato cittaÑ ÒatvÈ iddhiyÈ
Ègamma pÈdam|le vandamÈnoyeva ahosi. Tato naÑ BhagavÈ Èmantesi “ete
te MoggallÈna sabrahmacÈrino pamattÈ, sÈdhu ne saÑvejehÊ”ti. “EvaÑ
bhante”ti kho so ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno Bhagavato paÔissuÓitvÈ tÈvadeva
ÈpokasiÓaÑ samÈpajjitvÈ karÊsabh|miyaÑ ÔhitaÑ mahÈpÈsÈdaÑ nÈvaÑ viya
mahÈvÈto pÈda~guÔÔhakena kampesi saddhiÑ patiÔÔhitapathavippadesena.
Atha te bhikkh| bhÊtÈ vissaraÑ karontÈ sakasakacÊvarÈni chaÉÉetvÈ cat|hi
dvÈrehi nikkhamiÑsu. BhagavÈ tesaÑ attÈnaÑ dassento aÒÒena dvÈrena
gandhakuÔiÑ pavisanto viya ahosi, te BhagavantaÑ disvÈ vanditvÈ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
71
aÔÔhaÑsu. BhagavÈ “kiÑ bhikkhave bhÊtatthÈ”ti pucchi, te “ayaÑ bhante
migÈramÈtupÈsÈdo kampito”ti ÈhaÑsu. JÈnÈtha bhikkhave kenÈti. Na
jÈnÈma bhanteti. Atha BhagavÈ “tumhÈdisÈnaÑ bhikkhave muÔÔhassatÊnaÑ
asampajÈnÈnaÑ pamÈdavihÈrÊnaÑ saÑvegajananatthaÑ MoggallÈnena
kampito”ti vatvÈ tesaÑ bhikkh|naÑ dhammadesanatthaÑ imaÑ
suttamabhÈsi.
Tattha uÔÔhahathÈti ÈsanÈ1 uÔÔhahatha ghaÔatha vÈyamatha, mÈ kusÊtÈ
hotha. NÊsÊdathÈti palla~kaÑ ÈbhujitvÈ kammaÔÔhÈnÈnuyogatthÈya nisÊdatha.
Ko attho supitena voti ko tumhÈkaÑ anupÈdÈparinibbÈnatthÈya
pabbajitÈnaÑ supitena attho. Na hi sakkÈ supantena koci attho pÈpuÓituÑ.
ŒturÈnaÒhi kÈ niddÈ, sallaviddhÈna ruppatanti yatra ca nÈma appakepi
sarÊrappadese uÔÔhitena cakkhurogÈdinÈ rogena ÈturÈnaÑ
ekadva~gulamattampi paviÔÔhena ayasallaaÔÔhisalladantasallavisÈÓasallakaÔÔhasallÈnaÑ aÒÒatarena sallena
ruppamÈnÈnaÑ manussÈnaÑ niddÈ natthi, tattha tumhÈkaÑ
sakalacittasarÊrasantÈnaÑ bhaÒjitvÈ uppannehi nÈnappakÈrakilesarogehi
ÈturÈnaÑ hi kÈ niddÈ rÈgasallÈdÊhi ca paÒcahi sallehi antohadayaÑ pavisiya
viddhattÈ sallaviddhÈnaÑ ruppataÑ.
335. EvaÑ vatvÈ puna BhagavÈ bhiyyoso mattÈya te bhikkh| ussÈhento
saÑvejento ca Èha “uÔÔhahatha -pa- vasÈnuge”ti. TatrÈyaÑ
sÈdhippÈyayojanÈ atthavaÓÓanÈ–evaÑ kilesasallaviddhÈnaÑ hi vo
bhikkhave kÈlo pabujjhituÑ2. KiÑ kÈraÓaÑ? MaÓÉapeyyamidaÑ bhikkhave
brahmacariyaÑ, satthÈ sammukhÊbh|to, ito pubbe pana vo dÊgharattaÑ
suttaÑ, girÊsu suttaÑ, nadÊsu suttaÑ, samesu suttaÑ, visamesu suttaÑ,
rukkhaggesupi suttaÑ adassanÈ ariyasaccÈnaÑ, tasmÈ tassÈ niddÈya
antakiriyatthaÑ uÔÔhahatha nisÊdatha daÄhaÑ sikkhatha santiyÈ.
Tattha purimapÈdassattho vuttanayo eva. DutiyapÈde pana santÊti tisso
santiyo accantasanti tada~gasanti sammutisantÊti,
nibbÈnavipassanÈdiÔÔhigatÈnametaÑ adhivacanaÑ. Idha pana accantasanti
nibbÈnamadhippetaÑ, tasmÈ nibbÈnatthaÑ daÄhaÑ sikkhatha,
asithilaparakkamÈ hutvÈ sikkhathÈti vuttaÑ hoti. KiÑ kÈraÓaÑ? MÈ vo
pamatte viÒÒÈya, maccurÈjÈ amohayittha
______________________________________________________________
1. AlasabhÈvÈ (SÊ)
2. PamajjituÑ (SyÈ)
72
KhuddakanikÈya
vasÈnuge, mÈ tumhe “pamattÈ ete”ti evaÑ ÒatvÈ maccurÈjapariyÈyanÈmo
mÈro vasÈnuge amohayittha, yathÈ tassa vasaÑ gacchatha, evaÑ vasÈnuge
karonto mÈ amohayitthÈti vuttaÑ hoti.
336. Yato tassa vasaÑ anupagacchantÈ yÈya devÈ manussÈ ca -pasamappitÈ, yÈya devÈ ca manussÈ ca atthikÈ
r|pasaddagandharasaphoÔÔhabbatthikÈ, taÑ r|pÈdiÑ sitÈ nissitÈ allÊnÈ hutvÈ
tiÔÔhanti, taratha samatikkamatha etaÑ nÈnappakÈresu visayesu
visaÔavitthiÓÓavisÈlattÈ visattikaÑ bhavabhogataÓhaÑ. KhaÓo vo mÈ
upaccagÈ, ayaÑ tumhÈkaÑ samaÓadhammakaraÓakkhaÓo mÈ atikkami.
YesaÑ hi ayamevar|po khaÓo atikkamati, ye ca imaÑ khaÓaÑ atikkamanti,
te khaÓÈtÊtÈ hi socanti nirayamhi samappitÈ, nirassÈdaÔÔhena nirayasaÒÒite
catubbidhepi apÈye patiÔÔhitÈ “akataÑ vata no kalyÈÓan”ti-ÈdinÈ nayena
socanti.
337. EvaÑ BhagavÈ te bhikkh| ussÈhetvÈ saÑvejetvÈ ca idÈni tesaÑ
taÑ pamÈdavihÈraÑ vigarahitvÈ sabbeva te appamÈde niyojento “pamÈdo
rajo”ti imaÑ gÈthamÈha. Tattha pamÈdoti sa~khepato sativippavÈso, so
cittamalinaÔÔhena rajo. TaÑ pamÈdamanupatito pamÈdÈnupatito,
pamÈdÈnupatitattÈ aparÈparuppanno pamÈdo eva, sopi rajo. Na hi kadÈci
pamÈdo nÈma arajo atthi. Tena kiÑ dÊpeti? MÈ tumhe “daharÈ tÈva mayaÑ,
pacchÈ jÈnissÈmÈ”ti vissÈsamÈpajjittha. DaharakÈlepi hi pamÈdo rajo,
majjhimakÈlepi therakÈlepi pamÈdÈnupatitattÈ mahÈrajo sa~kÈrak|Ôo eva
hoti, yathÈ ghare ekadvedivasiko rajo rajo eva, vaÉÉhamÈno pana
gaÓavassiko sa~kÈrak|Ôo eva hoti. EvaÑ santepi pana paÔhamavaye
BuddhavacanaÑ pariyÈpuÓitvÈ itaravayesu samaÓadhammaÑ karonto,
paÔhamavaye vÈ pariyÈpuÓitvÈ majjhimavaye suÓitvÈ pacchimavaye
samaÓadhammaÑ karontopi bhikkhu pamÈdavihÈrÊ na hoti
appamÈdÈnulomapaÔipadaÑ paÔipannattÈ. Yo pana sabbavayesu
pamÈdavihÈrÊ divÈseyyaÑ ÈmisakathaÒca anuyutto seyyathÈpi tumhe,
tasseva so paÔhamavaye pamÈdo rajo, itaravayesu pamÈdÈnupatito
mahÈpamÈdo ca mahÈrajo evÈti.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
73
EvaÑ tesaÑ pamÈdavihÈraÑ vigarahitvÈ appamÈde niyojento Èha
“appamÈdena vijjÈya, abbahe sallamattano”ti, tassattho–yasmÈ evameso
sabbadÈpi pamÈdo rajo, tasmÈ sati-avippavÈsasa~khÈtena appamÈdena
ÈsavÈnaÑ khayaÒÈÓasa~khÈtÈya ca vijjÈya paÓÉito kulaputto uddhare attano
hadayanissitaÑ rÈgÈdipaÒcavidhaÑ sallanti arahattanik|Ôena desanaÑ
samÈpesi. DesanÈpariyosÈne saÑvegamÈpajjitvÈ tameva dhammadesanaÑ
manasi karitvÈ paccavekkhamÈnÈ vipassanaÑ ÈrabhitvÈ paÒcasatÈpi te
bhikkh| arahatte patiÔÔhahiÑs|ti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
UÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
11. RÈhulasuttavaÓÓanÈ
338. Kacci abhiÓhasaÑvÈsÈti RÈhulasuttaÑ. KÈ uppatti? BhagavÈ
sammÈsambodhiÑ abhisambujjhitvÈ BodhimaÓÉato anupubbena
KapilavatthuÑ gantvÈ tattha rÈhulakumÈrena “dÈyajjaÑ me samaÓa dehÊ”ti
dÈyajjaÑ yÈcito SÈriputtattheraÑ ÈÓÈpesi “RÈhulakumÈraÑ pabbÈjehÊ”ti.
TaÑ sabbaÑ KhandhakaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttanayeneva gahetabbaÑ. EvaÑ
pabbajitaÑ pana TÈhulakumÈraÑ vuÉÉhippattaÑ SÈriputtattherova
upasampÈdesi, MahÈmoggallÈnatthero assa kammavÈcÈcariyo ahosi. TaÑ
BhagavÈ “ayaÑ kumÈro jÈti-Èdisampanno, so
jÈtigottakulavaÓÓapokkharatÈdÊni nissÈya mÈnaÑ vÈ madaÑ vÈ2 mÈ akÈsÊ”ti
daharakÈlato pabhuti yÈva na ariyabh|miÑ pÈpuÓi, tÈva ovadanto abhiÓhaÑ
imaÑ suttamabhÈsi. TasmÈ cetaÑ suttapariyosÈnepi vuttaÑ “itthaÑ sudaÑ
BhagavÈ ÈyasmantaÑ rÈhulaÑ imÈhi gÈthÈhi abhiÓhaÑ ovadatÊ”ti. Tattha
paÔhamagÈthÈyaÑ ayaÑ sa~khepattho–kacci tvaÑ rÈhula abhiÓhaÑ
saÑvÈsahetu jÈti-ÈdÊnaÑ aÒÒatarena vatthunÈ na paribhavasi paÓÉitaÑ,
ÒÈÓapadÊpassa dhammadesanÈpadÊpassa ca dhÈraÓato ukkÈdhÈro
______________________________________________________________
1. Vi-®Ôha 3. 290 piÔÔhe.
2. JappaÑ vÈ (SÊ), dappaÑ vÈ (SyÈ)
74
KhuddakanikÈya
manussÈnaÑ kacci apacito tayÈ, kacci niccaÑ p|jito tayÈti ÈyasmantaÑ
SÈriputtaÑ sandhÈya bhaÓati.
339. EvaÑ vutte ÈyasmÈ rÈhulo “nÈhaÑ BhagavÈ nÊcapuriso viya
saÑvÈsahetu mÈnaÑ vÈ madaÑ vÈ karomÊ”ti dÊpento imaÑ paÔigÈthamÈha
“nÈhaÑ abhiÓhasaÑvÈsÈ”ti. SÈ uttÈnatthÈ eva.
340. Tato naÑ BhagavÈ uttariÑ ovadanto paÒca kÈmaguÓeti-ÈdikÈ
avasesagÈthÈyo Èha. Tattha yasmÈ paÒca kÈmaguÓÈ sattÈnaÑ piyar|pÈ
piyajÈtikÈ ativiya sattehi icchitÈ patthitÈ, mano ca nesaÑ ramayanti, te
cÈyasmÈ rÈhulo hitvÈ saddhÈya gharÈ nikkhanto, na rÈjÈbhinÊto, na
corÈbhinÊto, na iÓaÔÔo, na bhayaÔÔo, na jÊvikÈpakato, tasmÈ naÑ BhagavÈ
“paÒca kÈmaguÓe hitvÈ, piyar|pe manorame, saddhÈya gharÈ
nikkhammÈ”ti samuttejetvÈ imassa nekkhammassa patir|pÈya paÔipattiyÈ
niyojento Èha “dukkhassantakaro bhavÈ”ti.
Tattha siyÈ–nanu cÈyasmÈ dÈyajjaÑ patthento balakkÈrena pabbÈjito,
atha kasmÈ BhagavÈ Èha “saddhÈya gharÈ nikkhammÈ”ti? Vuccate–
nekkhammÈdhimuttattÈ. AyaÑ hi ÈyasmÈ dÊgharattaÑ nekkhammÈdhimutto
PadumuttarasammÈsambuddhassa puttaÑ UparevataÑ nÈma sÈmaÓeraÑ
disvÈ sa~kho nÈma nÈgarÈjÈ hutvÈ satta divase dÈnaÑ datvÈ tathÈbhÈvaÑ
patthetvÈ tato pabhuti patthanÈsampanno abhinÊhÈrasampanno
satasahassakappe pÈramiyo p|retvÈ antimabhavaÑ upapanno. EvaÑ
nekkhammÈdhimuttataÒcassa BhagavÈ jÈnÈti. TathÈgatabalaÒÒataraÑ hi
etaÑ ÒÈÓaÑ. TasmÈ Èha “saddhÈya gharÈ nikkhammÈ”ti. Atha vÈ
dÊgharattaÑ saddhÈyeva gharÈ nikkhamma idÈni dukkhassantakaro bhavÈti
ayamettha adhippÈyo.
341. IdÈnissa Èdito pabhuti vaÔÔadukkhassa antakiriyÈya paÔipattiÑ
dassetuÑ “mitte bhajassu kalyÈÓe”ti-ÈdimÈha. Tattha sÊlÈdÊhi adhikÈ
kalyÈÓamittÈ nÈma, te bhajanto HimavantaÑ nissÈya mahÈsÈlÈ m|lÈdÊhi
viya sÊlÈdÊhi vaÉÉhati. TenÈha “mitte bhajassu kalyÈÓe”ti. PantaÒca
sayanÈsanaÑ, vivittaÑ appanigghosanti yaÒca sayanÈsanaÑ pantaÑ d|raÑ
vivittaÑ appÈkiÓÓaÑ appanigghosaÑ, yattha migas|karÈdisaddena
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
75
araÒÒasaÒÒÈ uppajjati, tathÈr|paÑ sayanÈsanaÒca bhajassu. MattaÒÒ| hohi
bhojaneti pamÈÓaÒÒ| hohi, paÔiggahaÓamattaÑ paribhogamattaÒca jÈnÈhÊti
attho. Tattha paÔiggahaÓamattaÒÒunÈ deyyadhammepi appe dÈyakepi appaÑ
dÈtukÈme appameva gahetabbaÑ, deyyadhamme appe dÈyake pana bahuÑ
dÈtukÈmepi appameva gahetabbaÑ, deyyadhamme pana bahutare dÈyakepi
appaÑ dÈtukÈme appameva gahetabbaÑ, deyyadhammepi bahutare dÈyakepi
bahuÑ dÈtukÈme attano balaÑ jÈnitvÈ gahetabbaÑ. Apica mattÈyeva vaÓÓitÈ
BhagavatÈti paribhogamattaÒÒunÈ puttamaÑsaÑ viya akkhabbhaÒjanamiva
ca yoniso manasi karitvÈ bhojanaÑ paribhuÒjitabbanti.
342. EvamimÈya gÈthÈya brahmacariyassa upakÈrabh|tÈya
kalyÈÓamittasevanÈya niyojetvÈ senÈsanabhojanamukhena ca
paccayaparibhogapÈrisuddhisÊle1 samÈdapetvÈ idÈni yasmÈ cÊvarÈdÊsu
taÓhÈya micchÈ-ÈjÊvo hoti, tasmÈ taÑ paÔisedhetvÈ ÈjÊvapÈrisuddhisÊle
samÈdapento “cÊvare piÓÉapÈte cÈ”ti imaÑ gÈthamÈha. Tattha paccayeti
gilÈnappaccaye. Etes|ti etesu cat|su cÊvarÈdÊsu bhikkh|naÑ
taÓhuppÈdavatth|su. TaÓhaÑ mÈkÈsÊti “hirikopÊnapaÔicchÈdanÈdi-atthameva
te cattÈro paccayÈ niccÈturÈnaÑ purisÈnaÑ paÔikÈrabh|tÈ
jajjaragharassevimassa atidubbalassa kÈyassa upatthambhabh|tÈ”ti-ÈdinÈ
nayena ÈdÊnavaÑ passanto taÓhaÑ mÈ janesi, ajanento anuppÈdento
viharÈhÊti vuttaÑ hoti. KiÑ kÈraÓaÑ? MÈ lokaÑ punarÈgami. Etesu hi
taÓhaÑ karonto taÓhÈya ÈkaÉÉhiyamÈno punapi imaÑ lokaÑ Ègacchati. So
tvaÑ etesu taÓhaÑ mÈkÈsi, evaÑ sante na puna imaÑ lokaÑ ÈgamissasÊti.
EvaÑ vutte ÈyasmÈ rÈhulo “cÊvare taÓhaÑ mÈkÈsÊti maÑ BhagavÈ
ÈhÈ”ti cÊvarapaÔisaÑyuttÈni dve dhuta~gÈni samÈdiyi paÑsuk|lika~gaÒca
tecÊvarika~gaÒca, “piÓÉapÈte taÓhaÑ mÈkÈsÊti maÑ BhagavÈ ÈhÈ”ti
piÓÉapÈtapaÔisaÑyuttÈni paÒca dhuta~gÈni samÈdiyi piÓÉapÈtika~gaÑ
sapadÈnacÈrika~gaÑ ekÈsanika~gaÑ pattapiÓÉika~gaÑ
khalupacchÈbhattika~ganti, “senÈsane taÓhaÑ mÈkÈsÊti maÑ BhagavÈ ÈhÈ”ti
senÈsanapaÔisaÑyuttÈni
______________________________________________________________
1. PaccayaparibhogasÊlaÑ (SÊ)
76
KhuddakanikÈya
cha dhuta~gÈni samÈdiyi ÈraÒÒika~gaÑ abbhokÈsika~gaÑ
rukkham|lika~gaÑ yathÈsanthatika~gaÑ sosÈnika~gaÑ nesajjika~ganti,
“gilÈnappaccaye taÓhaÑ mÈkÈsÊti maÑ BhagavÈ ÈhÈ”ti sabbappaccayesu
yathÈlÈbhaÑ yathÈbalaÑ yathÈsÈruppanti tÊhi santosehi santuÔÔho ahosi
yathÈ taÑ subbaco kulaputto padakkhiÓaggÈhÊ anusÈsaninti.
343. EvaÑ BhagavÈ ÈyasmantaÑ RÈhulaÑ ÈjÊvapÈrisuddhisÊle
samÈdapetvÈ idÈni avasesasÊle samathavipassanÈsu ca samÈdapetuÑ
“saÑvuto pÈtimokkhasmin”ti-ÈdimÈha. Tattha saÑvuto pÈtimokkhasminti
ettha bhavass|ti pÈÔhaseso, bhavÈti antimapadena vÈ sambandho veditabbo,
tathÈ dutiyapade. Evametehi dvÊhi vacanehi pÈtimokkhasaÑvarasÊle
indriyasaÑvarasÊle ca samÈdapesi. PÈkaÔavasena cettha paÒcindriyÈni
vuttÈni. LakkhaÓato pana chaÔÔhampi vuttaÑyeva hotÊti veditabbaÑ. Sati
kÈyagatÈ tyatth|ti evaÑ catupÈrisuddhisÊle patiÔÔhitassa tuyhaÑ
catudhÈtuvavatthÈnacatubbidhasampajaÒÒÈnÈpÈnassatiÈhÈrepaÔik|lasaÒÒÈbhÈvanÈdibhedÈ kÈyagatÈ sati atthu bhavatu, bhÈvehi
nanti attho. NibbidÈbahulo bhavÈti saÑsÈravaÔÔe ukkaÓÔhanabahulo
sabbaloke anabhiratasaÒÒÊ hohÊti attho.
344. EttÈvatÈ nibbedhabhÈgiyaÑ upacÈrabh|miÑ dassetvÈ idÈni
appanÈbh|miÑ dassento “nimittaÑ parivajjehÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha nimittanti
rÈgaÔÔhÈniyaÑ subhanimittaÑ. Teneva naÑ parato visesento Èha “sutaÑ
rÈg|pasaÒhitan”ti. ParivajjehÊti amanasikÈrena pariccajÈhi. asubhÈya cittaÑ
bhÈvehÊti yathÈ saviÒÒÈÓake aviÒÒÈÓake vÈ kÈye asubhabhÈvanÈ sampajjati,
evaÑ cittaÑ bhÈvehi. EkaggaÑ susamÈhitanti upacÈrasamÈdhinÈ ekaggaÑ,
appanÈsamÈdhinÈ susamÈhitaÑ. YathÈ te ÊdisaÑ cittaÑ hoti, tathÈ naÑ
bhÈvehÊti attho.
345. Evamassa appanÈbh|miÑ dassetvÈ vipassanaÑ dassento
“animittan”ti-ÈdimÈha. Tattha animittaÒca bhÈvehÊti evaÑ
nibbedhabhÈgiyena samÈdhinÈ samÈhitacitto vipassanaÑ bhÈvehÊti vuttaÑ
hoti. VipassanÈ hi “aniccÈnupassanÈÒÈÓaÑ niccanimittato vimuccatÊti
animitto
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
77
vimokkho”ti-ÈdinÈ nayena, rÈganimittÈdÊnaÑ vÈ aggahaÓena
animittavohÈraÑ labhati. YathÈha–
“So khvÈhaÑ Èvuso sabbanimittÈnaÑ amanasikÈrÈ animittaÑ
cetosamÈdhiÑ upasampajja viharÈmi. Tassa mayhaÑ Èvuso iminÈ
vihÈrena viharato nimittÈnusÈri viÒÒÈÓaÑ hotÊ”ti1.
MÈnÈnusaya’mujjahÈti imÈya animittabhÈvanÈya aniccasaÒÒaÑ
paÔilabhitvÈ “aniccasaÒÒino meghiya anattasaÒÒÈ saÓÔhÈti, anattasaÒÒÊ
asmimÈnasamugghÈtaÑ pÈpuÓÈtÊ”ti evamÈdinÈ2 anukkamena mÈnÈnusayaÑ
ujjaha pajaha pariccajÈhÊti attho. Tato mÈnÈbhisamayÈ, upasanto carissasÊti
athevaÑ ariyamaggena mÈnassa abhisamayÈ khayÈ vayÈ pahÈnÈ
paÔinissaggÈ upasanto nibbuto sÊtibh|to sabbadarathapariÄÈhavirahito yÈva
anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈsi, tÈva suÒÒÈtÈnimittÈppaÓihitÈnaÑ
aÒÒataraÒÒatarena phalasamÈpattivihÈrena carissasi viharissasÊti
arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi.
Tato paraÑ “itthiÑ sudaÑ BhagavÈ”ti-Èdi sa~gÊtikÈrakÈnaÑ vacanaÑ.
Tattha itthaÑ sudanti itthaÑ su idaÑ, evamevÈti vuttaÑ hoti. Sesamettha
uttÈnatthameva. EvaÑ ovadiyamÈno cÈyasmÈ rÈhulo paripÈkagatesu
vimuttiparipÈcaniyesu dhammesu c|ÄarÈhulovÈdasuttapariyosÈne anekehi
devatÈsahassehi saddhiÑ arahatte patiÔÔhÈsÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
RÈhulasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
12. Nigrodhakappasutta (Va~gÊsasutta) vaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti NigrodhakappasuttaÑ, “Va~gÊsasuttan”tipi vuccati.
KÈ uppatti? Ayameva, yÈssa nidÈne vuttÈ. Tattha evaÑ meti-ÈdÊni
vuttatthÈneva,
______________________________________________________________
1. SaÑ 2. 462 piÔÔhe.
2. AÑ 3. 169; Khu 1. 120 piÔÔhesu.
KhuddakanikÈya
78
yato tÈni aÒÒÈni ca tathÈvidhÈni chaÉÉetvÈ avuttanayameva vaÓÓayissÈma.
AggÈÄave cetiyeti ŒÄaviyaÑ aggacetiye1. Anuppanne hi Bhagavati
AggÈÄavagotamakÈdÊni anekÈni cetiyÈni ahesuÑ yakkhanÈgÈdÊnaÑ
bhavanÈni. TÈni uppanne Bhagavati manussÈ vinÈsetvÈ vihÈre akaÑsu,
teneva ca nÈmena vohariÑsu. Tato AggÈÄavacetiyasa~khÈte vihÈre viharatÊti
vuttaÑ hoti. Œyasmato Va~gÊsassÈti ettha ÈyasmÈti piyavacanaÑ, Va~gÊsoti
tassa therassa nÈmaÑ. So jÈtito pabhuti evaÑ veditabbo–so kira
paribbÈjakassa putto paribbÈjikÈya kucchimhi jÈto aÒÒataraÑ vijjaÑ jÈnÈti,
yassÈnubhÈvena chavasÊsaÑ2 ÈkoÔetvÈ sattÈnaÑ gatiÑ jÈnÈti. ManussÈpi
sudaÑ attano ÒÈtÊnaÑ kÈlakatÈnaÑ susÈnato sÊsÈni ÈnetvÈ taÑ tesaÑ gatiÑ
pucchanti. So “asukaniraye nibbatto, asukamanussaloke”ti vadati. Te tena
vimhitÈ tassa bahuÑ dhanaÑ denti. EvaÑ so sakalajambudÊpe pÈkaÔo ahosi.
So satasahassakappaÑ p|ritapÈramÊ abhinÊhÈrasampanno paÒcahi
purisasahassehi parivuto gÈmanigamajanapadarÈjadhÈnÊsu vicaranto
SÈvatthiÑ anuppatto. Tena ca samayena BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati,
SÈvatthivÈsino purebhattaÑ dÈnaÑ datvÈ pacchÈbhattaÑ sunivatthÈ supÈrutÈ
pupphagandhÈdÊni gahetvÈ dhammassavanatthÈya JetavanaÑ gacchanti. So
te disvÈ “mahÈjanakÈyo kuhiÑ gacchatÊ”ti pucchi. Athassa te ÈcikkhiÑsu
“Buddho loke uppanno, so bahujanahitÈya dhammaÑ deseti, tattha
gacchÈmÈ”ti. Sopi tehi saddhiÑ saparivÈro gantvÈ BhagavatÈ saddhiÑ
sammoditvÈ ekamantaÑ nisÊdi. Atha naÑ BhagavÈ Èmantesi “kiÑ Va~gÊsa
jÈnÈsi kira tÈdisaÑ vijjaÑ, yÈya sattÈnaÑ chavasÊsÈni ÈkoÔetvÈ gatiÑ
pavedesÊ”ti. EvaÑ bho Gotama jÈnÈmÊti. BhagavÈ niraye nibbattassa sÊsaÑ
ÈharÈpetvÈ dassesi, so nakhena ÈkoÔetvÈ “niraye nibbattassa sÊsaÑ bho
GotamÈ”ti Èha. EvaÑ sabbagatinibbattÈnaÑ sÊsÈni dassesi, sopi tatheva
ÒatvÈ Èrocesi. Athassa BhagavÈ khÊÓÈsavasÊsaÑ dassesi, so punappunaÑ
ÈkoÔetvÈ na aÒÒÈsi. Tato BhagavÈ
______________________________________________________________
1. AggÈÄave cetiye (Ka) SaÑ-®Ôha 1. 246 piÔÔhepi passitabbaÑ.
2. MatasÊsaÑ (SyÈ, Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
79
“avisayo te ettha Va~gÊsa, mameveso visayo, khÊÓÈsavasÊsan”ti vatvÈ imaÑ
gÈthamabhÈsi–
“GatÊ migÈnaÑ pavanaÑ, ÈkÈso pakkhinaÑ gati.
Vibhavo gati dhammÈnaÑ, nibbÈnaÑ arahato gatÊ”ti1.
Va~gÊso gÈthaÑ sutvÈ “imaÑ me bho Gotama vijjaÑ dehÊ”ti Èha,
BhagavÈ “nÈyaÑ vijjÈ apabbajitÈnaÑ sampajjatÊ”ti Èha. So “pabbÈjetvÈ vÈ
maÑ bho Gotama yaÑ vÈ icchasi, taÑ katvÈ imaÑ vijjaÑ dehÊ”ti Èha. TadÈ
ca Bhagavato Nigrodhakappatthero samÊpe hoti, taÑ BhagavÈ ÈÓÈpesi “tena
hi Nigrodhakappa imaÑ pabbÈjehÊ”ti. So taÑ pabbÈjetvÈ
tacapaÒcakakammaÔÔhÈnaÑ Ècikkhi. Va~gÊso anupubbena
paÔisambhidÈppatto arahÈ ahosi etadagge ca BhagavatÈ niddiÔÔho
“etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ paÔibhÈnavantÈnaÑ
yadidaÑ Va~gÊso”ti2.
EvaÑ samudÈgatassa Èyasmato Va~gÊsassa upajjhÈyo vajjÈvajjÈdiupanijjhÈyanena evaÑ laddhavohÈro Nigrodhakappo nÈma thero. Kappoti
tassa therassa nÈmaÑ, nigrodham|le pana arahattaÑ adhigatattÈ
“nigrodhakappo”ti BhagavatÈ vutto. Tato naÑ bhikkh|pi evaÑ voharanti.
SÈsane thirabhÈvaÑ pattoti thero. AggÈÄave cetiye aciraparinibbuto hotÊti
tasmiÑ cetiye aciraparinibbuto hoti. Rahogatassa paÔisallÊnassÈti gaÓamhÈ
v|pakaÔÔhattÈ rahogatassa kÈyena, paÔisallÊnassa cittena tehi tehi visayehi
paÔinivattitvÈ sallÊnassa. EvaÑ cetaso parivitakko udapÈdÊti iminÈ ÈkÈrena
vitakko uppajji. KasmÈ pana udapÈdÊti? AsammukhattÈ diÔÔhÈsevanattÈ ca.
AyaÑ hi tassa parinibbÈnakÈle na sammukhÈ ahosi, diÔÔhapubbaÒcÈnena
assa hatthakukkuccÈdipubbÈsevanaÑ, tÈdisaÒca akhÊÓÈsavÈnampi hoti
khÊÓÈsavÈnampi pubbaparicayena. TathÈ hi PiÓÉolabhÈradvÈjo
pacchÈbhattaÑ divÈvihÈratthÈya utenassa uyyÈnameva gacchati pubbe rÈjÈ
hutvÈ tattha paricÈresÊti iminÈ pubbaparicayena, Gavampatitthero
TÈvatiÑsabhavane suÒÒaÑ devavimÈnaÑ gacchati devaputto hutvÈ tattha
paricÈresÊti iminÈ pubbaparicayena, Pilindavaccho bhikkh| vasalavÈdena
samudÈcarati abbokiÓÓÈni paÒca
______________________________________________________________
1. Vi 5. 263 piÔÔhe.
2. AÑ 1. 25 piÔÔhe.
KhuddakanikÈya
80
jÈtisatÈni brÈhmaÓo hutvÈ tathÈ abhÈsÊti iminÈ pubbaparicayena. TasmÈ
asammukhattÈ diÔÔhÈsevanattÈ cassa evaÑ cetaso parivitakko udapÈdi
“parinibbuto nu kho me upajjhÈyo, udÈhu no parinibbuto”ti. Tato paraÑ
uttÈnatthameva. EkaÑsaÑ cÊvaraÑ katvÈti ettha pana puna saÓÔhÈpanena
evaÑ vuttaÑ. EkaÑsanti ca vÈmaÑsaÑ pÈrupitvÈ ÔhitassetaÑ adhivacanaÑ,
yato yathÈ vÈmaÑsaÑ pÈrupitvÈ ÔhitaÑ hoti, tathÈ cÊvaraÑ katvÈti
evamassattho veditabbo. SesaÑ pÈkaÔameva.
346. AnomapaÒÒanti omaÑ vuccati parittaÑ lÈmakaÑ, na omapaÒÒaÑ
anomapaÒÒaÑ, mahÈpaÒÒanti attho. DiÔÔheva dhammeti paccakkhameva,
imasmiÑyeva attabhÈveti vÈ attho. VicikicchÈnanti evar|pÈnaÑ
parivitakkÈnaÑ. ©Ètoti pÈkaÔo. YasassÊti lÈbhaparivÈrasampanno.
Abhinibbutattoti guttacitto apariÉayhamÈnacitto vÈ.
347. TayÈ katanti nigrodham|le nisinnattÈ “nigrodhakappo”ti vadatÈ
tayÈ katanti yathÈ attanÈ upalakkheti, tathÈ bhaÓati. BhagavÈ pana na
nisinnattÈ eva taÑ tathÈ Èlapi, apica kho tattha arahattaÑ pattattÈ.
BrÈhmaÓassÈti jÈtiÑ sandhÈya bhaÓati. So kira brÈhmaÓamahÈsÈlakulÈ
pabbajito. NamassaÑ acarÊti namassamÈno vihÈsi. Mutyapekkhoti
nibbÈnasa~khÈtaÑ vimuttiÑ apekkhamÈno, nibbÈnaÑ patthentoti vuttaÑ
hoti. DaÄhadhammadassÊti BhagavantaÑ Èlapati. DaÄhadhammo1 hi
nibbÈnaÑ abhijjanaÔÔhena, taÒca BhagavÈ dasseti. TasmÈ taÑ
“daÄhadhammadassÊ”ti Èha.
348. SakyÈtipi2 Bhagavantameva kulanÈmena Èlapati. Mayampi sabbeti
niravasesaparisaÑ3 sa~gaÓhitvÈ attÈnaÑ dassento bhaÓati.
Samantacakkh|tipi Bhagavantameva sabbaÒÒutaÒÒÈÓena Èlapati.
SamavaÔÔhitÈti sammÈ avaÔÔhitÈ ÈbhogaÑ katvÈ ÔhitÈ. Noti amhÈkaÑ.
SavanÈyÈti imassa paÒhassa veyyÈkaraÓassavanatthÈya. SotÈti sotindriyÈni.
TuvaÑ no satthÈ tvamanuttarosÊti thutivacanamattamevetaÑ.
______________________________________________________________
1. DaÄhadhammanti (SÊ)
2. SakkÈtipi (SÊ, SyÈ)
3. AvasesaparisaÑ (SyÈ, Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
81
349. Chindeva no vicikicchanti akusalavicikicchÈya nibbicikiccho so,
vicikicchÈpatir|pakaÑ pana taÑ parivitakkaÑ sandhÈyevamÈha. Br|hi
metanti br|hi me etaÑ, yaÑ mayÈ yÈcitosi “taÑ sÈvakaÑ sakya mayampi
sabbe aÒÒÈtumicchÈmÈ”ti, br|vanto ca taÑ brÈhmaÓaÑ parinibbutaÑ
vedaya bh|ripaÒÒa majjheva no bhÈsa, parinibbutaÑ ÒatvÈ mahÈpaÒÒa
BhagavÈ majjheva amhÈkaÑ sabbesaÑ bhÈsa, yathÈ sabbeva mayaÑ
jÈneyyÈma. Sakkova devÈna sahassanettoti idaÑ pana thutivacanameva.
Apicassa ayaÑ adhippÈyo–yathÈ sakko sahassanetto devÈnaÑ majjhe tehi
sakkaccaÑ sampaÔicchitavacano bhÈsati, evaÑ amhÈkaÑ majjhe amhehi
sampaÔicchitavacano bhÈsÈti.
350. Ye kecÊti imampi gÈthaÑ BhagavantaÑ thunantoyeva
vatthukÈmataÑ janetuÑ bhaÓati. Tassattho–ye keci abhijjhÈdayo ganthÈ
tesaÑ appahÈne mohavicikicchÈnaÑ pahÈnÈbhÈvato “mohamaggÈ”ti ca
“aÒÒÈÓapakkhÈ”ti ca “vicikicchaÔÔhÈnÈ”ti ca vuccanti, sabbe te TathÈgataÑ
patvÈ TathÈgatassa desanÈbalena viddhaÑsitÈ na bhavanti1 nassanti. KiÑ
kÈraÓaÑ? CakkhuÒhi etaÑ paramaÑ narÈnaÑ, yasmÈ TathÈgato
sabbaganthavidhamanapaÒÒÈcakkhujananato narÈnaÑ paramaÑ cakkhunti
vuttaÑ hoti.
351. No ce hi jÈt|ti imampi gÈthaÑ thunantoyeva vattukÈmataÑ
janentova bhaÓati. Tattha jÈt|ti ekaÑsavacanaÑ. Purisoti BhagavantaÑ
sandhÈyÈha. Jotimantoti paÒÒÈjotisamannÈgatÈ SÈriputtÈdayo. IdaÑ vuttaÑ
hoti–yadi BhagavÈ yathÈ puratthimÈdibhedo vÈto abbhaghanaÑ vihanati,
evaÑ desanÈvegena kilese na vihaneyya2, tathÈ yathÈ abbhaghanena nivuto
loko tamova hoti ekandhakÈro, evaÑ aÒÒÈÓanivutopi tamovassa. Yepi ime
dÈni jotimanto khÈyanti SÈriputtÈdayo, tepi narÈ na tapeyyunti.
352. DhÊrÈ cÈti imampi gÈthaÑ purimanayeneva bhaÓati. Tassattho–
dhÊrÈ ca paÓÉitÈ purisÈ pajjotakarÈ bhavanti, paÒÒÈpajjotaÑ uppÈdenti,
tasmÈ ahaÑ taÑ vÊra padhÈnavÊriyasamannÈgata BhagavÈ tatheva maÒÒe
dhÊroti
______________________________________________________________
1. ViddhaÑsitÈ honti (SÊ, SyÈ, Ka)
2. Vihaneyya (SÊ, SyÈ)
KhuddakanikÈya
82
ca, pajjotakarotveva ca maÒÒÈmi. MayaÑ hi vipassinaÑ sabbadhamme
yathÈbh|taÑ passantaÑ BhagavantaÑ jÈnantÈ eva1 upÈgamumhÈ, tasmÈ
parisÈsu no Èvikarohi kappaÑ, NigrodhakappaÑ Ècikkha pakÈsehÊti.
353. Khippanti imampi gÈthaÑ purimanayeneva bhaÓati. Tassattho–
khippaÑ giraÑ eraya lahuÑ acirÈyamÈno vacanaÑ bhÈsa vagguÑ
manoramaÑ BhagavÈ. YathÈ suvaÓÓahaÑso gocarapaÔikkanto
jÈtassaravanasaÓÉaÑ disvÈ gÊvaÑ paggayha uccÈretvÈ rattatuÓÉena saÓikaÑ
ataramÈno vagguÑ giraÑ nik|jati nicchÈreti, evameva tvampi saÓikaÑ
nik|ja iminÈ mahÈpurisalakkhaÓaÒÒatarena bindussarena suvikappitena
suÔÔhuvikappitena abhisa~khatena, ete mayaÑ sabbeva ujugatÈ
avikkhittamÈnasÈ hutvÈ tava nik|jitaÑ suÓomÈti.
354. PahÊnajÈtimaraÓanti imampi gÈthaÑ purimanayeneva bhaÓati.
Tattha na sesetÊti aseso, taÑ asesaÑ. SotÈpannÈdayo viya kiÒci asesetvÈ
pahÊnajÈtimaraÓanti vuttaÑ hoti. NiggayhÈti suÔÔhu yÈcitvÈ nibandhitvÈ.
Dhonanti dhutasabbapÈpaÑ. VadessÈmÊti kathÈpessÈmi dhammaÑ. Na
kÈmakÈro hi puthujjanÈnanti puthujjanÈnameva hi kÈmakÈro natthi, yaÑ
patthenti ÒÈtuÑ vÈ vattuÑ vÈ, taÑ na sakkonti. Sa~kheyyakÈro ca
TathÈgatÈnanti TathÈgatÈnaÑ pana vÊmaÑsakÈro paÒÒÈpubba~gamÈ kiriyÈ.
Te yaÑ patthenti ÒÈtuÑ vÈ vattuÑ vÈ, taÑ sakkontÊti adhippÈyo.
355. IdÈni taÑ sa~kheyyakÈraÑ pakÈsento “sampannaveyyÈkaraÓan”ti
gÈthamÈha. Tassattho–tathÈ hi tava BhagavÈ idaÑ samujjupaÒÒassa2 tattha
tattha samuggahÊtaÑ vuttaÑ pavattitaÑ sampannaveyyÈkaraÓaÑ,
“SantatimahÈmatto sattatÈlamattaÑ abbhuggantvÈ parinibbÈyissati,
Suppabuddho Sakko sattame divase pathaviÑ pavisissatÊ”ti evamÈdÊsu
aviparÊtaÑ diÔÔhaÑ, tato pana suÔÔhutaraÑ aÒjaliÑ paÓÈmetvÈ Èha–
ayamaÒjalÊ pacchimo suppaÓÈmito, ayamaparopi aÒjalÊ suÔÔhutaraÑ
paÓÈmito. MÈ mohayÊti mÈ no akathanena mohayi jÈnaÑ jÈnanto kappassa
gatiÑ. AnomapaÒÒÈti BhagavantaÑ Èlapati.
______________________________________________________________
1. EvaÑ (SÊ, SyÈ)
2. SamujjapaÒÒassa (SyÈ, Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
83
356. Parovaranti1 imaÑ pana gÈthaÑ aparenapi pariyÈyena
amohanameva yÈcanto Èha. Tattha parovaranti lokiyalokuttaravasena
sundarÈsundaraÑ, d|resantikaÑ vÈ. Ariyadhammanti catusaccadhammaÑ.
ViditvÈti paÔivijjhitvÈ. JÈnanti sabbaÑ ÒeyyadhammaÑ jÈnanto.
VÈcÈbhika~khÈmÊti yathÈ ghammani ghammatatto puriso kilanto tasito
vÈriÑ, evaÑ te vÈcaÑ abhika~khÈmi. SutaÑ pavassÈti sutasa~khÈtaÑ
saddÈyatanaÑ pavassa pagghara muÒca pavattehi. “Sutassa vassÈ”tipi pÈÔho,
vuttappakÈrassa saddÈyatanassa vuÔÔhiÑ vassÈti attho.
357. IdÈni yÈdisaÑ vÈcaÑ abhika~khati, taÑ pakÈsento–
“YadatthikaÑ brahmacariyaÑ acarÊ,
KappÈyano kaccissa taÑ amoghaÑ.
NibbÈyi so Èdu sa-upÈdiseso,
YathÈ vimutto ahu taÑ suÓomÈ”ti–
gÈthamÈha. Tattha kappÈyanoti kappameva p|jÈvasena bhaÓati. YathÈ
vimuttoti “kiÑ anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ yathÈ asekkhÈ, udÈhu
upÈdisesÈya yathÈ sekkhÈ”ti pucchati. Sesamettha pÈkaÔameva.
358. EvaÑ dvÈdasahi gÈthÈhi yÈcito BhagavÈ taÑ viyÈkaronto–
“Acchecchi taÓhaÑ idha nÈmar|pe, (Iti BhagavÈ,)
KaÓhassa sotaÑ dÊgharattÈnusayitaÑ.
AtÈri jÈtiÑ maraÓaÑ asesaÑ,
IccabravÊ BhagavÈ paÒcaseÔÔho”ti–
gÈthamÈha. Tattha purimapadassa tÈva attho–yÈpi imasmiÑ nÈmar|pe
kÈmataÓhÈdibhedÈ taÓhÈdÊgharattaÑ appahÊnaÔÔhena anusayitÈ
kaÓhanÈmakassa mÈrassa “sotan”tipi vuccati, taÑ kaÓhassa sotabh|taÑ
dÊgharattÈnusayitaÑ idha nÈmar|pe taÓhaÑ kappÈyano chindÊti. Iti
BhagavÈti idaÑ panettha sa~gÊtikÈrÈnaÑ vacanaÑ. AtÈri jÈtiÑ maraÓaÑ
asesanti
______________________________________________________________
1. VarÈvaranti (Ka)
84
KhuddakanikÈya
so taÑ taÓhaÑ chetvÈ asesaÑ jÈtimaraÓaÑ atÈri, anupÈdisesÈya
nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyÊti dasseti. IccabravÊ BhagavÈ paÒcaseÔÔhoti
Va~gÊsena puÔÔho BhagavÈ etadavoca paÒcannaÑ paÔhamasissÈnaÑ
paÒcavaggiyÈnaÑ seÔÔho, paÒcahi vÈ saddhÈdÊhi indriyehi, sÊlÈdÊhi vÈ
dhammakkhandhehi ativisiÔÔhehi cakkh|hi ca seÔÔhoti sa~gÊtikÈrÈnamevidaÑ
vacanaÑ.
359. EvaÑ vutte Bhagavato bhÈsitamabhinandamÈnaso Va~gÊso “esa
sutvÈ”ti-ÈdigÈthÈyo Èha. Tattha paÔhamagÈthÈya isisattamÈti BhagavÈ isi ca
sattamo ca uttamaÔÔhena,
VipassÊsikhÊvessabh|kakusandhakoÓÈgamanakassapanÈmake cha isayo
attanÈ saha satta karonto pÈtubh|totipi isisattamo, taÑ Èlapanto Èha. Na
maÑ vaÒcesÊti yasmÈ parinibbuto, tasmÈ tassa parinibbutabhÈvaÑ
icchantaÑ maÑ na vaÒcesi, na visaÑvÈdesÊti attho. Sesamettha pÈkaÔameva.
360. DutiyagÈthÈya yasmÈ mutyapekkho vihÈsi, tasmÈ taÑ sandhÈyÈha
“yathÈvÈdÊ tathÈkÈrÊ, ahu Buddhassa sÈvako”ti. Maccuno jÈlaÑ tatanti
tebh|makavaÔÔe vitthataÑ mÈrassa taÓhÈjÈlaÑ. MÈyÈvinoti bahumÈyassa.
“TathÈ mÈyÈvino”tipi keci paÔhanti, tesaÑ yo anekÈhi mÈyÈhi
anekakkhattumpi BhagavantaÑ upasa~kami, tassa tathÈ mÈyÈvinoti
adhippÈyo.
361. TatiyagÈthÈya ÈdÊti kÈraÓaÑ. UpÈdÈnassÈti vaÔÔassa. VaÔÔaÑ hi
upÈdÈtabbaÔÔhena idha “upÈdÈnan”ti vuttaÑ, tasseva upÈdÈnassa ÈdiÑ
avijjÈtaÓhÈdibhedaÑ kÈraÓaÑ addasa kappoti evaÑ vattuÑ vaÔÔati BhagavÈti
adhippÈyena vadati. AccagÈ vatÈti atikkanto vata. Maccudheyyanti maccu
ettha dhiyatÊti maccudheyyaÑ, tebh|makavaÔÔassetaÑ adhivacanaÑ. TaÑ
suduttaraÑ maccudheyyaÑ accagÈ vatÈti vedajÈto bhaÓati. Sesamettha
pÈkaÔamevÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
NigrodhakappasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
85
13. SammÈparibbÈjanÊyasutta (MahÈsamayasutta) vaÓÓanÈ
362. PucchÈmi muniÑ pah|tapaÒÒanti SammÈparibbÈjanÊyasuttaÑ,
“MahÈsamayasuttan”tipi vuccati mahÈsamayadivase kathitattÈ. KÈ uppatti?
PucchÈvasikÈ uppatti. Nimmitabuddhena hi puÔÔho BhagavÈ imaÑ
suttamabhÈsi, taÑ saddhiÑ pucchÈya “SammÈparibbÈjanÊyasuttan”ti vuccati.
Ayamettha sa~khepo, vitthÈrato pana SÈkiyakoliyÈnaÑ uppattito pabhuti
porÈÓehi vaÓÓÊyati.
TatrÈyaÑ uddesamaggavaÓÓanÈ1–paÔhamakappikÈnaÑ kira raÒÒo
MahÈsammatassa Rojo nÈma putto ahosi, Rojassa Vararojo, Vararojassa
KalyÈÓo, KalyÈÓassa VarakalyÈÓo, VarakalyÈÓassa MandhÈtÈ, MandhÈtussa
VaramandhÈtÈ, VaramandhÈtussa Uposatho, Uposathassa Varo, Varassa
Upavaro2 Upavarassa Maghadevo3 Maghadevassa paramparÈ caturÈsÊti
khattiyasahassÈni ahesuÑ. TesaÑ parato tayo OkkÈkavaÑsÈ ahesuÑ. Tesu
Tatiya-okkÈkassa paÒca mahesiyo ahesuÑ HatthÈ CittÈ Jantu JÈlinÊ
VisÈkhÈti. EkekissÈ paÒca paÒca itthisatÈni parivÈrÈ, sabbajeÔÔhÈya cattÈro
puttÈ OkkÈmukho KarakaÓÉu4 Hatthiniko5 Sinipuroti6, paÒca dhÊtaro PiyÈ
SuppiyÈ ŒnandÈ VijitÈ VijitasenÈti. EvaÑ sÈ nava putte labhitvÈ kÈlamakÈsi.
Atha rÈjÈ aÒÒaÑ daharaÑ abhir|paÑ rÈjadhÊtaraÑ ÈnetvÈ
aggamahesiÔÔhÈne Ôhapesi, sÈpi JantuÑ nÈma ekaÑ puttaÑ vijÈyi. TaÑ
JantukumÈraÑ paÒcamadivase ala~karitvÈ raÒÒo dassesi, rÈjÈ tuÔÔho
mahesiyÈ varaÑ adÈsi. SÈ ÒÈtakehi saddhiÑ mantetvÈ puttassa rajjaÑ yÈci,
rÈjÈ “nassa vasali mama puttÈnaÑ antarÈyamicchasÊ”ti nÈdÈsi. SÈ
punappunaÑ raho rÈjÈnaÑ paritosetvÈ “na mahÈrÈja musÈvÈdo vaÔÔatÊ”tiÈdÊni vatvÈ yÈcati eva. Atha rÈjÈ putte Èmantesi “ahaÑ tÈtÈ tumhÈkaÑ
kaniÔÔhaÑ JantukumÈraÑ disvÈ tassa mÈtuyÈ sahasÈ varaÑ adÈsiÑ,
______________________________________________________________
1. UddesamattavaÓÓanÈ (SÊ, SyÈ)
2. Caro, carassa upacaro (SÊ, SyÈ)
3. MakhÈdevo (SÊ, SyÈ), Magghadevo (Ka)
4. KÈkaÓÉo (SyÈ), karakaÓÉo (Ka)
5. Hatthinakho (SÊ), sÈtinako (Ka)
6. Nipuroti (SyÈ), nipuÓoti (Ka) DÊ-®Ôha 1. 230 piÔÔhepi passitabbaÑ.
KhuddakanikÈya
86
sÈ puttassa rajjaÑ pariÓÈmetuÑ icchati, tumhe mamaccayena ÈgantvÈ rajjaÑ
kÈreyyÈthÈ”ti aÔÔhahi amaccehi saddhiÑ uyyojesi. Te bhaginiyo ÈdÈya
catura~giniyÈ senÈya nagarÈ nikkhamiÑsu. “KumÈrÈ pitu-accayena ÈgantvÈ
rajjaÑ kÈressanti, gacchÈma ne upaÔÔhahÈmÈ”ti cintetvÈ bah| manussÈ
anubandhiÑsu. PaÔhamadivase yojanamattÈ senÈ ahosi, dutiyadivase
dviyojanamattÈ, tatiyadivase tiyojanamattÈ. KumÈrÈ cintesuÑ “mahÈ ayaÑ
balakÈyo, sace mayaÑ kaÒci sÈmantarÈjÈnaÑ akkamitvÈ1 janapadaÑ
gaÓhissÈma, sopi no na pahossati, kiÑ paresaÑ pÊÄaÑ katvÈ laddharajjena,
mahÈ JambudÊpo, araÒÒe nagaraÑ mÈpessÈmÈ”ti HimavantÈbhimukhÈ
agamiÑsu.
Tattha nagaramÈpanokÈsaÑ pariyesamÈnÈ Himavati Kapilo nÈma
ghoratapo tÈpaso paÔivasati pokkharaÓitÊre mahÈsÈkasaÓÉe, tassa
vasanokÈsaÑ gatÈ. So te disvÈ pucchitvÈ sabbaÑ pavattiÑ sutvÈ tesu
anukampaÑ akÈsi. So kira bhummajÈlaÑ2 nÈma vijjaÑ jÈnÈti, yÈya uddhaÑ
asÊtihatthe ÈkÈse ca heÔÔhÈ bh|miyaÒca guÓadose passati. AthekasmiÑ
padese s|karamigÈ sÊhabyagghÈdayo tÈsetvÈ paripÈtenti, maÓÉ|kam|sikÈ
sappe bhiÑsÈpenti. So te disvÈ “ayaÑ bh|mippadeso pathavÊ-aggan”ti
tasmiÑ padese assamaÑ mÈpesi. Tato so rÈjakumÈre Èha “sace mama
nÈmena nagaraÑ karotha, demi vo imaÑ okÈsan”ti. Te tathÈ paÔijÈniÑsu.
TÈpaso “imasmiÑ okÈse ÔhatvÈ caÓÉÈlaputtopi cakkavattiÑ balena atisetÊ”ti
vatvÈ “assame raÒÒo gharaÑ mÈpetvÈ nagaraÑ mÈpethÈ”ti taÑ okÈsaÑ
datvÈ sayaÑ avid|re pabbatapÈde assamaÑ katvÈ vasi. Tato kumÈrÈ tattha
nagaraÑ mÈpetvÈ Kapilassa vutthokÈse katattÈ “Kapilavatth|”ti nÈmaÑ
ÈropetvÈ tattha nivÈsaÑ kappesuÑ.
Atha amaccÈ “ime kumÈrÈ vayappattÈ, yadi nesaÑ pitÈ santike
bhaveyya, so ÈvÈhavivÈhaÑ kÈreyya, idÈni pana amhÈkaÑ bhÈro”ti cintetvÈ
kumÈrehi saddhiÑ mantesuÑ. KumÈrÈ “amhÈkaÑ sadisÈ khattiyadhÊtaro na
passÈma, tÈsampi bhaginÊnaÑ sadise khattiyakumÈre,
______________________________________________________________
1. AtikkamitvÈ (Ka)
2. Bh|mijayavasaÑ (SyÈ), bh|mijayaÑ (Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
87
jÈtisambhedaÒca na karomÈ”ti. Te jÈtisambhedabhayena jeÔÔhabhaginiÑ
mÈtuÔÔhÈne ÔhapetvÈ avasesÈhi saÑvÈsaÑ kappesuÑ. TesaÑ pitÈ taÑ
pavattiÑ sutvÈ “sakyÈ vata bho kumÈrÈ, paramasakyÈ vata bho kumÈrÈ”ti
udÈnaÑ udÈnesi. AyaÑ tÈva SakyÈnaÑ uppatti. Vuttampi cetaÑ
BhagavatÈ–
“Atha kho AmbaÔÔha rÈjÈ OkkÈko amacce pÈrisajje Èmantesi
‘kahaÑ nu kho bho etarahi kumÈrÈ sammantÊ’ti. Atthi deva
himavantapasse pokkharaÓiyÈ tÊre mahÈsÈkasaÓÉo, tatthetarahi kumÈrÈ
sammanti. Te jÈtisambhedabhayÈ sakÈhi bhaginÊhi saddhiÑ saÑvÈsaÑ
kappentÊti. Atha kho AmbaÔÔha rÈjÈ okkÈko udÈnaÑ udÈnesi ‘sakyÈ vata
bho kumÈrÈ, paramasakyÈ vata bho kumÈrÈ’ti, tadagge kho pana
AmbaÔÔha SakyÈ paÒÒÈyanti, so ca SakyÈnaÑ pubbapuriso”ti1.
Tato nesaÑ jeÔÔhabhaginiyÈ kuÔÔharogo udapÈdi, koviÄÈrapupphasadisÈni
gattÈni ahesuÑ. RÈjakumÈrÈ “imÈya saddhiÑ ekato nisajjaÔÔhÈnabhojanÈdÊni
karontÈnampi upari esa rogo sa~kamatÊ”ti cintetvÈ uyyÈnakÊÄaÑ gacchantÈ
viya taÑ yÈne ÈropetvÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ pokkharaÓiÑ khaÓÈpetvÈ taÑ
tattha khÈdanÊyabhojanÊyehi saddhiÑ pakkhipitvÈ upari padaraÑ
paÔicchÈdÈpetvÈ paÑsuÑ datvÈ pakkamiÑsu. Tena ca samayena rÈmo nÈma
rÈjÈ kuÔÔharogÊ orodhehi ca nÈÔakehi ca jigucchiyamÈno tena saÑvegena
jeÔÔhaputtassa rajjaÑ datvÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ tattha paÓÓam|laphalÈni
paribhuÒjanto na cirasseva arogo suvaÓÓavaÓÓo hutvÈ ito cito ca vicaranto
mahantaÑ susirarukkhaÑ disvÈ tassabbhantare soÄasahatthappamÈÓaÑ taÑ
kolÈpaÑ sodhetvÈ dvÈraÒca vÈtapÈnaÒca katvÈ nisseÓiÑ bandhitvÈ tattha
vÈsaÑ kappesi. So a~gÈrakaÔÈhe aggiÑ katvÈ rattiÑ vissaraÒca sussaraÒca
suÓanto sayati. So “asukasmiÑ padese sÊho saddamakÈsi, asukasmiÑ
byaggho”ti sallakkhetvÈ pabhÈte tattha gantvÈ vighÈsamaÑsaÑ ÈdÈya
pacitvÈ khÈdati.
AthekadivasaÑ so pacc|sasamaye aggiÑ jÈletvÈ nisÊdi, tena ca
samayena tassÈ rÈjadhÊtÈya gandhaÑ ghÈyitvÈ byaggho taÑ padesaÑ
______________________________________________________________
1. DÊ 1. 87 piÔÔhe.
88
KhuddakanikÈya
khaÓitvÈ padaratthare vivaramakÈsi. Tena vivarena sÈ byagghaÑ disvÈ bhÊtÈ
vissaramakÈsi. So taÑ saddaÑ sutvÈ “itthisaddo eso”ti ca sallakkhetvÈ
pÈtova tattha gantvÈ “ko etthÈ”ti Èha. MÈtugÈmo sÈmÊti. NikkhamÈti. Na
nikkhamÈmÊti. KiÑ kÈraÓÈti. KhattiyakaÒÒÈ ahanti. EvaÑ sobbhe nikhÈtÈpi
mÈnameva karoti. So sabbaÑ pucchitvÈ “ahampi khattiyo”ti jÈtiÑ ÈcikkhitvÈ
“ehi dÈni khÊre pakkhittasappi viya jÈtan”ti Èha. SÈ “kuÔÔharoginÊmhi sÈmi,
na sakkÈ nikkhamitun”ti-Èha. So “katakammo dÈni ahaÑ sakkÈ
tikicchitun”ti nisseÓiÑ datvÈ taÑ uddharitvÈ attano vasanokÈsaÑ netvÈ
sayaÑ paribhuttabhesajjÈni eva datvÈ na cirasseva arogaÑ
suvaÓÓavaÓÓamakÈsi. So tÈya saddhiÑ saÑvÈsaÑ kappesi. SÈ
paÔhamasaÑvÈseneva gabbhaÑ gaÓhitvÈ dve putte vijÈyi, punapi dveti evaÑ
soÄasakkhattuÑ vijÈyi, evaÑ te dvattiÑsa bhÈtaro ahesuÑ. Te anupubbena
vuÉÉhippatte pitÈ sabbasippÈni sikkhÈpesi.
AthekadivasaÑ eko RÈmaraÒÒo nagaravÈsÊ pabbate ratanÈni gavesanto
taÑ padesaÑ Ègato rÈjÈnaÑ disvÈ aÒÒÈsi. “JÈnÈmahaÑ deva tumhe”ti Èha.
“Kuto tvaÑ ÈgatosÊ”ti ca tena puÔÔho “nagarato devÈ”ti Èha. Tato naÑ rÈjÈ
sabbaÑ pavattiÑ pucchi. EvaÑ tesu samullapamÈnesu te dÈrakÈ ÈgamiÑsu.
So te disvÈ “ime ke devÈ”ti pucchi. PuttÈ me bhaÓeti. Imehi dÈni deva
dvattiÑsakumÈrehi parivuto vane kiÑ karissasi, ehi rajjamanusÈsÈti. AlaÑ
bhaÓe idheva sukhanti. So “laddhaÑ dÈni me kathÈpÈbhatan”ti nagaraÑ
gantvÈ raÒÒo puttassÈrocesi. RaÒÒo putto “pitaraÑ ÈnessÈmÊ”ti
catura~giniyÈ senÈya tattha gantvÈ nÈnappakÈrehi pitaraÑ yÈci, sopi “alaÑ
tÈta kumÈra, idheva sukhan”ti neva icchi. Tato rÈjaputto “na dÈni rÈjÈ
ÈgantuÑ icchati, handassa idheva nagaraÑ mÈpemÊ”ti cintetvÈ taÑ
kolarukkhaÑ uddharitvÈ gharaÑ katvÈ nagaraÑ mÈpetvÈ kolarukkhaÑ
apanetvÈ katattÈ “Kolanagaran”ti ca byagghapathe katattÈ
“Byagghapajjan”ti1 cÈti dve nÈmÈni ÈropetvÈ agamÈsi.
______________________________________________________________
1. Byagghapathanti (SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
89
Tato vayappatte kumÈre mÈtÈ ÈÓÈpesi “tÈtÈ tumhÈkaÑ
KapilavatthuvÈsino SakyÈ mÈtulÈ honti, dhÊtaro nesaÑ gaÓhathÈ”ti. Te yaÑ
divasaÑ khattiyakaÒÒÈyo nadÊkÊÄanaÑ gacchanti, taÑ divasaÑ gantvÈ
nadÊtitthaÑ uparundhitvÈ nÈmÈni sÈvetvÈ patthitÈ patthitÈ rÈjadhÊtaro
gahetvÈ agamaÑsu. SakyarÈjÈno sutvÈ “hotu bhaÓe, amhÈkaÑ ÒÈtakÈ evÈ”ti
tuÓhÊ ahesuÑ. AyaÑ KoliyÈnaÑ uppatti.
EvaÑ tesaÑ SÈkiyakoliyÈnaÑ aÒÒamaÒÒaÑ ÈvÈhavivÈhaÑ karontÈnaÑ
Ègato vaÑso yÈva SÊhahanurÈjÈ, tÈva vitthÈrato veditabbo–SÊhahanuraÒÒo
kira paÒca puttÈ ahesuÑ Suddhodano Amitodano Dhotodano Sakkodano
Sukkodanoti1. Tesu Suddhodane rajjaÑ kÈrayamÈne tassa pajÈpatiyÈ
AÒjanaraÒÒo dhÊtÈya MahÈmÈyÈdeviyÈ kucchimhi p|ritapÈramÊ mahÈpuriso
JÈtakanidÈne vuttanayena TusitapurÈ cavitvÈ paÔisandhiÑ gahetvÈ
anupubbena katamahÈbhinikkhamano sammÈsambodhiÑ abhisambujjhitvÈ
pavattitavaradhammacakko anukkamena KapilavatthuÑ gantvÈ
SuddhodanamahÈrÈjÈdayo ariyaphale patiÔÔhÈpetvÈ janapadacÈrikaÑ
pakkamitvÈ punapi aparena samayena paccÈgantvÈ pannarasahi
bhikkhusatehi saddhiÑ KapilavatthusmiÑ viharati NigrodhÈrÈme.
Tattha viharante ca Bhagavati SÈkiyakoliyÈnaÑ udakaÑ paÔicca kalaho
ahosi. KathaÑ? NesaÑ kira ubhinnampi KapilapurakoliyapurÈnaÑ antare
rohiÓÊ nÈma nadÊ pavattati. SÈ kadÈci appodakÈ hoti, kadÈci mahodakÈ.
AppodakakÈle setuÑ katvÈ SÈkiyÈpi KoliyÈpi attano attano
sassapÈyanatthaÑ udakaÑ Ènenti. TesaÑ manussÈ ekadivasaÑ setuÑ
karontÈ aÒÒamaÒÒaÑ bhaÓÉantÈ “are tumhÈkaÑ rÈjakulaÑ bhaginÊhi
saddhiÑ saÑvÈsaÑ kappesi kukkuÔasoÓasi~gÈlÈditiracchÈnÈ viya, tumhÈkaÑ
rÈjakulaÑ susirarukkhe vÈsaÑ kappesi pisÈcillikÈ viyÈ”ti evaÑ jÈtivÈdena
khuÑsetvÈ attano attano rÈj|naÑ ÈrocesuÑ. Te kuddhÈ yuddhasajjÈ hutvÈ
RohiÓÊnadÊtÊraÑ sampattÈ. EvaÑ sÈgarasadisaÑ balaÑ aÔÔhÈsi.
______________________________________________________________
1. Sukkodano Asukkodanoti (SÊ), Sukkodano Sukkhodanoti (SyÈ)
KhuddakanikÈya
90
Atha BhagavÈ “ÒÈtakÈ kalahaÑ karonti, handa ne vÈressÈmÊ”ti
ÈkÈsenÈgantvÈ dvinnaÑ senÈnaÑ majjhe aÔÔhÈsi. Tampi ÈvajjetvÈ SÈvatthito
Ègatoti eke. EvaÑ ÔhatvÈ ca pana AttadaÓÉasuttaÑ1 abhÈsi. TaÑ sutvÈ sabbe
saÑvegappattÈ ÈvudhÈni chaÉÉetvÈ BhagavantaÑ namassamÈnÈ aÔÔhaÑsu,
mahagghaÒca ÈsanaÑ paÒÒÈpesuÑ. BhagavÈ oruyha paÒÒattÈsane nisÊditvÈ
“kuÔhÈrÊhattho puriso”ti-ÈdikaÑ PhandanajÈtakaÑ2, “vandÈmi taÑ
kuÒjarÈ”ti-ÈdikaÑ LaÔukikajÈtakaÑ3,
“SammodamÈnÈ gacchanti, jÈlamÈdÈya pakkhino.
YadÈ te vivadissanti, tadÈ ehinti me vasan”ti4–
imaÑ VaÔÔakajÈtakaÒca kathetvÈ puna tesaÑ cirakÈlappavattaÑ ÒÈtibhÈvaÑ
dassento imaÑ mahÈvaÑsaÑ kathesi. Te “pubbe kira mayaÑ ÒÈtakÈ evÈ”ti
ativiya pasÊdiÑsu. Tato SakyÈ aÉÉhateyyakumÈrasate, KoliyÈ
aÉÉhateyyakumÈrasateti paÒca kumÈrasate Bhagavato parivÈratthÈya
adaÑsu. BhagavÈ tesaÑ pubbahetuÑ disvÈ “etha bhikkhavo”ti Èha, te sabbe
iddhiyÈ nibbatta-aÔÔhaparikkhÈrayuttÈ ÈkÈse abbhuggantvÈ Ègamma
BhagavantaÑ vanditvÈ aÔÔhaÑsu. BhagavÈ te ÈdÈya mahÈvanaÑ agamÈsi.
TesaÑ pajÈpatiyo d|te pÈhesuÑ, te tÈhi nÈnappakÈrehi palobhiyamÈnÈ
ukkaÓÔhiÑsu. BhagavÈ tesaÑ ukkaÓÔhitabhÈvaÑ ÒatvÈ HimavantaÑ dassetvÈ
tattha KuÓÈlajÈtakakathÈya5 tesaÑ anabhiratiÑ vinodetukÈmo Èha
“diÔÔhapubbo vo bhikkhave HimavÈ”ti. Na BhagavÈti. “Etha bhikkhave
pekkhathÈ”ti attano iddhiyÈ te ÈkÈsena nento “ayaÑ suvaÓÓapabbato, ayaÑ
rajatapabbato, ayaÑ maÓipabbato”ti nÈnappakÈre pabbate dassetvÈ
kuÓÈladahe manosilÈtale paccuÔÔhÈsi. Tato “Himavante sabbe
catuppadabahuppadÈdibhedÈ tiracchÈnagatÈ pÈÓÈ Ègacchantu, sabbesaÒca
pacchato kuÓÈlasakuÓo”ti adhiÔÔhÈsi. Œgacchante ca te jÈtinÈmaniruttivasena
vaÓÓento “ete bhikkhave haÑsÈ, ete koÒcÈ, ete cakkavÈkÈ, karavÊkÈ,
hatthisoÓÉakÈ, pokkharasÈtakÈ”ti tesaÑ dassesi.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 424 piÔÔhe.
4. Khu 5. 9 piÔÔhe.
2. Khu 5. 259 piÔÔhe.
3. Khu 5. 124 piÔÔhe.
5. Khu 6. 113 piÔÔhe.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
91
Te vimhitahadayÈ passantÈ sabbapacchato ÈgacchantaÑ dvÊhi
dijakaÒÒÈhi mukhatuÓÉakena ÉaÑsitvÈ gahitakaÔÔhavemajjhe nisinnaÑ
sahassadijakaÒÒÈparivÈraÑ kuÓÈlasakuÓaÑ disvÈ acchariyabbhutacittajÈtÈ
BhagavantaÑ ÈhaÑsu “kacci bhante BhagavÈpi idha KuÓÈlarÈjÈ
bh|tapubbo”ti. “Œma bhikkhave mayÈvesa kuÓÈlavaÑso kato. AtÊte hi
mayaÑ cattÈro janÈ idha vasimhÈ NÈrado Devilo isi, Œnando gijjharÈjÈ,
puÓÓamukho phussakokilo, ahaÑ KuÓÈlo sakuÓo”ti sabbaÑ
MahÈkuÓÈlajÈtakaÑ kathesi. TaÑ sutvÈ tesaÑ bhikkh|naÑ
purÈÓadutiyikÈyo Èrabbha uppannÈ anabhirati v|pasantÈ. Tato tesaÑ
BhagavÈ saccakathaÑ kathesi, kathÈpariyosÈne sabbapacchimako sotÈpanno,
sabba-uparimo anÈgÈmÊ ahosi, ekopi puthujjano vÈ arahÈ vÈ natthi. Tato
BhagavÈ te ÈdÈya punadeva mahÈvane oruhi, ÈgacchamÈnÈ ca te bhikkh|
attanova iddhiyÈ ÈgacchiÑsu.
Atha nesaÑ BhagavÈ uparimaggatthÈya puna dhammaÑ desesi, te
paÒcasatÈpi vipassanaÑ ÈrabhitvÈ arahatte patiÔÔhahiÑsu. PaÔhamaÑ patto
paÔhamameva ÈgamÈsi “Bhagavato ÈrocessÈmÊ”ti. ŒgantvÈ ca
“abhiramÈmahaÑ BhagavÈ, na ukkaÓÔhÈmÊ”ti vatvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ
ekamantaÑ nisÊdi. EvaÑ te sabbepi anukkamena ÈgantvÈ BhagavantaÑ
parivÈretvÈ nisÊdiÑsu jeÔÔhamÈsa-uposathadivase sÈyanhasamaye. Tato
paÒcasatakhÊÓÈsavaparivutaÑ varabuddhÈsane nisinnaÑ BhagavantaÑ
ÔhapetvÈ asaÒÒasatte ca ar|pabrahmÈno ca sakaladasasahassacakkavÈÄe
avasesadevatÈdayo Ma~galasuttavaÓÓanÈyaÑ vuttanayena sukhumattabhÈve
nimminitvÈ samparivÈresuÑ “vicitrapaÔibhÈnaÑ dhammadesanaÑ
sossÈmÈ”ti. Tattha cattÈro khÊÓÈsavabrahmÈno samÈpattito vuÔÔhÈya
brahmagaÓaÑ apassantÈ “kuhiÑ gatÈ”ti ÈvajjetvÈ tamatthaÑ ÒatvÈ pacchÈ
ÈgantvÈ okÈsaÑ alabhamÈnÈ cakkavÈÄamuddhani ÔhatvÈ paccekagÈthÈyo
abhÈsiÑsu. YathÈha–
“Atha kho catunnaÑ SuddhÈvÈsakÈyikÈnaÑ devatÈnaÑ etadahosi
‘ayaÑ kho BhagavÈ sakkesu viharati KapilavatthusmiÑ mahÈvane
mahatÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ paÒcamattehi bhikkhusatehi
sabbeheva arahantehi. Dasahi ca lokadhÈt|hi devatÈ yebhuyyena
sannipatitÈ honti BhagavantaÑ dassanÈya
92
KhuddakanikÈya
bhikkhusaÑghaÒca. Yann|na mayampi yena BhagavÈ
tenupasa~kameyyÈma, upasa~kamitvÈ Bhagavato santike paccekaÑ
gÈthaÑ bhÈseyyÈmÈ’ti”1.
SabbaÑ SagÈthÈvagge1 vuttanayeneva veditabbaÑ. EvaÑ gantvÈ ca
tattha eko brahmÈ puratthimacakkavÈÄamuddhani okÈsaÑ labhitvÈ tattha
Ôhito imaÑ gÈthaÑ abhÈsi–
“MahÈsamayo pavanasmiÑ -padakkhitÈye aparÈjitasaÑghan”ti2.
ImaÒcassa gÈthaÑ bhÈsamÈnassa pacchimacakkavÈÄapabbate Ôhito
saddaÑ assosi.
Dutiyo pacchimacakkavÈÄamuddhani okÈsaÑ labhitvÈ tattha Ôhito taÑ
gÈthaÑ sutvÈ imaÑ gÈthaÑ abhÈsi–
“Tatra bhikkhavo samÈdahaÑsu -paindriyÈni rakkhanti paÓÉitÈ”ti2.
Tatiyo dakkhiÓacakkavÈÄamuddhani okÈsaÑ labhitvÈ tattha Ôhito taÑ
gÈthaÑ sutvÈ imaÑ gÈthaÑ abhÈsi–
“ChetvÈ khÊlaÑ chetvÈ palighaÑ -pa- susunÈgÈ”ti2.
Catuttho uttaracakkavÈÄamuddhani okÈsaÑ labhitvÈ tattha Ôhito taÑ
gÈthaÑ sutvÈ imaÑ gÈthamabhÈsi–
“Ye keci BuddhaÑ saraÓaÑ gatÈse -padevakÈyaÑ parip|ressantÊ”ti2.
Tassapi taÑ saddaÑ dakkhiÓacakkavÈÄamuddhani Ôhito assosi. EvaÑ tadÈ
ime cattÈro brahmÈno parisaÑ thometvÈ ÔhitÈ ahesuÑ, mahÈbrahmÈno
ekacakkavÈÄaÑ chÈdetvÈ aÔÔhaÑsu.
Atha BhagavÈ devaparisaÑ oloketvÈ bhikkh|naÑ Èrocesi “yepi te
bhikkhave ahesuÑ atÊtamaddhÈnaÑ arahanto SammÈsambuddhÈ, tesampi
BhagavantÈnaÑ etapparamÈyeva devatÈ sannipatitÈ ahesuÑ seyyathÈpi
______________________________________________________________
1. DÊ 2. 203; SaÑ 1. 24 piÔÔhesu.
2. DÊ 2. 203; SaÑ 1. 25 piÔÔhesu.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
93
mayhaÑ etarahi. Yepi te bhikkhave bhavissanti anÈgatamaddhÈnaÑ
arahanto SammÈsambuddhÈ, tesampi BhagavantÈnaÑ etapparamÈyeva
devatÈ sannipatitÈ bhavissanti seyyathÈpi mayhaÑ etarahÊ”ti. Tato taÑ
devaparisaÑ bhabbÈbhabbavasena dvidhÈ vibhaji “ettakÈ bhabbÈ, ettakÈ
abhabbÈ”ti. Tattha “abhabbaparisÈ Buddhasatepi dhammaÑ desente na
bujjhati, bhabbaparisÈ sakkÈ bodhetun”ti ÒatvÈ puna bhabbapuggale
cariyavasena chadhÈ vibhaji “ettakÈ rÈgacaritÈ, ettakÈ
dosamohavitakkasaddhÈbuddhicaritÈ”ti. EvaÑ cariyavasena pariggahetvÈ
“assÈ parisÈya kÊdisÈ dhammadesanÈ sappÈyÈ”ti dhammakathaÑ vicinitvÈ
puna taÑ parisaÑ manasÈkÈsi “attajjhÈsayena nu kho jÈneyya,
parajjhÈsayena, aÔÔhuppattivasena, pucchÈvasenÈ”ti. Tato “pucchÈvasena
jÈneyyÈ”ti ÒatvÈ “paÒhaÑ pucchituÑ samattho atthi, natthÊ”ti puna
sakalaparisaÑ ÈvajjetvÈ “natthi kocÊ”ti ÒatvÈ “sace ahameva pucchitvÈ
ahameva vissajjeyyaÑ, evamassÈ parisÈya sappÈyaÑ na hoti. Yann|nÈhaÑ
nimmitabuddhaÑ mÈpeyyanti pÈdakajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya
manomayiddhiyÈ abhisa~kharitvÈ nimmitabuddhaÑ mÈpesi.
“Sabba~gapacca~gÊ lakkhaÓasampanno pattacÊvaradharo
ÈlokitavilokitÈdisampanno hot|”ti adhiÔÔhÈnacittena saha pÈturahosi. So
pÈcÊnalokadhÈtuto ÈgantvÈ Bhagavato samasame Èsane nisinno evaÑ
ÈgantvÈ yÈni BhagavatÈ imamhi samÈgame cariyavasena cha suttÈni1
kathitÈni. SeyyathidaÑ? PurÈbhedasuttaÑ kalahavivÈdasuttaÑ c|Äaby|haÑ
mahÈby|haÑ tuvaÔakaÑ idameva sammÈparibbÈjanÊyanti. Tesu
rÈgacaritadevatÈnaÑ sappÈyavasena kathetabbassa imassa suttassa
pavattanatthaÑ paÒhaÑ pucchanto “pucchÈmi MuniÑ pah|tapaÒÒan”ti
imaÑ gÈthamÈha.
Tattha pah|tapaÒÒanti mahÈpaÒÒaÑ. TiÓÓanti caturoghatiÓÓaÑ.
PÈra~gatanti nibbÈnappattaÑ. Parinibbutanti sa-upÈdisesanibbÈnavasena
parinibbutaÑ. ®hitattanti lokadhammehi akampanÊyacittaÑ. Nikkhamma
gharÈ panujja kÈmeti vatthukÈme panuditvÈ gharÈvÈsÈ nikkhamma. KathaÑ
bhikkhu sammÈ so loke paribbajeyyÈti so bhikkhu kathaÑ loke sammÈ
paribbajeyya vihareyya anupalitto lokena hutvÈ, lokaÑ atikkameyyÈti
vuttaÑ hoti. Sesamettha vuttanayameva.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 411 piÔÔhÈdÊsu.
94
KhuddakanikÈya
363. Atha BhagavÈ yasmÈ ÈsavakkhayaÑ appatvÈ loke sammÈ
paribbajanto nÈma natthi, tasmÈ tasmiÑ rÈgacaritÈdivasena pariggahite
bhabbapuggalasam|he taÑ taÑ tesaÑ tesaÑ samÈnadosÈnaÑ
devatÈgaÓÈnaÑ ÈciÓÓadosappahÈnatthaÑ “yassa ma~galÈ”ti ÈrabhitvÈ
arahattanik|Ôeneva khÊÓÈsavapaÔipadaÑ pakÈsento pannarasa gÈthÈyo
abhÈsi.
Tattha paÔhamagÈthÈya tÈva ma~galÈti ma~galasutte vuttÈnaÑ
diÔÔhama~galÈdÊnametaÑ adhivacanaÑ. Sam|hatÈti suÔÔhu |hatÈ
paÒÒÈsatthena samucchinnÈ. UppÈtÈti “ukkÈpÈtadisÈÉÈhÈdayo evaÑvipÈkÈ
hontÊ”ti evaÑ pavattÈ uppÈtÈbhinivesÈ. SupinÈti “pubbaÓhasamaye supinaÑ
disvÈ idaÑ nÈma hoti, majjhanhikÈdÊsu idaÑ, vÈmapassena sayatÈ diÔÔhe
idaÑ nÈma hoti, dakkhiÓapassÈdÊhi idaÑ, supinante candaÑ disvÈ idaÑ
nÈma hoti, s|riyÈdayo disvÈ idan”ti evaÑ pavattÈ supinÈbhinivesÈ,
lakkhaÓÈti daÓÉalakkhaÓavatthalakkhaÓÈdipÈÔhaÑ paÔhitvÈ “iminÈ idaÑ
nÈma hotÊ”ti evaÑ pavattÈ lakkhaÓÈbhinivesÈ. Te sabbepi BrahmajÈle
vuttanayeneva veditabbÈ. So ma~galadosavippahÊnoti aÔÔhatiÑsa
mahÈma~galÈni ÔhapetvÈ avasesÈ ma~galadosÈ nÈma. Yassa panete
ma~galÈdayo sam|hatÈ, so ma~galadosavippahÊno hoti. Atha vÈ
ma~galÈnaÒca uppÈtÈdidosÈnaÒca pahÊnattÈ ma~galadosavippahÊno hoti, na
ma~galÈdÊhi suddhiÑ pacceti ariyamaggassa adhigatattÈ. TasmÈ sammÈ so
loke paribbajeyya, so khÊÓÈsavo sammÈ loke paribbajeyya anupalitto
lokenÈti.
364. DutiyagÈthÈya rÈgaÑ vinayetha mÈnusesu, dibbesu kÈmesu cÈpi
bhikkh|ti mÈnusesu ca dibbesu ca kÈmaguÓesu anÈgÈmimaggena
anuppattidhammataÑ nento rÈgaÑ vinayetha. Atikkamma bhavaÑ samecca
dhammanti evaÑ rÈgaÑ vinetvÈ tato paraÑ arahattamaggena
sabbappakÈrato pariÒÒÈbhisamayÈdayo sÈdhento catusaccabhedampi
samecca dhammaÑ imÈya paÔipadÈya tividhampi atikkamma bhavaÑ.
SammÈ soti sopi bhikkhu sammÈ loke paribbajeyya.
365. TatiyagÈthÈya “anurodhavirodhavippahÊno”ti sabbavatth|su
pahÊnarÈgadoso. SesaÑ vuttanayameva. SabbagÈthÈsu ca “sopi bhikkhu
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
95
sammÈ loke paribbajeyyÈ”ti yojetabbaÑ. Ito paraÑ hi yojanampi avatvÈ
avuttanayameva vaÓÓayissÈma.
366. CatutthagÈthÈya sattasa~khÈravasena duvidhaÑ piyaÒca appiyaÒca
veditabbaÑ, tattha chandarÈgapaÔighappahÈnena hitvÈ. AnupÈdÈyÈti cat|hi
upÈdÈnehi kaÒci dhammaÑ aggahetvÈ. Anissito kuhiÒcÊti aÔÔhasatabhedena
taÓhÈnissayena dvÈsaÔÔhibhedena diÔÔhinissayena ca kuhiÒci r|pÈdidhamme
bhave vÈ anissito. SaÑyojaniyehi vippamuttoti sabbepi tebh|makadhammÈ
dasavidhasaÑyojanassa visayattÈ saÑyojaniyÈ, tehi sabbappakÈrato
maggabhÈvanÈya pariÒÒÈtattÈ ca1 vippamuttoti attho. PaÔhamapÈdena cettha
rÈgadosappahÈnaÑ vuttaÑ, dutiyena upÈdÈnanissayÈbhÈvo, tatiyena
sesÈkusalehi akusalavatth|hi ca vippamokkho. PaÔhamena vÈ
rÈgadosappahÈnaÑ, dutiyena tadupÈyo, tatiyena tesaÑ pahÊnattÈ
saÑyojaniyehi vippamokkhoti veditabbo.
367. PaÒcamagÈthÈya upadhÊs|ti khandhupadhÊsu. ŒdÈnanti
ÈdÈtabbaÔÔhena teyeva vuccanti. AnaÒÒaneyyoti aniccÈdÊnaÑ sudiÔÔhattÈ
“idaÑ seyyo”ti kenaci anetabbo. SesaÑ uttÈnapadatthameva. IdaÑ vuttaÑ
hoti–ÈdÈnesu catutthamaggena sabbaso chandarÈgaÑ vinetvÈ so
vinÊtachandarÈgo tesu upadhÊsu na sÈrameti, sabbe upadhÊ asÈrakatteneva
passati. Tato tesu duvidhenapi nissayena anissito aÒÒena vÈ kenaci “idaÑ
seyyo”ti anetabbo khÊÓÈsavo bhikkhu sammÈ so loke paribbajeyya.
368. ChaÔÔhagÈthÈya aviruddhoti etesaÑ tiÓÓaÑ duccaritÈnaÑ pahÊnattÈ
sucaritehi saddhiÑ aviruddho. ViditvÈ dhammanti maggena
catusaccadhammaÑ ÒatvÈ. NibbÈnapadÈbhipatthayÈnoti anupÈdisesaÑ
khandhaparinibbÈnapadaÑ patthayamÈno. SesaÑ uttÈnatthameva.
369. SattamagÈthÈya akkuÔÔhoti dasahi akkosavatth|hi abhisatto. Na
sandhiyethÈti na upanayhetha na kuppeyya. LaddhÈ
______________________________________________________________
1. PariÒÒÈtattÈ pahÊnattÈ ca (SyÈ)
96
KhuddakanikÈya
parabhojanaÑ na majjeti parehi dinnaÑ saddhÈdeyyaÑ labhitvÈ “ahaÑ ÒÈto
yasassÊ lÈbhÊ”ti na majjeyya. SesaÑ uttÈnatthameva.
370. AÔÔhamagÈthÈya lobhanti visamalobhaÑ. Bhavanti
kÈmabhavÈdibhavaÑ. EvaÑ dvÊhi padehi bhavabhogataÓhÈ vuttÈ. Purimena
vÈ sabbÈpi taÓhÈ, pacchimena kammabhavo. Virato chedanabandhanÈ cÈti1
evametesaÑ kammakilesÈnaÑ pahÊnattÈ parasattachedanabandhanÈ ca
viratoti. SesaÑ vuttanayameva.
371. NavamagÈthÈya sÈruppaÑ attano viditvÈti attano bhikkhubhÈvassa
patir|paÑ2 anesanÈdiÑ pahÈya sammÈ-esanÈdi-ÈjÊvasuddhiÑ aÒÒaÒca
sammÈpaÔipattiÑ tattha patiÔÔhahanena viditvÈ. Na hi ÒÈtamatteneva kiÒci
hoti. YathÈtathiyanti yathÈtathaÑ yathÈbh|taÑ. Dhammanti
khandhÈyatanÈdibhedaÑ yathÈbh|taÒÈÓena, catusaccadhammaÑ vÈ
maggena viditvÈ. SesaÑ uttÈnatthameva.
372. DasamagÈthÈya so nirÈso anÈsisÈnoti yassa ariyamaggena
vinÈsitattÈ anusayÈ ca na santi, akusalam|lÈ ca sam|hatÈ, so nirÈso nittaÓho
hoti. Tato ÈsÈya abhÈvena kaÒci r|pÈdidhammaÑ nÈsÊsati. TenÈha “nirÈso
anÈsisÈno”ti. SesaÑ vuttanayameva.
373. EkÈdasamagÈthÈya ÈsavakhÊÓoti khÊÓacaturÈsavo. PahÊnamÈnoti
pahÊnanavavidhamÈno. RÈgapathanti rÈgavisayabh|taÑ
tebh|makadhammajÈtaÑ. UpÈtivattoti pariÒÒÈpahÈnehi atikkanto. Dantoti
sabbadvÈravisevanaÑ hitvÈ ariyena damathena dantabh|miÑ patto.
Parinibbutoti kilesaggiv|pasamena sÊtibh|to. SesaÑ vuttanayameva.
374. DvÈdasamagÈthÈya saddhoti BuddhÈdiguÓesu
parappaccayavirahitattÈ sabbÈkÈrasampannena aveccappasÈdena
samannÈgato, na parassa saddhÈya paÔipattiyaÑ gamanabhÈvena3. YathÈha
“na khvÈhaÑ ettha bhante Bhagavato
______________________________________________________________
1. Chedanabandhanatoti (SÊ, SyÈ)
2. Appatir|paÑ (SÊ)
3. GamanÈbhÈvena (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
97
saddhÈya gacchÈmÊ”ti1. SutavÈti vositasutakiccattÈ
paramatthikasutasamannÈgato. NiyÈmadassÊti saÑsÈrakantÈram|Ähe loke
amatapuragÈmino sammattaniyÈmabh|tassa maggassa dassÈvÊ,
diÔÔhamaggoti vuttaÑ hoti. Vaggagatesu na vaggasÈrÊti vaggagatÈ nÈma
dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatikÈ aÒÒamaÒÒaÑ paÔilomattÈ, evaÑ vaggÈhi diÔÔhÊhi gatesu
sattesu na vaggasÈrÊ “idaÑ ucchijjissati, idaÑ tatheva bhavissatÊ”ti evaÑ
diÔÔhivasena agamanato. PaÔighanti paÔighÈtakaÑ, cittavighÈtakanti2 vuttaÑ
hoti. DosavisesanamevetaÑ. VineyyÈti vinetvÈ. SesaÑ vuttanayameva.
375. TerasamagÈthÈya saÑsuddhajinoti saÑsuddhena arahattamaggena
vijitakileso. VivaÔÔacchadoti vivaÔarÈgadosamohachadano. Dhammesu vasÊti
catusaccadhammesu vasippatto. Na hissa sakkÈ te dhammÈ yathÈ ÒÈtÈ
kenaci aÒÒathÈ kÈtuÑ, tena khÊÓÈsavo “dhammesu vasÊ”ti vuccati. PÈrag|ti
pÈraÑ vuccati nibbÈnaÑ, taÑ gato, sa-upÈdisesavasena adhigatoti vuttaÑ
hoti. Anejoti apagatataÓhÈcalano. Sa~khÈranirodhaÒÈÓakusaloti
sa~khÈranirodho vuccati nibbÈnaÑ, tamhi ÒÈÓaÑ ariyamaggapaÒÒÈ, tattha
kusalo, catukkhattuÑ bhÈvitattÈ chekoti vuttaÑ hoti.
376. CuddasamagÈthÈya atÊtes|ti pavattiÑ patvÈ atikkantesu
paÒcakkhandhesu. AnÈgates|ti pavattiÑ appattesu paÒcakkhandhesu eva.
KappÈtÊtoti “ahaÑ maman”ti kappanaÑ sabbampi vÈ taÓhÈdiÔÔhikappaÑ
atÊto. Aticca suddhipaÒÒoti atÊva suddhipaÒÒo, atikkamitvÈ vÈ suddhipaÒÒo.
KiÑ atikkamitvÈ? AddhattayaÑ. ArahÈ hi yvÈyaÑ avijjÈsa~khÈrasa~khÈto
atÊto addhÈ, jÈtijarÈmaraÓasa~khÈto anÈgato addhÈ,
viÒÒÈÓÈdibhavapariyanto paccuppanno ca addhÈ, taÑ sabbampi atikkamma
ka~khaÑ vitaritvÈ paramasuddhippattapaÒÒo hutvÈ Ôhito. Tena vuccati
“aticca suddhipaÒÒo”ti. SabbÈyatanehÊti dvÈdasahÈyatanehi. ArahÈ hi evaÑ
kappÈtÊto, kappÈtÊtattÈ aticca suddhipaÒÒattÈ ca ÈyatiÑ na kiÒci ÈyatanaÑ
upeti. TenÈha “sabbÈyatanehi vippamutto”ti.
______________________________________________________________
1. AÑ 2. 33 piÔÔhe.
2. CittaghaÔÔakanti (SÊ, SyÈ)
98
KhuddakanikÈya
377. PannarasamagÈthÈya aÒÒÈya padanti ye te “saccÈnaÑ caturo
padÈ”ti vuttÈ, tesu ekekapadaÑ pubbabhÈgasaccavavatthÈpanapaÒÒÈya
ÒatvÈ. Samecca dhammanti tato paraÑ cat|hi ariyamaggehi
catusaccadhammaÑ samecca. VivaÔaÑ disvÈna pahÈnamÈsavÈnanti atha
paccavekkhaÓaÒÈÓena ÈsavakkhayasaÒÒitaÑ nibbÈnaÑ vivaÔaÑ
pÈkaÔamanÈvaÔaÑ disvÈ. SabbupadhÊnaÑ parikkhayÈti sabbesaÑ
khandhakÈmaguÓakilesÈbhisa~khÈrabhedÈnaÑ upadhÊnaÑ parikkhÊÓattÈ
katthaci asajjamÈno bhikkhu sammÈ so loke paribbajeyya vihareyya,
anallÊyanto lokaÑ gaccheyyÈti desanaÑ niÔÔhÈpesi.
378. Tato so nimmito dhammadesanaÑ thomento “addhÈ hi BhagavÈ”ti
imaÑ gÈthamÈha. Tattha yo so evaÑ vihÈrÊti yo so ma~galÈdÊni
sam|hanitvÈ sabbama~galadosappahÈnavihÈrÊ, yopi so dibbamÈnusakesu
kÈmesu rÈgaÑ vineyya bhavÈtikkamma dhammÈbhisamayavihÈrÊti evaÑ
tÈya tÈya gÈthÈya niddiÔÔhabhikkhuÑ dassento Èha. SesaÑ uttÈnameva.
AyaÑ pana yojanÈ–addhÈ hi BhagavÈ tatheva etaÑ yaÑ tvaÑ “yassa
ma~galÈ sam|hatÈ”ti-ÈdÊni vatvÈ tassÈ tassÈ gÈthÈya pariyosÈne “sammÈ so
loke paribbajeyyÈ”ti avaca. KiÑ kÈraÓaÑ? Yo so evaÑvihÈrÊ bhikkhu, so
uttamena damathena danto, sabbÈni ca dasapi saÑyojanÈni caturo ca yoge
vÊtivatto hoti. TasmÈ sammÈ so loke paribbajeyya, natthi me ettha
vicikicchÈti iti desanÈthomanagÈthampi vatvÈ arahattanik|Ôeneva desanaÑ
niÔÔhÈpesi. SuttapariyosÈne koÔisatasahassadevatÈnaÑ aggaphalappatti ahosi,
sotÈpattisakadÈgÈmi-anÈgÈmiphalappattÈ pana gaÓanato asa~khyeyyÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
SammÈparibbÈjanÊyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
99
14. DhammikasuttavaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti DhammikasuttaÑ. KÈ uppatti? TiÔÔhamÈne kira
Bhagavati lokanÈthe Dhammiko nÈma upÈsako ahosi nÈmena ca paÔipattiyÈ
ca. So kira saraÓasampanno sÊlasampanno bahussuto piÔakattayadharo
anÈgÈmÊ abhiÒÒÈlÈbhÊ ÈkÈsacÈrÊ ahosi. Tassa parivÈrÈ paÒcasatÈ upÈsakÈ,
tepi tÈdisÈ eva ahesuÑ. TassekadivasaÑ uposathikassa rahogatassa
paÔisallÊnassa majjhimayÈmÈvasÈnasamaye evaÑ parivitakko udapÈdi
“yann|nÈhaÑ agÈriya-anagÈriyÈnaÑ paÔipadaÑ puccheyyan”ti. So paÒcahi
upÈsakasatehi parivuto BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ tamatthaÑ pucchi,
BhagavÈ cassa byÈkÈsi. Tattha pubbe vaÓÓitasadisaÑ vuttanayeneva
veditabbaÑ, apubbaÑ vaÓÓayissÈma.
379. Tattha paÔhamagÈthÈya tÈva kathaÑkaroti kathaÑ karonto kathaÑ
paÔipajjanto. SÈdhu hotÊti sundaro anavajjo atthasÈdhano hoti. UpÈsakÈseti
upÈsakÈ-icceva vuttaÑ hoti. Sesamatthato pÈkaÔameva. AyaÑ pana yojanÈ–
yo vÈ agÈrÈ anagÈrameti pabbajati, ye vÈ agÈrino upÈsakÈ, etesu duvidhesu
sÈvakesu kathaÑkaro sÈvako sÈdhu hotÊti.
380-1. IdÈni evaÑ puÔÔhassa Bhagavato byÈkaraÓasamatthataÑ dÊpento
“tuvaÒhÊ”ti gÈthÈdvayamÈha. Tattha gatinti ajjhÈsayagatiÑ. ParÈyaÓanti
nipphattiÑ. Atha vÈ gatinti nirayÈdipaÒcappabhedaÑ. ParÈyaÓanti gatito
paraÑ ayanaÑ gabhivippamokkhaÑ parinibbÈnaÑ. Na catthi tulyoti tayÈ
sadiso natthi. SabbaÑ tuvaÑ ÒÈÓamavecca dhammaÑ, pakÈsesi satte
anukampamÈnoti tvaÑ BhagavÈ yadatthi ÒeyyaÑ nÈma, taÑ anavasesaÑ
avecca paÔivijjhitvÈ satte anukampamÈno sabbaÑ ÒÈÓaÒca dhammaÒca
pakÈsesi. YaÑ yaÑ yassa hitaÑ hoti, taÑ taÑ tassa ÈvikÈsiyeva desesiyeva,
na te atthi ÈcariyamuÔÔhÊti vuttaÑ hoti. Virocasi vimaloti
dh|marajÈdivirahito viya cando, rÈgÈdimalÈbhÈvena vimalo virocasi.
Sesamettha uttÈnatthameva.
382. IdÈni yesaÑ tadÈ BhagavÈ dhammaÑ desesi, te devaputte kittetvÈ
BhagavantaÑ pasaÑsanto “ÈgaÒchi te santike”ti gÈthÈdvayamÈha.
100
KhuddakanikÈya
Tattha nÈgarÈjÈ erÈvaÓo nÈmÈti ayaÑ kira ErÈvaÓo nÈma devaputto
kÈmar|pÊ dibbe vimÈne vasati. So yadÈ Sakko uyyÈnakÊÄaÑ gacchati, tadÈ
diyaÉÉhasatayojanaÑ kÈyaÑ abhinimminitvÈ tettiÑsa kumbhe mÈpetvÈ
ErÈvaÓo nÈma hatthÊ hoti. Tassa ekekasmiÑ kumbhe dve dve dantÈ honti,
ekekasmiÑ dante satta satta pokkharaÓiyo, ekekissÈ pokkharaÓiyÈ satta satta
paduminiyo, ekekissÈ paduminiyÈ satta satta pupphÈni, ekekasmiÑ pupphe
satta satta pattÈni, ekekasmiÑ patte satta satta accharÈyo naccanti
padumaccharÈyotveva vissutÈ Sakkassa nÈÔakitthiyo, yÈ ca
VimÈnavatthusmimpi “bhamanti kaÒÒÈ padumesu sikkhitÈ”ti1 ÈgatÈ. TesaÑ
pana tettiÑsakumbhÈnaÑ majjhe sudassanakumbho nÈma tiÑsayojanamatto
hoti, tattha yojanappamÈÓo maÓipalla~ko tiyojanubbedhe pupphamaÓÉape
attharÊyati. Tattha Sakko DevÈnamindo accharÈsaÑghaparivuto
dibbasampattiÑ paccanubhoti. Sakke pana DevÈnaminde uyyÈnakÊÄÈto
paÔinivatte puna taÑ r|paÑ saÑharitvÈna devaputtova hoti. TaÑ
sandhÈyÈha “ÈgaÒchi te santike nÈgarÈjÈ ErÈvaÓo nÈmÈ”ti. Jinoti sutvÈti
“vijitapÈpadhammo esa BhagavÈ”ti evaÑ sutvÈ. Sopi tayÈ mantayitvÈti tayÈ
saddhiÑ mantayitvÈ, paÒhaÑ pucchitvÈti adhippÈyo. AjjhagamÈti adhiagamÈ, gatoti vuttaÑ hoti. SÈdh|ti sutvÈna patÊtar|poti taÑ paÒhaÑ sutvÈ
“sÈdhu bhante”ti abhinanditvÈ tuÔÔhar|po gatoti attho.
383. RÈjÈpi taÑ vessavaÓo kuveroti ettha so yakkho raÒjanaÔÔhena rÈjÈ,
visÈÓÈya rÈjadhÈniyÈ rajjaÑ kÈretÊti VessavaÓo, purimanÈmena Kuveroti
veditabbo. So kira Kuvero nÈma brÈhmaÓamahÈsÈlo hutvÈ dÈnÈdÊni puÒÒÈni
katvÈ visÈÓÈya rÈjadhÈniyÈ adhipati hutvÈ nibbatto. TasmÈ “Kuvero
VessavaÓo”ti vuccati. VuttaÒcetaÑ ÈÔÈnÈÔiyasutte–
“Kuverassa kho pana mÈrisa mahÈrÈjassa VisÈÓÈ nÈma rÈjadhÈnÊ,
tasmÈ Kuvero mahÈrÈjÈ ‘VessavaÓo’ti pavuccatÊ”ti2, sesamettha
pÈkaÔameva.
______________________________________________________________
1. Khu 2. 93 piÔÔhe.
2. DÊ 3. 170 piÔÔhe.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
101
Tattha siyÈ–kasmÈ pana d|ratare TÈvatiÑsabhavane vasanto ErÈvaÓo
paÔhamaÑ Ègato, VessavaÓo pacchÈ, ekanagareva vasanto ayaÑ upÈsako
sabbapacchÈ, kathaÒca so tesaÑ ÈgamanaÑ aÒÒÈsi, yena evamÈhÈti?
Vuccate–VessavaÓo kira tadÈ anekasahassapavÈÄapalla~kaÑ
dvÈdasayojanaÑ nÈrivÈhanaÑ abhiruyha pavÈÄakuntaÑ uccÈretvÈ
dasasahassakoÔiyakkhehi parivuto “BhagavantaÑ paÒhaÑ pucchissÈmÊ”ti
ÈkÈsaÔÔhakavimÈnÈni pariharitvÈ maggena maggaÑ Ègacchanto
VeÄukaÓÉakanagare nandamÈtÈya upÈsikÈya nivesanassa uparibhÈgaÑ
sampatto. UpÈsikÈya ayamÈnubhÈvo–parisuddhasÊlÈ hoti, niccaÑ
vikÈlabhojanÈ paÔiviratÈ, piÔakattayadhÈrinÊ, anÈgÈmiphale patiÔÔhitÈ. SÈ
tamhi samaye sÊhapaÒjaraÑ ugghÈÔetvÈ utuggahaÓatthÈya mÈluteritokÈse
ÔhatvÈ aÔÔhakapÈrÈyanavagge parimaÓÉalehi padabyaÒjanehi madhurena
sarena bhÈsati. VessavaÓo tattheva yÈnÈni ÔhapetvÈ yÈva upÈsikÈ
“idamavoca BhagavÈ Magadhesu viharanto pÈsÈÓake cetiye
paricÈrakasoÄasannaÑ brÈhmaÓÈnan”ti nigamanaÑ abhÈsi, tÈva sabbaÑ
sutvÈ vaggapariyosÈne suvaÓÓamurajasadisaÑ mahantaÑ gÊvaÑ paggahetvÈ
“sÈdhu sÈdhu bhaginÊ”ti sÈdhukÈramadÈsi. SÈ “ko etthÈ”ti Èha. AhaÑ
bhagini VessavaÓoti. UpÈsikÈ kira paÔhamaÑ sotÈpannÈ ahosi, pacchÈ
VessavaÓo. TaÑ so dhammato sahodarabhÈvaÑ1 sandhÈya upÈsikaÑ
bhaginivÈdena samudÈcarati. UpÈsikÈya ca “vikÈlo bhÈtika bhadramukha
yassa dÈni kÈlaÑ maÒÒasÊ”ti vutto “ahaÑ bhagini tayi pasanno
pasannÈkÈraÑ karomÊ”ti Èha. Tena hi bhadramukha mama khette
nipphannaÑ sÈliÑ kammakarÈ ÈharituÑ na sakkonti, taÑ tava parisÈya
ÈÓÈpehÊti. So “sÈdhu bhaginÊ”ti yakkhe ÈÓÈpesi, te aÉÉhaterasa
koÔÔhÈgÈrasatÈni p|resuÑ. Tato pabhuti koÔÔhÈgÈraÑ |naÑ nÈma nÈhosi,
“NandamÈtu koÔÔhÈgÈraÑ viyÈ”ti loke nidassanaÑ ahosi. VessavaÓo
koÔÔhÈgÈrÈni p|retvÈ BhagavantaÑ upasa~kami. BhagavÈ “vikÈle ÈgatosÊ”ti
Èha, atha Bhagavato sabbaÑ Èrocesi. IminÈ kÈraÓena Èsannatarepi
CÈtumahÈrÈjikabhavane vasanto VessavaÓo pacchÈ Ègato. ErÈvaÓassa pana
na kiÒci antarÈ karaÓÊyaÑ ahosi, tena so paÔhamataraÑ Ègato.
______________________________________________________________
1. DhammasahodarabhÈvaÑ (Ka)
102
KhuddakanikÈya
AyaÑ pana upÈsako kiÒcÈpi anÈgÈmÊ pakatiyÈva ekabhattiko, tathÈpi
tadÈ uposathadivasoti katvÈ uposatha~gÈni adhiÔÔhÈya sÈyanhasamayaÑ
sunivattho supÈruto paÒcasata-upÈsakaparivuto JetavanaÑ gantvÈ
dhammadesanaÑ sutvÈ attano gharaÑ Ègamma tesaÑ upÈsakÈnaÑ
saraÓasÊla-uposathÈnisaÑsÈdibhedaÑ upÈsakadhammaÑ kathetvÈ te upÈsake
uyyojesi. TesaÒca tasseva ghare muÔÔhihatthappamÈÓapÈdakÈni paÒca
kappiyamaÒcasatÈni pÈÔekkovarakesu paÒÒattÈni honti, te attano attano
ovarakaÑ pavisitvÈ samÈpattiÑ appetvÈ nisÊdiÑsu, upÈsakopi tathevÈkÈsi.
Tena ca samayena SÈvatthinagare sattapaÒÒÈsa kulasatasahassÈni vasanti,
manussagaÓanÈya aÔÔhÈrasakoÔimanussÈ. Tena paÔhamayÈme hatthiassamanussabherisaddÈdÊhi SÈvatthinagaraÑ mahÈsamuddo viya ekasaddaÑ
hoti. MajjhimayÈmasamanantare so saddo paÔippassambhati, tamhi kÈle
upÈsako samÈpattito vuÔÔhÈya attano guÓe ÈvajjetvÈ “yenÈhaÑ
maggasukhena phalasukhena sukhito viharÈmi, idaÑ sukhaÑ kaÑ nissÈya
laddhan”ti cintetvÈ “BhagavantaÑ nissÈyÈ”ti Bhagavati cittaÑ pasÈdetvÈ
“BhagavÈ etarahi katamena vihÈrena viharatÊ”ti Èvajjento dibbena cakkhunÈ
ErÈvaÓavessavaÓe disvÈ dibbÈya sotadhÈtuyÈ dhammadesanaÑ sutvÈ
cetopariyaÒÈÓena tesaÑ pasannacittataÑ ÒatvÈ “yann|nÈhampi
BhagavantaÑ ubhayahitaÑ paÔipadaÑ puccheyyan”ti cintesi. TasmÈ so
ekanagare vasantopi sabbapacchÈ Ègato, evaÒca nesaÑ ÈgamanaÑ aÒÒÈsi.
TenÈha “ÈgaÒchi te santike nÈgarÈjÈ -pa- so cÈpi sutvÈna patÊtar|po”ti.
384. IdÈni ito bahiddhÈ lokasammatehi samaÓabrÈhmaÓehi
ukkaÔÔhabhÈvena BhagavantaÑ pasaÑsanto “ye kecime”ti gÈthÈdvayamÈha.
Tattha titthiyÈti nandavacchasaÑkiccehi Èdipuggalehi tÊhi titthakarehi kate
diÔÔhititthe jÈtÈ, tesaÑ sÈsane pabbajitÈ p|raÓÈdayo cha satthÈro. Tattha
NÈÔaputto nigaÓÔho, avasesÈ ÈjÊvakÈti te sabbe dassento Èha “ye kecime
titthiyÈ vÈdasÊlÈ”ti, “mayaÑ sammÈ paÔipannÈ, aÒÒe micchÈ paÔipannÈ”ti
evaÑ vÈdakaraÓasÊlÈ lokaÑ mukhasattÊhi vitudantÈ vicaranti. ŒjÊvakÈ vÈti te
ekajjhamuddiÔÔhe bhinditvÈ dasseti. NÈtitarantÊti nÈtikkamanti. Sabbeti
aÒÒepi
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
103
ye keci titthiyasÈvakÈdayo, tepi pariggaÓhanto Èha. “®hito vajantaÑ viyÈ”ti
yathÈ koci Ôhito gativikalo sÊghagÈminaÑ purisaÑ gacchantaÑ nÈtitareyya,
evaÑ te paÒÒÈgatiyÈ abhÈvena te te atthappabhede bujjhituÑ asakkontÈ
ÔhitÈ, atijavanapaÒÒaÑ BhagavantaÑ nÈtitarantÊti attho.
385. BrÈhmaÓÈ vÈdasÊlÈ vuddhÈ cÈti ettÈvatÈ
Ca~kÊtÈrukkhapokkharasÈtijÈÓussoÓi-Èdayo dasseti, api brÈhmaÓÈ santi
kecÊti iminÈ majjhimÈpi daharÈpi kevalaÑ brÈhmaÓÈ santi atthi upalabbhanti
kecÊti evaÑ assalÈyanavÈseÔÔha-ambaÔÔha-uttaramÈÓavakÈdayo dasseti.
AtthabaddhÈti “api nu kho imaÑ paÒhaÑ byÈkareyya, imaÑ ka~khaÑ
chindeyyÈ”ti evaÑ atthabaddhÈ bhavanti. Ye cÈpi aÒÒeti aÒÒepi ye “mayaÑ
vÈdino”ti evaÑ maÒÒamÈnÈ vicaranti
khattiyapaÓÉitabrÈhmaÓabrahmadevayakkhÈdayo aparimÈÓÈ, tepi sabbe tayi
atthabaddhÈ bhavantÊti dasseti.
386-7. EvaÑ nÈnappakÈrehi BhagavantaÑ pasaÑsitvÈ idÈni
dhammeneva taÑ pasaÑsitvÈ dhammakathaÑ yÈcanto “ayaÒhi dhammo”ti
gÈthÈdvayamÈha. Tattha ayaÒhi dhammoti sattatiÑsa
bodhipakkhiyadhamme sandhÈyÈha. NipuÓoti saÓho duppaÔivijjho. Sukhoti
paÔividdho samÈno lokuttarasukhamÈvahati, tasmÈ sukhÈvahattÈ “sukho”ti
vuccati. Suppavuttoti sudesito. Suss|samÈnÈti sotukÈmamhÈti attho. TaÑ no
vadÈti taÑ dhammaÑ amhÈkaÑ vada. “TvaÑ no”tipi pÈÔho, tvaÑ amhÈkaÑ
vadÈti attho. Sabbepime bhikkhavoti ta~khaÓaÑ nisinnÈni kira paÒca
bhikkhusatÈni honti, tÈni dassento yÈcati. UpÈsakÈ cÈpÊti attano parivÈre
aÒÒe ca dasseti. Sesamettha pÈkaÔameva.
388. Atha BhagavÈ anagÈriyapaÔipadaÑ tÈva dassetuÑ bhikkh|
ÈmantetvÈ “suÓÈtha me bhikkhavo”ti-ÈdimÈha. Tattha dhammaÑ dhutaÑ
taÒca carÈtha sabbeti kilese dhunÈtÊti dhuto, evar|paÑ kilesadhunanakaÑ
paÔipadÈdhammaÑ sÈvayÈmi vo, taÒca mayÈ sÈvitaÑ sabbe caratha
paÔipajjatha, mÈ pamÈditthÈti vuttaÑ hoti. IriyÈpathanti
gamanÈdicatubbidhaÑ. PabbajitÈnulomikanti samaÓasÈruppaÑ
satisampajaÒÒayuttaÑ. AraÒÒe kammaÔÔhÈnÈnuyogavasena pavattamevÈti
apare. Sevetha nanti taÑ iriyÈpathaÑ
KhuddakanikÈya
104
bhajeyya. Atthadasoti hitÈnupassÊ. MutÊmÈti buddhimÈ. Sesamettha gÈthÈya
pÈkaÔameva.
389. No ve vikÈleti evaÑ pabbajitÈnulomikaÑ iriyÈpathaÑ sevamÈno
ca divÈmajjhanhikavÊtikkamaÑ upÈdÈya vikÈle na careyya bhikkhu,
yuttakÈle eva pana gÈmaÑ piÓÉÈya careyya. KiÑ kÈraÓaÑ? AkÈlacÈriÑ hi
sajanti sa~gÈ, akÈlacÈriÑ puggalaÑ rÈgasa~gÈdayo aneke sa~gÈ sajanti
parissajanti upaguhanti allÊyanti. TasmÈ vikÈle na caranti BuddhÈ, tasmÈ ye
catusaccabuddhÈ ariyapuggalÈ, na te vikÈle piÓÉÈya carantÊti. Tena kira
samayena vikÈlabhojanasikkhÈpadaÑ appaÒÒattaÑ hoti, tasmÈ
dhammadesanÈvasenevettha puthujjanÈnaÑ ÈdÊnavaÑ dassento imaÑ
gÈthamÈha. AriyÈ pana saha maggapaÔilÈbhÈ eva tato paÔiviratÈ honti, esÈ
dhammatÈ.
390. EvaÑ vikÈlacariyaÑ paÔisedhetvÈ “kÈle carantenapi evaÑ
caritabban”ti dassento Èha “r|pÈ ca saddÈ cÈ”ti. Tassattho–ye te r|pÈdayo
nÈnappakÈrakaÑ madaÑ janentÈ satte sammadayanti, tesu
piÓÉapÈtapÈrisuddhisuttÈdÊsu1 vuttanayena chandaÑ vinodetvÈ
yuttakÈleneva pÈtarÈsaÑ paviseyyÈti. Ettha ca pÈto asitabboti pÈtarÈso,
piÓÉapÈtassetaÑ nÈmaÑ. Yo yattha labbhati, so padesopi taÑyogena
“pÈtarÈso”ti idha vutto. Yato piÓÉapÈtaÑ labhati, taÑ okÈsaÑ gaccheyyÈti
evamettha attho veditabbo.
391. EvaÑ paviÔÔho–
PiÓÉaÒca bhikkhu samayena laddhÈ,
Eko paÔikkamma raho nisÊde.
AjjhattacintÊ na mano bahiddhÈ,
NicchÈraye sa~gahitattabhÈvo.
Tattha piÓÉanti missakabhikkhaÑ. SÈ2 hi tato tato samodhÈnetvÈ
sampiÓÉitaÔÔhena “piÓÉo”ti vuccati. SamayenÈti antomajjhanhikakÈle. Eko
paÔikkammÈti kÈyavivekaÑ sampÈdento adutiyo nivattitvÈ. AjjhattacintÊti
tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ khandhasantÈnaÑ cintento. Na mano
______________________________________________________________
1. Ma 3. 342 piÔÔhe.
2. MissakabhattaÑ bhikkhaÑ. SÈ (SÊ), missakabhattaÑ. BhikkhÈya (Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
105
bahiddhÈ nicchÈrayeti bahiddhÈ r|pÈdÊsu rÈgavasena cittaÑ na nÊhare.
Sa~gahitattabhÈvoti suÔÔhu gahitacitto.
392. EvaÑ viharanto ca–
Sacepi so sallape sÈvakena,
AÒÒena vÈ kenaci bhikkhunÈ vÈ.
DhammaÑ paÓÊtaÑ ta’mudÈhareyya,
Na pesuÓaÑ nopi par|pavÈdaÑ.
KiÑ vuttaÑ hoti? So yogÈvacaro kiÒcideva sotukÈmatÈya upagatena
sÈvakena vÈ kenaci aÒÒatitthiyagahaÔÔhÈdinÈ vÈ idheva pabbajitena
bhikkhunÈ vÈ saddhiÑ sacepi sallape, atha yvÈyaÑ
maggaphalÈdipaÔisaÑyutto dasakathÈvatthubhedo vÈ atappakaÔÔhena paÓÊto
dhammo, taÑ dhammaÑ paÓÊtaÑ udÈhareyya, aÒÒaÑ pana pisuÓavacanaÑ
vÈ par|pavÈdaÑ vÈ appamattakampi na udÈhareyyÈti.
393. IdÈni tasmiÑ par|pavÈde dosaÑ dassento Èha “vÈdaÒhi eke”ti.
Tassattho–idhekacce moghapurisÈ par|pavÈdasaÒhitaÑ nÈnappakÈraÑ
viggÈhikakathÈbhedaÑ vÈdaÑ paÔiseniyanti virujjhanti, yujjhitukÈmÈ hutvÈ
senÈya paÔimukhaÑ gacchantÈ viya honti, te mayaÑ lÈmakapaÒÒe na
pasaÑsÈma. KiÑ kÈraÓaÑ? Tato tato ne pasajanti sa~gÈ, yasmÈ te tÈdisake
puggale tato tato vacanapathato samuÔÔhÈya vivÈdasa~gÈ sajanti allÊyanti.
KiÑ kÈraÓÈ sajantÊti? CittaÑ hi te tattha gamenti d|re, yasmÈ te
paÔiseniyantÈ cittaÑ tattha gamenti, yattha gataÑ samathavipassanÈnaÑ d|re
hotÊti.
394-5. EvaÑ parittapaÒÒÈnaÑ pavattiÑ dassetvÈ idÈni mahÈpaÒÒÈnaÑ
pavattiÑ dassento Èha “piÓÉaÑ vihÈraÑ -pa- sÈvako”ti. Tattha vihÈrena
patissayo, sayanÈsanena maÒcapÊÔhanti tÊhipi padehi senÈsanameva vuttaÑ.
Œpanti udakaÑ. Sa~ghÈÔiraj|pavÈhananti paÑsumalÈdino sa~ghÈÔirajassa
dhovanaÑ. SutvÈna dhammaÑ sugatena desitanti sabbÈsavasaÑvarÈdÊsu
“paÔisa~khÈ yoniso cÊvaraÑ paÔisevati sÊtassa paÔighÈtÈyÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena
BhagavatÈ desitaÑ dhammaÑ sutvÈ. Sa~khÈya
______________________________________________________________
1. Ma 1. 12; AÑ 2. 341 piÔÔhesu.
106
KhuddakanikÈya
esave varapaÒÒasÈvakoti etaÑ idha piÓÉanti vuttaÑ piÓÉapÈtaÑ, vihÈrÈdÊhi
vuttaÑ senÈsanaÑ, Èpamukhena dassitaÑ gilÈnapaccayaÑ, sa~ghÈÔiyÈ
cÊvaranti catubbidhampi paccayaÑ sa~khÈya “yÈvadeva imassa kÈyassa
ÔhitiyÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena paccavekkhitvÈ seve varapaÒÒasÈvako, sevituÑ
sakkuÓeyya varapaÒÒassa TathÈgatassa sÈvako sekkho vÈ puthujjano vÈ,
nippariyÈyena ca arahÈ. So hi caturÈpasseno “sa~khÈyekaÑ paÔisevati,
sa~khÈyekaÑ adhivÈseti, sa~khÈyekaÑ parivajjeti, sa~khÈyekaÑ
vinodetÊ”ti2 vutto. YasmÈ ca sa~khÈya seve varapaÒÒasÈvako, tasmÈ hi
piÓÉe -pa- yathÈ pokkhare vÈribindu, tathÈ hotÊti veditabbo.
396. EvaÑ khÊÓÈsavapaÔipattiÑ dassento arahattanik|Ôena
anagÈriyapaÔipadaÑ niÔÔhÈpetvÈ idÈni agÈriyapaÔipadaÑ dassetuÑ
“gahaÔÔhavattaÑ pana vo”ti-ÈdimÈha. Tattha paÔhamagÈthÈya tÈva sÈvakoti
agÈriyasÈvako. SesaÑ uttÈnatthameva. AyaÑ pana yojanÈ–yo mayÈ ito
pubbe kevalo abyÈmisso sakalo paripuÓÓo bhikkhudhammo kathito, esa
khettavatthu-Èdipariggahehi sapariggahena na labbhÈ phassetuÑ na sakkÈ
adhigantunti.
397. EvaÑ tassa bhikkhudhammaÑ paÔisedhetvÈ gahaÔÔhadhammameva
dassento Èha “pÈÓaÑ na hane”ti. Tattha purimaÉÉhena tikoÔiparisuddhÈ
pÈÓÈtipÈtÈveramaÓi vuttÈ, pacchimaÉÉhena sattesu hitapaÔipatti. TatiyapÈdo
cettha khaggavisÈÓasutte3 catutthapÈde thÈvaratasabhedo
mettasuttavaÓÓanÈyaÑ4 sabbappakÈrato vaÓÓito. SesaÑ uttÈnatthameva.
UppaÔipÈÔiyÈ pana yojanÈ kÈtabbÈ–tasathÈvaresu sabbesu bh|tesu nidhÈya
daÓÉaÑ na hane na ghÈtayeyya nÈnujaÒÒÈti. “NidhÈya daÓÉan”ti ito vÈ
paraÑ “vatteyyÈ”ti pÈÔhaseso Èharitabbo. ItarathÈ hi na pubbenÈparaÑ
sandhiyati.
398. EvaÑ paÔhamasikkhÈpadaÑ dassetvÈ idÈni dutiyasikkhÈpadaÑ
dassento Èha “tato adinnan”ti. Tattha kiÒcÊti appaÑ vÈ bahuÑ vÈ.
______________________________________________________________
1. Ma 1. 12; AÑ 2. 341 piÔÔhesu.
3. Khu 1. 284 piÔÔhe.
2. DÊ 3. 187; Ma 2. 127; AÑ 3. 280 piÔÔhesu.
4. Khu 1. 301 piÔÔhe.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
107
KvacÊti gÈme vÈ araÒÒe vÈ. SÈvakoti agÈriyasÈvako. BujjhamÈnoti
“parasantakamidan”ti jÈnamÈno. SabbaÑ adinnaÑ parivajjayeyyÈti evaÑ hi
paÔipajjamÈno sabbaÑ adinnaÑ parivajjeyya, no aÒÒathÈti dÊpeti.
Sesamettha vuttanayaÒca pÈkaÔaÒcÈti.
399. EvaÑ dutiyasikkhÈpadampi tikoÔiparisuddhaÑ dassetvÈ
ukkaÔÔhaparicchedato pabhuti tatiyaÑ dassento Èha “abrahmacariyan”ti.
Tattha asambhuÓantoti asakkonto.
400. IdÈni catutthasikkhÈpadaÑ dassento Èha “sabhaggato vÈ”ti. Tattha
sabhaggatoti santhÈgÈrÈdigato. Parisaggatoti p|gamajjagato. Sesamettha
vuttanayaÒca pÈkaÔaÒcÈti.
401. EvaÑ catutthasikkhÈpadampi tikoÔiparisuddhaÑ dassetvÈ
paÒcamaÑ dassento Èha “majjaÒca pÈnan”ti. Tattha majjaÒca pÈnanti
gÈthÈbandhasukhatthaÑ evaÑ vuttaÑ. AyaÑ panattho “majjapÈnaÒca na
samÈcareyyÈ”ti. DhammaÑ imanti imaÑ majjapÈnaveramaÓÊdhammaÑ.
UmmÈdanantanti ummÈdanapariyosÈnaÑ. Yo hi sabbalahuko majjapÈnassa
vipÈko, so manussabh|tassa ummattakasaÑvattaniko hoti. Iti naÑ viditvÈti
iti naÑ majjapÈnaÑ ÒatvÈ. Sesamettha vuttanayaÒca pÈkaÔaÒcÈti.
402. EvaÑ paÒcamasikkhÈpadampi tikoÔiparisuddhaÑ dassetvÈ idÈni
purimasikkhÈpadÈnampi majjapÈnameva saÑkilesakaraÒca bhedakaraÒca
dassetvÈ daÄhataraÑ tato veramaÓiyaÑ niyojento Èha “madÈ hi pÈpÈni
karontÊ”ti. Tattha madÈti madahetu. HikÈro padap|raÓamatte nipÈto. PÈpÈni
karontÊti pÈÓÈtipÈtÈdÊni sabbÈkusalÈni karonti. UmmÈdanaÑ mohananti
paraloke ummÈdanaÑ ihaloke mohanaÑ. SesaÑ uttÈnatthameva.
403-4. EttÈvatÈ agÈriyasÈvakassa niccasÊlaÑ dassetvÈ idÈni
uposatha~gÈni dassento “pÈÓaÑ na hane”ti gÈthÈdvayamÈha. Tattha
abrahmacariyÈti aseÔÔhacariyabh|tÈ. MethunÈti methunadhammasamÈpattito.
RattiÑ na bhuÒjeyya vikÈlabhojananti rattimpi na bhuÒjeyya, divÈpi
108
KhuddakanikÈya
kÈlÈtikkantabhojanaÑ na bhuÒjeyya. Na ca gandhanti ettha
gandhaggahaÓena vilepanacuÓÓÈdÊnipi gahitÈnevÈti veditabbÈni. MaÒceti
kappiyamaÒce. Santhateti taÔÔikÈdÊhi kappiyattharaÓehi atthate. ChamÈyaÑ
pana gonakÈdisanthatÈyapi vaÔÔati. AÔÔha~gikanti paÒca~gikaÑ viya t|riyaÑ,
na a~gavinimuttaÑ. DukkhantagunÈti vaÔÔadukkhassa antagatena.
Sesamettha pÈkaÔameva. PacchimaÉÉhaÑ pana sa~gÊtikÈrakehi vuttantipi
Èhu.
405. EvaÑ uposatha~gÈni dassetvÈ idÈni uposathakÈlaÑ dassento Èha
“tato ca pakkhassÈ”ti. Tattha tatoti padap|raÓamatte nipÈto.
Pakkhassupavassuposathanti evaÑ parapadena yojetabbaÑ “pakkhassa
cÈtuddasiÑ paÒcadasiÑ aÔÔhaminti ete tayo divase upavassa uposathaÑ,
etaÑ aÔÔha~gika-uposathaÑ upagamma vasitvÈ”ti. PÈÔihÈriyapakkhaÒcÈti
ettha pana vass|panÈyikÈya purimabhÈge ÈsÈÄhamÈso, antovassaÑ tayo
mÈsÈ, kattikamÈsoti ime paÒca mÈsÈ “pÈÔihÈriyapakkho”ti vuccanti.
ŒsÈÄhakattikaphagguÓamÈsÈ tayo evÈti apare. PakkhuposathadivasÈnaÑ
purimapacchimadivasavasena pakkhe pakkhe
terasÊpÈÔipadasattamÊnavamÊsa~khÈtÈ cattÈro cattÈro divasÈti apare, yaÑ
ruccati, taÑ gahetabbaÑ. SabbaÑ vÈ pana puÒÒakÈmÊnaÑ bhÈsitabbaÑ.
EvametaÑ pÈÔihÈriyapakkhaÒca pasannamÈnaso susamattar|paÑ
suparipuÓÓar|paÑ ekampi divasaÑ apariccajanto aÔÔha~gupetaÑ uposathaÑ
upavassÈti sambandhitabbaÑ.
406. EvaÑ uposathakÈlaÑ dassetvÈ idÈni tesu kÈlesu etaÑ uposathaÑ
upavassa yaÑ kÈtabbaÑ, taÑ dassento Èha “tato ca pÈto”ti. EtthÈpi tatoti
padap|raÓamatte nipÈto, anantaratthe vÈ, athÈti vuttaÑ hoti. PÈtoti
aparajjudivasapubbabhÈge. Upavutthuposathoti upavasita-uposatho.
AnnenÈti yÈgubhattÈdinÈ. PÈnenÈti aÔÔhavidhapÈnena. AnumodamÈnoti
anupamodamÈno, nirantaraÑ modamÈnoti attho. YathÈrahanti attano
anur|pena, yathÈsatti yathÈbalanti vuttaÑ hoti. SaÑvibhajethÈti bhÈjeyya1
patimÈneyya. SesaÑ pÈkaÔameva.
______________________________________________________________
1. Bhojeyya (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
109
407. EvaÑ upavutthuposathassa kiccaÑ vatvÈ idÈni yÈvajÊvikaÑ
garuvattaÑ ÈjÊvapÈrisuddhiÒca kathetvÈ tÈya paÔipadÈya
adhigantabbaÔÔhÈnaÑ dassento Èha “dhammena mÈtÈpitaro”ti. Tattha
dhammenÈti dhammaladdhena bhogena. BhareyyÈti poseyya. DhammikaÑ
so vaÓijjanti sattavaÓijjÈ satthavaÓijjÈ visavaÓijjÈ maÑsavaÓijjÈ surÈvaÓijjÈti
imÈ paÒca adhammavaÓijjÈ vajjetvÈ avasesÈ dhammikavaÓijjÈ.
VaÓijjÈmukhena cettha kasigorakkhÈdi aparopi dhammiko vohÈro sa~gahito.
SesamuttÈnatthameva. AyaÑ pana yojanÈ–so niccasÊlauposathasÊladÈnadhammasamannÈgato ariyasÈvako payojaye dhammikaÑ
vaÓijjaÑ, tato laddhena ca dhammato anapetattÈ dhammena bhogena
mÈtÈpitaro bhareyya. Atha so gihÊ evaÑ appamatto Èdito pabhuti vuttaÑ
imaÑ vattaÑ vattayanto kÈyassa bhedÈ ye te attano ÈbhÈya andhakÈraÑ
vidhametvÈ ÈlokakaraÓena sayampabhÈti laddhanÈmÈ cha kÈmÈvacaradevÈ,
te sayampabhe nÈma deve upeti bhajati allÊyati, tesaÑ nibbattaÔÔhÈne
nibbattatÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
DhammikasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhito ca dutiyo vaggo atthavaÓÓanÈnayato,
NÈmena C|Äavaggoti.
3. MahÈvagga
1. PabbajjÈsuttavaÓÓanÈ
408. PabbajjaÑ kittayissÈmÊti PabbajjÈsuttaÑ. KÈ uppatti? Bhagavati
kira SÈvatthiyaÑ viharante Èyasmato Œnandassa parivitakko udapÈdi
“SÈriputtÈdÊnaÑ mahÈsÈvakÈnaÑ pabbajjÈ kittitÈ, taÑ bhikkh| ca upÈsakÈ
ca jÈnanti. Bhagavato pana akittitÈ, yann|nÈhaÑ kitteyyan”ti. So
JetavanavihÈre Èsane nisÊditvÈ cittabÊjaniÑ gahetvÈ bhikkh|naÑ Bhagavato
pabbajjaÑ kittento imaÑ suttamabhÈsi.
Tattha yasmÈ pabbajjaÑ kittentena yathÈ pabbaji, taÑ kittetabbaÑ.
YathÈ ca pabbaji, taÑ kittentena yathÈ vÊmaÑsamÈno pabbajjaÑ rocesi, taÑ
kittetabbaÑ. TasmÈ “pabbajjaÑ kittayissÈmÊ”ti vatvÈ “yathÈ pabbajÊ”tiÈdimÈha. CakkhumÈti paÒcahi cakkh|hi cakkhumÈ, cakkhusampannoti
attho. SesamÈdigÈthÈya uttÈnameva.
409. IdÈni “yathÈ vÊmaÑsamÈno”ti tamatthaÑ pakÈsento Èha
“sambÈdhoyan”ti. Tattha sambÈdhoti puttadÈrÈdisampÊÄanena
kilesasampÊÄanena ca kusalakiriyÈya okÈsarahito. RajassÈyatananti
kambojÈdayo viya assÈdÊnaÑ, rÈgÈdirajassa uppattideso. AbbhokÈsoti
vuttasambÈdhapaÔipakkhabhÈvena ÈkÈso viya vivaÔÈ. Iti disvÈna pabbajÊti iti
gharÈvÈsapabbajjÈsu byÈdhijarÈmaraÓehi suÔÔhutaraÑ codiyamÈnahadayo
ÈdÊnavamÈnisaÑsaÒca vÊmaÑsitvÈ mahÈbhinikkhamanaÑ nikkhamitvÈ
anomÈnadÊtÊre khaggena kese chinditvÈ tÈvadeva ca
dva~gulamattasaÓÔhitasamaÓasÈruppakesamassu hutvÈ ghaÔikÈrena
brahmunÈ upanÊte aÔÔha parikkhÈre gahetvÈ “evaÑ nivÈsetabbaÑ
pÈrupitabban”ti kenaci ananusiÔÔho anekajÈtisahassapavattitena attano
pabbajjÈciÓÓeneva sikkhÈpiyamÈno pabbaji, ekaÑ kÈsÈvaÑ nivÈsetvÈ ekaÑ
uttarÈsa~gaÑ karitvÈ ekaÑ cÊvaraÑ khandhe karitvÈ mattikÈpattaÑ aÑse
ÈlaggetvÈ pabbajitavesaÑ adhiÔÔhÈsÊti vuttaÑ hoti. Sesamettha uttÈnameva.
410. EvaÑ Bhagavato pabbajjaÑ kittetvÈ tato paraÑ pabbajitapaÔipattiÑ
AnomÈnadÊtÊraÑ hitvÈ padhÈnÈya gamanaÒca pakÈsetuÑ “pabbajitvÈna
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
111
kÈyenÈ”ti-ÈdiÑ sabbamabhÈsi. Tattha kÈyena pÈpakammaÑ vivajjayÊti
tividhaÑ kÈyaduccaritaÑ vajjesi. VacÊduccaritanti catubbidhaÑ
vacÊduccaritaÑ. ŒjÊvaÑ parisodhayÊti micchÈjÊvaÑ hitvÈ sammÈjÊvameva
pavattayi.
411. EvaÑ ÈjÊvaÔÔhamakasÊlaÑ sodhetvÈ AnomÈnadÊtÊrato
tiÑsayojanappamÈÓaÑ sattÈhena agamÈ RÈjagahaÑ Buddho. Tattha kiÒcÈpi
yadÈ RÈjagahaÑ agamÈsi, tadÈ Buddho na hoti, tathÈpi Buddhassa
pubbacariyÈti katvÈ evaÑ vattuÑ labbhati “idha rÈjÈ jÈto idha rajjaÑ
aggahesÊ”ti-Èdi lokiyavohÈravacanaÑ viya. MagadhÈnanti MagadhÈnaÑ
janapadassa nagaranti vuttaÑ hoti. Giribbajanti idampi tassa nÈmaÑ. TaÑ
hi PaÓÉavagijjhak|ÔavebhÈra-isigilivepullanÈmakÈnaÑ paÒcannaÑ girÊnaÑ
majjhevajo viya ÔhitaÑ, tasmÈ “Giribbajan”ti vuccati. PiÓÉÈya abhihÈresÊti
bhikkhatthÈya tasmiÑ nagare cari. So kira nagaradvÈre ÔhatvÈ cintesi
“sacÈhaÑ raÒÒo BimbisÈrassa attano ÈgamanaÑ nivedeyyaÑ,
‘Suddhodanassa putto Siddhattho nÈma kumÈro Ègato’ti bahumpi me
paccayaÑ abhihareyya. Na kho pana me taÑ patir|paÑ pabbajitassa
ÈrocetvÈ paccayagahaÓaÑ, handÈhaÑ piÓÉÈya carÈmÊ”ti devadattiyaÑ
paÑsuk|lacÊvaraÑ pÈrupitvÈ mattikÈpattaÑ gahetvÈ pÈcÊnadvÈrena nagaraÑ
pavisitvÈ anugharaÑ piÓÉÈya acari. TenÈha ÈyasmÈ Œnando “piÓÉÈya
abhihÈresÊ”ti. ŒkiÓÓavaralakkhaÓoti sarÊre ÈkiritvÈ viya
ÔhapitavaralakkhaÓo, vipulavaralakkhaÓo vÈ. Vipulampi hi “ÈkiÓÓan”ti
vuccati. YathÈha “ÈkiÓÓaluddo puriso, dhÈticelaÑva makkhito”ti1.
Vipulaluddoti attho.
412. TamaddasÈti tato kira purimÈni sattadivasÈni nagare nakkhattaÑ
ghositaÑ ahosi, taÑ divasaÑ pana “nakkhattaÑ vÊtivattaÑ, kammantÈ
payojetabbÈ”ti bheri2 cari. Atha mahÈjano rÈja~gaÓe sannipati. RÈjÈpi
“kammantaÑ saÑvidahissÈmÊ”ti sÊhapaÒjaraÑ vivaritvÈ balakÈyaÑ passanto
taÑ piÓÉÈya abhihÈrentaÑ mahÈsattaÑ addasa. TenÈha ÈyasmÈ Œnando
“tamaddasÈ BimbisÈro, pÈsÈdasmiÑ patiÔÔhito”ti. ImamatthaÑ abhÈsathÈti
imaÑ atthaÑ amaccÈnaÑ abhÈsi.
______________________________________________________________
1. Khu 5. 152. 199 piÔÔhesu.
2. BheriÑ (Ka)
112
KhuddakanikÈya
413. IdÈni taÑ tesaÑ amaccÈnaÑ bhÈsitamatthaÑ dassento Èha “imaÑ
bhonto”ti. Tattha imanti so rÈjÈ bodhisattaÑ dasseti, bhontoti amacce
Èlapati. NisÈmethÈti passatha. Abhir|poti dassanÊya~gapacca~go. BrahÈti
ÈrohapariÓÈhasampanno. SucÊti parisuddhachavivaÓÓo. CaraÓenÈti
gamanena.
414-5. NÊcakulÈmivÈti nÊcakulÈ iva pabbajito na hotÊti attho. MakÈro
padasandhikaro. KuhiÑ bhikkhu gamissatÊti ayaÑ bhikkhu kuhiÑ gamissati,
ajja kattha vasissatÊti jÈnituÑ rÈjad|tÈ sÊghaÑ gacchantu. DassanakÈmÈ hi
mayaÑ assÈti iminÈ adhippÈyena Èha. GuttadvÈro okkhittacakkhutÈya,
susaÑvuto satiyÈ. GuttadvÈro vÈ satiyÈ, susaÑvuto pÈsÈdikena
sa~ghÈÔicÊvaradhÈraÓena.
416. KhippaÑ pattaÑ ap|resÊti sampajÈnattÈ patissatattÈ ca adhikaÑ
agaÓhanto “alaÑ ettÈvatÈ”ti ajjhÈsayap|raÓena khippaÑ pattaÑ ap|resi.
MunÊti monatthÈya paÔipannattÈ appattamunibhÈvopi muni-icceva vutto,
lokavohÈrena vÈ. LokiyÈ hi amonasampattampi pabbajitaÑ “munÊ”ti
bhaÓanti. PaÓÉavaÑ abhihÈresÊti taÑ pabbataÑ abhiruhi. So kira manusse
pucchi “imasmiÑ nagare pabbajitÈ kattha vasantÊ”ti. Athassa te “paÓÉavassa
upari puratthÈbhimukhapabbhÈre”ti ÈrocesuÑ. TasmÈ tameva paÓÉavaÑ
abhihÈresi “ettha vÈso bhavissatÊ”ti evaÑ cintetvÈ.
419-23. Byagghusabhova sÊhova girigabbhareti giriguhÈyaÑ byaggho
viya usabho viya sÊho viya ca nisinnoti attho. Ete hi tayo seÔÔhÈ
vigatabhayabheravÈ girigabbhare nisÊdanti, tasmÈ evaÑ upamaÑ akÈsi.
BhaddayÈnenÈti hatthi-assarathasivikÈdinÈ uttamayÈnena. Sa yÈnabh|miÑ
yÈyitvÈti yÈvatikÈ bh|mi hatthi-assÈdinÈ yÈnena sakkÈ gantuÑ, taÑ gantvÈ.
ŒsajjÈti patvÈ, samÊpamassa gantvÈti attho. UpÈvisÊti nisÊdi. YuvÈti
yobbanasampanno. Daharoti jÈtiyÈ taruÓo. PaÔhamuppattiko1 sus|ti
tadubhayavisesanameva. YuvÈ sus|ti atiyobbano. PaÔhamuppattikoti
paÔhameneva yobbanavesena uÔÔhito. Daharo cÈsÊti sati ca daharatte susu
bÈlako viya khÈyasÊti.
______________________________________________________________
1. PaÔhamuppattito (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
113
424-5. AnÊkagganti balakÈyaÑ senÈmukhaÑ. DadÈmi bhoge
bhuÒjass|ti ettha “ahaÑ te A~gamagadhesu yÈvicchasi, tÈva dadÈmi bhoge.
TaÑ tvaÑ sobhayanto anÊkaggaÑ nÈgasa~ghapurakkhato bhuÒjass|”ti evaÑ
sambandho veditabbo. UjuÑ janapado rÈjÈti “dadÈmi bhoge bhuÒjassu,
jÈtiÑ akkhÈhi pucchito”ti evaÑ kira vutto mahÈpurisocintesi “sace ahaÑ
rajjena atthiko assaÑ, CÈtumahÈrÈjikÈdayopi maÑ attano attano rajjena
nimanteyyuÑ, gehe Ôhito eva vÈ cakkavattirajjaÑ kÈreyyaÑ. AyaÑ pana
rÈjÈ ajÈnanto evamÈha, handÈhaÑ taÑ jÈnÈpemÊ”ti bÈhaÑ1 uccÈretvÈ attano
ÈgatadisÈbhÈgaÑ niddisanto “ujuÑ janapado rÈjÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha
Himavantassa passatoti bhaÓanto sassasampattivekallÈbhÈvaÑ dasseti.
HimavantaÑ hi nissÈya pÈsÈÓavivarasambhavÈ mahÈsÈlÈpi paÒcahi vuddhÊhi
vaÉÉhanti, kima~gaÑ pana khette vuttÈni sassÈni. Dhanaviriyena
sampannoti bhaÓanto sattahi ratanehi avekallattaÑ, pararÈj|hi atakkanÊyaÑ
vÊrapurisÈdhiÔÔhitabhÈvaÒcassa dasseti. Kosalesu niketinoti bhaÓanto
navakarÈjabhÈvaÑ paÔikkhipati. NavakarÈjÈ hi niketÊti na vuccati. Yassa
pana ÈdikÈlato pabhuti anvayavasena so eva janapado nivÈso, so niketÊti
vuccati. TathÈr|po ca rÈjÈ Suddhodano, yaÑ sandhÈyÈha “Kosalesu
niketino”ti. Tena anvayÈgatampi bhogasampattiÑ dÊpeti.
426. EttÈvatÈ attano bhogasampattiÑ dÊpetvÈ “ÈdiccÈ nÈma gottena,
SÈkiyÈ nÈma jÈtiyÈ”ti iminÈ jÈtisampattiÒca ÈcikkhitvÈ yaÑ vuttaÑ raÒÒÈ
“dadÈmi bhoge bhuÒjass|”ti, taÑ paÔikkhipanto Èha “tamhÈ kulÈ
pabbajitomhi, na kÈme abhipatthayan”ti. Yadi hi ahaÑ kÈme
abhipatthayeyyaÑ, na ÊdisaÑ dhanavÊriyasampannaÑ
dvÈsÊtisahassavÊrapurisasamÈkulaÑ kulaÑ chaÉÉetvÈ pabbajeyyanti ayaÑ
kirettha adhippÈyo.
427. EvaÑ raÒÒo vacanaÑ paÔikkhipitvÈ tato paraÑ attano
pabbajjÈhetuÑ dassento Èha “kÈmesvÈdÊnavaÑ disvÈ, nekkhammaÑ daÔÔhu
khematoti. EtaÑ “pabbajitomhÊ”ti iminÈ sambandhitabbaÑ. Tattha daÔÔh|ti
______________________________________________________________
1. VÈcaÑ (SyÈ, Ka)
114
KhuddakanikÈya
disvÈ. Sesamettha ito purimagÈthÈsu ca yaÑ yaÑ na vicÈritaÑ, taÑ taÑ
sabbaÑ uttÈnatthattÈ eva na vicÈritanti veditabbaÑ. EvaÑ attano
pabbajjÈhetuÑ vatvÈ padhÈnatthÈya gantukÈmo rÈjÈnaÑ Èmantento Èha
“padhÈnÈya gamissÈmi, ettha me raÒjatÊ mano”ti. Tassattho–yasmÈhaÑ
mahÈrÈja nekkhammaÑ daÔÔhu khemato pabbajito, tasmÈ taÑ
paramatthanekkhammaÑ nibbÈnÈmataÑ sabbadhammÈnaÑ aggaÔÔhena
padhÈnaÑ patthento padhÈnatthÈya gamissÈmi, ettha me padhÈne raÒjati
mano, na kÈmes|ti. EvaÑ vutte kira rÈjÈ bodhisattaÑ Èha “pubbeva metaÑ
bhante sutaÑ ‘SuddhodanaraÒÒo kira putto SiddhatthakumÈro cattÈri
pubbanimittÈni disvÈ pabbajitvÈ Buddho bhavissatÊ’ti, sohaÑ bhante
tumhÈkaÑ adhimuttiÑ disvÈ evaÑpasanno ‘addhÈ buddhattaÑ
pÈpuÓissathÈ’ti. SÈdhu bhante buddhattaÑ patvÈ paÔhamaÑ mama vijitaÑ
okkameyyÈthÈ”ti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
PabbajjÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
2. PadhÈnasuttavaÓÓanÈ
428. TaÑ maÑ padhÈnapahitattanti PadhÈnasuttaÑ. KÈ uppatti?
“PadhÈnÈya gamissÈmi, ettha me raÒjatÊ mano”ti ÈyasmÈ Œnando
pabbajjÈsuttaÑ niÔÔhÈpesi. BhagavÈ gandhakuÔiyaÑ nisinno cintesi “mayÈ
chabbassÈni padhÈnaÑ patthayamÈnena dukkarakÈrikÈ katÈ, taÑ ajja
bhikkh|naÑ kathessÈmÊ”ti. Atha gandhakuÔito nikkhamitvÈ BuddhÈsane
nisinno “taÑ maÑ padhÈnapahitattan”ti ÈrabhitvÈ imaÑ suttamabhÈsi.
Tattha taÑ manti dvÊhipi vacanehi attÈnameva niddisati.
PadhÈnapahitattanti nibbÈnatthÈya pesitacittaÑ pariccatta-attabhÈvaÑ vÈ.
NadiÑ NeraÒjaraÑ patÊti lakkhaÓaÑ niddisati. LakkhaÓaÑ hi
padhÈnapahitattÈya NeraÒjarÈ nadÊ. Teneva cettha upayogavacanaÑ. AyaÑ
panattho “nadiyÈ NeraÒjarÈyÈ”ti, NeraÒjarÈya tÊreti vuttaÑ hoti.
ViparakkammÈti atÊva parakkamitvÈ. JhÈyantanti
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
115
appÈÓakajjhÈnamanuyuÒjantaÑ1. Yogakkhemassa pattiyÈti cat|hi yogehi
khemassa nibbÈnassa adhigamatthaÑ.
429. NamucÊti mÈro. So hi attano visayÈ nikkhamitukÈme devamanusse
na muÒcati, antarÈyaÑ nesaÑ karoti, tasmÈ “namucÊ”ti vuccati. KaruÓaÑ
vÈcanti anuddayÈyuttaÑ vÈcaÑ. BhÈsamÈno upÈgamÊti idaÑ uttÈnameva.
KasmÈ pana upÈgato? MahÈpuriso kira ekadivasaÑ cintesi “sabbadÈ ÈhÈraÑ
pariyesamÈno jÊvite sÈpekkho hoti, na ca sakkÈ jÊvite sÈpekkhena amataÑ
adhigantun”ti. Tato ÈhÈrupacchedÈya paÔipajji, tena kiso dubbaÓÓo ca ahosi.
Atha mÈro “ayaÑ sambodhÈya maggo hoti, na hotÊti ajÈnanto atighoraÑ
tapaÑ karoti, kadÈci mama visayaÑ atikkameyyÈ”ti bhÊto “idaÒcidaÒca
vatvÈ vÈressÈmÊ”ti Ègato. TenevÈha “kiso tvamasi dubbaÓÓo, santike
maraÓaÑ tavÈ”ti.
430. EvaÒca pana vatvÈ athassa maraÓasantikabhÈvaÑ sÈvento Èha
“sahassabhÈgo maraÓassa, ekaÑso tava jÊvitan”ti. Tassattho–sahassaÑ
bhÈgÈnaÑ assÈti sahassabhÈgo. Ko so? MaraÓassa paccayoti pÈÔhaseso. Eko
aÑsoti ekaÑso. IdaÑ vuttaÑ hoti–ayaÑ appÈÓakajjhÈnÈdisahassabhÈgo
tava maraÓassa paccayo, tato pana te eko eva bhÈgo jÊvitaÑ, evaÑ santike
maraÓaÑ tavÈti. EvaÑ maraÓassa santikabhÈvaÑ sÈvetvÈ atha naÑ jÊvite
samussÈhento Èha “jÊva bho jÊvitaÑ seyyo”ti. KathaÑ seyyoti ce? JÊvaÑ
puÒÒÈni kÈhasÊti.
431. Atha attanÈ sammatÈni puÒÒÈni dassento Èha “carato ca te
brahmacariyan”ti. Tattha brahmacariyanti kÈlena kÈlaÑ methunaviratiÑ
sandhÈyÈha, yaÑ tÈpasÈ karonti. J|hatoti juhantassa. Sesamettha
pÈkaÔameva.
432. Duggo maggoti imaÑ pana aÉÉhagÈthaÑ padhÈnavicchandaÑ
janento Èha. Tattha appÈÓakajjhÈnÈdigahanattÈ2 dukkhena gantabboti duggo,
______________________________________________________________
1. AppÈnakajjhÈnamanuyuÒjantaÑ (Ka)
2. AppÈÓakajjhÈnÈdivahattÈ (SyÈ, Ka)
116
KhuddakanikÈya
dukkhitakÈyacittena kattabbattÈ dukkaro, santikamaraÓena tÈdisenÈpi
pÈpuÓituÑ asakkuÓeyyato durabhisambhavoti evamattho veditabbo. Ito
paraÑ imÈ gÈthÈ bhaÓaÑ mÈro, aÔÔhÈ Buddhassa santiketi
ayamupaÉÉhagÈthÈ sa~gÊtikÈrehi vuttÈ. SakalagÈthÈpÊti eke. BhagavatÈ eva
pana paraÑ viya attÈnaÑ niddisantena sabbamettha evaÑjÈtikaÑ vuttanti
ayamamhÈkaÑ khanti. Tattha aÔÔhÈti aÔÔhÈsi. SesaÑ uttÈnameva.
433. ChaÔÔhagÈthÈya yenatthenÈti ettha paresaÑ antarÈyakaraÓena
attano atthena tvaÑ pÈpima ÈgatosÊti ayamadhippÈyo. SesaÑ uttÈnameva.
434. “JÊvaÑ puÒÒÈni kÈhasÊ”ti idaÑ pana vacanaÑ paÔikkhipanto
“aÓumattopÊ”ti1 imaÑ gÈthamÈha. Tattha puÒÒenÈti vaÔÔagÈmiÑ mÈrena
vuttaÑ puÒÒaÑ sandhÈya bhaÓati. SesaÑ uttÈnameva.
435. IdÈni “ekaÑso tava jÊvitan”ti idaÑ vacanaÑ Èrabbha mÈraÑ
santajjento “atthi saddhÈ”ti imaÑ gÈthamÈha. TatrÈyamadhippÈyo–are
mÈra yo anuttare santivarapade assaddho bhaveyya, saddhopi vÈ kusÊto,
saddho ÈraddhavÊriyo samÈnopi vÈ duppaÒÒo, taÑ tvaÑ
jÊvitamanupucchamÈno sobheyyÈsi, mayhaÑ pana anuttare santivarapade
okappanasaddhÈ atthi, tathÈ kÈyikacetasikamasithilaparakkamatÈsa~khÈtaÑ
vÊriyaÑ, vajir|pamÈ paÒÒÈ ca mama vijjati, so tvaÑ evaÑ maÑ pahitattaÑ
uttamajjhÈsayaÑ kiÑ jÊvamanupucchasi, kasmÈ jÊvitaÑ pucchasi. PaÒÒÈ ca
mamÈti ettha casaddena sati samÈdhi ca. EvaÑ sante yehi paÒcahi indriyehi
samannÈgatÈ nibbÈnaÑ pÈpuÓanti, tesu ekenÈpi avirahitaÑ evaÑ maÑ
pahitattaÑ kiÑ jÊvamanupucchasi, nanu–ekÈhaÑ jÊvitaÑ seyyo,
vÊriyamÈrabhato daÄhaÑ2. PaÒÒavantassa jhÈyino, passato udayabbayanti3.
436-8. EvaÑ mÈraÑ santajjetvÈ attano dehacittappavattiÑ4 dassento
“nadÊnamapÊ”ti gÈthÈttayamÈha. Tamatthato pÈkaÔameva. AyaÑ pana
______________________________________________________________
1. AÓumattenÈpÊti (SÊ)
3. Khu 1. 30 piÔÔhe Dhammapade.
2. Khu 1. 29 piÔÔhe Dhammapade.
4. BhedacittappavattiÑ (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
117
adhippÈyavaÓÓanÈ–yvÈyaÑ mama sarÊre
appÈÓakajjhÈnavÊriyavegasamuÔÔhito vÈto vattati, loke Ga~gÈyamunÈdÊnaÑ
nadÊnampi sotÈni ayaÑ visosaye, kiÒca me evaÑ pahitattassa
catunÈÄimattaÑ lohitaÑ na upasoseyya. Na kevalaÒca me lohitameva
sussati, api ca kho pana tamhi lohite sussamÈnamhi baddhÈbaddhabhedaÑ
sarÊrÈnugataÑ pittaÑ, asitapÊtÈdipaÔicchÈdakaÑ catunÈÄimattameva
semhaÒca, kiÒcÈparaÑ1 tattakameva muttaÒca ojaÒca sussati, tesu ca
sussamÈnesu maÑsÈnipi khÊyanti, tassa me evaÑ anupubbena maÑsesu
khÊyamÈnesu bhiyyo cittaÑ pasÊdati, na tveva tappaccayÈ saÑsÊdati. So
tvaÑ ÊdisaÑ cittamajÈnanto sarÊramattameva disvÈ bhaÓasi “kiso tvamasi
dubbaÓÓo, santike maraÓaÑ tavÈ”ti. Na kevalaÒca me cittameva pasÊdati,
apica kho pana bhiyyo sati ca paÒÒÈ ca samÈdhi mama tiÔÔhati, aÓumattopi
pamÈdo vÈ sammoho vÈ cittavikkhepo vÈ natthi. Tassa mayhaÑ evaÑ
viharato ye keci samaÓabrÈhmaÓÈ atÊtaÑ vÈ addhÈnaÑ anÈgataÑ vÈ etarahi
vÈ opakkamikÈ vedanÈ vedayanti, tÈsaÑ nidassanabh|taÑ pattassa
uttamavedanaÑ. YathÈ aÒÒesaÑ dukkhena phuÔÔhÈnaÑ sukhaÑ, sÊtena
uÓhaÑ, uÓhena sÊtaÑ, khudÈya bhojanaÑ, pipÈsÈya phuÔÔhÈnaÑ udakaÑ
apekkhate cittaÑ, evaÑ paÒcasu kÈmaguÓesu ekakÈmampi nÈpekkhate
cittaÑ, “aho vatÈhaÑ subhojanaÑ bhuÒjitvÈ sukhaseyyaÑ sayeyyan”ti
ÊdisenÈkÈrena mama cittaÑ na uppannaÑ, passa tvaÑ mÈra sattassa
suddhatanti.
439-41. EvaÑ attano suddhataÑ dassetvÈ “nivÈressÈmi tan”ti Ègatassa
mÈrassa manorathabhaÒjanatthaÑ mÈrasenaÑ kittetvÈ tÈya aparÈjitabhÈvaÑ
dassento “kÈmÈ te paÔhamÈ senÈ”ti-ÈdikÈ cha gÈthÈyo Èha.
Tattha yasmÈ Èditova agÈriyabh|te satte vatthukÈmesu kilesakÈmÈ
mohayanti, te abhibhuyya anagÈriyabhÈvaÑ upagatÈnaÑ pantesu vÈ
senÈsanesu aÒÒataraÒÒataresu vÈ adhikusalesu dhammesu arati uppajjati.
VuttaÒcetaÑ “pabbajitena kho Èvuso abhirati dukkarÈ”ti2. Tato te
parapaÔibaddhajÊvikattÈ khuppipÈsÈ bÈdheti, tÈya
______________________________________________________________
1. KiÒcÈparanti (SÊ), kiÒci aparanti (SyÈ)
2. SaÑ 2. 456 piÔÔhe.
118
KhuddakanikÈya
bÈdhitÈnaÑ pariyesanataÓhÈ cittaÑ kilamayati, atha nesaÑ kilantacittÈnaÑ
thinamiddhaÑ okkamati, tato visesamanadhigacchantÈnaÑ
durabhisambhavesu araÒÒavanapatthesu senÈsanesu viharataÑ utrÈsasaÒÒitÈ
bhÊru jÈyati, tesaÑ ussa~kitaparisa~kitÈnaÑ dÊgharattaÑ
vivekarasamanassÈdayamÈnÈnaÑ viharataÑ “na siyÈ nu kho esa maggo”ti
paÔipattiyaÑ vicikicchÈ uppajjati, taÑ vinodetvÈ viharataÑ appamattakena
visesÈdhigamena mÈnamakkhathambhÈ jÈyanti, tepi vinodetvÈ viharataÑ
tato adhikataraÑ visesÈdhigamaÑ nissÈya lÈbhasakkÈrasilokÈ uppajjanti,
lÈbhÈdimucchitÈ dhammapatir|pakÈni pakÈsentÈ micchÈyasaÑ adhigantvÈ
tattha ÔhitÈ jÈti-ÈdÊhi attÈnaÑ ukkaÑsenti, paraÑ vambhenti, tasmÈ
kÈmÈdÊnaÑ paÔhamasenÈdibhÈvo veditabbo.
442-3. EvametaÑ dasavidhaÑ senaÑ uddisitvÈ yasmÈ sÈ
kaÓhadhammasamannÈgatattÈ kaÓhassa namucino upakÈrÈya saÑvattati,
tasmÈ naÑ tava senÈti niddisanto Èha “esÈ namuci te senÈ,
kaÓhassÈbhippahÈrinÊ”ti. Tattha abhippahÈrinÊti samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ
ghÈtanÊ nippothanÊ, antarÈyakarÊti attho. Na naÑ as|ro jinÈti, jetvÈ ca
labhate sukhanti evaÑ tava senaÑ as|ro kÈye ca jÊvite ca sÈpekkho puriso
na jinÈti, s|ro pana jinÈti, jetvÈ ca maggasukhaÑ phalasukhaÒca
adhigacchati. YasmÈ ca labhate sukhaÑ, tasmÈ sukhaÑ patthayamÈno
ahampi esa muÒjaÑ parihareti. Sa~gÈmÈvacarÈ anivattino purisÈ attano
anivattanakabhÈvaviÒÒÈpanatthaÑ sÊse vÈ dhaje vÈ Èvudhe vÈ muÒjatiÓaÑ
bandhanti, taÑ ayampi pariharaticceva maÑ dhÈrehi. Tava senÈya
parÈjitassa dhiratthu mama jÊvitaÑ, tasmÈ evaÑ dhÈrehi–sa~gÈme me
mataÑ seyyo, yaÒce jÊve parÈjito, yena jÊvitena parÈjito jÊve, tasmÈ jÊvitÈ
tayÈ sammÈpaÔipannÈnaÑ antarÈyakarena saddhiÑ sa~gÈme mataÑ mama
seyyoti attho.
444. KasmÈ mataÑ seyyoti ce? YasmÈ pagÈÄhettha -pa- subbatÈ, ettha
kÈmÈdikÈya attukkaÑsanaparavambhanapariyosÈnÈya tava senÈya pagÈÄhÈ
nimuggÈ anupaviÔÔhÈ eke samaÓabrÈhmaÓÈ na dissanti, sÊlÈdÊhi guÓehi
nappakÈsanti, andhakÈraÑ paviÔÔhÈ viya honti. Ete evaÑ pagÈÄhÈ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
119
samÈnÈ sacepi kadÈci ummujjitvÈ nimujjanapuriso viya “sÈhu saddhÈ”tiÈdinÈ nayena ummujjanti, tathÈpi tÈya senÈya ajjhotthaÔattÈ taÒca maggaÑ
na jÈnanti khemaÑ nibbÈnagÈmÊnaÑ, sabbepi BuddhapaccekabuddhÈdayo
yena gacchanti subbatÈti. ImaÑ pana gÈthaÑ sutvÈ mÈro puna kiÒci avatvÈ
eva pakkÈmi.
445-6. Pakkante pana tasmiÑ mahÈsatto tÈya dukkarakÈrikÈya kiÒcipi
visesaÑ anadhigacchanto anukkamena “siyÈ nu kho aÒÒo maggo
bodhÈyÈ”ti-ÈdÊni cintetvÈ oÄÈrikÈhÈraÑ ÈhÈretvÈ balaÑ gahetvÈ
visÈkhapuÓÓamadivase pageva sujÈtÈya pÈyÈsaÑ paribhuÒjitvÈ
bhadravanasaÓÉe divÈvihÈraÑ nisÊditvÈ tattha aÔÔha samÈpattiyo nibbattento
divasaÑ vÊtinÈmetvÈ sÈyanhasamaye MahÈbodhimaÓÉÈbhimukho gantvÈ
sotthiyena dinnÈ aÔÔha tiÓamuÔÔhiyo bodhim|le vikiritvÈ
dasasahassalokadhÈtudevatÈhi katasakkÈrabahumÈno–
“KÈmaÑ taco ca nhÈru ca, aÔÔhi ca avasissatu.
Upasussatu nissesaÑ, sarÊre maÑsalohitan”ti–
catura~gavÊriyaÑ adhiÔÔhahitvÈ “na dÈni buddhattaÑ apÈpuÓitvÈ palla~kaÑ
bhindissÈmÊ”ti paÔiÒÒaÑ katvÈ aparÈjitapalla~ke1 nisÊdi. TaÑ ÒatvÈ mÈro
pÈpimÈ “ajja Siddhattho paÔiÒÒaÑ katvÈ nisinno, ajjeva dÈnissa sÈ paÔiÒÒÈ
paÔibÈhitabbÈ”ti BodhimaÓÉato yÈva cakkavÈÄamÈyataÑ2
dvÈdasayojanavitthÈraÑ uddhaÑ navayojanamuggataÑ mÈrasenaÑ
samuÔÔhÈpetvÈ diyaÉÉhayojanasatappamÈÓaÑ GirimekhalaÑ hatthirÈjÈnaÑ
Èruyha bÈhusahassaÑ mÈpetvÈ nÈnÈvudhÈni gahetvÈ “gaÓhatha, hanatha,
paharathÈ”ti bhaÓanto ŒÄavakasutte vuttappakÈrÈ vuÔÔhiyo mÈpesi, tÈ
mahÈpurisaÑ patvÈ tattha vuttappakÈrÈ eva sampajjiÑsu. Tato
vajira~kusena hatthiÑ kumbhe paharitvÈ mahÈpurisassa samÊpaÑ netvÈ
“uÔÔhehi bho Siddhattha palla~kÈ”ti Èha. MahÈpuriso “na uÔÔhahÈmi mÈrÈ”ti
vatvÈ taÑ dhajiniÑ samantÈ vilokento imÈ gÈthÈyo abhÈsi “samantÈ
dhajinin”ti.
______________________________________________________________
1. AparÈjitapalla~kena (SÊ)
2. CakkavÈÄapariyantaÑ (SyÈ, Ka)
120
KhuddakanikÈya
Tattha dhajininti senaÑ. Yuttanti uyyuttaÑ. SavÈhananti
GirimekhalanÈgarÈjasahitaÑ. PaccuggacchÈmÊti abhimukho upari
gamissÈmi, so ca kho tejeneva, na kÈyena1. KasmÈ? MÈ maÑ ÔhÈnÈ
acÈvayi, maÑ etasmÈ ÔhÈnÈ aparÈjitapalla~kÈ mÈro mÈ cÈlesÊti vuttaÑ hoti.
NappasahatÊti sahituÑ na sakkoti, nÈbhibhavati vÈ. ŒmaÑ pattanti
kÈcajÈtaÑ mattikÈbhÈjanaÑ2. AsmanÈti pÈsÈÓena. Sesamettha pÈkaÔameva.
447-8. IdÈni “etaÑ te mÈrasenaÑ bhinditvÈ tato paraÑ vijitasa~gÈmo
sampattadhammarÈjÈbhiseko3 idaÑ karissÈmÊ”ti dassento Èha
“vasÊkaritvÈ”ti. Tattha vasÊkaritvÈ4 sa~kappanti maggabhÈvanÈya sabbaÑ
micchÈsa~kappaÑ pahÈya sammÈsa~kappasseva pavattanena vasÊkaritvÈ
sa~kappaÑ. SatiÒca s|patiÔÔhitanti kÈyÈdÊsu cat|su ÔhÈnesu attano satiÒca
suÔÔhu upaÔÔhitaÑ karitvÈ evaÑ vasÊkatasa~kappo suppatiÔÔhitassati raÔÔhÈ
raÔÔhaÑ vicarissÈmi devamanussabhede puth| sÈvake vinayanto. Atha mayÈ
vinÊyamÈnÈ te appamattÈ -pa- na socare, taÑ nibbÈnÈmatamevÈti5
adhippÈyo.
449-51. Atha mÈro imÈ gÈthÈyo sutvÈ Èha “evar|paÑ yakkhaÑ disvÈ na
bhÈyasi bhikkh|”ti. Œma mÈra na bhÈyÈmÊti. KasmÈ na bhÈyasÊti.
DÈnÈdÊnaÑ pÈramipuÒÒÈnaÑ katattÈti. Ko etaÑ jÈnÈti “dÈnÈdÊni
tvamakÈsÊ”ti. KiÑ ettha pÈpima sakkhikiccena, apica ekasmiÑyeva bhave
Vessantaro hutvÈ yaÑ dÈnamadÈsiÑ, tassÈnubhÈvena sattakkhattuÑ chahi
pakÈrehi saÒjÈtakampÈ ayaÑ mahÈpathavÊyeva sakkhÊti. EvaÑ vutte
udakapariyantaÑ katvÈ mahÈpathavÊ kampi bheravasaddaÑ muÒcamÈnÈ,
yaÑ sutvÈ mÈro asanihato viya bhÊto dhajaÑ paÓÈmetvÈ palÈyi saddhiÑ
parisÈya. Atha mahÈpuriso tÊhi yÈmehi tisso vijjÈ sacchikatvÈ aruÓuggamane
“anekajÈtisaÑsÈraÑ -pa- taÓhÈnaÑ khayamajjhagÈ”ti6 imaÑ udÈnaÑ
udÈnesi. MÈro udÈnasaddena ÈgantvÈ “ayaÑ ‘Buddho ahan’ti paÔijÈnÈti,
handa naÑ anubandhÈmi ÈbhisamÈcÈrikaÑ passituÑ. Sacassa kiÒci kÈyena
vÈ vÈcÈya vÈ khalitaÑ bhavissati, viheÔhessÈmi nan”ti pubbe
______________________________________________________________
1. So ca kho teneva kÈyena (SÊ)
2. ŒmaÑ pattanti ÈmaÑ mattikÈbhÈjanaÑ (SÊ),
Èmapakkanti ÈmamattikÈbhÈjanaÑ (SyÈ)
3. SampattadhammarajjÈbhiseko (SÊ)
5. NibbÈnÈmatameva sacchikatvÈti (SÊ)
4. VasiÑ karitvÈ (SÊ, SyÈ)
6. Khu 1. 36 piÔÔhe Dhammapade.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
121
bodhisattabh|miyaÑ chabbassÈni anubandhitvÈ buddhattaÑ pattaÑ ekaÑ
vassaÑ anubandhi. Tato Bhagavato kiÒci khalitaÑ apassanto “satta
vassÈnÊ”ti imÈ nibbejanÊyagÈthÈyo abhÈsi.
Tattha otÈranti randhaÑ vivaraÑ. NÈdhigacchissanti nÈdhigamiÑ.
MedavaÓÓanti medapiÓÉasadisaÑ. AnupariyagÈti parito parito agamÈsi.
Mudunti mudukaÑ. VindemÈti adhigaccheyyÈma. AssÈdanÈti sÈdubhÈvo.
VÈyasettoti vÈyaso etto. Sesamettha pÈkaÔameva.
AyaÑ pana yojanÈ–satta vassÈni BhagavantaÑ otÈrÈpekkho
anubandhiÑ katthaci avijahanto padÈpadaÑ, evaÑ anubandhitvÈpi ca
otÈraÑ nÈdhigamiÑ. SohaÑ yathÈ nÈma medavaÓÓaÑ pÈsÈÓaÑ medasaÒÒÊ
vÈyaso ekasmiÑ passe mukhatuÓÉakena vijjhitvÈ assÈdaÑ avindamÈno
“appeva nÈma ettha mudu vindema, api ito assÈdanÈ siyÈ”ti samantÈ tatheva
vijjhanto anupariyÈyitvÈ katthaci assÈdaÑ aladdhÈ “pÈsÈÓovÈyan”ti nibbijja
pakkameyya, evamevÈhaÑ BhagavantaÑ kÈyakammÈdÊsu attano
parittapaÒÒÈmukhatuÓÉakena vijjhanto samantÈ anupariyagÈ “appeva nÈma
katthaci aparisuddhakÈyasamÈcÈrÈdimudubhÈvaÑ vindema, kutoci assÈdanÈ
siyÈ”ti, te dÈni mayaÑ assÈdaÑ alabhamÈnÈ kÈkova selamÈsajja
nibbijjÈ’pema GotamaÑ Èsajja tato GotamÈ nibbijja apemÈti. EvaÑ vadato
kira mÈrassa satta vassÈni nipphalaparissamaÑ nissÈya balavasoko udapÈdi,
tenassa visÊdamÈna~gapacca~gassa BeluvapaÓÉu nÈma vÊÓÈ kacchato patitÈ,
yÈ sakiÑ kusalehi1 vÈditÈ cattÈro mÈse madhurassaraÑ muÒcati, yaÑ
gahetvÈ Sakko PaÒcasikhassa adÈsi. TaÑ so patamÈnampi na bujjhi. TenÈha
BhagavÈ–
452. “Tassa sokaparetassa, vÊÓÈ kacchÈ abhassatha.
Tato so dummano yakkho, tatthevantaradhÈyathÈ”ti.
Sa~gÊtikÈrakÈ ÈhaÑs|ti eke, amhÈkaÑ panetaÑ nakkhamatÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
PadhÈnasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. A~gulÊhi (SÊ)
122
KhuddakanikÈya
3. SubhÈsitasuttavaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti SubhÈsitasuttaÑ. AttajjhÈsayato cassa uppatti.
BhagavÈ hi subhÈsitappiyo, so attano subhÈsitasamudÈcÈrappakÈsanena
sattÈnaÑ dubbhÈsitasamudÈcÈraÑ paÔisedhento imaÑ suttamabhÈsi. Tattha
evaÑ me sutanti-Èdi sa~gÊtikÈravacanaÑ. Tattha tatra kho BhagavÈ -pa-.
Bhadanteti te bhikkh|ti etaÑ apubbaÑ, sesaÑ vuttanayameva. TasmÈ
apubbapadavaÓÓanatthamidaÑ vuccati–tatrÈti desakÈlaparidÊpanaÑ. TaÑ
hi yaÑ samayaÑ viharati, tatra samaye, yasmiÒca ÈrÈme viharati, tatra
ÈrÈmeti dÊpeti. BhÈsitabbayutte vÈ desakÈle dÊpeti. Na hi BhagavÈ ayutte
dese kÈle vÈ dhammaÑ bhÈsati. “AkÈlo kho tÈva bÈhiyÈ”ti-Èdi1 cettha
sÈdhakaÑ. Khoti padap|raÓamatte, avadhÈraÓÈdikÈlatthe vÈ nipÈto.
BhagavÈti lokagaruparidÊpanaÑ. Bhikkh|ti
kathÈsavanayuttapuggalaparidÊpanaÑ. ŒmantesÊti Èlapi abhÈsi sambodhesi.
Bhikkhavoti ÈmantanÈkÈraparidÊpanaÑ. TaÒca
bhikkhanasÊlatÈdiguÓayogasiddhattÈ vuttaÑ. Tena nesaÑ
hÊnÈdhikajanasevitaÑ vuttiÑ pakÈsento uddhatadÊnabhÈvaniggahaÑ karoti.
“Bhikkhavo”ti iminÈ ca
karuÓÈvipphÈrasommahadayanayananipÈtapubba~gamena vacanena te attano
mukhÈbhimukhe karitvÈ teneva kathetukamyatÈdÊpakena vacanena tesaÑ
sotukamyataÑ janeti, teneva ca sambodhanatthena vacanena
sÈdhukasavanamanasikÈrepi te niyojeti. SÈdhukasavanamanasikÈrÈyattÈ hi
sÈsanasampatti. Aparesupi devamanussesu vijjamÈnesu kasmÈ bhikkh| eva
ÈmantesÊti ce? JeÔÔhaseÔÔhÈsannasadÈsannihitabhÈvato. SabbaparisasÈdhÈraÓÈ
hi ayaÑ dhammadesanÈ, na pÈÔipuggalikÈ, parisÈya ca jeÔÔhÈ bhikkh|
paÔhamuppannattÈ, seÔÔhÈ anagÈriyabhÈvaÑ ÈdiÑ katvÈ satthu
cariyÈnuvidhÈyakattÈ sakalasÈsanapaÔiggÈhakattÈ ca, ÈsannÈ tattha nisinnesu
satthu santikattÈ, sadÈ sannihitÈ Satthu santikÈvacarattÈ. Tena BhagavÈ
sabbaparisasÈdhÈraÓaÑ dhammaÑ desento bhikkh| eva Èmantesi. Apica
bhÈjanaÑ te imÈya kathÈya yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipattisabbhÈvatotipi te
______________________________________________________________
1. Khu 1. 85 piÔÔhe UdÈne.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
123
eva Èmantesi. Bhadanteti gÈravÈdhivacanametaÑ. Te bhikkh|ti ye BhagavÈ
Èmantesi, te evaÑ BhagavantaÑ ÈlapantÈ Bhagavato paccassosunti.
Cat|hi a~gehÊti cat|hi kÈraÓehi, avayavehi vÈ. MusÈvÈdÈveramaÓi-ÈdÊni
hi cattÈri subhÈsitavÈcÈya kÈraÓÈni, saccavacanÈdayo cattÈro avayavÈ,
kÈraÓatthe ca a~gasaddo. Cat|hÊti nissakkavacanaÑ hoti, avayavatthe
karaÓavacanaÑ. SamannÈgatÈti samanu-ÈgatÈ pavattÈ yuttÈ ca. VÈcÈti
samullapanavÈcÈ, yÈ sÈ “vÈcÈ girÈ byappatho”ti1 ca, “nelÈ kaÓÓasukhÈ”ti2
ca evamÈdÊsu Ègacchati. YÈ pana “vÈcÈya ce kataÑ kamman”ti3 evaÑ
viÒÒatti ca, “yÈ cat|hi vacÊduccaritehi Èrati virati -pa-. AyaÑ vuccati
sammÈvÈcÈ”ti4 evaÑ virati ca, “pharusavÈcÈ bhikkhave ÈsevitÈ bhÈvitÈ
bahulÊkatÈ nirayasaÑvattanikÈ hotÊ”ti5 evaÑ cetanÈ ca vÈcÈti Ègacchati, sÈ
idha na adhippetÈ. KasmÈ? AbhÈsitabbato. SubhÈsitÈ hotÊti suÔÔhu bhÈsitÈ
hoti. TenassÈ atthÈvahanataÑ dÊpeti. Na dubbhÈsitÈti na duÔÔhu bhÈsitÈ.
TenassÈ anatthÈnÈvahanataÑ dÊpeti. AnavajjÈti
vajjasa~khÈtarÈgÈdidosavirahitÈ. TenassÈ kÈraÓasuddhiÑ
vuttadosÈbhÈvaÒca6 dÊpeti. AnanuvajjÈ cÈti anuvÈdavimuttÈ. TenassÈ
sabbÈkÈrasampattiÑ dÊpeti. ViÒÒ|nanti paÓÉitÈnaÑ. Tena nindÈpasaÑsÈsu
bÈlÈ appamÈÓÈti dÊpeti.
Katamehi cat|hÊti kathetukamyatÈpucchÈ. IdhÈti imasmiÑ sÈsane.
Bhikkhaveti yesaÑ kathetukÈmo, tadÈlapanaÑ. Bhikkh|ti
vuttappakÈravÈcÈbhÈsanakapuggalanidassanaÑ. SubhÈsitaÑyeva bhÈsatÊti
puggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈya cat|su vÈca~gesu aÒÒatara~ganiddesavacanaÑ.
No dubbhÈsitanti tasseva vÈca~gassa paÔipakkhabhÈsananivÈraÓaÑ. Tena
“musÈvÈdÈdayopi kadÈci vattabbÈ”ti diÔÔhiÑ nisedheti. “No dubbhÈsitan”ti
iminÈ vÈ micchÈvÈcappahÈnaÑ dÊpeti, “subhÈsitan”ti iminÈ
pahÊnamicchÈvÈcena satÈ bhÈsitabbavacanalakkhaÓaÑ. TathÈ pÈpassa
akaraÓaÑ, kusalassa
______________________________________________________________
1. Abhi 1. 168 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 4; Ma 3. 12 piÔÔhesu.
3. Abhi-®Ôha 1. 127 piÔÔhe.
4. Abhi 1. 76; Abhi 2. 113 piÔÔhesu.
5. AÑ 3. 78 piÔÔhe.
6. Vattu dosÈbhÈvaÒca (SÊ), agatigamananti dosÈbhÈvaÒca (SyÈ)
SaÑ-®Ôha 1. 249 piÔÔhepi passitabbaÑ.
124
KhuddakanikÈya
upasampadaÑ. A~gaparidÊpanatthaÑ pana abhÈsitabbaÑ pubbe avatvÈ
bhÈsitabbamevÈha. Esa nayo dhammaÑyevÈti-ÈdÊsupi.
Ettha ca “subhÈsitaÑyeva bhÈsati no dubbhÈsitan”ti iminÈ
pisuÓadosarahitaÑ samaggakaraÓavacanaÑ vuttaÑ, “dhammaÑyeva bhÈsati
no adhamman”ti iminÈ samphadosarahitaÑ dhammato anapetaÑ
mantÈvacanaÑ vuttaÑ, itarehi dvÊhi pharusÈlikarahitÈni piyasaccavacanÈni
vuttÈni. Imehi khoti-ÈdinÈ pana tÈni a~gÈni paccakkhato dassento taÑ
vÈcaÑ nigameti. Visesato cettha “imehi kho bhikkhave cat|hi a~gehi
samannÈgatÈ vÈcÈ subhÈsitÈ hotÊ”ti bhaÓanto yadaÒÒe paÔiÒÒÈdÊhi avayavehi
nÈmÈdÊhi padehi li~gavacanavibhattikÈlakÈrakÈdÊhi sampattÊhi ca
samannÈgataÑ vÈcaÑ “subhÈsitan”ti maÒÒanti1, taÑ dhammato paÔisedheti.
AvayavÈdisampannÈpi hi pesuÒÒÈdisamannÈgatÈ vÈcÈ dubbhÈsitÈva hoti
attano paresaÒca anatthÈvahattÈ. Imehi pana cat|hi a~gehi samannÈgatÈ
sacepi milakkhubhÈsÈpariyÈpannÈ2 ghaÔaceÔikÈgÊtikapariyÈpannÈ3 vÈ hoti,
tathÈpi subhÈsitÈ eva lokiyalokuttarahitasukhÈvahattÈ. SÊhaÄadÊpe
maggapasse sassaÑ rakkhantiyÈ SÊhaÄaceÔikÈya SÊhaÄakeneva
jÈtijarÈmaraÓapaÔisaÑyuttaÑ gÊtaÑ gÈyantiyÈ sutvÈ maggaÑ gacchantÈ
saÔÔhimattÈ vipassakabhikkh| cettha arahattaÑ pattÈ nidassanaÑ. TathÈ
Tisso nÈma Èraddhavipassako bhikkhu padumasarasamÊpena gacchanto
padumasare padumÈni bhaÒjitvÈ bhaÒjitvÈ–
“PÈto phullaÑ4 kokanadaÑ, s|riyÈlokena bhajjiyate5.
EvaÑ manussattagatÈ sattÈ, jarÈbhivegena maddÊyantÊ”ti6–
imaÑ gÊtaÑ gÈyantiyÈ ceÔikÈya sutvÈ arahattaÑ patto, Buddhantare ca
aÒÒataro puriso sattahi puttehi saddhiÑ vanÈ Ègamma aÒÒatarÈya itthiyÈ
musalena taÓÉule koÔÔentiyÈ–
______________________________________________________________
1. PaÒÒapenti (Ka)
2. MilakkhabhÈsÈpariyÈpannÈ (SÊ, SyÈ)
3. GhaÔaceÔikÈgÊtakapariyÈpannÈ (SÊ, SyÈ)
5. TajjÊyate (SÊ, SyÈ)
4. PÈtakaphullita (SÊ), pÈtaphullaÑ (SyÈ)
6. MilÈyantÊti (Sya, Ka) SaÑ-®Ôha 1. 250 piÔÔhepi passitabbaÑ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
125
“JarÈya parimadditaÑ etaÑ, milÈtachavicammanissitaÑ.
MaraÓena bhijjati etaÑ, maccussa ghasamÈmisaÑ.
KimÊnaÑ ÈlayaÑ etaÑ, nÈnÈkuÓapena bh|ritaÑ.
Asucissa bhÈjanaÑ etaÑ, kadalikkhandhasamaÑ idan”ti–
imaÑ gÊtikaÑ sutvÈ saha puttehi paccekabodhiÑ patto, aÒÒe ca Êdisehi
upÈyehi ariyabh|miÑ pattÈ nidassanaÑ. AnacchariyaÑ panetaÑ, yaÑ
BhagavatÈ ÈsayÈnusayakusalena “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ nayena
vuttÈ gÈthÈyo sutvÈ paÒcasatÈ bhikkh| arahattaÑ pÈpuÓiÑsu, aÒÒe ca
khandhÈyatanÈdipaÔisaÑyuttÈ kathÈ sutvÈ aneke devamanussÈti. EvaÑ imehi
cat|hi a~gehi samannÈgatÈ vÈcÈ sacepi milakkhubhÈsÈpariyÈpannÈ,
ghaÔaceÔikÈgÊtikapariyÈpannÈ vÈ hoti, tathÈpi “subhÈsitÈ”ti veditabbÈ.
SubhÈsitattÈ eva ca anavajjÈ ca ananuvajjÈ ca viÒÒ|naÑ atthatthikÈnaÑ
kulaputtÈnaÑ atthapaÔisaraÓÈnaÑ, no byaÒjanapaÔisaraÓÈnanti.
Idamavoca BhagavÈti idaÑ subhÈsitalakkhaÓaÑ BhagavÈ avoca. IdaÑ
vatvÈna Sugato, athÈparaÑ etadavoca SatthÈti idaÒca lakkhaÓaÑ vatvÈ atha
aÒÒampi etaÑ avoca SatthÈ. IdÈni vattabbagÈthaÑ dassetvÈ1 sabbametaÑ
sa~gÊtikÈrakÈ ÈhaÑsu. Tattha aparanti gÈthÈbandhavacanaÑ sandhÈya
vuccati. TaÑ duvidhaÑ hoti–pacchÈ ÈgataparisaÑ assavanasussavanaÈdhÈraÓadaÄhÊkaraÓÈdÊni vÈ sandhÈya tadatthadÊpakameva ca, pubbe kenaci
kÈraÓena parihÈpitassa atthassa dÊpanena atthavisesadÊpakaÒca “purisassa hi
jÈtassa, kuÔhÈrÊ jÈyate mukhe”ti-ÈdÊsu2 viya. Idha pana tadatthadÊpakameva.
453. Tattha santoti BuddhÈdayo. Te hi subhÈsitaÑ “uttamaÑ seÔÔhan”ti
vaÓÓayanti. DutiyaÑ tatiyaÑ catutthanti idaÑ pana pubbe niddiÔÔhakkamaÑ
upÈdÈya vuttaÑ. GÈthÈpariyosÈne pana Va~gÊsatthero Bhagavato subhÈsite3
pasÊdi.
So yaÑ pasannÈkÈraÑ akÈsi, yaÒca vacanaÑ BhagavÈ abhÈsi, taÑ
dassentÈ sa~gÊtikÈrakÈ “atha kho ÈyasmÈ”ti-ÈdimÈhaÑsu.
______________________________________________________________
1. VattabbÈ gÈthÈ dassento (SÊ)
2. Khu 1. 381 piÔÔhe.
3. SubhÈsitena (SyÈ, Ka)
126
KhuddakanikÈya
tattha paÔibhÈti manti mama bhÈgo pakÈsati. PaÔibhÈtu tanti tava bhÈgo
pakÈsatu. SÈruppÈhÊti anucchavikÈhi. AbhitthavÊti pasaÑsi.
454. Na tÈpayeti vippaÔisÈrena na tÈpeyya. Na vihiÑseyyÈti
aÒÒamaÒÒaÑ bhindanto na bÈdheyya. SÈ ve vÈcÈti sÈ vÈcÈ ekaÑseneva
subhÈsitÈ. EttÈvatÈ apisuÓavÈcÈya BhagavantaÑ thometi.
455. PaÔinanditÈti haÔÔhena hadayena paÔimukhaÑ gantvÈ nanditÈ
sampiyÈyitÈ. YaÑ anÈdÈya pÈpÈni, paresaÑ bhÈsate piyanti yaÑ vÈcaÑ
bhÈsanto paresaÑ pÈpÈni appiyÈni paÔikk|lÈni pharusavacanÈni anÈdÈya
atthabyaÒjanamadhuraÑ piyameva vacanaÑ bhÈsati, taÑ piyavÈcameva
bhÈseyyÈti vuttaÑ hoti. ImÈya gÈthÈya piyavacanena BhagavantaÑ
abhitthavi.
456. AmatÈti amatasadisÈ sÈdubhÈvena. Vuttampi cetaÑ “saccaÑ have
sÈdutaraÑ rasÈnan”ti1. NibbÈnÈmatapaccayattÈ vÈ amatÈ. Esa dhammo
sanantanoti yÈyaÑ saccavÈcÈ nÈma, esa porÈÓo dhammo cariyÈ paveÓÊ.
Idameva hi porÈÓÈnaÑ ÈciÓÓaÑ, na te alikaÑ bhÈsiÑsu. TenevÈha “sacce
atthe ca dhamme ca, ahu2 santo patiÔÔhitÈ”ti. Tattha sacce patiÔÔhitattÈ eva
attano ca paresaÒca atthe patiÔÔhitÈ, atthe patiÔÔhitattÈ eva ca dhamme
patiÔÔhitÈ hontÊti veditabbÈ. ParaÑ vÈ dvayaÑ saccavisesanamicceva
veditabbaÑ. Sacce patiÔÔhitÈ. KÊdise? Atthe ca dhamme ca, yaÑ paresaÑ
atthato anapetattÈ atthaÑ anuparodhaÑ karotÊti vuttaÑ hoti. Satipi ca
anuparodhakaratte dhammato anapetattÈ dhammaÑ, yaÑ dhammikameva
atthaÑ sÈdhetÊti vuttaÑ hoti. ImÈya gÈthÈya saccavacanena BhagavantaÑ
abhitthavi.
457. Khemanti abhayaÑ nirupaddavaÑ. Kena kÈraÓenÈti ce?
NibbÈnappattiyÈ dukkhassantakiriyÈya, yasmÈ kilesanibbÈnaÑ pÈpeti,
vuÔÔadukkhassa ca antakiriyÈya saÑvattatÊti attho. Atha vÈ yaÑ Buddho
nibbÈnappattiyÈ dukkhassantakiriyÈyÈti dvinnaÑ nibbÈnadhÈt|namatthÈya
khemamaggappakÈsanato khemaÑ vÈcaÑ bhÈsati, sÈ ve vÈcÈnamuttamÈti sÈ
vÈcÈ sabbavÈcÈnaÑ
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 39; Khu 1. 306 piÔÔhesu.
2. Œhu (SÊ, Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
127
seÔÔhÈti evamettha attho veditabbo. ImÈya gÈthÈya mantÈvacanena
BhagavantaÑ abhitthavanto arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesÊti ayamettha
apubbapadavaÓÓanÈ. SesaÑ vuttanayeneva veditabbanti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
SubhÈsitasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. P|raÄÈsasutta (SundarikabhÈradvÈjasutta) vaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti P|raÄÈsasuttaÑ. KÈ uppatti? BhagavÈ
pacchÈbhattakiccÈvasÈne BuddhacakkhunÈ lokaÑ volokento
SundarikabhÈradvÈjabrÈhmaÓaÑ arahattassa upanissayasampannaÑ disvÈ
“tattha mayi gate kathÈ pavattissati, tato kathÈvasÈne dhammadesanaÑ sutvÈ
esa brÈhmaÓo pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓissatÊ”ti ca ÒatvÈ tattha gantvÈ
kathaÑ samuÔÔhÈpetvÈ imaÑ suttamabhÈsi.
Tattha evaÑ me sutanti-Èdi sa~gÊtikÈrakÈnaÑ vacanaÑ, kiÑjacco
bhavanti-Èdi tassa brÈhmaÓassa, na brÈhmaÓo nomhÊti-Èdi Bhagavato. TaÑ
sabbampi samodhÈnetvÈ “P|raÄÈsasuttan”ti vuccati. Tattha vuttasadisaÑ
vuttanayeneva veditabbaÑ, avuttaÑ vaÓÓayissÈma, taÒca kho uttÈnatthÈni
padÈni anÈmasantÈ. Kosales|ti KosalÈ nÈma jÈnapadino rÈjakumÈrÈ, tesaÑ
nivÈso ekopi janapado ruÄhisaddena “KosalÈ”ti vuccati. TasmiÑ Kosalesu
janapade. Keci pana “yasmÈ pubbe mahÈpanÈdaÑ rÈjakumÈraÑ
nÈnÈnÈÔakÈdÊni disvÈ sitamattampi akarontaÑ sutvÈ rÈjÈ ÈÓÈpesi ‘yo mama
puttaÑ hasÈpeti, sabbÈbharaÓehi naÑ ala~karomÊ’ti. Tato na~galÈni
chaÉÉetvÈ mahÈjanakÈyo sannipati, te ca manussÈ atirekasattavassÈni
nÈnÈkÊÄikÈdayo dassentÈpi taÑ nÈsakkhiÑsu hasÈpetuÑ. Tato Sakko
devanaÔaÑ pesesi, so dibbanÈÔakaÑ dassetvÈ hasÈpesi. Atha te manussÈ
attano attano vasanokÈsÈbhimukhÈ pakkamiÑsu. Te paÔipathe
mittasuhajjÈdayo disvÈ paÔisanthÈramakaÑsu ‘kacci bho kusalaÑ, kacci bho
128
KhuddakanikÈya
kusalan’ti. TasmÈ taÑ ‘kusalan’ti saddaÑ upÈdÈya so padeso ‘KosalÈ’ti
vuccatÊ”ti vaÓÓayanti. SundarikÈya nadiyÈ tÊreti sundarikÈti evaÑnÈmikÈya
nadiyÈ tÊre.
Tena kho panÈti yena samayena BhagavÈ taÑ brÈhmaÓaÑ vinetukÈmo
gantvÈ tassÈ nadiyÈ tÊre sasÊsaÑ pÈrupitvÈ rukkham|le nisajjÈsa~khÈtena
iriyÈpathavihÈrena viharati. SundarikabhÈradvÈjoti so brÈhmaÓo tassÈ
nadiyÈ tÊre vasati, aggiÒca juhati, bhÈradvÈjoti cassa gottaÑ, tasmÈ evaÑ
vuccati. AggiÑ juhatÊti Èhutipakkhipanena jÈleti. AggihuttaÑ paricaratÊti
agyÈyatanaÑ sammajjan|palepanabalikammÈdinÈ payirupÈsati. Ko nu kho
imaÑ habyasesaÑ bhuÒjeyyÈti so kira brÈhmaÓo aggimhi juhitvÈ avasesaÑ
pÈyÈsaÑ disvÈ cintesi “aggimhi tÈva pakkhittapÈyÈso mahÈbrahmunÈ
bhutto, ayaÑ pana avaseso atthi. TaÑ yadi brahmuno mukhato jÈtassa
brÈhmaÓasseva dadeyyaÑ, evaÑ me pitarÈ saha puttopi santappito
bhaveyya, suvisodhito ca brahmalokagÈmimaggo assa, handÈhaÑ
brÈhmaÓaÑ gavesÈmÊ”ti. Tato brÈhmaÓadassanatthaÑ uÔÔhÈyÈsanÈ catuddisÈ
anuvilokesi “ko nu kho imaÑ habyasesaÑ bhuÒjeyyÈ”ti.
AÒÒatarasmiÑ rukkham|leti tasmiÑ vanasaÓÉe seÔÔharukkham|le.
SasÊsaÑ pÈrutanti saha sÊsena pÈrutakÈyaÑ. KasmÈ pana BhagavÈ
evamakÈsi, kiÑ nÈrÈyanasa~khÈtabalopi hutvÈ nÈsakkhi himapÈtaÑ
sÊtavÈtaÒca paÔibÈhitunti? AtthetaÑ1 kÈraÓaÑ. Na hi BuddhÈ sabbaso
kÈyapaÔijagganaÑ karonti eva2, apica BhagavÈ “Ègate brÈhmaÓe sÊsaÑ
vivarissÈmi, maÑ disvÈ brÈhmaÓo kathaÑ pavattessati, athassa
kathÈnusÈrena dhammaÑ desessÈmÊ”ti kathÈpavattanatthaÑ evamakÈsi.
DisvÈna vÈmena -pa- tenupasa~kamÊti so kira BhagavantaÑ disvÈ brÈhmaÓo
“ayaÑ sasÊsaÑ pÈrupitvÈ sabbarattiÑ padhÈnamanuyutto, imassa
dakkhiÓodakaÑ datvÈ imaÑ habyasesaÑ dassÈmÊ”ti brÈhmaÓasaÒÒÊ hutvÈ
eva upasa~kami. MuÓÉo ayaÑ bhavaÑ, muÓÉako ayaÑ bhavanti sÊse
vivaritamatteva kesantaÑ disvÈ “muÓÉo”ti Èha, tato suÔÔhutaraÑ olokento
parittampi sikhaÑ
______________________________________________________________
1. Atthetampi (SÊ, Ka)
2. Na karonti eva (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
129
adisvÈ hÊÄento “muÓÉako”ti Èha. Evar|pÈ hi nesaÑ brÈhmaÓÈnaÑ diÔÔhi.
TatovÈti yattha Ôhito addasa, tamhÈ padesÈ. MuÓÉÈpÊti kenaci kÈraÓena
muÓÉitasÊsÈpi honti.
458. Na brÈhmaÓo nomhÊti ettha nakÈro paÔisedhe, nokÈro avadhÈraÓe
“na no saman”ti-ÈdÊsu1 viya. Tena nevamhi brÈhmaÓoti dasseti. Na
rÈjaputtoti khattiyo namhi. Na vessÈyanoti vessopi namhi. Uda koci nomhÊti
aÒÒopi suddo vÈ caÓÉÈlo vÈ koci na homÊti evaÑ ekaÑseneva
jÈtivÈdasamudÈcÈraÑ paÔikkhipati. KasmÈ? MahÈsamuddaÑ pattÈ viya hi
nadiyo pabbajj|pagatÈ kulaputtÈ jahanti purimÈni nÈmagottÈni.
PahÈrÈdasuttaÒcettha2 sÈdhakaÑ. EvaÑ jÈtivÈdaÑ paÔikkhipitvÈ
yathÈbh|tamattÈnaÑ Èvikaronto Èha “gottaÑ pariÒÒÈya puthujjanÈnaÑ,
akiÒcano manta carÈmi loke”ti. KathaÑ gottaÑ pariÒÒÈsÊti ce? BhagavÈ hi
tÊhi pariÒÒÈhi paÒcakkhandhe pariÒÒÈsi, tesu ca pariÒÒÈtesu gottaÑ
pariÒÒÈtameva hoti. RÈgÈdikiÒcanÈnaÑ pana abhÈvena so akiÒcano mantÈ
jÈnitvÈ ÒÈÓÈnuparivattÊhi kÈyakammÈdÊhi carati. TenÈha “gottaÑ -paloke”ti. MantÈ vuccati paÒÒÈ, tÈya cesa carati. TenevÈha “manta carÈmi
loke”ti chandavasena rassaÑ katvÈ.
459-60. EvaÑ attÈnaÑ ÈvikatvÈ idÈni “evaÑ oÄÈrikaÑ li~gampi disvÈ
pucchitabbÈpucchitabbaÑ na jÈnÈsÊ”ti brÈhmaÓassa upÈrambhaÑ Èropento
Èha “sa~ghÈÔivÈsÊ -pa- gottapaÒhan”ti. Ettha ca chinnasa~ghaÔitaÔÔhena tÊÓipi
cÊvarÈni “sa~ghÈÔÊ”ti adhippetÈni, tÈni nivÈseti paridahatÊti sa~ghÈÔivÈsÊ.
Agahoti ageho, nittaÓhoti adhippÈyo. NivÈsÈgÈraÑ pana Bhagavato Jetavane
mahÈgandhakuÔikarerimaÓÉalamÈÄakosambakuÔicandanamÈlÈdianekappakÈraÑ, taÑ sandhÈya na yujjati. Nivuttakesoti apanÊtakeso,
ohÈritakesamass|ti vuttaÑ hoti. Abhinibbutattoti atÊva
v|pasantapariÄÈhacitto, guttacitto vÈ. AlippamÈno idha mÈÓavehÊti
upakaraÓasinehassa pahÊnattÈ manussehi alitto asaÑsaÔÔho ekantavivitto.
AkallaÑ maÑ brÈhmaÓÈti
______________________________________________________________
1. Khu 1. 5, 312 piÔÔhe.
2. AÑ 3. 38 piÔÔhe.
130
KhuddakanikÈya
yvÈhaÑ evaÑ sa~ghÈÔivÈsÊ -pa- alippamÈno idha mÈÓavehi, taÑ maÑ tvaÑ
brÈhmaÓa pÈkatikÈni nÈmagottÈni atÊtaÑ pabbajitaÑ samÈnaÑ appatir|paÑ
gottapaÒhaÑ pucchasÊti.
EvaÑ vutte upÈrambhaÑ mocento brÈhmaÓo Èha–pucchanti ve bho
brÈhmaÓÈ brÈhmaÓebhi saha “brÈhmaÓo no bhavan”ti. Tattha brÈhmaÓo
noti brÈhmaÓo n|ti attho. IdaÑ vuttaÑ hoti–nÈhaÑ bho akallaÑ pucchÈmi.
AmhÈkaÑ hi brÈhmaÓasamaye brÈhmaÓÈ brÈhmaÓehi saha samÈgantvÈ
“brÈhmaÓo nu bhavaÑ, bhÈradvÈjo nu bhavan”ti evaÑ jÈtimpi gottampi
pucchanti evÈti.
461-2. EvaÑ vutte BhagavÈ brÈhmaÓassa cittamudubhÈvakaraÓatthaÑ
mantesu attano pakataÒÒutaÑ pakÈsento Èha “brÈhmaÓo hi ce tvaÑ br|si
-pa- catuvÊsatakkharan”ti. Tassattho–sace tvaÑ “brÈhmaÓo ahan”ti br|si,
maÒca abrÈhmaÓaÑ br|si, tasmÈ bhavantaÑ sÈvittiÑ pucchÈmi tipadaÑ
catuvÊsatakkharaÑ, taÑ me br|hÊti. Ettha ca BhagavÈ paramatthavedÈnaÑ
tiÓÓaÑ piÔakÈnaÑ Èdibh|taÑ paramatthabrÈhmaÓehi sabbabuddhehi
pakÈsitaÑ atthasampannaÑ byaÒjanasampannaÒca “BuddhaÑ saraÓaÑ
gacchÈmi, dhammaÑ saraÓaÑ gacchÈmi, saÑghaÑ saraÓaÑ gacchÈmÊ”ti
imaÑ ariyasÈvittiÑ sandhÈya pucchati. Yadipi hi brÈhmaÓo aÒÒaÑ vadeyya,
addhÈ naÑ BhagavÈ “nÈyaÑ brÈhmaÓa ariyassa vinaye sÈvittÊti vuccatÊ”ti
tassa asÈrakattaÑ dassetvÈ idheva patiÔÔhÈpeyya. BrÈhmaÓo pana “SÈvittiÑ
pucchÈmi tipadaÑ catuvÊsatakkharan”ti idaÑ attano samayasiddhaÑ
sÈvittilakkhaÓabyaÒjanakaÑ brahmassarena nicchÈritavacanaÑ sutvÈva
“addhÈyaÑ samaÓo brÈhmaÓasamaye niÔÔhaÑ gato, ahaÑ pana aÒÒÈÓena
‘abrÈhmaÓo ayan’ti paribhaviÑ, sÈdhur|po mantapÈrag| brÈhmaÓova eso”ti
niÔÔhaÑ gantvÈ “handa naÑ yaÒÒavidhiÑ dakkhiÓeyyavidhiÒca pucchÈmÊ”ti
tamatthaÑ pucchanto “kiÑnissitÈ -pa- loke”ti imaÑ
visamagÈthÈpadattayamÈha. Tassattho–kiÑnissitÈ kimadhippÈyÈ kiÑ
patthentÈ isayo ca khattiyÈ ca brÈhmaÓÈ ca aÒÒe ca manujÈ devatÈnaÑ
atthÈya yaÒÒaÑ akappayiÑsu. YaÒÒamakappayiÑs|ti makÈro
padasandhikaro. AkappayiÑs|ti saÑvidahiÑsu akaÑsu. Puth|ti bah|
annapÈnadÈnÈdinÈ bhedena anekappakÈre, puth| vÈ isayo manujÈ khattiyÈ
brÈhmaÓÈ ca
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
131
kiÑnissitÈ yaÒÒamakappayiÑsu, kathaÑ nesaÑ taÑ kammaÑ samijjhatÊti
iminÈdhippÈyena pucchati.
463. Athassa BhagavÈ tamatthaÑ byÈkaronto “yadantag| vedag|
yaÒÒakÈle. YassÈhutiÑ labhe tassijjheti br|mÊ”ti idaÑ sesapadadvayamÈha.
Tattha yadantag|ti yo antag|, okÈrassa akÈro, dakÈro ca padasandhikaro
“asÈdhÈraÓamaÒÒesan”ti-ÈdÊsu1 makÈro viya. AyaÑ pana attho–yo
vaÔÔadukkhassa tÊhi pariÒÒÈhi antagatattÈ antag|, cat|hi ca maggaÒÈÓavedehi
kilese vijjhitvÈ2 gatattÈ vedag|, so yassa isimanujakhattiyabrÈhmaÓÈnaÑ
aÒÒatarassa yaÒÒakÈle yasmiÑ kismiÒci ÈhÈre paccupaÔÔhite antamaso
vanapaÓÓam|laphalÈdimhipi ÈhutiÑ labhe, tato kiÒci deyyadhammaÑ
labheyya, tassa taÑ yaÒÒakammaÑ ijjhe samijjheyya, mahapphalaÑ
bhaveyyÈti br|mÊti.
464. Atha brÈhmaÓo taÑ Bhagavato paramatthayogagambhÊraÑ
atimadhuragiranibbikÈrasarasampannaÑ desanaÑ sutvÈ
sarÊrasampattis|citaÒcassa sabbaguÓasampattiÑ sambhÈvayamÈno
pÊtisomanassajÈto “addhÈ hi tassÈ”ti gÈthamÈha. Tattha iti brÈhmaÓoti
sa~gÊtikÈrÈnaÑ vacanaÑ, sesaÑ brÈhmaÓassa. Tassattho–addhÈ hi tassa
mayhaÑ hutamijjhe, ayaÑ ajja deyyadhammo ijjhissati samijjhissati
mahapphalo bhavissati, yaÑ tÈdisaÑ vedagumaddasÈma, yasmÈ tÈdisaÑ
bhavantar|paÑ vedaguÑ addasÈma. TvaÒÒeva hi so vedag|, na aÒÒo. Ito
pubbe pana tumhÈdisÈnaÑ vedag|naÑ antag|naÒca adassanena
amhÈdisÈnaÑ yaÒÒe paÔiyattaÑ aÒÒo jano bhuÒjati p|raÄÈsaÑ carukaÒca
p|vaÒcÈti.
465. Tato BhagavÈ attani pasannaÑ vacanapaÔiggahaÓasajjaÑ
brÈhmaÓaÑ viditvÈ yathÈssa suÔÔhu pÈkaÔÈ honti, evaÑ nÈnappakÈrehi
dakkhiÓeyye pakÈsetukÈmo “tasmÈ tiha tvan”ti gÈthamÈha. Tassattho–
yasmÈ mayi pasannosi, tasmÈ pana iha tvaÑ brÈhmaÓa upasa~kamma
pucchÈti attÈnaÑ dassento Èha. IdÈni ito pubbaÑ atthena-atthikapadaÑ
parapadena sambandhitabbaÑ–atthena atthiko tassa atthatthikabhÈvassa
anur|paÑ kilesaggiv|pasamena santaÑ, kodhadh|mavigamena vidh|maÑ,
______________________________________________________________
1. Khu 1. 10 piÔÔhe NidhikaÓÉasutte.
2. VidhamitvÈ (SÊ)
132
KhuddakanikÈya
dukkhÈbhÈvena anÊghaÑ, anekavidha-ÈsÈbhÈvena nirÈsaÑ appevidha
ekaÑsena idha Ôhitova, idha vÈ sÈsane abhivinde lacchasi adhigacchissasi
sumedhaÑ varapaÒÒaÑ khÊÓÈsavadakkhiÓeyyanti. Atha vÈ yasmÈ mayi
pasannosi, tasmÈtiha tvaÑ brÈhmaÓa atthena atthiko samÈno upasa~kamma
puccha santaÑ vidh|maÑ anÊghaÑ nirÈsanti attÈnaÑ dassento Èha. EvaÑ
pucchanto appevidha abhivinde sumedhaÑ khÊÓÈsavadakkhiÓeyyanti
evampettha yojanÈ veditabbÈ.
466. Atha brÈhmaÓo yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjamÈno BhagavantaÑ Èha
“yaÒÒe ratohaÑ -pa- Br|hi me’tan”ti. Tattha yaÒÒo yÈgo dÈnanti atthato
ekaÑ, tasmÈ dÈnarato ahaÑ, tÈya eva dÈnÈrÈmatÈya dÈnaÑ dÈtukÈmo, na
pana jÈnÈmi, evaÑ ajÈnantaÑ anusÈsatu maÑ bhavaÑ. AnusÈsanto ca
uttÈneneva nayena yattha hutaÑ ijjhate br|hi metanti evamettha atthayojanÈ
veditabbÈ. “YathÈhutan”tipi pÈÔho.
467. Athassa BhagavÈ vattukÈmo Èha “tena hi -pa- desessÈmÊ”ti.
Ohitasotassa cassa anusÈsanatthaÑ tÈva “mÈ jÈtiÑ pucchÊ”ti gÈthamÈha.
Tattha mÈ jÈtiÑ pucchÊti yadi hutasamiddhiÑ dÈnamahapphalataÑ
paccÈsÊsati, jÈtiÑ mÈ puccha. AkÈraÓaÑ hi dakkhiÓeyyavicÈraÓÈya jÈti.
CaraÓaÒca pucchÈti apica kho sÊlÈdiguÓabhedaÑ caraÓaÑ puccha. EtaÒhi
dakkhiÓeyyavicÈraÓÈya kÈraÓaÑ.
IdÈnissa tamatthaÑ vibhÈvento nidassanamÈha “kaÔÔhÈ have jÈyati
jÈtavedo”ti-Èdi. TatrÈyamadhippÈyo–idha kaÔÔhÈ aggi jÈyati, na ca so
sÈlÈdikaÔÔhÈ jÈto eva aggikiccaÑ karoti, sÈpÈnadoÓi-ÈdikaÔÔhÈ jÈto na karoti,
apica kho attano acci-ÈdiguÓasampannattÈ eva karoti. EvaÑ na
brÈhmaÓakulÈdÊsu jÈto eva dakkhiÓeyyo hoti, caÓÉÈlakulÈdÊsu jÈto na hoti,
apica kho nÊcÈkulÊnopi uccÈkulÊnopi khÊÓÈsavamuni dhitimÈ hirÊnisedho
ÈjÈniyo hoti, imÈya dhitihiripamukhÈya guÓasampattiyÈ jÈtimÈ
uttamadakkhiÓeyyo hoti. So hi dhitiyÈ guÓe dhÈrayati, hiriyÈ dose nisedheti.
VuttaÒcetaÑ “hiriyÈ hi santo na karonti pÈpan”ti. Tena te br|mi–
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
133
“MÈ jÈtiÑ pucchÊ caraÓaÒca puccha,
KaÔÔhÈ have jÈyati jÈtavedo.
NÊcÈkulÊnopi munÊ dhitÊmÈ,
ŒjÈniyo hoti hirÊnisedho”ti.
Esa sa~khepo, vitthÈro pana AssalÈyanasuttÈnusÈrena1 veditabbo.
468. EvametaÑ BhagavÈ cÈtuvaÓÓisuddhiyÈ2 anusÈsitvÈ idÈni yattha
hutaÑ ijjhate, yathÈ ca hutaÑ ijjhate, tamatthaÑ dassetuÑ “saccena
danto”ti-ÈdigÈthamÈha. Tattha saccenÈti paramatthasaccena. TaÑ hi patto
danto hoti. TenÈha “saccena danto”ti. DamasÈ upetoti indriyadamena
samannÈgato. Vedantag|ti vedehi vÈ kilesÈnaÑ antaÑ gato, vedÈnaÑ vÈ
antaÑ catutthamaggaÒÈÓaÑ gato. V|sitabrahmacariyoti puna
vasitabbÈbhÈvato vutthamaggabrahmacariyo. KÈlena tamhi habyaÑ
paveccheti attano deyyadhammaÔÔhitakÈlaÑ tassa sammukhÊbhÈvakÈlaÒca
upalakkhetvÈ tena kÈlena tÈdise dakkhiÓeyye deyyadhammaÑ paveccheyya
paveseyya paÔipÈdeyya.
469-71. KÈmeti vatthukÈme ca kilesakÈme ca. SusamÈhitindriyÈti suÔÔhu
samÈhita-indriyÈ, avikkhitta-indriyÈti vuttaÑ hoti. Candova rÈhuggahaÓÈ
pamuttÈti yathÈ cando rÈhuggahaÓÈ, evaÑ kilesaggahaÓÈ pamuttÈ ye atÊva
bhÈsanti ceva tapanti ca. SatÈti satisampannÈ. MamÈyitÈnÊti
taÓhÈdiÔÔhimamÈyitÈni.
472. Yo kÈme hitvÈti ito pabhuti attÈnaÑ sandhÈya vadati. Tattha kÈme
hitvÈti kilesakÈme pahÈya. AbhibhuyyacÈrÊti tesaÑ pahÊnattÈ vatthukÈme
abhibhuyyacÈrÊ. JÈtimaraÓassa antaÑ nÈma nibbÈnaÑ vuccati, taÒca yo vedi
attano paÒÒÈbalena aÒÒÈsi. UdakarahadovÈti ye ime Anotattadaho
KaÓÓamuÓÉadaho RathakÈradaho Chaddantadaho KuÓÈladaho
MandÈkinidaho SÊhappapÈtadahoti Himavati satta mahÈrahadÈ
aggis|riyasantÈpehi
______________________________________________________________
1. Ma 2. 354 piÔÔhe.
2. CÈtuvaÓÓavisuddhiyÈ (SÊ, SyÈ)
134
KhuddakanikÈya
asamphuÔÔhattÈ niccaÑ sÊtalÈ, tesaÑ aÒÒataro udakarahadova sÊto
parinibbutakilesapariÄÈhattÈ.
473. Samoti tulyo. SamehÊti Vipassi-ÈdÊhi Buddhehi. Te hi
paÔivedhasamattÈ “samÈ”ti vuccanti. Natthi tesaÑ paÔivedhenÈdhigantabbesu
guÓesu, pahÈtabbesu vÈ dosesu vemattatÈ, addhÈnaÈyukulappamÈÓÈbhinikkhamanapadhÈnabodhirasmÊhi pana nesaÑ vemattatÈ
hoti. TathÈ hi te heÔÔhimaparicchedena cat|hi asa~khyeyyehi
kappasatasahassena ca pÈramiyo p|renti, uparimaparicchedena soÄasahi
asa~khyeyyehi kappasatasahassena ca. AyaÑ nesaÑ addhÈnavemattatÈ.
HeÔÔhimaparicchedena ca vassasatÈyukakÈle uppajjanti,
uparimaparicchedena vassasatasahassÈyukakÈle. AyaÑ nesaÑ ÈyuvemattatÈ.
Khattiyakule vÈ brÈhmaÓakule vÈ uppajjanti. AyaÑ kulavemattatÈ. UccÈ vÈ
honti aÔÔhÈsÊtihatthappamÈÓÈ, nÊcÈ vÈ pannarasa-aÔÔhÈrasahatthappamÈÓÈ.
AyaÑ pamÈÓavemattatÈ. Hatthi-assarathasivikÈdÊhi nikkhamanti vehÈsena
vÈ. TathÈ hi1 VipassikakusandhÈ assarathena nikkhamiÑsu,
sikhÊkoÓÈgamanÈ hatthikkhandhena, vessabh| sivikÈya, Kassapo vehÈsena,
sakyamuni assapiÔÔhiyÈ. AyaÑ nekkhammavemattatÈ. SattÈhaÑ vÈ
padhÈnamanuyuÒjanti, aÉÉhamÈsaÑ mÈsaÑ dvemÈsaÑ temÈsaÑ catumÈsaÑ
paÒcamÈsaÑ chamÈsaÑ ekavassaÑ dviticatupaÒcachavassÈni vÈ. AyaÑ
padhÈnavemattatÈ. Assatto vÈ Bodhirukkho hoti nigrodhÈdÊnaÑ vÈ
aÒÒataro. AyaÑ bodhivemattatÈ. ByÈmÈsÊti-anantapabhÈyuttÈ honti. Tattha
byÈmappabhÈ vÈ asÊtippabhÈ vÈ sabbesaÑ samÈnÈ, anantappabhÈ pana
d|rampi gacchati Èsannampi, ekagÈvutaÑ dvigÈvutaÑ yojanaÑ
anekayojanaÑ cakkavÈÄapariyantampi, Ma~galassa Buddhassa sarÊrappabhÈ
dasasahassacakkavÈÄaÑ agamÈsi. EvaÑ santepi manasÈ cintÈyattÈva
sabbabuddhÈnaÑ, yo yattakamicchati, tassa tattakaÑ gacchati. AyaÑ
rasmivemattatÈ. ImÈ aÔÔha vemattatÈ ÔhapetvÈ avasesesu
paÔivedhenÈdhigantabbesu guÓesu, pahÈtabbesu vÈ dosesu natthi nesaÑ
viseso, tasmÈ “samÈ”ti vuccanti. Evametehi samo samehi.
______________________________________________________________
1. YathÈ (SÊ), yathÈ hi (SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
135
Visamehi d|reti na samÈ visamÈ, PaccekabuddhÈdayo
avasesasabbasattÈ. Tehi visamehi asadisatÈya d|re. SakalajambudÊpaÑ
p|retvÈ palla~kena palla~kaÑ sa~ghaÔÔetvÈ nisinnÈ PaccekabuddhÈpi hi
guÓehi ekassa SammÈsambuddhassa kalaÑ nÈgghanti soÄasiÑ, ko pana vÈdo
sÈvakÈdÊsu. TenÈha “visamehi d|re”ti. TathÈgato hotÊti ubhayapadehi d|reti
yojetabbaÑ. AnantapaÒÒoti aparimitapaÒÒo. LokiyamanussÈnaÑ hi paÒÒaÑ
upanidhÈya aÔÔhamakassa paÒÒÈ adhikÈ, tassa paÒÒaÑ upanidhÈya
sotÈpannassa. EvaÑ yÈva arahato paÒÒaÑ upanidhÈya Paccekabuddhassa
paÒÒÈ adhikÈ, Paccekabuddhassa paÒÒaÑ pana upanidhÈya TathÈgatassa
paÒÒÈ adhikÈti na vattabbÈ, anantÈ icceva pana vattabbÈ. TenÈha
“anantapaÒÒo”ti. An|palittoti taÓhÈdiÔÔhilepehi alitto. Idha vÈ huraÑ vÈti
idhaloke vÈ paraloke vÈ. YojanÈ panettha–samo samehi visamehi d|re
TathÈgato hoti. KasmÈ? YasmÈ anantapaÒÒo anupalitto idha vÈ huraÑ vÈ,
tena TathÈgato arahati p|raÄÈsanti.
474. Yamhi na mÈyÈti ayaÑ pana gÈthÈ aÒÒÈ ca ÊdisÈ
mÈyÈdidosayuttesu brÈhmaÓesu dakkhiÓeyyasaÒÒÈpahÈnatthaÑ vuttÈti
veditabbÈ. Tattha amamoti sattasa~khÈresu “idaÑ mamÈ”ti
pahÊnamamÈyitabhÈvo.
475. Nivesananti taÓhÈdiÔÔhinivesanaÑ. Tena hi mano tÊsu bhavesu
nivisati, tena taÑ “nivesanaÑ manaso”ti vuccati. Tattheva vÈ nivisati taÑ
hitvÈ gantuÑ asamatthatÈya. Tenapi “nivesanan”ti vuccati. PariggahÈti
taÓhÈdiÔÔhiyo eva, tÈhi pariggahitadhammÈ vÈ. KecÊti appamattakÈpi.
AnupÈdiyÈnoti tesaÑ nivesanapariggahÈnaÑ abhÈvÈ kaÒci dhammaÑ
anupÈdiyamÈno.
476. SamÈhito maggasamÈdhinÈ. UdatÈrÊti uttiÓÓo. DhammaÑ caÒÒÈsÊti
sabbaÒca ÒeyyadhammaÑ aÒÒÈsi. ParamÈya diÔÔhiyÈti sabbaÒÒutaÒÒÈÓena.
136
KhuddakanikÈya
477. BhavÈsavÈti bhavataÓhÈjhÈnanikantisassatadiÔÔhisahagatÈ rÈgÈ.
VacÊti vÈcÈ. KharÈti kakkhaÄÈ pharusÈ. Vidh|pitÈti daÉÉhÈ. AtthagatÈti
attha~gatÈ. Na santÊti vidh|pitattÈ attha~gatattÈ ca. Ubhayehi pana ubhayaÑ
yojetabbaÑ. SabbadhÊti sabbesu khandhÈyatanÈdÊsu.
478. MÈnasattes|ti mÈnena laggesu. DukkhaÑ pariÒÒÈyÈti
vaÔÔadukkhaÑ tÊhi pariÒÒÈhi parijÈnitvÈ. Sakhettavatthunti sahetupaccayaÑ,
saddhiÑ kammakilesehÊti vuttaÑ hoti.
479. ŒsaÑ anissÈyÈti taÓhaÑ anallÊyitvÈ. VivekadassÊti nibbÈnadassÊ.
Paravediyanti parehi ÒÈpetabbaÑ. DiÔÔhimupÈtivattoti dvÈsaÔÔhibhedampi
micchÈdiÔÔhiÑ atikkanto. ŒrammaÓÈti paccayÈ, punabbhavakÈraÓÈnÊti
vuttaÑ hoti.
480. ParoparÈti varÈvarÈ1 sundarÈsundarÈ. ParÈ vÈ bÈhirÈ, aparÈ2
ajjhattikÈ. SameccÈti ÒÈÓena paÔivijjhitvÈ. DhammÈti khandhÈyatanÈdayo
dhammÈ. UpÈdÈnakhaye vimuttoti nibbÈne nibbÈnÈrammaÓato vimutto,
nibbÈnÈrammaÓavimuttilÈbhÊti attho.
481. SaÑyojanaÑjÈtikhayantadassÊti saÑyojanakkhayantadassÊ
jÈtikkhayantadassÊ ca. SaÑyojanakkhayantena cettha sa-upÈdisesÈ
nibbÈnadhÈtu, jÈtikkhayantena anupÈdisesÈ vuttÈ. Khayantoti hi
accantakhayassa samucchedappahÈnassetaÑ adhivacanaÑ. AnunÈsikalopo
cettha “vivekajaÑ pÊtisukhan”ti-ÈdÊsu viya na kato. YopÈnudÊti yo apanudi.
RÈgapathanti rÈgÈrammaÓaÑ, rÈgameva vÈ. RÈgopi hi duggatÊnaÑ pathattÈ
“rÈgapatho”ti vuccati kammapatho viya. Suddho nidoso vimalo akÈcoti
parisuddhakÈyasamÈcÈrÈditÈya suddho. Yehi “rÈgadosÈ ayaÑ pajÈ,
dosadosÈ, mohadosÈ”ti vuccati, tesaÑ abhÈvÈ nidoso.
AÔÔhapurisamalavigamÈ vimalo, upakkilesÈbhÈvato akÈco. UpakkiliÔÔho hi
upakkilesena “sakÈco”ti vuccati. Suddho vÈ yasmÈ niddoso, niddosatÈya
vimalo, bÈhiramalÈbhÈvena vimalattÈ akÈco. Samalo
______________________________________________________________
1. ParovarÈti parÈ avarÈ (SÊ), paroparÈti parÈ parÈ (SyÈ)
2. AvarÈ (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
137
hi “sakÈco”ti vuccati. VimalattÈ vÈ ÈguÑ na karoti, tena akÈco. ŒgukiriyÈ hi
upaghÈtakaraÓato “kÈco”ti vuccati.
482. Attano attÈnaÑ nÈnupassatÊti ÒÈÓasampayuttena cittena vipassanto
attano1 khandhesu aÒÒaÑ attÈnaÑ nÈma na passati, khandhamattameva
passati. YÈ cÈyaÑ “attanÈva attÈnaÑ saÒjÈnÈmÊ”ti tassa saccato thetato diÔÔhi
uppajjati, tassÈ abhÈvÈ attano attÈnaÑ nÈnupassati, aÒÒadatthu paÒÒÈya
khandhe passati. MaggasamÈdhinÈ samÈhito, kÈyava~kÈdÊnaÑ abhÈvÈ
ujjugato, lokadhammehi akampanÊyato Ôhitatto, taÓhÈsa~khÈtÈya ejÈya
paÒcannaÑ cetokhilÈnaÒca aÔÔhaÔÔhÈnÈya ka~khÈya ca abhÈvÈ anejo akhilo
aka~kho.
483. MohantarÈti mohakÈraÓÈ mohapaccayÈ, sabbakilesÈnametaÑ
adhivacanaÑ. Sabbesu dhammesu ca ÒÈÓadassÊti
sacchikatasabbaÒÒutaÒÒÈÓo. TaÒhi sabbesu dhammesu ÒÈÓaÑ, taÒca
BhagavÈ passi, “adhigataÑ me”ti sacchikatvÈ vihÈsi. Tena vuccati “sabbesu
dhammesu ca ÒÈÓadassÊ”ti. Sambodhinti arahattaÑ. Anuttaranti
PaccekabuddhasÈvakehi asÈdhÈraÓaÑ. Sivanti khemaÑ nirupaddavaÑ,
sassirikaÑ vÈ. YakkhassÈti purisassa. SuddhÊbhi vodÈnatÈ. Ettha hi
mohantarÈbhÈvena sabbadosÈbhÈvo, tena saÑsÈrakÈraÓasamucchedo
antimasarÊradhÈritÈ, ÒÈÓadassitÈya sabbaguÓasambhavo, tena anuttarÈ
sambodhipatti, ito paraÒca pahÈtabbamadhigantabbaÑ vÈ natthi. TenÈha
“ettÈvatÈ yakkhassa suddhÊ”ti.
484. EvaÑ vutte brÈhmaÓo bhiyyoso mattÈya Bhagavati pasanno
pasannÈkÈraÑ karonto Èha “hutaÒca mayhan”ti. Tassattho–yamahaÑ ito
pubbe brahmÈnaÑ Èrabbha aggimhi ajuhaÑ2, taÑ me hutaÑ saccaÑ vÈ hoti,
alikaÑ vÈti na jÈnÈmi. Ajja pana idaÑ hutaÒca mayhaÑ hutamatthu saccaÑ,
saccahutameva atth|ti yÈcanto bhaÓati. YaÑ tÈdisaÑ vedagunaÑ alatthaÑ,
yasmÈ idheva Ôhito bhavantar|paÑ vedaguÑ alatthaÑ. BrahmÈ hi sakkhi,
paccakkhameva hi tvaÑ brahmÈ, yato paÔiggaÓhÈtu me BhagavÈ,
______________________________________________________________
1. AttanÈ (SÊ, SyÈ)
2. JuhÈmi (SyÈ, Ka)
138
KhuddakanikÈya
paÔiggahetvÈ ca bhuÒjatu me BhagavÈ p|raÄÈsanti taÑ habyasesaÑ
upanÈmento Èha.
487. Atha BhagavÈ KasibhÈradvÈjasutte vuttanayena
gÈthÈdvayamabhÈsi. Tato brÈhmaÓo “ayaÑ attanÈ na icchati, kampi1
caÒÒaÑ sandhÈya ‘kevalinaÑ mahesiÑ khÊÓÈsavaÑ kukkuccav|pasantaÑ
annena pÈnena upaÔÔhahass|’ti bhaÓatÊ”ti evaÑ gÈthÈya atthaÑ
asallakkhetvÈ taÑ ÒÈtukÈmo Èha “sÈdhÈhaÑ BhagavÈ”ti. Tattha sÈdh|ti
ÈyÈcanatthe nipÈto. TathÈti yena tvamÈha, tena pakÈrena. VijaÒÒanti
jÈneyyaÑ. Yanti yaÑ dakkhiÓeyyaÑ yaÒÒakÈle pariyesamÈno
upaÔÔhaheyyanti pÈÔhaseso. PappuyyÈti patvÈ. Tava sÈsananti tava ovÈdaÑ.
IdaÑ vuttaÑ hoti? SÈdhÈhaÑ BhagavÈ tava ovÈdaÑ Ègamma tathÈ
vijaÒÒaÑ, Èrocehi me taÑ kevalinanti adhippÈyo. Yo dakkhiÓaÑ bhuÒjeyya
mÈdisassa, yaÑ cÈhaÑ yaÒÒakÈle pariyesamÈno upaÔÔhaheyyaÑ, tathÈr|paÑ
me dakkhiÓeyyaÑ dassehi, sace tvaÑ na bhuÒjasÊti.
488-90. Athassa BhagavÈ pÈkaÔena nayena tathÈr|paÑ dakkhiÓeyyaÑ
dassento “sÈrambhÈ yassÈ”ti gÈthÈttayamÈha. Tattha sÊmantÈnaÑ vinetÈranti
sÊmÈti mariyÈdÈ sÈdhujanavutti, tassÈ antÈ pariyosÈnÈ aparabhÈgÈti katvÈ
sÊmantÈ vuccanti kilesÈ, tesaÑ vinetÈranti attho. SÊmantÈti BuddhaveneyyÈ
sekkhÈ ca puthujjanÈ ca, tesaÑ vinetÈrantipi eke. JÈtimaraÓakovidanti
“evaÑ jÈti evaÑ maraÓan”ti ettha kusalaÑ. Moneyyasampannanti
paÒÒÈsampannaÑ, kÈyamoneyyÈdisampannaÑ vÈ. BhakuÔiÑ2 vinayitvÈnÈti
yaÑ ekacce dubbuddhino yÈcakaÑ disvÈ bhakuÔiÑ2 karonti, taÑ vinayitvÈ,
pasannamukhÈ hutvÈti attho. PaÒjalikÈti paggahita-aÒjalino hutvÈ.
491. Atha brÈhmaÓo BhagavantaÑ thomayamÈno “Buddho bhavan”ti
gÈthamÈha. Tattha ÈyÈgoti Èyajitabbo, tato tato Ègamma vÈ
yajitabbametthÈtipi ÈyÈgo, deyyadhammÈnaÑ adhiÔÔhÈnabh|toti vuttaÑ
______________________________________________________________
1. Tampi (SyÈ, Ka)
2. BhukuÔiÑ (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
139
hoti. Sesamettha ito purimagÈthÈsu ca yaÑ na vaÓÓitaÑ, taÑ sakkÈ
avaÓÓitampi jÈnitunti uttÈnatthattÈyeva na vaÓÓitaÑ. Ito paraÑ pana
KasibhÈradvÈjasutte vuttanayamevÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
P|raÄÈsasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. MÈghasuttavaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti MÈghasuttaÑ. KÈ uppatti? Ayameva, yÈssa nidÈne
vuttÈ. AyaÑ hi MÈgho mÈÓavo dÈyako ahosi dÈnapati. Tassetadahosi
“sampattakapaÓaddhikÈdÊnaÑ dÈnaÑ dinnaÑ mahapphalaÑ hoti, udÈhu noti
samaÓaÑ GotamaÑ etamatthaÑ pucchissÈmi, samaÓo kira Gotamo
atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ jÈnÈtÊ”ti. So BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ pucchi,
BhagavÈ cassa pucchÈnur|paÑ byÈkÈsi. TayidaÑ sa~gÊtikÈrÈnaÑ
brÈhmaÓassa Bhagavatoti tiÓÓampi vacanaÑ samodhÈnetvÈ “MÈghasuttan”ti
vuccati.
Tattha RÈjagaheti evaÑnÈmake nagare. TaÒhi
MandhÈtumahÈgovindÈdÊhi pariggahitattÈ “RÈjagahan”ti vuccati. AÒÒepettha
pakÈre vaÓÓayanti, kiÑ tehi, nÈmametaÑ tassa nagarassa. TaÑ panetaÑ
BuddhakÈle ca cakkavattikÈle ca nagaraÑ hoti, sesakÈle suÒÒaÑ hoti
yakkhapariggahitaÑ, tesaÑ vasantavanaÑ1 hutvÈ tiÔÔhati. EvaÑ
gocaragÈmaÑ dassetvÈ nivÈsaÔÔhÈnamÈha “Gijjhak|Ôe pabbate”ti. So ca
gijjhÈ tassa k|Ôesu vasiÑsu, gijjhasadisÈni vÈssa k|ÔÈni, tasmÈ
“Gijjhak|Ôo”ti vuccatÊti veditabbo.
Atha kho -pa- avocÈti ettha MÈghoti tassa brÈhmaÓassa nÈmaÑ,
mÈÓavoti antevÈsivÈsaÑ anatÊtabhÈvena vuccati, jÈtiyÈ pana mahallako.
“PubbÈciÓÓavasenÈ”ti eke Pi~giyo mÈÓavo viya. So hi vÊsavassasatikopi
pubbÈciÓÓavasena “pi~giyo mÈÓavo”tveva sa~khaÑ agamÈsi. SesaÑ
vuttanayameva.
______________________________________________________________
1. VasanavanaÑ (SyÈ, Ka) Vi.-®Ôha 1. 247 piÔÔhe pana passitabbaÑ.
140
KhuddakanikÈya
AhaÑ hi bho Gotama -pa- pasavÈmÊti ettha dÈyako dÈnapatÊti dÈyako
ceva dÈnapati ca. Yo hi aÒÒassa santakaÑ tenÈÓatto deti, sopi dÈyako hoti,
tasmiÑ pana dÈne issariyÈbhÈvato na dÈnapati. AyaÑ pana attano
santakaÑyeva deti. TenÈha “ahaÑ hi bho Gotama dÈyako dÈnapatÊ”ti.
Ayameva hi ettha attho, aÒÒatra pana antarantarÈ maccherena
abhibhuyyamÈno dÈyako anabhibh|to dÈnapatÊti-ÈdinÈpi nayena vattuÑ
vaÔÔati. VadaÒÒ|ti yÈcakÈnaÑ vacanaÑ jÈnÈmi vuttamatteyeva
“ayamidamarahati, ayamidan”ti purisavisesÈvadhÈraÓena
bah|pakÈrabhÈvagahaÓena vÈ. YÈcayogoti yÈcituÑ yutto. Yo hi yÈcake
disvÈva bhakuÔiÑ katvÈ pharusavacanÈdÊni bhaÓati, so na yÈcayogo hoti.
AhaÑ pana na tÈdisoti dÊpeti. DhammenÈti adinnÈdÈnanikativaÒcanÈdÊni
vajjetvÈ bhikkhÈcariyÈya, yÈcanÈyÈti attho. YÈcanÈ hi brÈhmaÓÈnaÑ
bhogapariyesane dhammo, yÈcamÈnÈnaÒca nesaÑ parehi anuggahakÈmehi
dinnÈ bhogÈ dhammaladdhÈ nÈma dhammÈdhigatÈ ca honti, so ca tathÈ
pariyesitvÈ labhi. TenÈha “dhammena bhoge pariyesÈmi -padhammÈdhigatehÊ”ti. Bhiyyopi dadÈmÊti tato uttaripi dadÈmi, pamÈÓaÑ
natthi, ettha laddhabhogappamÈÓena1 dadÈmÊti dasseti.
TagghÈti ekaÑsavacane nipÈto. EkaÑseneva hi
sabbabuddhapaccekabuddhasÈvakehi pasatthaÑ dÈnaÑ antamaso
tiracchÈnagatÈnampi dÊyamÈnaÑ. VuttaÒcetaÑ “sabbattha vaÓÓitaÑ dÈnaÑ,
na dÈnaÑ garahitaÑ kvacÊ”ti. TasmÈ BhagavÈpi ekaÑseneva taÑ
pasaÑsanto Èha “taggha tvaÑ mÈÓava -pa- pasavasÊ”ti. SesaÑ
uttÈnatthameva. EvaÑ BhagavatÈ “bahuÑ so puÒÒaÑ pasavatÊ”ti vuttepi
dakkhiÓeyyato dakkhiÓÈvisuddhiÑ sotukÈmo brÈhmaÓo uttari BhagavantaÑ
pucchi. TenÈhu sa~gÊtikÈrÈ “atha kho MÈgho mÈÓavo BhagavantaÑ gÈthÈya
ajjhabhÈsÊ”ti. TaÑ atthato vuttanayameva.
492. PucchÈmahanti-ÈdigÈthÈsu pana vadaÒÒunti vacanaviduÑ,
sabbÈkÈrena sattÈnaÑ vuttavacanÈdhippÈyaÒÒunti vuttaÑ hoti. Sujjheti
dakkhiÓeyyavasena suddhaÑ mahapphalaÑ bhaveyya. YojanÈ panettha–yo
yÈcayogo
______________________________________________________________
1. Natthi, laddhabhogappamÈÓena (SÊ), natthi, laddhaladdhabhogappamÈÓena (SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
141
dÈnapati gahaÔÔho puÒÒatthiko hutvÈ paresaÑ annapÈnaÑ dadaÑ yajati, na
aggimhi ÈhutimattaÑ pakkhipanto, taÒca kho puÒÒapekkhova, na
paccupakÈrakalyÈÓakittisaddÈdi-apekkho, tassa evar|passa yajamÈnassa
hutaÑ kathaÑ sujjheyyÈti.
493. ŒrÈdhaye dakkhiÓeyyebhi tÈdÊti tÈdiso yÈcayogo dakkhiÓeyyehi
ÈrÈdhaye sampÈdaye sodhaye, mahapphalaÑ taÑ hutaÑ kareyya, na
aÒÒathÈti attho. IminÈssa “kathaÑ hutaÑ yajamÈnassa sujjhe”iccetaÑ
byÈkataÑ hoti.
494. AkkhÈhi me BhagavÈ dakkhiÓeyyeti ettha yo yÈcayogo dadaÑ
paresaÑ yajati, tassa me BhagavÈ dakkhiÓeyye akkhÈhÊti evaÑ yojanÈ
veditabbÈ.
495. Athassa BhagavÈ nÈnappakÈrehi nayehi dakkhiÓeyye pakÈsento
“ye ve asattÈ”ti-ÈdikÈ gÈthÈyo abhÈsi. Tattha asattÈti rÈgÈdisa~gavasena
alaggÈ. Kevalinoti pariniÔÔhitakiccÈ. YatattÈti guttacittÈ.
496-7. DantÈ anuttarena damathena, vimuttÈ paÒÒÈcetovimuttÊhi, anÊghÈ
ÈyatiÑ vaÔÔadukkhÈbhÈvena, nirÈsÈ sampati kilesÈbhÈvena. ImissÈ pana
gÈthÈya dutiyagÈthÈ bhÈvanÈnubhÈvappakÈsananayena vuttÈti veditabbÈ.
“BhÈvanÈnuyogamanuyuttassa bhikkhave bhikkhuno viharato kiÒcÈpi na
evaÑ icchÈ uppajjeyya ‘aho vata me anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ
vimucceyyÈ’ti, atha khvÈssa anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ vimuccatÊ”ti1 idaÑ
cettha suttaÑ sÈdhakaÑ.
498-502. RÈgaÒca -pa-. Yesu na mÈyÈ -pa- na taÓhÈsu upÈtipannÈti
kÈmataÓhÈdÊsu nÈdhimuttÈ2. VitareyyÈti vitaritvÈ. TaÓhÈbhi
r|pataÓhÈdichabbidhÈ. BhavÈbhavÈyÈti sassatÈya vÈ ucchedÈya vÈ. Atha vÈ
bhavassa abhavÈya bhavÈbhavÈya, punabbhavÈbhinibbattiyÈti vuttaÑ hoti.
Idha vÈ huraÑ vÈti idaÑ pana “kuhiÒci loke”ti imassa vitthÈravacanaÑ.
______________________________________________________________
1. AÑ 2. 493 piÔÔhe.
2. Na nipannÈ (SÊ)
142
KhuddakanikÈya
504. Ye vÊtarÈgÈ -pa-. SamitÈvinoti samitavanto,
kilesav|pasamakÈrinoti attho. SamitÈvitattÈ ca vÊtarÈgÈ akopÈ. Idha
vippahÈyÈti idhaloke vattamÈne khandhe vihÈya, tato paraÑ yesaÑ
gamanaÑ natthÊti vuttaÑ hoti. Ito paraÑ “ye kÈme hitvÈ agahÈ caranti,
susaÒÒatattÈ tasaraÑva ujjun”ti imampi gÈthaÑ keci paÔhanti.
506-8. JahitvÈti hitvÈ. “JahitvÈnÈ”tipi1 pÈÔho, ayamevattho. AttadÊpÈti
attano guÓe eva attano dÊpaÑ katvÈ vicarantÈ khÊÓÈsavÈ vuccanti. Ye
hetthÈti hakÈro nipÈto padap|raÓamatte. AyaÑ panattho–ye ettha
khandhÈyatanÈdisantÈne yathÈ idaÑ khandhÈyatanÈdi, tathÈ jÈnanti,
yaÑsabhÈvaÑ taÑsabhÈvaÑyeva saÒjÈnanti aniccÈdivasena jÈnantÈ.
AyamantimÈ natthi punabbhavoti ayaÑ no antimÈ jÈti, idÈni natthi
punabbhavoti evaÒca ye jÈnantÊti.
509. Yo vedag|ti idÈni attÈnaÑ sandhÈya BhagavÈ imaÑ gÈthamÈha.
Tattha satÊmÈti chasatatavihÈrasatiyÈ samannÈgato. Sambodhipattoti
sabbaÒÒutaÑ patto. SaraÓaÑ bah|nanti bah|naÑ devamanussÈnaÑ
bhayavihiÑsanena saraÓabh|to.
510. EvaÑ dakkhiÓeyye sutvÈ attamano brÈhmaÓo Èha “addhÈ
amoghÈ”ti. Tattha tvaÒhettha jÈnÈsi yathÈ tathÈ idanti tvaÑ hi ettha loke
idaÑ sabbampi ÒeyyaÑ yathÈ tathÈ jÈnÈsi yÈthÈvato jÈnÈsi, yÈdisaÑ taÑ
tÈdisameva jÈnÈsÊti vuttaÑ hoti. TathÈ hi te vidito esa dhammoti tathÈ hi te
esÈ dhammadhÈtu suppaÔividdhÈ, yassÈ suppaÔividdhattÈ yaÑ yaÑ icchasi,
taÑ taÑ jÈnÈsÊti adhippÈyo.
511. EvaÑ so brÈhmaÓo BhagavantaÑ pasaÑsitvÈ
dakkhiÓeyyasampadÈya yaÒÒasampadaÑ ÒatvÈ dÈyakasampadÈyapi taÑ
chaÄa~gaparip|raÑ yaÒÒasampadaÑ sotukÈmo “yo yÈcayogo”ti
uttaripaÒhaÑ pucchi. TatrÈyaÑ yojanÈ–yo yÈcayogo dadaÑ paresaÑ
yajati, tassa akkhÈhi me BhagavÈ yaÒÒasampadanti.
______________________________________________________________
1. JahetvÈtipi (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
143
512. Athassa BhagavÈ dvÊhi gÈthÈhi akkhÈsi. TatthÈyaÑ atthayojanÈ–
yajassu mÈgha, yajamÈno ca sabbattha vippasÈdehi cittaÑ, tÊsupi kÈlesu
cittaÑ pasÈdehi. EvaÑ te yÈyaÑ–
“Pubbeva dÈnÈ sumano, dadaÑ cittaÑ pasÈdaye.
DatvÈ attamano hoti, esÈ yaÒÒassa sampadÈ”ti1–
yaÒÒasampadÈ vuttÈ, tÈya sampanno yaÒÒo bhavissati. Tattha siyÈ “kathaÑ
cittaÑ pasÈdetabban”ti? DosappahÈnena. KathaÑ dosappahÈnaÑ hoti?
YaÒÒÈrammaÓatÈya. AyaÑ hi ÈrammaÓaÑ yajamÈnassa yaÒÒo ettha
patiÔÔhÈya jahÈti dosaÑ, ayaÑ hi sattesu mettÈpubba~gamena
sammÈdiÔÔhipadÊpavihatamohandhakÈrena cittena yajamÈnassa
deyyadhammasa~khÈto yaÒÒo ÈrammaÓaÑ hoti, so ettha yaÒÒe
ÈrammaÓavasena pavattiyÈ patiÔÔhÈya deyyadhammapaccayaÑ lobhaÑ,
paÔiggÈhakapaccayaÑ kodhaÑ, tadubhayanidÈnaÑ mohanti evaÑ tividhampi
jahÈti dosaÑ. So evaÑ bhogesu vÊtarÈgo sattesu ca pavineyya dosaÑ
tappahÈneneva pahÊnapaÒcanÊvaraÓo anukkamena upacÈrappanÈbhedaÑ
aparimÈÓasattapharaÓena ekasatte vÈ anavasesapharaÓena appamÈÓaÑ
mettaÑ cittaÑ bhÈvento puna bhÈvanÈvepullatthaÑ rattindigaÑ satataÑ
sabba-iriyÈpathesu appamatto hutvÈ tameva mettajjhÈnasa~khÈtaÑ sabbÈ
disÈ pharate appamaÒÒanti.
514. Atha brÈhmaÓo taÑ mettaÑ “brahmalokamaggo ayan”ti ajÈnanto
kevalaÑ attano visayÈtÊtaÑ mettÈbhÈvanaÑ sutvÈ suÔÔhutaraÑ
saÒjÈtasabbaÒÒusambhÈvano Bhagavati attanÈ2 brahmalokÈdhimuttattÈ
brahmalok|papattimeva ca suddhiÑ muttiÒca maÒÒamÈno
brahmalokamaggaÑ pucchanto “ko sujjhatÊ”ti gÈthamÈha. Tatra ca
brahmalokagÈmiÑ puÒÒaÑ karontaÑ sandhÈyÈha “ko sujjhati muccatÊ”ti,
akarontaÑ sandhÈya “bajjhatÊ cÈ”ti. KenattanÈti3 kena kÈraÓena. Sakkhi
brahmajjadiÔÔhoti brahmÈ ajja sakkhi diÔÔho. Saccanti Bhagavato
brahmasamattaÑ Èrabbha accÈdarena sapathaÑ karoti. KathaÑ upapajjatÊti
accÈdareneva punapi pucchati. JutimÈti BhagavantaÑ Èlapati.
______________________________________________________________
1. AÑ 2. 296; Khu 2. 159 piÔÔhesu.
2. Attano (SÊ)
3. KenatthenÈti (Ka)
144
KhuddakanikÈya
Tattha yasmÈ yo bhikkhu mettÈya tikacatukkajjhÈnaÑ uppÈdetvÈ
tameva pÈdakaÑ katvÈ vipassanto arahattaÑ pÈpuÓÈti, so sujjhati muccati
ca, tathÈr|po ca brahmalokaÑ na gacchati. Yo pana mettÈya
tikacatukkajjhÈnaÑ uppÈdetvÈ “santÈ esÈ samÈpattÊ”ti-ÈdinÈ nayena taÑ
assÈdeti, so bajjhati. AparihÊnajjhÈno ca teneva jhÈnena brahmalokaÑ
gacchati, tasmÈ BhagavÈ yo sujjhati muccati ca, tassa brahmalokagamanaÑ
ananujÈnanto anÈmasitvÈva taÑ puggalaÑ yo bajjhabhi, tassa tena jhÈnena
brahmalokagamanaÑ dassento brÈhmaÓassa sappÈyena nayena “yo yajatÊ”ti
imaÑ gÈthamÈha.
515. Tattha tividhanti tikÈlappasÈdaÑ sandhÈyÈha. Tena dÈyakato
a~gattayaÑ dasseti. ŒrÈdhaye dakkhiÓeyyebhi tÈdÊti taÒca so tÈdiso
tividhasampattisÈdhako puggalo tividhaÑ yaÒÒasampadaÑ dakkhiÓeyyehi
khÊÓÈsavehi sÈdheyya sampÈdeyya. IminÈ paÔiggÈhakato a~gattayaÑ dasseti.
EvaÑ yajitvÈ sammÈ yÈcayogoti evaÑ mettajjhÈnapadaÔÔhÈnabhÈvena
chaÄa~gasamannÈgataÑ yaÒÒaÑ sammÈ yajitvÈ so yÈcayogo tena
chaÄa~gayaÒÒ|panissayena mettajjhÈnena upapajjati brahmalokanti br|mÊti
brÈhmaÓaÑ samussÈhento desanaÑ samÈpesi. SesaÑ sabbagÈthÈsu
uttÈnatthameva, ito paraÒca pubbe vuttanayamevÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
MÈghasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. SabhiyasuttavaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti SabhiyasuttaÑ. KÈ uppatti? Ayameva, yÈssa nidÈne
vuttÈ. AtthavaÓÓanÈkkamepi cassa pubbasadisaÑ pubbe vuttanayeneva
veditabbaÑ. YaÑ pana apubbaÑ, taÑ uttÈnatthÈni padÈni pariharantÈ
vaÓÓayissÈma. VeÄuvane KalandakanivÈpeti VeÄuvananti tassa uyyÈnassa
nÈmaÑ. TaÑ kira veÄ|hi ca parikkhittaÑ ahosi aÔÔhÈrasahatthena ca
pÈkÈrena,
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
145
gopuradvÈraÔÔÈlakayuttaÑ nÊlobhÈsaÑ manoramaÑ, tena “VeÄuvanan”ti
vuccati. KalandakÈnaÒcettha nivÈpaÑ adaÑsu, tena “kalandakanivÈpo”ti
vuccati. KalandakÈ nÈma kÈÄakÈ vuccanti. Pubbe kira aÒÒataro rÈjÈ tattha
uyyÈnakÊÄanatthaÑ Ègato surÈmadena matto divÈseyyaÑ supi. Parijanopissa
“sutto rÈjÈ”ti pupphaphalÈdÊhi palobhiyamÈno ito cito ca pakkÈmi. Atha
surÈgandhena aÒÒatarasmÈ susirarukkhÈ kaÓhasappo nikkhamitvÈ raÒÒo
abhimukho Ègacchati. TaÑ disvÈ rukkhadevatÈ “raÒÒo jÊvitaÑ dassÈmÊ”ti
kÈÄakavesena ÈgantvÈ kaÓÓam|le saddamakÈsi, rÈjÈ paÔibujjhi, kaÓhasappo
nivatto. So taÑ disvÈ “imÈya mama kÈÄakÈya jÊvitaÑ dinnan”ti kÈÄakÈnaÑ
tattha nivÈpaÑ paÔÔhapesi, abhayaghosanaÒca ghosÈpesi. TasmÈ taÑ tato
pabhuti “kalandakanivÈpo”ti sa~khaÑ gataÑ.
Sabhiyassa paribbÈjakassÈti Sabhiyoti tassa nÈmaÑ, paribbÈjakoti
bÈhira pabbajjaÑ upÈdÈya vuccati. PurÈÓasÈlohitÈya devatÈyÈti na mÈtÈ
napitÈ, apica kho panassa mÈtÈ viya pitÈ viya ca hitajjhÈsayattÈ so devaputto
“purÈÓasÈlohitÈ devatÈ”ti vutto. Parinibbute kira Kassape Bhagavati
patiÔÔhite suvaÓÓacetiye tayo kulaputtÈ sammukhasÈvakÈnaÑ santike
pabbajitvÈ cariyÈnur|pÈni kammaÔÔhÈnÈni gahetvÈ paccantajanapadaÑ
gantvÈ araÒÒÈyatane samaÓadhammaÑ karonti, antarantarÈ ca
cetiyavandanatthÈya dhammassavanatthÈya ca nagaraÑ gacchanti. Aparena
ca samayena tÈvatakampi araÒÒe vippavÈsaÑ arocayamÈnÈ tattheva
appamattÈ vihariÑsu, evaÑ viharantÈpi na ca kiÒci visesaÑ adhigamiÑsu.
Tato nesaÑ ahosi “mayaÑ piÓÉÈya gacchantÈ jÊvite sÈpekkhÈ homa, jÊvite
sÈpekkhena ca na sakkÈ lokuttaradhammo adhigantuÑ,
puthujjanakÈlakiriyÈpi dukkhÈ, handa mayaÑ nisseÓiÑ bandhitvÈ pabbataÑ
abhiruyha kÈye ca jÊvite ca anapekkhÈ samaÓadhammaÑ karomÈ”ti. Te
tathÈ akaÑsu.
Atha nesaÑ mahÈthero upanissayasampannattÈ tadaheva
chaÄabhiÒÒÈparivÈraÑ arahattaÑ sacchÈkÈsi. So iddhiyÈ HimavantaÑ gantvÈ
Anotatte mukhaÑ dhovitvÈ Uttarakur|su piÓÉÈya caritvÈ katabhattakicco
puna aÒÒampi padesaÑ gantvÈ pattaÑ p|retvÈ Anotatta-udakaÒca
nÈgalatÈdantapoÓaÒca
146
KhuddakanikÈya
gahetvÈ tesaÑ santikaÑ ÈgantvÈ Èha “passathÈvuso mamÈnubhÈvaÑ, ayaÑ
Uttarakuruto piÓÉapÈto, idaÑ Himavantato udakadantapoÓaÑ ÈbhataÑ,
imaÑ bhuÒjitvÈ samaÓadhammaÑ karotha, evÈhaÑ tumhe sadÈ
upaÔÔhahissÈmÊ”ti. Te taÑ sutvÈ ÈhaÑsu “tumhe bhante katakiccÈ, tumhehi
saha sallÈpamattampi amhÈkaÑ papaÒco, mÈ dÈni tumhe puna amhÈkaÑ
santikaÑ ÈgamitthÈ”ti. So kenaci pariyÈyena te sampaÔicchÈpetuÑ asakkonto
pakkÈmi.
Tato tesaÑ eko dvÊhatÊhaccayena paÒcÈbhiÒÒo anÈgÈmÊ ahosi, sopi
tatheva akÈsi, itarena ca paÔikkhitto tatheva agamÈsi. So taÑ paÔikkhipitvÈ
vÈyamanto pabbataÑ Èruhanadivasato sattame divase kiÒci visesaÑ
anadhigantvÈva kÈlakato devaloke nibbatti. KhÊÓÈsavattheropi taÑ
divasameva parinibbÈyi, anÈgÈmÊ SuddhÈvÈsesu uppajji. Devaputto chasu
kÈmÈvacaradevalokesu anulomapaÔilomena dibbasampattiÑ anubhavitvÈ
amhÈkaÑ Bhagavato kÈle devalokÈ cavitvÈ aÒÒatarissÈ paribbÈjikÈya
kucchimhi paÔisandhiÑ aggahesi. SÈ kira aÒÒatarassa khattiyassa dhÊtÈ, taÑ
mÈtÈpitaro “amhÈkaÑ dhÊtÈ samayantaraÑ jÈnÈt|”ti ekassa paribbÈjakassa
niyyÈtesuÑ. Tasseko antevÈsiko paribbÈjako tÈya saddhiÑ vippaÔipajji. SÈ
tena gabbhaÑ gaÓhi. TaÑ gabbhiniÑ disvÈ paribbÈjikÈ nikkaÉÉhiÑsu. SÈ
aÒÒattha gacchantÊ antarÈmagge sabhÈyaÑ vijÈyi, tenassa “sabhiyo”tveva
nÈmaÑ akÈsi. Sopi Sabhiyo vaÉÉhitvÈ paribbÈjakapabbajjaÑ pabbajitvÈ
nÈnÈsatthÈni uggahetvÈ mahÈvÈdÊ hutvÈ vÈdakkhittatÈya sakalajambudÊpe
vicaranto attano sadisaÑ vÈdiÑ aditvÈ nagaradvÈre assamaÑ kÈrÈpetvÈ
khattiyakumÈrÈdayo sippaÑ sikkhÈpento tattha vasati.
Atha BhagavÈ pavattitavaradhammacakko anupubbena RÈjagahaÑ
ÈgantvÈ VeÄuvane viharati KalandakanivÈpe. Sabhiyo pana BuddhuppÈdaÑ
na jÈnÈti. Atha so SuddhÈvÈsabrahmÈ samÈpattito vuÔÔhÈya “imÈhaÑ
visesaÑ kassÈnubhÈvena patto”ti Èvajjento Kassapassa Bhagavato sÈsane
samaÓadhammakiriyaÑ te ca sahÈye anussaritvÈ “tesu
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
147
eko parinibbuto, eko idÈni katthÈ”ti Èvajjento “devalokÈ cavitvÈ JambudÊpe
uppanno BuddhuppÈdampi na jÈnÈtÊ”ti ÒatvÈ “handa naÑ
BuddhupasevanÈya niyojemÊ”ti vÊsati paÒhe abhisa~kharitvÈ rattibhÈge tassa
assamamÈgamma ÈkÈse ÔhatvÈ “sabhiya SabhiyÈ”ti pakkosi, so niddÈyamÈno
tikkhattuÑ taÑ saddaÑ sutvÈ nikkhamma obhÈsaÑ disvÈ paÒjaliko aÔÔhÈsi.
Tato taÑ brahmÈ Èha “ahaÑ Sabhiya tavatthÈya vÊsati paÒhe ÈhariÑ, te
tvaÑ uggaÓha. Yo ca te samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ ime paÒhe puÔÔho
byÈkaroti, tassa santike brahmacariyaÑ careyyÈsÊ”ti. ImaÑ devaputtaÑ
sandhÈyetaÑ vuttaÑ “purÈÓasÈlohitÈya devatÈya paÒhÈ uddiÔÔhÈ hontÊ”ti.
UddiÔÔhÈti uddesamatteneva vuttÈ, na vibha~gena.
EvaÑ vutte ca ne Sabhiyo ekavacaneneva padapaÔipÈÔiyÈ uggahesi. Atha
so brahmÈ jÈnantopi tassa BuddhuppÈdaÑ nÈcikkhi. “AtthaÑ gavesamÈno
paribbÈjako sayameva satthÈraÑ Òassati, ito bahiddhÈ ca
samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ tucchabhÈvan”ti iminÈ panÈdhippÈyena evamÈha “yo
te Sabhiya -pa- careyyÈsÊ”ti. TheragÈthÈsu pana catukkanipÈte1
SabhiyattherÈpadÈnaÑ vaÓÓentÈ bhaÓanti “sÈ cassa mÈtÈ attano
vippaÔipattiÑ cintetvÈ taÑ jigucchamÈnÈ jhÈnaÑ uppÈdetvÈ brahmaloke
uppannÈ, tÈya brahmadevatÈya te paÒhÈ uddiÔÔhÈ”ti.
Ye teti idÈni vattabbÈnaÑ uddesapaccuddeso. SamaÓabrÈhmaÓÈti
pabbajj|pagamanena lokasammutiyÈ ca samaÓÈ ceva brÈhmaÓÈ ca.
Sa~ghinoti gaÓavanto. GaÓinoti satthÈro, “sabbaÒÒuno mayan”ti evaÑ
paÔiÒÒÈtÈro. gaÓÈcariyÈti uddesaparipucchÈdivasena
pabbajitagahaÔÔhagaÓassa ÈcariyÈ. ©ÈtÈti abhiÒÒÈtÈ, vissutÈ pÈkaÔÈti vuttaÑ
hoti. Yasassinoti lÈbhaparivÈrasampannÈ. TitthakarÈti tesaÑ diÔÔhÈnugatiÑ
Èpajjantehi otaritabbÈnaÑ ogÈhitabbÈnaÑ diÔÔhititthÈnaÑ kattÈro.
SÈdhusammatÈ bahujanassÈti “sÈdhavo ete santo sappurisÈ”ti evaÑ
bahujanassa sammatÈ.
______________________________________________________________
1. Khu 2. 269 piÔÔhe.
148
KhuddakanikÈya
Seyyathidanti katame teti ce. iccetasmiÑ atthe nipÈto. P|raÓoti nÈmaÑ,
Kassapoti gottaÑ. So kira jÈtiyÈ dÈso, dÈsasataÑ p|rento jÈto. Tenassa
“p|raÓo”ti nÈmamakaÑsu. PalÈyitvÈ pana naggesu pabbajitvÈ “kassapo
ahan”ti gottaÑ uddisi, sabbaÒÒutaÒca paccaÒÒÈsi. MakkhalÊti nÈmaÑ,
gosÈlÈya jÈtattÈ gosÈlotipi vuccati. Sopi kira jÈtiyÈ dÈso eva, palÈyitvÈ
pabbaji, sabbaÒÒutaÒca paccaÒÒÈsi. Ajitoti nÈmaÑ, appicchatÈya
kesakambalaÑ dhÈreti, tena kesakambalotipi vuccati, sopi sabbaÒÒutaÑ
paccaÒÒÈsi. Pakudhoti nÈmaÑ, kaccÈyanoti gottaÑ. Appicchavasena udake
jÊvasaÒÒÈya ca nhÈnamukhadhovanÈdi paÔikkhitto, sopi sabbaÒÒutaÑ
paccaÒÒÈsi. SaÒcayoti nÈmaÑ, belaÔÔho panassa pitÈ, tasmÈ belaÔÔhaputtoti
vuccati, sopi sabbaÒÒutaÑ paccaÒÒÈsi. NigaÓÔhoti pabbajjÈnÈmena,
nÈÔaputtoti pitunÈmena vuccati. NÈÔoti kira nÈmassa pitÈ, tassa puttoti
nÈÔaputto, sopi sabbaÒÒutaÑ paccaÒÒÈsi. Sabbepi
paÒcasatapaÒcasatasissaparivÈrÈ ahesuÑ. Teti te cha satthÈro. Te paÒheti te
vÊsati paÒhe. Teti te cha satthÈro. Na sampÈyantÊti na sampÈdenti. Kopanti
cittacetasikÈnaÑ ÈvilabhÈvaÑ. Dosanti paduÔÔhacittataÑ, tadubhayampetaÑ
mandatikkhabhedassa kodhassevÈdhivacanaÑ. Appaccayanti appatÊtatÈ,
domanassanti vuttaÑ hoti. PÈtukarontÊti kÈyavacÊvikÈrena pakÈsenti,
pÈkaÔaÑ karonti.
HÊnÈyÈti gahaÔÔhabhÈvÈya. GahaÔÔhabhÈvo hi pabbajjaÑ upanidhÈya
sÊlÈdiguÓahÊnato hÊnakÈmasukhapaÔisevanato vÈ “hÊno”ti vuccati. UccÈ
pabbajjÈ. ŒvattitvÈti osakkitvÈ. KÈme paribhuÒjeyyanti kÈme paÔiseveyyaÑ.
Iti kirassa sabbaÒÒupaÔiÒÒÈnampi pabbajitÈnaÑ tucchakattaÑ disvÈ ahosi.
Uppannaparivitakkavaseneva ca ÈgantvÈ punappunaÑ vÊmaÑsamÈnassa atha
kho Sabhiyassa paribbÈjakassa etadahosi “ayampi kho samaÓo”ti ca “yepi
kho te bhonto”ti ca “samaÓo kho daharoti na uÒÒÈtabbo”ti cÈti evamÈdi.
Tattha jiÓÓÈti-ÈdÊni padÈni vuttanayÈneva. TherÈti attano samaÓadhamme
thirabhÈvappattÈ. RattaÒÒ|ti ratanaÒÒ|, “nibbÈnaratanaÑ jÈnÈma mayan”ti
evaÑ sakÈya paÔiÒÒÈya lokenÈpi sammatÈ, bahurattivid| vÈ. CiraÑ
pabbajitÈnaÑ etesanti cirapabbajitÈ. Na uÒÒÈtabboti na avajÈnitabbo, na
nÊcaÑ katvÈ jÈnitabboti
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
149
vuttaÑ hohi. Na paribhotabboti na paribhavitabbo, “kimesa ÒassatÊ”ti evaÑ
na gahetabboti vuttaÑ hoti.
516. Ka~khÊ vecikicchÊti Sabhiyo BhagavatÈ saddhiÑ sammodamÈno
evaÑ Bhagavato r|pasampattidam|pasamas|citaÑ sabbaÒÒutaÑ
sambhÈvayamÈno vigatuddhacco hutvÈ Èha “ka~khÊ vecikicchÊ”ti. Tattha
“labheyyaÑ nu kho imesaÑ byÈkaraÓan”ti evaÑ paÒhÈnaÑ
byÈkaraÓaka~khÈya ka~khÊ. “Ko nu kho imassimassa ca paÒhassa attho”ti
evaÑ vicikicchÈya vecikicchÊ. DubbalavicikicchÈya vÈ tesaÑ paÒhÈnaÑ
atthe ka~khanato ka~khÊ, balavatiyÈ vicinanto kicchatiyeva, na sakkoti
sanniÔÔhÈtunti vecikicchÊ. Abhika~khamÈnoti ativiya patthayamÈno.
Tesa’ntakaroti tesaÑ paÒhÈnaÑ antakaro. Bhavantova evaÑ bhavÈhÊti
dassento Èha “paÒhe me puÔÔho -pa- byÈkarohi me”ti. Tattha paÒhe meti
paÒhe mayÈ. PuÔÔhoti pucchito. Anupubbanti paÒhapaÔipÈÔiyÈ.
Anudhammanti atthÈnur|paÑ PÈÄiÑ Èropento. ByÈkarohi meti mayhaÑ
byÈkarohi.
517. D|ratoti so kira ito cito cÈhiÓÉanto sattayojanasatamaggato Ègato.
TenÈha BhagavÈ “d|rato ÈgatosÊ”ti, Kassapassa Bhagavato vÈ sÈsanato
ÈgatattÈ “d|rato ÈgatosÊ”ti naÑ Èha.
518. Puccha manti imÈya panassa gÈthÈya sabbaÒÒupavÈraÓaÑ
pavÈreti. Tattha manasicchasÊti manasÈ icchasi.
YaÑ vatÈhanti yaÑ vata ahaÑ. Attamanoti pÊtipÈmojjasomanassehi
phuÔacitto. Udaggoti kÈyena cittena ca abbhunnato. IdaÑ pana padaÑ na
sabbapÈÔhesu atthi. IdÈni yehi dhammehi attamano, te dassento Èha
“pamudito pÊtisomanassajÈto”ti.
519. KiÑ pattinanti kiÑ pattaÑ kimadhigataÑ. Soratanti suv|pasantaÑ.
“Suratan”tipi pÈÔho, suÔÔhu uparatanti attho. Dantanti damitaÑ. Buddhoti
vibuddho, Buddhaboddhabbo vÈ. EvaÑ Sabhiyo ekekÈya gÈthÈya cattÈro
cattÈro katvÈ paÒcahi gÈthÈhi vÊsati paÒhe pucchi. BhagavÈ panassa
150
KhuddakanikÈya
ekamekaÑ paÒhaÑ ekamekÈya gÈthÈya katvÈ arahattanik|Ôeneva vÊsatiyÈ
gÈthÈhi byÈkÈsi.
520. Tattha yasmÈ bhinnakileso paramatthabhikkhu, so ca
nibbÈnappatto hoti, tasmÈ assa “kiÑpattinamÈhu bhikkhunan”ti imaÑ
paÒhaÑ byÈkaronto “pajjenÈ”ti-ÈdimÈha. Tassattho–yo attanÈ bhÈvitena
maggena parinibbÈnagato kilesaparinibbÈnaÑ patto, parinibbÈnagatattÈ eva
ca vitiÓÓaka~kho vipattisampattihÈnibuddhi-ucchedasassataapuÒÒapuÒÒabhedaÑ vibhavaÒca bhavaÒca vippahÈya maggavÈsaÑ
vusitavÈ khÊÓapunabbhavoti ca etesaÑ thutivacanÈnaÑ araho, so bhikkh|ti.
521. YasmÈ pana vippaÔipattito suÔÔhu uparatabhÈvena
nÈnappakÈrakilesav|pasamena ca sorato hoti, tasmÈ tamatthaÑ dassento
“sabbattha upekkhako”ti-ÈdinÈ nayena dutiyapaÒhabyÈkaraÓamÈha.
Tassattho–yo sabbattha r|pÈdÊsu ÈrammaÓesu “cakkhunÈ r|paÑ disvÈ neva
sumano hoti, na dummano”ti evaÑ pavattÈya chaÄa~gupekkhÈya upekkhako,
vepullappattÈya satiyÈ satimÈ, na so hiÑsati neva hiÑsati kaÒci
tasathÈvarÈdibhedaÑ sattaÑ sabbaloke sabbasmimpi loke, tiÓÓoghattÈ tiÓÓo,
samitapÈpattÈ samaÓo, Èvilasa~kappappahÈnÈ anÈvilo. Yassa cime
rÈgadosamohamÈnadiÔÔhikilesaduccaritasa~khÈtÈ sattussadÈ keci oÄÈrikÈ vÈ
sukhumÈ vÈ na santi, so imÈya upekkhÈvihÈritÈya sativepullatÈya
ahiÑsakatÈya ca vippaÔipattito suÔÔhu uparatabhÈvena iminÈ
oghÈdinÈnappakÈrakilesav|pasamena ca soratoti.
522. YasmÈ ca bhÈvitindriyo nibbhayo nibbikÈro danto hoti, tasmÈ
tamatthaÑ dassento “yassindriyÈnÊ”ti gÈthÈya tatiyapaÒhaÑ byÈkÈsi.
Tassattho–yassa cakkhÈdÊni chaÄindriyÈni gocarabhÈvanÈya
aniccÈditilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ vÈsanÈbhÈvanÈya satisampajaÒÒagandhaÑ
gÈhÈpetvÈ ca bhÈvitÈni, tÈni ca kho yathÈ ajjhattaÑ gocarabhÈvanÈya, evaÑ
pana bahiddhÈ ca sabbaloketi yattha yattha indriyÈnaÑ vekallatÈ vekallatÈya
vÈ sambhavo, tattha tattha nÈbhijjhÈdivasena
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
151
bhÈvitÈnÊti evaÑ nibbijjha ÒatvÈ paÔivijjhitvÈ imaÑ paraÒca lokaÑ saka
santatikkhandhalokaÑ parasantatikkhandhalokaÒca adandhamaraÓaÑ
maritukÈmo kÈlaÑ ka~khati, jÊvitakkhayakÈlaÑ Ègameti patimÈneti, na
bhÈyati maraÓassa. YathÈha thero–
“MaraÓe me bhayaÑ natthi, nikanti natthi jÊvite1.
NÈbhika~khÈmi maraÓaÑ, nÈbhika~khÈmi jÊvitaÑ.
KÈlaÒca paÔika~khÈmi, nibbisaÑ bhatako yathÈ”ti2.
BhÈvito sa dantoti evaÑ bhÈvitindriyo so dantoti.
523. YasmÈ pana Buddho nÈma buddhisampanno kilesaniddÈ vibuddho
ca, tasmÈ tamatthaÑ dassento “kappÈnÊ”ti gÈthÈya catutthapaÒhaÑ byÈkÈsi.
Tattha kappÈnÊti taÓhÈdiÔÔhiyo. TÈ hi tathÈ tathÈ vikappanato “kappÈnÊ”ti
vuccanti. ViceyyÈti aniccÈdibhÈvena sammasitvÈ. KevalÈnÊti sakalÈni.
SaÑsÈranti yo cÈyaÑ–
“KhandhÈnaÒca paÔipÈÔi, dhÈtu-ÈyatanÈna ca.
AbbocchinnaÑ pattamÈnÈ, saÑsÈroti pavuccatÊ”ti–
evaÑ khandhÈdipaÔipÈÔisa~khÈto saÑsÈro, taÑ saÑsÈraÒca kevalaÑ viceyya.
EttÈvatÈ khandhÈnaÑ m|labh|tesu kammakilesesu khandhesu cÈti evaÑ
tÊsupi vaÔÔesu vipassanaÑ Èha. DubhayaÑ cut|papÈtanti sattÈnaÑ cutiÑ
upapÈtanti imaÒca ubhayaÑ viceyya ÒatvÈti attho. Etena cut|papÈtaÒÈÓaÑ
Èha. Vigatarajamana~gaÓaÑ visuddhanti rÈgÈdirajÈnaÑ vigamÈ a~gaÓÈnaÑ
abhÈvÈ malÈnaÒca vigamÈ vigatarajamana~gaÓaÑ visuddhaÑ. PattaÑ
jÈtikhayanti nibbÈnaÑ pattaÑ. TamÈhu Buddhanti taÑ imÈya
lokuttaravipassanÈya cut|papÈtaÒÈÓabhedÈya buddhiyÈ sampannattÈ imÈya
ca vigatarajÈditÈya kilesaniddÈ vibuddhattÈ tÈya paÔipadÈya jÈtikkhayaÑ
pattaÑ BuddhamÈhu.
Atha vÈ kappÈni viceyya kevalÈnÊti “anekepi saÑvaÔÔavivaÔÔakappe
amutrÈsin”ti-ÈdinÈ3 nayena vicinitvÈti attho. Etena paÔhamavijjamÈha.
SaÑsÈraÑ dubhayaÑ cut|papÈtanti sattÈnaÑ cutiÑ upapÈtanti imaÒca
ubhayaÑ
______________________________________________________________
1. Khu 2. 224 piÔÔhe TheragÈthÈyaÑ.
3. Khu 1. 261; Vi 1. 5 piÔÔhesu.
2. Khu 2. 307 piÔÔhe.
152
KhuddakanikÈya
saÑsÈraÑ “ime vata bhonto sattÈ”ti-ÈdinÈ nayena vicinitvÈti attho. Etena
dutiyavijjamÈha. Avasesena tatiyavijjamÈha. ŒsavakkhayaÒÈÓena hi
vigatarajÈditÈ ca nibbÈnappatti ca hotÊti. TamÈhu Buddhanti evaÑ
vijjattayabhedabuddhisampannaÑ taÑ BuddhamÈh|ti.
525. EvaÑ paÔhamagÈthÈya vuttapaÒhe vissajjetvÈ dutiyagÈthÈya
vuttapaÒhesupi yasmÈ brahmabhÈvaÑ seÔÔhabhÈvaÑ patto
paramatthabrÈhmaÓo bÈhitasabbapÈpo hoti, tasmÈ tamatthaÑ dassento
“bÈhitvÈ”ti gÈthÈya paÔhamaÑ paÒhaÑ byÈkÈsi. Tassattho–yo
catutthamaggena bÈhitvÈ sabbapÈpakÈni Ôhitatto, Ôhito icceva vuttaÑ hoti,
bÈhitapÈpattÈ eva ca vimalo, vimalabhÈvaÑ brahmabhÈvaÑ seÔÔhabhÈvaÑ
patto, paÔippassaddhasamÈdhivikkhepakarakilesamalena
aggaphalasamÈdhinÈ sÈdhusamÈhito, saÑsÈrahetusamatikkamena
saÑsÈramaticca pariniÔÔhitakiccatÈya kevalÊ, so taÓhÈdiÔÔhÊhi anissitattÈ
asito, lokadhammehi nibbikÈrattÈ “tÈdÊ”ti ca pavuccati, evaÑ thutiraho sa
brahmÈ so brÈhmaÓoti.
526. YasmÈ pana samitapÈpatÈya samaÓo, nhÈtapÈpatÈya nhÈtako,
Èg|naÑ akaraÓena ca nÈgoti pavuccati, tasmÈ tamatthaÑ dassento tato
aparÈhi tÊhi gÈthÈhi tayo paÒhe byÈkÈsi. Tattha samitÈvÊti ariyamaggena
kilese sametvÈ Ôhito. SamaÓo pavuccate tathattÈti tathÈr|po samaÓo
pavuccatÊti. EttÈvatÈ paÒho byÈkato hoti, sesaÑ tasmiÑ samaÓe Sabhiyassa
bahumÈnajananatthaÑ thutivacanaÑ. Yo hi samitÈvÊ, so puÒÒapÈpÈnaÑ
apaÔisandhikaraÓena pahÈya puÒÒapÈpaÑ rajÈnaÑ vigamena virajo,
aniccÈdivasena ÒatvÈ imaÑ paraÒca lokaÑ jÈtimaraÓaÑ upÈtivatto tÈdi ca
hoti.
527. NinhÈya -pa- nhÈtakoti ettha pana yo ajjhattabahiddhÈsa~khÈte
sabbasmimpi Èyatanaloke ajjhattabahiddhÈrammaÓavasena uppattirahÈni
sabbapÈpakÈni maggaÒÈÓena ninhÈya dhovitvÈ tÈya ninhÈtapÈpakatÈya
taÓhÈdiÔÔhikappehi kappiyesu devamanussesu kappaÑ na eti, taÑ
nhÈtakamÈh|ti evamattho daÔÔhabbo.
528. CatutthagÈthÈyapi ÈguÑ na karoti kiÒci loketi yo loke
appamattakampi pÈpasa~khÈtaÑ ÈguÑ na karoti, nÈgo pavuccate
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
153
tathattÈti. EttÈvatÈ paÒho byÈkato hoti, sesaÑ pubbanayeneva thutivacanaÑ.
Yo hi maggena pahÊna-ÈguttÈ ÈguÑ na karohi, so kÈmayogÈdike sabbayoge
dasasaÒÒojanabhedÈni ca sabbabandhanÈni visajja jahitvÈ sabbattha
khandhÈdÊsu kenaci sa~gena na sajjati, dvÊhi ca vimuttÊhi vimutto, tÈdi ca
hotÊti.
530. EvaÑ dutiyagÈthÈya vuttapaÒhe vissajjetvÈ tatiyagÈthÈya
vuttapaÒhesupi yasmÈ “khettÈnÊ”ti ÈyatanÈni vuccanti. YathÈha
“cakkhupetaÑ cakkhÈyatanaÑpetaÑ -pa- khettaÑpetaÑ vatthupetan”ti1.
TÈni vijeyya vijetvÈ abhibhavitvÈ, viceyya vÈ aniccÈdibhÈvena vicinitvÈ
upaparikkhitvÈ kevalÈni anavasesÈni, visesato pana sa~gahetubh|taÑ
dibbaÑ mÈnusakaÒca brahmakhettaÑ, yaÑ dibbaÑ dvÈdasÈyatanabhedaÑ
tathÈ mÈnusakaÒca, yaÒca brahmakhettaÑ chaÄÈyatane
cakkhÈyatanÈdidvÈdasÈyatanabhedaÑ, taÑ sabbampi vijeyya, viceyya vÈ.
Yato yadetaÑ sabbesaÑ khettÈnaÑ m|labandhanaÑ avijjÈbhavataÓhÈdi,
tasmÈ sabbakhettam|labandhanÈ pamutto. EvametesaÑ khettÈnaÑ vijitattÈ
vicinitattÈ vÈ khettajino nÈma hoti, tasmÈ “khettÈnÊ”ti imÈya gÈthÈya
paÔhamapaÒhaÑ byÈkÈsi. Tattha keci “kammaÑ khettaÑ, viÒÒÈÓaÑ bÊjaÑ,
taÓhÈ sneho”ti2 vacanato kammÈni khettÈnÊti vadanti. DibbaÑ mÈnusakaÒca
brahmakhettanti ettha ca dev|pagaÑ kammaÑ dibbaÑ, manuss|pagaÑ
kammaÑ mÈnusakaÑ, brahm|pagaÑ kammaÑ brahmakhettanti vaÓÓayanti.
SesaÑ vuttanayameva.
531. YasmÈ pana sakaÔÔhena kosasadisattÈ “kosÈnÊ”ti kammÈni vccanti,
tesaÒca lunanÈ samucchedanÈ kusalo hoti, tasmÈ tamatthaÑ dassento
“kosÈnÊ”ti gÈthÈya dutiyapaÒhaÑ byÈkÈsi. Tassattho–
lokiyalokuttaravipassanÈya visayato kiccato ca aniccÈdibhÈvena
kusalÈkusalakammasa~khÈtÈni kosÈni viceyya kevalÈni, visesato pana
sa~gahetubh|taÑ aÔÔhakÈmÈvacarakusalacetanÈbhedaÑ dibbaÑ
mÈnusakaÒca navamahaggatakusalacetanÈbhedaÒca brahmakosaÑ viceyya,
tato imÈya maggabhÈvanÈya avijjÈbhavataÓhÈdibhedÈ sabbakosÈnaÑ
m|labandhanÈ pamutto, evametesaÑ kosÈnaÑ lunanÈ “kusalo”ti pavuccati,
tathattÈ tÈdÊ ca hotÊti. Atha vÈ
______________________________________________________________
1. Abhi 1. 157 piÔÔhe.
2. AÑ 1. 224 piÔÔhe.
154
KhuddakanikÈya
sattÈnaÑ dhammÈnaÒca nivÈsaÔÔhena asikosasadisattÈ “kosÈnÊ”ti tayo bhavÈ
dvÈdasÈyatanÈni ca veditabbÈni. Evamettha1 yojanÈ kÈtabbÈ.
532. YasmÈ ca na kevalaÑ paÓÉatÊti iminÈva “paÓÉito”ti vuccati, apica
kho pana paÓÉarÈni ito upagato pavicayapaÒÒÈya allÊnotipi “paÓÉito”ti
vuccati, tasmÈ tamatthaÑ dassento “dubhayÈnÊ”ti gÈthÈya tatiyapaÒhaÑ
byÈkÈsi. Tassattho–ajjhattaÑ bahiddhÈ cÈti evaÑ ubhayÈni
aniccÈdibhÈvena viceyya. PaÓÉarÈnÊti ÈyatanÈni. TÈni hi pakatiparisuddhattÈ
ruÄhiyÈ ca evaÑ vuccanti, tÈni viceyya imÈya paÔipattiyÈ niddhantamalattÈ
suddhipaÒÒo paÓÉitoti pavuccati tathattÈ, yasmÈ tÈni paÓÉarÈni paÒÒÈya ito
hoti, sesamassa thutivacanaÑ. So hi pÈpapuÒÒasa~khÈtaÑ kaÓhasukkaÑ
upÈtivatto, tÈdÊ ca hoti, tasmÈ evaÑ thuto.
533. YasmÈ pana “monaÑ vuccati ÒÈÓaÑ, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pasammÈdiÔÔhi, tena ÒÈÓena samannÈgato MunÊ”ti vuttaÑ, tasmÈ tamatthaÑ
dassento “asataÒcÈ”ti gÈthÈya catutthapaÒhaÑ byÈkÈsi. Tassattho–yvÈyaÑ
akusalakusalappabhedo asataÒca sataÒca dhammo, taÑ ajjhattaÑ bahiddhÈti
imasmiÑ sabbaloke pavicayaÒÈÓena asataÒca sataÒca ÒatvÈ dhammaÑ tassa
ÒÈtattÈ eva rÈgÈdibhedato sattavidhaÑ sa~gaÑ taÓhÈdiÔÔhibhedato duvidhaÑ
jÈlaÒca aticca atikkamitvÈ Ôhito, so tena monasa~khÈtena pavicayaÒÈÓena
samannÈgatattÈ Muni. Devamanussehi p|janÊyoti idaÑ panassa
thutivacanaÑ. So hi khÊÓÈsavamunittÈ devamanussÈnaÑ p|jÈraho hoti,
tasmÈ evaÑ thuto.
535. EvaÑ tatiyagÈthÈya vuttapaÒhe vissajjetvÈ catutthagÈthÈya
vuttapaÒhesupi yasmÈ yo cat|hi maggaÒÈÓavedehi kilesakkhayaÑ karonto
gato, so paramatthato vedag| nÈma hoti. Yo ca sabbasamaÓabrÈhmaÓÈnaÑ
satthasaÒÒitÈni vedÈni, tÈyeva maggabhÈvanÈya kiccato aniccÈdivasena
viceyya. Tattha chandarÈgappahÈnena
______________________________________________________________
1. Yato etehipettha (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
155
tameva sabbaÑ vedamaticca yÈ vedapaccayÈ vÈ aÒÒathÈ vÈ uppajjanti
vedanÈ, tÈsu sabbavedanÈsu vÊtarÈgo hoti, tasmÈ tamatthaÑ dassento “idaÑ
pattinan”ti avatvÈ “vedÈnÊ”ti gÈthÈya paÔhamapaÒhaÑ byÈkÈsi. YasmÈ vÈ yo
pavicayapaÒÒÈya vedÈni viceyya, tattha chandarÈgappahÈnena sabbaÑ
vedamaticca vattati, so satthasaÒÒitÈni vedÈni gato ÒÈto atikkanto ca hoti.
Yo vedanÈsu vÊtarÈgo, sopi vedanÈsaÒÒitÈni vedÈni gato atikkanto ca hoti.
VedÈni gatotipi vedag|, tasmÈ tampi atthaÑ dassento “idaÑ pattinan”ti
avatvÈ imÈya gÈthÈya paÔhamapaÒhaÑ byÈkÈsi.
536. YasmÈ pana dutiyapaÒhe “anuvidito”ti anubuddho vuccati, so ca
anuvicca papaÒcanÈmar|paÑ ajjhattaÑ attano santÈne
taÓhÈmÈnadiÔÔhibhedaÑ papaÒcaÑ tappaccayÈ nÈmar|paÒca
aniccÈnupassanÈdÊhi anuvicca anuviditvÈ, na kevalaÒca ajjhattaÑ, bahiddhÈ
ca rogam|laÑ, parasantÈne ca imassa nÈmar|parogassa m|laÑ
avijjÈbhavataÓhÈdiÑ, tameva vÈ papaÒcaÑ anuvicca tÈya bhÈvanÈya
sabbesaÑ rogÈnaÑ m|labandhanÈ, sabbasmÈ vÈ rogÈnaÑ m|labandhanÈ,
avijjÈbhavataÓhÈdibhedÈ tasmÈ eva vÈ papaÒcÈ pamutto hoti, tasmÈ taÑ
dassento “anuviccÈ”ti gÈthÈya dutiyapaÒhaÑ byÈkÈsi.
537. “KathaÒca viriyavÈ”ti ettha pana yasmÈ yo ariyamaggena
sabbapÈpakehi virato, tathÈ viratattÈ ca ÈyatiÑ apaÔisandhitÈya
nirayadukkhaÑ aticca Ôhito viriyavÈso vÊriyaniketo, so1 khÊÓÈsavo
“viriyavÈ”ti vattabbataÑ arahati, tasmÈ tamatthaÑ dassento “virato”ti
gÈthÈya tatiyapaÒhaÑ byÈkÈsi. PadhÈnavÈ dhÊro tÈdÊti imÈni panassa
thutivacanÈni. So hi padhÈnavÈ maggajhÈnapadhÈnena, dhÊro
kilesÈrividdhaÑsanasamatthatÈya, tÈdÊ nibbikÈratÈya, tasmÈ evaÑ thuto.
SesaÑ yojetvÈ vattabbaÑ.
538. “ŒjÈniyo kinti nÈma hotÊ”ti ettha pana yasmÈ
pahÊnasabbava~kadoso kÈraÓÈkÈraÓaÒÒ| asso vÈ hatthÊ vÈ “ÈjÈniyo
______________________________________________________________
1. So vÈ (SÊ)
156
KhuddakanikÈya
hotÊ”ti loke vuccati, na ca tassa sabbaso te dosÈ pahÊnÈ eva, khÊÓÈsavassa
pana te pahÊnÈ, tasmÈ so “ÈjÈniyo”ti paramatthato vattabbataÑ arahatÊti
dassento “yassÈ”ti gÈthÈya catutthapaÒhaÑ byÈkÈsi. Tassattho–ajjhattaÑ
bahiddhÈ cÈti evaÑ ajjhattabahiddhÈsaÒÒojanasa~khÈtÈni yassa assu lunÈni
bandhanÈni paÒÒÈsatthena chinnÈni padÈlitÈni. Sa~gam|lanti yÈni tesu tesu
vatth|su sa~gassa sajjanÈya anatikkamanÈya m|laÑ honti, atha vÈ yassa
assu lunÈni rÈgÈdÊni bandhanÈni yÈni ajjhattaÑ bahiddhÈ ca sa~gam|lÈni
honti, so sabbasmÈ sa~gÈnaÑ m|labh|tÈ, sabbasa~gÈnaÑ vÈ m|labh|tÈ
bandhanÈ pamutto “ÈjÈniyo”ti vuccati, tathattÈ tÈdi ca hotÊti.
540. EvaÑ catutthagÈthÈya vuttapaÒhe vissajjetvÈ paÒcamagÈthÈya
vuttapaÒhesupi yasmÈ taÑ chandajjhenamattena akkharacintakÈ sottiyaÑ
vaÓÓayanti, vohÈramattasottiyo so. Ariyo pana bÈhusaccena nissutapÈpatÈya
ca paramatthasottiyo hoti, tasmÈ tamatthaÑ dassento “idaÑ pattinan”ti
avatvÈ “sutvÈ”ti gÈthÈya paÔhamapaÒhaÑ byÈkÈsi. Tassattho–yo imasmiÑ
loke sutamayapaÒÒÈkiccavasena sutvÈ kÈtabbakiccavasena vÈ sutvÈ
vipassan|pagaÑ sabbadhammaÑ aniccÈdivasena abhiÒÒÈya sÈvajjÈnavajjaÑ
yadatthi kiÒci, imÈya paÔipadÈya kilese kilesaÔÔhÈniye ca dhamme
abhibhavitvÈ abhibh|ti sa~khaÑ gato, taÑ sutvÈ sabbadhammaÑ abhiÒÒÈya
loke sÈvajjÈnavajjaÑ yadatthi kiÒci, abhibhuÑ sutavattÈ1 sottiyoti Èhu,
yasmÈ ca yo akathaÑkathÊ kilesabandhanehi vimutto, rÈgÈdÊhi Êghehi anÊgho
ca hoti sabbadhi sabbesu dhammesu khandhÈyatanÈdÊsu, tasmÈ taÑ
akathaÑkathiÑ vimuttaÑ anÊghaÑ sabbadhi nissutapÈpakattÈpi “sttiyo”ti
Èh|ti.
541. YasmÈ pana hitakÈmena janena araÓÊyato ariyo hoti,
abhigamanÊyatoti attho, tasmÈ yehi guÓehi so araÓÊyo2 hoti, te dassentÈ
“cetvÈ”ti gÈthÈya dutiyapaÒhaÑ byÈkÈsi. Tassattho–cattÈri ÈsavÈni dve ca
ÈlayÈni paÒÒÈsatthena chetvÈ vidvÈ viÒÒ| vibhÈvÊ catumaggaÒÈÓÊ so
punabbhavavasena na
______________________________________________________________
1. Sutavanto (SÊ)
2. Yo ariyo (SyÈ, Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
157
upeti gabbhaseyyaÑ, kaÒci yoniÑ na upagacchati, kÈmÈdibhedaÒca saÒÒaÑ
tividhaÑ kÈmaguÓasa~khÈtaÒca pa~kaÑ panujja panuditvÈ
taÓhÈdiÔÔhikappÈnaÑ aÒÒatarampi kappaÑ na eti, evaÑ
ÈsavacchedÈdiguÓasamannÈgataÑ tamÈhu ariyoti. YasmÈ vÈ pÈpakehi
ÈrakattÈ ariyo hoti anaye ca anirÊyanÈ, tasmÈ tampi atthaÑ dassento imÈya
gÈthÈya dutiyapaÒhaÑ byÈkÈsi. ŒsavÈdayo hi pÈpakÈ dhammÈ
anayasammatÈ, te cÈnena chinnÈ panunnÈ, na ca tehi kampati, iccassa te
ÈrakÈ honti, na ca tesu irÊyati, tasmÈ ÈrakÈssa honti pÈpakÈ dhammÈti
iminÈpatthena, anaye na irÊyatÊti iminÈpatthena tamÈhu ariyoti ca
evampettha yojanÈ veditabbÈ. “VidvÈso na upeti gabbhaseyyan”ti idaÑ pana
imasmiÑ atthavikappe thutivacanameva hoti.
542. “KathaÑ caraÓavÈ”ti ettha pana yasmÈ caraÓehi pattabbaÑ patto
“caraÓavÈ”ti vattabbataÑ arahati, tasmÈ taÑ dassento “yo idhÈ”ti gÈthÈya
tatiyapaÒhaÑ byÈkÈsi. Tattha yo idhÈti yo imasmiÑ sÈsane. CaraÓes|ti
sÊlÈdÊsu Hemavatasutte1 vuttapannarasadhammesu. Nimittatthe
bhummavacanaÑ. Pattipattoti pattabbaÑ patto, yo caraÓanimittaÑ
caraÓahetu caraÓapaccayÈ pattabbaÑ arahattaÑ pattoti vuttaÑ hoti.
CaraÓavÈ soti so imÈya caraÓehi pattabbapattiyÈ caraÓavÈ hotÊti. EttÈvatÈ
paÒho byÈkato hoti, sesamassa thutivacanaÑ. Yo hi caraÓehi pattipatto, so
kusalo ca hoti cheko, sabbadÈ ca ÈjÈnÈti nibbÈnadhammaÑ, niccaÑ
nibbÈnaninnacittatÈya sabbattha ca khandhÈdÊsu na sajjati, dvÊhi ca
vimuttÊhi vimuttacitto hoti, paÔighÈ yassa2 na santÊti.
543. YasmÈ pana kammÈdÊnaÑ paribbÈjanena paribbÈjako nÈma hoti,
tasmÈ tamatthaÑ dassento “dukkhavepakkan”ti gÈthÈya catutthapaÒhaÑ
byÈkÈsi. Tattha vipÈko eva vepakkaÑ, dukkhaÑ vepakkamassÈti
dukkhavepakkaÑ. Pavattidukkhajananato sabbampi tedhÈtukakammaÑ
vuccati. Uddhanti atÊtaÑ. Adhoti anÈgataÑ. TiriyaÑ vÈpi majjheti
paccuppannaÑ. TaÒhi na uddhaÑ na adho, tiriyaÑ ubhinnaÒca antarÈ, tena
“majjhe”ti vuttaÑ. ParibbÈjayitvÈti nikkhÈmetvÈ
______________________________________________________________
1. Khu 1. 302. piÔÔhe.
2. Cassa (SÊ, SyÈ)
158
KhuddakanikÈya
niddhametvÈ. PariÒÒacÈrÊti paÒÒÈya paricchinditvÈ caranto. AyaÑ tÈva
apubbapadavaÓÓanÈ. AyaÑ pana adhippÈyayojanÈ–yo
tiyaddhapariyÈpannampi dukkhajanakaÑ yadatthi kiÒci kammaÑ, taÑ
sabbampi ariyamaggena taÓhÈvijjÈsinehe sosento
apaÔisandhijanakabhÈvakaraÓena paribbÈjayitvÈ tathÈ paribbÈjitattÈ eva ca
taÑ kammaÑ pariÒÒÈya caraÓato pariÒÒacÈrÊ. Na kevalaÒca kammameva,
mÈyaÑ mÈnamathopi lobhakodhaÑ imepi dhamme pahÈnapariÒÒÈya
pariÒÒacÈrÊ, pariyantamakÈsi nÈmar|paÑ, nÈmar|passa ca pariyantamakÈsi
paribbÈjesi iccevattho. ImesaÑ kammÈdÊnaÑ paribbÈjanena taÑ
paribbÈjakamÈhu. Pattipattanti idaÑ panassa thutivacanaÑ.
544. EvaÑ paÒhabyÈkaraÓena tuÔÔhassa pana Sabhiyassa “yÈni ca
tÊÓÊ”ti-ÈdÊsu abhitthavanagÈthÈsu osaraÓÈnÊti ogahaÓÈni1 titthÈni, diÔÔhiyoti
attho. TÈni yasmÈ sakkÈyadiÔÔhiyÈ saha BrahmajÈle
vuttadvÈsaÔÔhidiÔÔhigatÈni gahetvÈ tesaÔÔhi honti, yasmÈ ca tÈni
aÒÒatitthiyasamaÓÈnaÑ pavÈdabh|tÈni sattÈni sitÈni upadisitabbavasena, na
uppattivasena. Uppattivasena pana yadetaÑ “itthÊ puriso”ti saÒÒakkharaÑ
vohÈranÈmaÑ, yÈ cÈyaÑ micchÈparivitakkÈnussavÈdivasena “evar|pena
attanÈ bhavitabban”ti bÈlÈnaÑ viparÊtasaÒÒÈ uppajjati, tadubhayanissitÈni
tesaÑ vasena uppajjanti, na attapaccakkhÈni. TÈni ca BhagavÈ vineyya
vinayitvÈ oghatama’gÈ oghatamaÑ oghandhakÈraÑ agÈ atikkanto.
“OghantamagÈ”tipi pÈÔho, oghÈnaÑ antaÑ agÈ, tasmÈ Èha “yÈni ca tÊÓi -patamagÈ”ti.
545. Tato paraÑ vaÔÔadukkhassa antaÑ pÈraÒca nibbÈnaÑ tappattiyÈ
dukkhÈbhÈvato tappaÔipakkhato ca taÑ sandhÈyÈha “antag|si pÈrag|
dukkhassÈ”ti. Atha vÈ pÈrag| BhagavÈ nibbÈnaÑ gatattÈ, taÑ Èlapanto Èha,
“pÈrag| antag|si dukkhassÈ”ti ayamettha sambandho. SammÈ ca buddho
sÈmaÒca buddhoti SammÈsambuddho. TaÑ maÒÒeti tameva maÒÒÈmi, na
aÒÒanti accÈdarena bhaÓati. JutimÈti paresampi andhakÈravidhamanena
jutisampanno. MutimÈti aparappaccayaÒe yyaÒÈÓasamatthÈya mutiyÈ
______________________________________________________________
1. OgahanÈni (SÊ), ogÈhanÈni (SyÈ), oghagahaÓÈni (Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
159
paÒÒÈya sampanno. Pah|tapaÒÒoti anantapaÒÒo. Idha
sabbaÒÒutaÒÒÈÓamadhippetaÑ. DukkhassantakarÈti Èmantento Èha. AtÈresi
manti ka~khÈto maÑ tÈresi.
546-9. YaÑ meti-ÈdigÈthÈya1 namakkÈrakaraÓaÑ bhaÓati. Tattha
ka~khitanti vÊsatipaÒhanissitaÑ atthaÑ sandhÈyÈha. So hi tena ka~khito
ahosi. Monapathes|ti ÒÈÓapathesu. VinaÄÊkatÈti vigatanaÄÈ katÈ, ucchinnÈti
vuttaÑ hoti. NÈga nÈgassÈti ekaÑ ÈmantanavacanaÑ, ekassa “bhÈsato
anumodantÊ”ti iminÈ sambandho. “Dhammadesanan”ti pÈÔhaseso. Sabbe
devÈti ÈkÈsaÔÔhÈ ca bh|maÔÔhÈ ca. NÈradapabbatÈti tepi kira dve devagaÓÈ
paÒÒavanto, tepi anumodantÊti sabbaÑ pasÈdena ca namakkÈrakaraÓaÑ
bhaÓati.
550-53. AnumodanÈrahaÑ byÈkaraÓasampadaÑ sutvÈ “namo te”ti
aÒjaliÑ paggahetvÈ Èha. PurisÈjaÒÒÈti purisesu jÈtisampanna. PaÔipuggaloti
paÔibhÈgo puggalo tuvaÑ buddho catusaccapaÔivedhena, SatthÈ anusÈsaniyÈ
satthavÈhatÈya ca, mÈrÈbhibh| catumÈrÈbhibhavena, Muni Buddhamuni.
UpadhÊti khandhakilesakÈmaguÓÈbhisa~khÈrabhedÈ cattÈro. Vagg|ti
abhir|paÑ. PuÒÒe cÈti lokiye na limpasi tesaÑ akaraÓena, pubbe katÈnampi
vÈ ÈyatiÑ phal|pabhogÈbhÈvena, taÑ nimittena vÈ taÓhÈdiÔÔhilepena.
Vandati Satthunoti evaÑ bhaÓanto gopphakesu pariggahetvÈ
paÒcapatiÔÔhitaÑ vandi.
AÒÒatitthiyapubboti aÒÒatitthiyo eva. Œka~khatÊti icchati.
ŒraddhacittÈti abhirÈdhitacittÈ. Apica mettha puggalavemattatÈ viditÈti
apica mayÈ ettha aÒÒatitthiyÈnaÑ parivÈse puggalanÈnattaÑ viditaÑ, na
sabbeneva parivasitabbanti. Kena pana na parivasitabbaÑ? Aggiyehi
jaÔilehi, SÈkiyena jÈtiyÈ, li~gaÑ vijahitvÈ Ègatena. AvijahitvÈ Ègatopi ca yo
maggaphalapaÔilÈbhÈya hetusampanno hoti, tÈdisova Sabhiyo paribbÈjako,
tasmÈ BhagavÈ “tava pana Sabhiya titthiyavattap|raÓatthÈya
parivÈsakÈraÓaÑ natthi, atthatthiko tvaÑ ‘maggaphalapaÔilÈbhÈya
hetusampanno’ti viditametaÑ mayÈ”ti tassa pabbajjaÑ
______________________________________________________________
1. YaÑ meti-addhagÈthÈya (SÊ)
160
KhuddakanikÈya
anujÈnanto Èha “apica mettha puggalavemattatÈ viditÈ”ti. Sabhiyo pana
attano ÈdaraÑ dassento Èha “sace bhante”ti. TaÑ sabbaÑ aÒÒaÒca
tathÈr|paÑ uttÈnatthattÈ pubbe vuttanayattÈ ca idha na vaÓÓitaÑ, yato pubbe
vaÓÓitÈnusÈrena veditabbanti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
SabhiyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. SelasuttavaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti SelasuttaÑ. KÈ uppatti? Ayameva, yÈssa nidÈne vuttÈ.
AtthavaÓÓanÈkkamepi cassa pubbasadisaÑ pubbe vuttanayeneva
veditabbaÑ. YaÑ pana apubbaÑ, taÑ uttÈnatthÈni padÈni pariharantÈ
vaÓÓayissÈma. A~guttarÈpes|ti A~gÈ eva so janapado, Ga~gÈya pana yÈ
uttarena Èpo, tÈsaÑ avid|rattÈ “uttarÈpo”tipi vuccati. Kataraga~gÈya
uttarena yÈ Èpoti? MahÈmahÊga~gÈya.
TatrÈyaÑ tassÈ nadiyÈ ÈvibhÈvatthaÑ Èdito pabhuti vaÓÓanÈ–ayaÑ
kira JambudÊpo dasasahassayojanaparimÈÓo. Tattha
catusahassayojanaparimÈÓo padeso udakena ajjhotthaÔo “samuddo”ti
sa~khaÑ gato. TisahassayojanapamÈÓe manussÈ vasanti.
TisahassayojanapamÈÓe HimavÈ patiÔÔhito ubbedhena paÒcayojanasatiko
caturÈsÊtisahassak|Ôehi paÔimaÓÉito samantato
sandamÈnapaÒcasatanadÊvicitto, yattha ÈyÈmavitthÈrena gambhÊratÈya ca
paÒÒÈsapaÒÒÈsayojanÈ diyaÉÉhayojanasataparimaÓÉalÈ
P|raÄÈsasuttavaÓÓanÈyaÑ vuttÈ AnotattÈdayo satta mahÈsarÈ patiÔÔhitÈ.
Tesu Anotatto Sudassanak|ÔaÑ Citrak|ÔaÑ KÈÄak|ÔaÑ
GandhamÈdanak|ÔaÑ KelÈsak|Ôanti imehi paÒcahi pabbatehi parikkhitto.
Tattha Sudassanak|ÔaÑ suvaÓÓamayaÑ dviyojanasatubbedhaÑ antova~kaÑ
kÈkamukhasaÓÔhÈnaÑ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
161
tameva saraÑ paÔicchÈdetvÈ ÔhitaÑ, Citrak|ÔaÑ sabbaratanamayaÑ,
KÈÄak|ÔaÑ aÒjanamayaÑ, GandhamÈdanak|ÔaÑ sÈnumayaÑ abbhantare
muggavaÓÓaÑ nÈnappakÈra-osadhasaÒchannaÑ kÈÄapakkhuposathadivase
Èdittamiva a~gÈraÑ jalantaÑ tiÔÔhati, KelÈsak|ÔaÑ rajatamayaÑ. SabbÈni
Sudassanena samÈnubbedhasaÓÔhÈnÈni tameva saraÑ paÔicchÈdetvÈ ÔhitÈni.
SabbÈni devÈnubhÈvena nÈgÈnubhÈvena ca vassanti, nadiyo ca tesu sandanti.
TaÑ sabbampi udakaÑ Anotattameva pavisati. Candimas|riyÈ dakkhiÓena
vÈ uttarena vÈ gacchantÈ pabbatantarena taÑ obhÈsenti, ujuÑ gacchantÈ na
obhÈsenti. Tenevassa “Anotattan”ti sa~khÈ udapÈdi.
Tattha manoharasilÈtalÈni nimmacchakacchapÈni
phalikasadisanimmal|dakÈni nahÈnatitthÈni suppaÔiyattÈni honti, yesu
BuddhapaccekabuddhakhÊÓÈsavÈ isigaÓÈ ca nhÈyanti, devayakkhÈdayo ca
uyyÈnakÊÄikaÑ kÊÄanti.
Cat|su cassa passesu sÊhamukhaÑ hatthimukhaÑ assamukhaÑ
usabhamukhanti cattÈri mukhÈni honti, yehi catasso nadiyo sandanti.
SÊhamukhena nikkhantanadÊtÊre sÊhÈ bahutarÈ honti, hatthimukhÈdÊhi hatthiassa-usabhÈ. Puratthimadisato nikkhantanadÊ AnotattaÑ tikkhattuÑ
padakkhiÓaÑ katvÈ itarÈ tisso nadiso anupagamma pÈcÊnahimavanteneva
amanussapathaÑ gantvÈ mahÈsamuddaÑ pavisati. Pacchimadisato ca
uttaradisato ca nikkhantanadiyopi tatheva padakkhiÓaÑ katvÈ
pacchimahimavanteneva uttarahimavanteneva ca amanussapathaÑ gantvÈ
mahÈsamuddaÑ pavisanti. DakkhiÓadisato nikkhantanadÊ pana taÑ
tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ dakkhiÓena ujukaÑ pÈsÈÓapiÔÔheneva
saÔÔhiyojanÈni gantvÈ pabbataÑ paharitvÈ vuÔÔhÈya pariÓÈhena
tigÈvutapamÈÓÈ udakadhÈrÈ hutvÈ ÈkÈsena saÔÔhi yojanÈni gantvÈ tiyaggaÄe
nÈma pÈsÈÓe patitÈ, pÈsÈÓo1 udakadhÈrÈvegena bhinno. Tatra
paÒÒÈsayojanapamÈÓÈ TiyaggaÄÈ nÈma pokkharaÓÊ jÈtÈ, pokkharaÓiyÈ k|laÑ
bhinditvÈ pÈsÈÓaÑ pavisiya saÔÔhi yojanÈni gatÈ. Tato ghanapathaviÑ
bhinditvÈ uma~gena saÔÔhi yojanÈni gantvÈ viÒjhaÑ2 nÈma
tiracchÈnapabbataÑ paharitvÈ hatthatale paÒca~gulisadisÈ paÒcadhÈrÈ hutvÈ
pavattati. SÈ tikkhattuÑ AnotattaÑ padakkhiÓaÑ katvÈ gataÔÔhÈne
“ÈvaÔÔaga~gÈ”ti
______________________________________________________________
1. PÈsÈÓo ca (SyÈ)
2. VijjhaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) Ma-®Ôha 3. 26; AÑ-®Ôha 3. 216 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
162
KhuddakanikÈya
vuccati. UjukaÑ pÈsÈÓapiÔÔhena saÔÔhi yojanÈni gataÔÔhÈne “kaÓhaga~gÈ”ti
vuccati. ŒkÈsena saÔÔhi yojanÈni gataÔÔhÈne “ÈkÈsaga~gÈ”ti vuccati.
TiyaggaÄapÈsÈÓe paÒÒÈsayojanokÈse “tiyaggaÄapokkharaÓÊ”ti vuccati.
K|laÑ bhinditvÈ pÈsÈÓaÑ pavisiya saÔÔhi yojanÈni gataÔÔhÈne
“bahalaga~gÈ”ti vuccati. PathaviÑ bhinditvÈ uma~gena saÔÔhi yojanÈni
gataÔÔhÈne “uma~gaga~gÈ”ti vuccati. ViÒjhaÑ nÈma tiracchÈnapabbataÑ
paharitvÈ paÒcadhÈrÈ hutvÈ pavattaÔÔhÈne “Ga~gÈyamunÈ AciravatÊ Sarabh|
MahÊ”ti paÒcadhÈ vuccati. EvametÈ paÒca MahÈga~gÈ HimavatÈ
sambhavanti. TÈsu yÈ ayaÑ paÒcamÊ MahÊ nÈma, sÈ idha
“mahÈmahÊga~gÈ”ti adhippetÈ. TassÈ Ga~gÈya uttarena yÈ Èpo. TÈsaÑ
avid|rattÈ so janapado “a~guttarÈpo”ti veditabbo. TasmiÑ janapade
a~guttarÈpesu.
CÈrikaÑ caramÈnoti addhÈnagamanaÑ kurumÈno. Tattha Bhagavato
duvidhÈ cÈrikÈ turitacÈrikÈ aturitacÈrikÈ ca. Tattha d|repi bhabbapuggale
disvÈ sahasÈ gamanaÑ turitacÈrikÈ. SÈ MahÈkassapapaccuggamanÈdÊsu
daÔÔhabbÈ. TaÑ paccuggacchanto hi BhagavÈ muhutteneva tigÈvutaÑ
agamÈsi, ŒÄavakadamanatthaÑ tiÑsayojanaÑ, tathÈ A~gulimÈlassatthÈya.
PukkusÈtissa pana paÒcacattÈlÊsayojanaÑ, MahÈkappinassa vÊsayojanasataÑ,
DhaniyassatthÈya sattayojanasataÑ addhÈnaÑ agamÈsi. AyaÑ turitacÈrikÈ
nÈma. GÈmanigamanagarapaÔipÈÔiyÈ pana piÓÉapÈtacariyÈdÊhi lokaÑ
anuggaÓhantassa gamanaÑ aturitacÈrikÈ nÈma. AyaÑ idha adhippetÈ. EvaÑ
cÈrikaÑ caramÈno. MahatÈti sa~khyÈmahatÈ guÓamahatÈ ca.
BhikkhusaÑghenÈti samaÓagaÓena. AÉÉhateÄasehÊti aÉÉhena teÄasahi,
dvÈdasahi satehi paÒÒÈsÈya ca bhikkh|hi saddhinti vuttaÑ hoti. Yena -patadavasarÊti ÈpaÓabahulatÈya so nigamo “ÈpaÓo”tveva nÈmaÑ labhi.
TasmiÑ kira vÊsati-ÈpaÓamukhasahassÈni vibhattÈni ahesuÑ. Yena
disÈbhÈgena, maggena vÈ so a~guttarÈpÈnaÑ raÔÔhassa nigamo osaritabbo,
tena avasari tadavasari agamÈsi, taÑ nigamaÑ anupÈpuÓÊti vuttaÑ hoti.
KoÓiyo jaÔiloti KeÓiyoti nÈmena, jaÔiloti tÈpaso. So kira
brÈhmaÓamahÈsÈlo, dhanarakkhaÓatthÈya pana tÈpasapabbajjaÑ samÈdÈya
raÒÒo paÓÓÈkÈraÑ datvÈ bh|mibhÈgaÑ gahetvÈ tattha assamaÑ kÈretvÈ
vasati kulasahassassa nissayo hutvÈ. Assamepi cassa
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
163
eko tÈlarukkho divase divase ekaÑ suvaÓÓaphalaÑ muÒcatÊti vadanti. So
divÈ kÈsÈyÈni dhÈreti, jaÔÈ ca bandhati, rattiÑ yathÈsukhaÑ paÒcahi
kÈmaguÓehi samappito sama~gÊbh|to paricÈreti. Sakyaputtoti
uccÈkulaparidÊpanaÑ. SakyakulÈ pabbajitoti saddhÈya
pabbajitabhÈvaparidÊpanaÑ, kenaci parijuÒÒena anabhibh|to
aparikkhÊÓaÑyeva taÑ kulaÑ pahÈya saddhÈya pabbajitoti vuttaÑ hoti. TaÑ
kho panÈti itthambh|tÈkhyÈnatthe upayogavacanaÑ, tassa kho pana bhoto
GotamassÈti attho. KalyÈÓoti kalyÈÓaguÓasamannÈgato, seÔÔhoti vuttaÑ hoti.
Kittisaddoti kittiyeva, thutighoso vÈ.
Itipi so BhagavÈti-Èdimhi pana ayaÑ tÈva yojanÈ–so BhagavÈ itipi
arahaÑ, itipi SammÈsambuddho -pa- itipi BhagavÈti, iminÈ ca iminÈ ca
kÈraÓenÈti vuttaÑ hoti. Tattha ÈrakattÈ, arÊnaÑ arÈnaÒca hatattÈ,
paccayÈdÊnaÑ arahattÈ, pÈpakaraÓe rahÈbhÈvÈti imehi tÈva kÈraÓehi so
BhagavÈ Arahanti veditabbo. ŒrakÈ hi so sabbakilesehi maggena
savÈsanÈnaÑ kilesÈnaÑ viddhaÑsitattÈti ÈrakattÈ ArahaÑ. Te cÈnena
kilesÈrayo maggena hatÈti arÊnaÑ hatattÈpi arahaÑ. YaÒcetaÑ
avijjÈbhavataÓhÈmayanÈbhi puÒÒÈdi-abhisa~khÈrÈraÑ jarÈmaraÓanemi
Èsavasamudayamayena akkhena vijjhitvÈ tibhavarathe samÈyojitaÑ
anÈdikÈlapavattaÑ saÑsÈracakkaÑ, tassÈnena BodhimaÓÉe vÊriyapÈdehi
sÊlapathaviyaÑ patiÔÔhÈya saddhÈhatthena kammakkhayakaraÒÈÓapharasuÑ
gahetvÈ sabbe arÈ hatÈti arÈnaÑ hatattÈtipi ArahaÑ. AggadakkhiÓeyyattÈ ca
cÊvarÈdipaccaye sakkÈragarukÈrÈdÊni ca arahatÊti paccayÈdÊnaÑ arahattÈpi
ArahaÑ. YathÈ ca loke keci paÓÉitamÈnino bÈlÈ asilokabhayena raho pÈpaÑ
karonti, evaÑ nÈyaÑ kadÈci karotÊti pÈpakaraÓe rahÈbhÈvatopi ArahaÑ.
Hoti cettha–
“ŒrakattÈ hatattÈ ca, kilesÈrÊna so Muni.
HatasaÑsÈracakkÈro, paccayÈdÊna cÈraho.
Na raho karoti pÈpÈni, ArahaÑ tena pavuccatÊ”ti.
SammÈ sÈmaÒca saccÈnaÑ buddhattÈ SammÈsambuddho.
AtisayavisuddhÈhi vijjÈhi abbhuttamena caraÓena ca samannÈgatattÈ
VijjÈcaraÓasampanno.
164
KhuddakanikÈya
sobhanagamanattÈ, sundaraÑ ÔhÈnaÑ gatattÈ, suÔÔhu gatattÈ, sammÈ gadattÈ
ca Sugato. SabbathÈpi viditalokattÈ Lokavid|. So hi BhagavÈ sabhÈvato
samudayato nirodhato nirodh|pÈyatoti sabbathÈ khandhÈyatanÈdibhedaÑ
sa~khÈralokaÑ avedi, “eko loko sabbe sattÈ ÈhÈraÔÔhitikÈ. Dve lokÈ
nÈmaÒca r|paÒca. Tayo lokÈ tisso vedanÈ. CattÈro lokÈ cattÈro ÈhÈrÈ. PaÒca
lokÈ paÒcupÈdÈnakkhandhÈ. Cha lokÈ cha ajjhattikÈni ÈyatanÈni. Satta lokÈ
satta viÒÒÈÓaÔÔhitiyo. AÔÔha lokÈ aÔÔha lokadhammÈ. Nava lokÈ nava
sattÈvÈsÈ. Dasa lokÈ dasÈyatanÈni. DvÈdasa lokÈ dvÈdasÈyatanÈni. AÔÔhÈrasa
lokÈ aÔÔhÈrasa dhÈtuyo”ti1 evaÑ sabbathÈ sa~khÈralokaÑ avedi. SattÈnaÑ
ÈsayaÑ jÈnÈti, anusayaÑ jÈnÈti, caritaÑ jÈnÈti, adhimuttiÑ jÈnÈti,
apparajakkhe mahÈrajakkhe tikkhindriye mudindriye svÈkÈre dvÈkÈre
suviÒÒÈpaye duviÒÒÈpaye bhabbe abhabbe satte jÈnÈtÊti sabbathÈ sattalokaÑ
avedi, tathÈ ekaÑ cakkavÈÄaÑ ÈyÈmato vitthÈrato ca yojanÈnaÑ dvÈdasa
satasahassÈni tÊÓi sahassÈni aÉÉhapaÒcamÈni ca satÈni, parikkhepato
chattiÑsa satasahassÈni dasa sahassÈni aÉÉhuÉÉhÈni ca satÈni.
Tattha–
Duve satasahassÈni, cattÈri nahutÈni ca.
EttakaÑ bahalattena, sa~khÈtÈyaÑ vasundharÈ.
CattÈri satasahassÈni, aÔÔheva nahutÈni ca.
EttakaÑ bahalattena, jalaÑ vÈte patiÔÔhitaÑ.
Nava satasahassÈni, mÈluto nabhamuggato.
SaÔÔhi ceva sahassÈni, esÈ lokassa saÓÔhiti.
EvaÑ saÓÔhite cettha yojanÈnaÑ–
CaturÈsÊti sahassÈni, ajjhogÈÄho mahaÓÓave.
Accuggato tÈvadeva, Sineru pabbatuttamo.
______________________________________________________________
1. Khu 9. 117 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
165
Tato upaÉÉhupaÉÉhena, pamÈÓena yathÈkkamaÑ.
AjjhogÈÄhuggatÈ dibbÈ, nÈnÈratanacittitÈ.
Yugandharo Isadharo, KaravÊko Sudassano.
Nemindharo Vinatako, AssakaÓÓo giri brahÈ.
Ete satta mahÈselÈ, Sinerussa samantato.
MahÈrÈjÈnamÈvÈsÈ, devayakkhanisevitÈ.
YojanÈnaÑ satÈnucco, HimavÈ paÒca pabbato.
YojanÈnaÑ sahassÈni, tÊÓi Èyatavitthato.
CaturÈsÊtisahassehi, k|Ôehi paÔimaÓÉito.
TipaÒcayojanakkhandha. parikkhepÈ nagavhayÈ.
PaÒÒÈsayojanakkhandha. sÈkhÈyÈmÈ samantato.
SatayojanavitthiÓÓÈ, tÈvadeva ca uggatÈ.
Jamb| yassÈnubhÈvena, JambudÊpo pakÈsito.
Dve asÊtisahassÈni, ajjhogÈÄho mahaÓÓave.
Accuggato tÈvadeva, cakkavÈÄasiluccayo.
ParikkhipitvÈ taÑ sabbaÑ, cakkavÈÄamayaÑ Ôhito.
Tattha candamaÓÉalaÑ ek|napaÒÒÈsayojanaÑ, s|riyamaÓÉalaÑ
paÒÒÈsayojanaÑ, TÈvatiÑsabhavanaÑ dasasahassayojanaÑ, tathÈ
AsurabhavanaÑ AvÊcimahÈnirayo JambudÊpo ca. AparagoyÈnaÑ
sattasahassayojanaÑ, tathÈ Pubbavideho, Uttarakuru aÔÔhasahassayojano.
Ekameko cettha mahÈdÊpo paÒcasatapaÒcasataparittadÊpaparivÈro. TaÑ
sabbampi ekaÑ cakkavÈÄaÑ ekÈ lokadhÈtu. CakkavÈÄantaresu
lokantarikanirayÈ. EvaÑ anantÈni cakkavÈÄÈni anantÈ lokadhÈtuyo anantena
BuddhaÒÈÓena aÒÒÈsÊti sabbathÈ okÈsalokaÑ avedi. EvaÑ so BhagavÈ
sabbathÈ viditalokattÈ Lokavid|ti veditabbo.
Attano1 pana guÓehi visiÔÔhatarassa kassaci abhÈvÈ Anuttaro. Vicittehi
vinayan|pÈyehi purisadamme sÈretÊti PurisadammasÈrathi.
______________________________________________________________
1. AttanÈ (SÊ)
166
KhuddakanikÈya
DiÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthehi yathÈrahaÑ anusÈsati nittÈreti
cÈti SatthÈ. DevamanussaggahaÓaÑ ukkaÔÔhaparicchedavasena
bhabbapuggalapariggahavasena ca kataÑ, nÈgÈdikepi pana esa lokiyatthena
anusÈsati. Yadatthi neyyaÑ nÈma, sabbassa buddhattÈ
vimokkhantikaÒÈÓavasena Buddho. Yato pana so–
BhagyavÈ1 bhaggavÈ yutto, bhagehi ca vibhattavÈ.
BhattavÈ vantagamano, bhavesu BhagavÈ tatoti.
Ayamettha sa~khepo, vitthÈrato panetÈni padÈni Visuddhimagge2 vuttÈni.
So imaÑ lokanti so BhagavÈ imaÑ lokaÑ. IdÈni vattabbaÑ nidasseti.
Sadevakanti-ÈdÊni KasibhÈradvÈja-ÈÄavakasuttesu vuttanayÈneva. Sayanti
sÈmaÑ aparaneyyo hutvÈ. AbhiÒÒÈti abhiÒÒÈya. SacchikatvÈti paccakkhaÑ
katvÈ. PavedetÊti bodheti ÒÈpeti pakÈseti. So dhammaÑ deseti -papariyosÈnakalyÈÓanti so BhagavÈ sattesu kÈruÒÒataÑ paÔicca anuttaraÑ
vivekasukhaÑ hitvÈpi dhammaÑ deseti, taÒca kho appaÑ vÈ bahuÑ vÈ
desento ÈdikalyÈÓÈdippakÈrameva deseti. KathaÑ? EkagÈtÈpi hi
samantabhaddakattÈ dhammassa paÔhamapÈdena ÈdikalyÈÓÈ,
dutiyatatiyapÈdehi majjhekalyÈÓÈ, pacchimapÈdena pariyosÈnakalyÈÓÈ.
EkÈnusandhikaÑ suttaÑ nidÈnena ÈdikalyÈÓaÑ, nigamanena
pariyosÈnakalyÈÓaÑ, sesena majjhekalyÈÓaÑ. NÈnÈnusandhikaÑ
paÔhamÈnusandhinÈ ÈdikalyÈÓaÑ, pacchimena pariyosÈnakalyÈÓaÑ, sesehi
majjhekalyÈÓaÑ. Sakalopi sÈsanadhammo attano atthabh|tena sÊlena
ÈdikalyÈÓo, samathavipassanÈmaggaphalehi majjhekalyÈÓo, nibbÈnena
pariyosÈnakalyÈÓo. SÊlasamÈdhÊhi vÈ ÈdikalyÈÓo, vipassanÈmaggehi
majjhekalyÈÓo, phalanibbÈnehi pariyosÈnakalyÈÓo. BuddhasubodhitÈya vÈ
ÈdikalyÈÓo, dhammasudhammatÈya majjhekalyÈÓo, saÑghasuppaÔipattiyÈ
pariyosÈnakalyÈÓo. TaÑ sutvÈ tathattÈya paÔipannena adhigantabbÈya,
abhisambodhiyÈ vÈ ÈdikalyÈÓo, paccekabodhiyÈ majjhekalyÈÓo,
sÈvakabodhiyÈ
______________________________________________________________
1. BhÈgyavÈ (SÊ, SyÈ)
2. Visuddhi 1. 192 piÔÔhe.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
167
pariyosÈnakalyÈÓo. SuyyamÈno cesa nÊvaraÓÈdivikkhambhanato savanenapi
kalyÈÓameva ÈvahatÊti ÈdikalyÈÓo, paÔipajjamÈno1
samathavipassanÈsukhÈvahanato paÔipattiyÈpi kalyÈÓameva ÈvahatÊti
majjhekalyÈÓo, tathÈ paÔipanno ca paÔipattiphale niÔÔhite tÈdibhÈvÈvahanato
paÔipattiphalenapi kalyÈÓameva ÈvahatÊti pariyosÈnakalyÈÓo.
NÈthappabhavattÈ ca pabhavasuddhiyÈ ÈdikalyÈÓo, atthasuddhiyÈ
majjhekalyÈÓo, kiccasuddhiyÈ pariyosÈnakalyÈÓo. Yato appaÑ vÈ bahuÑ vÈ
desento ÈdikalyÈÓÈdippakÈrameva desetÊti veditabbo.
SÈtthaÑ sabyaÒjananti evamÈdÊsu pana yasmÈ imaÑ dhammaÑ desento
sÈsanabrahmacariyaÑ maggabrahmacariyaÒca pakÈseti, nÈnÈnayehi dÊpeti,
taÒca yathÈsambhavaÑ atthasampattiyÈ sÈtthaÑ, byaÒjanasampattiyÈ
sabyaÒjanaÑ. Sa~kÈsanapakÈsanavivaraÓavibhajana-uttÈnÊkaraÓapaÒÒatti
atthapadasamÈyogato sÈtthaÑ,
akkharapadabyaÒjanÈkÈraniruttiniddesasampattiyÈ sabyaÒjanaÑ.
AtthagambhÊratÈpaÔivedhagambhÊratÈhi sÈtthaÑ,
dhammagambhÊratÈdesanÈgambhÊratÈhi sabyaÒjanaÑ.
AtthapaÔibhÈnapaÔisambhidÈvisayato sÈtthaÑ,
dhammaniruttipaÔisambhidÈvisayato sabyaÒjanaÑ. PaÓÉitavedanÊyato
sarikkhakajanappasÈdakanti2 sÈtthaÑ, saddheyyato lokiyajanappasÈdakanti
sabyaÒjanaÑ. GambhÊrÈdhippÈyato sÈtthaÑ, uttÈnapadato sabyaÒjanaÑ.
UpanetabbassÈbhÈvato sakalaparipuÓÓabhÈvena kevalaparipuÓÓaÑ,
apanetabbassa abhÈvato niddosabhÈvena parisuddhaÑ.
SikkhattayapariggahitattÈ brahmabh|tehi seÔÔhehi caritabbato tesaÒca
cariyabhÈvato brahmacariyaÑ. TasmÈ “sÈtthaÑ sabyaÒjanaÑ -pabrahmacariyaÑ pakÈsetÊ”ti vuccati.
Apica yasmÈ sanidÈnaÑ sa-uppattikaÒca desento ÈdikalyÈÓaÑ deseti,
vineyyÈnaÑ anur|pato atthassa aviparÊtatÈya hetudÈharaÓayogato ca
majjhekalyÈÓaÑ, sot|naÑ saddhÈpaÔilÈbhena nigamanena ca
pariyosÈnakalyÈÓaÑ. EvaÑ desento ca brahmacariyaÑ pakÈseti. TaÒca
paÔipattiyÈ adhigamabyattito sÈtthaÑ, pariyattiyÈ Ègamabyattito
sabyaÒjanaÑ, sÊlÈdipaÒcadhammakkhandhayuttato kevalaparipuÓÓaÑ,
nirupakkilesato nittharaÓatthÈya pavattito lokÈmisanirapekkhato
______________________________________________________________
1. PaÔipajjiyamÈno (Vi-®Ôha 1. 99 piÔÔhe.)
2. ParikkhakajanappasÈdakanti (SÊ, SyÈ)
168
KhuddakanikÈya
ca parisuddhaÑ, seÔÔhaÔÔhena brahmabh|tÈnaÑ
BuddhapaccekabuddhasÈvakÈnaÑ cariyato brahmacariyanti vuccati, tasmÈpi
“so dhammaÑ deseti -pa- brahmacariyaÑ pakÈsetÊ”ti vuccati.
SÈdhu kho panÈti sundaraÑ kho pana, atthÈvahaÑ sukhÈvahanti vuttaÑ
hoti. DhammiyÈ kathÈyÈti pÈnakÈnisaÑsapaÔisaÑyuttÈya. AyaÒhi keÓiyo
sÈyanhasamaye Bhagavato ÈgamanaÑ assosi. “Tucchahattho BhagavantaÑ
dassanÈya gantuÑ lajjamÈno vikÈlabhojanÈ viratÈnampi pÈnakaÑ kappatÊ”ti
cintetvÈ paÒcahi kÈjasatehi susa~khataÑ badarapÈnaÑ gÈhÈpetvÈ agamÈsi.
YathÈha Bhesajjakkhandhake “atha kho KeÓiyassa jaÔilassa etadahosi, kiÑ
nu kho ahaÑ samaÓassa Gotamassa harÈpeyyan”ti1 sabbaÑ veditabbaÑ.
Tato naÑ BhagavÈ yathÈ Sekkhasutte2 SÈkiye
ÈvasathÈnisaÑsapaÔisaÑyuttÈya kathÈya, Gosi~gasÈlavane3 tayo kulaputte
sÈmaggirasÈnisaÑsapaÔisaÑyuttÈya, RathavinÊte4 jÈtibh|make bhikkh|
dasakathÈvatthupaÔisaÑyuttÈya, evaÑ ta~khaÓÈnur|pÈya
pÈnakÈnisaÑsapaÔisaÑyuttÈya kathÈya pÈnakadÈnÈnisaÑsaÑ sandassesi,
tathÈr|pÈnaÑ puÒÒÈnaÑ punapi kattabbatÈya niyojento samÈdapesi,
abbhussÈhaÑ janento samuttejesi, sandiÔÔhikasamparÈyikena phalavisesena
pahaÑsento sampahaÑsesi. TenÈha “dhammiyÈ kathÈya -pasampahaÑsesÊ”ti. So bhiyyoso mattÈya Bhagavati pasanno BhagavantaÑ
nimantesi, BhagavÈ cassa tikkhattuÑ paÔikkhipitvÈ adhivÈsesi. TenÈha “atha
kho KeÓiyo jaÔilo -pa-. AdhivÈsesi BhagavÈ tuÓhÊbhÈvenÈ”ti.
KimatthaÑ pana paÔikkhipi BhagavÈti? PunappunaÑ yÈcanÈya cassa
puÒÒavuÉÉhi bhavissati, bahutaraÒca paÔiyÈdessati, tato aÉÉhatelasÈnaÑ
bhikkhusatÈnaÑ paÔiyattaÑ aÉÉhasoÄasannaÑ pÈpuÓissatÊti. Kuto aparÈni
kÊÓi satÈnÊti ce? AppaÔiyatteyeva hi bhatte Selo brÈhmaÓo tÊhi
mÈÓavakasatehi saddhiÑ pabbajissati, taÑ disvÈ BhagavÈ evamÈhÈti.
MittÈmacceti mitte ca kammakare ca. ©ÈtisÈlohiteti samÈnalohite
ekayonisambandhe puttadhÊtÈdayo avasesabandhave ca.
______________________________________________________________
1. Vi 3. 343 piÔÔhe. 2. Ma 2. 16 piÔÔhe. 3. Ma 1. 266 piÔÔhe.
4. Ma 1. 199 piÔÔhe.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
169
YenÈti yasmÈ. Meti mayhaÑ. KÈyaveyyÈvaÔikanti kÈyena veyyÈvaccaÑ.
MaÓÉalamÈÄaÑ paÔiyÈdetÊti setavitÈnamaÓÉapaÑ1 karoti.
TiÓÓaÑ vedÈnanti IrubbedayajubbedasÈmavedÈnaÑ. Saha NighaÓÉunÈ
ca KeÔubhena ca sanighaÓÉukeÔubhÈnaÑ. NighaÓÉ|ti nÈma
NighaÓÉurukkhÈdÊnaÑ vevacanappakÈsakaÑ satthaÑ. KeÔubhanti
kiriyÈkappavikappo kavÊnaÑ upakÈrÈya satthaÑ. Saha akkharappabhedena
sÈkkharappabhedÈnaÑ. Akkharappabhedoti sikkhÈ ca nirutti ca.
ItihÈsapaÒcamÈnanti AthabbanavedaÑ catutthaÑ katvÈ “itiha Èsa itiha ÈsÈ”ti
ÊdisavacanapaÔisaÑyutto purÈÓakathÈsa~khÈto ItihÈso paÒcamo etesanti
ItihÈsapaÒcamÈ. TesaÑ ItihÈsapaÒcamÈnaÑ. PadaÑ tadavasesaÒca
byÈkaraÓaÑ ajjheti vedeti cÈti padako veyyÈkaraÓo. LokÈyate
VitaÓÉavÈdasatthe mahÈpurisalakkhaÓÈdhikÈre ca dvÈdasasahasse
mahÈpurisalakkhaÓasatthe an|no parip|rakÈrÊti
LokÈyatamahÈpurisalakkhaÓesu anavayo, avayo na hotÊti vuttaÑ hoti.
Avayo nÈma yo tÈni atthato ca ganthato ca sandhÈretuÑ na sakkoti.
Ja~ghÈya hitaÑ vihÈraÑ ja~ghÈvihÈraÑ, cirÈsanÈdijanitaÑ parissamaÑ
vinodetuÑ ja~ghÈpasÈraÓatthaÑ adÊghacÈrikanti vuttaÑ hoti.
Anuca~kamamÈnoti ca~kamamÈno eva. AnuvicaramÈnoti ito cito ca
caramÈno. KeÓiyassa jaÔilassa assamoti KeÓiyassa assamaÑ nivesanaÑ.
ŒvÈhoti kaÒÒÈgahaÓaÑ. VivÈhoti kaÒÒÈdÈnaÑ. MahÈyaÒÒoti mahÈyajanaÑ.
MÈgadhoti MagadhÈnaÑ issaro. MahatiyÈ senÈya samannÈgatattÈ seniyo.
BimbÊti suvaÓÓaÑ, tasmÈ sÈrasuvaÓÓasadisavaÓÓatÈya BimbisÈro. So me
nimantitoti so mayÈ nimantito.
Atha brÈhmaÓo pubbe katÈdhikÈrattÈ BuddhasaddaÑ sutvÈva
amatenevÈbhisitto vimhayar|pattÈ2 Èha “Buddho’ti bho KeÓiya vadesÊ”ti.
Itaro yathÈbh|taÑ Ècikkhanto Èha “Buddho’ti bho Sela vadÈmÊ”ti. Tato naÑ
punapi daÄhÊkaraÓatthaÑ pucchi, itaropi tatheva Èrocesi. Atha
kappasatasahassehipi Buddhasaddassa dullabhabhÈvaÑ
______________________________________________________________
1. SavitÈnaÑ maÓÉapaÑ (SÊ), dussamaÓÉapaÑ (Ma-®Ôha 3. 274 piÔÔhe)
2. VimhayaÑ ÒÈpento (SÊ)
170
KhuddakanikÈya
dassento Èha “ghosopi kho eso dullabho lokasmiÑ yadidaÑ Buddho”ti.
Tattha yadidanti nipÈto, yo esoti vuttaÑ hoti.
Atha brÈhmaÓo BuddhasaddaÑ sutvÈ “kiÑ nu kho so saccameva
Buddho, udÈhu nÈmamattamevassa Buddho”ti vÊmaÑsitukÈmo cintesi,
abhÈsi eva vÈ “ÈgatÈni kho pana -pa- vivaÔÔacchado”ti. Tattha mantes|ti
vedesu. TathÈgato kira uppajjissatÊti paÔikacceva SuddhÈvÈsadevÈ
brÈhmaÓavesena lakkhaÓÈni pakkhipitvÈ vede vÈcenti “tadanusÈrena
mahesakkhÈ sattÈ TathÈgataÑ jÈnissantÊ”ti. Tena pubbe vedesu
mahÈpurisalakkhaÓÈni Ègacchanti. Parinibbute pana TathÈgate kamena
antaradhÈyanti, tena etarahi natthi. MahÈpurisassÈti
paÓidhisamÈdÈnaÒÈÓasamÈdÈnakaruÓÈdiguÓamahato purisassa. Dveva
gatiyoti dve eva niÔÔhÈ. KÈmaÒcÈyaÑ gatisaddo “paÒca kho imÈ SÈriputta
gatiyo”ti-ÈdÊsu1 bhavabhede, “gatÊ migÈnaÑ pavanan”ti-ÈdÊsu2 nivÈsaÔÔhÈne,
“evaÑ adhimattagatimanto”ti-ÈdÊsu3 paÒÒÈyaÑ, “gatigatan”ti-ÈdÊsu4
visaÔabhÈve vattati, idha pana niÔÔhÈyaÑ veditabbo. Tattha kiÒcÈpi yehi
lakkhaÓehi samannÈgato rÈjÈ hoti cakkavatti, na tehi eva Buddho.
JÈtisÈmaÒÒato pana tÈniyeva tÈnÊti vuccanti. TasmÈ vuttaÑ “yehi
samannÈgatassÈ”ti.
Sace agÈraÑ ajjhÈvasatÊti yadi agÈre vasati. RÈjÈ hoti cakkavattÊti
cat|hi acchariyadhammehi sa~gahavatth|hi ca lokaÑ raÒjanato rÈjÈ.
CakkaratanaÑ vatteti, cat|hi sampatticakkehi vattati, tehi ca paraÑ vatteti,
parahitÈya ca iriyÈpathacakkÈnaÑ vatto etasmiÑ atthÊti cakkavatti. Ettha ca
rÈjÈti sÈmaÒÒaÑ, cakkavattÊti visesanaÑ. Dhammena caratÊti dhammiko,
ÒÈyena samena vattatÊti attho. Dhammena rajjaÑ labhitvÈ rÈjÈ jÈtoti
dhammarÈjÈ. ParahitadhammakaraÓena vÈ dhammiko,
attahitadhammakaraÓena dhammarÈjÈ. CaturantÈya issaroti cÈturanto,
catusamuddantÈya catubbidhadÊpavibh|sitÈya ca pathaviyÈ issaroti attho.
AjjhattaÑ kodhÈdipaccatthike bahiddhÈ ca sabbarÈjÈno vijesÊti vijitÈvÊ.
JanapadatthÈvariyappattoti janapade dhuvabhÈvaÑ thÈvarabhÈvaÑ patto, na
sakkÈ
______________________________________________________________
1. Ma 1. 106 piÔÔhe.
2. Vi 5. 263 piÔÔhe.
3. Ma 1. 117 piÔÔhe.
4. Vi 4. 205 piÔÔhe.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
171
kenaci cÈletuÑ, janapado vÈ tamhi thÈvariyappatto anussukko
sakammanirato acalo asampavedhÊtipi janapadatthÈvariyappatto.
Seyyathidanti nipÈto, tassa etÈni katamÈnÊti attho. CakkaratanaÑ -papariÓÈyakaratanameva sattamanti tÈni sabbappakÈrato
RatanasuttavaÓÓanÈyaÑ vuttÈni. Tesu ayaÑ cakkavattirÈjÈ cakkaratanena
ajitaÑ jinÈti, hatthi-assaratanehi vijite yathÈsukhamanuvicarati,
pariÓÈyakaratanena vijitamanurakkhati, sesehi upabhogasukhamanubhavati.
PaÔhamena cassa ussÈhasattiyogo, hatthi-assagahapatiratanehi
pabhusattiyogo, pariÓÈyakaratanena mantasattiyogo suparipuÓÓo hoti,
itthimaÓiratanehi ca tividhasattiyogaphalaÑ. So itthimaÓiratanehi
bhogasukhamanubhoti, sesehi issariyasukhaÑ. Visesato cassa purimÈni tÊÓi
adosakusalam|lajanitakammÈnubhÈvena sampajjanti, majjhimÈni
alobhakusalam|lajanitakammÈnubhÈvena, pacchimamekaÑ
amohakusalam|lajanitakammÈnubhÈvenÈti veditabbaÑ.
Parosahassanti atirekasahassaÑ. S|rÈti abhÊrukajÈtikÈ. VÊra~gar|pÈti
devaputtasadisakÈyÈ, evaÑ tÈveke. AyaÑ panettha sabhÈvo–vÊrÈti
uttamas|rÈ vuccanti, vÊrÈnaÑ a~gaÑ vÊra~gaÑ, vÊrakÈraÓaÑ vÊriyanti
vuttaÑ hoti. VÊra~gaÑ r|paÑ etesanti vÊra~gar|pÈ, vÊriyamayasarÊrÈ viyÈti
vuttaÑ hoti. ParasenappamaddanÈti sace paÔimukhaÑ tiÔÔheyya parasenÈ,
taÑ pamaddituÑ samatthÈti adhippÈyo. DhammenÈti “pÈÓo na hantabbo”tiÈdinÈ1 paÒcasÊladhammena. ArahaÑ hoti SammÈsambuddho loke
vivaÔÔacchadoti ettha rÈgadosamohamÈnadiÔÔhi-avijjÈduccaritachadanehi
sattahi paÔicchanne kilesandhakÈre loke taÑ chadanaÑ vivaÔÔetvÈ samantato
saÒjÈtÈloko hutvÈ Ôhitoti vivaÔÔacchado. Tattha paÔhamena padena
p|jÈrahatÈ, dutiyena tassÈ hetu yasmÈ SammÈsambuddhoti. Tatiyena
buddhattahetu vivaÔÔacchadatÈ vuttÈti veditabbÈ. Atha vÈ vivaÔÔo ca vicchado
cÈti vivaÔÔacchado, vaÔÔarahito chadanarahito cÈti vuttaÑ hoti. Tena ArahaÑ
vaÔÔÈbhÈvena, SammÈsambuddho chadanÈbhÈvenÈti evaÑ
purimapadadvayasseva hetudvayaÑ vuttaÑ hoti. Dutiyena vesÈrajjena cettha
purimasiddhi, paÔhamena dutiyasiddhi,
______________________________________________________________
1. DÊ 2. 141; Ma 3. 211 piÔÔhesu.
172
KhuddakanikÈya
tatiyacatutthehi tatiyasiddhi hoti. PurimaÒca dhammacakkhuÑ, dutiyaÑ
BuddhacakkhuÑ, tatiyaÑ samantacakkhuÑ sÈdhetÊti veditabbaÑ.
IdÈni Bhagavato santikaÑ gantukÈmo Èha “kahaÑ pana bho -paSammÈsambuddho”ti. EvaÑ vutteti-ÈdÊsu yenesÈti yena disÈbhÈgena esÈ.
NÊlavanarÈjÊti nÊlavaÓÓarukkhapanti. VanaÑ1 kira meghapantisadisaÑ.
Yattha BhagavÈ tadÈ vihÈsi, taÑ niddisanto Èha “yenesÈ bho Sela
nÊlavanarÈjÊ”ti. Tattha “so viharatÊ”ti ayaÑ panettha pÈÔhaseso, bhummatthe
vÈ karaÓavacanaÑ. Pade padanti padasamÊpe padaÑ. Tena turitagamanaÑ
paÔisedheti. DurÈsadÈ hÊti kÈraÓaÑ Èha, yasmÈ te durÈsadÈ, tasmÈ evaÑ
bhonto Ègacchant|ti. KiÑ pana kÈraÓÈ durÈsadÈti ce? SÊhÈva ekacarÈ. YathÈ
hi sÊhÈ sahÈyakiccÈbhÈvato ekacarÈ, evaÑ tepi vivekakÈmatÈya. “YadÈ
cÈhan”ti-ÈdinÈ pana te mÈÓavake upacÈraÑ sikkhÈpeti. Tattha mÈ opÈtethÈti
mÈ pavesetha, mÈ kathetÈti vuttaÑ hoti. Œgament|ti paÔimÈnentu, yÈva
kathÈ pariyosÈnaÑ gacchati, tÈva tuÓhÊ bhavant|ti attho.
SamannesÊti gavesi. YebhuyyenÈti bahukÈni addasa, appakÈni nÈddasa.
Tato yÈni na addasa, tÈni dÊpento Èha “ÔhapetvÈ dve”ti. Ka~khatÊti ka~khaÑ
uppÈdeti patthanaÑ “aho vata passeyyan”ti. VicikicchatÊti tato tato tÈni
vicinanto kicchati na sakkoti daÔÔhuÑ. NÈdhimuccatÊti tÈya vicikicchÈya
sanniÔÔhÈnaÑ na gacchati. Na sampasÊdatÊti tato “paripuÓÓalakkhaÓo ayan”ti
Bhagavati pasÈdaÑ nÈpajjati. Ka~khÈya vÈ sudubbalavimati vuttÈ,
vicikicchÈya majjhimÈ, anadhimuccanatÈya balavatÊ, asampasÈdena tehi tÊhi
dhammehi cittassa kÈlussiyabhÈvo.
Kosohiteti vatthikosena paÔicchanne. Vatthaguyheti a~gajÈte. Bhagavato
hi varavÈraÓasseva kosohitaÑ vatthaguyhaÑ suvaÓÓavaÓÓaÑ
padumagabbhasamÈnaÑ. TaÑ so vatthapaÔicchannattÈ apassanto,
antomukhagatÈya ca jivhÈya pah|tabhÈvaÑ asallakkhento tesu dvÊsu
lakkhaÓesu ka~khÊ
______________________________________________________________
1. VetasavanaÑ (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
173
ahosi vicikicchÊ. TathÈr|panti kathaÑ r|paÑ? Kimettha amhehi vattabbaÑ,
vuttametaÑ NÈgasenatthereneva MilindaraÒÒÈ puÔÔhena1–
“DukkaraÑ bhante NÈgasena BhagavatÈ katanti. KiÑ mahÈrÈjÈti.
MahÈjanena hirikaraÓokÈsaÑ BrahmÈyubrÈhmaÓassa ca antevÈsiuttarassa ca BÈvarissa antevÈsÊnaÑ soÄasannaÑ brÈhmaÓÈnaÒca Selassa
brÈhmaÓassa antevÈsÊnaÑ tisatamÈÓavÈnaÒca dassesi bhanteti. Na
mahÈrÈja BhagavÈ guyhaÑ dasseti, chÈyaÑ BhagavÈ dasseti, iddhiyÈ
abhisa~kharitvÈ nivÈsananivatthaÑ kÈyabandhanabaddhaÑ
cÊvarapÈrutaÑ chÈyÈr|pakamattaÑ dasseti mahÈrÈjÈti. ChÈyÈr|pe
diÔÔhe2 sati diÔÔho eva nanu bhanteti. TiÔÔhatetaÑ mahÈrÈja,
hadayar|paÑ disvÈ bujjhanakasatto bhaveyya, hadayamaÑsaÑ
nÊharitvÈ dasseyya SammÈsambuddhoti. Kallosi bhante NÈgasenÈ”ti.
NinnÈmetvÈti nÊharitvÈ. KaÓÓasotÈnumasanena cettha dÊghabhÈvo,
nÈsikÈsotÈnumasanena tanubhÈvo, nalÈÔacchÈdanena puthulabhÈvo pakÈsitoti
veditabbo. ŒcariyapÈcariyÈnanti ÈcariyÈnaÒceva ÈcariyÈcariyÈnaÒca. Sake
vaÓÓeti attano guÓe.
554. ParipuÓÓakÈyoti lakkhaÓehi paripuÓÓatÈya ahÊna~gapacca~gatÈya
ca paripuÓÓasarÊro. SurucÊti sundarasarÊrappabho. SujÈtoti
ÈrohapariÓÈhasampattiyÈ saÓÔhÈnasampattiyÈ ca sunibbatto. CÈrudassanoti
sucirampi passantÈnaÑ atittijanakaÑ appaÔik|laÑ ramaÓÊyaÑ cÈru eva
dassanaÑ assÈti cÈrudassano. Keci pana bhaÓanti “cÈrudassanoti
sundaranetto”ti. SuvaÓÓavaÓÓoti suvaÓÓasadisavaÓÓo. AsÊti bhavasi. EtaÑ
sabbapadehi yojetabbaÑ. SusukkadÈÔhoti suÔÔhu sukkadÈÔho. Bhagavato hi
dÈÔhÈhi candakiraÓÈ viya ativiya paÓÉararaÑsiyo niccharanti. TenÈha
“susukkadÈÔhosÊ”ti.
555. MahÈpurisalakkhaÓÈti pubbe vuttabyaÒjanÈneva vacanantarena
nigamento Èha.
______________________________________________________________
1. Khu 11. 169 piÔÔhe MilindapaÒhe.
2. ChÈyaÑ diÔÔhe (Ka)
174
KhuddakanikÈya
556. IdÈni tesu lakkhaÓesu attano abhirucitehi lakkhaÓehi BhagavantaÑ
thunanto Èha “pasannanetto”ti-Èdi. BhagavÈ hi paÒcavaÓÓapasÈdasampattiyÈ
pasannanetto, paripuÓÓacandamaÓÉalasadisamukhattÈ sumukho,
ÈrohapariÓÈhasampattiyÈ brahÈ, brahmujugattatÈya uju, jutimantatÈya
patÈpavÈ. Yampi cettha pubbe vuttaÑ, taÑ “majjhe samaÓasaÑghassÈ”ti
iminÈ pariyÈyena thunatÈ puna vuttaÑ. ¢diso hi evaÑ virocati. Esa nayo
uttaragÈthÈyapi.
557-8. UttamavaÓÓinoti uttamavaÓÓasampannassa. JambusaÓÉassÈti
JambudÊpassa. PÈkaÔena issariyaÑ vaÓÓayanto Èha, apica cakkavatti
catunnampi dÊpÈnaÑ issaro hoti.
559. KhattiyÈti jÈtikhattiyÈ. BhojÈti bhogiyÈ. RÈjÈnoti ye keci rajjaÑ
kÈrentÈ. AnuyantÈti anugÈmino sevakÈ. RÈjÈbhirÈjÈti rÈj|naÑ p|janiyo rÈjÈ
hutvÈ, cakkavattÊti adhippÈyo. Manujindoti manussÈdhipati paramissaro
hutvÈ.
560. EvaÑ vutte BhagavÈ “ye te bhavanti Arahanto SammÈsambuddhÈ,
te sake vaÓÓe bhaÒÒamÈne attÈnaÑ pÈtukarontÊ”ti imaÑ Selassa
manorathaÑ p|rento Èha “rÈjÈhamasmÊ”ti. TatrÈyamadhippÈyo–yaÑ kho
maÑ tvaÑ Sela yÈcasi “rÈjÈ arahasi bhavituÑ cakkavattÊ”ti, ettha
appossukko hohi, rÈjÈhamasmi, sati ca rÈjatte yathÈ aÒÒo rÈjÈ samÈnopi
yojanasataÑ vÈ anusÈsati, dve tÊÓi vÈ cattÈri vÈ paÒca vÈ yojanasatÈni
yojanasahassaÑ vÈ cakkavatti hutvÈpi catudÊpapariyantamattaÑ vÈ,
nÈhamevaÑ paricchinnavisayo. AhaÑ hi dhammarÈjÈ anuttaro bhavaggato
AvÊcipariyantaÑ katvÈ tiriyaÑ appameyyÈ lokadhÈtuyo anusÈsÈmi. YÈvatÈ
hi apadadvipadÈdibhedÈ sattÈ, ahaÑ tesaÑ aggo. Na hi me koci sÊlena vÈ
-pa- vimuttiÒÈÓadassanena vÈ, paÔibhÈgo atthi. SvÈhaÑ evaÑ dhammarÈjÈ
anuttaro anuttareneva catusatipaÔÔhÈnÈdibhedabodhipakkhiyasa~khÈtena
dhammena cakkaÑ vattemi “idaÑ pajahatha, idaÑ upasampajja
viharathÈ”ti-ÈdinÈ ÈÓÈcakkaÑ, “idaÑ kho pana bhikkhave dukkhaÑ
ariyasaccan”ti-ÈdinÈ1 pariyattidhammena dhammacakkameva vÈ. CakkaÑ
______________________________________________________________
1. SaÑ 3. 369; Vi 3. 14 piÔÔhesu.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
175
appaÔivattiyanti yaÑ cakkaÑ appaÔivattiyaÑ hoti samaÓena vÈ -pa- kenaci
lokasminti.
561-2. EvaÑ attÈnaÑ ÈvikarontaÑ BhagavantaÑ disvÈ
pÊtisomanassajÈto Selo daÄhikaraÓatthaÑ “Sambuddho paÔijÈnÈsÊ”ti
gÈthÈdvayamÈha. Tattha ko nu senÈpatÊti dhammaraÒÒo bhoto dhammena
pavattitassa dhammacakkassa anuppavattako senÈpati koti pucchi.
563. Tena ca samayena Bhagavato dakkhiÓapasse ÈyasmÈ SÈriputto
nisinno hoti suvaÓÓapuÒjo viya siriyÈ sobhamÈno, taÑ dassento BhagavÈ
“mayÈ pavattitan”ti gÈthamÈha. Tattha anujÈto TathÈgatanti TathÈgatahetu
anujÈto, TathÈgatena hetunÈ jÈtoti attho.
564. EvaÑ “ko nu senÈpatÊ”ti paÒhaÑ byÈkaritvÈ yaÑ Selo Èha
“Sambuddho paÔijÈnÈsÊ”ti, tatra naÑ nikka~khaÑ kÈtukÈmo “nÈhaÑ
paÔiÒÒÈmatteneva paÔijÈnÈmi, apicÈhaÑ iminÈ kÈraÓena Buddho”ti ÒÈpetuÑ
“abhiÒÒeyyan”ti gÈthamÈha. Tattha abhiÒÒeyyanti vijjÈ ca vimutti ca.
MaggasaccasamudayasaccÈni pana bhÈvetabbapahÈtabbÈni, hetuvacanena
pana phalasiddhito tesaÑ phalÈni nirodhasaccadukkhasaccÈnipi vuttÈneva
bhavanti, yato sacchikÈtabbaÑ sacchikataÑ pariÒÒeyyaÑ pariÒÒÈtanti
evampettha vuttameva hoti. EvaÑ catusaccabhÈvanÈphalaÒca vijjÈvimuttiÑ
dassento “bujjhitabbaÑ bujjhitvÈ Buddho jÈtosmÊ”ti yuttena hetunÈ
buddhattaÑ sÈdheti.
565-7. EvaÑ nippariyÈyena attÈnaÑ pÈtukatvÈ attani
ka~khÈvitaraÓatthaÑ brÈhmaÓaÑ abhittharayamÈno “vinayass|”ti
gÈthÈttayamÈha. Tattha sallakattoti rÈgasallÈdisattasallakattano.
Brahmabh|toti seÔÔhabh|to. Atituloti tulaÑ atÊto upamaÑ atÊto, nir|pamoti
attho. MÈrasenappamaddanoti “kÈmÈ te paÔhamÈ senÈ”ti-ÈdikÈya “pare ca
avajÈnÈtÊ”ti1 evaÑ vuttÈya mÈraparisasa~khÈtÈya
______________________________________________________________
1. Khu 1. 342; Khu 7. 73; Khu 8. 114 piÔÔhesu.
176
KhuddakanikÈya
mÈrasenÈya pamaddano. SabbÈmitteti
khandhakilesÈbhisa~khÈramaccudevaputtamÈrÈdike sabbapaccatthike.
VasÊkatvÈti attano vase vattetvÈ. Akutobhayoti kutoci abhayo.
568-70. EvaÑ vutte Selo brÈhmaÓo tÈvadeva Bhagavati saÒjÈtappasÈdo
pabbajjÈpekkho hutvÈ “imaÑ bhavanto”ti gÈthÈttayamÈha yathÈ taÑ
paripÈkagatÈya upanissayasampattiyÈ sammÈ codiyamÈno. Tattha
kaÓhÈbhijÈtikoti caÓÉÈlÈdinÊcakule jÈto.
571. Tato tepi mÈÓavakÈ tatheva pabbajjÈpekkhÈ hutvÈ “etaÒce ruccati
bhoto”ti gÈthamÈhaÑsu yathÈ taÑ tena saddhiÑ katÈdhikÈrÈ kulaputtÈ.
572. Atha Selo tesu mÈÓavakesu tuÔÔhacitto te dassento pabbajjaÑ
yÈcamÈno “brÈhmaÓÈ”ti gÈthamÈha.
573. Tato BhagavÈ yasmÈ Selo atÊte Padumuttarassa Bhagavato sÈsane
tesaÑyeva tiÓÓaÑ purisasatÈnaÑ gaÓaseÔÔho hutvÈ tehi saddhiÑ pariveÓaÑ
kÈrÈpetvÈ dÈnÈdÊni puÒÒÈni ca katvÈ kamena devamanussasampattiÑ
anubhavamÈno pacchime bhave tesaÑyeva Ècariyo hutvÈ nibbatto, taÒca
nesaÑ kammaÑ vimuttiparipÈkÈya paripakkaÑ ehibhikkhubhÈvassa ca
upanissayabh|taÑ, tasmÈ te sabbeva ehibhikkhupabbajjÈya pabbÈjento
“svÈkkhÈtan”ti gÈthamÈha. Tattha SandiÔÔhikanti paccakkhaÑ. AkÈlikanti
maggÈnantaraphaluppattito na kÈlantare pattabbaphalaÑ. YatthÈti
yannimittÈ. MaggabrahmacariyanimittÈ hi pabbajjÈ appamattassa
sativippavÈsavirahitassa tÊsu sikkhÈsu sikkhato amoghÈ hoti. TenÈha
“svÈkkhÈtaÑ -pa- sikkhato”ti.
EvaÒca vatvÈ “etha bhikkhavo”ti BhagavÈ avoca, te sabbe
pattacÊvaradharÈ hutvÈ ÈkÈsenÈgamma BhagavantaÑ abhivÈdesuÑ.
EvamimaÑ tesaÑ ehibhikkhubhÈvaÑ sandhÈya sa~gÊtikÈrÈ “alattha kho
Selo -pa- upasampadan”ti ÈhaÑsu.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
177
BhuttÈvinti bhuttavantaÑ. OnÊtapattapÈÓinti pattato onÊtapÈÓiÑ,
apanÊtahatthanti vuttaÑ hoti. Tattha “upagantvÈ”ti pÈÔhaseso daÔÔhabbo.
ItarathÈ hi BhagavantaÑ ekamantaÑ nisÊdÊti na yujjati.
574. AggihuttamukhÈti BhagavÈ KeÓiyassa cittÈnuk|lavasena
anumodanto evamÈha. Tattha aggiparicariyaÑ vinÈ brÈhmaÓÈnaÑ
yaÒÒÈbhÈvato “aggihuttamukhÈ yaÒÒÈ”ti vuttaÑ. AggihuttaseÔÔhÈ
aggihuttapadhÈnÈti attho. Vede sajjhÈyantehi paÔhamaÑ sajjhÈyitabbato1
sÈvittÊ “chandaso mukhan”ti vuttÈ. ManussÈnaÑ seÔÔhato rÈjÈ “mukhan”ti
vutto. NadÊnaÑ ÈdhÈrato paÔisaraÓato ca sÈgaro “mukhan”ti vutto.
Candayogavasena “ajja kattikÈ ajja rohinÊ”ti saÒjÈnanato ÈlokakaraÓato
sommabhÈvato ca “nakkhattÈnaÑ mukhaÑ cando”ti vutto. TapantÈnaÑ
aggattÈ Èdicco “tapataÑ mukhan”ti vutto. DakkhiÓeyyÈnaÑ pana aggattÈ
visesena tasmiÑ samaye BuddhappamukhaÑ saÑghaÑ sandhÈya “puÒÒaÑ
Èka~khamÈnÈnaÑ, saÑgho ve yajataÑ mukhan”ti vutto. Tena saÑgho
puÒÒassa Èyamukhanti dasseti.
576. YaÑ taÑ saraÓanti aÒÒabyÈkaraÓagÈthamÈha. Tassattho–paÒcahi
cakkh|hi cakkhumÈ BhagavÈ yasmÈ mayaÑ ito aÔÔhame divase taÑ saraÓaÑ
agamamha, tasmÈ sattarattena tava sÈsane anuttarena damathena dantamha,
aho te saraÓassa ÈnubhÈvoti.
577-8. Tato paraÑ BhagavantaÑ dvÊhi gÈthÈhi thunitvÈ tatiyÈya
vandanaÑ yÈcati–
579. “Bhikkhavo tisatÈ ime, tiÔÔhanti paÒjalÊkatÈ.
PÈde vÊra pasÈrehi, nÈgÈ vandantu Satthuno”ti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
SelasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. AjjhÈyantehi paÔhamaÑ ajjhetabbato (SÊ)
178
KhuddakanikÈya
8. SallasuttavaÓÓanÈ
580. Animittanti SallasuttaÑ. KÈ uppatti? Bhagavato kira upaÔÔhÈko eko
upÈsako, tassa putto kÈlamakÈsi. So puttasokÈbhibh|to sattÈhaÑ nirÈhÈro
ahosi. TaÑ anukampanto BhagavÈ tassa gharaÑ gantvÈ sokavinodanatthaÑ
imaÑ suttamabhÈsi.
Tattha animittanti kiriyÈkÈranimittavirahitaÑ. YathÈ hi “yadÈhaÑ
akkhiÑ vÈ nikhaÓissÈmi, bhamukaÑ vÈ ukkhipissÈmi, tena nimittena taÑ
bhaÓÉaÑ avaharÈ”ti-ÈdÊsu kiriyÈkÈranimittamatthi, na evaÑ jÊvite. Na hi
sakkÈ laddhuÑ “yÈvÈhaÑ idaÑ vÈ idaÑ vÈ karomi, tÈva tvaÑ jÊva, mÈ
mÊyÈ”ti. AnaÒÒÈtanti ato eva na sakkÈ ekaÑsena aÒÒÈtuÑ “ettakaÑ vÈ
ettakaÑ vÈ kÈlaÑ iminÈ jÊvitabban”ti gatiyÈ Èyupariyantavasena vÈ. YathÈ
hi CÈtumahÈrÈjikÈdÊnaÑ parimitaÑ Èyu, na tathÈ maccÈnaÑ, evampi
ekaÑsena anaÒÒÈtaÑ.
Kasiranti anekapaccayapaÔibaddhavuttibhÈvato kicchaÑ, na
sukhayÈpanÊyaÑ. TathÈ hi taÑ assÈsapaÔibaddhaÒca passÈsapaÔibaddhaÒca
mahÈbh|tapaÔibaddhaÒca kabaÄÊkÈrÈhÈrapaÔibaddhaÒca usmÈpaÔibaddhaÒca
viÒÒÈÓapaÔibaddhaÒca. Anassasantopi hi na jÊvati apassasantopi. Cat|su ca
dhÈt|su kaÔÔhamukhÈdi-ÈsÊvisadaÔÔho viya kÈyo pathavÊdhÈtuppakopena tÈva
thaddho hoti kali~garasadiso. YathÈha–
“Patthaddho bhavatÊ kÈyo, daÔÔho kaÔÔhamukhena vÈ.
PathavÊdhÈtuppakopena, hoti kaÔÔhamukheva so”ti1.
ŒpodhÈtuppakopena p|tibhÈvaÑ ÈpajjitvÈ paggharitapubbamaÑsalohito
aÔÔhicammÈvaseso hoti. YathÈha–
“P|tiko bhavatÊ kÈyo, daÔÔho p|timukhena vÈ.
ŒpodhÈtuppakopena, hoti p|timukheva so”ti1.
TejodhÈtuppakopena a~gÈrakÈsuyaÑ pakkhitto viya samantÈ
pariÉayhati. YathÈha–
______________________________________________________________
1. Abhi-®Ôha 1. 339 piÔÔhepi.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
179
“Santatto bhavatÊ kÈyo, daÔÔho aggimukhena vÈ.
TejodhÈtuppakopena, hoti aggimukheva so”ti1.
VÈyodhÈtuppakopena saÒchijjamÈnasandhibandhano pÈsÈÓehi koÔÔetvÈ
saÒcuÓÓiyamÈnaÔÔhiko viya ca hoti. YathÈha–
“SaÒchinno bhavatÊ kÈyo, daÔÔho satthamukhena vÈ.
VÈyodhÈtuppakopena, hoti satthamukheva so”ti1.
DhÈtuppakopabyÈpannakÈyopi ca na jÊvati. YadÈ pana tÈ dhÈtuyo
aÒÒamaÒÒaÑ patiÔÔhÈnÈdikiccaÑ sÈdhentÈpi samaÑ vahanti, tadÈ jÊvitaÑ
pavattati. EvaÑ mahÈbh|tapaÔibaddhaÒca jÊvitaÑ. DubbhikkhÈdÊsu pana
ÈhÈrupacchedena sattÈnaÑ jÊvitakkhayo pÈkaÔo eva. EvaÑ
kabaÄÊkÈrÈhÈrapaÔibaddhaÒca jÊvitaÑ. TathÈ asitapÊtÈdiparipÈke kammajateje
khÊÓe sattÈ jÊvitakkhayaÑ pÈpuÓantÈpi pÈkaÔÈ eva. EvaÑ
usmÈpaÔibaddhaÒca jÊvitaÑ. ViÒÒÈÓe pana niruddhe niruddhato pabhuti
sattÈnaÑ na hoti jÊvitanti evampi loke pÈkaÔameva. EvaÑ
viÒÒÈÓapaÔibaddhaÒca jÊvitaÑ. EvaÑ anekapaccayapaÔibaddhavuttibhÈvato
kasiraÑ veditabbaÑ.
ParittaÒcÈti appakaÑ, devÈnaÑ jÊvitaÑ upanidhÈya tiÓagge
ussÈvabindusadisaÑ, cittakkhaÓato uddhaÑ abhÈvena vÈ parittaÑ.
AtidÊghÈyukopi hi satto atÊtena cittena jÊvittha, na jÊvati, na jÊvissati,
anÈgatena jÊvissati, na jÊvati, na jÊvittha, paccuppannena jÊvati, na jÊvittha, na
jÊvissati. VuttaÒcetaÑ–
“JÊvitaÑ attabhÈvo ca, sukhadukkhÈ ca kevalÈ.
EkacittasamÈyuttÈ, lahuso vattate khaÓo.
CullÈsÊtisahassÈni, kappÈ tiÔÔhanti ye mar|.
Natveva tepi jÊvanti, dvÊhi cittehi saÑyutÈ”ti2.
TaÒca dukkhena saÑyutanti taÒca jÊvitaÑ evaÑ animittamanaÒÒÈtaÑ
kasiraÑ parittaÒca samÈnampi
sÊtuÓhaÉaÑsamakasÈdisamphassakhuppipÈsÈsa~khÈradukkhavipariÓÈmaduk
khadukkhadukkhehi saÑyutaÑ. KiÑ vuttaÑ hoti? YasmÈ ÊdisaÑ maccÈnaÑ
jÊvitaÑ,
______________________________________________________________
1. Abhi-®Ôha 1. 339 piÔÔhepi.
2. Khu 7. 32 piÔÔhe MahÈniddese.
180
KhuddakanikÈya
tasmÈ tvaÑ yÈva taÑ parikkhayaÑ na gacchati, tÈva dhammacariyameva
br|haya, mÈ puttamanusocÈti.
581. AthÈpi maÒÒeyyÈsi “sabb|pakaraÓehi puttaÑ anurakkhantassÈpi
me so mato, tena socÈmÊ”ti, evampi mÈ soci. Na hi so upakkamo atthi, yena
jÈtÈ na miyyare, na hi sakkÈ kenaci upakkamena jÈtÈ sattÈ mÈ marant|ti
rakkhitunti vuttaÑ hoti. Tato yasmÈ so “jaraÑ patvÈ nÈma bhante maraÓaÑ
anur|paÑ, atidaharo me putto mato”ti cintesi, tasmÈ Èha “jarampi patvÈ
maraÓaÑ, evaÑdhampÈ hi pÈÓino”ti, jaraÑ patvÈpi appatvÈpi maraÓaÑ,
natthi ettha niyamoti vuttaÑ hoti.
582. IdÈni tamatthaÑ nidassanena sÈdhento “phalÈnamiva pakkÈnan”tiÈdimÈha. Tassattho–yathÈ phalÈnaÑ pakkÈnaÑ yasmÈ s|riyuggamanato
pabhuti s|riyÈtapena santappamÈne rukkhe pathaviraso ca Èporaso ca
pattato sÈkhaÑ sÈkhato khandhaÑ khandhato m|lanti evaÑ anukkamena
m|lato pathavimeva pavisati, ogamanato pabhuti pana pathavito m|laÑ
m|lato khandhanti evaÑ anukkamena sÈkhÈpattapallavÈdÊni puna Èrohati,
evaÑ Èrohanto ca paripÈkagate phale1 vaÓÔam|laÑ na pavisati. Atha
s|riyÈtapena tappamÈne vaÓÔam|le pariÄÈho uppajjati. Tena tÈni phalÈni
pÈto pÈto niccakÈlaÑ patanti, nesaÑ pÈto patanato2 bhayaÑ hoti, patanÈ
bhayaÑ hotÊti attho. EvaÑ jÈtÈnaÑ maccÈnaÑ niccaÑ maraÓato bhayaÑ.
PakkaphalasadisÈ hi sattÈti.
583-6. KiÒca bhiyyo–“yathÈpi kumbhakÈrassa -pa- jÊvitan”ti. TasmÈ
“daharÈ ca -pa- parÈyaÓÈ”ti evaÑ gaÓha, evaÒca gahetvÈ “tesaÑ maccu -paÒÈtÊ vÈ pana ÒÈtake”ti evampi gaÓha. YasmÈ ca na pitÈ tÈyate puttaÑ, ÒÈtÊ
vÈ pana ÒÈtake, tasmÈ pekkhataÑyeva -pa- nÊyati.
Tattha ayaÑ yojanÈ–passamÈnÈnaÑyeva ÒÈtÊnaÑ “amma tÈtÈ”ti-ÈdinÈ
nayena puthu anekappakÈrakaÑ lÈlapataÑyeva maccÈnaÑ
______________________________________________________________
1. ParipÈkagataphale (SÊ), paripÈkagataphalaÑ (SyÈ)
2. Papatato (SÊ, Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
181
ekameko macco yathÈ go vajjho evaÑ nÊyati, evaÑ passa upÈsaka yÈva
atÈÓo lokoti.
587. Tattha ye BuddhapaccekabuddhÈdayo dhitisampannÈ, te
“evamabbhÈhato loko maccunÈ ca jarÈya ca, so na sakkÈ kenaci parittÈÓaÑ
kÈtun”ti yasmÈ jÈnanti, tasmÈ dhÊrÈ na socanti viditvÈ lokapariyÈyaÑ, imaÑ
lokasabhÈvaÑ ÒatvÈ na socantÊti vuttaÑ hoti.
588. TvaÑ pana yassa maggaÑ -pa- paridevasi. KiÑ vuttaÑ hoti?
Yassa mÈtukucchiÑ Ègatassa ÈgatamaggaÑ vÈ, ito cavitvÈ aÒÒattha gatassa
gatamaggaÑ vÈ na jÈnÈsi, tassa ime ubho ante asampassaÑ niratthaÑ
paridevasi. DhÊrÈ pana te passantÈ viditvÈ lokapariyÈyaÑ na socantÊti.
589. IdÈni “niratthaÑ paridevasÊ”ti ettha vuttaparidevanÈya
niratthakabhÈvaÑ sÈdhento “paridevayamÈno ce”ti-ÈdimÈha. Tattha
udabbaheti ubbaheyya dhÈreyya, attani saÒjaneyyÈti attho. Samm|Äho
hiÑsamattÈnanti samm|Äho hutvÈ attÈnaÑ bÈdhento. KayirÈ ce naÑ
vicakkhaÓoti yadi tÈdiso kaÒci atthaÑ udabbahe, vicakkhaÓopi naÑ
paridevaÑ kareyya.
590. Na hi ruÓÓenÈti etthÈyaÑ yojanÈ–na pana koci ruÓÓena vÈ
sokena vÈ cetaso santiÑ pappoti, apica kho pana rodato socato ca bhiyyo
assa uppajjate dukkhaÑ, sarÊraÒca dubbaÓÓiyÈdÊhi upahaÒÒatÊti.
591. Na tena petÈti tena paridevanena kÈlakatÈ na pÈlenti na yÈpenti, na
taÑ tesaÑ upakÈrÈya hoti. TasmÈ niratthÈ paridevanÈti.
592. Na kevalaÒca niratthÈ, anatthampi Èvahati. KasmÈ? YasmÈ
sokamappajahaÑ -pa- vasamanvag|. Tattha anutthunantoti anusocanto.
Vasamanvag|ti vasaÑ gato.
182
KhuddakanikÈya
593. Evampi niratthakattaÑ anatthÈvahattaÒca sokassa dassetvÈ idÈni
sokavinayatthaÑ ovadanto “aÒÒepi passÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha gamineti
gamike, paralokagamanasajje Ôhiteti vuttaÑ hoti. PhandantevidhapÈÓinoti
maraÓabhayena phandamÈneyeva idha satte.
594. Yena yenÈti yenÈkÈrena maÒÒanti “dÊghÈyuko bhavissati, arogo
bhavissatÊ”ti. Tato taÑ aÒÒathÈyeva hoti, so evaÑ maÒÒito maratipi, rogÊpi
hoti. EtÈdiso ayaÑ vinÈbhÈvo maÒÒitappaccanÊkena hoti, passa upÈsaka
lokasabhÈvanti evamettha adhippÈyayojanÈ veditabbÈ.
596. Arahato sutvÈti imaÑ evar|paÑ Arahato dhammadesanaÑ sutvÈ.
Neso labbhÈ mayÈ itÊti so peto “idÈni mayÈ puna jÊvat|”ti na labbhÈ iti
parijÈnanto, vineyya paridevitanti vuttaÑ hoti.
597. KiÒca bhiyyo–“yathÈ saraÓamÈdittaÑ -pa- dhaÑsaye”ti. Tattha
dhÊro dhitisampadÈya, sapaÒÒo sÈbhÈvikapaÒÒÈya, paÓÉito
bÈhusaccapaÒÒÈya, kusalo cintakajÈtikatÈya veditabbo.
CintÈmayasutamayabhÈvanÈmayapaÒÒÈhi vÈ yojetabbaÑ.
598-9. Na kevalaÒca sokameva, paridevaÑ -pa- sallamattano. Tattha
pajappanti taÓhaÑ. Domanassanti cetasikadukkaÑ. Abbaheti uddhare.
Sallanti etameva tippakÈraÑ dunnÊharaÓaÔÔhena antovijjhanaÔÔhena ca
sallaÑ, pubbe vuttaÑ sattavidhaÑ rÈgÈdisallaÑ vÈ. EtasmiÑ hi abb|Ähe
salle abb|Ähasallo -pa- nibbutoti arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi. Tattha
asitoti taÓhÈdiÔÔhÊhi anissito. PappuyyÈti pÈpuÓitvÈ. SesaÑ idha ito pubbe
vuttattÈ uttÈnatthameva, tasmÈ na vaÓÓitaÑ.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
SallasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
183
9. VÈseÔÔhasuttavaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti VÈseÔÔhasuttaÑ. KÈ uppatti? Ayameva, yÈssa nidÈne
vuttÈ. AtthavaÓÓanaÑ panassa vuttanayÈni uttÈnatthÈni ca padÈni
pariharantÈ karissÈma. IcchÈna~galoti gÈmassa1 nÈmaÑ.
BrÈhmaÓamahÈsÈlÈnaÑ Ca~kÊ TÈrukkho Todeyyoti vohÈranÈmametaÑ,
PokkharasÈti JÈÓussoÓÊti nemittikaÑ. Tesu kira eko Himavantapasse
pokkharaÓiyÈ padume nibbatto, aÒÒataro tÈpaso taÑ padumaÑ gahetvÈ
tattha sayitaÑ dÈrakaÑ disvÈ saÑvaÉÉhetvÈ raÒÒo dassesi, pokkhare
sayitattÈ “pokkharasÈtÊ”ti cassa nÈmamakÈsi. Ekassa ÔhÈnantare nemittikaÑ.
Tena kira JÈÓussoÓinÈmakaÑ purohitaÔÔhÈnaÑ laddhaÑ, so teneva paÒÒÈyi.
Te sabbepi aÒÒe ca abhiÒÒÈtÈ abhiÒÒÈtÈ brÈhmaÓamahÈsÈlÈ kasmÈ
IcchÈna~gale paÔivasantÊti? VedasajjhÈyanaparivÊmaÑsanatthaÑ. Tena kira
samayena Kosalajanapade vedakÈ brÈhmaÓÈ vedÈnaÑ sajjhÈyakaraÓatthaÒca
atth|paparikkhaÓatthaÒca tasmiÑyeva gÈme sannipatanti. Tena tepi
antarantarÈ attano bhogagÈmato Ègamma tattha paÔivasanti.
VÈseÔÔhabhÈradvÈjÈnanti VÈseÔÔhassa ca BhÈradvÈjassa ca.
AyamantarÈkathÈti yaÑ attano sahÈyakabhÈvÈnur|paÑ kathaÑ kathentÈ
anuvicariÑsu, tassÈ kathÈya antarÈ vemajjheyeva ayaÑ aÒÒÈ kathÈ udapÈdÊti
vuttaÑ hoti. SaÑsuddhagahaÓikoti saÑsuddhakucchiko, saÑsuddhÈya
brÈhmaÓiyÈ eva kucchismiÑ nibbattoti adhippÈyo. “SamavepÈkiniyÈ
gahaÓiyÈ”ti-ÈdÊsu hi udaraggi “gahaÓÊ”ti vuccati, idha pana mÈtukucchi.
YÈva sattamÈti mÈtu mÈtÈ pitu pitÈti evaÑ paÔilomena yÈva satta jÈtiyo2.
Ettha ca pitÈmaho ca pitÈmahÊ ca pitÈmahÈ, tathÈ mÈtÈmaho ca mÈtÈmahÊ ca
mÈtÈmahÈ, pitÈmahÈ ca mÈtÈmahÈ ca pitÈmahÈyeva. PitÈmahÈnaÑ yugaÑ
pitÈmahayugaÑ. Yuganti ÈyuppamÈÓaÑ. AbhilÈpamattameva cetaÑ, atthato
pana pitÈmahÈyeva pitÈmahayugaÑ. Akkhittoti jÈtiÑ Èrabbha “kiÑ so”ti
kenaci
______________________________________________________________
1. IcchÈna~galanti nigamassa (Ka)
2. SattamajÈtito (SyÈ)
184
KhuddakanikÈya
anavaÒÒÈto. AnupakkuÔÔhoti jÈtisandosavÈdena anupakkuÔÔhapubbo.
Vatasampannoti1 ÈcÈrasampanno. SaÒÒÈpetunti ÒÈpetuÑ bodhetuÑ,
nirantaraÑ kÈtunti vuttaÑ hoti. ŒyÈmÈti gacchÈma.
600. AnuÒÒÈtapaÔiÒÒÈtÈti “tevijjÈ tumhe”ti evaÑ mayaÑ Ècariyehi ca
anuÒÒÈtÈ, attanÈ ca paÔijÈnimhÈti attho. AsmÈti bhavÈma. Ubhoti dvepi janÈ.
AhaÑ PokkharasÈtissa, TÈrukkhassÈ’yaÑ mÈÓavoti ahaÑ PokkharasÈtissa
jeÔÔhantevÈsÊ aggasisso, ayaÑ TÈrukkhassÈti adhippÈyena bhaÓati
ÈcariyasampattiÑ attano sampattiÒca dÊpento.
601. TevijjÈnanti tivedÈnaÑ. Kevalinoti niÔÔha~gatÈ. Asmaseti amha
bhavÈma. IdÈni taÑ kevalibhÈvaÑ vitthÈrento Èha “padaka’smÈ -pasÈdisÈ”ti. Tattha jappeti vede. KammunÈti dasavidhena
kusalakammapathakammunÈ. AyaÑ hi pubbe sattavidhaÑ kÈyavacÊkammaÑ
sandhÈya “yato kho bho sÊlavÈ hotÊ”ti Èha. TividhaÑ manokammaÑ
sandhÈya “vatasampanno”ti Èha. Tena samannÈgato hi ÈcÈrasampanno hoti.
602-5. IdÈni taÑ vacanantarena dassento Èha “ahaÒca kammunÈ
br|mÊ”ti. KhayÈtÊtanti |nabhÈvaÑ atÊtaÑ, paripuÓÓanti attho. PeccÈti
upagantvÈ. NamassantÊti namo karonti. CakkhuÑ loke samuppannanti
avijjandhakÈre loke taÑ andhakÈraÑ vidhamitvÈ lokassa diÔÔhadhammikÈdiatthasandassanena cakkhu hutvÈ samuppannaÑ.
606. EvaÑ abhitthavitvÈ VÈseÔÔhena yÈcito BhagavÈ dvepi jane
sa~gaÓhanto Èha “tesaÑ vo ahaÑ byakkhissan”ti-Èdi. Tattha byakkhissanti
byÈkarissÈmi. Anupubbanti tiÔÔhatu tÈva brÈhmaÓacintÈ,
kÊÔapaÔa~gatiÓarukkhato pabhuti vo anupubbaÑ byakkhissanti evamettha
adhippÈyo veditabbo. EvaÑ vitthÈrakathÈya vinetabbÈ hi te mÈÓavakÈ.
JÈtivibha~ganti jÈtivitthÈraÑ. AÒÒamaÒÒÈ hi jÈtiyoti tesaÑ tesaÑ hi
pÈÓÈnaÑ jÈtiyo aÒÒÈ aÒÒÈ, nÈnappakÈrÈti attho.
______________________________________________________________
1. Vattasampannoti (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
185
607. Tato pÈÓÈnaÑ jÈtivibha~ge kathetabbe “tiÓarukkhepi jÈnÈthÈ”ti
anupÈdinnakÈnaÑ tÈva kathetuÑ Èraddho. TaÑ kimatthamiti ce?
UpÈdinnesu sukhaÒÈpanatthaÑ. AnupÈdinnesu hi jÈtibhede gahite
upÈdinnesu so pÈkaÔataro hoti. Tattha tiÓÈni nÈma antophegg|ni bahisÈrÈni.
TasmÈ tÈlanÈÄikerÈdayopi tiÓasa~gahaÑ gacchanti. RukkhÈ nÈma
bahiphegg| antosÈrÈ. TiÓÈni ca rukkhÈ ca tiÓarukkhÈ. Te
upayogabahuvacanena dassento Èha “tiÓarukkhepi jÈnÈthÈ”ti. Na cÈpi
paÔijÈnareti “mayaÑ tiÓÈ, mayaÑ rukkhÈ”ti evampi na paÔijÈnanti. Li~gaÑ
jÈtimayanti apaÔijÈnantÈnampi ca tesaÑ jÈtimayameva saÓÔhÈnaÑ attano
m|labh|tatiÓÈdisadisameva hoti. KiÑ kÈraÓaÑ? AÒÒamaÒÒÈ hi jÈtiyo,
yasmÈ aÒÒÈ tiÓajÈti, aÒÒÈ rukkhajÈti, tiÓesupi aÒÒÈ tÈlajÈti, aÒÒÈ
nÈÄikerajÈtÊti evaÑ vitthÈretabbaÑ.
Tena kiÑ dÊpeti? YaÑ jÈtivasena nÈnÈ hoti, taÑ attano paÔiÒÒaÑ
paresaÑ vÈ upadesaÑ vinÈpi aÒÒajÈtito visesena gayhati. Yadi ca jÈtiyÈ
brÈhmaÓo bhaveyya, sopi attano paÔiÒÒaÑ paresaÑ vÈ upadesaÑ vinÈ
khattiyato vessasuddato vÈ visesena gayheyya, na ca gayhati, tasmÈ na jÈtiyÈ
brÈhmaÓoti. Parato pana “yathÈ etÈsu jÈtÊs|”ti imÈya gÈthÈya etamatthaÑ
vacÊbhedeneva Èvikarissati.
608. EvaÑ anupÈdinnesu jÈtibhedaÑ dassetvÈ, upÈdinnesu, taÑ
dassento “tato kÊÔe”ti evamÈdimÈha. Tattha kÊÔÈti kimayo. PaÔa~gÈti
paÔa~gÈyeva. YÈva kunthakipilliketi kunthakipillikaÑ pariyantaÑ katvÈti
attho.
609. Khuddaketi kÈÄakakaÓÉakÈdayo. Mahallaketi sasabiÄÈrÈdayo.
Sabbe hi te anekavaÓÓÈ.
610. PÈd|dareti udarapÈde, udaraÑyeva yesaÑ pÈdÈti vuttaÑ hoti.
DÊghapiÔÔhiketi sappÈnaÑ hi sÊsato yÈva na~guÔÔhÈ piÔÔhi eva hoti, tena te
“dÊghapiÔÔhikÈ”ti vuccanti. Tepi anekappakÈrÈ ÈsÊvisÈdibhedena.
186
KhuddakanikÈya
611. Odaketi udakamhi jÈte. MacchÈpi anekappakÈrÈ
rohitamacchÈdibhedena.
612. PakkhÊti sakuÓe. Te hi pakkhÈnaÑ atthitÈya “pakkhÊ”ti vuccanti.
Pattehi yantÊti pattayÈnÈ. VehÈse gacchantÊti viha~gamÈ. Tepi anekappakÈrÈ
kÈkÈdibhedena.
613. EvaÑ thalajalÈkÈsagocarÈnaÑ pÈÓÈnaÑ jÈtibhedaÑ dassetvÈ idÈni
yenÈdhippÈyena taÑ dassesi, taÑ Èvikaronto “yathÈ etÈs|”ti gÈthamÈha.
Tassattho sa~khepato pubbe vuttÈdhippÈyavaÓÓanÈvaseneva veditabbo.
614-6. VitthÈrato panettha yaÑ vattabbaÑ, taÑ sayameva dassento “na
kesehÊ”ti-ÈdimÈha. TatrÈyaÑ yojanÈ–yaÑ vuttaÑ “natthi manussesu
li~gaÑ jÈtimayaÑ puth|”ti, taÑ evaÑ natthÊti veditabbaÑ. SeyyathidaÑ? Na
kesehÊti. Na hi “brÈhmaÓÈnaÑ ÊdisÈ kesÈ honti, khattiyÈnaÑ ÊdisÈ”ti niyamo
atthi yathÈ hatthi-assamigÈdÊnanti iminÈ nayena sabbaÑ yojetabbaÑ.
Li~gaÑ jÈtimayaÑ neva, yathÈ aÒÒÈsu jÈtis|ti idaÑ pana vuttassevatthassa
nigamananti veditabbaÑ. Tassa yojanÈ–tadeva1 yasmÈ imehi kesÈdÊhi
natthi manussesu li~gaÑ jÈtimayaÑ puthu, tasmÈ veditabbametaÑ
“brÈhmaÓÈdibhedesu manussesu li~gaÑ jÈtimayaÑ neva yathÈ aÒÒÈsu
jÈtÊs|”ti.
617. IdÈni evaÑ jÈtibhede asantepi brÈhmaÓo khattiyoti idaÑ nÈnattaÑ
yathÈ jÈtaÑ, taÑ dassetuÑ “paccattan”ti gÈthamÈha. Tassattho–etaÑ
tiracchÈnÈnaÑ viya yonisiddhameva kesÈdisaÓÔhÈnanÈnattaÑ manussesu
brÈhmaÓÈdÊnaÑ attano attano sarÊresu na vijjati. AvijjamÈnepi pana etasmiÑ
yadetaÑ brÈhmaÓo khattiyoti nÈnattavidhÈnapariyÈyaÑ vokÈraÑ, taÑ
vokÈraÒca manussesu samaÒÒÈya pavuccati, vohÈramattena vuccatÊti.
______________________________________________________________
1. EvaÑ (Ma-®Ôha 3. 296 piÔÔhe)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
187
619-625. EttÈvatÈ BhagavÈ BhÈradvÈjassa vÈdaÑ niggahetvÈ idÈni yadi
jÈtiyÈ brÈhmaÓo bhaveyya, ÈjÊvasÊlÈcÈravipannopi brÈhmaÓo bhaveyya.
YasmÈ pana porÈÓÈ brÈhmaÓÈ tassa brÈhmaÓabhÈvaÑ na icchanti, loke ca
aÒÒepi paÓÉitamanussÈ, tasmÈ VÈseÔÔhassa vÈdapaggahaÓatthaÑ taÑ
dassento “yo hi koci manusses|”ti-ÈdikÈ aÔÔha gÈthÈyo Èha. Tattha
gorakkhanti khettarakkhaÑ, kasikammanti vuttaÑ hoti. PathavÊ hi “go”ti
vuccabhi, tappabhedo ca khettaÑ. PuthusippenÈti
tantavÈyakammÈdinÈnÈsippena. VohÈranti vaÓijjaÑ. ParapessenÈti paresaÑ
veyyÈvaccena. Issatthanti ÈvudhajÊvikaÑ, usuÒca sattiÒcÈti1 vuttaÑ hoti.
PorohiccenÈti purohitakammena.
626. EvaÑ brÈhmaÓasamayena ca lokavohÈrena ca
ÈjÊvasÊlÈcÈravipannassa abrÈhmaÓabhÈvaÑ sÈdhetvÈ evaÑ sante na jÈtiyÈ
brÈhmaÓo, guÓehi pana brÈhmaÓo hoti. TasmÈ yattha yattha kule jÈto yo
guÓavÈ, so brÈhmaÓo, ayamettha ÒÈyoti evametaÑ ÒÈyaÑ atthato ÈpÈdetvÈ
puna tadeva ÒÈyaÑ vacÊbhedena pakÈsento Èha “na cÈhaÑ brÈhmaÓaÑ
br|mʔti.
Tassattho–ahaÑ pana yvÈyaÑ cat|su yonÊsu yattha katthaci jÈto,
tatrÈpi vÈ visesena yo brÈhmaÓasamaÒÒitÈya2 mÈtari sambh|to, taÑ
yonijaÑ mattisambhavaÑ, yÈ cÈyaÑ “ubhato sujÈto”ti-ÈdinÈ3 nayena
brÈhmaÓehi brÈhmaÓassa parisuddha-uppattimaggasa~khÈtÈ yoni kathÊyati,
“saÑsuddhagahaÓiko”ti iminÈ3 ca mÈtusampatti, tatopi jÈtasambh|tattÈ
“yonijo mattisambhavo”ti ca vuccati, tampi yonijaÑ mattisambhavaÑ iminÈ
ca yonijamattisambhavamattena brÈhmaÓaÑ na br|mi. KasmÈ? YasmÈ “bho
bho”ti vacanamattena aÒÒehi sakiÒcanehi visiÔÔhattÈ bhovÈdÊ nÈma so hoti,
sace hoti sakiÒcano. Yo panÈyaÑ yattha katthaci kule jÈtopi
rÈgÈdikiÒcanÈbhÈvena akiÒcano, sabbagahaÓapaÔinissaggena ca anÈdÈno,
akiÒcanaÑ anÈdÈnaÑ tamahaÑ br|mi brÈhmaÓaÑ. KasmÈ? YasmÈ
bÈhitapÈpoti.
______________________________________________________________
1. SatthaÒcÈti (SÊ, SyÈ)
3. DÊ 1. 106; Ma 2. 377 piÔÔhesu.
2. BrÈhmaÓassa saÑvaÓÓitÈya (SyÈ)
188
KhuddakanikÈya
627. KiÒca bhiyyo–“sabbasaÑyojanaÑ chetvÈ”ti-ÈdikÈ sattavÊsati
gÈthÈ. Tattha sabbasaÑyojananti dasavidhaÑ saÑyojanaÑ. Na paritassatÊti
taÓhÈya na tassati1. Tamahanti taÑ ahaÑ rÈgÈdÊnaÑ sa~gÈnaÑ atikkantattÈ
sa~gÈtigaÑ, catunnampi yogÈnaÑ abhÈvena visaÑyuttaÑ brÈhmaÓaÑ
vadÈmÊti attho.
628. Naddhinti nayhanabhÈvena pavattaÑ kodhaÑ. Varattanti
bandhanabhÈvena pavattaÑ taÓhaÑ. SandÈnaÑ sahanukkamanti
anusayÈnukkamasahitaÑ dvÈsaÔÔhidiÔÔhisandÈnaÑ, idaÑ sabbampi chinditvÈ
ÔhitaÑ avijjÈpalighassa ukkhittattÈ ukkhittapalighaÑ catunnaÑ saccÈnaÑ
buddhattÈ BuddhaÑ ahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
629. AduÔÔhoti evaÑ dasahi akkosavatth|hi akkosaÒca, pÈÓi-ÈdÊhi
pothanaÒca andubandhanÈdÊhi bandhanaÒca yo akuddhamÈnaso hutvÈ
adhivÈseti, khantibalena samannÈgatattÈ khantÊbalaÑ, punappunaÑ
uppattiyÈ anÊkabh|tena teneva khantÊbalÈnÊkena samannÈgatattÈ balÈnÊkaÑ
taÑ evar|paÑ ahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
630. Vatavantanti dhutavatena samannÈgataÑ, catupÈrisuddhisÊlena
sÊlavantaÑ, taÓhÈ-ussadÈbhÈvena anussadaÑ, chaÄindriyadamanena dantaÑ,
koÔiyaÑ Ôhitena attabhÈvena antimasÈrÊraÑ tamahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti
attho.
631. Yo na limpatÊti evameva yo abbhantare duvidhepi kÈme na
limpati, tasmiÑ kÈme na saÓÔhÈti, tamahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
632. DukkhassÈti khandhadukkhassa. PannabhÈranti
ohitakkhandhabhÈraÑ cat|hi yogehi sabbakilesehi vÈ visaÑyuttaÑ tamahaÑ
brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
633. GambhÊrapaÒÒanti gambhÊresu khandhÈdÊsu pavattÈya paÒÒÈya
samannÈgataÑ, dhammojapaÒÒÈya medhÈviÑ, “ayaÑ duggatiyÈ, ayaÑ
sugatiyÈ, ayaÑ nibbÈnassa maggo, ayaÑ amaggo”ti evaÑ magge amagge ca
chekatÈya
______________________________________________________________
1. Na bhÈyati (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
189
maggÈmaggassa kovidaÑ, arahattasa~khÈtaÑ uttamatthamanuppattaÑ
tamahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
634. AsaÑsaÔÔhanti
dassanasavanasamullÈpaparibhogakÈyasaÑsaggÈnaÑ abhÈvena
asaÑsaÔÔhaÑ. Ubhayanti gihÊhi ca anagÈrehi cÈti ubhayehipi asaÑsaÔÔhaÑ.
AnokasÈrinti anÈlayacÈriÑ, taÑ evar|paÑ ahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
635. NidhÈyÈti nikkhipitvÈ oropetvÈ. Tasesu thÈvaresu cÈti taÓhÈtÈsena
tasesu taÓhÈbhÈvena thiratÈya thÈvaresu. Yo na hantÊti yo evaÑ
sabbasattesu vigatapaÔighatÈya nikkhittadaÓÉo neva kaÒci sayaÑ hanati, na
aÒÒena ghÈteti, tamahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
636. Aviruddhanti ÈghÈtavasena viruddhesupi lokiyamahÈjanesu
ÈghÈtÈbhÈvena aviruddhaÑ, hatthagate daÓÉe vÈ satthe vÈ avijjamÈnepi
paresaÑ pahÈradÈnato aviratattÈ attadaÓÉesu janesu nibbutaÑ
nikkhittadaÓÉaÑ, paÒcannaÑ khandhÈnaÑ “ahaÑ maman”ti gahitattÈ
sÈdÈnesu tassa gahaÓassa abhÈvena anÈdÈnaÑ taÑ evar|paÑ ahaÑ
brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
637. ŒraggÈti yassete rÈgÈdayo ayaÒca paraguÓamakkhaÓalakkhaÓo
makkho ÈraggÈ sÈsapo viya papatito, yathÈ sÈsapo Èragge na santiÔÔhati,
evaÑ citte na tiÔÔhati, tamahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
638. Akakkasanti apharusaÑ. ViÒÒÈpaninti atthaviÒÒÈpaniÑ. Saccanti
bh|taÑ. NÈbhisajeti yÈya girÈya aÒÒaÑ kujjhÈpanavasena na laggÈpeyya,
khÊÓÈsavo nÈma evar|pameva giraÑ bhÈseyya, tasmÈ tamahaÑ brÈhmaÓaÑ
vadÈmÊti attho.
639. SÈÔakÈbharaÓÈdÊsu dÊghaÑ vÈ rassaÑ vÈ, maÓimuttÈdÊsu aÓuÑ vÈ
th|laÑ vÈ, mahaggha-appagghavasena subhaÑ vÈ asubhaÑ vÈ yo puggalo
190
KhuddakanikÈya
imasmiÑ loke parapariggahitaÑ nÈdiyati, tamahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti
attho.
640. NirÈsÈsanti1 nittaÓhaÑ. VisaÑyuttanti sabbakilesehi viyuttaÑ
tamahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
641. ŒlayÈti taÓhÈ. AÒÒÈya akathaÑkathÊti aÔÔha vatth|ni yathÈbh|taÑ
jÈnitvÈ aÔÔhavatthukÈya vicikicchÈya nibbicikiccho.
Amatogadhamanuppattanti amataÑ nibbÈnaÑ ogahetvÈ anuppattaÑ
tamahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
642. Ubhoti dvepi puÒÒÈni pÈpÈni ca chaÉÉetvÈti attho. Sa~ganti
rÈgÈdibhedaÑ sa~gaÑ. UpaccagÈti atikkanto. TamahaÑ vaÔÔam|lasokena
asokaÑ, abbhantare rÈgarajÈdÊnaÑ abhÈvena virajaÑ, nirupakkilesatÈya
suddhaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
643. Vimalanti abbhÈdimalavirahitaÑ. Suddhanti nirupakkilesaÑ.
Vippasannanti pasannacittaÑ. AnÈvilanti kilesÈvilattavirahitaÑ.
NandÊbhavaparikkhÊÓanti tÊsu bhavesu parikkhÊÓataÓhaÑ tamahaÑ
brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
644. Yo bhikkhu imaÑ rÈgapalipathaÒceva kilesaduggaÒca
saÑsÈravaÔÔaÒca catunnaÑ saccÈnaÑ appaÔivijjhanakamohaÒca atÊto, cattÈro
oghe tiÓÓo hutvÈ pÈraÑ anuppatto, duvidhena jhÈnena jhÈyÊ, taÓhÈya
abhÈvena anejo, kathaÑkathÈya abhÈvena akathaÑkathÊ, upÈdÈnÈnaÑ
abhÈvena anupÈdiyitvÈ kilesanibbÈnena nibbuto, tamahaÑ brÈhmaÓaÑ
vadÈmÊti attho.
645. Yo puggalo idha loke ubhopi kÈme hitvÈ anÈgÈro hutvÈ
paribbajati, taÑ parikkhÊÓakÈmaÒceva parikkhÊÓabhavaÒca ahaÑ
brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
______________________________________________________________
1. NirÈsayanti (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
191
646. Yo idha loke chadvÈrikaÑ taÓhaÑ jahitvÈ gharÈvÈsena anatthiko
anÈgÈro hutvÈ paribbajati, taÓhÈya ceva bhavassa ca parikkhÊÓattÈ
taÓhÈbhavaparikkhÊÓaÑ tamahaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
647. MÈnusakaÑ yoganti mÈnusakaÑ ÈyuÒceva paÒcavidhakÈmaguÓe
ca. Dibbayogepi eseva nayo. UpaccagÈti yo mÈnusakaÑ yogaÑ hitvÈ
dibbaÑ atikkanto, taÑ sabbehi cat|hi yogehi visaÑyuttaÑ ahaÑ brÈhmaÓaÑ
vadÈmÊti attho.
648. Ratinti paÒcakÈmaguÓaratiÑ. Aratinti araÒÒavÈse ukkaÓÔhitattaÑ.
SÊtibh|tanti nibbutaÑ, nirupadhinti nirupakkilesaÑ, vÊranti taÑ evar|paÑ
sabbaÑ khandhalokaÑ abhibhavitvÈ ÔhitaÑ vÊriyavantaÑ ahaÑ brÈhmaÓaÑ
vadÈmÊti attho.
649. Yo vedÊti yo sattÈnaÑ sabbÈkÈrena cutiÒca paÔisandhiÒca pÈkaÔaÑ
katvÈ jÈnÈti, tamahaÑ alaggatÈya asattaÑ, paÔipattiyÈ suÔÔhu gatattÈ
sugataÑ, catunnaÑ saccÈnaÑ buddhatÈya BuddhaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti
attho.
650. YassÈti yassete devÈdayo gatiÑ na jÈnanti, tamahaÑ ÈsavÈnaÑ
khÊÓatÈya khÊÓÈsavaÑ, kilesehi ÈrakattÈ arahantaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti
attho.
651. Pureti atÊtakkhandhesu. PacchÈti anÈgatesu. Majjheti
paccuppannesu. KiÒcananti yassetesu ÔhÈnesu taÓhÈgÈhasa~khÈtaÑ
kiÒcanaÑ natthi, tamahaÑ rÈgakiÒcanÈdÊhi akiÒcanaÑ, kassaci gahaÓassa
abhÈvena anÈdÈnaÑ brÈhmaÓaÑ vadÈmÊti attho.
652. Acchambhitattena usabhasadisatÈya usabhaÑ, uttamaÔÔhena
pavaraÑ, vÊriyasampattiyÈ vÊraÑ, mahantÈnaÑ sÊlakkhandhÈdÊnaÑ esitattÈ
mahesiÑ, tiÓÓaÑ mÈrÈnaÑ vijitattÈ vijitÈvinaÑ, ninhÈtakilesatÈya
nhÈtakaÑ, catusaccabuddhatÈya BuddhaÑ taÑ evar|paÑ brÈhmaÓaÑ
vadÈmÊti attho.
653. Yo pubbenivÈsaÑ pÈkaÔaÑ katvÈ jÈnÈti,
chabbÊsatidevalokabhedaÑ saggaÑ, catubbidhaÑ apÈyaÒca dibbacakkhunÈ
passati, atho jÈtikkhayasa~khÈtaÑ arahattaÑ patto, tamahaÑ brÈhmaÓaÑ
vadÈmÊti attho.
192
KhuddakanikÈya
654. EvaÑ BhagavÈ guÓato brÈhmaÓaÑ vatvÈ “ye jÈtito brÈhmaÓo’ti
abhinivesaÑ karonti, te idaÑ vohÈramattaÑ ajÈnantÈ1, sÈ ca nesaÑ diÔÔhi
duddiÔÔhÊ”ti dassento “samaÒÒÈ hesÈ”ti gÈthÈdvayamÈha. Tassattho–
yadidaÑ “brÈhmaÓo khattiyo BhÈradvÈjo VÈseÔÔho”ti nÈmagottaÑ
pakappitaÑ, samaÒÒÈ hesÈ lokasmiÑ, paÒÒattivohÈramattanti veditabbaÑ.
KasmÈ? YasmÈ sammuccÈ samudÈgataÑ samanuÒÒÈya2 ÈgataÑ. TaÑ hi
tattha tattha jÈtakÈleyevassa ÒÈtisÈlohitehi pakappitaÑ kataÑ. No cetaÑ
evaÑ pakappeyyuÑ, na koci kaÒci disvÈ “ayaÑ BrÈhmaÓo”ti vÈ
“BhÈradvÈjo”ti vÈ jÈneyya.
655. EvaÑ pakappitaÒcetaÑ dÊgharattamanusayitaÑ
diÔÔhigatamajÈnataÑ, “pakappitaÑ nÈmagottaÑ, nÈmagottamattametaÑ
saÑvohÈratthaÑ pakappitan”ti ajÈnantÈnaÑ sattÈnaÑ hadaye dÊgharattaÑ
diÔÔhigatamanusayitaÑ, tassa anusayitattÈ taÑ nÈmagottaÑ ajÈnantÈ te
pabruvanti3 “jÈtiyÈ hoti brÈhmaÓo”ti, ajÈnantÈyeva evaÑ vadantÊti vuttaÑ
hoti.
656-7. EvaÑ “ye ‘jÈtito brÈhmaÓo’ti abhinivesaÑ karonti, te idaÑ
vohÈramattamajÈnantÈ, sÈ ca nesaÑ diÔÔhi duddiÔÔhÊ”ti dassetvÈ idÈni
nippariyÈyameva jÈtivÈdaÑ paÔikkhipanto kammavÈdaÒca niropento “na
jaccÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha “kammunÈ brÈhmaÓo hoti, kammunÈ hoti
abrÈhmaÓo”ti imissÈ upaÉÉhagÈthÈya atthavitthÈraÓatthaÑ “kassako
kammunÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha kammunÈti paccuppannena
kasikammÈdinibbattakacetanÈkammunÈ.
659. PaÔiccasamuppÈdadassÈti “iminÈ paccayena evaÑ hotÊ”ti evaÑ
paÔiccasamuppÈdadassÈvino. KammavipÈkakovidÈti sammÈnÈvamÈnÈrahe
kule kammavasena uppatti hoti, aÒÒÈpi hÊnapaÓÊtatÈ hÊnapaÓÊte kamme
vipaccamÈne hotÊti evaÑ kammavipÈkakusalÈ.
660. “KammunÈ vattatÊ”ti gÈthÈya pana “loko”ti vÈ “pajÈ”ti vÈ “sattÈ”ti
vÈ ekoyeva attho, vacanamattameva nÈnaÑ. Purimapadena
______________________________________________________________
1. IdaÑ vohÈramajÈnantÈ (SyÈ), idamajÈnantÈ (SÊ, Ma-®Ôha 3. 300. piÔÔhe ca)
2. SamaÒÒÈya (Ka)
3. No pabrunti (Ma 2. 412 piÔÔhe)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
193
cettha “atthi brahmÈ mahÈbrahmÈ -pa- seÔÔho sajitÈ vasÊ pitÈ
bh|tabhabyÈnan”ti1 imissÈ diÔÔhiyÈ nisedho veditabbo. KammunÈ hi vattati
tÈsu tÈsu gatÊsu uppajjati loko, tassa ko sajitÈti. Dutiyena “evaÑ kammunÈ
uppannopi ca pavattiyampi atÊtapaccuppannabhedena kammunÈ eva
pavattati, sukhadukkhÈni paccanubhonto hÊnapaÓÊtÈdibhÈvaÑ Èpajjanto
pavattatÊ”ti dasseti. Tatiyena tamevatthaÑ nigameti “evaÑ sabbathÈpi
kammanibandhanÈ sattÈ kammeneva baddhÈ hutvÈ pavattanti, na aÒÒathÈ”ti.
Catutthena tamatthaÑ upamÈya vibhÈveti rathassÈÓÊva yÈyatoti. YathÈ
rathassa yÈyato ÈÓi nibandhanaÑ hoti, na tÈya anibaddho yÈti, evaÑ lokassa
uppajjato ca pavattato ca kammaÑ nibandhanaÑ, na tena anibaddho
uppajjati nappavattati.
661. IdÈni yasmÈ evaÑ kammanibandhano loko, tasmÈ seÔÔhena
kammunÈ seÔÔhabhÈvaÑ dassento “tapenÈ”ti gÈthÈdvayamÈha. Tattha
tapenÈti indriyasaÑvarena. BrahmacariyenÈti sikkhÈnissitena
vuttÈvasesaseÔÔhacariyena. SaÑyamenÈti sÊlena. DamenÈti paÒÒÈya. Etena
seÔÔhaÔÔhena2 brahmabh|tena kammunÈ brÈhmaÓo hoti. KasmÈ? YasmÈ
etaÑ brÈhmaÓamuttamaÑ, yasmÈ etaÑ kammaÑ uttamo brÈhmaÓabhÈvoti3
vuttaÑ hoti. “BrahmÈnan”tipi pÈÔho, tassattho–brahmaÑ ÈnetÊti
brahmÈnaÑ, brahmabhÈvaÑ Èneti Èvahati detÊti vuttaÑ hoti.
662. DutiyagÈthÈya santoti santakileso. BrahmÈ Sakkoti brahmÈ ca
Sakko ca. Yo evar|po, so na kevalaÑ brÈhmaÓo, apica kho brahmÈ ca
Sakko ca so vijÈnataÑ paÓÉitÈnaÑ, evaÑ VÈseÔÔha jÈnÈhÊti vuttaÑ hoti.
SesaÑ vuttanayamevÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
VÈseÔÔhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. DÊ 1. 17. piÔÔhe.
2. SeÔÔhena seÔÔhaÔÔhena (SÊ)
3. BrahmabhÈvoti (SÊ)
194
KhuddakanikÈya
10. KokÈlikasuttavaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti KokÈlikasuttaÑ. KÈ uppatti? Imassa suttassa uppatti
atthavaÓÓanÈyameva Èvi bhavissati. AtthavaÓÓanÈya cassa evaÑ me sutantiÈdi vuttanayameva. Atha kho KokÈlikoti ettha pana ko ayaÑ KokÈliko,
kasmÈ ca upasa~kamÊti? Vuccate–ayaÑ kira KokÈlikaraÔÔhe1
KokÈlikanagare KokÈlikaseÔÔhissa putto pabbajitvÈ pitarÈ kÈrÈpite
vihÈreyeva paÔivasati “C|ÄakokÈliko”ti nÈmena, na Devadattassa sisso. So hi
brÈhmaÓaputto “MahÈkokÈliko”ti paÒÒÈyi.
Bhagavati kira SÈvatthiyaÑ viharante dve aggasÈvakÈ paÒcamattehi
bhikkhusatehi saddhiÑ janapadacÈrikaÑ caramÈnÈ upakaÔÔhÈya
vass|panÈyikÈya vivekavÈsaÑ vasitukÈmÈ te bhikkh| uyyojetvÈ attano
pattacÊvaramÈdÈya tasmiÑ janapade taÑ nagaraÑ patvÈ taÑ vihÈraÑ
agamaÑsu. Tattha te KokÈlikena saddhiÑ sammoditvÈ taÑ ÈhaÑsu “Èvuso
mayaÑ idha temÈsaÑ vasissÈma, mÈ kassaci ÈroceyyÈsÊ”ti. So “sÈdh|”ti
paÔissuÓitvÈ temÈse atÊte itaradivasaÑ pageva nagaraÑ pavisitvÈ Èrocesi
“tumhe aggasÈvake idhÈgantvÈ vasamÈne na jÈnittha, na te koci paccayenÈpi
nimantetÊ”ti. NagaravÈsino “kasmÈ no bhante nÈrocayitthÈ”ti. KiÑ
Èrocitena, kiÑ nÈddasatha dve bhikkh| vasante, nanu ete aggasÈvakÈti. Te
khippaÑ sannipatitvÈ sappiguÄavatthÈdÊni ÈnetvÈ KokÈlikassa purato
nikkhipiÑsu. So cintesi “paramappicchÈ aggasÈvakÈ ‘payuttavÈcÈya
uppanno lÈbho’ti ÒatvÈ na sÈdiyissanti, asÈdiyantÈ addhÈ ‘ÈvÈsikassa
dethÈ’ti bhaÓissanti, handÈhaÑ imaÑ lÈbhaÑ gÈhÈpetvÈ gacchÈmÊ”ti. So
tathÈ akÈsi, therÈ disvÈva payuttavÈcÈya uppannabhÈvaÑ ÒatvÈ “ime
paccayÈ neva amhÈkaÑ, na KokÈlikassa vaÔÔantÊ”ti cintetvÈ “ÈvÈsikassa
dethÈ”ti avatvÈ paÔikkhipitvÈ pakkamiÑsu. Tena KokÈliko “kathaÑ hi nÈma
attanÈ aggaÓhantÈ mayhampi na dÈpesun”ti domanassaÑ uppÈdesi.
______________________________________________________________
1. KokÈliraÔÔhe (SÊ) SaÑ-®Ôha 1. 198; AÑ-®Ôha 3. 326 piÔÔhesupi passitabbaÑ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
195
Te Bhagavato santikaÑ agamaÑsu. BhagavÈ ca pavÈretvÈ sace attanÈ
janapadacÈrikaÑ na gacchati, aggasÈvake peseti “caratha bhikkhave cÈrikaÑ
bahujanahitÈyÈ”ti-ÈdÊni1 vatvÈ. IdamÈciÓÓaÑ TathÈgatÈnaÑ. Tena kho pana
samayena attanÈ agantukÈmo hoti. Atha kho ime punadeva uyyojesi
“gacchatha bhikkhave caratha cÈrikan”ti. Te paÒcamattehi bhikkhusatehi
saddhiÑ cÈrikaÑ caramÈnÈ anupubbena tasmiÑ raÔÔhe tameva nagaraÑ
agamaÑsu. NÈgarÈ there saÒjÈnitvÈ saha parikkhÈrehi dÈnaÑ sajjetvÈ
nagaramajjhe maÓÉapaÑ katvÈ dÈnaÑ adaÑsu, therÈnaÒca parikkhÈre
upanÈmesuÑ. TherÈ gahetvÈ bhikkhusaÑghassa adaÑsu. TaÑ disvÈ
KokÈliko cintesi “ime pubbe appicchÈ ahesuÑ, idÈni lobhÈbhibh|tÈ
pÈpicchÈ jÈtÈ, pubbepi appicchasantuÔÔhapavivittasadisÈ maÒÒe, ime
pÈpicchÈ asantaguÓaparidÊpakÈ pÈpabhikkh|”ti. So there upasa~kamitvÈ
“Èvuso tumhe pubbe appicchÈ santuÔÔhÈ pavivittÈ viya ahuvattha, idÈni
panattha pÈpabhikkh| jÈtÈ”ti vatvÈ pattacÊvaramÈdÈya tÈvadeva
taramÈnar|po nikkhamitvÈ gantvÈ “Bhagavato etamatthaÑ ÈrocessÈmÊ”ti
SÈvatthÈbhimukho gantvÈ anupubbena BhagavantaÑ upasa~kami.
Ayamettha KokÈliko, iminÈ kÈraÓena upasa~kami. Tena vuttaÑ “atha kho
KokÈliko bhikkhu yena BhagavÈ tenupasa~kamÊ”ti-Èdi.
BhagavÈ taÑ turitaturitaÑ ÈgacchantaÑ disvÈva ÈvajjetvÈ aÒÒÈsi
“aggasÈvake akkositukÈmo Ègato”ti. “SakkÈ nu kho paÔisedhetun”ti ca
Èvajjento “na sakkÈ, theresu aparajjhitvÈ Ègato, ekaÑsena padumaniraye
uppajjissatÊ”ti addasa. EvaÑ disvÈpi pana “SÈriputtamoggallÈnepi nÈma
garahantaÑ sutvÈ na nisedhetÊ”ti par|pavÈdamocanatthaÑ ariy|pavÈdassa
mahÈsÈvajjabhÈvadassanatthaÒca “mÈ hevan”ti-ÈdinÈ nayena tikkhattuÑ
paÔisedhesi. Tattha mÈ hevanti mÈ evamÈha, mÈ evaÑ abhaÓÊti attho.
PesalÈti piyasÊlÈ. SaddhÈyikoti saddhÈgamakaro, pasÈdÈvahoti vuttaÑ hoti.
Paccayikoti paccayakaro, “evametan”ti sanniÔÔhÈvahoti vuttaÑ hoti.
AcirapakkantassÈti pakkantassa sato na cireneva. Sabbo kÈyo phuÔo
ahosÊti kesaggamattampi okÈsaÑ avajjetvÈ sakalasarÊraÑ
______________________________________________________________
1. Vi 3. 27 piÔÔhe.
196
KhuddakanikÈya
aÔÔhÊni bhinditvÈ uggatÈhi pÊÄakÈhi ajjhotthaÔaÑ ahosi. Tattha yasmÈ
BuddhÈnubhÈvena tathÈr|paÑ kammaÑ BuddhÈnaÑ sammukhÊbhÈve
vipÈkaÑ na deti, dassan|pacÈre pana vijahitamatte deti, tasmÈ tassa
acirapakkantassa pÊÄakÈ uÔÔhahiÑsu. Teneva vuttaÑ “acirapakkantassa ca
KokÈlikassÈ”ti. Atha kasmÈ tattheva na aÔÔhÈsÊti ce? KammÈnubhÈvena.
OkÈsakataÑ hi kammaÑ avassaÑ vipaccati, taÑ tassa tattha ÔhÈtuÑ na deti.
So kammÈnubhÈvena codiyamÈno uÔÔhÈyÈsanÈ pakkÈmi. KaÄÈyamattiyoti
caÓakamattiyo1. BeluvasalÈÔukamattiyoti taruÓabeluvamattiyo. PabhijjiÑs|ti
bhijjiÑsu. TÈsu bhinnÈsu sakalasarÊraÑ panasapakkaÑ viya ahosi. So
pakkena gattena anayabyasanaÑ patvÈ dukkhÈbhibh|to
JetavanadvÈrakoÔÔhake sayi. Atha dhammassavanatthaÑ ÈgatÈgatÈ manussÈ
taÑ disvÈ “dhi KokÈlika, dhi KokÈlika ayuttamakÈsi, attanoyeva mukhaÑ
nissÈya anayabyasanaÑ pattosÊ”ti ÈhaÑsu. TesaÑ sutvÈ ÈrakkhadevatÈ
dhikkÈraÑ akaÑsu, ÈrakkhadevatÈnaÑ ÈkÈsaÔÔhadevatÈti iminÈ upÈyena
yÈva AkaniÔÔhabhavanÈ ekadhikkÈro udapÈdi.
TadÈ ca Tur|2 nÈma bhikkhu KokÈlikassa upajjhÈyo anÈgÈmiphalaÑ
patvÈ SuddhÈvÈsesu nibbatto hoti, sopi samÈpattiyÈ vuÔÔhito taÑ dhikkÈraÑ
sutvÈ Ègamma KokÈlikaÑ ovadi SÈriputtamoggallÈnesu
cittappasÈdajananatthaÑ. So tassÈpi vacanaÑ aggahetvÈ aÒÒadatthu tameva
aparÈdhetvÈ kÈlaÑ katvÈ padumaniraye uppajji. TenÈha “atha kho KokÈliko
bhikkhu tenevÈbÈdhena -pa ÈghÈtetvÈ”ti.
Atha kho brahmÈ SahampatÊti ko ayaÑ brahmÈ, kasmÈ ca BhagavantaÑ
upasa~kamitvÈ etadavocÈti? AyaÑ Kassapassa Bhagavato sÈsane Sahako
nÈma bhikkhu anÈgÈmÊ hutvÈ SuddhÈvÈsesu uppanno, tattha naÑ
“Sahampati brahmÈ”ti saÒjÈnanti. So pana “ahaÑ BhagavantaÑ
upasa~kamitvÈ padumanirayaÑ kittessÈmi, tato BhagavÈ bhikkh|naÑ
Èrocessati. KathÈnusandhikusalÈ bhikkh| tatthÈyuppamÈÓaÑ pucchissanti,
BhagavÈ Ècikkhanto ariy|pavÈde ÈdÊnavaÑ pakÈsessatÊ”ti iminÈ kÈraÓena
BhagavantaÑ
______________________________________________________________
1. Varakamattiyo (SyÈ)
2. Tudu (SÊ), catudÊ (SyÈ), cÈtudÊpo (Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
197
upasa~kamitvÈ etadavoca. BhagavÈ tatheva akÈsi, aÒÒataropi bhikkhu
pucchi. Tena ca puÔÔho “seyyathÈpi bhikkh|”ti-ÈdimÈha.
Tattha vÊsatikhÈrikoti MÈgadhakena patthena cattÈro patthÈ
KosalaraÔÔhe eko pattho hoti, tena patthena cattÈro patthÈ ÈÄhakaÑ, cattÈri
ÈÄhakÈni doÓaÑ, catudoÓÈ mÈnikÈ, catumÈnikÈ khÈrÊ, tÈya khÈriyÈ
vÊsatikhÈriko. TilavÈhoti tilasakaÔaÑ. Abbudo nirayoti abbudo nÈma koci
paccekanirayo natthi, AvÊcimhiyeva abbudagaÓanÈya paccanokÈso pana
“abbudo nirayo”ti vutto. Esa nayo nirabbudÈdÊsu.
Tattha vassagaÓanÈpi evaÑ veditabbÈ–yatheva hi sataÑ satasahassÈni
koÔi hoti, evaÑ sataÑ satasahassakoÔiyo pakoÔi nÈma hoti, sataÑ
satasahassapakoÔiyo koÔippakoÔi nÈma, sataÑ satasahassakoÔippakoÔiyo
nahutaÑ, sataÑ satasahassanahutÈni ninnahutaÑ, sataÑ
satasahassaninnahutÈni ekaÑ abbudaÑ, tato vÊsatiguÓaÑ nirabbudaÑ. Esa
nayo sabbattha. Keci pana “tattha tattha paridevanÈnattenapi
kammakaraÓanÈnattenapi imÈni nÈmÈni laddhÈnÊ”ti vadanti, apare
“sÊtanarakÈ eva ete”ti.
AthÈparanti tadatthavisesatthadÊpakaÑ gÈthÈbandhaÑ sandhÈya vuttaÑ.
PÈÔhavasena vuttavÊsatigÈthÈsu hi ettha “sataÑ sahassÈnan”ti ayamekÈ eva
gÈthÈ vuttatthadÊpikÈ, sesÈ visesatthadÊpikÈ eva, avasÈne gÈthÈdvayameva
pana MahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ vinicchitapÈÔhe natthi. TenÈvocumha
“vÊsatigÈthÈs|”ti.
663. Tattha kuÔhÈrÊti attacchedakaÔÔhena kuÔhÈrisadisÈ pharusavÈcÈ.
ChindatÊti kusalam|lasa~khÈtaÑ attano m|laÑyeva nikantati.
664. Nindiyanti ninditabbaÑ. TaÑ vÈ nindati yo pasaÑsiyoti yo
uttamaÔÔhena pasaÑsÈraho puggalo, taÑ vÈ so pÈpicchatÈdÊni ÈropetvÈ
garahati. VicinÈtÊti upacinÈti. Kalinti aparÈdhaÑ.
665. AyaÑ kalÊti ayaÑ aparÈdho. Akkhes|ti j|takÊÄana-akkhesu.
SabbassÈpi sahÈpi attanÈti sabbena attano dhanenapi attanÈpi saddhiÑ.
198
KhuddakanikÈya
Sugates|ti suÔÔhu gatattÈ, sundaraÒca ÔhÈnaÑ gatattÈ SugatanÈmakesu
BuddhapaccekabuddhasÈvakesu. ManaÑ padosayeti yo manaÑ pad|seyya.
TassÈyaÑ manopadoso eva mahattaro kalÊti vuttaÑ hoti.
666. KasmÈ? YasmÈ sataÑ sahassÈnaÑ -pa- pÈpakaÑ, yasmÈ
vassagaÓanÈya ettako so kÈlo, yaÑ kÈlaÑ ariyagarahÊ vÈcaÑ manaÒca
paÓidhÈya pÈpakaÑ nirayaÑ upeti, tattha paccatÊti vuttaÑ hoti. IdaÑ hi
sa~khepena padumaniraye ÈyuppamÈÓaÑ.
667. IdÈni aparenapi nayena “ayameva mahattaro kali, yo sugatesu
manaÑ pad|saye”ti imamatthaÑ vibhÈvento “abh|tavÈdÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha
abh|tavÈdÊti ariy|pavÈdavasena alikavÈdÊ. Nirayanti PadumÈdiÑ. Pecca
samÈ bhavantÊti ito paÔigantvÈ niray|papattiyÈ samÈ bhavanti. ParatthÈti
paraloke.
668. KiÒca bhiyyo–yo appaduÔÔhassÈti. Tattha manopadosÈbhÈvena
appaduÔÔho, avijjÈmalÈbhÈvena suddho, pÈpicchÈbhÈvena ana~gaÓoti
veditabbo. AppaduÔÔhattÈ vÈ suddhassa, suddhattÈ ana~gaÓassÈti evampettha
yojetabbaÑ.
669. EvaÑ sugatesu manopadosassa mahattarakalibhÈvaÑ sÈdhetvÈ
idÈni VÈritavatthugÈthÈ nÈma cuddasa gÈthÈ Èha. ImÈ kira KokÈlikaÑ
mÊyamÈnameva ovadantenÈyasmatÈ MahÈmoggallÈnena vuttÈ,
“mahÈbrahmunÈ”ti eke. TÈsaÑ iminÈ suttena saddhiÑ ekasa~gahatthaÑ
ayamuddeso “yo lobhaguÓe anuyutto”ti-Èdi. Tattha paÔhamagÈthÈya tÈva
“guÓo”ti niddiÔÔhattÈ anekakkhattuÑ pavattattÈ vÈ lobhoyeva lobhaguÓo,
taÓhÈyetaÑ adhivacanaÑ. AvadaÒÒ|ti avacanaÒÒ| BuddhÈnampi ovÈdaÑ
aggahaÓena. MaccharÊti paÒcavidhamacchariyena. PesuÓiyaÑ anuyutto
aggasÈvakÈnaÑ bhedakÈmatÈya. SesaÑ pÈkaÔameva. IdaÑ vuttaÑ hoti–yo
Èvuso KokÈlika tumhÈdiso anuyuttalobhataÓhÈya lobhaguÓe anuyutto
assaddho kadariyo avadaÒÒ| maccharÊ pesuÓiyaÑ anuyutto, so vacasÈ
paribhÈsati aÒÒaÑ abhÈsaneyyampi puggalaÑ. Tena taÑ vadÈmi
“mukhaduggÈ”ti gÈthÈttayaÑ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
199
670. TassÈyaÑ anuttÈnapadattho–mukhadugga mukhavisama vibh|ta
vigatabh|ta alikavÈdi anariya asappurisa bh|nahu bh|tihanaka
vuÉÉhinÈsaka purisanta antimapurisa kali alakkhipurisa avajÈta Buddhassa
avajÈtaputta.
671. RajamÈkirasÊti kilesarajaÑ attani pakkhipasi. Papatanti sobbhaÑ.
“PapÈtan”tipi pÈÔho, so evattho. “Papadan”tipi pÈÔho, mahÈnirayanti attho.
672. Eti hatanti ettha ha. iti nipÈto, tanti taÑ kusalÈkusalakammaÑ.
Atha vÈ hatanti gataÑ paÔipannaÑ, upacitanti attho. SuvÈmÊti sÈmi tassa
kammassa katattÈ. So hi taÑ kammaÑ labhateva, nÈssa taÑ nassatÊti vuttaÑ
hoti. YasmÈ ca labhati, tasmÈ dukkhaÑ mando -pa- kibbisakÈrÊ.
673. IdÈni yaÑ dukkhaÑ mando passati, taÑ pakÈsento
“ayosa~kusamÈhataÔÔhÈnan”ti-ÈdimÈha. Tattha purima-upaÉÉhagÈthÈya tÈva
attho–yaÑ taÑ ayosa~kusamÈhataÔÔhÈnaÑ sandhÈya BhagavatÈ “tamenaÑ
bhikkhave nirayapÈlÈ paÒcavidhabandhanaÑ nÈma kÈraÓaÑ karontÊ”ti1
vuttaÑ, taÑ upeti, evaÑ upento2 ca tattheva ÈdittÈya lohapathaviyÈ
nipajjÈpetvÈ nirayapÈlehi paÒcasu ÔhÈnesu ÈkoÔiyamÈnaÑ tattaÑ
khilasa~khÈtaÑ tiÓhadhÈramayas|lamupeti, yaÑ sandhÈya BhagavatÈ
vuttaÑ “tattaÑ ayokhilaÑ hatthe gamentÊ”ti-Èdi1. Tato parÈ upaÉÉhagÈthÈ
anekÈni vassasahassÈni tattha paccitvÈ pakkÈvasesÈnubhavanatthaÑ
anupubbena khÈrodakanadÊtÊraÑ gatassa yaÑ taÑ “tattaÑ ayoguÄaÑ mukhe
pakkhipanti, tattaÑ tambalohaÑ mukhe ÈsiÒcantÊ”ti vuttaÑ, taÑ sandhÈya
vuttaÑ. Tattha ayoti lohaÑ. GuÄasannibhanti beluvasaÓÔhÈnaÑ.
AyogahaÓena cettha tambalohaÑ, itarena ayoguÄaÑ veditabbaÑ. Patir|panti
katakammÈnur|paÑ.
674. Tato parÈsu gÈthÈsu na hi vagg|ti “gaÓhatha paharathÈ”ti-ÈdÊni
vadantÈ nirayapÈlÈ madhuravÈcaÑ na vadanti. NÈbhijavantÊti
______________________________________________________________
1. Ma 3. 204; AÑ 1. 139 piÔÔhesu.
2. Upeto (SÊ)
200
KhuddakanikÈya
na sumukhabhÈvena abhimukhÈ javanti, na sumukhÈ upasa~kamanti,
anayabyasanamÈvahantÈ eva upasa~kamantÊti vuttaÑ hoti. Na tÈÓamupentÊti
tÈÓaÑ leÓaÑ paÔisaraÓaÑ hutvÈ na upagacchanti, gaÓhantÈ hanantÈ eva
upentÊti vuttaÑ hoti. A~gÈre santhate sayantÊti a~gÈrapabbataÑ ÈropitÈ
samÈnÈ anekÈni vassasahassÈni santhate a~gÈre senti. Ginisampajjalitanti
samantato jalitaÑ sabbadisÈsu ca sampajjalitaÑ aggiÑ. PavisantÊti
mahÈniraye pakkhittÈ samÈnÈ ogÈhanti. MahÈnirayo nÈma yo so
“catukkaÓÓo”ti1 vutto, yaÑ yojanasate ÔhatvÈ passataÑ akkhÊni bhijjanti.
675. JÈlena ca onahiyÈnÈti ayojÈlena paliveÔhetvÈ migaluddakÈ migaÑ
viya hananti. IdaÑ Devad|te avuttakammakÈraÓaÑ. AndhaÑva
timisamÈyantÊti andhakaraÓena andhameva bahalandhakÈrattÈ “timisan”ti
saÒÒitaÑ dh|maroruvaÑ nÈma narakaÑ gacchanti. Tatra kira nesaÑ
kharadh|maÑ ghÈyitvÈ akkhÊni bhijjanti, tena “andhaÑvÈ”ti vuttaÑ. TaÑ
vitataÑ hi yathÈ mahikÈyoti taÒca andhatimisaÑ mahikÈyo viya vitataÑ
hotÊti attho. “Vitthatan”tipi pÈÔho. Idampi Devad|te
avuttakammakÈraÓameva.
676. Atha lohamayanti ayaÑ pana LohakumbhÊ pathavipariyantikÈ
catunahutÈdhikÈni dveyojanasatasahassÈni gambhÊrÈ samatittikÈ
tattalohap|rÈ hoti. Paccanti hi tÈsu cirarattanti tÈsu kumbhÊsu dÊgharattaÑ
paccanti. AgginisamÈs|ti aggisamÈsu. SamuppilavÈteti2 samuppilavantÈ,
sakimpi uddhaÑ sakimpi adho gacchamÈnÈ pheÓuddehakaÑ paccantÊti
vuttaÑ hoti. Devad|te vuttanayeneva taÑ veditabbaÑ.
677. Pubbalohitamisseti pubbalohitamissÈya LohakumbhiyÈ. Tattha
kinti tattha. YaÑ yaÑ disakanti disaÑ vidisaÑ3. AdhisetÊti gacchati.
“AbhisetÊ”tipi pÈÔho, tattha yaÑ yaÑ disaÑ allÊyati apassayatÊti attho.
KilissatÊti bÈdhÊyati. “KilijjatÊ”tipi pÈÔho, p|ti hotÊti attho. SamphusamÈnoti
tena pubbalohitena phuÔÔho samÈno. Idampi Devad|te
avuttakammakÈraÓaÑ.
______________________________________________________________
1. Ma 3. 202; AÑ 1. 140 piÔÔhesu.
3. Disatanti disaÑ (SÊ, SyÈ)
2. SamuppilavÈsoti (SÊ), samuppilavÈsÈti (SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
201
678. PuÄavÈvasatheti puÄavÈnaÑ ÈvÈse. Ayampi LohakumbhÊyeva
Devad|te “g|thanirayo”ti vuttÈ, tattha patitassa s|cimukhapÈÓÈ chavi-ÈdÊni
chinditvÈ aÔÔhimiÒjaÑ khÈdanti. GantuÑ na hi tÊramapatthÊti apagantuÑ na
hi tÊraÑ atthi. “TÊravamatthÊ”tipi pÈÔho, soyevattho. TÊrameva ettha
“tÊravan”ti vuttaÑ. SabbasamÈ hi samantakapallÈti yasmÈ tassÈ kumbhiyÈ
uparibhÈgepi nikujjitattÈ sabbattha samÈ samantato kaÔÈhÈ, tasmÈ apagantuÑ
tÊraÑ natthÊti vuttaÑ hoti.
679. AsipattavanaÑ Devad|te vuttanayameva. TaÑ hi d|rato
ramaÓÊyaÑ ambavanaÑ viya dissati, athettha lobhena nerayikÈ pavisanti,
tato nesaÑ vÈteritÈni pattÈni patitvÈ a~gapacca~gÈni chindanti. TenÈha “taÑ
pavisanti samucchidagattÈ”ti. TaÑ pavisanti tato suÔÔhu chinnagattÈ hontÊti.
JivhaÑ baÄisena gahetvÈ ÈrajayÈrajayÈ vihanantÊti tattha asipattavane
vegena dhÈvitvÈ patitÈnaÑ musÈvÈdÊnaÑ nerayikÈnaÑ nirayapÈlÈ jivhaÑ
baÄisena nikkaÉÉhitvÈ yathÈ manussÈ allacammaÑ bh|miyaÑ pattharitvÈ
khilehi ÈkoÔenti, evaÑ ÈkoÔetvÈ pharas|hi phÈletvÈ phÈletvÈ ekamekaÑ
koÔiÑ chindetvÈ vihananti, chinnachinnÈ koÔi punappunaÑ samuÔÔhÈti.
“ŒracayÈracayÈ”tipi pÈÔho, ÈviÒchitvÈ ÈviÒchitvÈti attho. Etampi Devad|te
avuttakammakÈraÓaÑ.
680. VetaraÓinti Devad|te “mahatÊ khÈrodakÈ nadÊ”ti1 vuttanadiÑ. SÈ
kira ga~gÈ viya udakabharitÈ dissati, athettha nhÈyissÈma pivissÈmÈti
nerayikÈ patanti. TiÓhadhÈrakhuradhÈranti tiÓhadhÈraÑ khuradhÈraÑ,
tikkhadhÈrakhuradhÈravatinti vuttaÑ hoti. TassÈ kira nadiyÈ uddhamadho
ubhayatÊresu ca tiÓhadhÈrÈ khurÈ paÔipÈÔiyÈ ÔhapitÈ viya tiÔÔhanti, tena sÈ
“tiÓhadhÈrÈ khuradhÈrÈ”ti vuccati. TaÑ tiÓhadhÈrakhuradhÈraÑ udakÈsÈya
upenti allÊyantÊti attho. EvaÑ upentÈ ca pÈpakammena coditÈ tattha mandÈ
papatanti bÈlÈti attho.
681. SÈmÈ sabalÈti etaÑ parato “soÓÈ”ti iminÈ yojetabbaÑ. SÈmavaÓÓÈ
kammÈsavaÓÓÈ ca soÓÈ khÈdantÊti vuttaÑ
______________________________________________________________
1. Ma 3. 223 piÔÔhe.
202
KhuddakanikÈya
hoti. KÈkolagaÓÈti kaÓhakÈkagaÓÈ. PaÔigiddhÈti suÔÔhu saÒjÈtagedhÈ hutvÈ,
“mahÈgijjhÈ”ti eke. KulalÈti kulalapakkhino, “senÈnametaÑ nÈman”ti eke.
VÈyasÈti akaÓhakÈkÈ. Idampi devad|te avuttakammakÈraÓaÑ. Tattha
vuttÈnipi pana kÈnici idha na vuttÈni, tÈni etesaÑ purimapacchimabhÈgattÈ
vuttÈneva hontÊti veditabbÈni.
682. IdÈni sabbamevetaÑ nirakavuttiÑ dassetvÈ ovadanto “kicchÈ
vatÈyan”ti gÈthamÈha. Tassattho–kicchÈ vata ayaÑ idha narake
nÈnappakÈrakammakaraÓabhedÈ vutti, yaÑ jano phusati kibbisakÈrÊ. TasmÈ
idha jÊvitasese jÊvitasantatiyÈ vijjamÈnÈya idha loke Ôhitoyeva samÈno
saraÓagamanÈdikusaladhammÈnuÔÔhÈnena kiccakaro naro siyÈ bhaveyya.
Kiccakaro bhavantopi ca sÈtaccakÈritÈvaseneva bhaveyya. Na pamajje
muhuttampi na pamÈdamÈpajjeyyÈti ayamettha samuccayavaÓÓanÈ. YasmÈ
pana vuttÈvasesÈni padÈni pubbe vuttanayattÈ uttÈnatthattÈ ca
suviÒÒeyyÈneva, tasmÈ anupadavaÓÓanÈ na katÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
KokÈlikasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
11. NÈlakasuttavaÓÓanÈ
685. ŒnandajÈteti NÈlakasuttaÑ. KÈ uppatti? Padumuttarassa kira
Bhagavato sÈvakaÑ moneyyapaÔipadaÑ paÔipannaÑ disvÈ tathattaÑ
abhika~khamÈno tato pabhuti kappasatasahassaÑ pÈramiyo p|retvÈ Asitassa
isino bhÈgineyyo NÈlako nÈma tÈpaso BhagavantaÑ
dhammacakkappavattitadivasato sattame divase “aÒÒÈtametan”ti-ÈdÊhi dvÊhi
gÈthÈhi moneyyapaÔipadaÑ pucchi, tassa BhagavÈ “moneyyaÑ te
upaÒÒissan”ti-ÈdinÈ nayena taÑ byÈkÈsi. Parinibbute pana Bhagavati
sa~gÊtiÑ karontenÈyasmatÈ MahÈkassapena ÈyasmÈ Œnando tameva
moneyyapaÔipadaÑ puÔÔho yena yadÈ ca samÈdapito NÈlako BhagavantaÑ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
203
pucchi, taÑ sabbaÑ pÈkaÔaÑ katvÈ dassetukÈmo “ÈnandajÈte”ti-ÈdikÈ vÊsati
vatthugÈthÈyo vatvÈ abhÈsi. TaÑ sabbampi “NÈlakasuttan”ti vuccati.
Tattha ŒnandajÈteti samiddhijÈte vuddhippatte. PatÊteti tuÔÔhe. Atha vÈ
ŒnandajÈteti pamudite. PatÊteti somanassajÈte. Sucivasaneti akiliÔÔhavasane.
DevÈnaÑ hi kapparukkhanibbattÈni vasanÈni rajaÑ vÈ malaÑvÈ na
gaÓhanti. DussaÑ gahetvÈti idha dussasadisattÈ “dussan”ti laddhavohÈraÑ
dibbavatthaÑ ukkhipitvÈ. Asito isÊti kaÓhasarÊravaÓÓattÈ evaÑladdhanÈmo
isi. DivÈvihÈreti divÈvihÈraÔÔhÈne. SesaÑ padato uttÈnameva.
Sambandhato pana–ayaÑ kira Suddhodanassa pitu SÊhahanuraÒÒo
purohito Suddhodanassapi anabhisittakÈle sippÈcariyo hutvÈ abhisittakÈle
purohitoyeva ahosi. Tassa sÈyaÑ pÈtaÑ rÈjupaÔÔhÈnaÑ Ègatassa rÈjÈ
daharakÈle viya nipaccakÈraÑ akatvÈ aÒjalikammamattameva karoti.
DhammatÈ kiresÈ pattÈbhisekÈnaÑ SakyarÈj|naÑ. Purohito tena nibbijjitvÈ
“pabbajjÈmahaÑ mahÈrÈjÈ”ti Èha. RÈjÈ tassa nicchayaÑ ÒatvÈ “tena hi
Ècariya mameva uyyÈne vasitabbaÑ, yathÈ te ahaÑ abhiÓhaÑ passeyyan”ti
yÈci, so “evaÑ hot|”ti paÔissuÓitvÈ tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ raÒÒÈ
upaÔÔhahiyamÈno uyyÈneyeva vasanto kasiÓaparikammaÑ katvÈ aÔÔha
samÈpattiyo paÒcÈbhiÒÒÈyo ca nibbattesi. So tato pabhuti rÈjakule
bhattakiccaÑ katvÈ HimavantacÈtumahÈrÈjikabhavanÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ
gantvÈ divÈvihÈraÑ karoti. AthekadivasaÑ TÈvatiÑsabhavanaÑ gantvÈ
ratanavimÈnaÑ pavisitvÈ dibbaratanapalla~ke nisinno samÈdhisukhaÑ
anubhavitvÈ sÈyanhasamayaÑ vuÔÔhÈya vimÈnadvÈre ÔhatvÈ ito cito ca
vilokento saÔÔhiyojanÈya mahÈvÊthiyÈ celukkhepaÑ katvÈ
bodhisattaguÓapasaÑsitÈni thutivacanÈni vatvÈ kÊÄante Sakkappamukhe deve
addasa. TenÈha ÈyasmÈ Œnando “ÈnandajÈte -pa- divÈvihÈre”ti.
686. Tato so evaÑ disvÈna deve -pa- kiÑ paÔicca. Tattha udaggeti
abbhunnatakÈye. CittiÑ karitvÈnÈti ÈdaraÑ katvÈ. Kalyar|poti tuÔÔhar|po.
SesaÑ uttÈnatthameva.
204
KhuddakanikÈya
687. IdÈni “yadÈpi ÈsÊ”ti-ÈdigÈthÈ uttÈnasambandhÈ eva. Padattho pana
paÔhamagÈthÈya tÈva sa~gamoti sa~gÈmo. Jayo surÈnanti devÈnaÑ jayo.
TassÈvibhÈvatthaÑ ayamanupubbikathÈ veditabbÈ–Sakko kira
MagadharaÔÔhe MacalagÈmavÈsÊ tettiÑsamanussaseÔÔho Magho nÈma
mÈÓavo hutvÈ satta vattapadÈni1 p|retvÈ TÈvatiÑsabhavane nibbatti
saddhiÑ parisÈya. Tato pubbadevÈ “ÈgantukadevaputtÈ ÈgatÈ, sakkÈraÑ
nesaÑ karissÈmÈ”ti vatvÈ dibbapadumÈni upanÈmesuÑ, upaÉÉharajjena ca
nimantesuÑ. Sakko upaÉÉharajjena asantuÔÔho sakaparisaÑ saÒÒÈpetvÈ
ekadivasaÑ surÈmadamatte te pÈde gahetvÈ SinerupabbatapÈde khipi. TesaÑ
Sinerussa heÔÔhimatale dasasahassayojanaÑ AsurabhavanaÑ nibbatti
pÈricchattakapaÔicchannabh|tÈya citrapÈÔaliyÈ upasobhitaÑ. Tato te satiÑ
paÔilabhitvÈ TÈvatiÑsabhavanaÑ apassantÈ “aho re naÔÔhÈ mayaÑ
pÈnamadadosena, na dÈni mayaÑ suraÑ pivimhÈ, asuraÑ pivimhÈ, na
dÈnimhÈ surÈ, asurÈ dÈni jÈtamhÈ”ti. Tato pabhuti “asurÈ”icceva
uppannasamaÒÒÈ hutvÈ “handa dÈni devehi saddhiÑ sa~gÈmemÈ”ti SineruÑ
parito ÈrohiÑsu. Tato Sakko Asure yuddhena abbhuggantvÈ punapi
samudde pakkhipitvÈ cat|su dvÈresu attanÈ sadisaÑ indapaÔimaÑ mÈpetvÈ
Ôhapesi. Tato AsurÈ “appamatto vatÈyaÑ Sakko niccaÑ rakkhanto tiÔÔhatÊ”ti
cintetvÈ punadeva nagaraÑ agamiÑsu. Tato devÈ attano jayaÑ ghosentÈ
mahÈvÊthiyaÑ celukkhepaÑ karontÈ nakkhattaÑ kÊÄiÑsu. Atha asito
atÊtÈnÈgate cattÈlÊsakappe anussarituÑ samatthatÈya “kiÑ nu kho imehi
pubbepi evaÑ kÊÄitapubban”ti Èvajjento taÑ devÈsurasa~gÈme devavijayaÑ
disvÈ Èha–
“YadÈpi ÈsÊ Asurehi sa~gamo,
Jayo surÈnaÑ AsurÈ parÈjitÈ.
TadÈpi netÈdiso lomahaÑsano”ti.
Tasmimpi kÈle etÈdiso lomahaÑsano pamodo na Èsi. KimabbhutaÑ
daÔÔhu mar| pamoditÈti ajja pana kiÑ abbhutaÑ disvÈ evaÑ devÈ
pamuditÈti.
______________________________________________________________
1. VatapadÈni (SÊ, Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
205
688. DutiyagÈthÈya seÄentÊti mukhena usseÄanasaddaÑ muÒcanti.
GÈyanti nÈnÈvidhÈni gÊtÈni, vÈdayanti aÔÔhasaÔÔhi t|riyasahassÈni, phoÔentÊti
apphoÔenti. PucchÈmi vohanti attanÈ ÈvajjetvÈ ÒÈtuÑ samatthopi tesaÑ
vacanaÑ sotukÈmatÈya pucchati. MerumuddhavÈsineti1 Sinerumuddhani
vasante. Sinerussa hi heÔÔhimatale dasayojanasahassaÑ AsurabhavanaÑ,
majjhimatale dvisahassaparittadÊpaparivÈrÈ cattÈro mahÈdÊpÈ, uparimatale
dasayojanasahassaÑ TÈvatiÑsabhavanaÑ. TasmÈ devÈ
“MerumuddhavÈsino”ti vuccanti. MÈrisÈti deve Èmanteti, nidukkhÈ
nirÈbÈdhÈti vuttaÑ hoti.
689. Athassa tamatthaÑ Èrocentehi devehi vuttÈya tatiyagÈthÈya
bodhisattoti bujjhanakasatto, sammÈsambodhiÑ gantuÑ araho satto.
Ratanavaroti vararatanabh|to. Tenamha tuÔÔhÈti tena kÈraÓena mayaÑ
tuÔÔhÈ. So hi buddhattaÑ patvÈ tathÈ dhammaÑ desessati, yathÈ mayaÒca
aÒÒe ca devagaÓÈ sekkhÈsekkhabh|miÑ pÈpuÓissÈma. ManussÈpissa
dhammaÑ sutvÈ ye na sakkhissanti parinibbÈtuÑ, te dÈnÈdÊni katvÈ
devaloke parip|ressantÊti ayaÑ kira nesaÑ adhippÈyo. Tattha “tuÔÔhÈ
kalyar|pÈ”ti kiÒcÈpi idaÑ padadvayaÑ atthato abhinnaÑ, tathÈpi
“kimabbhutaÑ daÔÔhu mar| pamoditÈ, kiÑ devasaÑgho atiriva kalyar|po”ti
imassa paÒhadvayassa vissajjanatthaÑ vuttanti veditabbaÑ.
690. IdÈni yena adhippÈyena bodhisatte jÈte tuÔÔhÈ ahesuÑ, taÑ
Èvikarontehi vuttÈya catutthagÈthÈya sattaggahaÓena
devamanussaggahaÓaÑ, pajÈgahaÓena sesagatiggahaÓaÑ. EvaÑ dvÊhi
padehi paÒcasupi gatÊsu seÔÔhabhÈvaÑ dasseti. TiracchÈnÈpi hi sÊhÈdayo
asantÈsÈdiguÓayuttÈ, tepi ayameva atiseti. TasmÈ “pajÈnamuttamo”ti vutto.
Devamanussesu pana ye attahitÈya paÔipannÈdayo cattÈro puggalÈ, tesu
ubhayahitapaÔipanno aggapuggalo ayaÑ, naresu ca usabhasadisattÈ
narÈsabho. Tenassa thutiÑ bhaÓantÈ idampi padadvayamÈhaÑsu.
______________________________________________________________
1. Merumuddha vÈsinoti (SÊ)
206
KhuddakanikÈya
691. PaÒcamagÈthÈya taÑ saddanti taÑ devehi vuttavacanasaddaÑ.
AvasarÊti otari. Tada bhavananti tadÈ bhavanaÑ.
692. ChaÔÔhagÈthÈya tatoti Asitassa vacanato anantaraÑ.
UkkÈmukhevÈti ukkÈmukhe eva, m|sÈmukheti vuttaÑ hoti.
SukusalasampahaÔÔhanti sukusalena suvaÓÓakÈrena sa~ghaÔÔitaÑ,
sa~ghaÔÔentena tÈpitanti adhippÈyo. DaddallamÈnanti vijjotamÈnaÑ.
AsitavhayassÈti AsitanÈmassa dutiyena nÈmena KaÓhadevilassa isino.
693. SattamagÈthÈya tÈrÈsabhaÑvÈti tÈrÈnaÑ usabhasadisaÑ, candanti
adhippÈyo. Visuddhanti abbhÈdi-upakkilesarahitaÑ. SaradarivÈti sarade iva.
ŒnandajÈtoti savanamatteneva uppannÈya pÊtiyÈ pÊtijÈto. Alattha pÊtinti
disvÈ punapi pÊtiÑ labhi.
694. Tato paraÑ bodhisattassa devehi sadÈ
payujjamÈnasakkÈradÊpanatthaÑ vutta-aÔÔhamagÈthÈya anekasÈkhanti
anekasalÈkaÑ. SahassamaÓÉalanti rattasuvaÓÓamayasahassamaÓÉalayuttaÑ.
Chattanti dibbasetacchattaÑ. VÊtipatantÊti sarÊraÑ bÊjamÈnÈ patanuppatanaÑ
karonti.
695. NavamagÈthÈya jaÔÊti jaÔilo. KaÓhasirivhayoti kaÓhasaddena ca
sirisaddena ca avhayamÈno. TaÑ kira “sirikaÓho”tipi avhayanti Èmantenti,
ÈlapantÊti vuttaÑ hoti. PaÓÉukambaleti rattakambale. AdhikÈrato cettha
“kumÈran”ti vattabbaÑ, pÈÔhaseso vÈ kÈtabbo. PurimagÈthÈya ca
ahatthapÈsagataÑ sandhÈya “disvÈ”ti vuttaÑ, idha pana hatthapÈsagataÑ
paÔiggahaÓatthaÑ upanÊtaÑ, tasmÈ puna vacanaÑ “disvÈ”ti. PurimaÑ vÈ
dassanapÊtilÈbhÈpekkhaÑ gÈthÈvasÈne “vipulamalattha pÊtin”ti vacanato,
idaÑ paÔiggahÈpekkhaÑ avasÈne “sumano paÔiggahe”ti vacanato. PurimaÒca
kumÈrasambandhameva, idaÑ setacchattasambandhampi. DisvÈti
satasahassagghanake gandhÈrarattakambale suvaÓÓanikkhaÑ viya kumÈraÑ
“chattaÑ mar|”ti ettha vuttappakÈraÑ setacchattaÑ dhÈriyantaÑ muddhani
disvÈ. Keci pana “idaÑ mÈnusakaÑ chattaÑ sandhÈya vuttan”ti bhaÓanti.
Yatheva hi devÈ, evaÑ manussÈpi
chattacÈmaramorahatthatÈlavaÓÔavÈÄabÊjanihatthÈ mahÈpurisaÑ
upagacchantÊti. EvaÑ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
207
santepi na tassa vacanena kocipi atisayo atthi, tasmÈ yathÈvuttameva
sundaraÑ. PaÔiggaheti ubhohi hatthehi paÔiggahesi. IsiÑ kira vandÈpetuÑ
kumÈraÑ upanesuÑ, athassa pÈdÈ parivattitvÈ isissa matthake patiÔÔhahiÑsu.
So tampi acchariyaÑ disvÈ udaggacitto sumano paÔiggahesi.
696. DasamagÈthÈyaÑ jigÊsakoti1 jigÊsanto magganto pariyesanto,
upaparikkhantoti vuttaÑ hoti. LakkhaÓamantapÈrag|ti lakkhaÓÈnaÑ
vedÈnaÒca pÈraÑ gato. AnuttarÈyanti anuttaro ayaÑ. So kira attano
abhimukhÈgatesu mahÈsattassa pÈdatalesu cakkÈni disvÈ tadanusÈrena
sesalakkhaÓÈni jigÊsanto sabbaÑ lakkhaÓasampattiÑ disvÈ “addhÈyaÑ
Buddho bhavissatÊ”ti ÒatvÈ evamÈha.
697. EkÈdasÈyaÑ athattano gamananti paÔisandhivasena
ar|pagamanaÑ. Akalyar|po gaÄayati assukÈnÊti taÑ attano ar|p|papattiÑ
anussaritvÈ “na dÈnÈhaÑ assa dhammadesanaÑ sotuÑ lacchÈmÊ”ti
atuÔÔhar|po balavasokÈbhibhavena domanassajÈto hutvÈ ass|ni pÈteti
gaÄayati. “GarayatÊ”tipi pÈÔho. Yadi panesa r|pabhave cittaÑ nameyya, kiÑ
tattha na uppajjeyya, yenevaÑ rodatÊti? Na na uppajjeyya, akusalatÈya
panetaÑ vidhiÑ na jÈnÈti. EvaÑ santepi domanassuppattiyevassa ayuttÈ
samÈpattilÈbhena vikkhambhitattÈti ce? Na, vikkhambhitattÈ eva.
MaggabhÈvanÈya samucchinnÈ hi kilesÈ na uppajjanti, samÈpattilÈbhÊnaÑ
pana balavapaccayena uppajjanti. Uppanne kilese parihÊnajjhÈnattÈ kutassa
ar|pagamananti ce? Appakasirena punÈdhigamato. SamÈpattilÈbhino hi
uppanne kilese balavavÊtikkamaÑ anÈpajjantÈ v|pasantamatteyeva
kilesavege puna taÑ visesaÑ appakasirenevÈdhigacchanti, “parihÊnavisesÈ
ime”tipi duviÒÒeyyÈ honti, tÈdiso ca eso. No ce kumÈre bhavissati
antarÈyoti na bhavissati nu kho imasmiÑ kumÈre antarÈyo.
698. DvÈdasÈyaÑ na orakÈ’yanti ayaÑ orako paritto na hoti.
UttaragÈthÈya vattabbaÑ BuddhabhÈvaÑ sandhÈyÈha.
______________________________________________________________
1. JigiÑsakoti (SÊ), jigiÑsatoti (SyÈ), jigÊsatoti (Ka)
208
KhuddakanikÈya
699. TerasÈyaÑ sambodhiyagganti sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. TaÑ hi
aviparÊtabhÈvena sammÈ bujjhanato sambodhi, katthaci ÈvaraÓÈbhÈvena
sabbaÒÈÓuttamato “aggan”ti vuccati. PhusissatÊti pÈpuÓissati.
ParamavisuddhadassÊti nibbÈnadassÊ. TaÑ hi ekantavisuddhattÈ
paramavisuddhaÑ. VitthÈrika'ssÈti vitthÈrikaÑ assa. Brahmacariyanti
sÈsanaÑ.
700. CuddasÈyaÑ athantarÈti antarÈyeva assa, sambodhippattito orato
evÈti vuttaÑ hoti. Na sossanti na suÓissaÑ. AsamadhurassÈti
asamavÊriyassa. AÔÔoti Èturo. ByasanaÑ gatoti sukhavinÈsaÑ patto. AghÈvÊti
dukkhito, sabbaÑ domanassuppÈdameva sandhÈyÈha. Domanassena hi so
Èturo. TaÒcassa sukhabyasanato byasanaÑ, sukhavinÈsanatoti vuttaÑ hoti.
Tena ca so cetasika-aghabh|tena aghÈvÊ.
701. PannarasÈyaÑ vipulaÑ janetvÈnÈti vipulaÑ janetvÈ. Ayameva vÈ
pÈÔho. NiggamÈti niggato. EvaÑ niggato ca so bhÈgineyyaÑ sayanti sakaÑ
bhÈgineyyaÑ, attano bhaginiyÈ puttanti vuttaÑ hoti. SamÈdapesÊti attano
appÈyukabhÈvaÑ ÒatvÈ kaniÔÔhabhaginiyÈ ca puttassa NÈlakassa
mÈÓavakassa upacitapuÒÒataÑ attano balena ÒatvÈ “vuÉÉhippatto
pamÈdampi ÈpajjeyyÈ”ti naÑ anukampamÈno bhaginiyÈ gharaÑ gantvÈ
“kahaÑ NÈlakoti. Bahi bhante kÊÄatÊti. Œnetha nan”ti ÈÓÈpetvÈ
ta~khaÓaÑyeva tÈpasapabbajjaÑ pabbÈjetvÈ samÈdapesi ovadi anusÈsi.
KathaÑ? “Buddhoti ghosaÑ -pa- brahmacariyan”ti soÄasamagÈthamÈha.
702. Tattha yada paratoti yadÈ parato. Dhammamagganti
paramadhammassa nibbÈnassa maggaÑ, dhammaÑ vÈ aggaÑ saha
paÔipadÈya nibbÈnaÑ. Tasminti tassa santike. Brahmacariyanti
samaÓadhammaÑ.
703. SattarasÈyaÑ tÈdinÈti tassaÓÔhitena, tasmiÑ samaye
kilesavikkhambhane samÈdhilÈbhe ca sati vikkhambhitakilesena
samÈhitacittena cÈti adhippÈyo. AnÈgate paramavisuddhadassinÈti “ayaÑ
NÈlako anÈgate kÈle Bhagavato santike paramavisuddhaÑ nibbÈnaÑ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
209
passissatÊ”ti evaÑ diÔÔhattÈ so isi iminÈ pariyÈyena “anÈgate
paramavisuddhadassÊ”ti vutto. Tena anÈgate paramavisuddhadassinÈ.
UpacitapuÒÒasaÒcayoti Padumuttarato pabhuti katapuÒÒasaÒcayo.
Patikkhanti ÈgamayamÈno. ParivasÊti pabbajitvÈ tÈpasavesena vasi.
Rakkhitindriyoti rakkhitasotindriyo hutvÈ. So kira tato pabhuti udake na
nimujji “udakaÑ pavisitvÈ sotindriyaÑ vinÈseyya, tato
dhammassavanabÈhiro bhaveyyan”ti cintetvÈ.
704. AÔÔhÈrasÈyaÑ sutvÈna ghosanti so NÈlako evaÑ parivasanto
anupubbena BhagavatÈ sambodhiÑ patvÈ BÈrÈÓasiyaÑ dhammacakke
pavattite taÑ “BhagavatÈ dhammacakkaÑ pavattitaÑ, SammÈsambuddho
vata so BhagavÈ uppanno”ti-ÈdinÈ nayena Jinavaracakkavattane
pavattaghosaÑ attano atthakÈmÈhi devatÈhi ÈgantvÈ ÈrocitaÑ sutvÈ.
GantvÈna disvÈ isinisabhanti sattÈhaÑ devatÈhi moneyyakolÈhale
kayiramÈne sattame divase IsipatanaÑ gantvÈ “nÈlako Ègamissati, tassa
dhammaÑ desessÈmÊ”ti iminÈ ca abhisandhinÈ varabuddhÈsane nisinnaÑ
disvÈ nisabhasadisaÑ isinisabhaÑ BhagavantaÑ. Pasannoti saha
dassaneneva pasannacitto hutvÈ. MoneyyaseÔÔhanti ÒÈÓuttamaÑ,
maggaÒÈÓanti vuttaÑ hoti. SamÈgate AsitÈvhayassa sÈsaneti Asitassa isino
ovÈdakÈle anuppatte. Tena hi “yadÈ vivarati dhammamaggaÑ, tadÈ gantvÈ
samayaÑ paripucchamÈno carassu tasmiÑ Bhagavati brahmacariyan”ti
anusiÔÔho, ayaÒca so kÈlo. Tena vuttaÑ “samÈgate AsitÈvhayassa sÈsane”ti.
Sesamettha pÈkaÔameva.
AyaÑ tÈva vatthugÈthÈvaÓÓanÈ.
705. PucchÈgÈthÈdvaye aÒÒÈtametanti viditaÑ mayÈ etaÑ.
YathÈtathanti aviparÊtaÑ. Ko adhippÈyo? YaÑ asito “sambodhiyaggaÑ
phusissatÈyaÑ kumÈro”ti ÒatvÈ “Buddhoti ghosaÑ yada parato suÓosi,
sambodhippatto vivarati dhammamaggan”ti maÑ avaca, tadetaÑ mayÈ
Asitassa vacanaÑ ajja BhagavantaÑ sakkhiÑ disvÈ “yathÈtathamevÈ”ti
aÒÒÈtanti. TaÑ tanti tasmÈ taÑ. SabbadhammÈna pÈragunti Hemavatasutte
vuttanayena chahi ÈkÈrehi sabbadhammÈnaÑ pÈragataÑ.
210
KhuddakanikÈya
706. AnagÈriyupetassÈti anagÈriyaÑ upetassa, pabbajitassÈti attho.
BhikkhÈcariyaÑ jigÊsatoti ariyehi ÈciÓÓaÑ anupakkiliÔÔhaÑ bhikkhÈcariyaÑ
pariyesamÈnassa. Moneyyanti munÊnaÑ santakaÑ. UttamaÑ padanti
uttamapaÔipadaÑ. Sesamettha pÈkaÔameva.
707. Athassa evaÑ puÔÔho BhagavÈ “moneyyaÑ te upaÒÒissan”ti-ÈdinÈ
nayena moneyyapaÔipadaÑ byÈkÈsi. Tattha upaÒÒissanti upaÒÒÈpeyyaÑ,
vivareyyaÑ paÒÒÈpeyyanti attho. DukkaraÑ durabhisambhavanti kÈtuÒca
dukkhaÑ kayiramÈnaÒca sambhavituÑ sahituÑ dukkhanti vuttaÑ hoti.
AyaÑ panettha adhippÈyo–ahaÑ te moneyyaÑ paÒÒÈpeyyaÑ, yadi naÑ
kÈtuÑ vÈ abhisambhotuÑ vÈ sukhaÑ bhaveyya, evaÑ pana dukkaraÑ
durabhisambhavaÑ puthujjanakÈlato pabhuti kiliÔÔhacittaÑ1 anuppÈdetvÈ
paÔipajjitabbato. TathÈ hi naÑ ekassa Buddhassa ekova sÈvako karoti ca
sambhoti cÈti.
EvaÑ BhagavÈ moneyyassa dukkarabhÈvaÑ durabhisambhavataÒca
dassento NÈlakassa ussÈhaÑ janetvÈ tamassa vattukÈmo Èha “handa te naÑ
pavakkhÈmi, santhambhassu daÄho bhavÈ”ti. Tattha handÈti byavasÈyatthe2
nipÈto. Te naÑ pavakkhÈmÊti tuyhaÑ taÑ moneyyaÑ pavakkhÈmi.
Santhambhass|ti dukkarakaraÓasamatthena vÊriy|patthambhena attÈnaÑ
upatthambhaya. DaÄho bhavÈti durabhisambhavasahanasamatthÈya
asithilaparakkamatÈya thiro hohi. KiÑ vuttaÑ hoti? YasmÈ tvaÑ
upacitapuÒÒasambhÈro, tasmÈhaÑ ekantabyavasitova hutvÈ evaÑ dukkaraÑ
durabhisambhavampi samÈnaÑ tuyhaÑ taÑ moneyyaÑ pavakkhÈmi,
santhambhassu daÄho bhavÈti.
708. EvaÑ paramasallekhaÑ moneyyavattaÑ vattukÈmo NÈlakaÑ
santhambhane daÄhÊbhÈve ca niyojetvÈ paÔhamaÑ tÈva
gÈm|panibaddhakilesappahÈnaÑ dassento “samÈnabhÈgan”ti
upaÉÉhagÈthamÈha. Tattha samÈnabhÈganti samabhÈgaÑ ekasadisaÑ
ninnÈnÈkaraÓaÑ. AkkuÔÔhavanditanti akkosaÒca vandanaÒca.
IdÈni yathÈ taÑ samÈnabhÈgaÑ kayirati, taÑ upÈyaÑ dassento
“manopadosan”ti upaÉÉhagÈthamÈha. Tassattho–akkuÔÔho manopadosaÑ
rakkheyya, vandito santo anuÓÓato care, raÒÒÈpi vandito samÈno “maÑ
vandatÊ”ti uddhaccaÑ nÈpajjeyya.
______________________________________________________________
1. KilesacittaÑ (SÊ)
2. ByavasÈnatthe (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
211
709. IdÈni araÒÒ|panibaddhakilesappahÈnaÑ dassento “uccÈvacÈ”ti
gÈthamÈha. Tassattho–araÒÒasaÒÒite dÈyepi iÔÔhÈniÔÔhavasena uccÈvacÈ
nÈnappakÈrÈ ÈrammaÓÈ niccharanti, cakkhÈdÊnaÑ ÈpÈthamÈgacchanti, te ca
kho aggisikh|pamÈ pariÄÈhajanakaÔÔhena. YathÈ vÈ ÉayhamÈne vane
aggisikhÈ nÈnappakÈratÈya uccÈvacÈ niccharanti sadh|mÈpi vidh|mÈpi
nÊlÈpi pÊtÈpi rattÈpi khuddakÈpi mahantÈpi, evaÑ
sÊhabyagghamanussÈmanussavividhaviha~gavirutapupphaphalapallavÈdibhe
davasena nÈnappakÈratÈya dÈye uccÈvacÈ ÈrammaÓÈ niccharanti
bhiÑsanakÈpi rajanÊyÈpi dosanÊyÈpi mohanÊyÈpi. TenÈha “uccÈvacÈ
niccharanti, dÈye aggisikh|pamÈ”ti. EvaÑ niccharantesu ca uccÈvacesu
ÈrammaÓesu yÈ kÈci uyyÈnavanacÈrikaÑ gatÈ samÈnÈ pakatiyÈ vÈ
vanacÈriniyo kaÔÔhahÈrikÈdayo rahogataÑ disvÈ
hasitalapitaruditadunnivatthÈdÊhi nÈriyo muniÑ palobhenti, tÈ su taÑ mÈ
palobhayuÑ, tÈ nÈriyo taÑ mÈ palobhayuÑ. YathÈ na palobhenti, tathÈ
karohÊti vuttaÑ hoti.
710-11. Evamassa BhagavÈ gÈme ca araÒÒe ca paÔipattividhiÑ dassetvÈ
idÈni sÊlasaÑvaraÑ dassento “virato methunÈ dhammÈ”ti gÈthÈdvayamÈha.
Tattha hitvÈ kÈme paropareti1 methunadhammato avasesepi sundare ca
asundare ca paÒca kÈmaguÓe hitvÈ. TappahÈnena hi methunavirati
susampannÈ hoti. TenÈha “hitvÈ kÈme paropare”ti. Ayamettha adhippÈyo.
“Aviruddho”ti-ÈdÊni pana padÈni “na haneyya na ghÈtaye”ti ettha vuttÈya
pÈÓÈtipÈtÈveramaÓiyÈ sampattidassanatthaÑ vuttÈni. TatrÈyaÑ
sa~khepavaÓÓanÈ–parapakkhiyesu pÈÓesu aviruddho, attapakkhiyesu
asÈratto, sabbepi sataÓhanittaÓhatÈya tasathÈvare pÈÓe jÊvitukÈmatÈya
amaritukÈmatÈya sukhakÈmatÈya dukkhapaÔik|latÈya ca “yathÈ ahaÑ tathÈ
ete”ti attasamÈnatÈya tesu virodhaÑ vinento teneva pakÈrena “yathÈ ete
tathÈ ahan”ti paresaÑ samÈnatÈya ca attani anurodhaÑ vinento evaÑ
ubhayathÈpi anurodhavirodhavippahÊno hutvÈ maraÓapaÔik|latÈya attÈnaÑ
upamaÑ katvÈ pÈÓesu ye keci tase vÈ thÈvare vÈ pÈÓe na haneyya
sÈhatthikÈdÊhi payogehi, na ghÈtaye ÈÓattikÈdÊhÊti.
______________________________________________________________
1. Parovareti (SÊ), varÈvareti (SyÈ)
212
KhuddakanikÈya
712. Evamassa methunaviratipÈÓÈtipÈtaviratimukhena sa~khepato
pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ vatvÈ “hitvÈ kÈme”ti-ÈdÊhi indriyasaÑvaraÒca
dassetvÈ idÈni ÈjÊvapÈrisuddhiÑ dassento “hitvÈ icchaÒcÈ”ti-ÈdimÈha.
Tassattho–yÈyaÑ taÓhÈ ekaÑ laddhÈ dutiyaÑ icchati, dve laddhÈ tatiyaÑ,
satasahassaÑ laddhÈ taduttarimpi icchatÊti evaÑ appaÔiladdhavisayaÑ
icchanato “icchÈ”ti vuccati, yo cÈyaÑ paÔiladdhavisayalubbhano lobho, taÑ
hitvÈ icchaÒca lobhaÒca yattha satto puthujjano, yasmiÑ cÊvarÈdipaccaye
tehi icchÈlobhehi puthujjano satto laggo paÔibaddho tiÔÔhati, tattha taÑ
ubhayampi hitvÈ paccayatthaÑ ÈjÊvapÈrisuddhiÑ avirodhento ÒÈÓacakkhunÈ
cakkhumÈ hutvÈ imaÑ moneyyapaÔipadaÑ paÔipajjeyya. EvaÑ hi paÔipanno
tareyya narakaÑ imaÑ, dupp|raÓaÔÔhena narakasaÒÒitaÑ
micchÈjÊvahetubh|taÑ imaÑ paccayataÓhaÑ tareyya, imÈya vÈ paÔipadÈya
tareyyÈti vuttaÑ hoti.
713. EvaÑ paccayataÓhÈpahÈnamukhena ÈjÊvapÈrisuddhiÑ dassetvÈ
idÈni bhojane mattaÒÒutÈmukhena paccayaparibhogasÊlaÑ, tadanusÈrena ca
yÈva arahattappatti, tÈva paÔipadaÑ dassento “|n|daro”ti gÈthamÈha.
Tassattho–dhammena samena laddhesu itarÊtaracÊvarÈdÊsu paccayesu
ÈhÈraÑ tÈva ÈhÈrento–
“CattÈro paÒca Èlope, abhutvÈ udakaÑ pive.
AlaÑ phÈsuvihÈrÈya, pahitattassa bhikkhuno”ti1–
vuttanayena |na-udaro assa, na vÈtabharitabhastÈ viya uddhumÈtudaro,
bhattasammadapaccayÈ thinamiddhaÑ parihareyyÈti vuttaÑ hoti. n|daro
hontopi ca mitÈhÈro assa bhojane mattaÒÒ|, “neva davÈyÈ”ti-ÈdinÈ
paccavekkhaÓena guÓato dosato ca paricchinnÈhÈro. EvaÑ mitÈhÈro
samÈnopi paccayadhuta~gapariyatti-adhigamavasena catubbidhÈya
appicchatÈya appiccho assa. EkaÑsena hi moneyyapaÔipadaÑ paÔipannena
bhikkhunÈ evaÑ appicchena bhavitabbaÑ. Tattha ekekasmiÑ paccaye tÊhi
santosehi santussanÈ paccayappicchatÈ. Dhuta~gadharasseva sato “dhutavÈti
maÑ pare jÈnant|”ti anicchanatÈ dhuta~gappicchatÈ. Bahussutasseva sato
______________________________________________________________
1. Khu 2. 343 piÔÔhe TheragÈthÈyaÑ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
213
“bahussutoti maÑ pare jÈnant|”ti anicchanatÈ pariyatti-appicchatÈ
Majjhantikattherassa viya. Adhigamasampannasseva sato “adhigato ayaÑ
kusalaÑ dhammanti maÑ pare jÈnant|”ti anicchanatÈ adhigamappicchatÈ.
SÈ ca arahattÈdhigamato oraÑ veditabbÈ. ArahattÈdhigamatthaÑ hi ayaÑ
paÔipadÈti. EvaÑ appicchopi ca arahattamaggena taÓhÈloluppaÑ hitvÈ
alolupo assa. EvaÑ alolupo hi sadÈ icchÈya nicchÈto aniccho hoti nibbuto,
yÈya icchÈya chÈtÈ honti sattÈ khuppipÈsÈturÈ viya atittÈ, tÈya icchÈya
aniccho hoti, anicchattÈ ca nicchÈto hoti anÈturo paramatittippatto. EvaÑ
nicchÈtattÈ nibbuto hoti v|pasantasabbakilesapariÄÈhoti evamettha
uppaÔipÈÔiyÈ yojanÈ veditabbÈ.
714. EvaÑ yÈva arahattappatti, tÈva paÔipadaÑ kathetvÈ idÈni taÑ
paÔipadaÑ paÔipannassa bhikkhuno arahattappattiniÔÔhaÑ
dhuta~gasamÈdÈnaÑ senÈsanavattaÒca kathento “sa piÓÉacÈran”ti
gÈthÈdvayamÈha. Tattha sa piÓÉacÈraÑ caritvÈti so bhikkhu bhikkhaÑ
caritvÈ, bhattakiccaÑ vÈ katvÈ. VanantamabhihÈrayeti apapaÒcito
gihipapaÒcena vanaÑ eva gaccheyya. UpaÔÔhito rukkham|lasminti
rukkham|le Ôhito vÈ hutvÈ. Œsan|pagatoti ÈsanaÑ upagato vÈ hutvÈ,
nisinnoti vuttaÑ hoti. MunÊti moneyyapaÔipadaÑ paÔipanno. Ettha ca
“piÓÉacÈraÑ caritvÈ”ti iminÈ piÓÉapÈtika~gaÑ vuttaÑ. YasmÈ pana
ukkaÔÔhapiÓÉapÈtiko sapadÈnacÈrÊ ekÈsaniko pattapiÓÉiko
khalupacchÈbhattiko ca hotiyeva, tecÊvarikapaÑsuk|lampi ca samÈdiyateva,
tasmÈ imÈnipi cha vuttÈneva honti. “VanantamabhihÈraye”ti iminÈ pana
ÈraÒÒika~gaÑ vuttaÑ, “upaÔÔhito rukkham|lasmin”ti iminÈ
rukkham|lika~gaÑ, “Èsan|pagato”ti iminÈ nesajjika~gaÑ. YathÈkkamaÑ
pana etesaÑ anulomattÈ abbhokÈsikayathÈsanthatikasosÈnika~gÈni
vuttÈniyeva hontÊti evametÈya gÈthÈya terasa dhuta~gÈni NÈlakattherassa
kathesi.
715. Sa jhÈnapasuto dhÊroti so anuppannassa jhÈnassa uppÈdanena
uppannassa ÈvajjanasamÈpajjanÈdhiÔÔhÈnavuÔÔhÈnapaccavekkhaÓehi ca
jhÈnesu pasuto anuyutto. DhÊroti dhitisampanno. Vanante ramito siyÈti
214
KhuddakanikÈya
vane abhirato siyÈ, gÈmantasenÈsane nÈbhirameyyÈti vuttaÑ hoti. JhÈyetha
rukkham|lasmiÑ, attÈnamabhitosayanti na kevalaÑ lokiyajjhÈnapasutoyeva
siyÈ, apica kho tasmiÑyeva rukkham|le sotÈpattimaggÈdisampayuttena
lokuttarajjhÈnenÈpi attÈnaÑ atÊva tosento jhÈyetha. ParamassÈsappattiyÈ hi
lokuttarajjhÈneneva cittaÑ atÊva tussati, na aÒÒena. TenÈha
“attÈnamabhitosayan”ti. EvamimÈya gÈthÈya jhÈnapasutatÈya
vanantasenÈsanÈbhiratiÑ arahattaÒca kathesi.
716. IdÈni yasmÈ imaÑ dhammadesanaÑ sutvÈ NÈlakatthero
vanantamabhihÈretvÈ nirÈhÈropi paÔipadÈp|raÓe atÊva ussukko ahosi,
nirÈhÈrena ca samaÓadhammaÑ kÈtuÑ na sakkÈ. TathÈ karontassa hi jÊvitaÑ
nappavattati, kilese pana anuppÈdentena ÈhÈro pariyesitabbo, ayamettha
ÒÈyo. TasmÈ tassa BhagavÈ aparÈparesupi divasesu piÓÉÈya caritabbaÑ,
kilesÈ pana na uppÈdetabbÈti dassanatthaÑ arahattappattiniÔÔhaÑyeva
bhikkhÈcÈravattaÑ kathento “tato ratyÈ vivasÈne”ti1 ÈdikÈ cha gÈthÈyo
abhÈsi. Tattha tatoti “sapiÓÉacÈraÑ caritvÈ, vanantamabhihÈraye”ti ettha
vuttapiÓÉacÈravanantÈbhihÈrato uttaripi. RatyÈ vivasÈneti rattisamatikkame,
dutiyadivaseti vuttaÑ hoti. GÈmantamabhihÈrayeti ÈbhisamÈcÈrikavattaÑ
katvÈ yÈva bhikkhÈcÈravelÈ, tÈva vivekamanubr|hetvÈ gatapaccÈgatavatte
vuttanayena kammaÔÔhÈnaÑ manasi karonto gÈmaÑ gaccheyya. AvhÈnaÑ
nÈbhinandeyyÈti “bhante amhÈkaÑ ghare bhuÒjitabban”ti nimantanaÑ, “deti
nu kho, na deti nu kho, sundaraÑ nu kho deti, asundaraÑ nu kho detÊ”ti
evar|paÑ vitakkaÑ bhojanaÒca paÔipadÈp|rako bhikkhu nÈbhinandeyya,
nappaÔiggaÓheyyÈti vuttaÑ hoti. Yadi pana balakkÈrena pattaÑ gahetvÈ
p|retvÈ denti, paribhuÒjitvÈ samaÓadhammo kÈtabbo, dhuta~gaÑ na
kuppati, tadupÈdÈya pana taÑ gÈmaÑ na pavisitabbaÑ. AbhihÈraÒca
gÈmatoti sace gÈmaÑ paviÔÔhassa pÈtisatehipi bhattaÑ abhiharanti, tampi
nÈbhinandeyya, tato ekasitthampi nappaÔiggaÓheyya, aÒÒadatthu
gharapaÔipÈÔiyÈ piÓÉapÈtameva careyyÈti.
______________________________________________________________
1. Vivasaneti (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
215
717. Na munÊ gÈmamÈgamma, kulesu sahasÈ careti so ca monatthÈya
paÔipannako muni gÈmaÑ gato samÈno kulesu sahasÈ na care, sahasokitÈdiananulomikaÑ gihisaÑsaggaÑ na ÈpajjeyyÈti vuttaÑ hoti. GhÈsesanaÑ
chinnakatho, na vÈcaÑ payutaÑ bhaÓeti chinnakatho viya hutvÈ
obhÈsaparikathÈnimittaviÒÒattipayuttaÑ ghÈsesanavÈcaÑ na bhaÓeyya. Sace
Èka~kheyya, gilÈno samÈno gelaÒÒapaÔibÈhanatthÈya bhaÓeyya.
SenÈsanatthÈya vÈ viÒÒattiÑ ÔhapetvÈ obhÈsaparikathÈnimittapayuttaÑ,
avasesapaccayatthÈya pana agilÈno neva kiÒci bhaÓeyyÈti.
718-9. AlatthaÑ yadidanti imissÈ pana gÈthÈya ayamattho–gÈmaÑ
piÓÉÈya paviÔÔho appamattakepi kismiÒci laddhe “alatthaÑ yaÑ idaÑ
sÈdh|”ti cintetvÈ aladdhe “nÈlatthaÑ kusalan”ti tampi “sundaran”ti cintetvÈ
ubhayeneva lÈbhÈlÈbhena so tÈdÊ nibbikÈro hutvÈ rukkhaÑvu’panivattati,
yathÈpi puriso phalagavesÊ rukkhaÑ upagamma phalaÑ laddhÈpi aladdhÈpi
ananunÊto appaÔihato majjhattoyeva hutvÈ gacchati, evaÑ kulaÑ upagamma
lÈbhaÑ laddhÈpi aladdhÈpi majjhattova hutvÈ gacchatÊti. Sa pattapÈÓÊti gÈthÈ
uttÈnatthÈva.
720. UccÈvacÈti imissÈ gÈthÈya sambandho–evaÑ
bhikkhÈcÈravattasampanno hutvÈpi tÈvatakeneva tuÔÔhiÑ anÈpajjitvÈ
paÔipadaÑ ÈrÈdheyya. PaÔipattisÈraÑ hi sÈsanaÑ. SÈ cÈyaÑ uccÈvacÈ -pamutanti. Tassattho–sÈ cÈyaÑ maggapaÔipadÈ uttamanihÊnabhedato
uccÈvacÈ BuddhasamaÓena pakÈsitÈ. SukhÈpaÔipadÈ hi khippÈbhiÒÒÈ uccÈ,
dukkhÈpaÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ avacÈ. ItarÈ dve ekena~gena uccÈ, ekena
avacÈ. PaÔhamÈ eva vÈ uccÈ, itarÈ tissopi avacÈ. TÈya cetÈya uccÈya avacÈya
vÈ paÔipadÈya na pÈraÑ diguÓaÑ yanti. “DuguÓan”ti vÈ pÈÔho, ekamaggena
dvikkhattuÑ nibbÈnaÑ na yantÊti attho. KasmÈ? Yena maggena ye kilesÈ
pahÊnÈ, tesaÑ puna appahÈtabbato. Etena parihÈnadhammÈbhÈvaÑ dÊpeti.
NayidaÑ ekaguÓaÑ mutanti taÒca idaÑ pÈraÑ ekakkhattuÑyeva
phusanÈrahampi na hoti. KasmÈ? Ekena maggena
sabbakilesappahÈnÈbhÈvato. Etena ekamaggeneva arahattÈbhÈvaÑ dÊpeti.
216
KhuddakanikÈya
721. IdÈni paÔipadÈnisaÑsaÑ dassento “yassa ca visatÈ”ti gÈthamÈha.
Tassattho–yassa ca evaÑ paÔipannassa bhikkhuno tÈya paÔipadÈya
pahÊnattÈ aÔÔhasatataÓhÈvicaritabhÈvena visatattÈ visatÈ taÓhÈ natthi, tassa
kilesasotacchedena chinnasotassa kusalÈkusalappahÈnena
kiccÈkiccappahÊnassa rÈgajo vÈ dosajo vÈ appamattakopi pariÄÈho na
vijjatÊti.
722. IdÈni yasmÈ imÈ gÈthÈyo sutvÈ NÈlakattherassa cittaÑ udapÈdi
“yadi ettakaÑ moneyyaÑ sukaraÑ na dukkaraÑ, sakkÈ appakasirena
p|retun”ti, tasmÈssa BhagavÈ “dukkarameva moneyyan”ti dassento puna
“moneyyaÑ te upaÒÒissan”ti-ÈdimÈha. Tattha upaÒÒissanti upaÒÒÈpeyyaÑ1,
kathayissanti vuttaÑ hoti. KhuradhÈrÈ upamÈ assÈti khuradhÈr|pamo.
Bhaveti bhaveyya. Ko adhippÈyo? MoneyyaÑ paÔipanno bhikkhu
khuradhÈraÑ upamaÑ katvÈ paccayesu vatteyya. YathÈ madhudiddhaÑ
khuradhÈraÑ lihanto chedato jivhaÑ rakkhati, evaÑ dhammena laddhe
paccaye paribhuÒjanto cittaÑ kilesuppattito rakkheyyÈti vuttaÑ hoti.
PaccayÈ hi parisuddhena ÒÈyena laddhuÒca anavajjaparibhogena
paribhuÒjituÒca na sukhena sakkÈti BhagavÈ paccayanissitameva bahuso
bhaÓati. JivhÈya tÈlumÈhacca, udare saÒÒato siyÈti jivhÈya tÈluÑ
uppÊÄetvÈpi rasataÓhaÑ vinodento kiliÔÔhena maggena2 uppannapaccaye
asevanto udare saÑyato siyÈ.
723. AlÊnacitto ca siyÈti niccaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ bhÈvanÈya
aÔÔhitakÈritÈya akusÊtacitto ca bhaveyya. Na cÈpi bahu cintayeti
ÒÈtijanapadÈmaravitakkavasena ca bahuÑ na cinteyya. NirÈmagandho asito,
brahmacariyaparÈyaÓoti nikkileso ca hutvÈ taÓhÈdiÔÔhÊhi kismiÒci bhave
anissito sikkhÈttayasakalasÈsanabrahmacariyaparÈyaÓo eva bhaveyya.
724-5. EkÈsanassÈti vivittÈsanassa. Œsanamukhena cettha sabbairiyÈpathÈ vuttÈ. Yato sabba-iriyÈpathesu ekÊbhÈvassa sikkheyyÈti vuttaÑ
hotÊti veditabbaÑ. EkÈsanassÈti ca sampadÈnavacanametaÑ.
______________________________________________________________
1. UpaÒÒassanti upaÒÒayissaÑ (SÊ)
2. Manena (SÊ, Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
217
samaÓ|pÈsanassa cÈti samaÓehi upÈsitabbassa
aÔÔhatiÑsÈrammaÓabhÈvanÈnuyogassa, samaÓÈnaÑ vÈ upÈsanabh|tassa
aÔÔhatiÑsÈrammaÓabhedasseva. Idampi sampadÈnavacanameva,
upÈsanatthanti vuttaÑ hoti. Ettha ca ekÈsanena kÈyaviveko, samaÓ|pÈsanena
cittaviveko vutto hotÊti veditabbo. EkattaÑ monamakkhÈtanti evamidaÑ
kÈyacittavivekavasena “ekattaÑ monan”ti akkhÈtaÑ. Eko ce abhiramissasÊti
idaÑ pana uttaragÈthÈpekkhaÑ padaÑ, “atha bhÈhisi dasadisÈ”ti iminÈ assa
sambandho.
BhÈhisÊti1 bhÈsissasi pakÈsessasi, imaÑ paÔipadaÑ bhÈvento
sabbadisÈsu kittiyÈ pÈkaÔo bhavissasÊti vuttaÑ hoti. SutvÈ dhÊrÈnanti-ÈdÊnaÑ
pana catunnaÑ padÈnaÑ ayamattho–yena ca kittighosena bhÈhisi dasadisÈ
taÑ dhÊrÈnaÑ jhÈyÊnaÑ kÈmacÈginaÑ nighosaÑ sutvÈ atha tvaÑ tena
uddhaccaÑ anÈpajjitvÈ bhiyyo hiriÒca saddhaÒca kareyyÈsi, tena ghosena
harÈyamÈno “niyyÈnikapaÔipadÈ ayan”ti saddhaÑ uppÈdetvÈ uttari
paÔipattimeva br|heyyÈsi. MÈmakoti evaÑ hi sante mama sÈvako hotÊti.
726. TaÑ nadÊhÊti yaÑ taÑ mayÈ “hiriÒca saddhaÒca bhiyyo
kubbethÈ”ti vadatÈ “uddhaccaÑ na kÈtabban”ti vuttaÑ, taÑ iminÈ
nadÊnidassanenÈpi jÈnÈtha, tabbipariyÈyaÒca sobbhesu ca padaresu ca
jÈnÈtha. Sobbhes|ti mÈtikÈsu. Padares|ti darÊsu. KathaÑ? SaÓantÈ yanti
kusobbhÈ, tuÓhÊ yanti mahodadhÊti. KusobbhÈ hi sobbhapadarÈdibhedÈ
sabbÈpi kunnadiyo saÓantÈ saddaÑ karontÈ uddhatÈ hutvÈ yanti,
Ga~gÈdibhedÈ pana mahÈnadiyo tuÓhÊ yanti, evaÑ “moneyyaÑ p|remÊ”ti
uddhato hoti amÈmako, mÈmako pana hiriÒca saddhaÒca uppÈdetvÈ
nÊcacittova hoti.
727-9. KiÒca bhiyyo–yad|nakaÑ -pa-paÓÉitoti. Tattha siyÈ–sace
aÉÉhakumbh|pamo bÈlo saÓantatÈya, rahado p|rova paÓÉito santatÈya, atha
kasmÈ BuddhasamaÓo evaÑ dhammadesanÈbyÈvaÔo hutvÈ bahuÑ bhÈsatÊti
iminÈ sambandhena “yaÑ samaÓo”ti gÈthamÈha. Tassattho–yaÑ
BuddhasamaÓo bahuÑ bhÈsati upetaÑ atthasaÒhitaÑ,
______________________________________________________________
1. BhÈsihÊti (SÊ, SyÈ)
218
KhuddakanikÈya
atthupetaÑ dhammupetaÒca hitena ca saÑhitaÑ, taÑ na uddhaccena, apica
kho jÈnaÑ so dhammaÑ deseti divasampi desento nippapaÒcova hutvÈ.
Tassa hi sabbaÑ vacÊkammaÑ ÒÈÓÈnuparivatti. EvaÑ desento ca “idamassa
hitaÑ, idamassa hitan”ti nÈnappakÈrato jÈnaÑ so bahu bhÈsati, na kevalaÑ
bahubhÈÓitÈya. AvasÈnagÈthÈya sambandho–evaÑ tÈva sabbaÒÒutaÒÒÈÓena
samannÈgato BuddhasamaÓo jÈnaÑ so dhammaÑ deseti, jÈnaÑ so bahu
bhÈsati. Tena desitaÑ pana dhammaÑ nibbedhabhÈgiyeneva ÒÈÓena yo ca
jÈnaÑ saÑyatatto, jÈnaÑ na bahu bhÈsati, sa muni monamarahati, sa muni
monamajjhagÈti. Tassattho–taÑ dhammaÑ jÈnanto saÑyatatto guttacitto
hutvÈ yaÑ bhÈsitaÑ sattÈnaÑ hitasukhÈvahaÑ na hoti, taÑ jÈnaÑ na bahu
bhÈsati. So evaÑvidho monatthaÑ paÔipannako muni
moneyyapaÔipadÈsa~khÈtaÑ monaÑ arahati. Na kevalaÒca arahatiyeva,
apica kho pana sa muni arahattamaggaÒÈÓasa~khÈtaÑ monaÑ ajjhagÈ
icceva veditabboti arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi.
TaÑ sutvÈ NÈlakatthero tÊsu ÔhÈnesu appiccho ahosi dassane savane
pucchÈyÈti. So hi desanÈpariyosÈne pasannacitto BhagavantaÑ vanditvÈ
vanaÑ paviÔÔho, puna “aho vatÈhaÑ BhagavantaÑ passeyyan”ti lolabhÈvaÑ
na janesi. Ayamassa dassane appicchatÈ. TathÈ “aho vatÈhaÑ puna
dhammadesanaÑ suÓeyyan”ti lolabhÈvaÑ na janesi. Ayamassa savane
appicchatÈ. TathÈ “aho vatÈhaÑ puna moneyyapaÔipadaÑ puccheyyan”ti
lolabhÈvaÑ na janesi. Ayamassa pucchÈya appicchatÈ.
So evaÑ appiccho samÈno pabbatapÈdaÑ pavisitvÈ ekavanasaÓÉe dve
divasÈni na vasi, ekarukkham|le dve divasÈni na nisÊdi, ekagÈme dve
divasÈni piÓÉÈya na pÈvisi. Iti vanato vanaÑ, rukkhato rukkhaÑ, gÈmato
gÈmaÑ ÈhiÓÉanto anur|papaÔipadaÑ paÔipajjitvÈ aggaphale patiÔÔhÈsi. Atha
yasmÈ moneyyapaÔipadaÑ ukkaÔÔhaÑ katvÈ p|rento bhikkhu satteva mÈsÈni
jÊvati, majjhimaÑ katvÈ p|rento satta vassÈni, mandaÑ katvÈ p|rento soÄasa
vassÈni, ayaÒca ukkaÔÔhaÑ katvÈ p|resi, tasmÈ satta mÈse ÔhatvÈ attano
Èyusa~khÈraparikkhayaÑ ÒatvÈ nhÈyitvÈ nivÈsetvÈ kÈyabandhanaÑ
bandhitvÈ diguÓaÑ sa~ghÈÔiÑ pÈrupitvÈ DasabalÈbhimukho
paÒcapatiÔÔhitaÑ vanditvÈ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
219
aÒjaliÑ paggahetvÈ Hi~gulakapabbataÑ nissÈya Ôhitakova anupÈdisesÈya
nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyi. Tassa parinibbutabhÈvaÑ ÒatvÈ BhagavÈ
bhikkhusaÑghena saddhiÑ tattha gantvÈ sarÊrakiccaÑ katvÈ dhÈtuyo
gÈhÈpetvÈ cetiyaÑ patiÔÔhÈpetvÈ agamÈsÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
NÈlakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
12. DvayatÈnupassanÈsuttavaÓÓanÈ
EvaÑ me sutanti DvayatÈnupassanÈsuttaÑ. KÈ uppatti? Imassa suttassa
attajjhÈsayato uppatti. AttajjhÈsayena hi BhagavÈ imaÑ suttaÑ desesi.
Ayamettha sa~khepo, vitthÈro panassa atthavaÓÓanÈyameva Èvi bhavissati.
Tattha evaÑ me sutanti-ÈdÊni vuttanayÈneva. PubbÈrÈmeti SÈvatthinagarassa
puratthimadisÈyaÑ ÈrÈme. MigÈramÈtu pÈsÈdeti ettha VisÈkhÈ upÈsikÈ
attano sasurena MigÈrena seÔÔhinÈ mÈtuÔÔhÈne ÔhapitattÈ “MigÈramÈtÈ”ti
vuccati, tÈya MigÈramÈtuyÈ navakoÔi-agghanakaÑ mahÈlatÈpiÄandhanaÑ
vissajjetvÈ kÈrÈpito pÈsÈdo heÔÔhÈ ca upari ca paÒca paÒca gabbhasatÈni
katvÈ sahassak|ÔÈgÈragabbho, so “MigÈramÈtupÈsÈdo”ti vuccati. TasmiÑ
MigÈramÈtu pÈsÈde.
Tena kho pana samayena BhagavÈti yaÑ samayaÑ BhagavÈ SÈvatthiÑ
nissÈya PubbÈrÈme MigÈramÈtu pÈsÈde viharati, tena samayena.
Tadahuposatheti tasmiÑ ahu uposathe, uposathadivaseti vuttaÑ hoti.
Pannaraseti idaÑ uposathaggahaÓena
sampattÈvasesuposathapaÔikkhepavacanaÑ. PuÓÓÈya puÓÓamÈya rattiyÈti
pannarasadivasattÈ divasagaÓanÈya abbhÈdi-upakkilesavirahattÈ
rattiguÓasampattiyÈ ca puÓÓattÈ puÓÓÈya, paripuÓÓacandattÈ puÓÓamÈya ca
rattiyÈ. BhikkhusaÑghaparivutoti bhikkhusaÑghena parivuto. AbbhokÈse
nisinno hotÊti MigÈramÈtu ratanapÈsÈdapariveÓe abbhokÈse upari
appaÔicchanne okÈse paÒÒattavarabuddhÈsane nisinno hoti. TuÓhÊbh|taÑ
tuÓhÊbh|tanti atÊva tuÓhÊbh|taÑ, yato yato vÈ
220
KhuddakanikÈya
anuviloketi, tato tato tuÓhÊbh|taÑ, tuÓhÊbh|taÑ vÈcÈya, puna tuÓhÊbh|taÑ
kÈyena. BhikkhusaÑghaÑ anuviloketvÈti taÑ parivÈretvÈ nisinnaÑ
anekasahassabhikkhuparimÈÓaÑ tuÓhÊbh|taÑ tuÓhÊbh|taÑ
bhikkhusaÑghaÑ “ettakÈ ettha sotÈpannÈ, ettakÈ sakadÈgÈmino, ettakÈ
anÈgÈmino, ettakÈ ÈraddhavipassakÈ kalyÈÓaputhujjanÈ, imassa
bhikkhusaÑghassa kÊdisÊ dhammadesanÈ sappÈyÈ”ti
sappÈyadhammadesanÈparicchedanatthaÑ ito cito ca viloketvÈ.
Ye te bhikkhave kusalÈ dhammÈti ye te ÈrogyaÔÔhena anavajjaÔÔhena
iÔÔhaphalaÔÔhena kosallasambh|taÔÔhena ca kusalÈ
sattatiÑsabodhipakkhiyadhammÈ, tajjotakÈ vÈ pariyattidhammÈ. AriyÈ
niyyÈnikÈ sambodhagÈminoti upagantabbaÔÔhena ariyÈ, lokato niyyÈnaÔÔhena
niyyÈnikÈ, sambodhasa~khÈtaÑ arahattaÑ gamanaÔÔhena sambodhagÈmino.
TesaÑ vo bhikkhave -pa- savanÈya, tesaÑ bhikkhave kusalÈnaÑ -pasambodhagÈmÊnaÑ kÈ upanisÈ kiÑ kÈraÓaÑ kiÑ payojanaÑ tumhÈkaÑ
savanÈya, kimatthaÑ tumhe te dhamme suÓÈthÈti vuttaÑ hoti. YÈvadeva
dvayatÈnaÑ dhammÈnaÑ yathÈbh|taÑ ÒÈÓÈyÈti ettha yÈvadevÈti
paricchedÈvadhÈraÓavacanaÑ. Dve avayavÈ etesanti dvayÈ, dvayÈ eva
dvayatÈ, tesaÑ dvayatÈnaÑ. “DvayÈnan”tipi pÈÔho. YathÈbh|taÑ ÒÈÓÈyÈti
aviparÊtaÒÈÓÈya. KiÑ vuttaÑ hoti? YadetaÑ lokiyalokuttarÈdibhedena
dvidhÈ vavatthitÈnaÑ dhammÈnaÑ vipassanÈsa~khÈtaÑ yathÈbh|taÒÈÓaÑ,
etadatthÈya, na ito bhiyyoti. Savanena hi ettakaÑ hoti, taduttari
visesÈdhigamo bhÈvanÈyÈti. KiÒca dvayataÑ vadethÈti ettha pana sace vo
bhikkhave siyÈ, kiÒca tumhe bhante dvayataÑ vadethÈti ayamadhippÈyo.
Padattho pana “kiÒca dvayatÈbhÈvaÑ vadethÈ”ti.
(1) Tato BhagavÈ dvayataÑ dassento “idaÑ dukkhan”ti evamÈdimÈha.
Tattha dvayatÈnaÑ catusaccadhammÈnaÑ “idaÑ dukkhaÑ, ayaÑ
dukkhasamudayo”ti evaÑ lokiyassa ekassa avayavassa, sahetukassa vÈ
dukkhassa dassanena ayaÑ ekÈnupassanÈ, itarÈ lokuttarassa dutiyassa
avayavassa, sa-upÈyassa vÈ nirodhassa dassanena dutiyÈnupassanÈ. PaÔhamÈ
cettha tatiyacatutthavisuddhÊhi hoti, dutiyÈ paÒcamavisuddhiyÈ. EvaÑ
sammÈ dvayatÈnupassinoti iminÈ vuttanayena sammÈ dvayadhamme
anupassantassa
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
221
satiyÈ avippavÈsena appamattassa kÈyikacetasikavÊriyÈtÈpena ÈtÈpino kÈye
ca jÊvite ca nirapekkhattÈ pahitattassa. PÈÔika~khanti icchitabbaÑ. DiÔÔheva
dhamme aÒÒÈti asmiÑyeva attabhÈve arahattaÑ. Sati vÈ upÈdisese
anÈgÈmitÈti “upÈdisesan”ti punabbhavavasena upÈdÈtabbakkhandhasesaÑ
vuccati, tasmiÑ vÈ sati anÈgÈmibhÈvo pÈÔika~khoti dasseti. Tattha kiÒcÈpi
heÔÔhimaphalÈnipi evaÑ dvayatÈnupassinova honti, uparimaphalesu pana
ussÈhaÑ janento evamÈha.
IdamavocÈti-Èdi sa~gÊtikÈrÈnaÑ vacanaÑ. Tattha idanti “ye te
bhikkhave”ti-ÈdivuttanidassanaÑ. Etanti idÈni “ye dukkhan”ti
evamÈdivattabbagÈthÈbandhanidassanaÑ. ImÈ ca gÈthÈ catusaccadÊpakattÈ
vuttatthadÊpikÈ eva, evaÑ santepi gÈthÈrucikÈnaÑ pacchÈ ÈgatÈnaÑ pubbe
vuttaÑ asamatthatÈya anuggahetvÈ “idÈni yadi vadeyya sundaran”ti
Èka~khantÈnaÑ vikkhittacittÈnaÒca atthÈya vuttÈ. VisesatthadÊpikÈ vÈti
avipassake vipassake ca dassetvÈ tesaÑ vaÔÔavivaÔÔadassanato, tasmÈ
visesatthadassanatthameva vuttÈ. Esa nayo ito parampi gÈthÈvacanesu.
730. Tattha yattha cÈti nibbÈnaÑ dasseti. NibbÈne hi dukkhaÑ sabbaso
uparujjhati, sabbappakÈraÑ uparujjhati, sahetukaÑ uparujjhati, asesaÒca
uparujjhati. TaÒca magganti taÒca aÔÔha~gikaÑ maggaÑ.
731-3. CetovimuttihÊnÈ te, atho paÒÒÈvimuttiyÈti ettha
arahattaphalasamÈdhi rÈgavirÈgÈ cetovimutti, arahattaphalapaÒÒÈ
avijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimuttÊti veditabbÈ. TaÓhÈcaritena vÈ appanÈjhÈnabalena
kilese vikkhambhetvÈ adhigataÑ arahattaphalaÑ rÈgavirÈgÈ cetovimutti,
diÔÔhicaritena upacÈrajjhÈnamattaÑ nibbattetvÈ vipassitvÈ adhigataÑ
arahattaphalaÑ avijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimutti. AnÈgÈmiphalaÑ vÈ kÈmarÈgaÑ
sandhÈya rÈgavirÈgÈ cetovimutti, arahattaphalaÑ sabbappakÈrato
avijjÈvirÈgÈ paÒÒÈvimuttÊti. AntakiriyÈyÈti vaÔÔadukkhassa antakaraÓatthÈya.
JÈtijar|pagÈti jÈtijaraÑ upagatÈ, jÈtijarÈya vÈ upagatÈ, na parimuccanti
jÈtijarÈyÈti evaÑ veditabbÈ. Sesamettha Èdito pabhuti pÈkaÔameva.
GÈthÈpariyosÈne ca saÔÔhimattÈ bhikkh|
222
KhuddakanikÈya
taÑ desanaÑ uggahetvÈ vipassitvÈ tasmiÑyeva Èsane arahattaÑ pÈpuÓiÑsu.
YathÈ cettha, evaÑ sabbavÈresu.
(2) Ato eva BhagavÈ “siyÈ aÒÒenapi pariyÈyenÈ”ti-ÈdinÈ nayena
nÈnappakÈrato dvayatÈnupassanaÑ Èha. Tattha dutiyavÈre upadhipaccayÈti
sÈsavakammapaccayÈ. SÈsavakammaÑ hi idha “upadhÊ”ti adhippetaÑ.
AsesavirÈganirodhÈti asesaÑ virÈgena nirodhÈ, asesavirÈgasa~khÈtÈ vÈ
nirodhÈ.
734. UpadhinidÈnÈti kammapaccayÈ. Dukkhassa jÈtippabhavÈnupassÊti
vaÔÔadukkhassa jÈtikÈraÓaÑ “upadhÊ”ti anupassanto. Sesamettha
pÈkaÔameva. EvaÑ ayampi vÈro cattÈri saccÈni dÊpetvÈ arahattanik|Ôeneva
vutto. YathÈ cÈyaÑ, evaÑ sabbavÈrÈ.
(3) Tattha tatiyavÈre avijjÈpaccayÈti bhavagÈmikammasambhÈraavijjÈpaccayÈ. DukkhaÑ pana sabbattha vaÔÔadukkhameva.
735. JÈtimaraÓasaÑsÈranti khandhanibbattiÑ jÈtiÑ khandhabhedaÑ
maraÓaÑ khandhapaÔipÈÔiÑ saÑsÈraÒca. VajantÊti gacchanti upenti.
ItthabhÈvaÒÒathÈbhÈvanti imaÑ manussabhÈvaÑ ito avasesaaÒÒanikÈyabhÈvaÒca. GatÊti paccayabhÈvo.
736. AvijjÈ hÈyanti avijjÈ hi ayaÑ. VijjÈgatÈ ca ye sattÈti ye ca
arahattamaggavijjÈya kilese vijjhitvÈ gatÈ khÊÓÈsavasattÈ.
SesamuttÈnatthameva.
(4) CatutthavÈre sa~khÈrapaccayÈti
puÒÒÈpuÒÒÈneÒjÈbhisa~khÈrapaccayÈ.
738-9. EtamÈdÊnavaÑ ÒatvÈti yadidaÑ dukkhaÑ sa~khÈrapaccayÈ, etaÑ
ÈdÊnavanti ÒatvÈ. Sabbasa~khÈrasamathÈti sabbesaÑ vuttappakÈrÈnaÑ
sa~khÈrÈnaÑ maggaÒÈÓena samathÈ, upahatatÈya phalasamatthatÈyÈti
vuttaÑ hoti. SaÒÒÈnanti kÈmasaÒÒÈdÊnaÑ maggeneva uparodhanÈ. EtaÑ
ÒatvÈ yathÈtathanti etaÑ dukkhakkhayaÑ aviparÊtaÑ ÒatvÈ. SammaddasÈti
sammÈdassanÈ. SammadaÒÒÈyÈti sa~khataÑ aniccÈdito, asa~khataÒca
niccÈdito ÒatvÈ. MÈrasaÑyoganti tebh|makavaÔÔaÑ. SesamuttÈnatthameva.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
223
(5) PaÒcamavÈre viÒÒÈÓapaccayÈti kammasahajÈtaabhisa~khÈraviÒÒÈÓapaccayÈ.
741. NicchÈtoti nittaÓho. Parinibbutoti kilesaparinibbÈnena parinibbuto
hoti. SesaÑ pÈkaÔameva.
(6) ChaÔÔhavÈre phassapaccayÈti
abhisa~khÈraviÒÒÈÓasampayuttaphassapaccayÈti attho. EvaÑ ettha
padapaÔipÈÔiyÈ vattabbÈni nÈmar|pasaÄÈyatanÈni avatvÈ phasso vutto. TÈni
hi r|pamissakattÈ kammasampayuttÈneva na honti, idaÒca vaÔÔadukkhaÑ
kammato vÈ sambhaveyya kammasampayuttadhammato vÈti.
742-3. BhavasotÈnusÈrinanti taÓhÈnusÈrinaÑ. PariÒÒÈyÈti tÊhi pariÒÒÈhi
parijÈnitvÈ. AÒÒÈyÈti arahattamaggapaÒÒÈya ÒatvÈ. Upasame ratÈti
phalasamÈpattivasena nibbÈne ratÈ. PhassÈ bhisamayÈti phassanirodhÈ.
SesaÑ pÈkaÔameva.
(7) SattamavÈre vedanÈpaccayÈti kammasampayuttavedanÈpaccayÈ.
744-5. AdukkhamasukhaÑ sahÈti adukkhamasukhena saha. EtaÑ
dukkhanti ÒatvÈnÈti etaÑ sabbaÑvedayitaÑ “dukkhakÈraÓan”ti ÒatvÈ,
vipariÓÈmaÔÔhiti-aÒÒÈÓadukkhatÈhi vÈ dukkhaÑ ÒatvÈ. Mosadhammanti
nassanadhammaÑ. Palokinanti jarÈmaraÓehi palujjanadhammaÑ. Phussa
phussÈti udayabbayaÒÈÓena phusitvÈ phusitvÈ. VayaÑ passanti ante
bha~gameva passanto. EvaÑ tattha vijÈnatÊti evaÑ tÈ vedanÈ vijÈnÈti, tattha
vÈ dukkhabhÈvaÑ vijÈnÈti. VedanÈnaÑ khayÈti tato paraÑ maggaÒÈÓena
kammasampayuttÈnaÑ vedanÈnaÑ khayÈ. SesamuttÈnameva.
(8) AÔÔhamavÈre taÓhÈpaccayÈti kammasambhÈrataÓhÈpaccayÈ.
747. EtamÈdÊnavaÑ ÒatvÈ, taÓhaÑ1 dukkhassa sambhavanti etaÑ
dukkhassa sambhavaÑ taÓhÈya ÈdÊnavaÑ ÒatvÈ. SesamuttÈnameva.
(9) NavamavÈre upÈdÈnapaccayÈti kammasambhÈra-upÈdÈnapaccayÈ.
______________________________________________________________
1. TaÓhÈ (SÊ, SyÈ, Ka)
224
KhuddakanikÈya
748-9. Bhavoti vipÈkathavo khandhapÈtubhÈvo. Bh|to dukkhanti bh|to
sambh|to vaÔÔadukkhaÑ nigacchati. JÈtassa maraÓanti yatrÈpi “bh|to
sukhaÑ nigacchatÊ”ti bÈlÈ maÒÒanti, tatrÈpi dukkhameva dassento Èha
“jÈtassa maraÓaÑ hotÊ”ti. DutiyagÈthÈya yojanÈ–aniccÈdÊhi sammadaÒÒÈya
paÓÉitÈ upÈdÈnakkhayÈ jÈtikkhayaÑ nibbÈnaÑ abhiÒÒÈya na gacchanti
punabbhavanti.
(10) DasamavÈre ÈrambhapaccayÈti kammasampayuttavÊriyapaccayÈ.
751. AnÈrambhe vimuttinoti anÈrambhe nibbÈne vimuttassa.
SesamuttÈnameva.
(11) EkÈdasamavÈre ÈhÈrapaccayÈti kammasampayuttÈhÈrapaccayÈ.
Aparo nayo–catubbidhÈ sattÈ r|p|pagÈ vedan|pagÈ saÒÒ|pagÈ
sa~khÈr|pagÈti. Tattha ekÈdasavidhÈya kÈmadhÈtuyÈ sattÈ r|p|pagÈ
kabaÄÊkÈrÈhÈrasevanato. R|padhÈtuyÈ sattÈ aÒÒatra asaÒÒehi vedan|pagÈ
phassÈhÈrasevanato. HeÔÔhÈ tividhÈya ar|padhÈtuyÈ sattÈ saÒÒ|pagÈ
saÒÒÈbhinibbattamanosaÒcetanÈhÈrasevanato. Bhavagge sattÈ sa~khÈr|pagÈ
sa~khÈrÈbhinibbattaviÒÒÈÓÈhÈrasevanatoti. Evampi yaÑ kiÒci dukkhaÑ
sambhoti, sabbaÑ ÈhÈrapaccayÈti veditabbaÑ.
755. Œrogyanti nibbÈnaÑ. Sa~khÈya sevÊti cattÈro paccaye
paccavekkhitvÈ sevamÈno, “paÒcakkhandhÈ dvÈdasÈyatanÈni
aÔÔhÈrasadhÈtuyo”ti evaÑ vÈ lokaÑ sa~khÈya “aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ”ti
ÒÈÓena sevamÈno. DhammaÔÔhoti catusaccadhamme Ôhito. Sa~khyaÑ1
nopetÊti “devo”ti vÈ “manusso”ti vÈ ÈdikaÑ sa~khyaÑ na gacchati.
SesamuttÈnameva.
(12) DvÈdasamavÈre iÒjitapaccayÈti taÓhÈmÈnadiÔÔhikammakilesaiÒjitesu yato kutoci kammasambhÈriÒjitapaccayÈ.
757. EjaÑ vossajjÈti taÓhaÑ cajitvÈ. Sa~khÈre uparundhiyÈti kammaÑ
kammasampayutte ca sa~khÈre nirodhetvÈ. SesamuttÈnameva.
______________________________________________________________
1. Sa~khaÑ (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
225
(13) TerasamavÈre nissitassa calitanti taÓhÈya taÓhÈdiÔÔhimÈnehi vÈ
khandhe nissitassa SÊhasutte1 devÈnaÑ viya bhayacalanaÑ hoti.
SesamuttÈnameva.
(14) CuddasamavÈre r|pehÊti r|pabhavehi, r|pasamÈpattÊhi vÈ.
Ar|pÈti2 ar|pabhavÈ, ar|pasamÈpattiyo vÈ. Nirodhoti nibbÈnaÑ.
761. MaccuhÈyinoti maraÓamaccu kilesamaccu devaputtamaccuhÈyino,
tividhampi taÑ maccuÑ hitvÈ gÈminoti vuttaÑ hoti. SesamuttÈnameva.
(15) PannarasamavÈre yanti nÈmar|paÑ sandhÈyÈha. TaÑ hi lokena
dhuvasubhasukhattavasena “idaÑ saccan”ti upanijjhÈyitaÑ diÔÔhamÈlokitaÑ.
TadamariyÈnanti taÑ idaÑ ariyÈnaÑ, anunÈsika-ikÈralopaÑ katvÈ vuttaÑ.
EtaÑ musÈti etaÑ dhuvÈdivasena gahitampi musÈ, na tÈdisaÑ hotÊti. Puna
yanti nibbÈnaÑ sandhÈyÈha. TaÑ hi lokena r|pavedanÈdÊnamabhÈvato
“idaÑ musÈ natthi kiÒcÊ”ti upanijjhÈyitaÑ. TadamariyÈnaÑ etaÑ saccanti
taÑ idaÑ ariyÈnaÑ etaÑ nikkilesasa~khÈtÈ subhabhÈvÈ,
pavattidukkhapaÔipakkhasa~khÈtÈ sukhabhÈvÈ, accantasantisa~khÈtÈ
niccabhÈvÈ ca anapagamanena paramatthato “saccan”ti yathÈbh|taÑ
sammappaÒÒÈya sudiÔÔhaÑ.
762-3. Anattani attamÈninti3 anattani nÈmar|pe attamÈniÑ. IdaÑ
saccanti maÒÒatÊti idaÑ nÈmar|paÑ dhuvÈdivasena “saccan”ti maÒÒati.
Yena yena hÊti yena yena r|pe vÈ vedanÈya vÈ “mama r|paÑ, mama
vedanÈ”ti-ÈdinÈ nayena maÒÒanti. Tato tanti tato maÒÒitÈkÈrÈ taÑ
nÈmar|paÑ hoti aÒÒathÈ. KiÑ kÈraÓaÑ? TaÒhi tassa musÈ hoti, yasmÈ taÑ
yathÈmaÒÒitÈkÈrÈ musÈ hoti, tasmÈ aÒÒathÈ hotÊti attho. KasmÈ pana musÈ
hotÊti? MosadhammaÒhi ittaraÑ, yasmÈ yaÑ ittaraÑ parittapaccupaÔÔhÈnaÑ,
taÑ mosadhammaÑ nassanadhammaÑ hoti, tathÈr|paÒca nÈmar|panti.
SaccÈbhisamayÈti saccÈvabodhÈ. SesamuttÈnameva.
(16) SoÄasamavÈre yanti chabbidhamiÔÔhÈrammaÓaÑ sandhÈyÈha. TaÑ
hi lokena salabhamacchamakkaÔÈdÊhi padÊpabaÄisalepÈdayo viya “idaÑ
______________________________________________________________
1. SaÑ 2. 70 piÔÔhe.
2. ŒruppÈti (SÊ)
3. AttamÈnÊti (SyÈ, Ka)
226
KhuddakanikÈya
sukhan”ti upanijjhÈyitaÑ. TadamariyÈnaÑ etaÑ dukkhanti taÑ idaÑ
ariyÈnaÑ “kÈmÈ hi citrÈ madhurÈ manoramÈ, vir|par|pena mathenti
cittan”ti-ÈdinÈ1 nayena “etaÑ dukkhan”ti yathÈbh|taÑ sammappaÒÒÈya
sudiÔÔhaÑ. Puna yanti nibbÈnameva sandhÈyÈha. TaÑ hi lokena
kÈmaguÓÈbhÈvÈ “dukkhan”ti upanijjhÈyitaÑ. TadamariyÈnanti taÑ idaÑ
ariyÈnaÑ paramatthasukhato “etaÑ sukhan”ti yathÈbh|taÑ sammappaÒÒÈya
sudiÔÔhaÑ.
765-6. KevalÈti anavasesÈ. IÔÔhÈti icchitÈ patthitÈ. KantÈti piyÈ.
ManÈpÈti manavuÉÉhikarÈ. YÈvatatthÊti vuccatÊti yÈvatÈ ete cha ÈrammaÓÈ
atthÊti vuccanti. Vacanabyattayo veditabbo. Ete voti ettha voti nipÈtamattaÑ.
767-8. Sukhanti diÔÔhamariyehi, sakkÈyassuparodhananti “sukham”iti
ariyehi paÒcakkhandhanirodho diÔÔho, nibbÈnanti vuttaÑ hoti.
PaccanÊkamidaÑ hotÊti paÔilomamidaÑ dassanaÑ hoti. Passatanti
passantÈnaÑ, paÓÉitÈnanti vuttaÑ hoti. YaÑ pareti ettha yanti vatthukÈme
sandhÈyÈha. Puna yaÑ pareti ettha nibbÈnaÑ.
769-71. PassÈti sotÈraÑ Èlapati. Dhammanti nibbÈnadhammaÑ.
Sampam|Ähetthaviddas|ti sampam|ÄhÈ ettha aviddas| bÈlÈ. KiÑ kÈraÓaÑ
sampam|ÄhÈ? NivutÈnaÑ tamo hoti, andhakÈro apassataÑ, bÈlÈnaÑ
avijjÈya nivutÈnaÑ otthaÔÈnaÑ andhabhÈvakaraÓo tamo hoti, yena
nibbÈnadhammaÑ daÔÔhuÑ na sakkonti. SataÒca vivaÔaÑ hoti, Èloko
passatÈmivÈti sataÒca sappurisÈnaÑ paÒÒÈdassanena passataÑ Èlokova
vivaÔaÑ hoti nibbÈnaÑ. Santike na vijÈnanti, magÈ dhammassakovidÈti yaÑ
attano sarÊre tacapaÒcakamattaÑ paricchinditvÈ anantarameva
adhigantabbato, attano khandhÈnaÑ vÈ nirodhamattato santike nibbÈnaÑ,
taÑ evaÑ santike santampi na vijÈnanti magabh|tÈ janÈ
maggÈmaggadhammassa saccadhammassa2 vÈ akovidÈ, sabbathÈ bhavarÈga
-pa- susambudho. Tattha mÈradheyyÈnupannehÊti tebh|makavaÔÔaÑ
anupannehi.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 287; Khu 8. 261 piÔÔhesu.
2. Sabbadhammassa (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
227
772. PacchimagÈthÈya sambandho “evaÑ asusambudhaÑ ko nu aÒÒatra
mariyehÊ”ti. Tassattho–ÔhapetvÈ ariye ko nu aÒÒo nibbÈnapadaÑ jÈnituÑ
arahati, yaÑ padaÑ catutthena ariyamaggena sammadaÒÒÈya anantarameva
anÈsavÈ hutvÈ kilesaparinibbÈnena parinibbanti, sammadaÒÒÈya vÈ anÈsavÈ
hutvÈ ante anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbantÊti arahattanik|Ôena
desanaÑ niÔÔhÈpesi.
AttamanÈti tuÔÔhamanÈ. Abhinandunti abhinandiÑsu. ImasmiÑ ca pana
veyyÈkaraÓasminti imasmiÑ soÄasame veyyÈkaraÓe. BhaÒÒamÈneti
bhaÓiyamÈne. SesaÑ pÈkaÔameva.
EvaÑ sabbesupi soÄasasu veyyÈkaraÓesu saÔÔhimatte saÔÔhimatte katvÈ
saÔÔhi-adhikÈnaÑ navannaÑ bhikkhusatÈnaÑ anupÈdÈya Èsavehi cittÈni
vimucciÑsu, soÄasakkhattuÑ cattÈri cattÈri katvÈ catusaÔÔhi saccÈnettha
veneyyavasena nÈnappakÈrato desitÈnÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
DvayatÈnupassanÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhito ca tatiyo vaggo atthavaÓÓanÈnayato,
NÈmena MahÈvaggoti.
4. AÔÔhakavagga
1. KÈmasuttavaÓÓanÈ
773. KÈmaÑ kÈmayamÈnassÈti KÈmasuttaÑ. KÈ uppatti? Bhagavati
kira SÈvatthiyaÑ viharante aÒÒataro brÈhmaÓo SÈvatthiyÈ Jetavanassa ca
antare AciravatÊnadÊtÊre “yavaÑ vapissÈmÊ”ti khettaÑ kasati. BhagavÈ
bhikkhusaÑghaparivuto piÓÉÈya pavisanto taÑ disvÈ Èvajjento addasa “assa
brÈhmaÓassa yavÈ vinassissantÊ”ti, puna upanissayasampattiÑ Èvajjento
cassa sotÈpattiphalassa upanissayaÑ addasa. “KadÈ pÈpuÓeyyÈ”ti Èvajjento
“sasse vinaÔÔhe sokÈbhibh|to dhammadesanaÑ sutvÈ”ti addasa. Tato cintesi
“sacÈyaÑ tadÈ eva brÈhmaÓaÑ upasa~kamissÈmi, na me ovÈdaÑ sotabbaÑ
maÒÒissati. NÈnÈrucikÈ hi brÈhmaÓÈ, handa naÑ ito pabhutiyeva
sa~gaÓhÈmi, evaÑ mayi muducitto hutvÈ tadÈ ovÈdaÑ sossatÊ”ti brÈhmaÓaÑ
upasa~kamitvÈ Èha “kiÑ brÈhmaÓa karosÊ”ti. BrÈhmaÓo “evaÑ uccÈkulÊno
samaÓo Gotamo mayÈ saddhiÑ paÔisanthÈraÑ karotÊ”ti tÈvatakeneva
Bhagavati pasannacitto hutvÈ “khettaÑ bho Gotama kasÈmi yavaÑ
vapissÈmÊ”ti Èha. Atha SÈriputtatthero cintesi “BhagavÈ brÈhmaÓena
saddhiÑ paÔisanthÈraÑ akÈsi, na ca ahetu appaccayÈ TathÈgatÈ evaÑ
karonti, handÈhampi tena saddhiÑ paÔisanthÈraÑ karomÊ”ti brÈhmaÓaÑ
upasa~kamitvÈ tatheva paÔisanthÈramakÈsi. EvaÑ MahÈmoggallÈnatthero
sesÈ ca asÊti mahÈsÈvakÈ. BrÈhmaÓo atÊva attamano ahosi.
Atha BhagavÈ sampajjamÈnepi sasse ekadivasaÑ katabhattakicco
SÈvatthito JetavanaÑ gacchanto maggÈ okkamma brÈhmaÓassa santikaÑ
gantvÈ Èha “sundaraÑ te brÈhmaÓa yavakkhettan”ti. EvaÑ bho Gotama
sundaraÑ, sace sampajjissati, tumhÈkampi saÑvibhÈgaÑ karissÈmÊti.
Athassa catumÈsaccayena yavÈ nipphajjiÑsu, tassa “ajja vÈ sve vÈ
lÈyissÈmÊ”ti ussukkaÑ kurumÈnasseva mahÈmegho uÔÔhahitvÈ sabbarattiÑ
vassi, AciravatÊ nadÊ p|rÈ ÈgantvÈ sabbaÑ yavaÑ vahi. BrÈhmaÓo
sabbarattiÑ anattamano hutvÈ pabhÈte nadÊtÊraÑ gato sabbaÑ sassavipattiÑ
disvÈ “vinaÔÔhomhi, kathaÑ dÈni jÊvissÈmÊ”ti balavasokaÑ uppÈdesi.
BhagavÈpi
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
229
tameva rattiÑ pacc|sasamaye BuddhacakkhunÈ lokaÑ volokento “ajja
brÈhmaÓassa dhammadesanÈkÈlo”ti ÒatvÈ bhikkhÈcÈravattena SÈvatthiÑ
pavisitvÈ brÈhmaÓassa gharadvÈre aÔÔhÈsi. BrÈhmaÓo BhagavantaÑ disvÈ
“sokÈbhibh|taÑ maÑ assÈsetukÈmo samaÓo Gotamo Ègato”ti cintetvÈ
ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ pattaÑ gahetvÈ BhagavantaÑ nisÊdÈpesi. BhagavÈ
jÈnantova brÈhmaÓaÑ pucchi “kiÑ brÈhmaÓa paduÔÔhacitto vihÈsÊ”ti. Œma
bho Gotama sabbaÑ me yavakkhettaÑ udakena v|Ähanti. Atha BhagavÈ “na
brÈhmaÓa vipanne domanassaÑ, sampanne ca somanassaÑ kÈtabbaÑ. KÈmÈ
hi nÈma sampajjantipi vipajjantipÊ”ti vatvÈ tassa brÈhmaÓassa sappÈyaÑ
ÒatvÈ dhammadesanÈvasena imaÑ suttamabhÈsi. Tattha sa~khepato
padatthasambandhamattameva vaÓÓayissÈma, vitthÈro pana Niddese1
vuttanayeneva veditabbo. YathÈ ca imasmiÑ sutte, evaÑ ito paraÑ
sabbasuttesu.
Tattha kÈmanti manÈpiyar|pÈditebh|makadhammasa~khÈtaÑ
vatthukÈmaÑ. KÈmayamÈnassÈti icchamÈnassa. Tassa ce taÑ samijjhatÊti
tassa kÈmayamÈnassa sattassa taÑ kÈmasa~khÈtaÑ vatthu samijjhati ce, sace
so taÑ labhatÊti vuttaÑ hoti. AddhÈ pÊtimano hotÊti ekaÑsaÑ tuÔÔhacitto
hoti. LaddhÈti labhitvÈ. Maccoti satto. YadicchatÊti yaÑ icchati.
774. Tassa ce kÈmayÈnassÈti tassa puggalassa kÈme icchamÈnassa,
kÈmena vÈ yÈyamÈnassa2. ChandajÈtassÈti jÈtataÓhassa. Jantunoti sattassa.
Te kÈmÈ parihÈyantÊti te kÈmÈ parihÈyanti ce. Sallaviddhova ruppatÊti atha
ayomayÈdinÈ sallena viddho viya pÊÄÊyati.
775. TatiyagÈthÈya sa~khepattho–yo pana ime kÈme tattha
chandarÈgavikkhambhanena vÈ samucchedena vÈ attano pÈdena sappassa
siraÑ iva parivajjeti, so bhikkhu sabbaÑ lokaÑ visaritvÈ ÔhitattÈ loke
visattikÈsa~khÈtaÑ taÓhaÑ sato hutvÈ samativattatÊti.
______________________________________________________________
1. Khu 7. 1 piÔÔhe MahÈniddese.
2. ŒyÈyamÈnassa (SÊ, SyÈ)
230
KhuddakanikÈya
776-8. Tato parÈsaÑ tissannaÑ gÈthÈnaÑ ayaÑ sa~khepattho–yo etaÑ
sÈlikkhettÈdiÑ khettaÑ vÈ gharavatthÈdiÑ vatthuÑ vÈ kahÈpaÓasa~khÈtaÑ
hiraÒÒaÑ vÈ go-assabhedaÑ gavÈssaÑ vÈ itthisaÒÒikÈ thiyo vÈ
ÒÈtibandhavÈdÊ bandh| vÈ aÒÒe vÈ manÈpiyar|pÈdÊ puthu kÈme anugijjhati,
taÑ puggalaÑ abalasa~khÈtÈ kilesÈ balÊyanti sahanti maddanti,
saddhÈbalÈdivirahena vÈ abalaÑ taÑ puggalaÑ abalÈ kilesÈ balÊyanti,
abalattÈ balÊyantÊti attho. Atha taÑ kÈmagiddhaÑ kÈme rakkhantaÑ
pariyesantaÒca sÊhÈdayo ca pÈkaÔaparissayÈ kÈyaduccaritÈdayo ca
apÈkaÔaparissayÈ maddanti, tato apÈkaÔaparissayehi abhibh|taÑ taÑ
puggalaÑ jÈti-Èdi dukkhaÑ bhinnaÑ nÈvaÑ udakaÑ viya anveti. TasmÈ
kÈyagatÈsati-ÈdibhÈvanÈya jantu sadÈ sato hutvÈ
vikkhambhanasamucchedavasena r|pÈdÊsu vatthukÈmesu sabbappakÈrampi
kilesakÈmaÑ parivajjento kÈmÈni parivajjaye. EvaÑ te kÈme pahÈya
tappahÈnakaramaggeneva catubbidhampi tare oghaÑ tareyya tarituÑ
sakkuÓeyya. Tato yathÈ puriso udakagarukaÑ nÈvaÑ sitvÈ1 lahukÈya
nÈvÈya appakasireneva pÈrag| bhaveyya, pÈraÑ gaccheyya, evameva
attabhÈvanÈvaÑ kiles|dakagarukaÑ siÒcitvÈ lahukena attabhÈvena pÈrag|
bhaveyya, sabbadhammapÈraÑ nibbÈnaÑ gato bhaveyya, arahattappattiyÈ
gaccheyya ca, anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈtÊti2 arahattanik|Ôena
desanaÑ niÔÔhÈpesi. DesanÈpariyosÈne brÈhmaÓo ca brÈhmaÓÊ ca
sotÈpattiphale patiÔÔhahiÑs|ti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
KÈmasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SiÒcitvÈ (SÊ, SyÈ)
2. ParinibbÈnenÈti (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
231
2. GuhaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ
779. Satto guhÈyanti GuhaÔÔhakasuttaÑ. KÈ uppatti? Bhagavati kira
SÈvatthiyaÑ viharante ÈyasmÈ PiÓÉolabhÈradvÈjo KosambiyaÑ Ga~gÈtÊre
ŒvaÔÔakaÑ1 nÈma Utenassa uyyÈnaÑ, tattha agamÈsi sÊtale padese
divÈvihÈraÑ nisÊditukÈmo. AÒÒadÈpi cÈyaÑ gacchateva tattha
pubbÈsevanena yathÈ Gavampatitthero TÈvatiÑsabhavananti
vuttanayametaÑ Va~gÊsasuttavaÓÓanÈyaÑ. So tattha Ga~gÈtÊre sÊtale
rukkham|le samÈpattiÑ appetvÈ divÈvihÈraÑ nisÊdi. RÈjÈpi kho Uteno taÑ
divasaÑyeva uyyÈnakÊÄikaÑ gantvÈ bahudeva divasabhÈgaÑ naccagÊtÈdÊhi
uyyÈne kÊÄitvÈ pÈnamadamatto ekissÈ itthiyÈ a~ke sÊsaÑ katvÈ sayi.
Sesitthiyo “sutto rÈjÈ”ti uÔÔhahitvÈ uyyÈne pupphaphalÈdÊni gaÓhantiyo
theraÑ disvÈ hirottappaÑ upaÔÔhÈpetvÈ “mÈ saddaÑ akatthÈ”ti aÒÒamaÒÒaÑ
nivÈretvÈ appasaddÈ upasa~kamitvÈ vanditvÈ theraÑ samparivÈretvÈ
nisÊdiÑsu. Thero samÈpattito vuÔÔhÈya tÈsaÑ dhammaÑ desesi, tÈ tuÔÔhÈ
“sÈdhu sÈdh|”ti vatvÈ suÓanti.
RaÒÒo sÊsaÑ a~kenÈdÈya nisinnitthÊ “imÈ maÑ ohÈya kiÄantÊ”ti tÈsu
issÈpakatÈ |ruÑ cÈletvÈ rÈjÈnaÑ pabodhesi, rÈjÈ paÔibujjhitvÈ itthÈgÈraÑ
apassanto “kuhiÑ imÈ vasaliyo”ti Èha. SÈ Èha “tumhesu abahukatÈ
‘samaÓaÑ ramayissÈmÈ’ti gatÈ”ti. So kuddho therÈbhimukho agamÈsi. TÈ
itthiyo rÈjÈnaÑ disvÈ ekaccÈ uÔÔhahiÑsu, ekaccÈ “mahÈrÈja pabbajitassa
santike dhammaÑ suÓÈmÈ”ti na uÔÔhahiÑsu. So tena bhiyyoso mattÈya
kuddho theraÑ avanditvÈva “kimatthaÑ ÈgatosÊ”ti Èha. VivekatthaÑ
mahÈrÈjÈti. So “vivekatthÈya ÈgatÈ evaÑ itthÈgÈraparivutÈ nisÊdantÊ”ti vatvÈ
“tava vivekaÑ kathehÊ”ti Èha. Thero visÈradopi vivekakathÈya “nÈyaÑ
aÒÒÈtukÈmo pucchatÊ”ti tuÓhÊ ahosi. RÈjÈ “sace na kathesi, tambakipillikehi
taÑ khÈdÈpessÈmÊ”ti aÒÒatarasmiÑ asokarukkhe tambakipillikapuÔaÑ
gaÓhanto attanova upari vikiri. So sarÊraÑ puÒchitvÈ aÒÒaÑ puÔaÑ gahetvÈ
therÈbhimukho agamÈsi. Thero “sacÈyaÑ rÈjÈ mayi
______________________________________________________________
1. Ga~gÈtaÔe udakavanaÑ (SÊ)
232
KhuddakanikÈya
aparajjheyya, apÈyÈbhimukho bhaveyyÈ”ti taÑ anukampamÈno iddhiyÈ
ÈkÈsaÑ abbhuggantvÈ gato.
Tato itthiyo ÈhaÑsu “mahÈrÈja aÒÒe rÈjÈno ÊdisaÑ pabbajitaÑ disvÈ
pupphagandhÈdÊhi p|jenti, tvaÑ tambakipillikapuÔena ÈsÈdetuÑ Èraddho
ahosi, kulavaÑsaÑ nÈsetuÑ uÔÔhito”ti. So attano dosaÑ ÒatvÈ tuÓhÊ hutvÈ
uyyÈnapÈlaÑ pucchi “aÒÒampi divasaÑ thero idhÈgacchatÊ”ti. Œma
mahÈrÈjÈti. Tena hi yadÈ Ègacchati, tadÈ me ÈroceyyÈsÊti. So ekadivasaÑ
there Ègate Èrocesi, rÈjÈpi theraÑ upasa~kamitvÈ paÒhaÑ pucchitvÈ pÈÓehi
saraÓaÑ gato ahosi. TambakipillikapuÔena ÈsÈditadivase pana thero
ÈkÈsenÈgantvÈ puna pathaviyaÑ nimujjitvÈ Bhagavato gandhakuÔiyaÑ
ummujji. BhagavÈpi kho dakkhiÓena passena sato sampajÈno sÊhaseyyaÑ
kappayamÈno theraÑ disvÈ “kiÑ BhÈradvÈja akÈle ÈgatosÊ”ti Èha. Thero
“Èma BhagavÈ”ti vatvÈ sabbaÑ taÑ pavattiÑ Èrocesi. TaÑ sutvÈ BhagavÈ
“kiÑ karissati tassa vivekakathÈ kÈmaguÓagiddhassÈ”ti vatvÈ dakkhiÓena
passena nipanno eva therassa dhammadesanatthaÑ imaÑ suttamabhÈsi.
Tattha sattoti laggo. GuhÈyanti kÈye. KÈyo hi rÈgÈdÊnaÑ vÈÄÈnaÑ
vasanokÈsato “guhÈ”ti vuccati. BahunÈbhichannoti bahunÈ
rÈgÈdikilesajÈlena abhicchanno. Etena ajjhattabandhanaÑ vuttaÑ. TiÔÔhanti
rÈgÈdivasena tiÔÔhanto. Naroti satto. MohanasmiÑ pagÈÄhoti mohanaÑ
vuccati kÈmaguÓÈ. Ettha hi devamanussÈ muyhanti, tesu ajjhogÈÄho hutvÈ.
Etena bahiddhÈbandhanaÑ vuttaÑ. D|re vivekÈ hi tathÈvidho soti so
tathÈr|po naro tividhÈpi kÈyavivekÈdikÈ vivekÈ d|re anÈsanne. KiÑ kÈraÓÈ?
KÈmÈ hi loke na hi suppahÈyÈ, yasmÈ loke kÈmÈ suppahÈyÈ na hontÊti
vuttaÑ hoti.
780. EvaÑ paÔhamagÈthÈya “d|re vivekÈ tathÈvidho”ti sÈdhetvÈ puna
tathÈvidhÈnaÑ sattÈnaÑ dhammataÑ Èvikaronto “icchÈnidÈnÈ”ti gÈthamÈha.
Tattha icchÈnidÈnÈti taÓhÈhetukÈ. BhavasÈtabaddhÈti sukhavedanÈdimhi
bhavasÈte baddhÈ. Te duppamuÒcÈti te
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
233
bhavasÈtavatthubh|tÈ dhammÈ, te vÈ tattha baddhÈ icchÈnidÈnÈ sattÈ
duppamocayÈ. Na hi aÒÒamokkhÈti aÒÒena ca mocetuÑ na sakkonti.
KÈraÓavacanaÑ vÈ etaÑ, te sattÈ duppamuÒcÈ. KasmÈ? YasmÈ aÒÒena
mocetabbÈ na honti. Yadi pana muÒceyyuÑ, sakena thÈmena muÒceyyunti
ayamassa attho. PacchÈ pure vÈpi apekkhamÈnÈti anÈgate atÊte vÈ kÈme
apekkhamÈnÈ. Ime va kÈme purime va jappanti ime vÈ paccuppanne kÈme
purime vÈ duvidhepi atÊtÈnÈgate balavataÓhÈya patthayamÈnÈ. ImesaÒca
dvinnaÑ padÈnaÑ “te duppamuÒcÈ na hi aÒÒamokkhÈ”ti iminÈ saha
sambandho veditabbo, itarathÈ “apekkhamÈnÈ jappaÑ kiÑ karonti kiÑ vÈ
katÈ”ti na paÒÒÈyeyyuÑ.
781-2. EvaÑ paÔhamagÈthÈya “d|re vivekÈ tathÈvidho”ti sÈdhetvÈ
dutiyagÈthÈya ca tathÈvidhÈnaÑ sattÈnaÑ dhammataÑ ÈvikatvÈ idÈni nesaÑ
pÈpakammakaraÓaÑ Èvikaronto “kÈmesu giddhÈ”ti gÈthamÈha. Tassattho–
te sattÈ kÈmesu paribhogataÓhÈya giddhÈ pariyesanÈdimanuyuttattÈ pasutÈ
sammohamÈpannattÈ pam|ÄhÈ avagamanatÈya maccharitÈya BuddhÈdÊnaÑ
vacanaÑ anÈdiyanatÈya ca avadÈniyÈ. KÈyavisamÈdimhi visame niviÔÔhÈ
antakÈle maraÓadukkh|panÊtÈ “kiÑ s| bhavissÈma ito cutÈse”ti
paridevayantÊti. YasmÈ etadeva, tasmÈ hi sikkhetha -pa- mÈhu dhÊrÈti.
Tattha sikkhethÈti tisso sikkhÈ Èpajjeyya. IdhevÈti imasmiÑyeva sÈsane.
SesamuttÈnameva.
783. IdÈni ye tathÈ na karonti, tesaÑ byasanappattiÑ dassento
“passÈmÊ”ti gÈthamÈha. Tattha passÈmÊti maÑsacakkhu-ÈdÊhi pekkhÈmi.
Loketi apÈyÈdimhi. PariphandamÈnanti ito cito ca phandamÈnaÑ. PajaÑ
imanti imaÑ sattakÈyaÑ. TaÓhagatanti taÓhÈya gataÑ abhibh|taÑ,
nipÈtitanti adhippÈyo. Bhaves|ti kÈmabhavÈdÊsu. HÊnÈ narÈti hÊnakammantÈ
narÈ. Maccumukhe lapantÊti antakÈle sampatte maraÓamukhe paridevanti.
AvÊtataÓhÈseti avigatataÓhÈ. BhavÈbhaves|ti kÈmabhavÈdÊsu. Atha vÈ
bhavÈbhaves|ti bhavabhavesu, punappunabhaves|ti vuttaÑ hoti.
784. IdÈni yasmÈ avÊtataÓhÈ evaÑ phandanti ca lapanti ca, tasmÈ
taÓhÈvinaye samÈdapento “mamÈyite”ti gÈthamÈha. Tattha mamÈyiteti
taÓhÈdiÔÔhimamattehi “maman”ti pariggahite vatthusmiÑ. PassathÈti
234
KhuddakanikÈya
sotÈre Èlapanto Èha. EtampÊti etampi ÈdÊnavaÑ. SesaÑ pÈkaÔameva.
785. Evamettha paÔhamagÈthÈya assÈdaÑ, tato parÈhi cat|hi ÈdÊnavaÒca
dassetvÈ idÈni sa-upÈyaÑ nissaraÓaÑ nissaraÓÈnisaÑsaÒca dassetuÑ,
sabbÈhi vÈ etÈhi kÈmÈnaÑ ÈdÊnavaÑ okÈraÑ saÑkilesaÒca dassetvÈ idÈni
nekkhamme ÈnisaÑsaÑ dassetuÑ “ubhosu antes|”ti gÈthÈdvayamÈha.
Tattha ubhosu antes|ti phassaphassasamudayÈdÊsu dvÊsu paricchedesu.
Vineyya chandanti chandarÈgaÑ vinetvÈ. PhassaÑ pariÒÒÈyÈti
cakkhusamphassÈdiphassaÑ, phassÈnusÈrena vÈ taÑsampayutte sabbepi
ar|padhamme, tesaÑ vatthudvÈrÈrammaÓavasena r|padhamme cÈti
sakalampi nÈmar|paÑ tÊhi pariÒÒÈhi parijÈnitvÈ. AnÈnugiddhoti r|pÈdÊsu
sabbadhammesu agiddho. YadattagarahÊ tadakubbamÈnoti yaÑ attanÈ
garahati, taÑ akurumÈno. NalippatÊ diÔÔhasutesu dhÊroti so evar|po
dhitisampanno dhÊro diÔÔhesu ca sutesu ca dhammesu dvinnaÑ lepÈnaÑ
ekenapi lepena na lippati, ÈkÈsamiva nirupalitto accantavodÈnappatto hoti.
786. SaÒÒaÑ pariÒÒÈti gÈthÈya pana ayaÑ sa~khepattho–na kevalaÒca
phassameva, apica kho pana kÈmasaÒÒÈdibhedaÑ saÒÒampi, saÒÒÈnusÈrena
vÈ pubbe vuttanayeneva nÈmar|paÑ tÊhi pariÒÒÈhi parijÈnitvÈ imÈya
paÔipadÈya catubbidhampi vitareyya oghaÑ, tato so tiÓÓogho
taÓhÈdiÔÔhipariggahesu taÓhÈdiÔÔhilepappahÈnena nopalitto khÊÓÈsavamuni
rÈgÈdisallÈnaÑ abb|ÄhattÈ abb|Ähasallo sativepullappattiyÈ appamatto
caraÑ, pubbabhÈge vÈ appamatto caraÑ tena appamÈdacÈrena abb|Ähasallo
hutvÈ sakaparattabhÈvÈdibhedaÑ nÈsÊsatÊ lokamimaÑ paraÒca, aÒÒadatthu
carimacittanirodhÈ nirupÈdÈno jÈtavedova parinibbÈtÊti arahattanik|Ôena
desanaÑ niÔÔhÈpesi dhammanettiÔÔhapanameva karonto, na uttariÑ imÈya
desanÈya maggaÑ vÈ phalaÑ vÈ uppÈdesi khÊÓÈsavassa desitattÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
GuhaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
235
3. DuÔÔhaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ
787. Vadanti ve duÔÔhamanÈpÊti DuÔÔhaÔÔhakasuttaÑ. KÈ uppatti?
ŒdigÈthÈya tÈva uppatti–Munisuttanayena Bhagavato bhikkhusaÑghassa ca
uppannalÈbhasakkÈraÑ asahamÈnÈ titthiyÈ SundariÑ paribbÈjikaÑ
uyyojesuÑ. SÈ kira janapadakalyÈÓÊ setavatthaparibbÈjikÈva ahosi. SÈ
sunhÈtÈ sunivatthÈ mÈlÈgandhavilepanavibh|sitÈ Bhagavato dhammaÑ sutvÈ
SÈvatthivÈsÊnaÑ Jetavanato nikkhamanavelÈya SÈvatthito nikkhamitvÈ
JetavanÈbhimukhÊ gacchati. Manussehi ca “kuhiÑ gacchasÊ”ti pucchitÈ
“samaÓaÑ GotamaÑ sÈvake cassa ramayituÑ gacchÈmÊ”ti vatvÈ
JetavanadvÈrakoÔÔhake vicaritvÈ JetavanadvÈrakoÔÔhake pidahite nagaraÑ
pavisitvÈ pabhÈte puna JetavanaÑ gantvÈ gandhakuÔisamÊpe pupphÈni
vicinantÊ viya carati. BuddhupaÔÔhÈnaÑ Ègatehi ca manussehi “kimatthaÑ
ÈgatÈsÊ”ti pucchitÈ yaÑkiÒcideva bhaÓati. EvaÑ aÉÉhamÈsamatte vÊtikkante
titthiyÈ taÑ jÊvitÈ voropetvÈ parikhÈtaÔe nikkhipitvÈ1 pabhÈte “sundariÑ na
passÈmÈ”ti kolÈhalaÑ katvÈ raÒÒo ca ÈrocetvÈ tena anuÒÒÈtÈ JetavanaÑ
pavisitvÈ vicinantÈ viya taÑ nikkhittaÔÔhÈnÈ2 uddharitvÈ maÒcakaÑ ÈropetvÈ
nagaraÑ abhiharitvÈ upakkosaÑ akaÑsu. SabbaÑ PÈÄiyaÑ3 Ègatanayeneva
veditabbaÑ.
BhagavÈ taÑ divasaÑ pacc|sasamaye BuddhacakkhunÈ lokaÑ
volokento “titthiyÈ ajja ayasaÑ uppÈdessantÊ”ti ÒatvÈ “tesaÑ saddahitvÈ
mÈdise cittaÑ pakopetvÈ mahÈjano apÈyÈbhimukho mÈ ahosÊ”ti
gandhakuÔidvÈraÑ pidahitvÈ antogandhakuÔiyaÑyeva acchi, na nagaraÑ
piÓÉÈya pÈvisi. Bhikkh| pana dvÈraÑ pidahitaÑ disvÈ pubbasadisameva
pavisiÑsu. ManussÈ bhikkh| disvÈ nÈnappakÈrehi akkosiÑsu. Atha ÈyasmÈ
Œnando Bhagavato taÑ pavattiÑ ÈrocetvÈ “titthiyehi bhante mahÈ-ayaso
uppÈdito, na sakkÈ idha vasituÑ, vipulo JambudÊpo, aÒÒattha gacchÈmÈ”ti
Èha. Tatthapi ayase uÔÔhite kuhiÑ gamissasi ŒnandÈti. AÒÒaÑ nagaraÑ
BhagavÈti. Atha BhagavÈ “Ègamehi Œnanda, sattÈhamevÈyaÑ saddo
bhavissati, sattÈhaccayena yehi
______________________________________________________________
1. NikhanitvÈ (SÊ)
2. NikhÈtaÔÔhÈnÈ (SÊ)
3. Khu 1. 128. piÔÔhe.
236
KhuddakanikÈya
ayaso kato, tesaÑyeva upari patissatÊ”ti vatvÈ Œnandattherassa
dhammadesanatthaÑ “vadanti ve”ti imaÑ gÈthamabhÈsi.
Tattha vadantÊti BhagavantaÑ bhikkhusaÑghaÒca upavadanti.
DuÔÔhamanÈpi eke athopi ve saccamanÈti ekacce duÔÔhacittÈ, ekacce
tathasaÒÒinopi hutvÈ, titthiyÈ duÔÔhacittÈ, ye tesaÑ vacanaÑ sutvÈ
saddahiÑsu, te saccamanÈti adhippÈyo. VÈdaÒca jÈtanti etaÑ akkosavÈdaÑ
uppannaÑ. Muni no upetÊti akÈrakatÈya ca akuppanatÈya ca Buddhamuni na
upeti. TasmÈ munÊ natthi khilo kuhiÒcÊti tena kÈraÓena ayaÑ muni
rÈgÈdikhilehi natthi khilo kuhiÒcÊti veditabbo.
788. ImaÒca gÈthaÑ vatvÈ BhagavÈ ŒnandattheraÑ pucchi “evaÑ
khuÑsetvÈ vambhetvÈ vuccamÈnÈ bhikkh| Œnanda kiÑ vadantÊ”ti. Na kiÒci
BhagavÈti. “Na Œnanda ‘ahaÑ sÊlavÈ’ti sabbattha tuÓhÊ bhavitabbaÑ, loke hi
nÈbhÈsamÈnaÑ jÈnanti missaÑ bÈlehi paÓÉitan”ti vatvÈ “bhikkh| Œnanda te
manusse evaÑ paÔicodent|”ti dhammadesanatthÈya “abh|tavÈdÊ nirayaÑ
upetÊ”ti imaÑ gÈthamabhÈsi. Thero taÑ uggahetvÈ bhikkh| Èha “manussÈ
tumhehi imÈya gÈthÈya paÔicodetabbÈ”ti. Bhikkh| tathÈ akaÑsu.
PaÓÉitamanussÈ tuÓhÊ ahesuÑ. RÈjÈpi rÈjapurise sabbato pesetvÈ yesaÑ
dhuttÈnaÑ laÒjaÑ datvÈ titthiyÈ taÑ mÈrÈpesuÑ, te gahetvÈ niggayha taÑ
pavattiÑ ÒatvÈ titthiye paribhÈsi. ManussÈpi titthiye disvÈ leÉÉunÈ
paharanti, paÑsunÈ okiranti “Bhagavato ayasaÑ uppÈdesun”ti.
Œnandatthero taÑ disvÈ Bhagavato Èrocesi, BhagavÈ therassa imaÑ
gÈthamabhÈsi “sakaÒhi diÔÔhiÑ -pa- vadeyyÈ”ti.
Tassattho–yÈyaÑ diÔÔhi titthiyajanassa “SundariÑ mÈretvÈ samaÓÈnaÑ
SakyaputtiyÈnaÑ avaÓÓaÑ pakÈsetvÈ etenupÈyena laddhaÑ sakkÈraÑ
sÈdiyissÈmÈ”ti1, so taÑ diÔÔhiÑ kathaÑ atikkameyya, atha kho so ayaso
tameva titthiyajanaÑ paccÈgato taÑ diÔÔhiÑ accetuÑ asakkontaÑ. Yo vÈ
sassatÈdivÈdÊ, sopi sakaÑ diÔÔhiÑ kathaÑ accayeyya tena diÔÔhicchandena
anunÊto tÈya ca diÔÔhiruciyÈ niviÔÔho, apica kho pana sayaÑ
______________________________________________________________
1. HarissÈmÈti (Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
237
samattÈni pakubbamÈno attanÈva paripuÓÓÈni tÈni diÔÔhigatÈni karonto yathÈ
jÈneyya, tatheva vadeyyÈti.
789. Atha rÈjÈ sattÈhaccayena taÑ kuÓapaÑ chaÉÉÈpetvÈ
sÈyanhasamayaÑ vihÈraÑ gantvÈ BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ Èha “nanu
bhante Êdise ayase uppanne mayhampi ÈrocetabbaÑ siyÈ”ti. EvaÑ vutte
BhagavÈ “na mahÈrÈja ‘ahaÑ sÊlavÈ guÓasampanno’ti paresaÑ ÈrocetuÑ
ariyÈnaÑ patir|pan”ti vatvÈ tassÈ aÔÔhuppattiyaÑ “yo attano sÊlavatÈnÊ”ti
avasesagÈthÈyo abhÈsi.
Tattha sÊlavatÈnÊti pÈtimokkhÈdÊni sÊlÈni ÈraÒÒikÈdÊni dhuta~gavatÈni
ca. AnÈnupuÔÔhoti apucchito. PÈvÈti vadati. AnariyadhammaÑ kusalÈ
tamÈhu, yo ÈtumÈnaÑ sayameva pÈvÈti yo evaÑ attÈnaÑ sayameva vadati,
tassa taÑ vÈdaÑ “anariyadhammo eso”ti kusalÈ evaÑ kathenti.
790. Santoti rÈgÈdikilesav|pasamena santo, tathÈ abhinibbutatto.
Itihanti sÊlesu akatthamÈnoti “ahamasmi sÊlasampanno”ti-ÈdinÈ nayena iti
sÊlesu akatthamÈno, sÊlanimittaÑ att|panÈyikaÑ vÈcaÑ abhÈsamÈnoti
vuttaÑ hoti. TamariyadhammaÑ kusalÈ vadantÊti tassa taÑ akatthanaÑ
“ariyadhammo eso”ti BuddhÈdayo khandhÈdikusalÈ vadanti. YassussadÈ
natthi kuhiÒci loketi yassa khÊÓÈsavassa rÈgÈdayo satta ussadÈ kuhiÒci loke
natthi, tassa taÑ akatthanaÑ “ariyadhammo eso”ti evaÑ kusalÈ vadantÊti
sambandho.
791. EvaÑ khÊÓÈsavapaÔipattiÑ dassetvÈ idÈni diÔÔhigatikÈnaÑ
titthiyÈnaÑ paÔipattiÑ raÒÒo dassento Èha “pakappitÈ sa~khatÈ”ti. Tattha
pakappitÈti parikappitÈ. Sa~khatÈti paccayÈbhisa~khatÈ. YassÈti yassa
kassaci diÔÔhigatikassa. DhammÈti diÔÔhiyo. PurakkhatÈti purato katÈ. SantÊti
saÑvijjanti. AvÊvadÈtÈti avodÈtÈ. Yadattani passati ÈnisaÑsaÑ, taÑ nissito
kuppapaÔiccasantinti yassete diÔÔhidhammÈ purakkhatÈ avodÈtÈ santi, so
evaÑvidho yasmÈ attani tassÈ diÔÔhiyÈ
238
KhuddakanikÈya
diÔÔhadhammikaÒca sakkÈrÈdiÑ, samparÈyikaÒca gativisesÈdiÑ ÈnisaÑsaÑ
passati, tasmÈ taÒca ÈnisaÑsaÑ, taÒca kuppatÈya ca paÔiccasamuppannatÈya
ca sammutisantitÈya1 ca kuppapaÔiccasantisa~khÈtaÑ diÔÔhiÑ nissitova hoti,
so tannissitattÈ attÈnaÑ vÈ ukkaÑseyya pare vÈ vambheyya abh|tehipi
guÓadosehi.
792. EvaÑ nissitena ca diÔÔhÊnivesÈ -pa- ÈdiyatÊ ca dhammanti. Tattha
diÔÔhÊnivesÈti idaÑsaccÈbhinivesasa~khÈtÈni diÔÔhinivesanÈni. Na hi
svÈtivattÈti sukhena ativattitabbÈ na honti. Dhammesu niccheyya
samuggahÊtanti dvÈsaÔÔhidiÔÔhidhammesu taÑ taÑ samuggahitaÑ
abhiniviÔÔhaÑ dhammaÑ nicchinitvÈ pavattattÈ diÔÔhinivesÈ na hi svÈtivattÈti
vuttaÑ hoti. TasmÈ naro tesu nivesanesu, nirassatÊ ÈdiyatÊ ca dhammanti
yasmÈ na hi svÈtivattÈ, tasmÈ naro tesuyeva diÔÔhinivesanesu
ajasÊlagosÊlakukkurasÊlapaÒcÈtapamaruppapÈtaukkuÔikappadhÈnakaÓÔakÈpassayÈdibhedaÑ
satthÈradhammakkhÈnagaÓÈdibhedaÒca taÑ taÑ dhammaÑ nirassati ca
Èdiyati ca jahati ca gaÓhÈti ca vanamakkaÔo viya taÑ taÑ sÈkhanti vuttaÑ
hoti. EvaÑ nirassanto ca Èdiyanto ca anavaÔÔhitacittattÈ asantehipi
guÓadosehi attano vÈ parassa vÈ yasÈyasaÑ uppÈdeyya.
793. Yo panÈyaÑ sabbadiÔÔhigatÈdidosadhunanÈya paÒÒÈya
samannÈgatattÈ dhono, tassa dhonassa hi -pa- an|payo so. KiÑ vuttaÑ hoti?
DhonadhammasamannÈgamÈ dhonassa dhutasabbapÈpassa arahato katthaci
loke tesu tesu bhavesu pakappitÈ diÔÔhi natthi, so tassÈ diÔÔhiyÈ abhÈvena,
yÈya ca attanÈ kataÑ pÈpakammaÑ paÔicchÈdentÈ titthiyÈ mÈyÈya mÈnena
vÈ etaÑ agatiÑ gacchanti, tampi mÈyaÒca mÈnaÒca pahÈya dhono
rÈgÈdÊnaÑ dosÈnaÑ kena gaccheyya, diÔÔhadhamme samparÈye vÈ
nirayÈdÊsu gativisesesu kena sa~khaÑ gaccheyya, an|payo so, so hi
taÓhÈdiÔÔhi-upayÈnaÑ dvinnaÑ abhÈvena an|payoti.
794. Yo pana tesaÑ dvinnaÑ bhÈvena upayo hoti, so upayo hi -padiÔÔhimidheva sabbanti. Tattha upayoti taÓhÈdiÔÔhinissito. Dhammesu upeti
vÈdanti “ratto”ti vÈ “duÔÔho”ti vÈ evaÑ
______________________________________________________________
1. SammutisantatÈya (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
239
tesu tesu dhammesu upeti vÈdaÑ. An|payaÑ kena kathaÑ vadeyyÈti
taÓhÈdiÔÔhipahÈnena an|payaÑ khÊÓÈsavaÑ kena rÈgena vÈ dosena vÈ
kathaÑ “ratto”ti vÈ “duÔÔho”ti vÈ vadeyya, evaÑ anupavajjo ca so kiÑ
titthiyÈ viya katapaÔicchÈdako bhavissatÊti adhippÈyo. AttÈ nirattÈ1 na hi
tassa atthÊti tassa hi attadiÔÔhi vÈ ucchedadiÔÔhi vÈ natthi, gahaÓaÑ
muÒcanaÑ vÈpi attanirattasaÒÒitaÑ natthi. KiÑ kÈraÓÈ natthÊti ce? Adhosi
so diÔÔhimidheva sabbaÑ, yasmÈ so idheva attabhÈve ÒÈÓavÈtena sabbaÑ
diÔÔhigataÑ adhosi pajahi vinodesÊti arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi.
TaÑ sutvÈ rÈjÈ attamano BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ pakkÈmÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
DuÔÔhaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. SuddhaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ
795. PassÈmi suddhanti SuddhaÔÔhakasuttaÑ. KÈ uppatti? AtÊte kira
Kassapassa Bhagavato kÈle BÈrÈÓasivÈsÊ aÒÒataro kaÔumbiko paÒcahi
sakaÔasatehi paccantajanapadaÑ agamÈsi bhaÓÉaggahaÓatthaÑ. Tattha
vanacarakena saddhiÑ mittaÑ katvÈ tassa paÓÓÈkÈraÑ datvÈ pucchi “kacci
te samma candanasÈraÑ diÔÔhapubban”ti. “Œma sÈmÊ”ti ca vutte teneva
saddhiÑ candanavanaÑ pavisitvÈ sabbasakaÔÈni candanasÈrassa p|retvÈ
tampi vanacarakaÑ “yadÈ samma BÈrÈÓasiÑ Ègacchasi, tadÈ candanasÈraÑ
gahetvÈ ÈgaccheyyÈsÊ”ti vatvÈ BÈrÈÓasiÑyeva agamÈsi. AthÈparena
samayena sopi vanacarako candanasÈraÑ gahetvÈ tassa gharaÑ agamÈsi. So
taÑ disvÈ sabbaÑ paÔisanthÈraÑ katvÈ sÈyanhasamaye candanasÈraÑ
pisÈpetvÈ samuggaÑ p|retvÈ “gaccha samma nhÈyitvÈ ÈgacchÈ”ti attano
purisena saddhiÑ nhÈnatitthaÑ pesesi. Tena ca samayena BÈrÈÓasiyaÑ
ussavo hoti, atha BÈrÈÓasivÈsino pÈtova
______________________________________________________________
1. AttaÑ nirattaÑ (SÊ, SyÈ, Ka)
240
KhuddakanikÈya
dÈnaÑ datvÈ sÈyaÑ suddhavatthanivatthÈ mÈlÈgandhÈdÊni gahetvÈ
Kassapassa Bhagavato mahÈcetiyaÑ vandituÑ gacchanti. So vanacarako te
disvÈ “mahÈjano kuhiÑ gacchatÊ”ti pucchi. “VihÈraÑ
cetiyavandanatthÈyÈ”ti ca sutvÈ sayampi agamÈsi. Tattha manusse
haritÈlamanosilÈdÊhi nÈnappakÈrehi cetiye p|jaÑ1 karonte disvÈ kiÒci
citraÑ kÈtuÑ ajÈnanto taÑ candanaÑ gahetvÈ mahÈcetiye suvaÓÓiÔÔhakÈnaÑ
upari kaÑsapÈtimattaÑ maÓÉalaÑ akÈsi. Atha tattha s|riyuggamanavelÈyaÑ
s|riyarasmiyo uÔÔhahiÑsu, so taÑ disvÈ pasÊdi, patthanaÒca akÈsi “yattha
yattha nibbattÈmi, ÊdisÈ me rasmiyo ure uÔÔhahant|”ti. So kÈlaÑ katvÈ
TÈvatiÑsesu nibbatti, tassa ure rasmiyo uÔÔhahiÑsu, candamaÓÉalaÑ viyassa
uramaÓÉalaÑ virocati, “CandÈbho devaputto”tveva ca naÑ saÒjÈniÑsu.
So tÈya sampattiyÈ chasu devalokesu anulomapaÔilomato ekaÑ
BuddhantaraÑ khepetvÈ amhÈkaÑ Bhagavati uppanne SÈvatthiyaÑ
brÈhmaÓamahÈsÈlakule nibbatti, tathevassa ure candamaÓÉalasadisaÑ
rasmimaÓÉalaÑ ahosi. NÈmakaraÓadivase cassa ma~galaÑ katvÈ brÈhmaÓÈ
taÑ maÓÉalaÑ disvÈ “dhaÒÒapuÒÒalakkhaÓo ayaÑ kumÈro”ti vimhitÈ
“CandÈbho”tveva nÈmaÑ akaÑsu. TaÑ vayappattaÑ brÈhmaÓÈ gahetvÈ
ala~karitvÈ rattakaÒcukaÑ2 pÈrupÈpetvÈ rathe ÈropetvÈ “mahÈbrahmÈ
ayan”ti p|jetvÈ “yo CandÈbhaÑ passati, so yasadhanÈdÊni labhati,
samparÈyaÒca saggaÑ gacchatÊ”ti ugghosentÈ gÈmanigamarÈjadhÈnÊsu
ÈhiÓÉanti. GatagataÔÔhÈne manussÈ “esa kira bho candÈbho nÈma, yo etaÑ
passati, so yasadhanasaggÈdÊni labhatÊ”ti upar|pari Ègacchanti,
sakalajambudÊpo cali. BrÈhmaÓÈ tucchahatthakÈnaÑ ÈgatÈnaÑ na dassenti,
sataÑ vÈ sahassaÑ vÈ gahetvÈ ÈgatÈnameva dassenti. EvaÑ candÈbhaÑ
gahetvÈ anuvicarantÈ brÈhmaÓÈ kamena SÈvatthiÑ anuppattÈ.
Tena ca samayena BhagavÈ pavattitavaradhammacakko anupubbena
SÈvatthiÑ ÈgantvÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane bahujanahitÈya dhammaÑ
desento. Atha CandÈbho SÈvatthiÑ patvÈ samuddapakkhantakunnadÊ viya
apÈkaÔo ahosi, candÈbhoti bhaÓantopi natthi. So sÈyanhasamaye
______________________________________________________________
1. Cetiyap|jaÑ (SyÈ), cetiyaÑ p|jaÑ (Ka)
2. PaÔÔakaÒcukaÑ (SÊ), paÔakaccukaÑ (Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
241
mahÈjanakÈyaÑ mÈlÈgandhÈdÊni ÈdÈya JetavanÈbhimukhaÑ gacchantaÑ
disvÈ “kuhiÑ gacchathÈ”ti pucchi. “Buddho loke uppanno, so
bahujanahitÈya dhammaÑ deseti, taÑ sotuÑ JetavanaÑ gacchamÈ”ti ca
tesaÑ vacanaÑ sutvÈ sopi brÈhmaÓagaÓaparivuto tattheva agamÈsi. BhagavÈ
ca tasmiÑ samaye dhammasabhÈyaÑ varabuddhÈsane nisinnova hoti,
CandÈbho BhagavantaÑ upasa~kamma madhurapaÔisanthÈraÑ katvÈ
ekamantaÑ nisÊdi, tÈvadeva cassa so Èloko antarahito. BuddhÈlokassa hi
samÊpe asÊtihatthabbhantare aÒÒo Èloko nÈbhibhoti. So “Èloko me naÔÔho”ti
nisÊditvÈva uÔÔhÈsi, uÔÔhahitvÈ ca gantumÈraddho. Atha naÑ aÒÒataro puriso
Èha “kiÑ bho CandÈbha samaÓassa Gotamassa bhÊto gacchasÊ”ti. NÈhaÑ
bhÊto gacchÈmi, apica me imassa tejena Èloko na sampajjatÊti punadeva
Bhagavato purato nisÊditvÈ pÈdatalÈ paÔÔhÈya yÈva kesaggÈ
r|paraÑsilakkhaÓÈdisampattiÑ disvÈ “mahesakkho samaÓo Gotamo, mama
ure appamattako Èloko uÔÔhito, tÈvatakenapi maÑ gahetvÈ brÈhmaÓÈ
sakalajambudÊpaÑ vicaranti. EvaÑ varalakkhaÓasampattisamannÈgatassa
samaÓassa Gotamassa neva mÈno uppanno, addhÈ ayaÑ
anomaguÓasamannÈgato bhavissati SatthÈ devamanussÈnan”ti ativiya
pasannacitto BhagavantaÑ vanditvÈ pabbajjaÑ yÈci. BhagavÈ aÒÒataraÑ
theraÑ ÈÓÈpesi “pabbÈjehinan”ti, so taÑ pabbÈjetvÈ
tacapaÒcakakammaÔÔhÈnaÑ Ècikkhi. So vipassanaÑ ÈrabhitvÈ na cireneva
arahattaÑ patvÈ “CandÈbhatthero”ti vissuto ahosi. TaÑ Èrabbha bhikkh|
kathaÑ samuÔÔhÈpesuÑ “kiÑ nu kho Èvuso ye CandÈbhaÑ addasaÑsu, te
yasaÑ vÈ dhanaÑ vÈ labhiÑsu, saggaÑ vÈ gacchiÑsu, visuddhiÑ vÈ
pÈpuÓiÑsu tena cakkhudvÈrikar|padassanenÈ”ti. BhagavÈ tassaÑ
aÔÔhuppattiyaÑ imaÑ suttamabhÈsi.
Tattha paÔhamagÈthÈya tÈvattho–na bhikkhave evar|pena dassanena
suddhi hoti, apica kho kilesamalinattÈ asuddhaÑ, kilesarogÈnaÑ avigamÈ
sarogameva CandÈbhaÑ brÈhmaÓaÑ aÒÒaÑ vÈ evar|paÑ disvÈ diÔÔhigatiko
bÈlo abhijÈnÈti “passÈmi suddhaÑ paramaÑ arogaÑ, tena ca
diÔÔhisa~khÈtena dassanena saÑsuddhi narassa hotÊ”ti, so evaÑ abhijÈnanto
taÑ dassanaÑ “paraman”ti ÒatvÈ tasmiÑ dassane suddhÈnupassÊ
242
KhuddakanikÈya
samÈno taÑ dassanaÑ “maggaÒÈÓan”ti pacceti. TaÑ pana maggaÒÈÓaÑ na
hoti. TenÈha “diÔÔhena ce suddhÊ”ti dutiyagÈthaÑ.
796. Tassattho–tena r|padassanasa~khÈtena diÔÔhena yadi kilesasuddhi
narassa hoti, tena vÈ ÒÈÓena so yadi jÈti-ÈdidukkhaÑ pajahÈti, evaÑ sante
ariyamaggato aÒÒena asuddhimaggeneva so sujjhati, rÈgÈdÊhi upadhÊhi saupadhiko eva samÈno sujjhatÊti ÈpannaÑ hoti, na ca evaÑvidho sujjhati.
TasmÈ diÔÔhÊ hi naÑ pÈva tathÈ vadÈnaÑ, sÈ naÑ diÔÔhiyeva “micchÈdiÔÔhiko
ayan”ti katheti diÔÔhi-anur|paÑ “sassato loko”ti-ÈdinÈ nayena tathÈ tathÈ
vadantanti.
797. Na brÈhmaÓoti tatiyagÈthÈ. Tassattho–yo pana bÈhitapÈpattÈ
brÈhmaÓo hoti, so maggena adhigatÈsavakkhayo khÊÓÈsavabrÈhmaÓo
ariyamaggaÒÈÓato aÒÒena abhima~galasammatar|pasa~khÈte diÔÔhe
tathÈvidhasaddasa~khÈte sute avÊtikkamasa~khÈte sÊle hatthivatÈdibhede
vate pathavi-Èdibhede mute ca uppannena micchÈÒÈÓena suddhiÑ na Èha.
Sesamassa brÈhmaÓassa vaÓÓabhaÓanatthaÑ vuttaÑ. So hi tedhÈtukapuÒÒe
sabbasmiÒca pÈpe an|palitto, tassa pahÊnattÈ attadiÔÔhiyÈ yassa kassaci vÈ
gahaÓassa pahÊnattÈ attaÒjaho, puÒÒÈbhisa~khÈrÈdÊnaÑ akaraÓato nayidha
pakubbamÈnoti vuccati. TasmÈ naÑ evaÑ pasaÑsanto Èha. Sabbasseva
cassa purimapÈdena sambandho veditabbo–puÒÒe ca pÈpe ca an|palitto
attaÒjaho nayidha pakubbamÈno na brÈhmaÓo aÒÒato suddhimÈhÈti.
798. EvaÑ na brÈhmaÓo aÒÒato suddhimÈhÈti vatvÈ idÈni ye
diÔÔhigatikÈ aÒÒato suddhiÑ bruvanti, tesaÑ tassÈ diÔÔhiyÈ
anibbÈhakabhÈvaÑ1 dassento “purimaÑ pahÈyÈ”ti gÈthamÈha. Tassattho–
te hi aÒÒato suddhivÈdÈ samÈnÈpi yassÈ diÔÔhiyÈ appahÊnattÈ
gahaÓamuÒcanaÑ hoti, tÈya purimaÑ satthÈrÈdiÑ pahÈya aparaÑ nissitÈ
ejÈsa~khÈtÈya taÓhÈya anugatÈ abhibh|tÈ rÈgÈdibhedaÑ na taranti sa~gaÑ,
taÒca atarantÈ taÑ taÑ dhammaÑ uggaÓhanti ca nirassajanti ca makkaÔova
sÈkhanti.
______________________________________________________________
1. AnibbÈnavÈhakabhÈvaÑ (SÊ), anibbÈhaÓabhÈvaÑ (Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
243
799. PaÒcamagÈthÈya sambandho–yo ca so “diÔÔhÊ hi naÑ pÈva tathÈ
vadÈnan”ti vutto, so sayaÑ samÈdÈyÈti. Tattha sayanti sÈmaÑ. SamÈdÈyÈti
gahetvÈ. VatÈnÊti hatthivatÈdÊni. UccÈvacanti aparÈparaÑ hÊnapaÓÊtaÑ vÈ
satthÈrato satthÈrÈdiÑ. SaÒÒasattoti kÈmasaÒÒÈdÊsu laggo. VidvÈ ca vedehi
samecca dhammanti paramatthavidvÈ ca arahÈ cat|hi maggaÒÈÓavedehi
catusaccadhammaÑ abhisameccÈti. SesaÑ pÈkaÔameva.
800. Sa sabbadhammesu visenibh|to, yaÑ kiÒci diÔÔhaÑ va sutaÑ
mutaÑ vÈti so bh|ripaÒÒo khÊÓÈsavo yaÑ kiÒci diÔÔhaÑ vÈ sutaÑ vÈ mutaÑ
vÈ tesu sabbadhammesu mÈrasenaÑ vinÈsetvÈ ÔhitabhÈvena visenibh|to.
Tamevadassinti1 taÑ evaÑ visuddhadassiÑ. VivaÔaÑ carantanti
taÓhacchadanÈdivigamena vivaÔaÑ hutvÈ carantaÑ. KenÊdha lokasmiÑ
vikappayeyyÈti kena idha loke taÓhÈkappena vÈ diÔÔhikappena vÈ koci
vikappeyya, tesaÑ vÈ pahÊnattÈ rÈgÈdinÈ pubbe vuttenÈti.
801. Na kappayantÊti gÈthÈya sambandho attho ca–kiÒca bhiyyo? Te
hi tÈdisÈ santo dvinnaÑ kappÈnaÑ purekkhÈrÈnaÒca kenaci na kappayanti
na purekkharonti, paramattha-accantasuddhi-adhigatattÈ anaccantasuddhiÑ
yeva akiriyasassatadiÔÔhiÑ accantasuddhÊti na te vadanti. ŒdÈnaganthaÑ
gathitaÑ visajjÈti catubbidhampi r|pÈdÊnaÑ ÈdÈyakattÈ ÈdÈnaganthaÑ
attano cittasantÈne gathitaÑ baddhaÑ ariyamaggasatthena visajja chinditvÈ.
SesaÑ pÈkaÔameva.
802. SÊmÈtigoti gÈthÈ ekapuggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈya vuttÈ.
Pubbasadiso eva panassÈ sambandho, so evaÑ atthavaÓÓanÈya saddhiÑ
veditabbo–kiÒca bhiyyo so Êdiso bh|ripaÒÒo catunnaÑ kilesasÊmÈnaÑ
atÊtattÈ sÊmÈtigo bÈhitapÈpattÈ ca brÈhmaÓo, itthambh|tassa ca tassa natthi
paracittapubbenivÈsaÒÈÓehi ÒatvÈ vÈ maÑsacakkhudibbacakkh|hi disvÈ vÈ
kiÒci samuggahÊtaÑ, abhiniviÔÔhanti vuttaÑ hoti. So ca kÈmarÈgÈbhÈvato na
rÈgarÈgÊ, r|pÈr|parÈgÈbhÈvato na
______________________________________________________________
1. TamevaÑ dassinti (SÊ)
244
KhuddakanikÈya
virÈgaratto. Yato evaÑvidhassa “idaÑ paran”ti kiÒci idha uggahitaÑ
natthÊti arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
SuddhaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. ParamaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ
803. Paramanti diÔÔhÊs|ti ParamaÔÔhakasuttaÑ. KÈ uppatti? Bhagavati
kira SÈvatthiyaÑ viharante nÈnÈtitthiyÈ sannipatitvÈ attano attano diÔÔhiÑ
dÊpentÈ “idaÑ paramaÑ, idaÑ paraman”ti kalahaÑ katvÈ raÒÒo ÈrocesuÑ.
RÈjÈ sambahule jaccandhe sannipÈtÈpetvÈ “imesaÑ hatthiÑ dassethÈ”ti
ÈÓÈpesi. RÈjapurisÈ andhe sannipÈtÈpetvÈ hatthiÑ purato sayÈpetvÈ
“passathÈ”ti ÈhaÑsu. Te hatthissa ekamekaÑ a~gaÑ parÈmasiÑtu. Tato
raÒÒÈ “kÊdiso bhaÓe hatthÊ”ti puÔÔho yo soÓÉaÑ parÈmasi, so “seyyathÈpi
mahÈrÈja na~galÊsÈ”ti bhaÓi. Ye dantÈdÊni parÈmasiÑsu, te itaraÑ “mÈ bho
raÒÒo purato musÈ bhaÓÊ”ti paribhÈsitvÈ “seyyathÈpi mahÈrÈja bhittikhilo”tiÈdÊni ÈhaÑsu. RÈjÈ taÑ sabbaÑ sutvÈ “Êdiso tumhÈkaÑ samayo”ti titthiye
uyyojesi. AÒÒataro piÓÉacÈriko taÑ pavattiÑ ÒatvÈ Bhagavato Èrocesi.
BhagavÈ tassaÑ aÔÔhuppattiyaÑ bhikkh| ÈmantetvÈ “yathÈ bhikkhave
jaccandhÈ hatthiÑ ajÈnantÈ taÑ taÑ a~gaÑ parÈmasitvÈ vivadiÑsu, evaÑ
titthiyÈ vimokkhantikadhammaÑ ajÈnantÈ taÑ taÑ diÔÔhiÑ parÈmasitvÈ
vivadantÊ”ti vatvÈ dhammadesanatthaÑ imaÑ suttamabhÈsi.
Tattha paramanti diÔÔhÊsu paribbasÈnoti “idaÑ paraman”ti gahetvÈ
sakÈya sakÈya diÔÔhiyÈ vasamÈno. Yaduttari kuruteti yaÑ attano satthÈrÈdiÑ
seÔÔhaÑ karoti. HÊnÈti aÒÒe tato sabbamÈtÈti taÑ attano satthÈrÈdiÑ
ÔhapetvÈ tato aÒÒe sabbe “hÊnÈ ime”ti Èha. TasmÈ vivÈdÈni avÊtivattoti tena
kÈraÓena so diÔÔhikalahe avÊtivattova hoti.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
245
804. DutiyagÈthÈya attho–evaÑ avÊtivatto ca yaÑ diÔÔhe sute sÊlavate
muteti etesu vatth|su uppannadiÔÔhisa~khÈte attani pubbe vuttappakÈraÑ
ÈnisaÑsaÑ passati, tadeva so tattha sakÈya diÔÔhiyÈ ÈnisaÑsaÑ “idaÑ
seÔÔhan”ti abhinivisitvÈ aÒÒaÑ sabbaÑ parasatthÈrÈdikaÑ nihÊnato passati.
805. TatiyagÈthÈya attho–evaÑ passato cassa yaÑ attano satthÈrÈdiÑ
nissito aÒÒaÑ parasatthÈrÈdiÑ hÊnaÑ passati, taÑ pana dassanaÑ
ganthameva kusalÈ vadanti, bandhananti vuttaÑ hoti. YasmÈ etadeva, tasmÈ
hi diÔÔhaÑ va sutaÑ mutaÑ vÈ sÊlabbataÑ bhikkhu na nissayeyya,
nÈbhiniveseyyÈti vuttaÑ hoti.
806. CatutthagÈthÈya attho–na kevalaÑ diÔÔhasutÈdiÑ na nissayeyya,
apica kho pana asaÒjÈtaÑ upar|pari diÔÔhimpi lokasmiÑ na kappayeyya, na
janeyyÈti vuttaÑ hoti. KÊdisaÑ? ©ÈÓena vÈ sÊlavatena vÈpi,
samÈpattiÒÈÓÈdinÈ ÒÈÓena vÈ sÊlavatena vÈ yÈ kappiyati, etaÑ diÔÔhiÑ na
kappeyya. Na kevalaÒca diÔÔhiÑ na kappayeyya, apica kho pana mÈnenapi
jÈti-ÈdÊhi vatth|hi samoti attÈnaman|paneyya, hÊno na maÒÒetha visesi
vÈpÊti.
807. PaÒcamagÈthÈya attho–evaÑ hi diÔÔhiÑ akappento amaÒÒamÈno
ca attaÑ pahÈya anupÈdiyÈno idha vÈ yaÑ pubbe gahitaÑ, taÑ pahÈya
aparaÑ aggaÓhanto tasmimpi vuttappakÈre ÒÈÓe duvidhaÑ nissayaÑ no
karoti. Akaronto ca sa ve viyattesu1 nÈnÈdiÔÔhivasena bhinnesu sattesu na
vaggasÈrÊ chandÈdivasena agacchanadhammo hutvÈ dvÈsaÔÔhiyÈ diÔÔhÊsu
kiÒcipi diÔÔhiÑ na pacceti, na paccÈgacchatÊti vuttaÑ hoti.
808-10. IdÈni yo so imÈya gÈthÈya vutto khÊÓÈsavo, tassa
vaÓÓabhaÓanatthaÑ “yass|bhayante”ti-ÈdikÈ tisso gÈthÈyo Èha. Tattha
ubhayanteti pubbe vuttaphassÈdibhede. PaÓidhÊti taÓhÈ. BhavÈbhavÈyÈti
punappunabhavÈya. Idha vÈ huraÑ vÈti sakattabhÈvÈdibhede idha vÈ
parattabhÈvÈdibhede parattha vÈ. DiÔÔhe vÈti diÔÔhasuddhiyÈ vÈ. Esa
______________________________________________________________
1. Viyuttesu (SÊ)
246
KhuddakanikÈya
nayo sutÈdÊsu. SaÒÒÈti saÒÒÈsamuÔÔhÈpikÈ diÔÔhi. DhammÈpi tesaÑ na
paÔicchitÈseti dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatadhammÈpi tesaÑ “idameva saccaÑ
moghamaÒÒan”ti evaÑ na paÔicchitÈ. PÈra~gato na pacceti tÈdÊti
nibbÈnapÈraÑ gato tena tena maggena pahÊne kilese puna nÈgacchati,
paÒcahi ca ÈkÈrehi tÈdÊ hotÊti. SesaÑ pÈkaÔamevÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
ParamaÔÔhakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. JarÈsuttavaÓÓanÈ
811. AppaÑ vata jÊvitanti JarÈsuttaÑ. KÈ uppatti? EkaÑ samayaÑ
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ vassaÑ vasitvÈ yÈni tÈni BuddhÈnaÑ
sarÊrÈrogyasampÈdanaÑ anuppannasikkhÈpadapaÒÒÈpanaÑ
veneyyadamanaÑ tathÈr|pÈya aÔÔhuppattiyÈ JÈtakÈdikathananti-ÈdÊni
janapadacÈrikÈnimittÈni, tÈni samavekkhitvÈ janapadacÈrikaÑ pakkÈmi.
Anupubbena cÈrikaÑ caramÈno sÈyaÑ SÈketaÑ anuppatto aÒjanavanaÑ
pÈvisi. SÈketavÈsino sutvÈ “akÈlo idÈni BhagavantaÑ dassanÈyÈ”ti vibhÈtÈya
rattiyÈ mÈlÈgandhÈdÊni gahetvÈ Bhagavato santikaÑ gantvÈ
p|janavandanasammodanÈdÊni katvÈ parivÈretvÈ aÔÔhaÑsu yÈva Bhagavato
gÈmappavesanavelÈ, atha BhagavÈ bhikkhusaÑghaparivuto piÓÉÈya pÈvisi.
TaÑ aÒÒataro SÈketako brÈhmaÓamahÈsÈlo nagarÈ nikkhanto nagaradvÈre
addasa. DisvÈ puttasinehaÑ uppÈdetvÈ “ciradiÔÔhosi putta mayÈ”ti
paridevayamÈno abhimukho agamÈsi. BhagavÈ bhikkh| saÒÒÈpesi “ayaÑ
bhikkhave brÈhmaÓo yaÑ icchati, taÑ karotu, na vÈretabbo”ti.
BrÈhmaÓopi vacchagiddhinÊva gÈvÊ ÈgantvÈ Bhagavato kÈyaÑ purato ca
pacchato ca dakkhiÓato ca vÈmato cÈti samantÈ Èli~gi “ciradiÔÔhosi putta
ciraÑ vinÈ ahosÊ”ti bhaÓanto. Yadi pana so tathÈ kÈtuÑ na labheyya,
hadayaÑ phÈletvÈ mareyya. So BhagavantaÑ avoca “BhagavÈ tumhehi
saddhiÑ Ègatabhikkh|naÑ ahameva bhikkhaÑ dÈtuÑ samattho,
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
247
mameva anuggahaÑ karothÈ”ti. AdhivÈsesi BhagavÈ tuÓhÊbhÈvena.
BrÈhmaÓo Bhagavato pattaÑ gahetvÈ purato gacchanto brÈhmaÓiyÈ pesesi
“putto me Ègato, ÈsanaÑ paÒÒÈpetabban”ti. SÈ tathÈ katvÈ ÈgamanaÑ
passantÊ ÔhitÈ BhagavantaÑ antaravÊthiyaÑyeva disvÈ puttasinehaÑ
uppÈdetvÈ “ciradiÔÔhosi putta mayÈ”ti pÈdesu gahetvÈ roditvÈ gharaÑ
atinetvÈ sakkaccaÑ bhojesi. BhuttÈvino brÈhmaÓo pattaÑ apanÈmesi.
BhagavÈ tesaÑ sappÈyaÑ viditvÈ dhammaÑ desesi, desanÈpariyosÈne
ubhopi sotÈpannÈ ahesuÑ. Atha BhagavantaÑ yÈciÑsu “yÈva bhante
BhagavÈ imaÑ nagaraÑ upanissÈya viharati, amhÈkaÑyeva ghare bhikkhÈ
gahetabbÈ”ti. BhagavÈ “na BuddhÈ evaÑ ekaÑ nibaddhaÔÔhÈnaÑyeva
gacchantÊ”ti paÔikkhipi. Te ÈhaÑsu “tena hi bhante bhikkhusaÑghena
saddhiÑ piÓÉÈya caritvÈpi tumhe idheva bhattakiccaÑ katvÈ dhammaÑ
desetvÈ vihÈraÑ gacchathÈ”ti. BhagavÈ tesaÑ anuggahatthÈya tathÈ akÈsi.
ManussÈ brÈhmaÓaÒca brÈhmaÓiÒca “BuddhapitÈ BuddhamÈtÈ”tveva
vohariÑsu, tampi kulaÑ “Buddhakulan”ti nÈmaÑ labhi.
Œnandatthero BhagavantaÑ pucchi “ahaÑ Bhagavato mÈtÈpitaro
jÈnÈmi, ime pana kasmÈ vadanti ‘ahaÑ BuddhamÈtÈ ahaÑ BuddhapitÈ’ti”.
BhagavÈ Èha “nirantaraÑ me Œnanda brÈhmaÓÊ ca brÈhmaÓo ca paÒca
jÈtisatÈni mÈtÈpitaro ahesuÑ, paÒca jÈtisatÈni mÈtÈpit|naÑ jeÔÔhakÈ, paÒca
jÈtisatÈni kaniÔÔhakÈ, te pubbasineheneva kathentÊ”ti imaÒca gÈthamabhÈsi–
“Pubbeva sannivÈsena, paccuppannahitena vÈ.
EvaÑ taÑ jÈyate pemaÑ, uppalaÑva yathodake”ti1.
Tato BhagavÈ SÈkete yathÈbhirantaÑ viharitvÈ puna cÈrikaÑ caramÈno
SÈvatthimeva agamÈsi. Sopi brÈhmaÓo ca brÈhmaÓÊ ca bhikkh|
upasa~kamitvÈ patir|paÑ dhammadesanaÑ sutvÈ sesamagge pÈpuÓitvÈ
anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyiÑsu. Nagare brÈhmaÓÈ
sannipatiÑsu
______________________________________________________________
1. Khu 5. 66 piÔÔhe JÈtake.
248
KhuddakanikÈya
“amhÈkaÑ ÒÈtake sakkarissÈmÈ”ti. SotÈpannasakadÈgÈmi-anÈgÈmino
upÈsakÈpi sannipatiÑsu upÈsikÈyo ca “amhÈkaÑ sahadhammike
sakkarissÈmÈ”ti. Te sabbepi kambalak|ÔÈgÈraÑ ÈropetvÈ mÈlÈgandhÈdÊhi
p|jentÈ nagarÈ nikkhÈmesuÑ.
BhagavÈpi taÑ divasaÑ pacc|sasamaye BuddhacakkhunÈ lokaÑ
volokento tesaÑ parinibbÈnabhÈvaÑ ÒatvÈ “tattha mayi gate
dhammadesanaÑ sutvÈ bahujanassa dhammÈbhisamayo bhavissatÊ”ti ÒatvÈ
pattacÊvaramÈdÈya SÈvatthito ÈgantvÈ ÈÄÈhanameva pÈvisi. ManussÈ disvÈ
“mÈtÈpit|naÑ sarÊrakiccaÑ kÈtukÈmo BhagavÈ Ègato”ti vanditvÈ aÔÔhaÑsu.
NÈgarÈpi k|ÔÈgÈraÑ p|jentÈ ÈÄÈhanaÑ ÈnetvÈ BhagavantaÑ pucchiÑsu
“gahaÔÔha-ariyasÈvakÈ kathaÑ p|jetabbÈ”ti. BhagavÈ “yathÈ asekkhÈ
p|jiyanti, tathÈ p|jetabbÈ ime”ti adhippÈyena tesaÑ asekkhamunibhÈvaÑ
dÊpento imaÑ gÈthamÈha–
“AhiÑsakÈ ye munayo, niccaÑ kÈyena saÑvutÈ.
Te yanti accutaÑ ÔhÈnaÑ, yattha gantvÈ na socare”ti1.
TaÒca parisaÑ oloketvÈ ta~khaÓÈnur|paÑ dhammaÑ desento imaÑ
suttamabhÈsi.
Tattha appaÑ vata jÊvitaÑ idanti “idaÑ vata manussÈnaÑ jÊvitaÑ
appaÑ parittaÑ ÔhitiparittatÈya sarasaparittatÈyÈ”ti Sallasuttepi
vuttanayametaÑ. OraÑ vassasatÈpi miyyatÊti2 vassasatÈ oraÑ kalalÈdikÈlepi
miyyati. AticcÈti vassasataÑ atikkamitvÈ. JarasÈpi miyyatÊti jarÈyapi
miyyati.
812-6. MamÈyiteti mamÈyitavatthukÈraÓÈ. VinÈbhÈvasantamevidanti
santavinÈbhÈvaÑ vijjamÈnavinÈbhÈvameva idaÑ, na sakkÈ avinÈbhÈvena
bhavitunti vuttaÑ hoti. MÈmakoti mama upÈsako bhikkhu vÈti sa~khaÑ
gato, BuddhÈdÊni vÈ vatth|ni mamÈyamÈno. Sa~gatanti samÈgataÑ
diÔÔhapubbaÑ vÈ. PiyÈyitanti piyaÑ kataÑ. NÈmaÑyevÈ’vasissati3,
akkheyyanti sabbaÑ r|pÈdidhammajÈtaÑ pahÊyati, nÈmamattameva tu
avasissati “Buddharakkhito dhammarakkhito”ti evaÑ sa~khÈtuÑ kathetuÑ.
Munayoti khÊÓÈsavamunayo. Khemadassinoti nibbÈnadassino.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 46 piÔÔhe Dhammapade. 2. MÊyatÊti (SÊ) 3. NÈmamevÈvasissati (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
249
817. SattamagÈthÈ evaÑ maraÓabbhÈhate loke
anur|papaÔipattidassanatthaÑ vuttÈ. Tattha patilÊnacarassÈti tato tato
patilÊnaÑ cittaÑ katvÈ carantassa. Bhikkhunoti kalyÈÓaputhujjanassa
sekkhassa vÈ. SÈmaggiyamÈhu tassa taÑ, yo attÈnaÑ bhavane na dassayeti
tassetaÑ patir|pamÈhu, yo evaÑpaÔipanno nirayÈdibhede bhavane attÈnaÑ
na dasseyya. EvaÑ hi so imamhÈ maraÓÈ mucceyyÈti adhippÈyo.
818-20. IdÈni yo “attÈnaÑ bhavane na dassaye”ti evaÑ khÊÓÈsavo
vibhÈvito, tassa vaÓÓabhaÓanatthaÑ ito parÈ tisso gÈthÈyo Èha. Tattha
sabbatthÈti dvÈdasasu Èyatanesu. YadidaÑ diÔÔhasutaÑ mutesu vÈti ettha
pana yadidaÑ diÔÔhasutaÑ, ettha vÈ mutesu vÈ dhammesu evaÑ muni na
upalimpatÊti evaÑ sambandho veditabbo. Dhono na hi tena maÒÒati,
yadidaÑ diÔÔhasutaÑ mutesu vÈti atrÈpi yadidaÑ diÔÔhasutaÑ, tena vatthunÈ
na maÒÒati, mutesu vÈ dhammesu na maÒÒatÊti evameva sambandho
veditabbo. Na hi so rajjati no virajjatÊti bÈlaputhujjanÈ viya na rajjati,
kalyÈÓaputhujjanasekkhÈ viya na virajjati, rÈgassa pana khÊÓattÈ
“virÈgo”tveva sa~khaÑ gacchati. SesaÑ sabbattha pÈkaÔamevÈti.
DesanÈpariyosÈne caturÈsÊtiyÈ pÈÓasahassÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
JarÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. TissametteyyasuttavaÓÓanÈ
821. MethunamanuyuttassÈti TissametteyyasuttaÑ. KÈ uppatti?
Bhagavati kira SÈvatthiyaÑ viharante TissametteyyÈ nÈma dve sahÈyÈ
SÈvatthiÑ agamaÑsu. Te sÈyanhasamayaÑ mahÈjanaÑ JetavanÈbhimukhaÑ
gacchantaÑ disvÈ “kuhiÑ gacchathÈ”ti pucchiÑsu. Tato tehi “Buddho loke
uppanno, bahujanahitÈya dhammaÑ deseti, taÑ sotuÑ JetavanaÑ
gacchÈmÈ”ti
250
KhuddakanikÈya
vutte “mayampi sossÈmÈ”ti agamaÑsu. Te avaÒjhadhammadesakassa
Bhagavato dhammadesanaÑ sutvÈ parisantare nisinnÈva cintesuÑ “na sakkÈ
agÈramajjhe ÔhitenÈyaÑ dhammo parip|retun”ti. Atha pakkante mahÈjane
BhagavantaÑ pabbajjaÑ yÈciÑsu, BhagavÈ “ime pabbÈjehÊ”ti aÒÒataraÑ
bhikkhuÑ ÈÓÈpesi. So te pabbÈjetvÈ tacapaÒcakakammaÔÔhÈnaÑ datvÈ
araÒÒavÈsaÑ gantumÈraddho. Metteyyo tissaÑ Èha “Èvuso upajjhÈyo
araÒÒaÑ gacchati, mayampi gacchÈmÈ”ti. Tisso “alaÑ Èvuso, Bhagavato
dassanaÑ dhammassavanaÒca ahaÑ pihemi, gaccha tvan”ti vatvÈ na
agamÈsi. Metteyyo upajjhÈyena saha gantvÈ araÒÒe samaÓadhammaÑ
karonto na cirasseva arahattaÑ pÈpuÓi saddhiÑ ÈcariyupajjhÈyehi.
TissassÈpi jeÔÔhabhÈtÈ byÈdhinÈ kÈlamakÈsi. So taÑ sutvÈ attano gÈmaÑ
agamÈsi, tatra naÑ ÒÈtakÈ palobhetvÈ uppabbÈjesuÑ. Metteyyopi
ÈcariyupajjhÈyehi saddhiÑ SÈvatthiÑ Ègato. Atha BhagavÈ vutthavasso
janapadacÈrikaÑ caramÈno anupubbena taÑ gÈmaÑ pÈpuÓi. Tattha
Metteyyo BhagavantaÑ vanditvÈ “imasmiÑ bhante gÈme mama gihisahÈyo
atthi, muhuttaÑ tÈva Ègametha anukampaÑ upÈdÈyÈ”ti vatvÈ gÈmaÑ
pavisitvÈ taÑ Bhagavato santikaÑ ÈnetvÈ ekamantaÑ Ôhito tassatthÈya
ÈdigÈthÈya BhagavantaÑ paÒhaÑ pucchi. Tassa BhagavÈ byÈkaronto
avasesagÈthÈyo abhÈsi. Ayamassa suttassa uppatti.
Tattha methunamanuyuttassÈti methunadhammasamÈyuttassa. ItÊti
evamÈha. ŒyasmÈti piyavacanametaÑ, Tissoti nÈmaÑ tassa therassa. So hi
Tissoti nÈmena. Metteyyoti gottaÑ, gottavaseneva cesa pÈkaÔo ahosi. TasmÈ
aÔÔhuppattiyaÑ vuttaÑ “TissametteyyÈ nÈma dve sahÈyÈ”ti. VighÈtanti
upaghÈtaÑ. Br|hÊti Ècikkha. MÈrisÈti piyavacanametaÑ, nidukkhÈti vuttaÑ
hoti. SutvÈna tava sÈsananti tava vacanaÑ sutvÈ. Viveke sikkhissÈmaseti
sahÈyaÑ Èrabbha dhammadesanaÑ yÈcanto bhaÓati, so pana
sikkhitasikkhoyeva.
822. Mussate vÈpi sÈsananti pariyattipaÔipattito duvidhampi sÈsanaÑ
nassati. VÈpÊti padap|raÓamattaÑ. EtaÑ tasmiÑ anÈriyanti tasmiÑ puggale
etaÑ anariyaÑ, yadidaÑ micchÈpaÔipadÈ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
251
823. Eko pubbe caritvÈnÈti pabbajjÈsa~khÈtena vÈ gaÓavossaggaÔÔhena1
vÈ pubbe eko viharitvÈ. YÈnaÑ bhantaÑva taÑ loke, hÊnamÈhu
puthujjananti taÑ vibbhantakaÑ puggalaÑ yathÈ hatthiyÈnÈdiyÈnaÑ
adantaÑ visamaÑ Èrohati, Èrohakampi bhaÒjati, papÈtepi papatati, evaÑ
kÈyaduccaritÈdivisamÈrohanena narakÈdÊsu, atthabhaÒjanena jÈtipapÈtÈdÊsu
papatanena ca yÈnaÑ bhantaÑva Èhu hÊnaÑ puthujjanaÒca Èh|ti.
824-5. Yaso kitti cÈti lÈbhasakkÈro pasaÑsÈ ca. Pubbeti pabbajitabhÈve.
HÈyate vÈpi tassa sÈti tassa vibbhantakassa sato so ca yaso sÈ ca kitti hÈyati.
Etampi disvÈti etampi pubbe yasakittÊnaÑ bhÈvaÑ pacchÈ ca hÈniÑ disvÈ.
Sikkhetha methunaÑ vippahÈtaveti tisso sikkhÈ sikkhetha. KiÑ kÈraÓaÑ?
MethunaÑ vippahÈtave, methunappahÈnatthÈyÈti vuttaÑ hoti. Yo hi
methunaÑ na vippajahati, sa~kappehi -pa- tathÈvidho. Tattha paretoti
samannÈgato. ParesaÑ nigghosanti upajjhÈyÈdÊnaÑ nindÈvacanaÑ. Ma~ku
hotÊti dummano hoti.
826. Ito parÈ gÈthÈ pÈkaÔasambandhÈ eva. TÈsu satthÈnÊti
kÈyaduccaritÈdÊni. TÈni hi attano paresaÒca chedanaÔÔhena “satthÈnÊ”ti
vuccanti. Tesu cÈyaÑ visesato codito musÈvacanasatthÈneva karoti “iminÈ
kÈraÓenÈhaÑ vibbhanto”ti bhaÓanto. TenevÈha “esa khvassa mahÈgedho,
mosavajjaÑ pagÈhatÊ”ti. Tattha esa khvassÈti esa kho assa. MahÈgedhoti
mahÈbandhanaÑ. Katamoti ce? YadidaÑ mosavajjaÑ pagÈhati, svÈssa
musÈvÈdajjhogÈho mahÈgedhoti veditabbo.
827. Mandova parikissatÊti pÈÓavadhÈdÊni karonto tatonidÈnaÒca
dukkhamanubhonto bhogapariyesanarakkhanÈni ca karonto mom|ho viya
parikilissati.
828-9. “EtamÈdÊnavaÑ ÒatvÈ, muni pubbÈpare idhÈ”ti etaÑ “yaso kitti
ca yÈ pubbe, hÈyate’vÈpi tassa sÈ”ti ito pabhuti vutte pubbÈpare idha
imasmiÑ sÈsane pubbato apare samaÓabhÈvato
______________________________________________________________
1. GaÓavavassaggaÔÔhena (SÊ), gaÓavassaggaÔÔhena (SyÈ)
252
KhuddakanikÈya
vibbhantakabhÈve ÈdÊnavaÑ muni ÒatvÈ. EtadariyÈnamuttamanti yadidaÑ
vivekacariyÈ, etaÑ BuddhÈdÊnaÑ ariyÈnaÑ uttamaÑ, tasmÈ vivekaÒÒeva
sikkhethÈti adhippÈyo. Na tena seÔÔho maÒÒethÈti tena ca vivekena na
attÈnaÑ “seÔÔho ahan”ti maÒÒeyya, tena thaddho na bhaveyyÈti vuttaÑ hoti.
830. RittassÈti vivittassa kÈyaduccaritÈdÊhi virahitassa. OghatiÓÓassa
pihayanti, kÈmesu gadhitÈ pajÈti vatthukÈmesu laggÈ sattÈ tassa
caturoghatiÓÓasa pihayanti iÓÈyikÈ viya ÈÓaÓyassÈti arahattanik|Ôena
desanaÑ niÔÔhÈpesi. DesanÈpariyosÈne Tisso sotÈpattiphalaÑ patvÈ pacchÈ
pabbajitvÈ arahattaÑ sacchÈkÈsÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
TissametteyyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. Pas|rasuttavaÓÓanÈ
831. Idheva suddhÊti Pas|rasuttaÑ. KÈ uppatti? Bhagavati kira
SÈvatthiyaÑ viharante Pas|ro nÈma paribbÈjako mahÈvÈdÊ, so “ahamasmi
sakalajambudÊpe vÈdena aggo, tasmÈ yathÈ JambudÊpassa jambupaÒÒÈÓaÑ,
evaÑ mamÈpi bhavituÑ arahatÊ”ti jambusÈkhaÑ dhajaÑ katvÈ
sakalajambudÊpe paÔivÈdaÑ anÈsÈdento anupubbena SÈvatthiÑ ÈgantvÈ
nagaradvÈre vÈlikatthalaÑ katvÈ tattha sÈkhaÑ ussÈpetvÈ “yo mayÈ saddhiÑ
vÈdaÑ kÈtuÑ samattho, so imaÑ sÈkhaÑ bhaÒjat|”ti vatvÈ nagaraÑ pÈvisi.
TaÑ ÔhÈnaÑ mahÈjano parivÈretvÈ aÔÔhÈsi. Tena ca samayena ÈyasmÈ
SÈriputto bhattakiccaÑ katvÈ SÈvatthito nikkhamati, so taÑ disvÈ sambahule
gÈmadÈrake pucchi “kiÑ etaÑ dÈrakÈ”ti, te sabbaÑ ÈcikkhiÑsu. “Tena hi
naÑ tumhe uddharitvÈ pÈdehi bhaÒjatha, ‘vÈdatthiko vihÈraÑ Ègacchat|’ti
ca bhaÓathÈ”ti vatvÈ pakkÈmi.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
253
ParibbÈjako piÓÉÈya caritvÈ katabhattakicco ÈgantvÈ uddharitvÈ
bhaggaÑ sÈkhaÑ disvÈ “kenidaÑ kÈritan”ti pucchi. “BuddhasÈvakena
SÈriputtenÈ”ti ca vutte pamudito hutvÈ “ajja mama jayaÑ samaÓassa ca
parÈjayaÑ paÓÉitÈ passant|”ti paÒhavÊmaÑsake kÈraÓike ÈnetuÑ SÈvatthiÑ
pavisitvÈ vÊthisi~ghÈÔakacaccaresu vicaranto “samaÓassa Gotamassa
aggasÈvakena saha vÈde paÒÒÈpaÔibhÈnaÑ sotukÈmÈ bhonto nikkhamant|”ti
ugghosesi. “PaÓÉitÈnaÑ vacanaÑ sossÈmÈ”ti sÈsane pasannÈpi appasannÈpi
bah| manussÈ nikkhamiÑsu. Tato Pas|ro mahÈjanaparivuto “evaÑ vutte
evaÑ bhaÓissÈmÊ”ti-ÈdÊni vitakkento vihÈraÑ agamÈsi. Thero “vihÈre
uccÈsaddamahÈsaddo janabyÈkulaÒca mÈ ahosÊ”ti JetavanadvÈrakoÔÔhake
ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ nisÊdi.
ParibbÈjako theraÑ upasa~kamitvÈ “tvaÑ bho pabbajita mayhaÑ
jambudhajaÑ bhaÒjÈpesÊ”ti Èha. “Œma paribbÈjakÈ”ti ca vutte “hotu no bho
kÈci kathÈpavattÊ”ti Èha. “Hotu paribbÈjakÈ”ti ca therena sampaÔicchite
“tvaÑ samaÓa puccha, ahaÑ vissajjessÈmÊ”ti Èha. Tato naÑ thero avaca
“kiÑ paribbÈjaka dukkaraÑ pucchÈ, udÈhu vissajjanan”ti. VissajjanaÑ bho
pabbajita, pucchÈya kiÑ dukkaraÑ, taÑ yo hi koci yaÑkiÒci pucchatÊti.
“Tena hi paribbÈjaka tvaÑ puccha, ahaÑ vissajjessÈmÊ”ti evaÑ vutte
paribbÈjako “sÈdhur|po bhikkhu ÔhÈne sÈkhaÑ bhaÒjÈpesÊ”ti vimhitacitto
hutvÈ theraÑ pucchi “ko purisassa kÈmo”ti. “Sa~kapparÈgo purisassa
kÈmo”ti1 thero Èha. So taÑ sutvÈ there viruddhasaÒÒÊ hutvÈ parÈjayaÑ
ÈropetukÈmo Èha “citravicitrÈrammaÓaÑ pana bho pabbajita purisassa
kÈmaÑ na vadesÊ”ti. Œma paribbÈjaka na vademÊti. Tato naÑ paribbÈjako
yÈva tikkhattuÑ paÔiÒÒaÑ kÈrÈpetvÈ “suÓantu bhonto samaÓassa vÈde
dosan”ti paÒhavÊmaÑsake ÈlapitvÈ Èha “bho pabbajita tumhÈkaÑ
sabrahmacÈrino araÒÒe viharantÊ”ti. Œma paribbÈjaka viharantÊti. Te tattha
viharantÈ kÈmavitakkÈdayo vitakke vitakkentÊti. Œma paribbÈjaka
puthujjanÈ sahasÈ vitakkentÊti. “Yadi evaÑ tesaÑ samaÓabhÈvo kuto, nanu
te agÈrikÈ kÈmabhogino hontÊ”ti evaÒca pana vatvÈ athÈparaÑ etadavoca–
______________________________________________________________
1. AÑ 2. 359. piÔÔhe ÈgataÑ.
254
KhuddakanikÈya
“Na te ve kÈmÈ yÈni citrÈni loke,
Sa~kapparÈgaÒca vadesi kÈmaÑ.
Sa~kappayaÑ akusale vitakke,
Bhikkhupi te hessati kÈmabhogÊ”ti1.
Atha thero paribbÈjakassa vÈde dosaÑ dassento Èha “kiÑ paribbÈjaka
sa~kapparÈgaÑ purisassa kÈmaÑ na vadesi, citravicitrÈrammaÓaÑ vadesÊ”ti.
Œma bho pabbajitÈti. Tato naÑ thero yÈva tikkhattuÑ paÔiÒÒaÑ kÈrÈpetvÈ
“suÓÈtha Èvuso paribbÈjakassa vÈde dosan”ti paÒhavÊmaÑsake ÈlapitvÈ Èha
“Èvuso Pas|ra tava satthÈ atthÊ”ti. Œma pabbajita atthÊti. So
cakkhuviÒÒeyyaÑ r|pÈrammaÓaÑ passati, saddÈrammaÓÈdÊni vÈ sevatÊti.
Œma pabbajita sevatÊti. “Yadi evaÑ tassa satthubhÈvo kuto, nanu so agÈriko
kÈmabhogÊ hotÊ”ti evaÒca pana vatvÈ athÈparaÑ etadavoca–
“Te ve kÈmÈ yÈni citrÈni loke,
Sa~kapparÈgaÑ na vadesi kÈmaÑ.
Passanto r|pÈni manoramÈni,
SuÓanto saddÈni manoramÈni.
GhÈyanto gandhÈni manoramÈni,
SÈyanto rasÈni manoramÈni.
Phusanto phassÈni manoramÈni,
SatthÈpi te hessati kÈmabhogÊ”ti.
EvaÑ vutte nippaÔibhÈno paribbÈjako “ayaÑ pabbajito mahÈvÈdÊ,
imassa santike pabbajitvÈ vÈdasatthaÑ sikkhissÈmÊ”ti SÈvatthiÑ pavisitvÈ
pattacÊvaraÑ pariyesitvÈ JetavanaÑ paviÔÔho tattha LÈludÈyiÑ
suvaÓÓavaÓÓaÑ kÈy|papannaÑ sarÊrÈkÈrÈkappesu samantapÈsÈdikaÑ disvÈ
“ayaÑ bhikkhu mahÈpaÒÒo mahÈvÈdÊ”ti mantvÈ tassa santike pabbajitvÈ taÑ
vÈdena niggahetvÈ sali~gena taÑyeva titthÈyatanaÑ pakkamitvÈ puna
“samaÓena Gotamena saddhiÑ vÈdaÑ karissÈmÊ”ti SÈvatthiyaÑ
purimanayeneva ugghosetvÈ mahÈjanaparivuto “evaÑ samaÓaÑ GotamaÑ
niggahessÈmÊ”ti-ÈdÊni
______________________________________________________________
1. SaÑ. ÔÔha 1. 60. piÔÔhepi.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
255
vadanto JetavanaÑ agamÈsi. JetavanadvÈrakoÔÔhake adhivatthÈ devatÈ
“ayaÑ abhÈjanabh|to”ti mukhabandhamassa akÈsi. So BhagavantaÑ
upasa~kamitvÈ m|go viya nisÊdi. ManussÈ “idÈni pucchissati, idÈni
pucchissatÊ”ti tassa mukhaÑ ulloketvÈ “vadehi bho Pas|ra, vadehi bho
Pas|rÈ”ti uccÈsaddamahÈsaddÈ ahesuÑ. Atha BhagavÈ “kiÑ Pas|ro
vadissatÊ”ti vatvÈ tattha sampattaparisÈya dhammadesanatthaÑ imaÑ suttaÑ
abhÈsi.
Tattha paÔhamagÈthÈya tÈva ayaÑ sa~khepo–ime diÔÔhigatikÈ attano
diÔÔhiÑ sandhÈya idheva suddhÊ iti vÈdayanti, nÈÒÒesu dhammesu
visuddhimÈhu. EvaÑ sante attano satthÈrÈdÊni nissitÈ tattheva “esa vÈdo
subho”ti evaÑ subhaÑ vadÈnÈ1 hutvÈ puth| samaÓabrÈhmaÓÈ “sassato
loko”ti-ÈdÊsu paccekasaccesu niviÔÔhÈ.
832. EvaÑ niviÔÔhÈ ca–te vÈdakÈmÈti gÈthÈ. Tattha bÈlaÑ dahantÊ
mithu aÒÒamaÒÒanti “ayaÑ bÈlo ayaÑ bÈlo”ti evaÑ dvepi janÈ
aÒÒamaÒÒaÑ bÈlaÑ dahanti, bÈlato passanti. Vadanti te aÒÒasitÈ kathojjanti
te aÒÒamaÒÒaÑ satthÈrÈdiÑ nissitÈ kalahaÑ vadanti. PasaÑsakÈmÈ kusalÈ
vadÈnÈti pasaÑsatthikÈ ubhopi “mayaÑ kusalavÈdÈ paÓÉitavÈdÈ”ti
evaÑsaÒÒino hutvÈ.
833. EvaÑ vadÈnesu ca tesu eko niyamato eva–yutto kathÈyanti gÈthÈ.
Tattha yutto kathÈyanti vivÈdakathÈya ussukko. PasaÑsamicchaÑ vinighÈti
hotÊti attano pasaÑsaÑ icchanto “kathaÑ nu kho niggahessÈmÊ”ti-ÈdinÈ
nayena pubbeva sallÈpÈ kathaÑkathÊ vinighÈtÊ2 hoti. ApÈhatasminti
paÒhavÊmaÑsakehi “atthÈpagataÑ te bhaÓitaÑ, byaÒjanÈpagataÑ te
bhaÓitan”ti-ÈdinÈ nayena apahÈrite3 vÈde. NindÈya so kuppatÊti evaÑ
apÈhatasmiÒca vÈde uppannÈya nindÈya so kuppati. RandhamesÊti parassa
randhameva gavesanto.
______________________________________________________________
1. SubhavÈdÈ (SÊ, SyÈ)
2. VÈdakathaÑkathÈvinipÈtÊ (SÊ), sallÈpakathaÑkathÈvinighÈtÊ (SyÈ)
3. ApasÈdite (SÊ, Ka)
256
KhuddakanikÈya
834. Na kevalaÒca kuppati, apica kho pana yamassa vÈdanti gÈthÈ.
Tattha parihÊnamÈhu apÈhatanti atthabyaÒjanÈdito apÈhataÑ parihÊnaÑ
vadanti. ParidevatÊti tato nimittaÑ so “aÒÒaÑ mayÈ Èvajjitan”ti-ÈdÊhi
vippalapati. SocatÊti “tassa jayo”ti-ÈdÊni Èrabbha socati. UpaccagÈ manti
anutthunÈtÊti “so maÑ vÈdena vÈdaÑ atikkanto”ti-ÈdinÈ nayena suÔÔhutaraÑ
vippalapati.
835. Ete vivÈdÈ samaÓes|ti ettha pana samaÓÈ vuccanti
bÈhiraparibbÈjakÈ. Etesu ugghÈti nighÈti hotÊti etesu vÈdesu
jayaparÈjayÈdivasena cittassa ugghÈtaÑ nighÈtaÒca pÈpuÓanto ugghÈtÊ
nighÈtÊ ca hoti. Virame kathojjanti pajaheyya kalahaÑ. Na haÒÒadatthatthi
pasaÑsalÈbhÈti na hi ettha pasaÑsalÈbhato aÒÒo attho atthi.
836-7. ChaÔÔhagÈthÈya attho–yasmÈ ca na haÒÒadatthatthi
pasaÑsalÈbhÈ, tasmÈ paramaÑ lÈbhaÑ labhantopi “sundaro ayan”ti tattha
diÔÔhiyÈ pasaÑsito vÈ pana hoti taÑ vÈdaÑ parisÈya majjhe dÊpetvÈ, tato so
tena jayatthena tuÔÔhiÑ vÈ dantavidaÑsakaÑ vÈ Èpajjanto hasati, mÈnena ca
uÓÓamati. KiÑ kÈraÓaÑ? YasmÈ taÑ jayatthaÑ pappuyya yathÈmano jÈto,
evaÑ uÓÓamato ca yÈ uÓÓatÊti gÈthÈ. Tattha mÈnÈtimÈnaÑ vadate panesoti
eso pana taÑ uÓÓatiÑ “vighÈtabh|mÊ”ti abujjhamÈno mÈnaÒca atimÈnaÒca
vadatiyeva.
838. EvaÑ vÈde dosaÑ dassetvÈ idÈni tassa vÈdaÑ asampaÔicchanto
“s|ro”ti gÈthamÈha. Tattha rÈjakhÈdÈyÈti rÈjakhÈdanÊyena, bhattavetanenÈti
vuttaÑ hoti. Abhigajjameti paÔis|ramicchanti yathÈ so paÔis|raÑ icchanto
abhigajjanto eti, evaÑ diÔÔhigatiko diÔÔhigatikanti dasseti. Yeneva so, tena
palehÊti yena so tuyhaÑ paÔis|ro, tena gaccha. Pubbeva natthi yadidaÑ
yudhÈyÈti yaÑ pana idaÑ kilesajÈtaÑ yuddhÈya siyÈ, taÑ etaÑ pubbeva
natthi, bodhim|leyeva pahÊnanti dasseti. SesagÈthÈ pÈkaÔasambandhÈyeva.
839-40. Tattha vivÈdayantÊti vivadanti. PaÔisenikattÈti paÔilomakÈrako.
VisenikatvÈti kilesasenaÑ vinÈsetvÈ. KiÑ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
257
labhethoti paÔimallaÑ kiÑ labhissasi. Pas|rÈti taÑ paribbÈjakaÑ Èlapati.
YesÊdha natthÊti yesaÑ idha natthi.
841. Pavitakkanti “jayo nu kho me bhavissatÊ”ti-ÈdÊni vitakkento.
Dhonena yugaÑ samÈgamÈti dhutakilesena Buddhena saddhiÑ yugaggÈhaÑ
samÈpanno. Na hi tvaÑ sakkhasi sampayÈtaveti kotthukÈdayo viya sÊhÈdÊhi,
dhonena saha yugaÑ gahetvÈ ekapadampi sampayÈtuÑ yugaggÈhameva vÈ
sampÈdetuÑ na sakkhissasÊti. SesaÑ sabbattha pÈkaÔamevÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
Pas|rasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. MÈgaÓÉiyasuttavaÓÓanÈ
842. DisvÈna taÓhanti MÈgaÓÉiyasuttaÑ. KÈ uppatti? EkaÑ samayaÑ
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharanto pacc|sasamaye BuddhacakkhunÈ lokaÑ
volokento Kur|su KammÈsadhamma1nigamavÈsino MÈgaÓÉiyassa nÈma
brÈhmaÓassa sapajÈpatikassa arahatt|panissayaÑ disvÈ tÈvadeva SÈvatthito
tattha gantvÈ KammÈsadhammassa avid|re aÒÒatarasmiÑ vanasaÓÉe nisÊdi
suvaÓÓobhÈsaÑ muÒcamÈno. MÈgaÓÉiyopi ta~khaÓaÑ tattha
mukhadhovanatthaÑ gato suvaÓÓobhÈsaÑ disvÈ “kiÑ idan”ti ito cito ca
pekkhamÈno BhagavantaÑ disvÈ attamano ahosi. Tassa kira dhÊtÈ
suvaÓÓavaÓÓÈ, taÑ bah| khattiyakumÈrÈdayo vÈrayantÈ na labhanti.
BrÈhmaÓo evaÑladdhiko hoti “samaÓasseva naÑ suvaÓÓavaÓÓassa
dassÈmÊ”ti. So BhagavantaÑ disvÈ “ayaÑ me dhÊtÈya samÈnavaÓÓo, imassa
naÑ dassÈmÊ”ti cittaÑ uppÈdesi. TasmÈ disvÈva attamano ahosi. So vegena
gharaÑ gantvÈ brÈhmaÓiÑ ÈhaÑ “bhoti bhoti mayÈ dhÊtÈya samÈnavaÓÓo
puriso diÔÔho, ala~karohi dÈrikaÑ, tassa naÑ dassÈmÈ”ti.
______________________________________________________________
1. KammÈssadamma (SÊ)
258
KhuddakanikÈya
brÈhmaÓiyÈ dÈrikaÑ gandhodakena nhÈpetvÈ vatthapupphÈla~kÈrÈdÊhi
ala~karontiyÈ eva Bhagavato bhikkhÈcÈravelÈ sampattÈ. Atha BhagavÈ
KammÈsadhammaÑ piÓÉÈya pÈvisi.
Tepi kho dhÊtaraÑ gahetvÈ Bhagavato nisinnokÈsaÑ agamaÑsu. Tattha
BhagavantaÑ adisvÈ brÈhmaÓÊ ito cito ca vilokentÊ Bhagavato
nisajjaÔÔhÈnaÑ tiÓasanthÈrakaÑ addasa. BuddhÈnaÒca adhiÔÔhÈnabalena
nisinnokÈso padanikkhepo ca abyÈkulÈ honti. SÈ brÈhmaÓaÑ Èha “esa
brÈhmaÓa tassa tiÓasanthÈro”ti, Èma bhotÊti. Tena hi brÈhmaÓa amhÈkaÑ
ÈgamanakammaÑ na sampajjissatÊti. KasmÈ bhotÊti? Passa brÈhmaÓa
abyÈkulo tiÓasanthÈro, neso kÈmabhogino1 paribhuttoti. BrÈhmaÓo “mÈ
bhoti ma~gale pariyesiyamÈne avama~galaÑ abhaÓÊ”ti Èha. Punapi
brÈhmaÓÊ ito cito ca vicarantÊ Bhagavato padanikkhepaÑ disvÈ brÈhmaÓaÑ
Èha “ayaÑ tassa padanikkhepo”ti. Œma bhotÊti. Passa brÈhmaÓa
padanikkhepaÑ, nÈyaÑ satto kÈmesu gadhitoti. “KathaÑ tvaÑ bhoti
jÈnÈsÊ”ti ca vuttÈ attano ÒÈÓabalaÑ dassentÊ Èha–
“Rattassa hi ukkuÔikaÑ padaÑ bhave,
DuÔÔhassa hoti anukaÉÉhitaÑ padaÑ.
M|Ähassa hoti sahasÈnupÊÄitaÑ,
VivaÔÔacchadassa idamÊdisaÑ padan”ti2.
AyaÒcarahi tesaÑ kathÈ vippakatÈ, atha BhagavÈ katabhattakicco
tameva vanasaÓÉaÑ Ègato. BrÈhmaÓÊ Bhagavato varalakkhaÓakhacitaÑ
byÈmappabhÈparikkhittaÑ r|paÑ disvÈ brÈhmaÓaÑ Èha “esa tayÈ brÈhmaÓa
diÔÔho”ti. Œma bhotÊti. ŒgatakammaÑ na sampajjissateva, evar|po nÈma
kÈme paribhuÒjissatÊti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊti. TesaÑ evaÑ vadantÈnaÒÒeva
BhagavÈ tiÓasanthÈrake nisÊdi. Atha brÈhmaÓo dhÊtaraÑ vÈmena hatthena
gahetvÈ kamaÓÉaluÑ dakkhiÓena hatthena gahetvÈ BhagavantaÑ
upasa~kamitvÈ “bho pabbajita tvaÒca suvaÓÓavaÓÓo ayaÒca dÈrikÈ,
anucchavikÈ esÈ tava, imÈhaÑ bhoto bhariyaÑ posÈvanatthÈya
______________________________________________________________
1. TiÓasanthÈrako, kÈmÈbhibhunÈ sattena (SÊ)
2. AÑ-®Ôha 1. 335; Dhammapada-®Ôha 1. 129; Visuddhi 1. 101 piÔÔhesupi.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
259
dammÊ”ti vatvÈ Bhagavato santikaÑ gantvÈ dÈtukÈmo1 aÔÔhÈsi. BhagavÈ
brÈhmaÓaÑ anÈlapitvÈ aÒÒena saddhiÑ sallapamÈno viya “disvÈna taÓhan”ti
imaÑ gÈthaÑ abhÈsi.
Tassattho–ajapÈlanigrodham|le nÈnÈr|pÈni nimminitvÈ
abhikÈmamÈgataÑ mÈradhÊtaraÑ disvÈna taÓhaÑ aratiÑ ragaÒca
chandamattampi me methunasmiÑ nÈhosi, kimevidaÑ imissÈ dÈrikÈya
muttakarÊsapuÓÓaÑ r|paÑ disvÈ bhavissati, sabbathÈ pÈdÈpi naÑ
samphusituÑ na icche, kutonena saÑvasitunti.
843. Tato MÈgaÓÉiyo “pabbajitÈ nÈma mÈnusake kÈme pahÈya
dibbakÈmatthÈya pabbajanti, ayaÒca dibbepi kÈme na icchati, idampi
itthiratanaÑ, kÈ nu assa diÔÔhÊ”ti pucchituÑ dutiyaÑ gÈthamÈha. Tattha
etÈdisaÑ ce ratananti dibbitthiratanaÑ sandhÈya bhaÓati, nÈrinti attano
dhÊtaraÑ sandhÈya. DiÔÔhigataÑ sÊlavataÑ nu jÊvitanti2 diÔÔhiÒca sÊlaÒca
vataÒca jÊvitaÒca. Bhav|papattiÒca vadesi kÊdisanti attano bhav|papattiÒca
kÊdisaÑ vadasÊti.
844. Ito parÈ dve gÈthÈ vissajjanapucchÈnayena pavattattÈ
pÈkaÔasambandhÈyeva. TÈsu paÔhamagÈthÈya sa~khepattho–tassa mayhaÑ
MÈgaÓÉiya dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatadhammesu nicchinitvÈ “idameva saccaÑ
moghamaÒÒan”ti evaÑ ida padÈmÊti samuggahitaÑ na hoti natthi na vijjati.
KiÑ kÈraÓÈ? AhaÒhi passanto diÔÔhÊsu ÈdÊnavaÑ kaÒci diÔÔhiÑ aggahetvÈ
saccÈni pavicinanto ajjhattaÑ3 rÈgÈdÊnaÑ santibhÈvena
ajjhattasantisa~khÈtaÑ nibbÈnameva addasanti.
845. DutiyagÈthÈya sa~khepattho–yÈnimÈni diÔÔhigatÈni tehi tehi
sattehi vinicchinitvÈ gahitattÈ vinicchayÈti ca attano paccayehi
abhisa~khatabhÈvÈdinÈ nayena pakappitÈni cÈti vuccanti, te tvaÑ muni
diÔÔhigatadhamme aggahetvÈ ajjhattasantÊti yametamatthaÑ br|si, Ècikkha
me, kathaÑ nu dhÊrehi paveditaÑ kathaÑ pakÈsitaÑ dhÊrehi taÑ padanti.
______________________________________________________________
1. Dammi, paÔiggaÓha udakupasaÔÔhaÑ dÈrikanti vatvÈ dÈtukÈmo (SÊ)
2. SÊlavatÈnujÊvitanti (SÊ)
3. AjjhattÈnaÑ (SÊ)
260
KhuddakanikÈya
846. Athassa BhagavÈ yathÈ yena upÈyena taÑ padaÑ dhÊrehi
pakÈsitaÑ, taÑ upÈyaÑ sapaÔipakkhaÑ dassento “na diÔÔhiyÈ”ti gÈthamÈha.
Tattha “na diÔÔhiyÈ”ti-ÈdÊhi diÔÔhisuti-aÔÔhasamÈpattiÒÈÓabÈhirasÊlabbatÈni
paÔikkhipati. “SuddhimÈhÈ”ti ettha vuttaÑ Èha. saddaÑ sabbattha nakÈrena
saddhiÑ yojetvÈ purisabyattayaÑ katvÈ “diÔÔhiyÈ suddhiÑ nÈhaÑ kathemÊ”ti
evamattho veditabbo. YathÈ cettha, evaÑ uttarapadesupi. Tattha ca adiÔÔhiyÈ
nÈhÈti dasavatthukaÑ sammÈdiÔÔhiÑ vinÈ na kathemi. TathÈ assutiyÈti
nava~gaÑ savanaÑ vinÈ. AÒÈÓÈti kammassakatasaccÈnulomikaÒÈÓaÑ vinÈ.
AsÊlatÈti pÈtimokkhasaÑvaraÑ vinÈ. AbbatÈti dhuta~gavataÑ vinÈ. Nopi
tenÈti tesu ekamekena diÔÔhi-ÈdimattenÈpi no kathemÊti evamattho
veditabbo. Ete ca nissajja anuggahÈyÈti ete ca purime diÔÔhi-Èdibhede
kaÓhapakkhiye dhamme samugghÈtakaraÓena nissajja, pacchime adiÔÔhiÈdibhede sukkapakkhiye atammayatÈpajjanena anuggahÈya. Santo anissÈya
bhavaÑ na jappeti imÈya paÔipattiyÈ rÈgÈdiv|pasamena santo cakkhÈdÊsu
kaÒci dhammaÑ anissÈya ekampi bhavaÑ apihetuÑ apatthetuÑ samattho
siyÈ, ayamassa ajjhattasantÊti adhippÈyo.
847. EvaÑ vutte vacanatthaÑ asallakkhento MÈgaÓÉiyo “no ce kirÈ”ti
gÈthamÈha. Tattha diÔÔhÈdÊni vuttanayÈneva. KaÓhapakkhiyÈniyeva pana
sandhÈya ubhayatrÈpi Èha. Œha. saddaÑ pana nocekira. saddena yojetvÈ “no
ce kirÈha no ce kira kathesÊ”ti eva attho daÔÔhabbo. Momuhanti atim|ÄhaÑ,
mohanaÑ vÈ. PaccentÊti jÈnanti.
848. Athassa BhagavÈ taÑ diÔÔhiÑ nissÈya pucchaÑ paÔikkhipanto
“diÔÔhiÒca nissÈyÈ”ti gÈthamÈha. Tassattho–tvaÑ MÈgaÓÉiya diÔÔhiÑ
nissÈya punappunaÑ pucchamÈno yÈni te diÔÔhigatÈni samuggahitÈni,
tesveva samuggahÊtesu evaÑ pamohaÑ Ègato, ito ca mayÈ vuttaajjhattasantito paÔipattito dhammadesanato vÈ aÓumpi yuttasaÒÒaÑ na
passasi, tena kÈraÓena tvaÑ imaÑ dhammaÑ momuhato passasÊti.
849. EvaÑ samuggahitesu pamohena MÈgaÓÉiyassa vivÈdÈpattiÑ
dassetvÈ idÈni tesu aÒÒesu ca dhammesu vigatappamohassa attano
nibbivÈdataÑ dassento “samo visesÊ”ti gÈthamÈha.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
261
tassattho–yo evaÑ tividhamÈnena vÈ diÔÔhiyÈ vÈ maÒÒati, so tena mÈnena
tÈya diÔÔhiyÈ tena vÈ puggalena vivadeyya. Yo pana amhÈdiso imÈsu tÊsu
vidhÈsu avikampamÈno, samo visesÊti na tassa hoti, na ca hÊnoti pÈÔhaseso.
850. KiÒca bhiyyo–saccanti soti gÈthÈ. Tassattho–so evar|po
pahÊnamÈnadiÔÔhiko mÈdiso bÈhitapÈpattÈdinÈ nayena brÈhmaÓo “idameva
saccan”ti kiÑ vadeyya kiÑ vatthuÑ bhaÓeyya, kena vÈ kÈraÓena bhaÓeyya,
“mayhaÑ saccaÑ, tuyhaÑ musÈ”ti vÈ kena mÈnena diÔÔhiyÈ puggalena vÈ
vivadeyya. YasmiÑ mÈdise khÊÓÈsave “sadisohamasmÊ”ti pavattiyÈ samaÑ
vÈ, itaradvayabhÈvena pavattiyÈ visamaÑ vÈ maÒÒitaÑ natthi, so
samÈnÈdÊsu kena vÈdaÑ paÔisaÑyujeyya paÔipphareyyÈti. Nanu ekaÑseneva
evar|po puggalo–okaÑ pahÈyÈti gÈthÈ.
851. Tattha okaÑ pahÈyÈti r|pavatthÈdiviÒÒÈÓassa okÈsaÑ tatra
chandarÈgappahÈnena chaÉÉetvÈ. AniketasÈrÊti r|panimittaniketÈdÊni
taÓhÈvasena asaranto. GÈme akubbaÑ muni santhavÈnÊti gÈme
gihisanthavÈni akaronto. KÈmehi rittoti kÈmesu chandarÈgÈbhÈvena
sabbakÈmehi puthubh|to. ApurekkharÈnoti ÈyatiÑ attabhÈvaÑ
anabhinibbattento. KathaÑ na viggayha janena kayirÈti janena saddhiÑ
viggÈhikakathaÑ na katheyya. So evar|po–yehi vivittoti gÈthÈ.
852. Tattha yehÊti yehi diÔÔhigatehi. Vivitto vicareyyÈti ritto careyya.
Na tÈni uggayha vadeyya nÈgoti “ÈguÑ na karotÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena nÈgo tÈni
diÔÔhigatÈni uggahetvÈ na vadeyya. Jalambujanti jalasaÒÒite2 ambumhi jÈtaÑ
kaÓÔakanÈÄaÑ vÈrijaÑ, padumanti vuttaÑ hoti. YathÈ jalena pa~kena
can|palittanti taÑ padumaÑ yathÈ jalena ca pa~kena ca anupalittaÑ hoti,
evaÑ muni santivÈdo agiddhoti evaÑ ajjhattasantivÈdo muni gedhÈbhÈvena
agiddho. KÈme ca loke
______________________________________________________________
1. Khu 8. 149, 203 piÔÔhesu.
2. Elambujanti elasaÒÒake (SÊ, SyÈ)
262
KhuddakanikÈya
ca an|palittoti duvidhepi kÈme apÈyÈdike ca loke dvÊhipi lepehi anupalitto
hoti.
853. KiÒca bhiyyo–na vedag|ti gÈthÈ. Tattha na vedag|
diÔÔhiyÈyakoti1 catumaggavedag| mÈdiso diÔÔhiyÈyako na hoti, diÔÔhiyÈ
gacchanto vÈ, taÑ sÈrato paccento vÈ na hoti. Tattha vacanattho–yÈyatÊti
yÈyako2, karaÓavacanena diÔÔhiyÈ yÈtÊti diÔÔhiyÈyako3. Upayogatthe
sÈmivacanena diÔÔhiyÈ4 yÈtÊtipi diÔÔhiyÈyako. Na mutiyÈ sa mÈnametÊti
mutar|pÈdibhedÈya mutiyÈpi so mÈnaÑ na eti. Na hi tammayo soti
taÓhÈdiÔÔhivasena tammayo hoti tapparÈyaÓo, ayaÑ pana na tÈdiso. Na
kammunÈ nopi sutena neyyoti puÒÒÈbhisa~khÈrÈdinÈ kammunÈ vÈ
sutasuddhi-ÈdinÈ sutena vÈ so netabbo na hoti. An|panÊto sa nivesanes|ti so
dvinnampi upayÈnaÑ pahÊnattÈ sabbesu taÓhÈdiÔÔhinivesanesu anupanÊto.
Tassa ca evaÑvidhassa–saÒÒÈvirattassÈti gÈthÈ.
854. Tattha saÒÒÈvirattassÈti nekkhammasaÒÒÈpubba~gamÈya
bhÈvanÈya pahÊnakÈmÈdisaÒÒassa. IminÈ padena ubhatobhÈgavimutto
samathayÈniko5 adhippeto. PaÒÒÈvimuttassÈti vipassanÈpubba~gamÈya
bhÈvanÈya sabbakilesehi vimuttassa. IminÈ sukkhavipassako adhippeto.
SaÒÒaÒca diÔÔhiÒca ye aggahesuÑ, te ghaÔÔayantÈ vicaranti loketi ye
kÈmasaÒÒÈdikaÑ saÒÒaÑ aggahesuÑ, te visesato gahaÔÔhÈ kÈmÈdhikaraÓaÑ,
ye ca diÔÔhiÑ aggahesuÑ, te visesato pabbajitÈ dhammÈdhikaraÓaÑ
aÒÒamaÒÒaÑ ghaÔÔentÈ vicarantÊti. Sesamettha yaÑ avuttaÑ, taÑ
vuttÈnusÈreneva veditabbaÑ. DesanÈpariyosÈne brÈhmaÓo ca brÈhmaÓÊ ca
pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓiÑs|ti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
MÈgaÓÉiyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. DiÔÔhiyÈbhi (SÊ, SyÈ)
2. YÈtÊti yÈ (SÊ, SyÈ)
3. DiÔÔhiyÈ (SÊ)
5. SamathayÈniko ca (SÊ), samathayÈniko vÈ (SyÈ, Ka)
4. DiÔÔhiÑ (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
263
10. PurÈbhedasuttavaÓÓanÈ
855. KathaÑdassÊti PurÈbhedasuttaÑ. KÈ uppatti? Imassa suttassa ito
paresaÒca paÒcannaÑ KalahavivÈdac|Äaby|hamahÈby|hatuvaÔakaattadaÓÉasuttÈnaÑ sammÈparibbÈjanÊyassa uppattiyaÑ vuttanayeneva
sÈmaÒÒato uppatti vuttÈ. Visesato pana yatheva tasmiÑ mahÈsamaye
rÈgacaritadevatÈnaÑ sappÈyavasena dhammaÑ desetuÑ nimmitabuddhena
attÈnaÑ pucchÈpetvÈ sammÈparibbÈjanÊyasuttamabhÈsi, evaÑ tasmiÑyeva
mahÈsamaye “kiÑ nu kho purÈ sarÊrabhedÈ kattabban”ti uppannacittÈnaÑ
devatÈnaÑ cittaÑ ÒatvÈ tÈsaÑ anuggahatthaÑ
aÉÉhateÄasabhikkhusataparivÈraÑ nimmitabuddhaÑ ÈkÈsena ÈnetvÈ tena
attÈnaÑ pucchÈpetvÈ imaÑ suttamabhÈsi.
Tattha pucchÈya tÈva so nimmito kathaÑdassÊti adhipaÒÒaÑ,
kathaÑsÊloti adhisÊlaÑ, upasantoti adhicittaÑ pucchati. SesaÑ pÈkaÔameva.
856. Vissajjane pana BhagavÈ sar|pena adhipaÒÒÈdÊni avissajjetvÈva
adhipaÒÒÈdippabhÈvena yesaÑ kilesÈnaÑ upasamÈ “upasanto”ti vuccati,
nÈnÈdevatÈnaÑ ÈsayÈnulomena tesaÑ upasamameva dÊpento “vÊtataÓho”tiÈdikÈ gÈthÈyo abhÈsi. Tattha Èdito aÔÔhannaÑ gÈthÈnaÑ “taÑ br|mi
upasanto”ti imÈya gÈthÈya sambandho veditabbo, tato parÈsaÑ “sa ve
santoti vuccatÊ”ti iminÈ sabbapacchimena padena.
AnupadavaÓÓanÈnayena ca–vÊtataÓho purÈ bhedÈti yo sarÊrabhedÈ
pubbameva pahÊnataÓho. Pubbamantamanissitoti atÊtaddhÈdibhedaÑ
pubbantamanissito. Vemajjhe nupasa~kheyyoti paccuppannepi addhani
“ratto”ti-ÈdinÈ nayena na upasa~khÈtabbo. Tassa natthi purakkhatanti tassa
arahato dvinnaÑ purekkhÈrÈnaÑ abhÈvÈ anÈgate addhani purakkhatampi
natthi, taÑ br|mi upasantoti evamettha yojanÈ veditabbÈ. Esa nayo
sabbattha. Ito paraÑ pana yojanaÑ adassetvÈ anuttÈnapadavaÓÓanaÑyeva
karissÈma.
857. AsantÈsÊti tena tena alÈbhakena asantasanto. AvikatthÊti sÊlÈdÊhi
avikatthanasÊlo. Akukkucoti
264
KhuddakanikÈya
hatthakukkuccÈdivirahito. MantabhÈÓÊti mantÈya pariggahetvÈ vÈcaÑ
bhÈsitÈ. Anuddhatoti uddhaccavirahito. Sa ve vÈcÈyatoti so vÈcÈya yato
saÑyato catudosavirahitaÑ vÈcaÑ bhÈsitÈ hoti.
858. NÊrÈsattÊti nittaÓho. VivekadassÊ phasses|ti paccuppannesu
cakkhusamphassÈdÊsu attÈdibhÈvavivekaÑ passati. DiÔÔhÊsu ca na nÊyatÊti
dvÈsaÔÔhidiÔÔhÊsu kÈyaci diÔÔhiyÈ na nÊyati.
859. PatilÊnoti rÈgÈdÊnaÑ pahÊnattÈ tato apagato. Akuhakoti
avimhÈpako tÊhi kuhanavatth|hi. ApihÈl|ti apihanasÊlo, patthanÈtaÓhÈya
rahitoti vuttaÑ hoti. AmaccharÊti paÒcamaccheravirahito. Appagabbhoti
kÈyapÈgabbhiyÈdivirahito. Ajegucchoti sampannasÊlÈditÈya ajegucchanÊyo
asecanako manÈpo. PesuÓeyye ca no yutoti dvÊhi ÈkÈrehi upasaÑharitabbe
pisuÓakamme ayutto.
860. SÈtiyesu anassÈvÊti sÈtavatth|su kÈmaguÓesu
taÓhÈsanthavavirahito. SaÓhoti saÓhehi kÈyakammÈdÊhi samannÈgato.
PaÔibhÈnavÈti pariyattiparipucchÈdhigamapaÔibhÈnehi samannÈgato. Na
saddhoti sÈmaÑ adhigatadhammaÑ na kassaci saddahati. Na virajjatÊti
khayÈ rÈgassa virattattÈ idÈni na virajjati.
861. LÈbhakamyÈ na sikkhatÊti na lÈbhapatthanÈya SuttantÈdÊni
sikkhati. Aviruddho ca taÓhÈya, rasesu nÈnugijjhatÊti virodhÈbhÈvena ca
aviruddho hutvÈ taÓhÈya m|larasÈdÊsu gedhaÑ nÈpajjati.
862. Upekkhakoti chaÄa~gupekkhÈya samannÈgato. Satoti
kÈyÈnupassanÈdisatiyutto.
863. NissayanÈti1 taÓhÈdiÔÔhinissayÈ. ©atvÈ dhammanti aniccÈdÊhi
ÈkÈrehi dhammaÑ jÈnitvÈ. Anissitoti evaÑ tehi nissayehi anissito. Tena
aÒÒatra dhammaÒÈÓÈ natthi nissayÈnaÑ abhÈvoti dÊpeti. BhavÈya vibhavÈya
vÈti sassatÈya ucchedÈya vÈ.
______________________________________________________________
1. NissayatÈti (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
265
864. TaÑ br|mi upasantoti taÑ evar|paÑ ekekagÈthÈya vuttaÑ
upasantoti kathemi. AtarÊ so visattikanti so imaÑ visatÈdibhÈvena
visattikÈsa~khÈtaÑ mahÈtaÓhaÑ atari.
865. IdÈni tameva upasantaÑ pasaÑsanto Èha “na tassa puttÈ”ti
evamÈdi. Tattha puttÈ atrajÈdayo cattÈro. Ettha ca puttapariggahÈdayo
puttÈdinÈmena vuttÈti veditabbÈ. Te hissa na vijjanti, tesaÑ vÈ abhÈvena
puttÈdayo na vijjantÊti.
866. Yena naÑ vajjuÑ puthujjanÈ, atho samaÓabrÈhmaÓÈti yena taÑ
rÈgÈdinÈ vajjena puthujjanÈ sabbepi devamanussÈ ito bahiddhÈ
samaÓabrÈhmaÓÈ ca ratto vÈ duÔÔho vÈti vadeyyuÑ. TaÑ tassa
apurakkhatanti taÑ rÈgÈdivajjaÑ tassa arahato apurakkhataÑ. TasmÈ
vÈdesu nejatÊti taÑkÈraÓÈ nindÈvacanesu na kampati.
867. Na ussesu vadateti visiÔÔhesu attÈnaÑ antokatvÈ “ahaÑ visiÔÔho”ti
atimÈnavasena na vadati. Esa nayo itaresu dvÊsu. KappaÑ neti akappiyoti so
evar|po duvidhampi kappaÑ na eti. KasmÈ? YasmÈ akappiyo,
pahÊnakappoti vuttaÑ hoti.
868. Sakanti mayhanti pariggahitaÑ. AsatÈ ca na socatÊti
avijjamÈnÈdinÈ asatÈ ca na socati. Dhammesu ca na gacchatÊti sabbesu
dhammesu chandÈdivasena na gacchati. Sa ve santoti vuccatÊti so evar|po
nuruttamo “santo”ti vuccatÊti arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi.
DesanÈpariyosÈne koÔisatasahassadevatÈnaÑ arahattappatti ahosi,
sotÈpannÈdÊnaÑ gaÓanÈ natthÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
PurÈbhedasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
266
KhuddakanikÈya
11. KalahavivÈdasuttavaÓÓanÈ
869. Kutopah|tÈ kalahÈ vivÈdÈti KalahavivÈdasuttaÑ. KÈ-uppatti?
Idampi tasmiÑ yeva mahÈsamaye “kuto nu kho kalahÈdayo aÔÔha dhammÈ
pavattantÊ”ti uppannacittÈnaÑ ekaccÈnaÑ devatÈnaÑ te dhamme ÈvikÈtuÑ
purimanayeneva nimmitabuddhena attÈnaÑ pucchÈpetvÈ vuttaÑ. Tattha
pucchÈvissajjanakkamena ÔhitattÈ sabbagÈthÈ pÈkaÔasambandhÈyeva.
AnuttÈnapadavaÓÓanÈ panetÈsaÑ evaÑ veditabbÈ–kutopah|tÈ kalahÈ
vivÈdÈti kalaho ca tassa pubbabhÈgo vivÈdo cÈti ime kuto jÈtÈ.
ParidevasokÈ sahamaccharÈ cÈti paridevasokÈ ca maccharÈ ca kutopah|tÈ.
MÈnÈtimÈnÈ sahapesuÓÈ cÈti mÈnÈ ca atimÈnÈ ca pesuÓÈ ca kutopah|tÈ. Teti
te sabbepi aÔÔha kilesadhammÈ. Tadi~gha br|hÊti taÑ mayÈ
pucchitamatthaÑ br|hi, yÈcÈmi taÑ ahanti. YÈcanattho hi i~ghÈti nipÈto.
870. Piyappah|tÈti piyavatthuto jÈtÈ. Yutti panettha Niddese1 vuttÈ eva.
MaccherayuttÈ kalahÈ vivÈdÈti iminÈ kalahavivÈdÈdÊnaÑ na kevalaÑ
piyavatthumeva, macchariyampi paccayaÑ dasseti. KalahavivÈdasÊsena
cettha sabbepi te dhammÈ vuttÈti veditabbÈ. YathÈ ca etesaÑ macchariyaÑ,
tathÈ pesuÓÈnaÒca vivÈdaÑ. TenÈha “vivÈdajÈtesu ca pesuÓÈnÊ”ti.
871. PiyÈ su lokasmiÑ kutonidÈnÈ, ye cÈpi lobhÈ vicaranti loketi “piyÈ
pah|tÈ kalahÈ”ti ye ettha vuttÈ, te piyÈ lokasmiÑ kutonidÈnÈ, na kevalaÒca
piyÈ, ye cÈpi khattiyÈdayo lobhÈ vicaranti lobhahetukÈ lobhenÈbhibh|tÈ
vicaranti, tesaÑ so lobho ca kutonidÈnoti dve atthe ekÈya pucchÈya
pucchati. ŒsÈ ca niÔÔhÈ cÈti ÈsÈ ca tassÈ ÈsÈya samiddhi ca. Ye samparÈyÈya
narassa hontÊti ye narassa samparÈyÈya2 honti, parÈyanÈ hontÊti vuttaÑ hoti.
EkÈ evÈyampi pucchÈ.
______________________________________________________________
1. Khu 7. 198 piÔÔhe MahÈniddese.
2. SamparÈyaÓÈya (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
267
872. ChandÈnidÈnÈnÊti kÈmacchandÈdichandanidÈnÈni. Ye cÈpi lobhÈ
vicarantÊti ye cÈpi khattiyÈdayo lobhÈ vicaranti, tesaÑ lobhopi
chandanidÈnoti dvepi atthe ekato vissajjeti. ItonidÈnÈti chandanidÈnÈ evÈti
vuttaÑ hoti. “KutonidÈnÈ itonidÈnÈ”ti etesu ca saddasiddhi S|cilomasutte1
vuttanayeneva veditabbÈ.
873. VinicchayÈti taÓhÈdiÔÔhivinicchayÈ. Ye vÈpi dhammÈ samaÓena
vuttÈti ye ca aÒÒepi kodhÈdÊhi sampayuttÈ, tathÈr|pÈ vÈ akusalÈ dhammÈ
BuddhasamaÓena vuttÈ, te kutopah|tÈti.
874. Tam|panissÈya pahoti chandoti taÑ sukhadukkhavedanÈ
tadubhayavatthusa~khÈtaÑ sÈtÈsÈtaÑ upanissÈya
saÑyogaviyogapattanÈvasena chando pahoti. EttÈvatÈ “chando nu lokasmiÑ
kutonidÈno”ti ayaÑ paÒho vissajjito hoti. R|pesu disvÈ vibhavaÑ
bhavaÒcÈti r|pesu vayaÒca uppÈdaÒca disvÈ. VinicchayaÑ kubbati jantu
loketi apÈyÈdike loke ayaÑ jantu bhogÈdhigamanatthaÑ taÓhÈvinicchayaÑ
“attÈ me uppanno”ti-ÈdinÈ nayena diÔÔhivinicchayaÒca kurute. Yutti panettha
Niddese2 vuttÈ eva. EttÈvatÈ “vinicchayÈ cÈpi kutopah|tÈ”ti ayaÑ paÒho
vissajjito hoti.
875. Etepi dhammÈ dvayameva santeti etepi kodhÈdayo dhammÈ
sÈtÈsÈtadvaye sante eva pahonti uppajjanti. Uppatti ca nesaÑ Niddese3
vuttÈyeva. EttÈvatÈ tatiyapaÒhopi vissajjito hoti. IdÈni yo evaÑ vissajjitesu
etesu paÒhesu kathaÑkathÊ bhaveyya, tassa kathaÑkathÈpahÈn|pÈyaÑ
dassento Èha “kathaÑkathÊ ÒÈÓapathÈya sikkhe”ti,
ÒÈÓadassanaÒÈÓÈdhigamanatthaÑ tisso sikkhÈ sikkheyyÈti vuttaÑ hoti. KiÑ
kÈraÓaÑ? ©atvÈ pavuttÈ samaÓena dhammÈ. BuddhasamaÓena hi ÒatvÈva
dhammÈ vuttÈ, natthi tassa dhammesu aÒÒÈÓaÑ. Attano pana ÒÈÓÈbhÈvena
te ajÈnanto na jÈneyya, na desanÈdosena, tasmÈ kathaÑkathÊ ÒÈÓapathÈya
sikkhe, ÒatvÈ pavuttÈ samaÓena dhammÈti.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 320 piÔÔhe.
3. Khu 7. 206 piÔÔhe MahÈniddese.
2. Khu 7. 205 piÔÔhe MahÈniddese.
268
KhuddakanikÈya
876-7. SÈtaÑ asÈtaÒca kutonidÈnÈti ettha sÈtaÑ asÈtanti
sukhadukkhavedanÈ eva adhippetÈ. Na bhavanti heteti na bhavanti ete.
VibhavaÑ bhavaÒcÈpi yametamatthaÑ, etaÑ me pabr|hi yatonidÈnanti
sÈtÈsÈtÈnaÑ vibhavaÑ bhavaÒca etampi yaÑ atthaÑ. Li~gabyattayo ettha
kato. IdaÑ pana vuttaÑ hoti–sÈtÈsÈtÈnaÑ vibhavo bhavo cÈti yo esa attho,
etaÑ me pabr|hi yatonidÈnanti. Ettha ca sÈtÈsÈtÈnaÑ vibhavabhavavatthukÈ
vibhavabhavadiÔÔhiyo eva vibhavabhavÈti atthato veditabbÈ. TatthÈ hi
imassa paÒhassa vissajjanapakkhe “bhavadiÔÔhipi phassanidÈnÈ,
vibhavadiÔÔhipi phassanidÈnÈ”ti Niddese1 vuttaÑ. ItonidÈnanti
phassanidÈnaÑ.
878. KismiÑ vibh|te na phusanti phassÈti kismiÑ vÊtivatte
cakkhusamphassÈdayo paÒca phassÈ na phusanti.
879. NÈmaÒca r|paÒca paÔiccÈti sampayuttakanÈmaÑ
vatthÈrammaÓar|paÒca paÔicca. R|pe vibh|te na phusanti phassÈti r|pe
vÊtivatte paÒca phassÈ na phusanti.
880. KathaÑ sametassÈti kathaÑ paÔipannassa. Vibhoti r|panti r|paÑ
vibhavati, na bhaveyya vÈ. SukhaÑ dukhaÒcÈti iÔÔhÈniÔÔhaÑ r|pameva
pucchati.
881. Na saÒÒasaÒÒÊti yathÈ sametassa vibhoti r|paÑ, so pakatisaÒÒÈya
saÒÒÊpi na hoti. Na visaÒÒasaÒÒÊti visaÒÒÈyapi vir|pÈya saÒÒÈya saÒÒÊ na
hoti ummattako vÈ khittacitto vÈ. Nopi asaÒÒÊti saÒÒÈvirahitopi na hoti
nirodhasamÈpanno vÈ AsaÒÒasatto vÈ. Na vibh|tasaÒÒÊti “sabbaso
r|pasaÒÒÈnan”ti-ÈdinÈ2 nayena samatikkantasaÒÒÊpi na hoti
ar|pajjhÈnalÈbhÊ. EvaÑ sametassa vibhoti r|panti etasmiÑ
saÒÒasaÒÒitÈdibhÈve aÔÔhatvÈ yadetaÑ vuttaÑ “so evaÑ samÈhite citte -paÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpatti paÔilÈbhatthÈya cittaÑ abhinÊharatÊ”ti, evaÑ
sametassa ar|pamaggasama~gino vibhoti r|paÑ. SaÒÒÈnidÈnÈ hi
papaÒcasa~khÈti evaÑ paÔipannassÈpi yÈ saÒÒÈ, tannidÈnÈ
taÓhÈdiÔÔhipapaÒcÈ appahÊnÈ eva hontÊti dasseti.
______________________________________________________________
1. Khu 7. 212 piÔÔhe MahÈniddese.
2. Abhi 1. 68; Abhi 2. 272 piÔÔhesu.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
269
882-3. EttÈvataggaÑ nu vadanti heke, yakkhassa suddhiÑ idha
paÓÉitÈse. UdÈhu aÒÒampi vadanti ettoti ettÈvatÈ nu idha paÓÉitÈ
samaÓabrÈhmaÓÈ aggaÑ suddhiÑ sattassa vadanti, udÈhu aÒÒampi etto
ar|pasamÈpattito adhikaÑ vadantÊti pucchati. EttÈvataggampi vadanti heketi
eke sassatavÈdÈ samaÓabrÈhmaÓÈ paÓÉitamÈnino ettÈvatÈpi aggaÑ suddhiÑ
vadanti. TesaÑ paneke samayaÑ vadantÊti tesaÑyeva eke ucchedavÈdÈ
samayaÑ ucchedaÑ vadanti. AnupÈdisese kusalÈ vadÈnÈti anupÈdisese
kusalavÈdÈ samÈnÈ.
884. Ete ca ÒatvÈ upanissitÈti ete ca diÔÔhigatike sassatucchedadiÔÔhiyo
nissitÈti ÒatvÈ. ©atvÈ munÊ nissaye so vimaÑsÊti nissaye ca ÒatvÈ so
vÊmaÑsÊ paÓÉito Buddhamuni. ©atvÈ vimuttoti dukkhÈniccÈdito dhamme
ÒatvÈ vimutto. BhavÈbhavÈya na sametÊti punappunaÑ upapattiyÈ na
samÈgacchatÊti arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi, desanÈpariyosÈne
PurÈbhedasutte vuttasadisoyevÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
KalahavivÈdasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
12. C|Äaby|hasuttavaÓÓanÈ
885-6. SakaÑsakaÑdiÔÔhiparibbasÈnÈti C|Äaby|hasuttaÑ. KÈ uppatti?
Idampi tasmiÑyeva mahÈsamaye “sabbepi ime diÔÔhigatikÈ
‘sÈdhur|pamhÈ’ti bhaÓanti, kiÑ nu kho sÈdhur|pÈva ime attanoyeva
diÔÔhiyÈ patiÔÔhahanti, udÈhu aÒÒampi diÔÔhiÑ gaÓhantÊ”ti uppannacittÈnaÑ
ekaccÈnaÑ devatÈnaÑ tamatthaÑ pakÈsetuÑ purimanayeneva
nimmitabuddhena attÈnaÑ pucchÈpetvÈ vuttaÑ.
Tattha Èdito dvepi gÈthÈ pucchÈgÈthÈyeva. TÈsu
sakaÑsakaÑdiÔÔhiparibbasÈnÈti attano attano diÔÔhiyÈ vasamÈnÈ. Viggayha
nÈnÈ kusalÈ vadantÊti diÔÔhibalavaggÈhaÑ gahetvÈ, tattha “kusalÈmhÈ”ti
270
KhuddakanikÈya
paÔijÈnamÈnÈ puthu puthu vadanti, ekaÑ na vadanti. Yo evaÑ jÈnÈti sa vedi
dhammaÑ, idaÑ paÔikosamakevalÊ soti taÒca diÔÔhiÑ sandhÈya yo evaÑ
jÈnÈti, so dhammaÑ vedi. IdaÑ pana paÔikkosanto hÊno hotÊti vadanti. BÈloti
hÊno. Akkusaloti avidvÈ.
887-8. IdÈni tisso vissajjanagÈthÈ honti. TÈ purimaÉÉhena vuttamatthaÑ
pacchimaÉÉhena paÔiby|hitvÈ ÔhitÈ. Tena by|hena uttarasuttato ca appakattÈ
idaÑ suttaÑ “C|Äaby|han”ti nÈmaÑ labhati. Tattha parassa ce dhammanti
parassa diÔÔhiÑ. Sabbeva bÈlÈti evaÑ sante sabbeva ime bÈlÈ hontÊti
adhippÈyo. KiÑ kÈraÓaÑ? Sabbevime diÔÔhiparibbasÈnÈti, sandiÔÔhiyÈ ceva
na vÊvadÈtÈ. SaÑsuddhapaÒÒÈ kusalÈ mutÊmÈti sakÈya diÔÔhiyÈ na vivadÈtÈ
na vodÈtÈ saÑkiliÔÔhÈva samÈnÈ saÑsuddhapaÒÒÈ ca kusalÈ ca mutimanto ca
te honti ce. Atha vÈ “sandiÔÔhiyÈ ce pana vÊvadÈtÈ”tipi pÈÔho. Tassattho–
sakÈya pana diÔÔhiyÈ vodÈtÈ saÑsuddhapaÒÒÈ kusalÈ mutimanto honti ce. Na
tesaÑ kocÊti evaÑ sante tesaÑ ekopi hÊnapaÒÒo na hoti. KiÑkÈraÓÈ? DiÔÔhÊ
hi tesampi tathÈ samattÈ, yathÈ itaresanti.
889. Na vÈhametanti gÈthÈya sa~khepattho–yaÑ te mithu dve dve janÈ
aÒÒamaÒÒaÑ “bÈlo”ti Èhu, ahaÑ etaÑ tathiyaÑ tacchanti neva br|mi. KiÑ
kÈraÓÈ? YasmÈ sabbe te sakaÑ sakaÑ diÔÔhiÑ “idameva saccaÑ
moghamaÒÒan”ti akaÑsu. Tena ca kÈraÓena paraÑ “bÈlo”ti dahanti. Ettha
ca “tathiyan”ti “kathivan”ti dvepi pÈÔhÈ.
890. YamÈh|ti pucchÈgÈthÈya yaÑ diÔÔhisaccaÑ tathiyanti eke Èhu.
891. EkaÑ hi saccanti vissajjanagÈthÈya ekaÑ saccaÑ nirodho maggo
vÈ. YasmiÑ pajÈ no vivade pajÈnanti yamhi sacce pajÈnanto pajÈ no
vivadeyya. SayaÑ thunantÊti attanÈ vadanti.
892. KasmÈ n|ti pucchÈgÈthÈya pavÈdiyÈseti vÈdino. UdÈhu te
takkamanussarantÊti te vÈdino udÈhu attano takkamattaÑ anugacchanti.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
271
893. Na hevÈti vissajjanagÈthÈya aÒÒatra saÒÒÈya niccÈnÊti ÔhapetvÈ
saÒÒÈmattena niccanti gahitaggahaÓÈni. TakkaÒca diÔÔhÊsu pakappayitvÈti
attano micchÈsa~kappamattaÑ diÔÔhÊsu janetvÈ. YasmÈ pana diÔÔhÊsu
vitakkaÑ janentÈ diÔÔhiyopi janenti, tasmÈ Niddese1 vuttaÑ “diÔÔhigatÈni
janenti saÒjanentÊ”ti-Èdi.
894-5. IdÈni evaÑ nÈnÈsaccesu asantesu takkamattamanussarantÈnaÑ
diÔÔhigatikÈnaÑ vippaÔipattiÑ dassetuÑ “diÔÔhe sute”ti-ÈdikÈ gÈthÈyo abhÈsi.
Tattha diÔÔheti diÔÔhaÑ, diÔÔhasuddhinti adhippÈyo. Esa nayo sutÈdÊsu. Ete ca
nissÈya vimÈnadassÊti ete diÔÔhidhamme nissayitvÈ suddhibhÈvasa~khÈtaÑ
vimÈnaÑ asammÈnaÑ passantopi. Vinicchaye ÔhatvÈ pahassamÈno, bÈlo
paro akkusaloti cÈhÈti evaÑ vimÈnadassÊpi tasmiÑ diÔÔhivinicchaye ÔhatvÈ
tuÔÔhijÈto hÈsajÈto hutvÈ “paro hÊno ca avidvÈ cÈ”ti evaÑ vadatiyeva. EvaÑ
sante yenevÈti gÈthÈ. Tattha sayamattanÈti sayameva attÈnaÑ. VimÈnetÊti
garahati. Tadeva pÈvÈti tadeva vacanaÑ diÔÔhiÑ vadati, taÑ vÈ puggalaÑ.
896. AtisÈradiÔÔhiyÈti gÈthÈyattho–so evaÑ tÈya lakkhaÓÈtisÈriniyÈ
atisÈradiÔÔhiyÈ samatto puÓÓo uddhumÈto, tena ca diÔÔhimÈnena matto
“paripuÓÓo ahaÑ kevalÊ”ti evaÑ paripuÓÓamÈnÊ sayameva attÈnaÑ manasÈ
“ahaÑ paÓÉito”ti abhisiÒcati. KiÑ kÈraÓÈ? DiÔÔhÊ hi sÈ tassa tathÈ samattÈti.
897. Parassa ceti gÈthÈya sambandho attho ca–kiÒca bhiyyo? Yo so
vinicchaye ÔhatvÈ pahassamÈno “bÈlo paro akkusalo”ti cÈha, tassa parassa
ce hi vacasÈ so hena vuccamÈno nihÊno hoti, tumo sahÈ hoti nihÊnapaÒÒo,
sopi teneva saha nihÊnapaÒÒo hoti. Sopi hi naÑ “bÈlo”ti vadati. Athassa
vacanaÑ appamÈÓaÑ, so pana sayameva vedag| ca dhÊro ca hoti. EvaÑ
sante na koci bÈlo samaÓesu atthi. Sabbepi hi te attano icchÈya paÓÉitÈ.
______________________________________________________________
1. Khu 7. 228 piÔÔhe MahÈniddese.
272
KhuddakanikÈya
898. AÒÒaÑ itoti gÈthÈya sambandho attho ca–“atha ce sayaÑ vedag|
hoti dhÊro, na koci bÈlo samaÓesu atthÊ”ti evaÑ hi vuttepi siyÈ kassaci
“kasmÈ”ti. Tattha vuccate–yasmÈ aÒÒaÑ ito yÈ’bhivadanti dhammaÑ
aparaddhÈ suddhi’makevalÊ te1, evampi titthyÈ puthuso vadanti, ye ito
aÒÒaÑ diÔÔhiÑ abhivadanti, ye aparaddhÈ viraddhÈ suddhimaggaÑ,
akevalino ca teti evaÑ puthutitthiyÈ yasmÈ vadantÊti vuttaÑ hoti. KasmÈ
panevaÑ vadantÊti ce? SandiÔÔhirÈgena hi te’bhirattÈ, yasmÈ sakena
diÔÔhirÈgena abhirattÈti vuttaÑ hoti.
899-900. EvaÑ abhirattÈ ca–idheva suddhinti gÈthÈ. Tattha sakÈyaneti
sakamagge. DaÄhaÑ vadÈnÈti daÄhavÈdÈ. EvaÒca daÄhavÈdesu tesu yo koci
titthiyo sakÈyane vÈpi daÄhaÑ vadÈno ka’mettha bÈloti paraÑ daheyya,
sa~khepato tattha sassatucchedasa~khÈte vitthÈrato vÈ natthikaissarakÈraÓaniyatÈdibhede sake Èyatane “idameva saccan”ti daÄhaÑ vadÈno
kaÑ paraÑ ettha diÔÔhigate “bÈlo”ti saha dhammena passeyya, nanu sabbopi
tassa matena paÓÉito eva suppaÔipanno eva ca. EvaÑ sante ca sayameva so
medhagamÈvaheyya paraÑ vadaÑ bÈlamasuddhidhammaÑ2, sopi paraÑ
“bÈlo ca asuddhidhammo ca ayan”ti vadanto attanÈva kalahaÑ Èvaheyya.
KasmÈ? YasmÈ sabbopi tassa matena paÓÉito eva suppaÔipanno eva ca.
901. EvaÑ sabbathÈpi vinicchaye ÔhatvÈ sayaÑ pamÈya uddhaÑsa3
lokasmiÑ vivÈdameti, diÔÔhiyaÑ ÔhatvÈ sayaÒca satthÈrÈdÊni minitvÈ so
bhiyyo vivÈdametÊti. EvaÑ pana vinicchayesu ÈdÊnavaÑ ÒatvÈ
ariyamaggena hitvÈna sabbÈni vinicchayÈni na medhagaÑ kubbati jantu
loketi arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi. DesanÈpariyosÈne
PurÈbhedasutte vuttasadiso evÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
C|Äaby|hasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SuddhiÑ akevalino (SÊ)
2. BÈlaÑ asuddhadhammaÑ (SÊ)
3. UddhaÑ so (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
273
13. MahÈby|hasuttavaÓÓanÈ
902. Ye kecimeti MahÈby|hasuttaÑ. KÈ uppatti? Idampi tasmiÑyeva
mahÈsamaye “kiÑ nu kho ime diÔÔhiparibbasÈnÈ viÒÒ|naÑ santikÈ
nindameva labhanti, udÈhu pasaÑsampÊ”ti uppannacittÈnaÑ ekaccÈnaÑ
devatÈnaÑ tamatthaÑ ÈvikÈtuÑ purimanayena nimmitabuddhena attÈnaÑ
pucchÈpetvÈ vuttaÑ. Tattha anvÈnayantÊti anu Ènayanti, punappunaÑ
Èharanti.
903. IdÈni yasmÈ te “idameva saccan”ti vadantÈ diÔÔhigatikÈ vÈdino
kadÈci katthaci pasaÑsampi labhanti, yaÑ etaÑ pasaÑsÈsa~khÈtaÑ
vÈdaphalaÑ, taÑ appaÑ rÈgÈdÊnaÑ samÈya samatthaÑ na hoti, ko pana
vÈdo dutiye nindÈphale, tasmÈ etamatthaÑ dassento imaÑ tÈva
vissajjanagÈthamÈha “appaÑ hi etaÑ na alaÑ samÈya, duve vivÈdassa
phalÈni br|mÊ”ti-Èdi. Tattha duve vivÈdassa phalÈnÊti nindÈ pasaÑsÈ ca,
jayaparÈjayÈdÊni vÈ taÑsabhÈgÈni. Etampi disvÈti “nindÈ aniÔÔhÈ eva,
pasaÑsÈ nÈlaÑ samÈyÈ”ti etampi vivÈdaphale ÈdÊnavaÑ disvÈ.
KhemÈ’bhipassaÑ avivÈdabh|minti avivÈdabh|miÑ nibbÈnaÑ “kheman”ti
passamÈno.
904. EvaÑ hi avivadamÈno–yÈ kÈcimÈti gÈthÈ. Tattha sammutiyoti
diÔÔhiyo. PuthujjÈti puthujjanasambhavÈ1. So upayaÑ kimeyyÈti so
upagantabbaÔÔhena upayaÑ r|pÈdÊsu ekampi dhammaÑ kiÑ upeyya, kena
vÈ kÈraÓena upeyya. DiÔÔhe sute khantimakubbamÈnoti diÔÔhasutasuddhÊsu
pemaÑ akaronto.
905. Ito bÈhirÈ pana–sÊluttamÈti gÈthÈ. Tassattho–sÊlaÑyeva
“uttaman”ti maÒÒamÈnÈ sÊluttamÈ eke bhonto saÑyamamattena suddhiÑ
vadanti, hatthivatÈdiÒca vataÑ samÈdÈya upaÔÔhitÈ, idheva diÔÔhiyaÑ assa
satthuno suddhinti bhav|panÊtÈ bhavajjhositÈ samÈnÈ vadanti, apica te
kusalÈ vadÈnÈ “kusalÈ mayan”ti evaÑ vÈdÈ.
______________________________________________________________
1. PuthusabhÈvÈ (SyÈ), puthujjanasabhÈvÈ (Ka)
274
KhuddakanikÈya
906. EvaÑ sÊluttamesu ca tesu tathÈ paÔipanno yo koci–sace cutoti
gÈthÈ. Tassattho–sace tato sÊlavatato paravicchandanena vÈ
anabhisambhuÓanto vÈ cuto hoti, so taÑ sÊlabbatÈdikammaÑ
puÒÒÈbhisa~khÈrÈdikammaÑ vÈ virÈdhayitvÈ pavedhatÊ. Na kevalaÒca
vedhati, apica kho taÑ sÊlabbatasuddhiÑ pajappatÊ ca vippalapati patthayatÊ
ca. Kimiva? SatthÈva hÊno pavasaÑ gharamhÈ, gharamhÈ pavasanto satthato
hÊno yathÈ taÑ gharaÑ vÈ satthaÑ vÈ pattheyyÈti.
907. EvaÑ pana sÊluttamÈnaÑ vedhakÈraÓaÑ ariyasÈvako–sÊlabbataÑ
vÈpi pahÈya sabbanti gÈthÈ. Tattha sÈvajjanavajjanti sabbÈkusalaÑ
lokiyakusalaÒca. EtaÑ suddhiÑ asuddhinti apatthayÈnoti
paÒcakÈmaguÓÈdibhedaÑ etaÑ suddhiÑ akusalÈdibhedaÑ asuddhiÒca
apatthayamÈno. Virato careti suddhiyÈ asuddhiyÈ ca virato careyya.
SantimanuggahÈyÈti diÔÔhiÑ agahetvÈ.
908. EvaÑ ito bÈhirake sÊluttame saÑyamena visuddhivÈde tesaÑ
vighÈtaÑ sÊlabbatappahÈyino arahato ca paÔipattiÑ dassetvÈ idÈni aÒÒathÈpi
suddhivÈde bÈhirake dassento “tam|panissÈyÈ”ti gÈthamÈha. Tassattho–
santaÒÒepi samaÓabrÈhmaÓÈ, te jigucchitaÑ amarantapaÑ vÈ diÔÔhasuddhiÈdÊsu vÈ aÒÒataraÒÒataraÑ upanissÈya akiriyadiÔÔhiyÈ vÈ uddhaÑsarÈ hutvÈ
bhavÈbhavesu avÊtataÓhÈse suddhi’manutthunanti vadanti kathentÊti.
909. EvaÑ tesaÑ avÊtataÓhÈnaÑ suddhiÑ anutthunantÈnaÑ yopi
suddhippattameva attÈnaÑ maÒÒeyya, tassapi avÊtataÓhattÈ bhavÈbhavesu
taÑ taÑ vatthuÑ patthayamÈnassa hi jappitÈni punappunaÑ hontiyevÈti
adhippÈyo. TaÓhÈ hi ÈsevitÈ taÓhaÑ vaÉÉhayateva. Nu kevalaÒca jappitÈni,
pavedhitaÑ vÈpi pakappitesu, taÓhÈdiÔÔhÊhi cassa pakappitesu vatth|su
pavedhitampi hotÊti vuttaÑ hoti. BhavÈbhavesu pana vÊtataÓhattÈ ÈyatiÑ
cut|papÈto idha yassa natthi, sa kena vedheyya kuhiÑ va jappeti
ayametissÈ gÈthÈya sambandho. SesaÑ niddese vuttanayameva.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
275
910-11. YamÈh|ti pucchÈgÈthÈ. IdÈni yasmÈ ekopi ettha vÈdo sacco
natthi, kevalaÑ diÔÔhimattakena hi te vadanti, tasmÈ tamatthaÑ dassento
“sakaÒhÊ”ti imaÑ tÈva vissajjanagÈthamÈha. Tattha sammutinti diÔÔhiÑ.
912. Evametesu sakaÑ dhammaÑ paripuÓÓaÑ bruvantesu aÒÒassa pana
dhammaÑ “hÊnan”ti vadantesu yassa kassaci–parassa ce vambhayitena
hÊnoti gÈthÈ. Tassattho–yadi parassa ninditakÈraÓÈ hÊno bhaveyya, na koci
dhammesu visesi aggo bhaveyya. KiÑ kÈraÓaÑ? Puth| hi aÒÒassa vadanti
dhammaÑ, nihÊnato sabbeva te samhi daÄhaÑ vadÈnÈ sakadhamme
daÄhavÈdÈ eva.
913. KiÒca bhiyyo–saddhammap|jÈti gÈthÈ. Tassattho–te ca titthiyÈ
yathÈ pasaÑsanti sakÈyanÈni, saddhammap|jÈpi nesaÑ tatheva vattati. Te
hi ativiya satthÈrÈdÊni sakkaronti. Tattha yadi te pamÈÓÈ siyuÑ, evaÑ sante
sabbeva vÈdÈ tathiyÈ bhaveyyuÑ. KiÑ kÈraÓaÑ? SuddhÊ hi nesaÑ
paccattameva, na sÈ aÒÒatra sijjhati, nÈpi paramatthato. Attani
diÔÔhigÈhamattameva hi taÑ tesaÑ parapaccayaneyyabuddhÊnaÑ.
914. Yo vÈ pana viparÊto bÈhitapÈpattÈ brÈhmaÓo, tassa–na
brÈhmaÓassa paraneyyamatthÊti gÈthÈ. Tassattho–brÈhmaÓassa hi “sabbe
sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena sudiÔÔhattÈ parena netabbaÑ ÒÈÓaÑ natthi,
diÔÔhidhammesu “idameva saccan”ti nicchinitvÈ samuggahÊtampi natthi.
TaÑkÈraÓÈ so diÔÔhikalahÈni atÊto, na ca so seÔÔhato passati
dhammamaÒÒaÑ aÒÒatra satipaÔÔhÈnÈdÊhi.
915. JÈnÈmÊti gÈthÈya sambandho attho ca–evaÑ tÈva2
paramatthabrÈhmaÓo na hi seÔÔhato passati dhammamaÒÒaÑ, aÒÒe pana
titthiyÈ paracittaÒÈÓÈdÊhi jÈnantÈ passantÈpi “jÈnÈmi passÈmi tatheva etan”ti
evaÑ vadantÈpi ca diÔÔhiyÈ suddhiÑ paccenti. KasmÈ? YasmÈ tesu ekopi
addakkhi ce addasa cepi tena paracittaÒÈÓÈdinÈ yathÈbh|taÑ atthaÑ, kiÒhi
tumassa tena tassa tena dassanena kiÑ kataÑ, kiÑ dukkhapariÒÒÈ sÈdhitÈ,
udÈhu
______________________________________________________________
1. Khu 1. 53; Khu 10. 7 piÔÔhesu.
2. EttÈvatÈ ca (SÊ, Ka)
276
KhuddakanikÈya
samudayapahÈnÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ, yato sabbathÈpi atikkamitvÈ
ariyamaggaÑ te titthiyÈ aÒÒeneva vadanti suddhiÑ, atikkamitvÈ vÈ te
titthiye BuddhÈdayo aÒÒeneva vadanti suddhinti.
916. PassaÑ naroti gÈthÈya sambandho attho ca–kiÒca bhiyyo?
YvÈyaÑ paracittaÒÈÓÈdÊhi addakkhi, so passaÑ naro dakkhati1 nÈmar|paÑ,
na tato paraÑ, disvÈna vÈ Òassati tÈnimeva nÈmar|pÈni niccato sukhato vÈ,
na aÒÒathÈ, so evaÑ passanto kÈmaÑ bahuÑ passatu appakaÑ vÈ
nÈmar|paÑ niccato sukhato ca, athassa evar|pena dassanena na hi tena
suddhiÑ kusalÈ vadantÊti.
917. NivissavÈdÊti gÈthÈya sambandho attho ca–tena ca dassanena
suddhiyÈ asatiyÈpi yo “jÈnÈmi passÈmi tatheva etan”ti evaÑ nivissavÈdÊ,
etaÑ vÈ dassanaÑ paÔicca diÔÔhiyÈ suddhiÑ paccento “idameva saccan”ti
evaÑ nivissavÈdÊ, so subbinayo na hoti taÑ tathÈ pakappitaÑ
abhisa~khataÑ diÔÔhiÑ purekkharÈno. So hi yaÑ satthÈrÈdiÑ nissito,
tattheva subhaÑ vadÈno suddhiÑ vado, “parisuddhavÈdo
parisuddhadassano vÈ ahan”ti attÈnaÑ maÒÒamÈno tattha tathaddasÈ so,
tattha sakÈya diÔÔhiyÈ aviparÊtameva so addasa. YathÈ sÈ diÔÔhi pavattati,
tatheva naÑ addasa, na aÒÒathÈ passituÑ icchatÊti adhippÈyo.
918. EvaÑ pakappitaÑ diÔÔhiÑ purekkharÈnesu titthiyesu–na
brÈhmaÓo kappamupeti sa~khÈti gÈthÈ. Tattha sa~khÈti sa~khÈya, jÈnitvÈti
attho. Napi ÒÈÓabandh|ti samÈpattiÒÈÓÈdinÈ akatataÓhÈdiÔÔhibandhu. Tattha
viggaho–nÈpi assa ÒÈÓena kato bandhu atthÊti napi ÒÈÓabandhu.
Sammutiyoti diÔÔhisammutiyo. PuthujjÈti puthujjanasambhavÈ. UggahaÓanti
maÒÒeti2 uggahaÓanti aÒÒe, aÒÒe tÈ sammutiyo uggaÓhantÊti vuttaÑ hoti.
919. KiÒca bhiyyo–vissajja ganthÈnÊti gÈthÈ. Tattha anuggahoti
uggahaÓavirahito, sopi nÈssa uggahoti anuggaho, na vÈ uggaÓhÈtÊti
anuggaho.
______________________________________________________________
1. Dakkhiti (SÊ, Ka)
2. UggaÓhanta’maÒÒeti (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
277
920. KiÒca bhiyyo–so evar|po–pubbÈsaveti gÈthÈ. Tattha
pubbÈsaveti atÊtar|pÈdÊni Èrabbha uppajjamÈnadhamme kilese. Naveti
paccuppannar|pÈdÊni Èrabbha uppajjamÈnadhamme. Na chandag|ti
chandÈdivasena na gacchati. AnattagarahÊti katÈkatavasena attÈnaÑ
agarahanto.
921. EvaÑ anattagarahÊ ca–sa sabbadhammes|ti gÈthÈ. Tattha
sabbadhammes|ti dvÈsaÔÔhidiÔÔhidhammesu “yaÑ kiÒci diÔÔhaÑ vÈ”ti
evaÑpabhedesu. PannabhÈroti patitabhÈro. Na kappetÊti na kappiyo,
duvidhampi kappaÑ na karotÊti attho. N|paratoti
puthujjanakalyÈÓakasekkhÈ viya uparatisama~gÊpi na hoti. Na patthiyoti
nittaÓho. TaÓhÈ hi patthiyatÊti patthiyÈ, nÈssa patthiyÈti na patthiyoti. SesaÑ
tattha tattha pÈkaÔamevÈti na vuttaÑ. EvaÑ arahattanik|Ôena desanaÑ
niÔÔhÈpesi, desanÈpariyosÈne PurÈbhedasutte vuttasadiso evÈbhisamayo
ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
MahÈby|hasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
14. TuvaÔakasuttavaÓÓanÈ
922. PucchÈmi tanti TuvaÔakasuttaÑ. KÈ uppatti? Idampi tasmiÑyeva
mahÈsamaye “kÈ nu kho arahattappattiyÈ paÔipattÊ”ti uppannacittÈnaÑ
ekaccÈnaÑ devatÈnaÑ tamatthaÑ pakÈsetuÑ purimanayeneva
nimmitabuddhena attÈnaÑ pucchÈpetvÈ vuttaÑ.
Tattha ÈdigÈthÈya tÈva pucchÈmÊti ettha adiÔÔhajotanÈdivasena pucchÈ
vibhajitÈ. Œdiccabandhunti Èdiccassa gottabandhuÑ. VivekaÑ
santipadaÒcÈti vivekaÒca santipadaÒca. KathaÑ disvÈti kena kÈraÓena disvÈ,
kathaÑ pavattadassano hutvÈti vuttaÑ hoti.
923. Atha BhagavÈ yasmÈ yathÈ passanto kilese uparundhati, tathÈ
pavattadassano hutvÈ parinibbÈti, tasmÈ tamatthaÑ Èvikaronto
278
KhuddakanikÈya
nÈnappakÈrena taÑ devaparisaÑ kilesappahÈne niyojento “m|laÑ
papaÒcasa~khÈyÈ”ti ÈrabhitvÈ paÒca gÈthÈ abhÈsi.
Tattha ÈdigÈthÈya tÈva sa~khepattho–papaÒcÈti sa~khÈtattÈ papaÒcÈ
eva papaÒcasa~khÈ. TassÈ avijjÈdayo kilesÈ m|laÑ, taÑ papaÒcasa~khÈya
m|laÑ asmÊti pavattamÈnaÒca sabbaÑ mantÈya uparundhe. YÈ kÈci
ajjhattaÑ taÓhÈ uppajjeyyuÑ, tÈsaÑ vinayÈ sadÈ sato sikkhe, upaÔÔhitassati
hutvÈ sikkheyyÈti.
924. EvaÑ tÈva paÔhamagÈthÈya eva tisikkhÈyuttaÑ desanaÑ
arahattanik|Ôena dasetvÈ puna mÈnappahÈnavasena desetuÑ “yaÑ kiÒcÊ”ti
gÈthamÈha. Tattha yaÑ kiÒci dhammamabhijaÒÒÈ ajjhattanti yaÑ kiÒci
uccÈkulÊnatÈdikaÑ attano guÓaÑ jÈneyya. Atha vÈpi bahiddhÈti atha vÈ
bahiddhÈpi ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ vÈ guÓaÑ jÈneyya. Na tena thÈmaÑ1
kubbethÈti tena guÓena thÈmaÑ na kareyya.
925. IdÈnissa akaraÓavidhiÑ dassento “seyyo na tenÈ”ti gÈthamÈha.
Tassattho–tena ca mÈnena “seyyohan”ti vÈ “nÊcohan”ti vÈ “sarikkhohan”ti
vÈpi na maÒÒeyya, tehi ca uccÈkulÊnatÈdÊhi guÓehi phuÔÔho anekar|pehi
“ahaÑ uccÈkulÈ pabbajito”ti-ÈdinÈ nayena attÈnaÑ vikappento na tiÔÔheyya.
926. EvaÑ mÈnappahÈnavasenapi desetvÈ idÈni
sabbakiles|pasamavasenapi desetuÑ “ajjhattamevÈ”ti gÈthamÈha. Tattha
ajjhattamevu’pasameti attani eva rÈgÈdisabbakilese upasameyya. Na aÒÒato
bhikkhu santimeseyyÈti ÔhapetvÈ ca satipaÔÔhÈnÈdÊni aÒÒena upÈyena santiÑ
na pariyeseyya. Kuto nirattÈ vÈti nirattÈ kuto eva.
927. IdÈni ajjhattaÑ upasantassa khÊÓÈsavassa tÈdibhÈvaÑ dassento
“majjhe yathÈ”ti gÈthamÈha. Tassattho–yathÈ mahÈsamuddassa
uparimaheÔÔhimabhÈgÈnaÑ vemajjhasa~khÈte catuyojanasahassappamÈÓe
majjhe pabbatantare Ôhitassa vÈ majjhe samuddassa |mi na jÈyati, Ôhitova so
______________________________________________________________
1. MÈnaÑ (SÊ, SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
279
hoti avikampamÈno, evaÑ anejo khÊÓÈsavo lÈbhÈdÊsu Ôhito assa
avikampamÈno, so tÈdiso rÈgÈdi-ussadaÑ bhikkhu na kareyya kuhiÒcÊti.
928. IdÈni etaÑ arahattanik|Ôena desitaÑ dhammadesanaÑ
abbhanumodanto tassa ca arahattassa ÈdipaÔipadaÑ pucchanto
nimmitabuddho “akittayÊ”ti gÈthamÈha. Tattha akittayÊti Ècikkhi.
VivaÔacakkh|ti vivaÔehi anÈvaraÓehi paÒcahi cakkh|hi samannÈgato.
Sakkhidhammanti sayaÑ abhiÒÒÈtaÑ attapaccakkhaÑ dhammaÑ.
Parissayavinayanti parissayavinayanaÑ. PaÔipadaÑ vadehÊti idÈni paÔipattiÑ
vadehi. Bhaddanteti “bhaddaÑ tava atth|”ti BhagavantaÑ Èlapanto Èha.
Atha vÈ bhaddaÑ sundaraÑ tava paÔipadaÑ vadehÊti vuttaÑ hoti.
PÈtimokkhaÑ athavÈpi samÈdhinti tameva paÔipadaÑ bhinditvÈ pucchati.
PaÔipadanti etena vÈ maggaÑ pucchati, itarehi sÊlaÑ samÈdhiÒca pucchati.
929-30. Athassa BhagavÈ yasmÈ indriyasaÑvaro sÊlassa rakkhÈ, yasmÈ
vÈ iminÈ anukkamena desiyamÈnÈ ayaÑ desanÈ tÈsaÑ devatÈnaÑ sappÈyÈ,
tasmÈ indriyasaÑvarato pabhuti paÔipadaÑ dassento “cakkh|hÊ”tiÈdimÈraddho. Tattha cakkh|hi neva lola’ssÈti adiÔÔhadakkhitabbÈdivasena
cakkh|hi lolo nevassa. GÈmakathÈya Èvaraye sotanti tiracchÈnakathÈto
sotaÑ Èvareyya. PhassenÈti rogaphassena. BhavaÒca nÈbhijappeyyÈti tassa
phassassa vinodanatthÈya kÈmabhavÈdibhavaÒca na pattheyya. Bheravesu ca
na sampavedheyyÈti tassa phassassa paccayabh|tesu sÊhabyagghÈdÊsu
bheravesu ca na sampavedheyya, avasesesu vÈ
ghÈnindriyamanindriyavisayesu nappavedheyya. EvaÑ parip|ro
indriyasaÑvaro vutto hoti. Purimehi vÈ indriyasaÑvaraÑ dassetvÈ iminÈ
“araÒÒe vasatÈ bheravaÑ disvÈ vÈ sutvÈ vÈ na vedhitabban”ti dasseti.
931. LaddhÈ na sannidhiÑ kayirÈti etesaÑ annÈdÊnaÑ yaÑkiÒci
dhammena labhitvÈ “araÒÒe ca senÈsane vasatÈ sadÈ dullabhan”ti cintetvÈ
sannidhiÑ na kareyya.
280
KhuddakanikÈya
932. JhÈyÊ na pÈdalola’ssÈti jhÈnÈbhirato ca na pÈdalolo assa. Virame
kukkuccÈ nappamajjeyyÈti hatthakukkuccÈdikukkuccaÑ vinodeyya,
sakkaccakÈritÈya cettha nappamajjeyya.
933. TandiÑ mÈyaÑ hassaÑ khiÉÉanti ÈlasiyaÒca mÈyaÒca hassaÒca
kÈyikacetasikakhiÉÉaÒca. Savibh|santi saddhiÑ vibh|sÈya.
934-7. ŒthabbaÓanti ŒthabbaÓikamantappayogaÑ. Supinanti
supinasatthaÑ. LakkhaÓanti maÓilakkhaÓÈdiÑ. No vidaheti nappayojeyya.
Virutanti migÈdÊnaÑ vassitaÑ. PesuÓiyanti pesuÒÒaÑ. Kayavikkayeti
paÒcahi sahadhammikehi saddhiÑ vaÒcanÈvasena vÈ udayapatthanÈvasena
vÈ na tiÔÔheyye. UpavÈdaÑ bhikkhu na kareyyÈti upavÈdakare kilese
anibbattento attani parehi samaÓabrÈhmaÓehi upavÈdaÑ na janeyya. GÈme
ca nÈbhisajjeyyÈti gÈme ca gihisaÑsaggÈdÊhi nÈbhisajjeyya. LÈbhakamyÈ
janaÑ na lapayeyyÈti lÈbhakÈmatÈya janaÑ nÈlapayeyya. Payuttanti
cÊvarÈdÊhi sampayuttaÑ, tadatthaÑ vÈ payojitaÑ.
938-9. Mosavajje na nÊyethÈti musÈvÈde na nÊyetha. JÊvitenÈti jÊvikÈya.
SutvÈ rusito bahuÑ vÈcaÑ, samaÓÈnaÑ vÈ puthujanÈnanti1 rusito ghaÔÔito
parehi tesaÑ samaÓÈnaÑ vÈ khattiyÈdibhedÈnaÑ vÈ aÒÒesaÑ
puthujanÈnaÑ2 bahumpi aniÔÔhavÈcaÑ sutvÈ. Na paÔivajjÈti na paÔivadeyya.
KiÑ kÈraÓaÑ? Na hi santo paÔisenikaronti.
940. EtaÒca dhammamaÒÒÈyÈti sabbametaÑ yathÈvuttaÑ dhammaÑ
ÒatvÈ. Vicinanti vicinanto. SantÊti nibbutiÑ ÒatvÈti nibbutiÑ rÈgÈdÊnaÑ
santÊti ÒatvÈ.
941. KiÑ kÈraÓÈ nappamajje-iti ce–abhibh| hi soti gÈthÈ. Tattha
abhibh|ti r|pÈdÊnaÑ abhibhavitÈ. Anabhibh|toti tehi anabhibh|to.
Sakkhidhamma’manÊtiha’madassÊti paccakkhameva anÊtihaÑ
dhammamaddakkhi. SadÈ namassa’manusikkheti sadÈ namassanto tisso
sikkhÈyo sikkheyya. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.
______________________________________________________________
1. PuthuvacanÈnanti (SÊ, SyÈ, Ka)
2. PuthuvacanÈnaÑ (SÊ, SyÈ, Ka)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
281
KevalaÑ pana ettha “cakkh|hi neva lolo”ti-ÈdÊhi indriyasaÑvaro,
“annÈnamatho pÈnÈnan”ti-ÈdÊhi sannidhipaÔikkhepamukhena
paccayapaÔisevanasÊlaÑ, methunamosavajjapesuÓiyÈdÊhi
pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ, “ÈthabbaÓaÑ supinaÑ lakkhaÓan”ti-ÈdÊhiÈjÊvapÈrisuddhisÊlaÑ, “jhÈyÊ assÈ”ti iminÈ samÈdhi, “vicinaÑ bhikkh|”ti
iminÈ paÒÒÈ, “sadÈ sato sikkhe”ti iminÈ puna sa~khepato tissopi sikkhÈ,
“atha Èsanesu sayanesu, appasaddesu bhikkhu vihareyya, niddaÑ na
bahulÊkareyyÈ”ti-ÈdÊhi sÊlasamÈdhipaÒÒÈnaÑ
upakÈrÈpakÈrasa~gaÓhanavinodanÈni vuttÈnÊti. EvaÑ BhagavÈ nimmitassa
paripuÓÓapaÔipadaÑ vatvÈ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi,
desanÈpariyosÈne PurÈbhedasutte vuttasadisoyevÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
TuvaÔakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
15. AttadaÓÉasuttavaÓÓanÈ
942. AttadaÓÉÈ bhayaÑ jÈtanti AsttadaÓÉasuttaÑ. KÈ uppatti? Yo so
sammÈparibbÈjanÊyasuttassa uppattiyaÑ vuccamÈnÈya SÈkiyakoliyÈnaÑ
udakaÑ paÔicca kalaho vaÓÓito, taÑ ÒatvÈ BhagavÈ “ÒÈtakÈ kalahaÑ
karonti, handa ne vÈressÈmÊ”ti dvinnaÑ senÈnaÑ majjhe ÔhatvÈ imaÑ
suttamabhÈsi.
Tattha paÔhamagÈthÈyattho–yaÑ lokassa diÔÔhadhammikaÑ vÈ
samparÈyikaÑ vÈ bhayaÑ jÈtaÑ, taÑ sabbaÑ attadaÓÉÈ bhayaÑ jÈtaÑ
attano duccaritakÈraÓÈ jÈtaÑ, evaÑ santepi janaÑ passatha medhagaÑ1,
imaÑ SÈkiyÈdijanaÑ passatha aÒÒamaÒÒaÑ medhagaÑ hiÑsakaÑ
bÈdhakanti. EvaÑ taÑ paÔiviruddhaÑ vippaÔipannaÑ janaÑ paribhÈsitvÈ
attano sammÈpaÔipattidassanena tassa saÑvegaÑ janetuÑ
______________________________________________________________
1. MedhakaÑ (SÊ)
282
KhuddakanikÈya
Èha “saÑvegaÑ kittayissÈmi, yathÈ saÑvijitaÑ mayÈ”ti, pubbe
bodhisatteneva satÈti adhippÈyo.
943. IdÈni yathÈnena saÑvijitaÑ, taÑ pakÈraÑ dassento
“phandamÈnan”ti-ÈdimÈha. Tattha phandamÈnanti taÓhÈdÊhi kampamÈnaÑ.
Appodaketi appa-udake. AÒÒamaÒÒehi byÈruddhe disvÈti nÈnÈsatte ca
aÒÒamaÒÒehi saddhiÑ viruddhe disvÈ. MaÑ bhayamÈvisÊti maÑ bhayaÑ
paviÔÔhaÑ.
944. SamantamasÈro lokoti nirayaÑ ÈdiÑ katvÈ samantato loko asÈro
niccasÈrÈdirahito. DisÈ sabbÈ sameritÈti sabbÈ disÈ aniccatÈya kampitÈ.
IcchaÑ bhavanamattanoti attano tÈÓaÑ icchanto. NÈddasÈsiÑ anositanti
kiÒci ÔhÈnaÑ jarÈdÊhi anajjhÈvutthaÑ nÈddakkhiÑ.
945. OsÈnetveva byÈruddhe, disvÈ me aratÊ ah|ti yobbaÒÒÈdÊnaÑ osÈne
eva antagamake eva vinÈsake eva jarÈdÊhi byÈruddhe Èhatacitte satte disvÈ
arati me ahosi. Athettha sallanti atha etesu sattesu rÈgÈdisallaÑ.
Hadayanissitanti cittanissitaÑ.
946. “KathaÑ ÈnubhÈvaÑ sallan”ti ce–yena sallena otiÓÓoti gÈthÈ.
Tattha disÈ sabbÈ vidhÈvatÊti sabbÈ duccaritadisÈpi puratthimÈdidisÈvidisÈpi
dhÈvati. Tameva sallamabbuyha, na dhÈvati na sÊdatÊti tameva sallaÑ
uddharitvÈ tÈ ca disÈ na dhÈvati, caturoghe ca na sÊdatÊti.
947. EvaÑ mahÈnubhÈvena sallena otiÓÓesvapi ca sattesu–tattha
sikkhÈnugÊyanti, yÈni loke gadhitÈnÊti gÈthÈ. Tassattho–ye loke paÒca
kÈmaguÓÈ paÔilÈbhÈya gijjhantÊti katvÈ “gadhitÈnÊ”ti vuccanti,
cirakÈlÈsevitattÈ vÈ “gadhitÈnÊ”ti vuccanti, tattha taÑ nimittaÑ
hatthisikkhÈdikÈ anekÈ sikkhÈ kathÊyanti uggayhanti vÈ. Passatha yÈva
pamatto vÈyaÑ loko, yato paÓÉito kulaputto tesu vÈ gadhitesu tÈsu vÈ
sikkhÈsu adhimutto na siyÈ, aÒÒadatthu aniccÈdidassanena nibbijjha sabbaso
kÈme attano nibbÈnameva sikkheti.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
283
948. IdÈni yathÈ nibbÈnÈya sikkhitabbaÑ, taÑ dassento “sacco siyÈ”tiÈdimÈha. Tattha saccoti vÈcÈsaccena ÒÈÓasaccena maggasaccena ca
samannÈgato. RittapesuÓoti pahÊnapesuÓo. Vevicchanti macchariyaÑ.
949. NiddaÑ tandiÑ sahe thÊnanti pacalÈyikaÒca kÈyÈlasiyaÒca
cittÈlasiyaÒcÈti ime tayo dhamme abhibhaveyya. NibbÈnamanasoti
nibbÈnaninnacitto.
950-51. SÈhasÈti rattassa rÈgacariyÈdibhedÈ sÈhasakaraÓÈ. PurÈÓaÑ
nÈbhinandeyyÈti atÊtar|pÈdiÑ nÈbhinandeyya. Naveti paccuppanne.
HiyyamÈneti vinassamÈne. ŒkÈsaÑ na sito siyÈti taÓhÈnissito na bhaveyya.
TaÓhÈ hi r|pÈdÊnaÑ ÈkÈsanato “ÈkÈso”ti vuccati.
952. “KiÑ kÈraÓÈ ÈkÈsaÑ na sito siyÈ”ti ce–“gedhaÑ br|mÊ”ti gÈthÈ.
Tassattho–ahaÒhi imaÑ ÈkÈsasa~khÈtaÑ taÓhaÑ r|pÈdÊsu gijjhanato
gedhaÑ br|mi “gedho”ti vadÈmi. KiÒca bhiyyo–avahananaÔÔhena “ogho”ti
ca ÈjavanaÔÔhena “Èjavan”ti ca “idaÑ mayhaÑ, idaÑ mayhan”ti
jappakÈraÓato “jappanan”ti ca dummuÒcanaÔÔhena “ÈrammaÓan”ti ca
kampakaraÓena “pakampanan”ti ca br|mi, esÈ ca lokassa palibodhaÔÔhena
duratikkamanÊyaÔÔhena ca kÈmapa~ko duraccayoti. “ŒkÈsaÑ na sito siyÈ”ti
evaÑ vutte vÈ “kimetaÑ ÈkÈsan”ti ce? GedhaÑ br|mÊti. Evampi tassÈ
gÈthÈya sambandho veditabbo. Tattha padayojanÈ–ÈkÈsanti gedhaÑ
br|mÊti. TathÈ yvÈyaÑ mahoghoti vuccati, taÑ br|mi, ÈjavaÑ br|mi,
jappanaÑ br|mi, pakampanaÑ br|mi, yvÈyaÑ sadevake loke kÈmapa~ko
duraccayo, taÑ br|mÊti.
953. EvametaÑ gedhÈdipariyÈyaÑ ÈkÈsaÑ anissito–saccÈ
avokkammÈti gÈthÈ. Tassattho–pubbe vuttÈ tividhÈpi saccÈ avokkamma
moneyyappattiyÈ munÊti sa~khyaÑ gato nibbÈnatthale tiÔÔhati brÈhmaÓo, sa
ve evar|po sabbÈni ÈyatanÈni nissajjitvÈ “santo”ti vuccatÊti.
284
KhuddakanikÈya
954. KiÒca bhiyyo–sa ve vidvÈti gÈthÈ. Tattha ÒatvÈ dhammanti
aniccÈdinayena sa~khatadhammaÑ ÒatvÈ. SammÈ so loke iriyÈnoti asammÈiriyanakarÈnaÑ kilesÈnaÑ pahÈnÈ sammÈ so loke iriyamÈno.
955. EvaÑ apihento ca–yodha kÈmeti gÈthÈ. Tattha sa~ganti
sattavidhaÑ sa~gaÒca yo accatari. NÈjjhetÊti nÈbhijjhÈyati1.
956. TasmÈ tumhesupi yo evar|po hotumicchati, taÑ vadÈmi–yaÑ
pubbeti gÈthÈ. Tattha yaÑ pubbeti atÊte sa~khÈre Èrabbha
uppajjanadhammaÑ kilesajÈtaÑ atÊtakammaÒca. PacchÈ te mÈhu kiÒcananti
anÈgatepi sa~khÈre Èrabbha uppajjanadhammaÑ rÈgÈdikiÒcanaÑ mÈhu.
Majjhe ce no gahessasÊti paccuppanne r|pÈdidhammepi na gahessasi ce.
957. EvaÑ “upasanto carissasÊ”ti arahattappattiÑ dassetvÈ idÈni arahato
thutivasena ito parÈ gÈthÈyo abhÈsi. Tattha sabbasoti gÈthÈya mamÈyitanti
mamattakaraÓaÑ, “mama idan”ti gahitaÑ vÈ vatthu. AsatÈ ca na socatÊti
avijjamÈnakÈraÓÈ asantakÈraÓÈ na socati. Na jÊyatÊti jÈnimpi na gacchati.
958-9. KiÒca bhiyyo–yassa natthÊti gÈthÈ. Tattha kiÒcananti kiÒci
r|pÈdidhammajÈtaÑ. KiÒca bhiyyo–aniÔÔhurÊti gÈthÈ. Tattha aniÔÔhurÊti
anissukÊ2. “AniddhurÊ”tipi3 keci paÔhanti. SabbadhÊ samoti sabbattha samo,
upekkhakoti adhippÈyo. KiÑ vuttaÑ hoti? Yo so “natthi me”ti na socati,
tamahaÑ avikampinaÑ puggalaÑ puÔÔho samÈno aniÔÔhurÊ ananugiddho
anejo sabbadhi samoti imaÑ tasmiÑ puggale catubbidhamÈnisaÑsaÑ
br|mÊti.
960. KiÒca bhiyyo–anejassÈti gÈthÈ. Tattha nisa~khatÊti
puÒÒÈbhisa~khÈrÈdÊsu yo koci sa~khÈro. So hi yasmÈ nisa~khariyati
nisa~kharoti vÈ, tasmÈ “nisa~khatÊ”ti vuccati. ViyÈrambhÈti vividhÈ
______________________________________________________________
1. NÈbhijjhati (SÊ, SyÈ)
2. AnuddharÊti anissukÊ (SÊ), anuÔÔhurÊti anussukÊ (SyÈ)
3. AniÔÔhurÊtipi (SÊ), anuddharÊtipi (SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
285
puÒÒÈbhisa~khÈrÈdikÈ ÈrambhÈ. KhemaÑ passati sabbadhÊti sabbattha
abhayameva passati.
961. EvaÑ passanto na sames|ti gÈthÈ. Tattha na vadateti
“sadisohamasmÊ”ti-ÈdinÈ mÈnavasena samesupi attÈnaÑ na vadati omesupi
ussesupi. NÈdeti na nirassatÊti r|pÈdÊsu kaÒci dhammaÑ na gaÓhÈti na
nissajjati. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva. EvaÑ arahattanik|Ôena desanaÑ
niÔÔhÈpesi, desanÈpariyosÈne paÒcasatÈ SÈkiyakumÈrÈ ca KoliyakumÈrÈ ca
ehibhikkhupabbajjÈya pabbajitÈ, te gahetvÈ BhagavÈ MahÈvanaÑ pÈvisÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
AttadaÓÉasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
16. SÈriputtasuttavaÓÓanÈ
962. Na me diÔÔhoti SÈriputtasuttaÑ, “TherapaÒhasuttan”tipi vuccati. KÈ
uppatti? Imassa suttassa uppatti–RÈjagahakassa seÔÔhissa candanaghaÔikÈya
paÔilÈbhaÑ ÈdiÑ katvÈ tÈya candanaghaÔikÈya katassa pattassa ÈkÈse
ussÈpanaÑ, Èyasmato PiÓÉolabhÈradvÈjassa iddhiyÈ pattaggahaÓaÑ, tasmiÑ
vatthusmiÑ sÈvakÈnaÑ iddhipaÔikkhepo, titthiyÈnaÑ BhagavatÈ saddhiÑ
pÈÔihÈriyaÑ kattukÈmatÈ, pÈÔihÈriyakaraÓaÑ, Bhagavato SÈvatthigamanaÑ,
titthiyÈnubandhanaÑ, SÈvatthiyaÑ Pasenadino Buddh|pagamanaÑ,
kaÓÉambapÈtubhÈvo, catunnaÑ parisÈnaÑ titthiyajayatthaÑ
pÈÔihÈriyakaraÓussukkanivÈraÓaÑ, yamakapÈÔihÈriyakaraÓaÑ,
katapÈÔihÈriyassa Bhagavato TÈvatiÑsabhavanagamanaÑ, tattha temÈsaÑ
dhammadesanÈ, ÈyasmatÈ MahÈmoggallÈnattherena yÈcitassa devalokato
Sa~kassanagare orohaÓanti imÈni vatth|ni, antarantare ca JÈtakÈni
vitthÈretvÈ yÈva dasasahassacakkavÈÄadevatÈhi p|jiyamÈno BhagavÈ majjhe
maÓimayena sopÈnena Sa~kassanagare oruyha sopÈnakaÄevare aÔÔhÈsi–
286
KhuddakanikÈya
“Ye jhÈnappasutÈ dhÊrÈ, nekkhamm|pasame ratÈ.
DevÈpi tesaÑ pihayanti, SambuddhÈnaÑ satÊmatan”ti1–
imissÈ DhammapadagÈthÈya vuccamÈnÈya vuttÈ. SopÈnakaÄevare ÔhitaÑ
pana BhagavantaÑ sabbapaÔhamaÑ ÈyasmÈ SÈriputto vandi, tato
UppalavaÓÓÈ bhikkhunÊ, athÈparo janakÈyo. Tatra BhagavÈ cintesi “imissaÑ
parisati MoggallÈno iddhiyÈ aggoti pÈkaÔo, Anuruddho dibbacakkhunÈ,
puÓÓo dhammakathikattena, SÈriputtaÑ panÈyaÑ parisÈ na kenaci guÓena
evaÑ aggoti jÈnÈti, yann|nÈhaÑ SÈriputtaÑ paÒÒÈguÓena pakÈseyyan”ti.
Atha theraÑ paÒhaÑ pucchi, thero BhagavatÈ pucchitaÑ pucchitaÑ
puthujjanapaÒhaÑ sekkhapaÒhaÑ asekkhapaÒhaÒca sabbaÑ vissajjesi. TadÈ
naÑ jano “paÒÒÈya aggo”ti aÒÒÈsi. Atha BhagavÈ “SÈriputto na idÈneva
paÒÒÈya aggo, atÊtepi paÒÒÈya aggo”ti JÈtakaÑ Ènesi.
AtÊte parosahassÈ isayo vanam|laphalÈhÈrÈ pabbatapÈde vasanti. TesaÑ
Ècariyassa ÈbÈdho uppajji, upaÔÔhÈnÈni vattanti. JeÔÔhantevÈsÊ
“sappÈyabhesajjaÑ ÈharissÈmi, ÈcariyaÑ appamattÈ upaÔÔhahathÈ”ti vatvÈ
manussapathaÑ agamÈsi. TasmiÑ anÈgateyeva Ècariyo kÈlamakÈsi. TaÑ
“idÈni kÈlaÑ karissatÊ”ti antevÈsikÈ samÈpattimÈrabbha pucchiÑsu. So
ÈkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpattiÑ sandhÈyÈha “natthi kiÒcÊ”ti, antevÈsino “natthi
Ècariyassa adhigamo”ti aggahesuÑ. Atha jeÔÔhantevÈsÊ bhesajjaÑ ÈdÈya
ÈgantvÈ taÑ kÈlakataÑ disvÈ ÈcariyaÑ “kiÒci pucchitthÈ”ti Èha. Œma
pucchimhÈ, “natthi kiÒcÊ”ti Èha, na kiÒci Ècariyena adhigatanti. Natthi
kiÒcÊti vadanto Ècariyo ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ pavedesi, sakkÈtabbo Ècariyoti.
Parosahassampi samÈgatÈnaÑ,
KandeyyuÑ te vassasataÑ apaÒÒÈ.
Ekopi seyyo puriso sapaÒÒo,
Yo bhÈsitassa vijÈnÈti atthanti2.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 40 piÔÔhe Dhammapade.
2. Khu 5. 23 piÔÔhe JÈtake.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
287
Kathite ca pana BhagavatÈ jètake ÈyasmÈ SÈriputto attano
saddhivihÈrikÈnaÑ paÒcannaÑ bhikkhusatÈnamatthÈya
sappÈyasenÈsanagocarasÊlavatÈdÊni pucchituÑ “na me diÔÔho ito pubbe”ti
imaÑ thutigÈthaÑ ÈdiÑ katvÈ aÔÔha gÈthÈyo abhÈsi, tamatthaÑ vissajjento
BhagavÈ tato parÈ sesagÈthÈti.
Tattha ito pubbeti ito Sa~kassanagare otaraÓato pubbe. Vagguvadoti
sundaravado. TusitÈ gaÓimÈgatoti TusitakÈyÈ cavitvÈ mÈtukucchiÑ ÈgatattÈ
tusitÈ Ègato, gaÓÈcariyattÈ gaÓÊ. SantuÔÔhaÔÔhena vÈ Tusitasa~khÈtÈ devalokÈ
gaÓiÑ1 Ègato, TusitÈnaÑ vÈ arahantÈnaÑ gaÓiÑ1 Ègatoti.
963. DutiyagÈthÈya sadevakassa lokassa yathÈ dissatÊti sadevakassa
lokassa viya manussÈnampi dissati. YathÈ vÈ dissatÊti tacchato aviparÊtato
dissati. CakkhumÈti uttamacakkhu. Ekoti pabbajjÈsa~khÈtÈdÊhi eko. Ratinti
nekkhammarati-ÈdiÑ.
964. TatiyagÈthÈya bah|namidha baddhÈnanti idha bah|naÑ
khattiyÈdÊnaÑ sissÈnaÑ. SissÈ hi Ècariye paÔibaddhavuttittÈ “baddhÈ”ti
vuccanti. Atthi paÒhena Ègamanti atthiko paÒhena Ègatomhi, atthikÈnaÑ vÈ
paÒhena ÈgamanaÑ, paÒhena atthi ÈgamanaÑ vÈti.
965. CatutthagÈthÈya vijigucchatoti jÈti-ÈdÊhi aÔÔÊyato. RittamÈsananti
vivittaÑ maÒcapÊÔhaÑ. PabbatÈnaÑ guhÈsu vÈti pabbataguhÈsu vÈ
rittamÈsanaÑ bhajatoti sambandhitabbaÑ.
966. PaÒcamagÈthÈya uccÈvaces|ti hÊnapaÓÊtesu. Sayanes|ti vihÈrÈdÊsu
senÈsanesu. KÊvanto tattha bheravÈti kittakÈ tattha bhayakÈraÓÈ.
“Kuvanto”tipi pÈÔho, k|jantoti cassa attho. Na pana pubbenÈparaÑ
sandhiyati.
967. ChaÔÔhagÈthÈya katÊ parissayÈti kittakÈ upaddavÈ. AgataÑ disanti
nibbÈnaÑ. TaÒhi agatapubbattÈ agataÑ tathÈ niddisitabbato disÈ
______________________________________________________________
1. GaÓÊ (SÊ, SyÈ)
288
KhuddakanikÈya
cÈti. Tena vuttaÑ “agataÑ disan”ti. Abhisambhaveti abhibhaveyya.
PantamhÊti pariyante.
968-9. SattamagÈthÈya kyÈssa byappathayo ass|ti kÊdisÈni tassa
vacanÈni assu. AÔÔhamagÈthÈya ekodi nipakoti ekaggacitto paÓÉito.
970. EvaÑ ÈyasmatÈ SÈriputtena tÊhi gÈthÈhi BhagavantaÑ thometvÈ
paÒcahi gÈthÈhi paÒcasatÈnaÑ sissÈnamatthÈya senÈsanagocarasÊlavatÈdÊni
pucchito BhagavÈ tamatthaÑ pakÈsetuÑ “vijigucchamÈnassÈ”ti-ÈdinÈ
nayena vissajjanamÈraddho. Tattha paÔhamagÈthÈya tÈvattho–jÈti-ÈdÊhi
vijigucchamÈnassa rittÈsanaÑ sayanaÑ sevato ce sambodhikÈmassa
SÈriputta bhikkhuno yadidaÑ phÈsu yo phÈsuvihÈro yathÈnudhammaÑ yo
ca anudhammo, taÑ te pavakkhÈmi yathÈ pajÈnaÑ yathÈ pajÈnanto
vadeyya, evaÑ vadÈmÊti.
971. DutiyagÈthÈya pariyantacÈrÊti sÊlÈdÊsu cat|su pariyantesu
caramÈno. aÑsÈdhipÈtananti pi~galamakkhikÈnaÒca sesamakkhikÈnaÒca.
SesamakkhikÈ hi tato tato adhipatitvÈ khÈdanti, tasmÈ “adhipÈtÈ”ti vuccanti.
ManussaphassÈnanti corÈdiphassÈnaÑ.
972. TatiyagÈthÈya paradhammikÈ nÈma satta sahadhammikavajjÈ
sabbepi bÈhirakÈ. KusalÈnu-esÊti kusaladhamme anvesamÈno.
973. CatutthagÈthÈya Èta~kaphassenÈti rogaphassena. SÊtaÑ atuÓhanti
sÊtaÒca uÓhaÒca1. So tehi phuÔÔho bahudhÈti so tehi Èta~kÈdÊhi anekehi
ÈkÈrehi phuÔÔho samÈnopi. Anokoti abhisa~khÈraviÒÒÈÓÈdÊnaÑ
anokÈsabh|to.
974. EvaÑ “bhikkhuno vijigucchato”ti-ÈdÊhi tÊhi gÈthÈhi puÔÔhamatthaÑ
vissajjetvÈ idÈni “kyÈssa byappathayo”ti-ÈdinÈ nayena puÔÔhaÑ vissajjento
“theyyaÑ na kÈre”ti-ÈdimÈha. Tattha phasseti
______________________________________________________________
1. SÊtaÑ accuÓhanti sÊtaÒca accuÓhaÒca (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
289
phareyya. YadÈvilattaÑ manaso vijaÒÒÈti yaÑ cittassa ÈvilattaÑ vijÈneyya,
taÑ sabbaÑ “kaÓhassa pakkho”ti vinodayeyya1.
975. M|lampi tesaÑ palikhaÒÒa tiÔÔheti tesaÑ kodhÈtimÈnÈnaÑ yaÑ
avijjÈdikaÑ m|laÑ, tampi palikhaÓitvÈ tiÔÔheyya. AddhÈ bhavanto
abhisambhaveyyÈti evaÑ piyappiyaÑ abhibhavanto ekaÑseneva
abhibhaveyya, na tatra sithilaÑ parakkameyyÈti adhippÈyo.
976. PaÒÒaÑ purakkhatvÈti paÒÒaÑ pubba~gamaÑ katvÈ. KalyÈÓapÊtÊti
kalyÈÓÈya pÊtiyÈ samannÈgato. Caturo sahetha paridevadhammeti
anantaragÈthÈya vuccamÈne paridevanÊyadhamme saheyya.
977. KiÑs| asissÈmÊti kiÑ bhuÒjissÈmi. KuvaÑ vÈ asissanti kuhiÑ vÈ
asissÈmi. DukkhaÑ vata settha kvajja2 sessanti imaÑ rattiÑ dukkhaÑ
sayiÑ, ajja ÈgamanarattiÑ kattha sayissaÑ. Ete vitakketi ete
piÓÉapÈtanissite dve, senÈsananissite dveti cattÈro vitakke. AniketacÈrÊti
apalibodhacÈrÊ nittaÓhacÈrÊ.
978. KÈleti piÓÉapÈtakÈle piÓÉapÈtasa~khÈtaÑ annaÑ vÈ cÊvarakÈle
cÊvarasa~khÈtaÑ vasanaÑ vÈ laddhÈ dhammena samenÈti adhippÈyo.
MattaÑ so jaÒÒÈti paÔiggahaÓe ca paribhoge ca so pamÈÓaÑ jÈneyya. IdhÈti
sÈsane, nipÈtamattameva vÈ etaÑ. Tosanatthanti santosatthaÑ, etadatthaÑ
mattaÑ jÈneyyÈti vuttaÑ hoti. So tesu guttoti so bhikkhu tesu paccayesu
gutto. YatacÈrÊti saÑyatavihÈro, rakkhitiriyÈpatho
rakkhitakÈyavacÊmanodvÈro cÈti vuttaÑ hoti. “YaticÈrÊ”tipi3 pÈÔho,
soyevattho. Rusitoti rosito, ghaÔÔitoti vuttaÑ hoti.
979. JhÈnÈnuyuttoti anuppannuppÈdanena uppannÈsevanena ca jhÈne
anuyutto. UpekkhamÈrabbha samÈhitattoti catutthajjhÈnupekkhaÑ
uppÈdetvÈ samÈhitacitto. TakkÈsayaÑ kukkucciy|pachindeti
kÈmavitakkÈdiÑ
______________________________________________________________
1. Vinodeyya (SÊ)
2. Kuvajja (SÊ, SyÈ)
3. YatucÈrÊtipi (SÊ), yathÈcÈrÊtipi (SyÈ)
290
KhuddakanikÈya
takkaÒca, kÈmasaÒÒÈdiÑ tassa takkassa ÈsayaÒca, hatthakukkuccÈdiÑ
kukkucciyaÒca upacchindeyya.
980. Cudito vacÊbhi satimÈbhinandeti upajjhÈyÈdÊhi vÈcÈhi codito
samÈno satimÈ hutvÈ taÑ codanaÑ abhinandeyya. VÈcaÑ pamuÒce
kusalanti ÒÈÓasamuÔÔhitaÑ vÈcaÑ pamuÒceyya. NÈtivelanti ativelaÑ1 pana
vÈcaÑ kÈlavelaÒca sÊlavelaÒca atikkantaÑ nappamuÒceyya.
JanavÈdadhammÈyÈti janavÈdakathÈya2. Na cetayeyyÈti cetanaÑ na
uppÈdeyya.
981. AthÈparanti atha idÈni ito parampi. PaÒca rajÈnÊti r|parÈgÈdÊni
paÒca rajÈni. YesaÑ satÊmÈ vinayÈya sikkheti yesaÑ upaÔÔhitassati hutvÈ
vinayanatthaÑ tisso sikkhÈ sikkheyya. EvaÑ sikkhanto hi r|pesu -paphassesu sahetha rÈgaÑ, na aÒÒeti.
982. Tato so tesaÑ vinayÈya sikkhanto anukkamena–etesu
dhammes|ti gÈthÈ. Tattha etes|ti r|pÈdÊsu. KÈlena so sammÈ dhammaÑ
parivÊmaÑsamÈnoti so bhikkhu yvÈyaÑ “uddhate citte samÈdhissa kÈlo”tiÈdinÈ3 nayena kÈlo vutto, tena kÈlena sabbaÑ sa~khatadhammaÑ
aniccÈdinayena parivÊmaÑsamÈno. Ekodibh|to vihane tamaÑ soti so
ekaggacitto sabbaÑ mohÈditamaÑ vihaneyya, natthi ettha saÑsayo. SesaÑ
sabbattha pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi, desanÈpariyosÈne
paÒcasatÈ bhikkh| arahattaÑ pattÈ, tiÑsakoÔisa~khyÈnaÒca
devamanussÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
SÈriputtasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhito ca catuttho vaggo atthavaÓÓanÈnayato,
NÈmena AÔÔhakavaggoti.
______________________________________________________________
1. AtÊtavelaÑ (SÊ)
3. SaÑ 3. 100 piÔÔhe.
2. JanaparivÈdakathÈya (SÊ), parajÈtivÈdakathÈya (SyÈ)
5. PÈrÈyanavagga
1. VatthugÈthÈvaÓÓanÈ
983. KosalÈnaÑ purÈ rammÈti PÈrÈyanavaggassa vatthugÈthÈ. TÈsaÑ
uppatti–atÊte kira BÈrÈÓasivÈsÊ eko rukkhavaÉÉhakÊ sake Ècariyake adutiyo,
tassa soÄasa sissÈ, ekamekassa sahassaÑ antevÈsikÈ. EvaÑ te
sattarasÈdhikasoÄasasahassÈ ÈcariyantevÈsino sabbepi BÈrÈÓasiÑ upanissÈya
jÊvikaÑ kappentÈ pabbatasamÊpaÑ gantvÈ rukkhe gahetvÈ tattheva
nÈnÈpÈsÈdavikatiyo niÔÔhÈpetvÈ kullaÑ bandhitvÈ Ga~gÈya BÈrÈÓasiÑ
ÈnetvÈ sace rÈjÈ atthiko hoti, raÒÒo ekabh|mikaÑ vÈ -pa- sattabh|mikaÑ vÈ
pÈsÈdaÑ yojetvÈ denti. No ce, aÒÒesampi vikiÓitvÈ puttadÈraÑ posenti.
Atha nesaÑ ekadivasaÑ Ècariyo “na sakkÈ vaÉÉhakikammena niccaÑ
jÊvikaÑ kappetuÑ, dukkaraÑ hi jarÈkÈle taÑ kamman”ti cintetvÈ antevÈsike
Èmantesi “tÈtÈ udumbarÈdayo appasÈrarukkhe ÈnethÈ”ti. Te “sÈdh|”ti
paÔissuÓitvÈ ÈnayiÑsu. So tehi kaÔÔhasakuÓaÑ katvÈ tassa abbhantaraÑ
pavisitvÈ yantaÑ p|resi. KaÔÔhasakuÓo supaÓÓarÈjÈ viya ÈkÈsaÑ la~ghitvÈ
vanassa upari caritvÈ antevÈsÊnaÑ purato oruhi. Atha Ècariyo sisse Èha “tÈtÈ
ÊdisÈni kaÔÔhavÈhanÈni katvÈ sakkÈ sakalajambudÊpe rajjaÑ gahetuÑ,
tumhepi tÈtÈ etÈni karotha, rajjaÑ gahetvÈ jÊvissÈma, dukkhaÑ
vaÉÉhakisippena jÊvitun”ti. Te tathÈ katvÈ Ècariyassa paÔivedesuÑ. Tato ne
Ècariyo Èha “katamaÑ tÈtÈ rajjaÑ gaÓhÈmÈ”ti. BÈrÈÓasirajjaÑ ÈcariyÈti.
AlaÑ tÈtÈ mÈ etaÑ rucci, mayaÑ hi taÑ gahetvÈpi “vaÉÉhakirÈjÈ
vaÉÉhakiyuvarÈjÈ”ti vaÉÉhakivÈdÈ na muccissÈma, mahanto JambudÊpo,
aÒÒattha gacchÈmÈti.
Tato saputtadÈrÈ kaÔÔhavÈhanÈni abhiruhitvÈ sajjÈvudhÈ hutvÈ
HimavantÈbhimukhÈ gantvÈ Himavati aÒÒataraÑ nagaraÑ pavisitvÈ raÒÒo
nivesaneyeva paccuÔÔhahaÑsu. Te tattha rajjaÑ gahetvÈ ÈcariyaÑ rajje
abhisiÒciÑsu. So “KaÔÔhavÈhano rÈjÈ”ti pÈkaÔo ahosi. Tampi nagaraÑ tena
gahitattÈ “KaÔÔhavÈhananagaran”tveva nÈmaÑ labhi, tathÈ
292
KhuddakanikÈya
sakalaraÔÔhampi. KaÔÔhavÈhano rÈjÈ dhammiko ahosi, tathÈ yuvarÈjÈ
amaccaÔÔhÈnesu ca ÔhapitÈ soÄasa sissÈ. Ta raÔÔhaÑ raÒÒÈ cat|hi
sa~gahavatth|hi sa~gayhamÈnaÑ ativiya iddhaÑ phÊtaÑ nirupaddavaÒca
ahosi. NÈgarÈ jÈnapadÈ rÈjÈnaÒca rÈjaparisaÒca ativiya mamÈyiÑsu
“bhaddako no rÈjÈ laddho, bhaddikÈ rÈjaparisÈ”ti.
AthekadivasaÑ majjhimadesato vÈÓijÈ bhaÓÉaÑ gahetvÈ
KaÔÔhavÈhananagaraÑ ÈgamaÑsu, paÓÓÈkÈraÒca gahetvÈ rÈjÈnaÑ passiÑsu.
RÈjÈ “kuto ÈgatatthÈ”ti sabbaÑ pucchi. BÈrÈÓasito devÈti. So tattha sabbaÑ
pavattiÑ pucchitvÈ “tumhÈkaÑ raÒÒÈ saddhiÑ mama mittabhÈvaÑ
karothÈ”ti Èha. Te “sÈdh|”ti sampaÔicchiÑsu. So tesaÑ paribbayaÑ datvÈ
gamanakÈle sampatte puna Èdarena vatvÈ vissajjesi. Te BÈrÈÓasiÑ gantvÈ
tassa raÒÒo ÈrocesuÑ. RÈjÈ “KaÔÔhavÈhanaraÔÔhÈ ÈgatÈnaÑ vÈÓijakÈnaÑ
ajjatagge su~kaÑ muÒcÈmÊ”ti bheriÑ carÈpetvÈ “atthu me kaÔÔhavÈhano
mitto”ti dvepi adiÔÔhamittÈ ahesuÑ. KaÔÔhavÈhanopi ca sakanagare bheriÑ
carÈpesi “ajjatagge BÈrÈÓasito ÈgatÈnaÑ vÈÓijakÈnaÑ su~kaÑ muÒcÈmi,
paribbayo ca nesaÑ dÈtabbo”ti. Tato BÈrÈÓasirÈjÈ KaÔÔhavÈhanassa lekhaÑ
pesesi “sace tasmiÑ janapade daÔÔhuÑ vÈ sotuÑ vÈ arahar|paÑ kiÒci
acchariyaÑ uppajjati, amhepi dakkhÈpetu ca sÈvetu cÈ”ti. Sopissa tatheva
paÔilekhaÑ pesesi. EvaÑ tesaÑ katikaÑ katvÈ vasantÈnaÑ kadÈci
KaÔÔhavÈhanassa atimahagghÈ accantasukhumÈ kambalÈ uppajjiÑsu
bÈlas|riyarasmisadisÈ vaÓÓena. Te disvÈ rÈjÈ “mama sahÈyassa pesemÊ”ti
dantakÈrehi aÔÔha dantakaraÓÉake likhÈpetvÈ tesu karaÓÉakesu te kambale
pakkhipitvÈ lÈkhÈcariyehi bahi lÈkhÈgoÄakasadise kÈrÈpetvÈ aÔÔhapi
lÈkhÈgoÄake samugge pakkhipitvÈ vatthena veÔhetvÈ rÈjamuddikÈya
laÒchetvÈ “BÈrÈÓasiraÒÒo dethÈ”ti amacce pesesi, lekhaÒca adÈsi “ayaÑ
paÓÓÈkÈro nagaramajjhe amaccaparivutena pekkhitabbo”ti.
Te gantvÈ BÈrÈÓasiraÒÒo adaÑsu. So lekhaÑ vÈcetvÈ amacce
sannipÈtetvÈ nagaramajjhe rÈja~gaÓe laÒchanaÑ bhinditvÈ paliveÔhanaÑ
apanetvÈ samuggaÑ vivaritvÈ aÔÔha lÈkhÈgoÄake disvÈ “mama sahÈyo
lÈkhÈgoÄakehi kÊÄanakabÈlakÈnaÑ viya mayhaÑ lÈkhÈgoÄake pesesÊ”ti
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
293
ma~ku hutvÈ ekaÑ lÈkhÈgoÄakaÑ attano nisinnÈsane pahari, tÈvadeva lÈkhÈ
paripati, dantakaraÓÉako vivaraÑ datvÈ dvebhÈgo ahosi. So abbhantare
kambalaÑ disvÈ itarepi vivari, sabbattha tatheva ahosi. Ekameko kambalo
dÊghato soÄasahattho vitthÈrato aÔÔhahattho. PasÈrite kambale rÈja~gaÓaÑ
s|riyappabhÈya obhÈsitamiva ahosi, taÑ disvÈ mahÈjano a~guliyo vidhuni,
celukkhepaÒca akÈsi, “amhÈkaÑ raÒÒo adiÔÔhasahÈyo kaÔÔhavÈhanarÈjÈ
evar|paÑ paÓÓÈkÈraÑ pesesi, yuttaÑ evar|paÑ mittaÑ kÈtun”ti attamano
ahosi. RÈjÈ vohÈrike pakkosÈpetvÈ ekamekaÑ kambalaÑ agghÈpesi, sabbepi
anagghÈ ahesuÑ. Tato cintesi “pacchÈ pesentena paÔhamaÑ
pesitapaÓÓÈkÈrato atirekaÑ pesetuÑ vaÔÔati, sahÈyena ca me anaggho
paÓÓÈkÈro pesito, kiÑ nu kho ahaÑ sahÈyassa peseyyan”ti. Tena ca
samayena Kassapo BhagavÈ uppajjitvÈ BÈrÈÓasiyaÑ viharati. Atha raÒÒo
etadahosi “vatthuttayaratanato aÒÒaÑ uttamaratanaÑ natthi, handÈhaÑ
vatthuttayaratanassa uppannabhÈvaÑ sahÈyassa pesemÊ”ti. So–
“Buddho loke samuppanno, hitÈya sabbapÈÓinaÑ.
Dhammo loke samuppanno, sukhÈya sabbapÈÓinaÑ.
SaÑgho loke samuppanno, puÒÒakkhettaÑ anuttaran”ti–
imaÑ gÈthaÑ, yÈva arahattaÑ, tÈva ekabhikkhussa paÔipattiÒca suvaÓÓapaÔÔe
jÈtihi~gulakena likhÈpetvÈ sattaratanamaye samugge pakkhipitvÈ taÑ
samuggaÑ maÓimaye samugge, maÓimayaÑ masÈragallamaye,
masÈragallamayaÑ lohita~gamaye, lohita~gamayaÑ suvaÓÓamaye,
suvaÓÓamayaÑ rajatamaye, rajatamayaÑ dantamaye, dantamayaÑ
sÈramaye, sÈramayaÑ samuggaÑ peÄÈya pakkhipitvÈ peÄaÑ dussena
veÔhetvÈ laÒchetvÈ mattavaravÈraÓaÑ sovaÓÓaddhajaÑ sovaÓÓÈla~kÈraÑ
hemajÈlasaÒchannaÑ kÈretvÈ tassa upari palla~kaÑ paÒÒÈpetvÈ palla~ke
peÄaÑ ÈropetvÈ setacchattena dhÈriyamÈnena sabbagandhapupphÈdÊhi
p|jÈya kariyamÈnÈya sabbatÈÄÈvacarehi thutisatÈni gÈyamÈnehi yÈva attano
rajjasÊmÈ, tÈva maggaÑ ala~kÈrÈpetvÈ sayameva nesi. Tatra ca ÔhatvÈ
sÈmantarÈj|naÑ paÓÓÈkÈraÑ pesesi “evaÑ sakkarontehi ayaÑ paÓÓÈkÈro
294
KhuddakanikÈya
pesetabbo”ti. TaÑ sutvÈ te te rÈjÈno paÔimaggaÑ ÈgantvÈ yÈva
KaÔÔhavÈhanassa rajjasÊmÈ, tÈva nayiÑsu.
KaÔÔhavÈhanopi sutvÈ paÔimaggaÑ ÈgantvÈ tatheva p|jento nagaraÑ
pavesetvÈ amacce ca nÈgare ca sannipÈtÈpetvÈ rÈja~gaÓe paliveÔhanadussaÑ
apanetvÈ peÄaÑ vivaritvÈ peÄÈya samuggaÑ passitvÈ anupubbena
sabbasamugge vivaritvÈ suvaÓÓapaÔÔe lekhaÑ passitvÈ “kappasatasahassehi
atidullabhaÑ mama sahÈyo paÓÓÈkÈraratanaÑ pesesÊ”ti attamano hutvÈ
“asutapubbaÑ vata suÓimhÈ ‘Buddho loke uppanno’ti, yann|nÈhaÑ gantvÈ
BuddhaÒca passeyyaÑ dhammaÒca suÓeyyan”ti cintetvÈ amacce Èmantesi
“BuddhadhammasaÑgharatanÈni kira loke uppannÈni, kiÑ kÈtabbaÑ
maÒÒathÈ”ti. Te ÈhaÑsu “idheva tumhe mahÈrÈja hotha, mayaÑ gantvÈ
pavattiÑ jÈnissÈmÈ”ti.
Tato soÄasasahassaparivÈrÈ soÄasa amaccÈ rÈjÈnaÑ abhivÈdetvÈ “yadi
Buddho loke uppanno, puna dassanaÑ natthi, yadi na uppanno,
ÈgamissÈmÈ”ti niggatÈ. RaÒÒo pana bhÈgineyyo pacchÈ rÈjÈnaÑ vanditvÈ
“ahampi gacchÈmÊ”ti Èha. TÈta tvaÑ tattha BuddhuppÈdaÑ ÒatvÈ puna
ÈgantvÈ mama ÈrocehÊti. So “sÈdh|”ti sampaÔicchitvÈ agamÈsi. Te sabbepi
sabbattha ekarattivÈsena gantvÈ BÈrÈÓasiÑ pattÈ. Asampattesveva ca tesu
BhagavÈ parinibbÈyi. Te “ko Buddho kuhiÑ Buddho”ti sakalavihÈraÑ
ÈhiÓÉantÈ sammukhasÈvake disvÈ pucchiÑsu. Te nesaÑ “Buddho
parinibbuto”ti ÈcikkhiÑsu. Te “aho d|raddhÈnaÑ ÈgantvÈ dassanamattampi
na labhimhÈ”ti paridevamÈnÈ “kiÑ bhante koci BhagavatÈ dinna-ovÈdo
atthÊ”ti pucchiÑsu. Œma upÈsakÈ atthi, saraÓattaye patiÔÔhÈtabbaÑ,
paÒcasÊlÈni samÈdÈtabbÈni, aÔÔha~gasamannÈgato uposatho upavasitabbo,
dÈnaÑ dÈtabbaÑ, pabbajitabbanti. Te sutvÈ taÑ bhÈgineyyaÑ amaccaÑ
ÔhapetvÈ sabbe pabbajiÑsu. BhÈgineyyo paribhogadhÈtuÑ gahetvÈ
kaÔÔhavÈhanaraÔÔhÈbhimukho pakkÈmi. paribhogadhÈtu nÈma
BodhirukkhapattacÊvarÈdÊni. AyaÑ pana Bhagavato dhammakaraÓaÑ
dhammadharaÑ VinayadharamekaÑ theraÒca gahetvÈ pakkÈmi, anupubbena
ca nagaraÑ gantvÈ “Buddho loke uppanno ca parinibbuto cÈ”ti raÒÒo
ÈrocetvÈ BhagavatÈ dinnovÈdaÑ Ècikkhi. RÈjÈ theraÑ upasa~kamitvÈ
dhammaÑ sutvÈ vihÈraÑ kÈrÈpetvÈ cetiyaÑ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
295
patiÔÔhÈpetvÈ BodhirukkhaÑ ropetvÈ saraÓattaye paÒcasu ca niccasÊlesu
patiÔÔhÈya aÔÔha~gupetaÑ uposathaÑ upavasanto dÈnÈdÊni dento
yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ kÈmÈvacaradevaloke nibbatti. Tepi soÄasasahassÈ
pabbajitvÈ puthujjanakÈlakiriyaÑ katvÈ tasseva raÒÒo parivÈrÈ sampajjiÑsu.
Te ekaÑ BuddhantaraÑ devaloke khepetvÈ amhÈkaÑ Bhagavati
anuppanneyeva devalokato cavitvÈ Ècariyo PasenadiraÒÒo pitu purohitassa
putto jÈto nÈmena “BÈvarÊ”ti, tÊhi mahÈpurisalakkhaÓehi samannÈgato
tiÓÓaÑ vedÈnaÑ pÈrag|, pituno ca accayena purohitaÔÔhÈne aÔÔhÈsi.
AvasesÈpi soÄasÈdhikasoÄasasahassÈ tattheva SÈvatthiyÈ brÈhmaÓakule
nibbattÈ. Tesu soÄasa jeÔÔhantevÈsino BÈvarissa santike sippaÑ uggahesuÑ,
itare soÄasasahassÈ tesaÑyeva santiketi evaÑ te punapi sabbe
samÈgacchiÑsu. MahÈkosalarÈjÈpi kÈlamakÈsi, tato PasenadiÑ rajje
abhisiÒciÑsu. BÈvarÊ tassÈpi purohito ahosi, rÈjÈ pitarÈ dinnaÒca aÒÒaÒca
bhogaÑ BÈvarissa adÈsi. So hi daharakÈle tasseva santike sippaÑ uggahesi.
Tato BÈvarÊ raÒÒo Èrocesi “pabbajissÈmahaÑ mahÈrÈjÈ”ti. Œcariya tumhesu
Ôhitesu mama pitÈ Ôhito viya hoti, mÈ pabbajitthÈti. AlaÑ mahÈrÈja
pabbajissÈmÊti. RÈjÈ vÈretuÑ asakkonto “sÈyaÑ pÈtaÑ mama dassanaÔÔhÈne
rÈjuyyÈne pabbajathÈ”ti yÈci. Œcariyo soÄasasahassaparivÈrehi soÄasahi
sissehi saddhiÑ tÈpasapabbajjaÑ pabbajitvÈ rÈjuyyÈne vasi, rÈjÈ cat|hi
paccayehi upaÔÔhahati, sÈyaÑ pÈtaÒcassa upaÔÔhÈnaÑ gacchati.
AthekadivasaÑ antevÈsino ÈcariyaÑ ÈhaÑsu “nagarasamÊpe vÈso nÈma
mahÈpalibodho, vijanasampÈtaÑ Ècariya okÈsaÑ gacchÈma,
pantasenÈsanavÈso nÈma bah|pakÈro pabbajitÈnan”ti. Œcariyo “sÈdh|”ti
sampaÔicchitvÈ raÒÒo Èrocesi. RÈjÈ tikkhattuÑ vÈretvÈ vÈretuÑ asakkonto
dvesatasahassÈni kahÈpaÓÈni datvÈ dve amacce ÈÓÈpesi “yattha isigaÓo
vÈsaÑ icchati, tattha assamaÑ katvÈ dethÈ”ti. Tato Ècariyo
soÄasÈdhikasoÄasasahassajaÔilaparivuto amaccehi anuggahamÈno
uttarajanapadÈ
296
KhuddakanikÈya
dakkhiÓajanapadÈbhimukho agamÈsi. TamatthaÑ gahetvÈ ÈyasmÈ Œnando
sa~gÊtikÈle PÈrÈyanavaggassa nidÈnaÑ Èropento imÈ gÈthÈyo abhÈsi.
Tattha KosalÈnaÑ purÈti KosalaraÔÔhassa nagarÈ, SÈvatthitoti vuttaÑ
hoti. ŒkiÒcaÒÒanti akiÒcanabhÈvaÑ, pariggah|pakaraÓavivekanti vuttaÑ
hoti.
984. So Assakassa visaye, AÄakassa1 samÈsaneti so brÈhmaÓo
Assakassa ca AÄakassa1 cÈti dvinnampi rÈj|naÑ2 samÈsanne visaye Èsanne
raÔÔhe, dvinnampi raÔÔhÈnaÑ majjheti adhippÈyo. GodhÈvarÊk|leti
GodhÈvariyÈ nadiyÈ k|le. Yattha GodhÈvari dvidhÈ bhijjitvÈ
tiyojanappamÈÓaÑ antaradÊpamakÈsi sabbaÑ kapiÔÔhavanasaÒchannaÑ,
yattha pubbe Sarabha~gÈdayo vasiÑsu, tasmiÑ deseti adhippÈyo. So kira
taÑ padesaÑ disvÈ “ayaÑ pubbasamaÓÈlayo pabbajitasÈruppan”ti
amaccÈnaÑ nivedesi. AmaccÈ bh|miggahaÓatthaÑ AssakaraÒÒo
satasahassaÑ, AÄakaraÒÒo satasahassaÑ adaÑsu, te taÒca padesaÑ aÒÒaÒca
dviyojanamattanti sabbampi paÒcayojanamattaÑ padesaÑ adaÑsu. TesaÑ
kira rajjasÊmantare so padeso hoti. AmaccÈ tattha assamaÑ kÈretvÈ
SÈvatthito ca aÒÒampi dhanaÑ ÈharÈpetvÈ gocaragÈmaÑ nivesetvÈ
agamaÑsu. UÒchena ca phalena cÈti uÒchÈcariyÈya ca vanam|laphalena ca.
TasmÈ vuttaÑ “tasseva upanissÈya, gÈmo ca vipulo ah|”ti.
985. Tattha tassÈti tassa GodhÈvarÊk|lassa, tassa vÈ brÈhmaÓassa,
upayogatthe cetaÑ sÈmivacanaÑ, taÑ upanissÈyÈti attho. Tato jÈtena Èyena,
mahÈyaÒÒamakappayÊti tasmiÑ gÈme kasikammÈdinÈ satasahassaÑ Èyo
uppajji, taÑ gahetvÈ kuÔumbikÈ raÒÒo Assakassa santikaÑ agamaÑsu
“sÈdiyatu devo Èyan”ti. So “nÈhaÑ sÈdiyÈmi, Ècariyasseva upanethÈ”ti Èha.
Œcariyopi taÑ attano aggahetvÈ dÈnayaÒÒaÑ akappayi. EvaÑ so
saÑvacchare saÑvacchare dÈnamadÈsi.
______________________________________________________________
1. MuÄakassa (SyÈ), MaÄakassa (C|Äaniddese) AÑ-®Ôha 1. 257 piÔÔhepi passitabbaÑ.
2. DvinnaÑ AndhakarÈjÈnaÑ (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
297
986. MahÈyaÒÒanti gÈthÈyattho–so evaÑ saÑvacchare saÑvacchare
dÈnayaÒÒaÑ yajanto ekasmiÑ saÑvacchare taÑ mahÈyaÒÒaÑ yajitvÈ tato
gÈmÈ nikkhamma puna pÈvisi assamaÑ. PaviÔÔho ca paÓÓasÈlaÑ pavisitvÈ
“suÔÔhu dinnan”ti dÈnaÑ anumajjanto nisÊdi. EvaÑ tasmiÑ paÔipaviÔÔhamhi
taruÓÈya brÈhmaÓiyÈ ghare kammaÑ akÈtukÈmÈya “eso brÈhmaÓa BÈvarÊ
GodhÈvarÊtÊre anusaÑvaccharaÑ satasahassaÑ vissajjeti, gaccha tato
paÒcasatÈni yÈcitvÈ dÈsiÑ me ÈnehÊ”ti pesito aÒÒo ÈgaÒchi brÈhmaÓoti.
987-8. UgghaÔÔapÈdoti maggagamanena ghaÔÔapÈdatalo, paÓhikÈya vÈ
paÓhikaÑ, gopphakena vÈ gopphakaÑ, jaÓÓukena vÈ jaÓÓukaÑ Èhacca
ghaÔÔapÈdo. SukhaÒca kusalaÑ pucchÊti sukhaÒca kusalaÒca pucchi “kacci te
brÈhmaÓa sukhaÑ, kacci kusalan”ti.
989-91. AnujÈnÈhÊti anumaÒÒÈhi saddahÈhi. SattadhÈti sattavidhena.
Abhisa~kharitvÈti gomayavanapupphakusatiÓÈdÊni ÈdÈya sÊghaÑ sÊghaÑ
BÈvarissa assamadvÈraÑ gantvÈ gomayena bh|miÑ upalimpitvÈ pupphÈni
vikiritvÈ tiÓÈni santharitvÈ vÈmapÈdaÑ kamaÓÉal|dakena dhovitvÈ
sattapÈdamattaÑ gantvÈ attano pÈdatale parÈmasanto evar|paÑ kuhanaÑ
katvÈti vuttaÑ hoti. BheravaÑ so akittayÊti bhayajanakaÑ vacanaÑ akittayi,
“sace me yÈcamÈnassÈ”ti imaÑ gÈthamabhÈsÊti adhippÈyo. Dukkhitoti
domanassajÈto.
992-4. UssussatÊti tassa taÑ vacanaÑ kadÈci saccaÑ bhaveyyÈti
maÒÒamÈno sussati. DevatÈti assame adhivatthÈ devatÈ eva. Muddhani
muddhapÈte vÈti muddhe vÈ muddhapÈte vÈ.
995-6. BhotÊ carahi jÈnÈtÊti bhotÊ ce jÈnÈti. MuddhÈdhipÈtaÒcÈti
muddhapÈtaÒca. ©ÈÓametthÈti ÒÈÓaÑ me ettha.
998. PurÈti ek|natiÑsavassavayakÈle. BÈvaribrÈhmaÓe pana
GodhÈvarÊtÊre vasamÈne aÔÔhannaÑ vassÈnaÑ accayena Buddho loke
udapÈdi. Apaccoti anuvaÑso.
298
KhuddakanikÈya
999. SabbÈbhiÒÒÈbalappattoti sabbÈbhiÒÒÈya balappatto, sabbÈ vÈ
abhiÒÒÈyo ca balÈni ca patto. Vimuttoti ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattiyÈ
vimuttacitto.
1001-3. SokassÈti soko assa. Pah|tapaÒÒoti mahÈpaÒÒo.
Varabh|rimedhasoti uttamavipulapaÒÒo, bh|te abhiratavarapaÒÒo vÈ.
Vidhuroti vigatadhuro, appaÔimoti vuttaÑ hoti.
1004-9. MantapÈrageti vedapÈrage. Passavhoti passatha. AjÈnatanti
ajÈnantÈnaÑ. LakkhaÓÈti lakkhaÓÈni. ByÈkkhÈtÈti kathitÈni, vitthÈritÈnÊti
vuttaÑ hoti. SamattÈti samattÈni, paripuÓÓÈnÊti vuttaÑ hoti. Dhammena
manusÈsatÊti dhammena anusÈsati.
1011. JÈtiÑgottaÒca lakkhaÓanti “kÊva ciraÑ jÈto”ti mama jÈtiÒca
gottaÒca lakkhaÓaÒca. Mante sisseti mayÈ paricitavede1 ca mama sisse ca.
ManasÈyeva pucchathÈti ime satta paÒhe citteneva pucchatha.
1013-8. Tissametteyyoti ekoyeva esa nÈmagottavasena vutto.
Dubhayoti ubho. PaccekagaÓinoti visuÑ visuÑ gaÓavanto.
PubbavÈsanavÈsitÈti pubbe Kassapassa Bhagavato sÈsane pabbajitvÈ
gatapaccÈgatavattapuÒÒavÈsanÈya vÈsitacittÈ. PuramÈhissatinti
mÈhissatinÈmikaÑ puraÑ, nagaranti2 vuttaÑ hoti. TaÒca nagaraÑ paviÔÔhÈti
adhippÈyo, evaÑ sabbattha. Gonaddhanti Godhapurassa3 nÈmaÑ.
Vanasavhayanti pavananagaraÑ4 vuccati, “VanasÈvatthin”ti eke. EvaÑ
VanasÈvatthito KosambiÑ, Kosambito ca SÈketaÑ anuppattÈnaÑ kira tesaÑ
soÄasannaÑ jaÔilÈnaÑ chayojanamattÈ parisÈ ahosi.
1019. Atha BhagavÈ “BÈvarissa jaÔilÈ mahÈjanaÑ saÑvaÉÉhentÈ
Ègacchanti, na ca tÈva nesaÑ indriyÈni paripÈkaÑ gacchanti, nÈpi ayaÑ
deso sappÈyo, Magadhakhette pana tesaÑ pÈsÈÓakacetiyaÑ sappÈyaÑ.
______________________________________________________________
1. PaÔhitavede (SÊ, SyÈ)
2. MÈhissatinti mÈhissatinÈmikaÑ purimanagaranti (SÊ),
puraÑ mÈhissatinti mÈhissatinÈmikaÑ puraÑ nagaranti (SyÈ)
3. Gonaddhapurassa (Ka)
4. TumbavanagaraÑ (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
299
tatra hi mayi dhammaÑ desente mahÈjanassa dhammÈbhisamayo bhavissati,
sabbanagarÈni ca pavisitvÈ ÈgacchantÈ bahutarena janena ÈgamissantÊ”ti
bhikkhusaÑghaparivuto SÈvatthito RÈjagahÈbhimukho agamÈsi. Tepi jaÔilÈ
SÈvatthiÑ ÈgantvÈ vihÈraÑ pavisitvÈ “ko Buddho kuhiÑ Buddho”ti
vicinantÈ gandhakuÔim|laÑ gantvÈ Bhagavato padanikkhepaÑ disvÈ
“rattassa hi ukkuÔikaÑ padaÑ bhave -pa- vivaÔÔacchadassa idamÊdisaÑ
padan”ti1 “SabbaÒÒu Buddho”ti niÔÔhaÑ gatÈ. BhagavÈpi anupubbena
Setabyakapilavatthu-ÈdÊni nagarÈni pavisitvÈ mahÈjanaÑ saÑvaÉÉhento
pÈsÈÓakacetiyaÑ gato. JaÔilÈpi tÈvadeva SÈvatthito nikkhamitvÈ sabbÈni tÈni
nagarÈni pavisitvÈ pÈsÈÓakacetiyameva agamaÑsu. Tena vuttaÑ
“KosambiÒcÈpi SÈketaÑ, SÈvatthiÒca puruttamaÑ. SetabyaÑ
Kapilavatthun”ti-Èdi.
1020. Tattha MÈgadhaÑ puranti MagadhapuraÑ, RÈjagahanti
adhippÈyo. PÈsÈÓakaÑ Cetiyanti mahato pÈsÈÓassa upari pubbe
devaÔÔhÈnaÑ ahosi, uppanne pana Bhagavati vihÈro jÈto. So teneva
purimavohÈrena “pÈsÈÓakaÑ cetiyan”ti vuccati.
1021. Tasitovudakanti te hi jaÔilÈ vegasÈ BhagavantaÑ anubandhamÈnÈ
sÈyaÑ gatamaggaÑ pÈto, pÈto gatamaggaÒca sÈyaÑ gacchantÈ “ettha
BhagavÈ”ti sutvÈ ativiya pÊtipÈmojjajÈtÈ taÑ cetiyaÑ abhiruhiÑsu. Tena
vuttaÑ “turitÈ pabbatamÈruhun”ti.
1024. EkamantaÑ Ôhito haÔÔhoti tasmiÑ pÈsÈÓake cetiye Sakkena
mÈpitamahÈmaÓÉape nisinnaÑ BhagavantaÑ disvÈ “kacci isayo
khamanÊyan”ti-ÈdinÈ nayena BhagavatÈ paÔisammodanÊye kate
“khamanÊyaÑ bho GotamÈ”ti-ÈdÊhi sayampi paÔisanthÈraÑ katvÈ ajito
jeÔÔhantevÈsÊ ekamantaÑ Ôhito haÔÔhacitto hutvÈ manopaÒhe pucchi.
1025. Tattha ÈdissÈti “kativasso”ti evaÑ uddissa. Jammananti2
“amhÈkaÑ Ècariyassa jÈtiÑ br|hÊ”ti pucchati. Paraminti niÔÔhÈgamanaÑ.
1026-7. VÊsaÑ vassasatanti vÊsativassÈdhikaÑ vassasataÑ. LakkhaÓeti
mahÈpurisalakkhaÓe, etasmiÑ ito paresu ca itihÈsÈdÊsu
______________________________________________________________
1. AÑ-®Ôha 1. 335; Dhammapada-®Ôha 1. 129; Visuddhi 1. 101 piÔÔhesupi.
2. Jappananti (Ka)
300
KhuddakanikÈya
anavayoti adhippÈyo. ParapadaÑ vÈ ÈnetvÈ tesu pÈramiÑ gatoti yojetabbaÑ.
PaÒcasatÈni vÈcetÊti pakati-alasadummedhamÈÓavakÈnaÑ paÒcasatÈni
sayaÑ mante vÈceti. Sadhammeti sake brÈhmaÓadhamme, tevijjake
pÈvacaneti vuttaÑ hoti.
1028. LakkhaÓÈnaÑ pavicayanti lakkhaÓÈnaÑ vitthÈraÑ, “katamÈni
tÈnissa gatte tÊÓi lakkhaÓÈnÊ”ti pucchati.
1030-31. PucchaÒhÊti pucchamÈnaÑ. KametaÑ paÔibhÈsatÊti devÈdÊsu
kaÑ puggalaÑ etaÑ paÒhavacanaÑ paÔibhÈsatÊti.
1032-33. EvaÑ brÈhmaÓo paÒcannaÑ paÒhÈnaÑ veyyÈkaraÓaÑ sutvÈ
avasese dve pucchanto “muddhaÑ muddhÈdhipÈtaÒcÈ”ti Èha. Athassa
BhagavÈ te byÈkaronto “avijjÈ muddhÈ”ti gÈthamÈha. Tattha yasmÈ cat|su
saccesu aÒÒÈÓabh|tÈ avijjÈ saÑsÈrassa sÊsaÑ, tasmÈ “avijjÈ muddhÈ”ti Èha.
YasmÈ ca arahattamaggavijjÈ attanÈ sahajÈtehi
saddhÈsatisamÈdhikattukamyatÈchandavÊriyehi samannÈgatÈ indriyÈnaÑ
ekarasaÔÔhabhÈvamupagatattÈ taÑ muddhaÑ adhipÈteti, tasmÈ “vijjÈ
muddhÈdhipÈtinÊ”ti-ÈdimÈha.
1034-8. Tato vedena mahatÈti atha imaÑ paÒhaveyyÈkaraÓaÑ sutvÈ
uppannÈya mahÈpÊtiyÈ santhambhitvÈ alÊnabhÈvaÑ, kÈyacittÈnaÑ udaggaÑ
patvÈti attho. PatitvÈ ca “BÈvarÊ”ti imaÑ gÈthamÈha, atha naÑ
anukampamÈno BhagavÈ “sukhito”ti gÈthamÈha. VatvÈ ca “BÈvarissa cÈ”ti
sabbaÒÒupavÈraÓaÑ pavÈresi. Tattha sabbesanti anavasesÈnaÑ
soÄasasahassÈnaÑ. Tattha pucchi TathÈgatanti tattha pÈsÈÓake cetiye, tattha
vÈ parisÈya, tesu vÈ pavÈritesu ajito paÔhamaÑ paÒhaÑ pucchÊti. SesaÑ
sabbagÈthÈsu pÈkaÔamevÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
VatthugÈthÈvaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
301
1. AjitasuttavaÓÓanÈ
1039. TasmiÑ pana paÒhe nivutoti paÔicchÈdito. KissÈbhilepanaÑ
br|sÊti kiÑ assa lokassa abhilepanaÑ vadesi.
1040. VevicchÈ pamÈdÈ nappakÈsatÊti macchariyahetu ca pamÈdahetu
ca nappakÈsati. MacchariyaÑ hissa dÈnÈdiguÓehi pakÈsituÑ na deti, pamÈdo
sÊlÈdÊhi. JappÈbhilepananti taÓhÈ assa lokassa makkaÔalepo viya makkaÔassa
abhilepanaÑ. Dukkhanti jÈti-ÈdikaÑ dukkhaÑ.
1041. Savanti sabbadhi sotÈti sabbesu r|pÈdi-Èyatanesu taÓhÈdikÈ sotÈ
sandanti. KiÑ nivÈraÓanti tesaÑ kiÑ ÈvaraÓaÑ kÈ rakkhÈti. SaÑvaraÑ
br|hÊti taÑ tesaÑ nivÈraÓasa~khÈtaÑ saÑvaraÑ br|hi. Etena
sÈvasesappahÈnaÑ pucchati. Kena sotÈ pidhiyyareti kena dhammena ete
sotÈ pidhiyyanti pacchijjanti. Etena anavasesappahÈnaÑ pucchati.
1042. Sati tesaÑ nivÈraÓanti vipassanÈyuttÈ kusalÈnaÑ1 dhammÈnaÑ
gatiyo samannesamÈnÈ sati tesaÑ sotÈnaÑ nivÈraÓaÑ. SotÈnaÑ saÑvaraÑ
br|mÊti tamevÈhaÑ satiÑ sotÈnaÑ saÑvaraÑ br|mÊti adhippÈyo. PaÒÒÈyete
pidhiyyareti r|pÈdÊsu pana aniccatÈdipaÔivedhasÈdhikÈya maggapaÒÒÈya ete
sotÈ sabbaso pidhiyyantÊti.
1043. PaÒÒÈ cevÈti paÒhagÈthÈya yÈ cÈyaÑ tayÈ vuttÈ paÒÒÈ, yÈ ca sati,
yaÒca tadavasesaÑ nÈmar|paÑ, etaÑ sabbampi kattha nirujjhati, etaÑ me
paÒhaÑ puÔÔho br|hÊti evaÑ sa~khepattho veditabbo.
1044. VissajjanagÈthÈya panassa yasmÈ paÒÒÈsatiyo nÈmeneva
sa~gahaÑ gacchanti, tasmÈ tÈ visuÑ na vuttÈ. Ayamettha sa~khepattho–
yaÑ maÑ tvaÑ Ajita etaÑ paÒhaÑ apucchi “katthetaÑ uparujjhatÊ”ti, taÑ
te yattha nÈmaÒca r|paÒca asesaÑ uparujjhati, taÑ vadanto vadÈmi, tassa
tassa hi viÒÒÈÓassa nirodhena saheva apubbaÑ acarimaÑ etthetaÑ
uparujjhati, ettheva viÒÒÈÓanirodhe nirujjhati etaÑ, viÒÒÈÓanirodhÈ tassa
nirodho hoti, taÑ nÈtivattatÊti vuttaÑ hoti.
______________________________________________________________
1. KusalÈkusalÈnaÑ (SÊ, SyÈ)
302
KhuddakanikÈya
1045. EttÈvatÈ ca “dukkhamassa mahabbhayan”ti iminÈ pakÈsitaÑ
dukkhasaccaÑ, “yÈni sotÈnÊ”ti iminÈ samudayasaccaÑ, “paÒÒÈyete
pidhiyyare”ti iminÈ maggasaccaÑ, “asesaÑ uparujjhatÊ”ti iminÈ
nirodhasaccanti evaÑ cattÈri saccÈni sutvÈpi ariyabh|miÑ anadhigato puna
sekhÈsekhapaÔipadaÑ pucchanto “ye ca sa~khÈtadhammÈse”ti gÈthamÈha.
Tattha sa~khÈtadhammÈti aniccÈdivasena parivÊmaÑsitadhammÈ, arahataÑ
etaÑ adhivacanaÑ. SekhÈti sÊlÈdÊni sikkhamÈnÈ avasesÈ ariyapuggalÈ.
Puth|ti bah| sattajanÈ. TesaÑ me nipako iriyaÑ puÔÔho pabr|hÊti tesaÑ me
sekhÈsekhÈnaÑ nipako paÓÉito tvaÑ puÔÔho paÔipattiÑ br|hÊti.
1046. Athassa BhagavÈ yasmÈ sekhena kÈmacchandanÊvaraÓaÑ ÈdiÑ
katvÈ sabbakilesÈ pahÈtabbÈ eva, tasmÈ “kÈmes|”ti upaÉÉhagÈthÈya
sekhapaÔipadaÑ dasseti. Tassattho–vatthukÈmesu kilesakÈmena
nÈbhigijjheyya, kÈyaduccaritÈdayo ca manaso ÈvilabhÈvakare dhamme
pajahanto manasÈ nÈvilo siyÈti. YasmÈ pana asekho aniccÈdivasena
sabbasa~khÈrÈdÊnaÑ paritulitattÈ kusalo sabbadhammesu
kÈyÈnupassanÈsati-ÈdÊhi ca sato sakkÈyadiÔÔhi-ÈdÊnaÑ bhinnattÈ
bhikkhubhÈvaÑ patto ca hutvÈ sabbiriyÈpathesu paribbajati, tasmÈ
“kusalo”ti upaÉÉhagÈthÈya asekhapaÔipadaÑ dasseti. SesaÑ sabbattha
pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi, desanÈpariyosÈne
Ajito arahatte patiÔÔhÈsi saddhiÑ antevÈsisahassena, aÒÒesaÒca
anekasahassÈnaÑ dhammacakkhuÑ udapÈdi. Saha arahattappattiyÈ ca
Èyasmato Ajitassa antevÈsisahassassa ca ajinajaÔÈvÈkacÊrÈdÊni
antaradhÈyiÑsu, sabbeva iddhimayapattacÊvaradharÈ dva~gulakesÈ
ehibhikkh| hutvÈ BhagavantaÑ namassamÈnÈ paÒjalikÈ nisÊdiÑs|ti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
AjitasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
303
2. TissametteyyasuttavaÓÓanÈ
1047. Kodha santussitoti TissametteyyasuttaÑ. KÈ uppatti?
SabbasuttÈnaÑ pucchÈvasikÈ eva uppatti. Te hi brÈhmaÓÈ “katÈvakÈsÈ
pucchavho”ti BhagavatÈ pavÈritattÈ attano attano saÑsayaÑ pucchiÑsu,
puÔÔho puÔÔho ca tesaÑ BhagavÈ byÈkÈsi. EvaÑ pucchÈvasikÈnevetÈni
suttÈnÊti veditabbÈni.
NiÔÔhite pana AjitapaÒhe “kathaÑ lokaÑ avekkhantaÑ, maccurÈjÈ na
passatÊ”ti1 evaÑ MogharÈjÈ pucchituÑ Èrabhi, taÑ “na tÈvassa indriyÈni
paripÈkaÑ gatÈnÊ”ti ÒatvÈ BhagavÈ “tiÔÔha tvaÑ MogharÈja, aÒÒo
pucchat|”ti paÔikkhipi. Tato Tissametteyyo attano saÑsayaÑ pucchanto
“kodhÈ”ti gÈthamÈha. Tattha kodha santussitoti ko idha tuÔÔho. IÒjitÈti
taÓhÈdiÔÔhivipphanditÈni. UbhantamabhiÒÒÈyÈti ubho ante abhijÈnitvÈ.
MantÈ na lippatÊti paÒÒÈya na lippati.
1048-9. TassetamatthaÑ byÈkaronto BhagavÈ “kÈmes|”ti
gÈthÈdvayamÈha. Tattha kÈmesu brahmacariyavÈti kÈmanimittaÑ
brahmacariyavÈ, kÈmesu ÈdÊnavaÑ disvÈ maggabrahmacariyena
samannÈgatoti vuttaÑ hoti. EttÈvatÈ santusitaÑ dasseti, “vÊtataÓho”ti-ÈdÊhi
aniÒjitaÑ. Tattha sa~khÈya nibbutoti aniccÈdivasena dhamme vÊmaÑsitvÈ
rÈgÈdinibbÈnena nibbuto. SesaÑ tattha tattha vuttanayattÈ pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ayampi brÈhmaÓo arahatte patiÔÔhÈsi saddhiÑ
antevÈsisahassena, aÒÒesaÒca anekasahassÈnaÑ dhammacakkhuÑ udapÈdi.
SesaÑ pubbasadisamevÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
TissametteyyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 447; Khu 8. 19 piÔÔhesu.
304
KhuddakanikÈya
3. PuÓÓakasuttavaÓÓanÈ
1050. Anejanti PuÓÓakasuttaÑ. Imampi purimanayeneva
MogharÈjÈnaÑ paÔikkhipitvÈ vuttaÑ. Tattha m|ladassÈvinti
akusalam|lÈdidassÈviÑ. Isayoti isinÈmakÈ jaÔilÈ. YaÒÒanti deyyadhammaÑ.
AkappayiÑs|ti pariyesanti.
1051. ŒsÊsamÈnÈti r|pÈdÊni patthayamÈnÈ. Itthattanti itthabhÈvaÒca
patthayamÈnÈ, manussÈdibhÈvaÑ icchantÈti vuttaÑ hoti. JaraÑ sitÈti jaraÑ
nissitÈ. JarÈmukhena cettha sabbavaÔÔadukkhaÑ vuttaÑ. Tena
vaÔÔadukkhanissitÈ tato aparimuccamÈnÈ eva kappayiÑs|ti dÊpeti.
1052. Kaccissu te BhagavÈ yaÒÒapathe appamattÈ, atÈruÑ jÈtiÒca
jaraÒca mÈrisÈti ettha yaÒÒoyeva yaÒÒapatho. IdaÑ vuttaÑ hoti–kacci te
yaÒÒe appamattÈ hutvÈ yaÒÒaÑ kappayantÈ vaÔÔadukkhamatariÑs|ti.
1053. ŒsÊsantÊti r|papaÔilÈbhÈdayo patthenti. ThomayantÊti “suyiÔÔhaÑ
suci dinnan”ti-ÈdinÈ nayena yaÒÒÈdÊni pasaÑsanti. AbhijappantÊti
r|pÈdipaÔilÈbhÈya vÈcaÑ bhindanti. JuhantÊti denti. KÈmÈbhijappanti
paÔicca lÈbhanti r|pÈdipaÔilÈbhaÑ paÔicca punappunaÑ kÈme eva
abhijappanti, “aho vata amhÈkaÑ siyun”ti vadanti, taÓhaÒca tattha
vaÉÉhentÊti vuttaÑ hoti. YÈjayogÈti yÈgÈdhimuttÈ. BhavarÈgarattÈti
evamimehi ÈsÊsanÈdÊhi bhavarÈgeneva rattÈ, bhavarÈgarattÈ vÈhutvÈ etÈni
ÈsÊsanÈdÊni karontÈ nÈtariÑsu jÈti-ÈdivaÔÔadukkhaÑ na uttariÑs|ti.
1054-5. Atha ko carahÊti atha idÈni ko aÒÒo atÈrÊti. Sa~khÈyÈti ÒÈÓena
vÊmaÑsitvÈ. ParoparÈnÊti parÈni ca orÈni ca1, parattabhÈvasakattabhÈvÈdÊni
parÈni ca orÈni cÈti vuttaÑ hoti. Vidh|moti kÈyaduccaritÈdidh|mavirahito.
AnÊghoti rÈgÈdi-Êghavirahito. AtÈri soti so evar|po arahÈ jÈtijaraÑ atÈri.
Sesamettha pÈkaÔameva.
______________________________________________________________
1. ParovarÈnÊti parÈni ca avarÈni ca (SÊ), paroparÈnÊti parÈni ca oparÈni ca (?)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
305
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ayampi brÈhmaÓo arahatte patiÔÔhÈsi saddhiÑ
antevÈsisahassena, aÒÒesaÒca anekasatÈnaÑ dhammacakkhuÑ udapÈdi.
SesaÑ vuttasadisamevÈti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
PuÓÓakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. MettagusuttavaÓÓanÈ
1056. PucchÈmi tanti MettagusuttaÑ. Tattha maÒÒÈmi taÑ vedaguÑ
bhÈvitattanti “ayaÑ vedag|”ti ca “bhÈvitatto”ti ca evaÑ taÑ maÒÒÈmi.
1057. ApucchasÊti ettha a-iti padap|raÓamatte nipÈto, pucchasicceva
attho. PavakkhÈmi yathÈ pajÈnanti yathÈ pajÈnanto Ècikkhati, evaÑ
ÈcikkhissÈmi. UpadhinidÈnÈ pabhavanti dukkhÈti taÓhÈdi-upadhinidÈnÈ jÈtiÈdidukkhavisesÈ pabhavanti.
1058. EvaÑ upadhinidÈnato pabhavantesu dukkhesu–yo ve avidvÈti
gÈthÈ. Tattha pajÈnanti sa~khÈre aniccÈdivasena jÈnanto. Dukkhassa
jÈtippabhavÈnupassÊti vaÔÔadukkhassa jÈtikÈraÓaÑ “upadhÊ”ti anupassanto.
1059. SokapariddavaÒcÈti sokaÒca paridevaÒca. TathÈ hi te vidito esa
dhammoti yathÈ yathÈ sattÈ jÈnanti, tathÈ tathÈ paÒÒÈpanavasena vidito esa
dhammoti.
1060-61. KittayissÈmi te dhammanti nibbÈnadhammaÑ
nibbÈnagÈminipaÔipadÈdhammaÒca te desayissÈmi. DiÔÔhe dhammeti diÔÔhe
dukkhÈdidhamme, imasmiÑyeva vÈ attabhÈve. AnÊtihanti attapaccakkhaÑ.
YaÑ viditvÈti yaÑ dhammaÑ “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ nayena
sammasanto viditvÈ. TaÒcÈhaÑ abhinandÈmÊti taÑ
vuttapakÈradhammajotakaÑ tava vacanaÑ ahaÑ patthayÈmi.
Dhammamuttamanti taÒca dhammamuttamaÑ abhinandÈmÊti.
306
KhuddakanikÈya
1062. UddhaÑ adho tiriyaÒcÈpi majjheti ettha uddhanti anÈgataddhÈ
vuccati, adhoti atÊtaddhÈ, tiriyaÒcÈpi majjheti paccuppannaddhÈ. Etesu
nandiÒca nivesanaÒca, panujja viÒÒÈÓanti etesu uddhÈdÊsu taÓhaÒca
diÔÔhinivesanaÒca abhisa~khÈraviÒÒÈÓaÒca panudehi, panuditvÈ ca bhave na
tiÔÔhe, evaÑ sante duvidhepi bhave na tiÔÔheyya. EvaÑ tÈva panujjasaddassa
panudehÊti imasmiÑ atthavikappe sambandho. PanuditvÈti etasmiÑ pana
atthavikappe bhave na tiÔÔheti ayameva sambandho, etÈni
nandinivesanaviÒÒÈÓÈni panuditvÈ duvidhepi bhave na tiÔÔheyyÈti vuttaÑ
hoti.
1063-4. EtÈni vinodetvÈ bhave atiÔÔhanto eso–evaÑvihÈrÊti gÈthÈ.
Tattha idhevÈti imasmiÑyeva sÈsane, imasmiÑyeva vÈ attabhÈve. SukittitaÑ
Gotaman|padhÊkanti ettha anupadhikanti nibbÈnaÑ, taÑ sandhÈya
BhagavantaÑ Èlapanto Èha “sukittitaÑ Gotaman|padhÊkan”ti.
1065. Na kevalaÑ dukkhameva pahÈsi–te cÈpÊti gÈthÈ. Tattha
aÔÔhitanti sakkaccaÑ, sadÈ vÈ. TaÑ taÑ namassÈmÊti tasmÈ taÑ namassÈmi.
SameccÈti upagantvÈ. NÈgÈti BhagavantaÑ Èlapanto Èha.
1066. IdÈni taÑ BhagavÈ “addhÈ hi BhagavÈ pahÈsi dukkhan”ti evaÑ
tena brÈhmaÓena viditopi attÈnaÑ anupanetvÈva pahÊnadukkhena puggalena
ovadanto “yaÑ brÈhmaÓan”ti gÈthamÈha. Tassattho–yaÑ tvaÑ abhijÈnanto
“ayaÑ bÈhitapÈpattÈ brÈhmaÓo, vedehi gatattÈ vedag|, kiÒcanÈbhÈvena
akiÒcano, kÈmesu ca bhavesu ca asattattÈ kÈmabhave asatto”ti jaÒÒÈ
jÈneyyÈsi, addhÈ hi so imaÑ oghaÑ atÈri, tiÓÓo ca pÈraÑ akhilo aka~kho.
1067. KiÒca bhiyyo–vidvÈ ca yoti gÈthÈ. Tattha idhÈti imasmiÑsÈsane,
attabhÈve vÈ. VisajjÈti vossajjitvÈ. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
307
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ca vuttasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
MettagusuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. DhotakasuttavaÓÓanÈ
1068-9. PucchÈmi tanti DhotakasuttaÑ. Tattha vÈcÈbhika~khÈmÊti
vÈcaÑ abhika~khÈmi. Sikkhe nibbÈnamattanoti attano rÈgÈdÊnaÑ
nibbÈnatthÈya adhisÊlÈdÊni sikkheyya. Itoti mama mukhato.
1070. EvaÑ vutte attamano Dhotako BhagavantaÑ abhitthavamÈno
kathaÑkathÈpamokkhaÑ yÈcanto “passÈmahan”ti gÈthamÈha. Tattha
passÈmahaÑ devamanussaloketi passÈmi ahaÑ devamanussaloke. TaÑ taÑ
namassÈmÊti taÑ evar|paÑ namassÈmi. PamuÒcÈti pamocehi.
1071. Athassa BhagavÈ attÈdhÊnameva kathaÑkathÈpamokkhaÑ
oghataraÓamukhena dassento “nÈhan”ti gÈthamÈha. Tattha nÈhaÑ
sahissÈmÊti ahaÑ na sahissÈmi na sakkhissÈmi, na vÈyamissÈmÊti vuttaÑ
hoti. PamocanÈyÈti pamocetuÑ. KathaÑkathinti saka~khaÑ. TaresÊti
tareyyÈsi.
1072-5. EvaÑ vutte attamanataro dhotako BhagavantaÑ
abhitthavamÈno anusÈsaniÑ yÈcanto “anusÈsa brahme”ti gÈthamÈha. Tattha
brahmÈti seÔÔhavacanametaÑ. Tena BhagavantaÑ ÈmantayamÈno Èha
“anusÈsa brahme”ti. Vivekadhammanti
sabbasa~khÈravivekanibbÈnadhammaÑ. AbyÈpajjamÈnoti nÈnappakÈrataÑ
anÈpajjamÈno. Idheva santoti idheva samÈno. Asitoti anissito. Ito parÈ dve
gÈthÈ Mettagusutte vuttanayÈ eva. KevalaÒhi tattha dhammaÑ, idha santinti
ayaÑ viseso.
308
KhuddakanikÈya
tatiyagÈthÈyapi pubbaÉÉhaÑ tattha vuttanayameva. AparaÉÉhe sa~goti
sajjanaÔÔhÈnaÑ, laggananti vuttaÑ hoti. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ca vuttasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
DhotakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. UpasÊvasuttavaÓÓanÈ
1076. Eko ahanti UpasÊvasuttaÑ. Tattha mahantamoghanti mahantaÑ
oghaÑ. Anissitoti puggalaÑ vÈ dhammaÑ vÈ anissito. No visahÈmÊti na
sakkomi. ŒrammaÓanti nissayaÑ. YaÑ nissitoti yaÑ puggalaÑ vÈ
dhammaÑ vÈ nissito.
1077. IdÈni yasmÈ so brÈhmaÓo ÈkiÒcaÒÒÈyatanalÈbhÊ taÒca santampi
nissayaÑ na jÈnÈti, tenassa BhagavÈ taÒca nissayaÑ uttari ca niyyÈnapathaÑ
dassento “ÈkiÒcaÒÒan”ti gÈthamÈha. Tattha pekkhamÈnoti taÑ
ÈkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpattiÑ sato samÈpajjitvÈ vuÔÔhahitvÈ ca aniccÈdivasena
passamÈno. NatthÊti nissÈyÈti taÑ “natthi kiÒcÊ”ti pavattasamÈpattiÑ
ÈrammaÓaÑ katvÈ. Tarassu oghanti tato pabhuti pavattÈya vipassanÈya
yathÈnur|paÑ catubbidhampi oghaÑ tarassu. KathÈhÊti kathaÑkathÈhi.
TaÓhakkhayaÑ nattamahÈ’bhipassÈti rattindivaÑ nibbÈnaÑ vibh|taÑ katvÈ
passa. Etenassa diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ katheti.
1078-9. IdÈni “kÈme pahÈyÈ”ti sutvÈ vikkhambhanavasena attanÈ
pahÊne kÈme sampassamÈno “sabbes|”ti gÈthamÈha. Tattha hitvÈ maÒÒanti
aÒÒaÑ tato heÔÔhÈ chabbidhampi samÈpattiÑ hitvÈ. SaÒÒÈvimokkhe
parameti sattasu saÒÒÈvimokkhesu uttame ÈkiÒcaÒÒÈyatane. TiÔÔhe
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
309
nu so tattha anÈnuyÈyÊti1 so puggalo tattha ŒkiÒcaÒÒÈyatanabrahmaloke
avigacchamÈno tiÔÔheyya n|ti pucchati. Athassa BhagavÈ
saÔÔhikappasahassamattaÑyeva ÔhÈnaÑ anujÈnanto tatiyagÈthamÈha.
1080. EvaÑ tassa tattha ÔhÈnaÑ sutvÈ idÈnissa sassatucchedabhÈvaÑ
pucchanto “tiÔÔhe ce”ti gÈthamÈha. Tattha p|gampi vassÈnanti
anekasa~khyampi vassÈnaÑ, gaÓarÈsinti attho. “P|gampi vassÈnÊ”tipi pÈÔho,
tattha vibhattibyattayena sÈmivacanassa paccattavacanaÑ kattabbaÑ,
p|ganti vÈ etassa bah|nÊti attho vattabbo. “P|gÈnÊ”ti vÈpi paÔhanti,
purimapÈÔhoyeva sabbasundaro. Tattheva so sÊti siyÈ vimuttoti so puggalo
tatthevÈkiÒcaÒÒÈyatane nÈnÈdukkhehi vimutto sÊtibhÈvappatto bhaveyya,
nibbÈnappatto sassato hutvÈ tiÔÔheyyÈti adhippÈyo. Cavetha viÒÒÈÓaÑ
tathÈvidhassÈti udÈhu tathÈvidhassa viÒÒÈÓaÑ anupÈdÈya parinibbÈyeyyÈti
ucchedaÑ pucchati, paÔisandhiggahaÓatthaÑ vÈpi bhaveyyÈti paÔisandhimpi
tassa pucchati.
1081. Athassa BhagavÈ ucchedasassataÑ anupagamma tattha
uppannassa ariyasÈvakassa anupÈdÈya parinibbÈnaÑ dassento “accÊ yathÈ”ti
gÈthamÈha. Tattha atthaÑ paletÊti atthaÑ gacchati. Na upeti sa~khanti
“asukaÑ nÈma disaÑ gato”ti vohÈraÑ na gacchati. EvaÑ munÊ nÈmakÈyÈ
vimuttoti evaÑ tattha uppanno sekkhamuni pakatiyÈ pubbeva r|pakÈyÈ
vimutto tattha catutthamaggaÑ nibbattetvÈ dhammakÈyassa pariÒÒÈtattÈ
puna nÈmakÈyÈpi vimutto ubhatobhÈgavimutto khÊÓÈsavo hutvÈ
anupÈdÈparinibbÈnasa~khÈtaÑ atthaÑ paleti na upeti sa~khaÑ “khattiyo vÈ
brÈhmaÓo vÈ”ti evamÈdikaÑ.
1082. IdÈni “atthaÑ paletÊ”ti sutvÈ tassa yoniso atthaÑ asallakkhento
“attha~gato so”ti gÈthamÈha. Tassattho–so attha~gato udÈhu natthi, udÈhu
ve sassatiyÈ sassatabhÈvena arogo avipariÓÈmadhammo soti evaÑ taÑ me
munÊ sÈdhu viyÈkarohi. KiÑ kÈraÓaÑ? TathÈ hi te vidito esa dhammoti.
______________________________________________________________
1. AnÈnuvÈyÊti (SyÈ)
310
KhuddakanikÈya
1083. Athassa BhagavÈ tathÈ avattabbataÑ dassento “attha~gatassÈ”ti
gÈthamÈha. Tattha attha~gatassÈti anupÈdÈparinibbutassa. Na
pamÈÓa’matthÊti r|pÈdippamÈÓaÑ natthi. Yena naÑ vajjunti yena rÈgÈdinÈ
naÑ vadeyyuÑ. Sabbesu dhammes|ti sabbesu khandhÈdidhammesu. SesaÑ
sabbattha pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ imaÑ suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ca vuttasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
UpasÊvasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. NandasuttavaÓÓanÈ
1084-5. Santi loketi NandasuttaÑ. Tattha paÔhamagÈthÈya attho–loke
khattiyÈdayo janÈ ÈjÊvakanigaÓÔhÈdike sandhÈya “santi munayo”ti vadanti,
tayidaÑ kathaÑs|ti kiÑ nu kho te samÈpattiÒÈÓÈdinÈ ÒÈÓena uppannattÈ
ÒÈÓ|papannaÑ no muniÑ vadanti, evaÑvidhaÑ nu vadanti, udÈhu ve
nÈnappakÈrakena l|khajÊvitasa~khÈtena jÊviten|papannanti. Athassa
BhagavÈ tadubhayaÑ paÔikkhipitvÈ muniÑ dassento “na diÔÔhiyÈ”ti
gÈthamÈha.
1086-7. IdÈni “diÔÔhÈdÊhi suddhÊ”ti vadantÈnaÑ vÈde
ka~khÈpahÈnatthaÑ “ye kecime”ti pucchati. Tattha anekar|penÈti
kot|halama~galÈdinÈ. Tattha yatÈ carantÈti tattha sakÈya diÔÔhiyÈ guttÈ
viharantÈ. Athassa tathÈ suddhi-abhÈvaÑ dÊpento BhagavÈ dutiyaÑ
gÈthamÈha.
1088-90. EvaÑ “nÈtariÑs|”ti sutvÈ idÈni yo atari, taÑ sotukÈmo “ye
kecime”ti pucchati. Athassa BhagavÈ oghatiÓÓamukhena jÈtijarÈtiÓÓe
dassento tatiyaÑ gÈthamÈha. Tattha nivutÈti ovuÔÈ pariyonaddhÈ. YesÊdhÈti
yesu idha. Ettha ca su-iti nipÈtamattaÑ. TaÓhaÑ pariÒÒÈyÈti tÊhi pariÒÒÈhi
taÓhaÑ parijÈnitvÈ. SesaÑ sabbattha pubbe vuttanayattÈ pÈkaÔameva.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
311
EvaÑ BhagavÈ arahattanik|Ôeneva desanaÑ niÔÔhÈpesi,
desanÈpariyosÈne pana Nando Bhagavato bhÈsitaÑ abhinandamÈno
“etÈ’bhinandÈmÊ”ti gÈthamÈha. IdhÈpi ca pubbe vuttasadiso eva
dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
NandasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. HemakasuttavaÓÓanÈ
1091-4. Ye me pubbeti HemakasuttaÑ. Tattha ye me pubbe
viyÈkaÑs|ti ye BÈvari-Èdayo pubbe mayhaÑ sakaÑ laddhiÑ viyÈkaÑsu.
HuraÑ GotamasÈsanÈti GotamasÈsanÈ pubbataraÑ. SabbaÑ taÑ
takkavaÉÉhananti sabbaÑ taÑ kÈmavitakkÈdivaÉÉhanaÑ.
TaÓhÈnigghÈtananti taÓhÈvinÈsanaÑ. Athassa BhagavÈ taÑ dhammaÑ1
Ècikkhanto “idhÈ”ti gÈthÈdvayamÈha. Tattha etadaÒÒÈya ye satÈti etaÑ
nibbÈnapadamaccutaÑ “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ nayena vipassantÈ
anupubbena jÈnitvÈ ye kÈyÈnupassanÈsati-ÈdÊhi satÈ.
DiÔÔhadhammÈ’bhinibbutÈti viditadhammattÈ diÔÔhadhammattÈ
rÈgÈdinibbÈnena ca abhinibbutÈ. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ca pubbasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
HemakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. TathÈ dhamme (SÊ)
312
KhuddakanikÈya
9. TodeyyasuttavaÓÓanÈ
1095. YasmiÑ kÈmÈti TodeyyasuttaÑ. Tattha vimokkho tassa kÊdisoti
tassa kÊdiso vimokkho icchitabboti pucchati. IdÈni tassa
aÒÒavimokkhÈbhÈvaÑ dassento BhagavÈ dutiyaÑ gÈthamÈha. Tattha
vimokkho tassa nÈ’paroti tassa aÒÒo vimokkho natthi.
1097-8. EvaÑ “taÓhakkhayo eva vimokkho”ti vuttepi tamatthaÑ
asallakkhento “nirÈsaso so uda ÈsasÈno”ti puna pucchati. Tattha uda
paÒÒakappÊti udÈhu samÈpattiÒÈÓÈdinÈ ÒÈÓena taÓhÈkappaÑ vÈ
diÔÔhikappaÑ vÈ kappayati. Athassa BhagavÈ taÑ Ècikkhanto dutiyaÑ
gÈthamÈha. Tattha kÈmabhaveti kÈme ca bhave ca. SesaÑ sabbattha
pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ca pubbasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
TodeyyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. KappasuttavaÓÓanÈ
1099. Majjhe sarasminti KappasuttaÑ. Tattha majjhe sarasminti
purimapacchimakoÔipaÒÒÈÓÈbhÈvato majjhabh|te saÑsÈreti vuttaÑ hoti.
TiÔÔhatanti tiÔÔhamÈnÈnaÑ. YathÈyidaÑ nÈparaÑ siyÈti yathÈ idaÑ dukkhaÑ
puna na bhaveyya.
1101-2. Athassa BhagavÈ tamatthaÑ byÈkaronto tisso gÈthÈyo abhÈsi.
Tattha akiÒcananti kiÒcanapaÔipakkhaÑ. AnÈdÈnanti ÈdÈnapaÔipakkhaÑ,
kiÒcanÈdÈnav|pasamanti vuttaÑ hoti. AnÈparanti
aparapaÔibhÈgadÊpavirahitaÑ, seÔÔhanti vuttaÑ hoti. Na te mÈrassa
paddhag|ti1
______________________________________________________________
1. PaÔÔhag|ti (SyÈ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
313
te mÈrassa paddhacarÈ1 paricÈrakÈ sissÈ na honti. SesaÑ sabbattha
pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ca pubbasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
KappasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
11. JatukaÓÓisuttavaÓÓanÈ
1103-4. SutvÈnahanti JatukaÓÓisuttaÑ. Tattha sutvÈnahaÑ
vÊramakÈmakÈminti ahaÑ “itipi so BhagavÈ”ti-ÈdinÈ nayena vÊraÑ
kÈmÈnaÑ akÈmanato akÈmakÈmiÑ BuddhaÑ sutvÈ. AkÈmamÈgamanti
nikkÈmaÑ BhagavantaÑ pucchituÑ Ègatomhi. SahajanettÈti
sahajÈtasabbaÒÒutaÒÒÈÓacakkhu. YathÈtacchanti yathÈtathaÑ. Br|hi meti
puna yÈcanto bhaÓati. YÈcanto hi sahassakkhattumpi bhaÓeyya, ko pana
vÈdo dvikkhattuÑ. TejÊ tejasÈti tejena samannÈgato tejasÈ abhibhuyya.
YamahaÑ vijaÒÒaÑ jÈtijarÈya idha vippahÈnanti yamahaÑ jÈtijarÈnaÑ
pahÈnabh|taÑ dhammaÑ idheva jÈneyyaÑ.
1105-7. Athassa BhagavÈ taÑ dhammamÈcikkhanto tisso gÈthÈyo
abhÈsi. Tattha nekkhammaÑ daÔÔhu khematoti nibbÈnaÒca
nibbÈnagÈminiÒca paÔipadaÑ “kheman”ti disvÈ. Uggahitanti
taÓhÈdiÔÔhivasena gahitaÑ. NirattaÑ vÈti nirassitabbaÑ vÈ, muÒcitabbanti
vuttaÑ hoti. MÈ te vijjitthÈti mÈ te ahosi. KiÒcananti rÈgÈdikiÒcanaÑ vÈpi
te mÈ vijjittha. Pubbeti atÊte sa~khÈre Èrabbha uppannakilesÈ. BrÈhmaÓÈti
BhagavÈ JatukaÓÓiÑ Èlapati. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.
______________________________________________________________
1. PaÔÔhacarÈ (SyÈ, Ka)
314
KhuddakanikÈya
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ca pubbasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
JatukaÓÓisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
12. BhadrÈvudhasuttavaÓÓanÈ
1108-9. OkaÒjahanti BhadrÈvudhasuttaÑ. Tattha okaÒjahanti ÈlayaÑ
jahaÑ. TaÓhacchidanti chataÓhÈkÈyacchidaÑ. Anejanti lokadhammesu
nikkampaÑ. NandiÒjahanti anÈgatar|pÈdipatthanÈjahaÑ. EkÈ eva hi taÓhÈ
thutivasena idha nÈnappakÈrato vuttÈ. KappaÒjahanti duvidhakappajahaÑ.
AbhiyÈceti ativiya yÈcÈmi. SutvÈna nÈgassa apanamissanti itoti nÈgassa tava
BhagavÈ vacanaÑ sutvÈ ito pÈsÈÓakacetiyato bah| janÈ pakkamissantÊti
adhippÈyo. Janapadehi sa~gatÈti A~gÈdÊhi janapadehi idha samÈgatÈ.
ViyÈkarohÊti dhammaÑ desehi.
1110. Athassa ÈsayÈnulomena dhammaÑ desento BhagavÈ dve gÈthÈyo
abhÈsi. Tattha ÈdÈnataÓhanti r|pÈdÊnaÑ ÈdÈyikaÑ gahaÓataÓhaÑ,
taÓhupÈdÈnanti vuttaÑ hoti. YaÑ yaÒhi lokasmimupÈdiyantÊti etesu
uddhÈdibhedesu yaÑ yaÑ gaÓhanti. Teneva mÈro anveti jantunti teneva
upÈdÈnapaccayanibbattakammÈbhisa~khÈranibbattavasena
paÔisandhikkhandhamÈro taÑ sattaÑ anugacchati.
1111. TasmÈ pajÈnanti tasmÈ etamÈdÊnavaÑ aniccÈdivasena vÈ
sa~khÈre jÈnanto. ŒdÈnasatte iti pekkhamÈno, pajaÑ imaÑ maccudheyye
visattanti ÈdÈtabbaÔÔhena ÈdÈnesu r|pÈdÊsu satte sabbaloke imaÑ pajaÑ
maccudheyye laggaÑ pekkhamÈno, ÈdÈnasatte vÈ ÈdÈnÈbhiniviÔÔhe puggale
ÈdÈnasa~gahetuÒca imaÑ pajaÑ maccudheyye laggaÑ tato vÊtikkamituÑ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
315
asamatthaÑ iti pekkhamÈno kiÒcanaÑ sabbaloke na upÈdiyethÈti. SesaÑ
sabbattha pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ca pubbasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
BhadrÈvudhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
13. UdayasuttavaÓÓanÈ
1112-3. JhÈyinti UdayasuttaÑ. Tattha aÒÒÈvimokkhanti
paÒÒÈnubhÈvanijjhÈtaÑ vimokkhaÑ pucchati. Atha BhagavÈ yasmÈ Udayo
catutthajjhÈnalÈbhÊ, tasmÈssa paÔiladdhajjhÈnavasena nÈnappakÈrato
aÒÒÈvimokkhaÑ dassento gÈthÈdvayamÈha. Tattha pahÈnaÑ
kÈmacchandÈnanti yamidaÑ paÔhamajjhÈnaÑ nibbattentassa
kÈmacchandappahÈnaÑ, tampi aÒÒÈvimokkhaÑ pabr|mi. EvaÑ sabbapadÈni
yojetabbÈni.
1114. UpekkhÈsatisaÑsuddhanti catutthajjhÈna-upekkhÈsatÊhi
saÑsuddhaÑ. Dhammatakkapurejavanti iminÈ tasmiÑ
catutthajjhÈnavimokkhe ÔhatvÈ jhÈna~gÈni vipassitvÈ adhigataÑ
arahattavimokkhaÑ vadati. Arahattavimokkhassa hi
maggasampayuttasammÈsa~kappÈdibhedo dhammatakko purejavo hoti.
TenÈha “dhammatakkapurejavan”ti. AvijjÈya pabhedananti etameva ca
aÒÒÈvimokkhaÑ avijjÈpabhedanasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ nissÈya jÈtattÈ
kÈraÓopacÈrena “avijjÈya pabhedanan”ti pabr|mÊti.
1115-6. EvaÑ avijjÈpabhedanavacanena vuttaÑ nibbÈnaÑ sutvÈ “taÑ
kissa vippahÈnena vuccatÊ”ti pucchanto “kiÑ su saÑyojano”ti gÈthamÈha.
Tattha kiÑ su saÑyojanoti kiÑsaÑyojano. VicÈraÓanti vicaraÓakÈraÓaÑ.
Kissassa vippahÈnenÈti kiÑnÈmakassa assa dhammassa vippahÈnena.
316
KhuddakanikÈya
Athassa BhagavÈ tamatthaÑ byÈkaronto “nandisaÑyojano”ti gÈthamÈha.
Tattha vitakkassÈti kÈmavitakkÈdiko vitakko assa.
1117-8. IdÈni tassa nibbÈnassa maggaÑ pucchanto “kathaÑ satassÈti
gÈthamÈha. Tattha viÒÒÈÓanti abhisa~khÈraviÒÒÈÓaÑ. Athassa maggaÑ
kathento BhagavÈ “ajjhattaÒcÈ”ti gÈthamÈha. Tattha evaÑ satassÈti evaÑ
satassa sampajÈnassa. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ca pubbasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
UdayasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
14. PosÈlasuttavaÓÓanÈ
1119-20. Yo atÊtanti PosÈlasuttaÑ. Tattha yo atÊtaÑ ÈdisatÊti yo
BhagavÈ attano ca paresaÒca “ekampi jÈtin”ti-ÈdibhedaÑ atÊtaÑ Èdisati.
Vibh|tar|pasaÒÒissÈti samatikkantar|pasaÒÒissa. SabbakÈyappahÈyinoti
tada~gavikkhambhanavasena sabbar|pakÈyappahÈyino,
pahÊnar|pabhavapaÔisandhikassÈti adhippÈyo. Natthi kiÒcÊti passatoti
viÒÒÈÓÈbhÈvavipassanena “natthi kiÒcÊ”ti passato, ÈkiÒcaÒÒÈyatanalÈbhinoti
vuttaÑ hoti. ©ÈÓaÑ sakkÈ’nupucchÈmÊti sakkÈti BhagavantaÑ Èlapanto Èha.
Tassa puggalassa ÒÈÓaÑ pucchÈmi, kÊdisaÑ pucchitabbanti. KathaÑ neyyoti
kathaÑ so netabbo, kathamassa uttariÒÈÓaÑ uppÈdetabbanti.
1121. Athassa BhagavÈ tÈdise puggale attano appaÔihataÒÈÓataÑ
pakÈsetvÈ taÑ ÒÈÓaÑ byÈkÈtuÑ gÈthÈdvayamÈha. Tattha viÒÒÈÓaÔÔhitiyo
sabbÈ, abhijÈnaÑ TathÈgatoti abhisa~khÈravasena catasso paÔisandhivasena
sattÈti evaÑ sabbÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyo abhijÈnanto TathÈgato. TiÔÔhantamenaÑ
jÈnÈtÊti kammÈbhisa~khÈravasena
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
317
tiÔÔhantaÑ etaÑ puggalaÑ jÈnÈti “ÈyatiÑ ayaÑ evaÑgatiko bhavissatÊ”ti.
Vimuttanti ŒkiÒcaÒÒÈyatanÈdÊsu adhimuttaÑ. TapparÈyaÓanti tammayaÑ.
1122. ŒkiÒcaÒÒasambhavaÑ ÒatvÈti ÈkiÒcaÒÒÈyatanajanakaÑ
kammÈbhisa~khÈraÑ ÒatvÈ “kinti palibodho ayan”ti. NandÊ saÑyojanaÑ
itÊti yÈ ca tattha ar|parÈgasa~khÈtÈ nandÊ, taÒca saÑyojanaÑ iti ÒatvÈ. Tato
tattha vipassatÊti tato ÈkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpattito vuÔÔhahitvÈ taÑ
samÈpattiÑ aniccÈdivasena vipassati. EtaÑ ÒÈÓaÑ tathaÑ tassÈti etaÑ tassa
puggalassa evaÑ vipassato anukkameneva uppannaÑ arahattaÒÈÓaÑ
aviparÊtaÑ. VusÊmatoti vusitavantassa. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ca pubbasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
PosÈlasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
15. MogharÈjasuttavaÓÓanÈ
1123. DvÈhaÑ sakkanti MogharÈjasuttaÑ. Tattha dvÈhanti dve vÈre
ahaÑ. So hi pubbe Ajitasuttassa ca Tissametteyyasuttassa ca avasÈne
dvikkhattuÑ BhagavantaÑ pucchi, BhagavÈ panassa indriyaparipÈkaÑ
ÈgamayamÈno na byÈkÈsi. TenÈha “dvÈhaÑ sakkaÑ apucchissan”ti.
YÈvatatiyaÒca devÊsi, byÈkarotÊti me sutanti yÈvatatiyaÒca sahadhammikaÑ
puÔÔho visuddhidevabh|to isi BhagavÈ SammÈsambuddho byÈkarotÊti evaÑ
me sutaÑ. GodhÈvarÊtÊreyeva kira so evamassosi. TenÈha “byÈkarotÊti me
sutan”ti.
1124. AyaÑ lokoti manussaloko. Paro lokoti taÑ ÔhapetvÈ avaseso.
Sadevakoti brahmalokaÑ ÔhapetvÈ
318
KhuddakanikÈya
avaseso upapattidevasammutidevayutto, “brahmaloko sadevako”ti etaÑ vÈ
“sadevake loke”ti-ÈdinayanidassanamattaÑ, tena sabbopi tathÈvuttappakÈro
loko veditabbo.
1125. EvaÑ abhikkantadassÈvinti evaÑ aggadassÈviÑ, sadevakassa
lokassa ajjhÈsayÈdhimuttigatiparÈyaÓÈdÊni passituÑ samatthanti dasseti.
1126. SuÒÒato lokaÑ avekkhass|ti avasiyapavattasallakkhaÓavasena vÈ
tucchasa~khÈrasamanupassanÈvasena vÈti dvÊhi kÈraÓehi suÒÒato lokaÑ
passa. AttÈnudiÔÔhiÑ |haccÈti sakkÈyadiÔÔhiÑ uddharitvÈ. SesaÑ sabbattha
pÈkaÔameva.
EvaÑ BhagavÈ imampi suttaÑ arahattanik|Ôeneva desesi,
desanÈpariyosÈne ca vuttasadiso eva dhammÈbhisamayo ahosÊti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
MogharÈjasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
16. Pi~giyasuttavaÓÓanÈ
1127. JiÓÓohamasmÊti Pi~giyasuttaÑ. Tattha jiÓÓohamasmi abalo
vÊtavaÓÓoti so kira brÈhmaÓo jarÈbhibh|to vÊsavassasatiko jÈtiyÈ, dubbalo
ca “idha padaÑ karissÈmÊ”ti aÒÒattheva karoti, vinaÔÔhapurimacchavivaÓÓo
ca. TenÈha “jiÓÓohamasmi abalo vÊtavaÓÓo”ti. MÈ’haÑ nassaÑ mo muho
antarÈvÈti mÈhaÑ tuyhaÑ dhammaÑ asacchikatvÈ antarÈyeva avidvÈ hutvÈ
anassiÑ. JÈtijarÈya idha vippahÈnanti idheva tava pÈdam|le pÈsÈÓake vÈ
cetiye jÈtijarÈya vippahÈnaÑ nibbÈnadhammaÑ yamahaÑ vijaÒÒaÑ, taÑ me
Ècikkha.
1128. IdÈni yasmÈ Pi~giyo kÈye sÈpekkhatÈya “jiÓÓohamasmÊ”ti
gÈthamÈha, tenassa BhagavÈ kÈye sinehappahÈnatthaÑ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
319
“disvÈna r|pesu vihaÒÒamÈne”ti gÈthamÈha. Tattha r|pes|ti r|pahetu
r|papaccayÈ. VihaÒÒamÈneti kammakÈraÓÈdÊhi upahaÒÒamÈne. Ruppanti
r|pes|ti cakkhurogÈdÊhi ca r|pahetuyeva janÈ ruppanti bÈdhÊyanti.
1129-30. EvaÑ BhagavatÈ yÈva arahattaÑ, tÈva kathitaÑ paÔipattiÑ
sutvÈpi Pi~giyo jarÈdubbalatÈya visesaÑ anadhigantvÈva puna “disÈ
catasso”ti imÈya gÈthÈya BhagavantaÑ thomento desanaÑ yÈcati. Athassa
BhagavÈ punapi yÈva arahattaÑ, tÈva paÔipadaÑ dassento “taÓhÈdhipanne”ti
gÈthamÈha. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.
Imampi suttaÑ BhagavÈ arahattanik|Ôeneva desesi, desanÈpariyosÈne ca
Pi~giyo anÈgÈmiphale patiÔÔhÈsi. So kira antarantarÈ cintesi “evaÑ
vicitrapaÔibhÈnaÑ nÈma desanaÑ na labhi mayhaÑ mÈtulo BÈvarÊ
savanÈyÈ”ti. Tena sinehavikkhepena arahattaÑ pÈpuÓiÑtuÑ nÈsakkhi.
AntevÈsino panassa sahassajaÔilÈ arahattaÑ pÈpuÓiÑsu, sabbeva
iddhimayapattacÊvaradharÈ ehibhikkhavo ahesunti.
ParamatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
Pi~giyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
PÈrÈyanatthutigÈthÈvaÓÓanÈ
Ito paraÑ sa~gÊtikÈrÈ desanaÑ thomentÈ “idamavoca BhagavÈ”tiÈdimÈhaÑsu. Tattha idamavocÈti idaÑ pÈrÈyanaÑ avoca.
ParicÈrakasoÄasÈnanti BÈvarissa paricÈrakena Pi~giyena saha soÄasannaÑ,
Buddhassa vÈ Bhagavato paricÈrakÈnaÑ soÄasannanti paricÈrakasoÄasannaÑ.
Te eva ca brÈhmaÓÈ. Tattha soÄasaparisÈ pana purato ca pacchato ca
vÈmapassato ca dakkhiÓapassato ca cha cha yojanÈni nisinnÈ ujukena
dvÈdasayojanikÈ ahosi. AjjhiÔÔhoti yÈcito. AtthamaÒÒÈyÈti PÈÄiatthamaÒÒÈya. DhammamaÒÒÈyÈti PÈÄimaÒÒÈya. PÈrÈyananti evaÑ imassa
dhammapariyÈyassa adhivacanaÑ ÈropetvÈ tesaÑ
320
KhuddakanikÈya
brÈhmaÓÈnaÑ nÈmÈni kittayantÈ “Ajito Tissametteyyo -pa- BuddhaseÔÔhaÑ
upÈgamun”ti ÈhaÑsu.
1131-7. Tattha sampannacaraÓanti nibbÈnapadaÔÔhÈnabh|tena
pÈtimokkhasÊlÈdinÈ sampannaÑ. Isinti MahesiÑ. SesaÑ pÈkaÔameva. Tato
paraÑ BrahmacariyamacariÑs|ti maggabrahmacariyaÑ acariÑsu. TasmÈ
pÈrÈyananti tassa pÈrabh|tassa nibbÈnassa ayananti vuttaÑ hoti.
PÈrÈyanÈnugÊtigÈthÈvaÓÓanÈ
1138. PÈrÈyanamanugÈyissanti assa ayaÑ sambandho–BhagavatÈ hi
pÈrÈyane desite soÄasasahassÈ jaÔilÈ arahattaÑ pÈpuÓiÑsu, avasesÈnaÒca
cuddasakoÔisa~khÈnaÑ devamanussÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosi.
VuttaÒhetaÑ porÈÓehi–
“Tato pÈsÈÓake ramme, pÈrÈyanasamÈgame.
AmataÑ pÈpayÊ Buddho, cuddasa pÈÓakoÔiyo”ti.
NiÔÔhitÈya pana dhammadesanÈya tato tato ÈgatÈ manussÈ Bhagavato
ÈnubhÈvena attano attano gÈmanigamÈdÊsveva pÈturahesuÑ. BhagavÈpi
SÈvatthimeva agamÈsi paricÈrakasoÄasÈdÊhi anekehi bhikkhusahassehi
parivuto. Tattha Pi~giyo BhagavantaÑ vanditvÈ Èha “gacchÈmahaÑ bhante
BÈvarissa BuddhuppÈdaÑ ÈrocetuÑ, paÔissutaÑ hi tassa mayÈ”ti. Atha
BhagavatÈ anuÒÒÈto ÒÈÓagamaneneva GodhÈvarÊtÊraÑ gantvÈ
pÈdagamanena assamÈbhimukho agamÈsi. TamenaÑ BÈvarÊ brÈhmaÓo
maggaÑ olokento nisinno d|ratova khÈrijaÔÈdivirahitaÑ bhikkhuvesena
ÈgacchantaÑ disvÈ “Buddho loke uppanno”ti niÔÔhaÑ agamÈsi.
SampattaÒcÈpi naÑ pucchi “kiÑ Pi~giya Buddho loke uppanno”ti. Œma
brÈhmaÓa uppanno, pÈsÈÓake cetiye nisinno amhÈkaÑ dhammaÑ desesi,
tamahaÑ tuyhaÑ desessÈmÊti. Tato BÈvarÊ mahatÈ sakkÈrena sapariso taÑ
p|jetvÈ ÈsanaÑ paÒÒÈpesi. Tattha nisÊditvÈ Bi~giyo
“pÈrÈyanamanugÈyissan”ti-ÈdimÈha.
Tattha anugÈyissanti BhagavatÈ gÊtaÑ anugÈyissaÑ. YathÈ’ddakkhÊti
yathÈ sÈmaÑ saccÈbhisambodhena asÈdhÈraÓaÒÈÓena ca addakkhi.
NikkÈmoti
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
321
pahÊnakÈmo. “Nikkamo”tipi1 pÈÔho, vÊriyavÈti attho, nikkhanto vÈ
akusalapakkhÈ. Nibbanoti kilesavanavirahito, taÓhÈvirahito eva vÈ. Kissa
hetu musÈ bhaÓeti yehi kilesehi musÈ bhaÓeyya, ete tassa pahÊnÈti dasseti.
Etena brÈhmaÓassa savane ussÈhaÑ janeti.
1139-41. VaÓÓ|pasaÒhitanti guÓ|pasaÒhitaÑ. Saccavhayoti “Buddho”ti
sacceneva avhÈnena nÈmena yutto. Brahmeti taÑ brÈhmaÓaÑ Èlapati.
Kubbanakanti parittavanaÑ. BahupphalaÑ kÈnanamÈvaseyyÈti
anekaphalÈdivikatibharitaÑ kÈnanaÑ Ègamma vaseyya. Appadasseti
BÈvaripabhutike parittapaÒÒe. Mahodadhinti anotattÈdiÑ mahantaÑ
udakarÈsiÑ.
1142-4. Yeme pubbeti ye ime pubbe. TamanudÈsinoti tamonudo Èsino.
Bh|ripaÒÒÈÓoti ÒÈÓadhajo. Bh|rimedhasoti vipulapaÒÒo.
SandiÔÔhikamakÈlikanti sÈmaÑ passitabbaphalaÑ, na ca kÈlantare
pattabbaphalaÑ. AnÊtikanti kilesa-ÊtivirahitaÑ.
1145-50. Atha naÑ BÈvarÊ Èha “kiÑ nu tamhÈ”ti dve gÈthÈ. Tato
Pi~giyo Bhagavato santikÈ avippavÈsameva dÊpento “nÈhaÑ tamhÈ”tiÈdimÈha. PassÈmi naÑ manasÈ cakkhunÈvÈti taÑ BuddhaÑ ahaÑ cakkhunÈ
viya manasÈ passÈmi. NamassamÈno vivasemi2 rattinti namassamÈnova
rattiÑ atinÈmemi. Tena teneva natoti yena disÈbhÈgena Buddho, tena
tenevÈhampi nato tanninno tappoÓoti dasseti.
1151. DubbalathÈmakassÈti appathÈmakassa, atha vÈ dubbalassa
dutthÈmakassa ca, balavÊriyahÊnassÈti vuttaÑ hoti. Teneva kÈyo na paletÊti
teneva dubbalathÈmakattena kÈyo na gacchati, yena vÈ Buddho, tena na
gacchati. “Na paretÊ”tipi pÈÔho, so evattho. TatthÈti Buddhassa santike.
Sa~kappayantÈyÈti3 sa~kappagamanena. Tena yuttoti yena Buddho, tena
yutto payutto anuyuttoti dasseti.
______________________________________________________________
1. NikkhÈmotipi (SÊ, Ka)
2. NamassamÈnova vasemi (SÊ)
3. Sa~kappayattÈyÈti (SÊ)
322
KhuddakanikÈya
1152. Pa~ke sayÈnoti kÈmakaddame sayamÈno. DÊpÈ dÊpaÑ upaplavinti
satthÈrÈdito satthÈrÈdiÑ abhigacchiÑ. AthaddasÈsiÑ Sambuddhanti sohaÑ
evaÑ duddiÔÔhiÑ gahetvÈ anvÈhiÓÉanto atha pÈsÈÓake cetiye
BuddhamaddakkhiÑ.
1153. ImissÈ gÈthÈya avasÈne Pi~giyassa ca BÈvarissa ca
indriyaparipÈkaÑ viditvÈ BhagavÈ SÈvatthiyaÑ Ôhitoyeva suvaÓÓobhÈsaÑ
muÒci. Pi~giyo BÈvarissa BuddhaguÓe vaÓÓayanto nisinno eva taÑ obhÈsaÑ
disvÈ “kiÑ idan”ti vilokento BhagavantaÑ attano purato ÔhitaÑ viya disvÈ
BÈvaribrÈhmaÓassa “Buddho Ègato”ti Èrocesi, brÈhmaÓo uÔÔhÈyÈsanÈ
aÒjaliÑ paggahetvÈ aÔÔhÈsi. BhagavÈpi obhÈsaÑ pharitvÈ brahmaÓassa
attÈnaÑ dassento ubhinnampi sappÈyaÑ viditvÈ Pi~giyameva ÈlapamÈno
“yathÈ ah| VakkalÊ”ti imaÑ gÈthamabhÈsi.
Tassattho–yathÈ Vakkalitthero saddhÈdhimutto ahosi, saddhÈdhurena
ca arahattaÑ pÈpuÓi, yathÈ ca soÄasannaÑ eko bhadrÈvudho nÈma, yathÈ ca
ŒÄavi Gotamo, evameva tvampi pamuÒcassu saddhaÑ, tato saddhÈya
adhimuccanto “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ nayena vipassanaÑ ÈrabhitvÈ
maccudheyyassa pÈraÑ nibbÈnaÑ gamissasÊti arahattanik|Ôeneva desanaÑ
niÔÔhÈpesi, desanÈpariyosÈne Pi~giyo arahatte, BÈvarÊ anÈgÈmiphale
patiÔÔhahi, BÈvaribrÈhmaÓassa sissÈ pana paÒcasatÈ sotÈpannÈ ahesuÑ.
1154-5. IdÈni Pi~giyo attano pasÈdaÑ pavedento “esabhiyyo”tiÈdimÈha. Tattha paÔibhÈnavÈti paÔibhÈnapaÔisambhidÈya upeto. Adhideve
abhiÒÒÈyÈti adhidevakare dhamme ÒatvÈ. Varovaranti hÊnapaÓÊtaÑ, attano
ca parassa ca adhidevattakaraÑ sabbaÑ dhammajÈtaÑ vedÊti vuttaÑ hoti.
Ka~khÊnaÑ paÔijÈnatanti ka~khÊnaÑyeva sataÑ “nikka~khamhÈ”ti
paÔijÈnantÈnaÑ.
1156. AsaÑhÊranti rÈgÈdÊhi asaÑhÈriyaÑ. AsaÑkuppanti akuppaÑ
avipariÓÈmadhammaÑ. DvÊhipi padehi nibbÈnaÑ bhaÓati. AddhÈ
gamissÈmÊti ekaÑseneva taÑ anupÈdisesaÑ nibbÈnadhÈtuÑ gamissÈmi. Na
mettha ka~khÈti natthi
SuttanipÈtaÔÔhakathÈ
323
me ettha nibbÈne ka~khÈ. EvaÑ maÑ dhÈrehi adhimuttacittanti Pi~giyo
“evameva tvampi pamuÒcassu saddhan”ti iminÈ Bhagavato ovÈdena attani
saddhaÑ uppÈdetvÈ saddhÈdhureneva ca vimuÒcitvÈ taÑ saddhÈdhimuttataÑ
pakÈsento BhagavantaÑ Èha “evaÑ maÑ dhÈrehi adhimuttacittan”ti.
Ayamettha adhippÈyo “yathÈ maÑ tvaÑ avaca, evameva adhimuttaÑ
dhÈrehÊ”ti.
Iti paramatthajotikÈya KhuddakaÔÔhakathÈya
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya
SoÄasabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhito ca paÒcamo vaggo atthavaÓÓanÈnayato,
NÈmena PÈrÈyanavaggoti.
_____
NigamanakathÈ
EttÈvatÈ ca yaÑ vuttaÑ–
“UttamaÑ vandaneyyÈnaÑ, vanditvÈ ratanattayaÑ.
Yo KhuddakanikÈyamhi, khuddÈcÈrappahÈyinÈ.
Desito LokanÈthena, lokanittharaÓesinÈ.
Tassa SuttanipÈtassa, karissÈmatthavaÓÓanan”ti.
Ettha UragavaggÈdipaÒcavaggasa~gahitassa
UragasuttÈdisattatisuttappabhedassa suttanipÈtassa atthavaÓÓanÈ katÈ hoti.
TenetaÑ vuccati–
“ImaÑ SuttanipÈtassa, karontenatthavaÓÓanaÑ.
SaddhammaÔÔhitikÈmena, yaÑ pattaÑ kusalaÑ mayÈ.
TassÈnubhÈvato khippaÑ, dhamme ariyappavedite.
VuÉÉhiÑ vir|ÄhiÑ vepullaÑ, pÈpuÓÈtu ayaÑ jano”ti.
(PariyattippamÈÓato catucattÈlÊsamattÈ bhÈÓavÈrÈ.)
324
KhuddakanikÈya
ParamavisuddhasaddhÈbuddhivÊriyappaÔimaÓÉitena
sÊlÈcÈrajjavamaddavÈdiguÓasamudayasamuditena
sakasamayasamayantaragahanajjhogÈhaÓasamatthena
paÒÒÈveyyattiyasamannÈgatena TipiÔakapariyattippabhede sÈÔÔhakathe
SatthusÈsane appaÔihataÒÈÓappabhÈvena mahÈveyyÈkaraÓena
karaÓasampattijanitasukhaviniggatamadhurodÈravacanalÈvaÓÓayuttena
yuttamuttavÈdinÈ vÈdÊvarena mahÈkavinÈ
chaÄabhiÒÒÈpaÔisambhidÈdippabhedaguÓapaÔimaÓÉite uttarimanussadhamme
suppatiÔÔhitabuddhÊnaÑ theravaÑsappadÊpÈnaÑ therÈnaÑ
MahÈvihÈravÈsÊnaÑ vaÑsÈla~kÈrabh|tena vipulavisuddhabuddhinÈ
Buddhaghosoti gar|hi gahitanÈmadheyyena therena katÈ ayaÑ
ParamatthajotikÈ nÈma SuttanipÈtaÔÔhakathÈ–
TÈva tiÔÔhatu lokasmiÑ, lokanittharaÓesinaÑ.
DassentÊ kulaputtÈnaÑ, nayaÑ paÒÒÈvisuddhiyÈ1.
YÈva Buddhoti nÈmampi, suddhacittassa tÈdino.
Lokamhi LokajeÔÔhassa, pavattati Mahesinoti.
SuttanipÈtatthavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SÊlavisuddhiyÈ (SÊ)
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
A
AkakkasaÑ
Aka~kho
AkatthamÈno
AkathaÑkathiÑ
AkathaÑkathÊ
AkappayiÑsu
Akappayi
AkappayuÑ
Akappiyo
Akalyar|po
AkallaÑ maÑ
AkÈco
AkÈmakÈmiÑ
AkÈmamÈgamaÑ
AkÈlacÈriÑ
AkÈlikaÑ
AkiÒcanaÑ
AkiÒcanaÑ anÈdÈnaÑ
AkiÒcano
Akittayi
Akukkuco
Akutobhayo
AkubbaÑ
Akuhako
AkevalÊ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
305
189
137, 306
237
156
190
304
296
53
265
207
129
136
313
313
104
176, 321
312
187
129, 306
279
263
176
261
264
270
AkopÈ
AkkuÔÔhavanditaÑ
AkkuÔÔho
Akkusalo
AkkosaÒca
Akkharappabhedo
AkkhÈtampi
AkkhÈhi
Akkhitto
AkkheyyaÑ
Akkhesu
Akhilo
AgataÑ disaÑ
AgamÈ
Agaho
AgÈraÑ
AgÈrasmÈ
Agiddho
Aggapuggalo
AggÈÄave
AggiÑ juhati
AgginisamÈsu
Aggisikh|pamÈ
AggihuttaÑ
AggihuttamukhÈ
A~gÈre
142
210
95
270
188
169
45
141
183
248
197
137, 306
287
111
129
170
45
261
205
78
128
200
211
128
177
200
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
326
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
A~guttarÈpesu
A~gehi
AghÈtayi
AghÈvÊ
Acari
AcaruÑ
AcÈrisuÑ
AcÈvayi
AcintayuÑ
Acirapakkantassa
Aciraparinibbuto
AccagÈ vata
Accantasuddhi
Accayeyya
AjÈnataÑ
AjÈnantÈ
Ajita etaÑ paÒhaÑ
Ajito
Ajeguccho
AjeyyÈ
AjjavaÑ
AjjhagamÈ
AjjhattaÑ
AjjhattacintÊ
Ajjhattamevu’pasame
Ajjhattasanti
AjjhabhÈsi
AjjhÈvasati
AjjhiÔÔho
AÒÈÓÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
160
123
57
208
80
51
49
120
9
195
79
84
243
236
298
192
301
148
264
50
52
100
150, 278
104
278
259
8
170
319
260
AÒÒatarasmiÑ
AÒÒatarÈ
AÒÒatitthiyapubbo
AÒÒatra tamhÈ
AÒÒatra saÒÒÈya
AÒÒamagamuÑ
AÒÒamaÒÒÈ
AÒÒamokkhÈ
AÒÒasitÈ
AÒÒÈ
AÒÒÈÓapakkhÈ
AÒÒÈya atthaÑ
AÒÒÈya padaÑ
AÒÒÈvimokkhaÑ
AÒÒena
AÒÒo jano
AÔÔo
AÔÔha~gikaÑ
AÔÔhacattÈlÊsaÑ
AÔÔhÈ
AÔÔhÈnavutiÑ
AÔÔhÈsi
AÔÔhitaÑ
AÉÉhateÄasehi
AÓuÑ th|laÑ
AÓuto aÓuÑ
AÓudhammo
AÓumattopi
AÓumpi saÒÒaÑ
AtarÊ
128
5
159
52
271
51
184
233
255
221
81
65
98
315
242
131
208
108
51
116
58
8
306
162
189
54
58
116
260
265
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
AtÈri
AtÈri so
AtÈruÑ
AtÈresi maÑ
Atikkamanti
Aticca
AtiÓÓapubbaÑ
Atitulo
AtisÈradiÔÔhiyÈ
AtÊtaÑ
AtÊtesu
AttaÒjaho
AttadaÓÉÈ
AttadaÓÉesu
AttadatthaÑ
AttadÊpÈ
Attano
AttamanÈ
Attamano
AttamÈniÑ
Attasambh|tÈ
AttÈ
AttÈ nirattÈ
AttÈnudiÔÔhiÑ
AtthaÑ
AtthagatÈ
Attha~gatassa
Attha~gato
Atthadaso
AtthabaddhÈ
327
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
83
304
304
159
38
97, 154, 248
41
175
271
316
97
242
281
189
49
142
45, 282
227
149
225
40
16
239
318
67, 111
136
310
309
104
103
AtthamaÒÒÈya
319
AtthasaÒhitaÑ
217
Atthi paÒhena
287
Atthu
76
Atthe ca dhamme ca
126
Attho supitena
71
Atha
5
Atha ko carahi
304
Atha kho
39
AthantarÈ
208
AthavÈpi
279
AthÈparaÑ
125, 197, 290
Athettha
282
Adassanena
131
AdiÔÔhiyÈ nÈha
260
AdinnaÑ
107
AdukkhamasukhaÑ
223
AduÔÔho
188
Ad|sikÈyo
58
Addakkhi
275
AddhagatÈ
48
AddhÈ
98, 229
AddhÈ gamissÈmi
322
AddhÈnavemattatÈ
134
AddhÈ bhavanto
289
Adhammo
58
Adhammo adhammo
58
AdhigamappicchatÈ
213
Adhideve
322
AdhimuttacittaÑ
323
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
328
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
Adhiseti
Adho
Adhosi
AnagÈriyaÑ
Ana~gaÓo
AnaÒÒaneyyo
AnaÒÒÈtaÑ
AnattagarahÊ
Anattani
AnanuvajjÈ
AnantapaÒÒo
Anabhibh|to
Anariya
AnariyadhammaÑ
AnavajjÈ
AnavajjÈni
Anavayo
AnasanaÑ
AnassÈvÊ
AnÈkulÈ
AnÈgatatthaÑ
AnÈgatesu
AnÈgÈmitÈ
AnÈgÈro
AnÈthapiÓÉikassa
AnÈdÈnaÑ
AnÈnugiddho
AnÈnupuÔÔho
AnÈnuyÈyÊ
AnÈparaÑ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
200
157, 306
239
45, 210
198
95
178
277
225
123
135
280
199
237
123
23
169
58
264
20
63
97
221
191
5
312
234
237
309
312
AnÈrambhe
AnÈriyaÑ
AnÈvilaÑ
AnÈvilo
AnÈsisÈno
AniketacÈrÊ
AniketasÈrÊ
Aniccho
AniÔÔhurÊ
AnimittaÑ
AnisÈmayatthaÑ
AnissÈya
Anissito
AnÊkaggaÑ
AnÊghaÑ
AnÊghÈ
AnÊgho
AnÊtikaÑ
AnÊtihaÑ
AnukampamÈno
AnugatÈ
AnugÈyissaÑ
Anugijjhati
AnuggahÈya
Anuggaho
Anuca~kamamÈno
AnujÈto
AnujÈnÈhi
AnuÒÒÈtapaÔiÒÒÈtÈ
AnuÓÓato
224
250
190
150
96
289
261
213
284
76, 178
64
136
95, 308
113
132
141
304
321
280, 305
99
242
320
230
260
276
169
175
297
184
210
PadÈnukkamo
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
329
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PiÔÔha~ko
[A]
AnuttaraÑ
137
AnuttarÈ
69
AnuttarÈyaÑ
207
Anuttaro
165
Anutthunanto
181
AnutthunÈti
256
AnudhammaÑ
149
AnunÊto
236
AnupakkuÔÔho
184
AnupadhikaÑ
306
AnupariyagÈ
121
AnupÈdÈya
95
AnupÈdiyÈno
135, 245
AnupÈdisese
269
AnupubbaÑ
149, 184
AnumodamÈno
108
AnuyantÈ
174
AnurodhavirodhavippahÊno
94
AnuvicaramÈno
169
Anuvicca
155
AnuviloketvÈ
220
Anusikkhe
280
AnussadaÑ
188
Anussare
67
An|panÊto
262
An|payaÑ
239
An|payo
238
An|palitto
135, 262
Anekar|pena
310
[A]
Anekar|pehi
AnekasÈkhaÑ
AnejaÑ
Anejo
AnokasÈriÑ
Anoko
Anotatto
AnomapaÒÒaÑ
AnomapaÒÒÈ
AnositaÑ
AntakiriyÈya
Antag|
AntarÈkathÈ
AntarÈva
AntimasÈrÊraÑ
Antesu
AndhaÑva
AndhakÈro
AnnadÈ
Annena
AnvaguÑ
AnvÈnayanti
Anveti
Apakassatha
Apacito
Apacco
Apanamissanti
AparaÑ
AparaddhÈ
AparÈjitÈ
278
206
304, 314
97, 137
189
288
160
80
82
282
221
131
183
318
188
234
200
226
53
108
59
273
230, 314
47
74
297
314
125
272
35
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
330
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
ApassataÑ
ApÈhatasmiÑ
ApihÈlu
Apucchasi
ApunabbhavÈya
ApurakkhataÑ
ApurekkharÈno
Ap|resi
ApekkhamÈnÈ
AppaÑ vata
AppaÑ hi etaÑ
Appagabbho
AppaccayaÑ
AppaÔivattiyaÑ
Appadasse
AppaduÔÔho
AppanigghosaÑ
AppamaÒÒaÑ
Appamattassa
Appamatto
AppamÈdena
AppamÈdo
Appiccho
Appevidha
Appodake
Abalo
AbbatÈ
Abbahe
Abbudo nirayo
Abb|Ähasallo
226
255
264
305
41
265
261
112
233
248
273
264
148
175
321
198
74
143
221
63
73
25
212
132
282
318
260
73, 182
197
234
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
AbbhutaÑ daÔÔhu
204
AbbhokÈse
219
AbbhokÈso
110
AbyÈpajjamÈno
307
AbrahmacariyaÑ
107
AbrahmacariyÈ
107
AbhÈsatha
111
Abhika~khamÈno
149
Abhika~khÈmi
83
Abhikkanta
6
AbhikkantadassÈviÑ
318
AbhikkantavaÓÓÈ
6
AbhikkantÈya rattiyÈ
6
Abhigajjameti
256
Abhijappanti
304
AbhijÈnaÑ
316
AbhijjhÈyiÑsu
55
AbhiÒÒÈ
166
AbhiÒÒÈya
156
AbhiÒÒeyyaÑ
175
AbhiÓhasaÑvÈsÈ
74
AbhitosayaÑ
214
Abhitthavi
126
AbhinanduÑ
227
AbhinibbajjiyÈtha
47
Abhinibbutatto
80, 129, 237
AbhipatthayaÑ
113
AbhipatthayÈno
95
AbhippahÈrinÊ
118
AbhibhuÑ
156
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
[A]
AbhibhuyyacÈrÊ
Abhibh|
AbhiyÈce
Abhir|po
AbhivÈdetvÈ
Abhivinde
Abhisa~kharitvÈ
Abhisambhave
Abhisambhaveyya
AbhihÈraÑ
AbhihÈresi
Abh|tavÈdÊ
AmaccharÊ
AmatÈ
AmatogadhaÑ
Amamo
Amohayittha
AyaÑ loko
AyaÒhi dhammo
AyamantimÈ
Ayas|laÑ
Ayo
Arati
AratÊ ratÊ
ArahaÑ
AriyagarahÊ
AriyadhammaÑ
Ariyappavedito
AriyasaccÈna dassanaÑ
Ariyo
PiÔÔha~ko
331
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
133
280
314
112
8
132
297
288
289
214
111
198
264
126
190
135
71
317
103
142
199
199
117
39
163
198
83
69
33
157
Ar|pÈ
ArogaÑ
Arogo
AlaÑ samÈya
AlatthaÑ
AlippamÈno
AlÊnacitto
Alolupo
AvajÈta
AvajjhÈ
AvaÓÓayuÑ
AvattiÑsu
AvadaÒÒ|
AvadÈniyÈ
AvamaÒÒatha
AvikatthÊ
AvikampamÈno
AvijjÈpaccayÈ
AvijjÈ muddhÈ
AvijjÈya
AvijjÈya pabhedanaÑ
AvijjÈ hÈyaÑ
Avid|re
AviruddhaÑ
Aviruddho
AvihiÑsÈ
AvÊtataÓhÈse
AvÊtivatto
AvÊvadÈtÈ
Avekkhassu
225
241
309
273
137
129
216
213
199
50
52
54
198
233
59
263
261
222
300
46
315
222
38
189
95, 211
52
233, 274
244
237
318
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
332
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
Avecca
Avedhadhammo
Avokkamma
AvhÈnaÑ
AsaÑkuppaÑ
AsaÑsaÔÔhaÑ
AsaÑhÊraÑ
AsaÒÒÊ
AsataÒca sataÒca
AsatÈ
AsattaÑ
AsattÈ
AsantÈsÊ
Asamadhurassa
AsambhuÓanto
AsÈratto
Asi
Asitavhayassa
AsitÈvhayassa
Asito
Asito isi
AsipattavanaÑ
AsissaÑ
AsissÈmi
AsÊlatÈ
AsubhÈya
AsurarakkhasÈ
As|ro
AsevanÈ
AsesaÑ
99
64
283
214
322
189
322
268
154
265, 284
191
141
263
208
107
211
173
206
209
152, 182, 307
203
201
289
289
260
76
58
118
10
82
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
AsesavirÈganirodhÈ
AsokaÑ
Asma
AsmanÈ
Asmase
Asmi
Assa
Assakassa
AssamaÑ
AssamaÓe
Assamedho
Assamo
AssÈdanÈ
AssukÈni
AssutiyÈ
Ahu
AÄakassa
222
34, 190
184
120
184
278
46, 273
296
297
47
56
169
121
207
260
58, 126
296
[Œ]
Œka~khati
Œka~khamÈnÈ
ŒkÈsaÑ
ŒkÈsaga~gÈ
ŒkiÒcaÒÒaÑ
ŒkiÒcaÒÒasambhavaÑ
ŒkiÓÓavaralakkhaÓo
ŒgaÒchi
ŒgamaÑ
ŒgamuÑ
Œgamentu
159
9
283
162
296
317
111
99
287
58
172
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[Œ]
ŒguÑ
ŒcariyapÈcariyÈnaÑ
ŒjaÒÒasaÑyutte
ŒjavaÑ
ŒjÈnÈti
ŒjÈniyo
ŒjÊvaÑ
ŒjÊvakÈ
Œta~kaphassena
ŒtÈpino
ŒtumÈnaÑ
ŒturÈnaÒhi
ŒthabbaÓaÑ
ŒdÈnaÑ
ŒdÈnaganthaÑ
ŒdÈnataÓhaÑ
ŒdÈnasatte
Œdi
ŒdiccabandhuÑ
ŒdiyatÊ
Œdisati
Œdissa
ŒnandajÈte
ŒnandajÈto
ŒnisaÑsaÑ
ŒpaÑ
ŒpagaÑ
ŒmaÑ pattaÑ
Œmantesi
ŒyasmÈ
333
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[Œ]
152
173
54
283
157
132
111
102
288
221
237
71
280
95
243
314
314
84
277
238
316
299
203
206
237
105
63
120
122
78
ŒyasmÈ Tisso
ŒyÈgo
ŒyÈma
ŒyuvemattatÈ
Œyena
ŒraggÈ
ŒrajayÈrajayÈ
ŒratÊ
ŒraddhacittÈ
ŒrambhapaccayÈ
ŒrammaÓaÑ
ŒrammaÓÈ
ŒrÈdhaye
ŒrogyaÑ
ŒlayÈ
ŒlayÈni
Œloko
ŒvaÔÔaga~gÈ
ŒvattitvÈ
Œvaraye
Œvasathehi
Œvaseyya
ŒvÈho
Œvikarohi
Œvuto
ŒsaÑ anissÈya
Œsajja
Œsan|pagato
ŒsavakhÊÓo
ŒsÈ niÔÔhÈ
250
138
184
134
296
189
201
25
159
224
283, 308
136
141
224
190
156
226
161
148
279
50
321
169
82
45
136
112
213
96
266
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
334
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PiÔÔha~ko
[I-U]
[Œ]
Œsi
ŒsÊsanti
ŒsÊsamÈnÈ
ŒhÈrapaccayÈ
ŒhutiÑ
΀avi Gotamo
PadÈnukkamo
50
304
304
224
131
322
[I]
I~gha
266
IccabravÊ
84
IcchaÑ
282
IcchÈ
58, 212
IcchÈya
213
IcchÈna~galo
183
IcchÈnidÈnÈ
232
IcchÈvatiÓÓÈnaÑ
57
Ijjhe
131
IÒjitapaccayÈ
224
IÒjitÈ
303
IÔÔhÈ
226
Iti
83, 107, 250, 317
Iti vÈdayanti
255
ItihÈsapaÒcamÈnaÑ
169
Ito
40, 307, 314
Ito ca
260
ItojÈ
40
ItonidÈnÈ
40, 267
Ito pubbe
287
IttaraÑ
225
ItthaÑ sudaÑ
77
ItthattaÑ
304
ItthabhÈvaÒÒathÈbhÈvaÑ
222
IdaÑ
142
IdaÑ etaÑ
221
IdaÑ saccaÑ
225
Idamavoca
319
Idha
123, 157, 289
Idha vÈ huraÑ vÈ
135
Idha vippahÈya
142
Idheva
233, 306
Idheva assa
273
Idheva santo
307
IndaÑva
62
Indo
58
ImaÑ
112
ImamatthaÑ
111
ImÈ gÈthÈ
116
Ime va
233
IriyaÑ puÔÔho
302
IriyÈno
284
IriyÈpathaÑ
103
Isayo
49, 304
IsiÑ
320
IsinissitaÑ
209
IsisattamÈ
84
IssatthaÑ
187
UkkaÑsenti
118
UkkÈdhÈro
73
UkkhittapalighaÑ
188
Uggayha nÈgo
261
PadÈnukkamo
[U]
UggahaÓanti maÒÒe
UggahitaÑ
UgghaÔÔapÈdo
UgghÈti
UccÈvacÈ
UccÈvacesu
UjuÑ janapado
UjugatÈ
Uju patÈpavÈ
UÒchena ca phalena
UÒÒÈtabbo
UÔÔhahatha
UÓÓati
UÓÓamati
UtuveramaÓiÑ pati
UttamaÑ
UttamatthaÒca
UttamavaÓÓino
UttamavedanaÑ
UdakaÑ
Udakarahadova
Uda koci
Udagge
Udaggo
UdatÈri
Uda paÒÒakappi
UdapÈdi
Udabbahe
Udare saÒÒato
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
335
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PiÔÔha~ko
276
244, 313
297
256
211, 215
287
113
82
174
296
148
71
256
256
52
9
65
174
117
230
133
129
203
149
135
312
79
181
216
[U]
UdÈhu aÒÒampi
269
UddiÔÔhÈ
147
UddhaÑ
157, 306
UddhaÑsarÈ
274
Upakkamo
180
UpacitapuÒÒasaÒcayo
209
UpaccagÈ
72, 190, 256
Upachinde
289
UpajjhÈyo
79
UpaÒÒissaÑ
210, 216
UpaÔÔhÈnaÑ
20
UpaÔÔhitaÑ
50
UpaÔÔhitasmiÑ
53
UpaÔÔhitÈ
273
UpaÔÔhito
213
Upatisso
60
Upadhi
159
UpadhinidÈnÈ
222, 305
UpadhipaccayÈ
222
UpadhÊsu
95
Upapajjati
143
UpaplaviÑ
322
UpayaÑ kimeyya
273
UpayaÒÒ|
64
Upayo
238
Uparujjhati
301
Uparundhiya
224
Uparundhe
278
UparodhanaÑ
226
Upavassa
108
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
336
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[U]
UpavÈdaÑ
280
Upavutthuposatho
108
Upasa~kami
7
Upasa~kamitvÈ
8
Upasa~kamma
131
Upasanto
77, 263, 265
Upasame ratÈ
223
UpÈgami
115
UpÈgamuÑ
320
UpÈtipannÈ
141
UpÈtivatto
96, 136
UpÈdÈnapaccayÈ
223
UpÈdÈnakhaye
136
UpÈdÈnassa
84
UpÈdisese
221
UpÈvisi
112
UpÈsakÈ
103
UpÈsakÈse
99
Upekkhako
150, 264
UpekkhamÈrabbha
289
UpekkhÈsatisaÑsuddhaÑ
315
Upetassa
210
Upeti
157
Upeto
133
Upenti
200
UposathaÑ
108
UppÈtÈ
94
UbhayaÑ
189
Ubhayante
245
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[U-]
Ubhayeneva
Ubho
Ubhosu antesu
Uma~gaga~gÈ
UmmÈdanaÑ
UmmÈdanantaÑ
UsabhaÑ
Us|yakaÑ
UssadaÑ
UssukÈ
Ussussati
Ussesu
UÄÈraÑ
na-udaro
mi na jÈyati
hacca
[E]
EkaÑsaÑ cÊvaraÑ
EkaÑso
EkaguÓaÑ mutaÑ
EkaggaÑ
EkacarÈ
EkattaÑ
EkamantaÑ
EkÈnupassanÈ
EkÈsanassa
Eke
Eko
Eko pubbe caritvÈna
215
184, 190
234
162
107
107
191
63
279
54
297
265
55
212
278
318
80
115
215
76
172
217
8, 49, 299
220
216
236
104, 287
251
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[E]
Ekodi nipako
Ekodibh|to
EjaÑ
EtaÑ
EtaÑ ÒÈÓaÑ
EtaÑ musÈ
EtadaÒÒÈya
EtadÈriyÈnamuttamaÑ
EtadÈhu
EtamÈdÊnavaÑ
Etampi
EtÈdisaÑ ce ratanaÑ
EtÈdisÈni
Etena
Etepi
Ete vitakke
Ete vivÈdÈ
Ete vo
Etesu
Etesu nandiÒca
EttÈvataggaÑ
Etto
Ettha
Ettha me
Ettha viddas|
EtthetaÑ
EdisakaÑ
Edhittha
Eraya
ErayitaÑ
337
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[E]
288
290
224
10, 193
317
225
311
252
45
222, 223
234
259
35
193
267
289
256
226
75, 290
306
269
269
143
114
226
301
59
54
82
66
ErÈvaÓo
EvaÑ gÈvo
EvaÑ cetaso
EvaÑdhammÈ
EvaÑdhamme
EvaÑ bho
EvaÑ me
EvaÑ me sutaÑ
EvaÑ satassa
Evameva
Evameso
Evar|po
Esa khvassa
Esa dhammo
Esa muÒjaÑ
EsÈnaÑ
[O]
100
57
79
180
59
49
77
5
316
322
58
46
251
126
118
50
OkaÑ pahÈya
OkaÒjahaÑ
Okkanto
OghaÑ
Oghatama’gÈ
OghatiÓÓassa
OghamimaÑ
Ogho
OtÈraÑ
Odake
OnahiyÈnÈ
OnÊtapattapÈÓiÑ
261
314
58
230
158
252
41
283
121
186
200
177
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
338
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PiÔÔha~ko
[ Ka ]
[O]
OpÈtetha
ObhÈsetvÈ
OraÑ vassasatÈpi
OrakÈ’yaÑ
OsadhÈ
OsaraÓÈni
OsÈnetveva
Ossajanti
PadÈnukkamo
172
7
248
207
53
158
282
40
[ Ka ]
KakkasaÑ
68
Ka~khati
151, 172
Ka~khÈ
322
Ka~khitaÑ
159
Ka~khÊ vecikicchÊ
149
Ka~khÊnaÑ paÔijÈnataÑ
322
KaÒci
150
KaÔÔhÈ have
132
KaÓhaga~gÈ
162
KaÓhasirivhayo
206
KaÓhassa pakkho
289
KaÓhÈbhijÈtiko
176
KataÒÒutÈ
26
KatapuÒÒatÈ
16
Katamehi
123
KatÊ parissayÈ
287
Katthaci
238
KatvÈna
35
KathaÑ
49, 143, 277
KathaÑkathiÑ
307
KathaÑkathÊ
267
KathaÑkaro
99
KathaÑdassÊ
263
KathaÑ neyyo
316
KathaÑsÊlo
263
KathaÑsu
310
KathÈhi
308
KathojjaÑ
255, 256
KantÈ manÈpÈ
226
KapilavatthuÑ
299
KappaÑ
82
Kappa
7
KappaÒjahaÑ
314
Kappayanti
243
Kappayavho
47
KappÈtÊto
97
KappÈni
151
KappÈyano
83
Kappo
79
KametaÑ
300
Kampati
34
KammantÈ
20
KammavipÈkakovidÈ
192
KammÈni
65
KammunÈ
69, 184, 192
Kayavikkaye
280
KayirÈ
181
KaruÓaÑ vÈcaÑ
115
KalahÈbhirato
45
KalahÈ vivÈdÈ
266
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ka ]
KaliÑ
197
Kali
199
KalÊ
197
Kalyar|po
203
KalyÈÓapÊti
289
KalyÈÓe
74
KalyÈÓo
163
KasambuÑ
47
KasÈvÈ
68
KasiraÑ
178
Kassako
192
Kassapo
148
KaÄÈyamattiyo
196
KÈkolagaÓÈ
202
KÈkova
121
KÈnanaÑ
321
KÈni kammÈni
65
KÈ niddÈ
71
KÈmaÑ
229
KÈmakÈro
82
KÈmaguÓe
74
KÈmacÈginaÑ
217
KÈmacchandÈnaÑ
315
KÈmapa~ko
283
KÈmabhave
312
KÈmayamÈnassa
229
KÈmÈnaÑ
59
KÈme
93, 133
KÈme paribhuÒjeyyaÑ
148
KÈmesu
40, 94, 302
PadÈnukkamo
339
PiÔÔha~ko
[ Ka ]
KÈmesu giddhÈ
233
KamesvÈdÊnavaÑ
113
KÈme hitvÈ
133
KÈmehi ritto
261
KÈyagatÈ
76
KÈyaveyyÈvaÔikaÑ
169
KÈyena
111
KÈyo
321
KÈraÓÉavaÑ
47
KÈlaÑ
151
KÈlaÒÒ| cassa
66
KÈle
289
KÈlena
26, 66
KÈlena tamhi
133
KÈlena so
290
KiÑjacco bhavaÑ
127
KiÑ nivÈraÓaÑ
301
KiÑsamÈcÈro
65
KiÑsÊlo
65
KiÑsu saÑyojano
315
KiÑs|
289
KiÑso
64
Kiccakaro
202
KiccÈkiccappahÊnassa
216
KiccÈkiccesu
54
Kiccissu te
304
KicchÈvata
202
KiÒcanaÑ
191, 284, 313
KiÒci
106
KiÒci loke
152
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
340
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ka ]
KiÒhitumassa
KiÓiÑsu te
KittayissÈmi
Kittisaddo
KibbisakÈrÊ
KimevidaÑ
KirÈha
Kilissati
Kiso dubbaÓÓo
Kissassa
KissÈbhilepanaÑ
KÊÔÈ
KÊdisaÑ
KÊdiso
KÊvanto
KukkucciyaÑ
KuÔhÈrÊ
Kuto
KutojÈ
KutonidÈnÈ
Kutopah|tÈ
Kunthakipillike
Kuppati
KuppapaÔiccasantiÑ
KubbanakaÑ
KumÈrakÈ
Kurute
KulalÈ
KulavemattatÈ
Kulesu sahasÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ka ]
275
51
282
163
202
259
260
200
115
315
301
185
259
312
287
289
197
39
39
39
266
185
255
237
321
40
244
202
134
215
KuvaÑ vÈ
289
Kuvero
100
KusalÈnu-esÊ
288
Kusalo
64, 157, 182, 302
KusobbhÈ
217
KuhanaÑ
68
KuhiÑ gamissati
112
KuhiÒci
95
Keci
135
KeÔubhaÑ
169
KeÓiyassa jaÔilassa
169
KeÓiyo
162
Kena
261
KenattanÈ
143
Kena sotÈ
301
KenÊdha
243
Kevala
6
KevalakappaÑ
6, 7
KevalaparipuÓÓaÑ
167
KevalÈ
226
KevalÈni
151
Kevalino
141, 184
KevalÊ
152
KokÈliko
194
Koci
50, 270
Kodha
303
Ko nu
175
KopaÑ dosaÑ
148
KomÈraÑ
51
Kolito
60
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
189
299
48
296
127
153
172
288
107
289
[ Kha ]
KhaÓaÒÒ|
KhaÓÈtÊtÈ
KhaÓo vo
KhattiyÈ
KhantÊ
KhantÊ ca
KhantÊbalaÑ
KhandhajÈ
KhayÈtÊtaÑ
KharÈ vidh|pitÈ
Kharo ca yakkho
KhiÉÉaÑ
KhippaÑ
KhippaÑ pattaÑ
Khilo
KhÊÓapunabbhavo
KhÊÓÈsavaÑ
KhÊyamÈnesu
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Kha ]
[ Ka ]
KovidaÑ
KosambiÒcÈpi
KosalakÈ
KosalÈnaÑ
Kosalesu
KosÈni
Kosohite
KyÈssa
Kvaci
Kvajja
341
66
72
72
59, 174
52
30
188
40
184
136
38
280
82
112
236
150
191
117
KhuddaÑ
63
Khuddake
185
KhuppipÈsÈ
117
KhuradhÈr|pamo
216
KhettaÑ vatthuÑ
230
KhemaÑ
34
KhemaÑ nibbÈnappattiyÈ
126
Khemato
113, 313
Khemadassino
248
KhemÈ’bhipassaÑ
273
Kho
5, 122
[ Ga ]
Gacche
GaÓavassiko
GaÓÈcariyÈ
GaÓino
GaÓimÈgato
GatiÑ
Gati
GathitaÑ
GadhitÈni
GadhitÈ pajÈ
Ganthameva
GanthÈ
GandhaÑ
GabbhaseyyaÑ
GabbhÈ gabbhaÑ
GamanaÑ
Gamine
Gamenti d|re
66
46
147
147
287
99
222
243
282
252
245
81
108
157
46
207
182
105
342
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PadÈnukkamo
[ Ga ]
GambhÊrapaÒÒaÑ
GayÈyaÑ
GarahatÊ
Gar|naÑ
GavÈssaÑ
Gave
GahetvÈ
GaÄayati
GÈthÈya
GÈmakathÈya
GÈmantamabhitÈraye
GÈme
GÈyanti
GÈravo
GÈvo
Gijjhak|Ôe pabbate
Giddhi mÈno
GinisampajjalitaÑ
GiraÑ
Girigabbhare
GiribbajaÑ
GuttadvÈro
GuhÈyaÑ
GuÄasannibhaÑ
G|thak|po
GedhaÑ br|mi
GehanissitaÑ
GotamasÈsanÈ
GottaÑ
GottarakkhitÈ
PiÔÔha~ko
188
37
59
67
230
58
201
207
8
279
214
261
205
26
53
139
68
200
82
112
111
112
232
199
46
283
47
311
129
59
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ga - Gha ]
GodhÈvarÊk|le
GonaddhaÑ
GomaÓÉalapariby|ÄhaÑ
GorakkhaÑ
GhaÔÔayantÈ
GharamhÈ
GharÈ
GharÈ nikkhamma
GhÈtaye
GhÈsesanaÑ
GhosaÑ
Ghosopi
296
298
55
187
262
274
93
74
211
215
209
170
[ Ca ]
Ca
CakkaratanaÑ
Cakkavatti
CakkhuÑ loke
CakkhunÈva
CakkhumÈ
Cakkh|hi
CatutthaÑ
Caturo
Cat|hi
CaraÓaÒca
CaraÓapariyeÔÔhi
CaraÓavÈ
CaraÓena
CaraÓesu
CarÈtha
116
171
170
184
321
110, 212, 287
279
125
289
123
132
51
157
112
157
103
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ca ]
Carissasi
CalitaÑ
CÈturanto
CÈrikaÑ caramÈno
CÈrudassano
CittaÑ
Cittasibbane
CittiÑ karitvÈna
CirapabbajitÈ
CirarattaÑ
Cut|papÈtaÑ
Cut|papÈto
Cuto
Cudito
Cetayeyya
Cetiye
CetovimuttihÊnÈ
77
225
170
162
173
34
54
203
148
200
151
274
274
290
290
78
221
[ Cha ]
ChattaÑ
Chandag|
ChandajÈtassa
ChandÈnidÈnÈni
ChaÄindriyÈni
Chindati
Chindeva
Chinnakatho
Chinnasotassa
ChetvÈ vidvÈ
206
277
229
267
150
197
81
215
216
156
PadÈnukkamo
343
PiÔÔha~ko
[ Ja ]
Ja~ghÈvihÈraÑ
169
JaÒÒÈ
289
JaÔi
206
JaÔilo
162
JanaÑ passatha
281
JanapadatthÈvariyappatto
170
JanapadÈ
50
Janapadehi sa~gatÈ
314
JanavÈdadhammÈya
290
JanÈ
310
Jantu
230
Jantuno
229
JappaÑ
67
JappanaÑ
283
Jappanti
233
JappÈbhilepanaÑ
301
Jappe
184, 260
JambusaÓÉassa
174
JammanaÑ
299
Jayo surÈnaÑ
204
Jarampi patvÈ
180
JarasÈpi miyyati
248
JarÈ
58
JalambujaÑ
261
Jalena pa~kena
261
JahÈti dosaÑ
143
JahitvÈ
142
JÈÓussoÓi
183
JÈtassa maraÓaÑ
224
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
344
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PadÈnukkamo
[ Ja ]
JÈtiÑ gottaÒca
JÈtiÑ pucchi
JÈtiÑ maraÓaÑ
JÈtikhayaÑ
JÈtijarÈya
JÈtijar|pagÈ
JÈtiÒca jaraÒca
JÈtippabhavÈnupassÊ
JÈtimayaÑ
JÈtimaraÓakovidaÑ
JÈtimaraÓasaÑsÈraÑ
JÈtimarassa antaÑ
JÈtivÈdaÑ
JÈtivibha~gaÑ
JÈtu
JÈtena
JÈnaÑ
JÈnÈtha
JÈnÈmi passÈmi
JÈneyya
JÈyati
JÈlaÑ tataÑ
JÈlena
JigÊsako
JigÊsato
JigucchitaÑ
JiÓÓÈ
JiÓÓohamasmi
Jinavaracakkavattane
PiÔÔha~ko
[ Ja ]
298
132
83
151
313, 318
221
304
222, 305
185
138
222
133
59
184
81
296
83
47
275
237
132
84
200
207
210
274
48, 148
318
209
Jinoti sutvÈ
JivhÈya
Jiyati
JÊvaÑ puÒÒÈni
JÊva bho
JÊvitaÑ
JÊvitaÑ seyyo
JÊvitasese
JÊvitena
JÊviten|papannaÑ
JutimÈ
Juhanti
J|hato
Jetavane
Jotimanto
100
216
284
115
115
45, 259
115
202
280
310
143, 158
304
115
5
81
[ Jha ]
JhÈnapasuto
JhÈnÈnuyutto
JhÈyantaÑ
JhÈyiÑ
JhÈyÊ
JhÈyetha
213
289
114
315
190, 280
214
[ ©a ]
©atvÈ dhammaÑ
©assati
©ÈÓaÑ
©ÈÓaÑ sakkÈ
©ÈÓadassÊ
154, 284
276
99
316
137
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ ©a ]
©ÈÓapathÈya
©ÈÓabandhu
©ÈÓamavecca
©ÈÓamettha
©ÈÓÈya
©ÈÓe
©ÈÓena
©ÈtakÈ
©Ètake
©ÈtÈ
©ÈtisÈlohite
©ÈtÊ
©Èto
267
276
99
297
220
245
245
23
180
147
168
180
80
[ ®a - ®ha - a ]
®a~kitamaÒce
®hitattaÑ
®hitatto
®hitova
®hito vajantaÑ
®hito haÔÔho
aÑsÈdhipÈtÈnaÑ
37
93
137
278
103
299
288
[ Ta ]
TaÑ
TaÑ kho pana
TaÑ taÑ
TaÑ tesaÑ
TaÑ no vada
TaÑ maÑ
TaÑ saddaÑ
199
163
209
36
103
114
206
PadÈnukkamo
345
PiÔÔha~ko
[ Ta ]
Takkamanussaranti
270
TakkavaÉÉhanaÑ
311
TakkÈsayaÑ
289
Taggha
140
Tacchehi
67
TaÒca maggaÑ
119, 221
TaÒcÈhaÑ abhinandÈmi
305
TaÒhi tassa
225
TaÓÉulaÑ
53
TaÓhaÑ
191
TaÓhaÑ aratiÑ ragaÒca
259
TaÓhaÑ dukkhassa
223
TaÓhaÑ pariÒÒÈya
310
TaÓhaÑ mÈkÈsi
75
TaÓhagataÑ
233
TaÓhacchidaÑ
314
TaÓhÈ
141
TaÓhÈnigghÈtanaÑ
311
TaÓhÈpaccayÈ
223
TaÓhÈbhavaparikkhÊÓaÑ
191
TataÑ
84
TatiyaÑ
125
Tato
108, 129
Tato tato
105
Tato tattha
317
Tato devÈ
58
Tato palÈpe
47
Tattha
55, 64, 276
Tattha anÈnuyÈyÊ
309
Tatha kiÑ
200
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
346
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ta ]
Tattha tattha
Tattha pucchi
Tatra
Tatr|payaÒÒ|
TathaÑ tassa
TathattÈ
TathaddasÈ
TathÈ
TathÈ ahaÑ
TathÈ ete
TathÈgataÑ
TathÈr|paÑ
TathÈvidhassa
TathÈvidho
TathÈ hi
TathÈ hi te
TathiyaÑ
TathiyÈ
Tatheva maÒÒe
TadakubbamÈno
TadaÔÔhikatvÈna
Tada bhavanaÑ
TadamaÒÒisuÑ
TadamariyÈnaÑ
Tadahuposathe
TadupÈgamuÑ
Tadeva pÈva
TandiÑ mÈyaÑ
Tapassino
Tapena
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ta ]
192
300
122
64
317
152, 153
276
138
211
211
81, 175
173
309
232
305
142
270
275
81
234
63
206
50
225
219
55
271
280
49
193
Tapo
TapparÈyaÓaÑ
Tamaddasa
TamanudÈsino
TamÈ tamaÑ
TamÈhu BuddhaÑ
Tammayo
TamhÈ kulÈ
TayÈ
Tayo rogÈ
Tarassu oghaÑ
Tare
Taresi
TasathÈvare
TasitovudakaÑ
Tasesu
TasmÈ have
TasmiÑ
Tassa
TÈÓaÑ
TÈdi
TÈdinÈ
TÈdisaÑ
TÈpaye
TÈrÈsabhaÑva
TÈrukkho
TÈlumÈhacca
TÈ su taÑ
TiÔÔhaÑ naro
TiÔÔhataÑ
33, 52
317
111
321
46
151
262
113
74
58
308
230
307
211
299
189
65
208, 250
131, 296
200
152
208
63
126
206
183
216
211
232
312
PadÈnukkamo
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
347
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PiÔÔha~ko
[ Ta ]
TiÔÔhantamenaÑ
TiÓÈni
TiÓÓaÑ
TiÓÓaÑ vedÈnaÑ
TiÓÓo
TiÓhadhÈraÑ
TiÓhadhÈrakhuradhÈraÑ
TitthakarÈ
TitthiyÈ
TitthyÈ
TimisamÈyanti
TiyaggaÄapokkharaÓÊ
TiriyaÑ vÈpi majjhe
TiriyaÒcÈpi majjhe
TilavÈho
TividhaÑ
Tissametteyyo
TÊsu vidhÈsu
TuÔÔhÈ
TuÓhÊbh|taÑ tuÓhÊbh|taÑ
Tumo sahÈ
TumhÈdisÈnaÑ
Tulyo
TuvaÑ
TusitÈ
Te
TejasÈ
TejÊ
Te naÑ
[ Ta ]
316
185
93
169
150
199
201
147
102
272
200
162
157
306
197
144
298
261
205
219
271
131
99
99
287
148
313
313
210
Tena
Tena kho pana
Tena teneva
Tena thÈmaÑ
Tena petÈ
Tenamha
Tena hi
Teneva
Te paÒhe
Te’bhirattÈ
TevijjÈnaÑ
Tesa’ntakaro
Tesu
Tesu gutto
Te senÈ
Tehi phuÔÔho
Todeyyo
TosanatthaÑ
Tyatthu
Tvamasi
7, 260
38, 128
321
278
181
205
49
314
148
272
184
149
282
289
118
288
183
289
76
115
[ Tha ]
ThambhaÑ
ThÈvaresu
Thiyo
ThÊnaÑ
TherÈ
Thero
Thomayanti
67
189
230
283
148
79
304
348
PadÈnukkamo
[ Da ]
DakkhiÓeyyebhi
DaÔÔhu
DaÔÔhu khemato
DaÓÉÈnaÑ
DadÈmi
DaddallamÈnaÑ
DantaÑ
DantÈ
Danto
DamasÈ
Damena
DassanaÑ
Daharo
Daheyya
DaÄhaÑ vadÈnÈ
DaÄhadhammadassÊ
DaÄhaparakkamo
DaÄho bhava
DÈtave
DÈnaÒca
DÈnapati
DÈyako
DÈye
DÈrÈ
DiguÓaÑ yanti
DiÔÔhamariyehi
DiÔÔhasutesu
DiÔÔhiÑ nissÈya
DiÔÔhigataÑ
DiÔÔhimidheva
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~ko
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Da ]
141
113
313
58
113
206
149, 188
141
96
133
193
30
112
272
272
80
53
210
50
23
140
140
211
21
215
226
234
260
259
238
DiÔÔhiyÈyako
DiÔÔhÊnivesÈ
DiÔÔhÊsu
DiÔÔhe dhamme
DiÔÔheva dhamme
DiÔÔhe sute
DibbaÑ mÈnusakaÒca
Dibbesu kÈmesu
DivÈvihÈre
DisÈ sabbÈ
DÊghaÑ vÈ rassaÑ vÈ
DÊghapiÔÔhike
DÊpÈ dÊpaÑ
DukkaraÑ
Dukkaro
DukkhaÑ
DukkhaÑ nigacchati
DukkhantagunÈ
DukkhavepakkaÑ
Dukkhassa
DukkhassantaÑ
DukkhassantakarÈ
Dukkhassantakaro
DukkhassantakiriyÈya
Dukkhito
Dukkhena saÑyutaÑ
DukhaÒca
DuggaÑ
Duggo maggo
262
238
259
305
80, 221
242, 271
153
94
203
282
189
185
322
210
116
301
46
108
157
188
47
159
74
126
297
179
268
190
115
PadÈnukkamo
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
349
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PiÔÔha~ko
[ Da - Dha ]
[ Da ]
DuÔÔhamanÈpi
DutiyaÑ
DutiyÈnupassanÈ
DuttaraÑ
DuppamuÒca
DubbalathÈmakassa
Dubbisodho
DubbhÈsitÈ
DubhayaÑ
Dubhayo
Duraccayo
DurabhisambhavaÑ
Durabhisambhavo
DurÈsadÈ
Dullabho
DussaÑ gahetvÈ
D|rato
D|re vivekÈ
DevatÈ
DevatÈya
DevÈ
DevÊsi
Deso
DomanassaÑ
DvayataÑ
DvayatÈnaÑ
DvayatÈnupassino
Dvayameva
DvÈrabhattaÑ
236
125
220
41
232
321
46
123
151
298
283
210
116
172
170
203
149
232
5, 297
145
8, 58
317
16
182
220
220
220
267
50
DvÈhaÑ
317
Dveva gatiyo
170
DhaÑsanti
58
Dha~kamivossajanti
40
DhajiniÑ
120
DhanaÑ
56, 57
Dhanaviriyena
113
DhammaÑ
62, 67, 226, 305
DhammaÑ caÒÒÈsi
135
DhammacariyaÑ
45
DhammacariyÈ
23
DhammaÔÔho
224
DhammatakkapurejavaÑ
315
DhammamaggaÑ
208
DhammamaÒÒaÑ
275
DhammamaÒÒÈya
319
DhammamabhijaÒÒÈ
278
DhammamuttamaÑ
305
DhammarakkhitÈ
50
Dhammarato
67
DhammarÈjÈ
170
DhammavinicchayaÒÒ|
67
DhammasandosavÈdaÑ
67
DhammasÈkacchÈ
30
DhammassakovidÈ
226
DhammassavanaÑ
26
DhammÈ
237
DhammÈnudhammaÑ
63
DhammÈrÈmo
67
DhammiÑ kathaÑ
66
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
350
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Dha ]
Dhammiko
170
DhammiyÈ kathÈya
168
Dhamme Ôhito
67
Dhammena
53, 109, 140, 171
Dhammena cakkaÑ vattemi 174
Dhammena manusÈsati
298
Dhammesu
25, 238, 310
Dhammesu vasÊ
97
Dhammo
67
DhÈniyaÑ
49
DhÈniyaÒca
57
DhÈrehi
323
DhitimÈ
132
Dhiratthu
118
DhÊrÈ
81
DhÊrÈnaÑ jhÈyÊnaÑ
217
DhÊrehi
259
DhÊro
182, 213
DhutaÑ
103
DhonaÑ
82
Dhonassa
238
Dhonena
257
Dhono
238
[ Na ]
NaÑ
Na
Nato
Natthi kiÒcÊti
41, 47, 62,
103, 107, 310
129
321
316
PadÈnukkamo
[ Na ]
NatthÊti nissÈya
NadiÑ NeraÒjaraÑ pati
NaddhiÑ
NandiÒjahaÑ
NandÊbhavaparikkhÊÓaÑ
NandÊ saÑyojanaÑ
Nappasahati
NamassaÑ
Namassanti
NamassamÈno
Namuci
NarakaÑ imaÑ
NarÈsabho
Naro siyÈ
Nave
NassaÑ momuho
NÈga nÈgassa
NÈgama
NÈgarÈjÈ
NÈtariÑsu
NÈtitaranti
NÈtivelaÑ
NÈdiyati
NÈdeti
NÈddasÈsiÑ
NÈdhigacchissaÑ
NÈdhimuccati
NÈnÈrattehi
NÈbhijappeyya
PiÔÔha~ko
308
114
188
314
190
317
120
80, 280
184
321
115
212
205
202
283
318
159
53
100
304
102
290
190
285
282
121
172
50
279
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Na ]
NÈbhijavanti
NÈbhisaje
NÈbhisajjeyya
NÈmakÈyÈ
NÈmagottaÑ
NÈmaÒca r|paÒca
NÈradapabbatÈ
NÈriÑ
NÈriyo
NÈrÊvaragaÓÈyutaÑ
NÈlatthaÑ kusalaÑ
NÈvilo
NÈsÊsatÊ
NÈssu
Nik|ja
Niketino
NikkÈmo
Niggama
Niggayha
NigghosaÑ
Nigrodhakappo
Nigrodhasseva
NighaÓÉu
NighÈti
NighosaÑ
NiccÈni
NicchÈto
NicchÈraye
Niccheyya
NidÈnÈ
199
189
280
309
192
268, 301
159
259
211
55
215
302
234
52, 53
82
113
320
208
82
251
79
40
169
256
217
271
213, 223
105
238
39
PadÈnukkamo
[ Na ]
NiddaÑ tandiÑ
Niddhamatha
NidhÈya
NidhimapÈlayuÑ
NindÈya so
NindiyaÑ
NinnÈmetvÈ
NinhÈya
NipakÈ
NipatÊ
NipuÓo
Nibbano
NibbÈnadhammaÑ
NibbÈnapadaÑ
NibbÈnamattano
NibbÈnamanaso
NibbÈnasacchikiriyÈ
NibbijjÈ’pema
Nibbijjha
NibbidÈbahulo
NibbutaÑ
NimittaÑ
NiyÈmadassÊ
NiyyÈnikÈ
NiraÑkatvÈ
NiraggaÄo
NirattaÑ
NirattÈ
NirayaÑ
NirayagÈminaÑ
351
PiÔÔha~ko
283
47
189
50
255
197
173
152
47
58
63, 103
321
157
95
307
283
33
121
151, 282
76
189
76
97
220
59, 67
56
313
278
198
46
352
PadÈnukkamo
[ Na ]
NirayadukkhaÑ
Nirayamhi
Nirassajanti
Nirassati
NirassatÊ
NirÈmagandho
NirÈsaÑ
NirÈsatti
NirÈsÈ
NirÈsÈsaÑ
NirÈso
Nir|padhiÑ
Nirodho
NivÈtavutti
NivÈto
NivÈresi
NiviÔÔhassa
NiviÔÔhÈ
NiviÔÔho
NivissavÈdÊ
NivutÈ
NivutÈnaÑ
Nivuto
Nivuttakeso
NivesanaÑ
NivesanaÒca
Nivesane
Nivesanesu
Nivese
Nisa~khati
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~ko
155
72
242
285
238
216
132
264
141
190
96
191
225
67
26
50
65
255
236
276
310
226
301
129
135
306
54
238
54
284
PadÈnukkamo
[ Na ]
Nisamma dhÊro
NisÈmetha
NisÊdatha
Nisajja
NissayanÈ
Nissayeyya
Nissitassa
NissitÈ
Nissito
NihÊnato
NihÊnapaÒÒo
NihÊno
NÊcakulÈmiva
NÊcÈkulÊno
NÊyetha
NÊlavanarÈji
Nupasa~kheyyo
N|parato
Ne
NekkhammaÑ
NekkhammavemattatÈ
Nejati
NesaÑ pakataÑ
Neso samaÓo
No
Nopalitto
No MuniÑ vadanti
No savanÈya
NhÈtakaÑ
NhÈtako
PiÔÔha~ko
63
112
71
260
264
245
225
255
245
245
271
271
112
132
67
172
263
277
50
113, 313
134
265
50
39
129, 130
234
310
80
191
152
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
PakappitÈ
PakappitÈni
PakampanaÑ
PakÈsesi
PakkanduÑ
PakkÈnaÑ
Pakkhassa
PakkhÊ
Pa~kaÑ
PagÈÄhÈ
PagÈÄho
Paggayha
Paccattameva
PaccanÊkamidaÑ
Paccanti
PaccayappicchatÈ
Paccayiko
Paccaye
PaccassosuÑ
PaccekagaÓino
Paccekasaccesu
Pacceti
Paccenti
PaccuggacchÈmi
PacchÈ
PacchÈ pure
Pacchimo
PajaÑ
PajappaÑ
353
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
237
259
283
99
58
180
108
186
157
118
232
82
275
226
200
212
195
75
49
298
255
246
260, 275
120
191, 284
233
82
233
182
PajappatÊ
PajahÈti
PajÈ
PajÈnaÑ
PajjotakarÈ
PaÒca
PaÒcasatÈni
PaÒcaseÔÔho
PaÒjalikÈ
PaÒhe
PaÒÒaÑ
PaÒÒÈ
PaÒÒÈyete
PaÒÒÈvimuttassa
PaÔa~gÈ
PaÔikosaÑ
PaÔikkamma
PaÔigiddhÈ
PaÔiggahe
PaÔighaÑ
PaÔicchitÈse
PaÔijÈnare
PaÔinanditÈ
PaÔipajjamÈno
PaÔipajjeyya
PaÔipadaÑ
PaÔipaviÔÔhamhi
PaÔipuggalo
PaÔibhÈti maÑ
274
242
54
288, 305, 314
81
74, 290
300
84
138
149
289
117, 301
301
262
185
270
104
202
207
97
246
185
126
63, 65
212
279
297
159
126
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
354
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
PaÔibhÈtu taÑ
PaÔibhÈnavÈ
PaÔiyÈdeti
PaÔivajja
PaÔisaÑyujeyya
PaÔisallÊnassa
PaÔis|ramicchaÑ
PaÔisenikattÈ
PaÔiseniyanti
PaÔhamuppattiko
PaÓidhi
PaÓÉarÈni
PaÓÉavaÑ
PaÓÉitÈ
PaÓÉitÈnaÑ
PaÓÉito
PaÓÉukambale
PatiÑ
Pati
PatikkhaÑ
Patir|paÑ
Patir|padeso
Patir|po
PatilÊnacarassa
PatilÊno
PatissatÈ
PatÊtar|po
PatÊte
PattayÈnÈ
PattinaÑ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
126
264, 322
169
280
261
79
256
256
105
112
245
154
112
12
10
154
206
59
52, 114
209
199
16
16
249
264
47
100
203
186
149
Pattipatto
157
PattiyÈ
115
Patto
191
PatthayatÊ
274
PatthayamÈnassa
274
PadaÑ
210
Padako
169
Padaresu
217
Pade padaÑ
172
Padosaye
198
Paddhag|
312
PadhÈnapahitattaÑ
114
PadhÈnavÈ
155
PadhÈnavemattatÈ
134
PadhÈnÈya
114
Panujja
93
Panujja viÒÒÈÓaÑ
306
PantaÒca
74
Pantamhi
288
PannabhÈraÑ
188
PannabhÈro
277
Pannarase
219
PapaÒcanÈmar|paÑ
155
PapaÒcasa~khÈ
268
PapaÒcasa~khÈya
278
Papatanti
201
Pappuyya
138, 182, 256
Pabbaji
110
PabbajitÈnulomikaÑ
103
Pabbajitopi
45
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
Pabbajitomhi
PabbajitvÈna
PabbatamÈruhuÑ
PabbatÈnaÑ guhÈsu vÈ
Pabruvanti
Pabhavanti
Pamajje
Pamatte viÒÒÈya
Pamatto
PamÈÓa’matthi
PamÈÓavemattatÈ
PamÈdÈnupatito
PamÈdo
PamÈya
PamuÒca
Pam|ÄhÈ
PamocanÈya
PamoditÈ
PamohaÑ
PayuttaÑ
ParaÑ vambhenti
ParaÒca lokaÑ
Parattha
ParadhammikÈ
Paraneyyamatthi
Parapessena
ParabhojanaÑ
ParamaÑ
ParamavisuddhadassÊ
ParamÈya diÔÔhiyÈ
355
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
113
110
299
287
192
305
202
71
68
310
134
72
72
272
307
233
307
204
260
280
118
151
198
288
275
187
96
241
208
135
Parame
Paramo brahmÈ
ParavediyaÑ
ParasenappamaddanÈ
ParÈjito
ParÈyaÓaÑ
Parikissati
ParikkhayÈ
ParikkhÈro
PariggahÈ
Pariggahesu
Paricarati
ParicÈrakasoÄasÈnaÑ
PariÒÒacÈrÊ
PariÒÒÈya
Paritassati
ParittaÒca
Paridevati
Paridevadhamme
Paridevasi
ParinibbÈnagato
ParinibbutaÑ
Parinibbuto
ParipuÓÓakÈyo
ParipuÓÓamÈnÊ
PariphandamÈnaÑ
Paribbajati
Paribbajeyya
ParibbasÈno
308
52
136
171
118
99
251
98
57
135
234
128
319
158
129, 223
188
179
256
289
181
150
81, 93
96, 223
173
271
233
302
93
244
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
356
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
ParibbÈjako
ParibbÈjayitvÈ
Paribhotabbo
Pariyatti-appicchatÈ
PariyantacÈrÊ
Parivajjayeyya
Parivajjeti
Parivajjehi
Parivasi
Parivitakko
ParivÊmaÑsamÈno
Parisaggato
ParisÈya
ParisuddhaÑ
Parisodhayi
ParissayavinayaÑ
ParissayÈ
Parihare
ParihÈyanti
Pareto
ParoparÈ
ParoparÈni
Paropare
Paro loko
ParovaraÑ
ParosahassaÑ
PalÈpe
PalikhaÒÒa tiÔÔhe
PalipathaÑ
Paleti
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
145
157
149
213
288
107
229
76
209
79
290
107
256
167
111
279
230
118
229
251
136
304
211
317
83
171
47
289
190
309
Palehi
PalokinaÑ
PalobhayuÑ
Palobhenti
PavaÉÉhatha
PavaraÑ
PavasaÑ
Pavassa
PavÈdiyÈse
PavicayaÑ
PavitakkaÑ
Pavineyya dosaÑ
Pavisanti
Pavecche
PaveditaÑ
Pavedeti
PavedhatÊ
PavedhitaÑ
PasaÑsamicchaÑ
PasaÑsalÈbhÈ
PasaÑsÈma
PasaÑsito
PasaÑsiyo
Pasajanti
Pasannanetto
Pasanno
PasutÈ
Pas|rÈ
Pas|
Pas|naÒca
256
223
211
211
57
191
274
83
270
300
257
143
200
133
259
166
274
274
255
256
105
256
197
105
174
209
233
257
49
58
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
Passa
PassataÑ
Passati
Passato
Passatha
Passavho
PassÈmi
PahassamÈno
PahÈya
Pahitattassa
PahÊnajÈtimaraÓaÑ
PahÊnamÈno
Pah|tadhanadhaÒÒosi
Pah|tapaÒÒaÑ
Pah|tapaÒÒo
PÈÔika~khaÑ
PÈÔihÈriyapakkhaÒca
PÈÓaÑ na hane
PÈÓinaÑ
PÈtarÈso
PÈtimokkhaÑ
PÈtukaroti
PÈtukaronti
PÈto
PÈd|dare
PÈnaÑ
PÈnena
PÈpakammaÑ
PÈpagocaraÑ
PÈpasa~kappaÑ
357
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
117, 226
226
191
113
233
298
233
271
242
221
82
96
55
93
159, 298
221
108
106
57
104
279
63
148
108
185
107
108
111
47
47
PÈpÈ
PÈpÈcÈraÑ
PÈpÈni
PÈpicchaÑ
PÈpiyo
PÈpuÓe
PÈrag|
PÈra~gataÑ
PÈra~gato
PÈramiÑ
PÈrÈyanaÑ
PÈva
PÈvisi
PÈsÈÓakaÑ
PiÓÉaÑ
PiÓÉacÈraÑ
PiÓÉÈya
Pitaro
PitÈmahayugaÑ
Pidhiyyare
PiyaÑ
Piyappah|tÈ
Piyar|pe
PiyÈyitaÑ
PÊtimano
PuggalavemattatÈ
PucchaÒhi
Puccha maÑ
PucchÈmi
PuÒÒe
25
47
107, 126
47
45
65
97, 158, 230
93
246
299
319
237
297
299
104
213
111
58
183
301
126
266
74
248
229
159
300
149
205, 277
159, 242
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
358
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
PuÒÒena
116
PuÔÔho
149
PuÓÓamÈya
219
PuÓÓÈya
219
PuttadÈrassa
20, 21
PuthujanÈnaÑ
280
PuthujjanaÑ
251
PuthujjanÈnaÑ
82, 129
PuthujjÈ
273, 276
Puthusippena
187
Puthuso
272
Puth|
40, 59, 130, 302
Puth| sÈvake
120
Punabbhavo
142
PunarÈgami
75
Pubbamantamanissito
263
Pubbalohitamisse
200
PubbavÈsanavÈsitÈ
298
PubbÈrÈme
219
PubbÈsave
277
Pubbe
16, 251, 313
Pubbeva
256
PubbenivÈsaÑ
191
PurakkhatÈ
237
Purakkhato
46
PurakkhatvÈ
289
PuramÈhissatiÑ
298
PurÈ
296, 297
PurÈÓaÑ
283
PurÈÓasÈlohitÈya
145
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
PurÈÓo
Purime va
PurisadammasÈrathi
Purisanta
Purisamedho
PurisÈjaÒÒa
Puriso
Pure ÈsuÑ
Purekkharonti
Pure
PuÄavÈvasathe
P|gampi vassÈnaÑ
P|janeyyÈ
P|janeyyÈnaÑ
P|jayeyya
P|jÈ
P|raÄÈsaÑ
PekkhamÈno
Pecca
PesalÈ
PesuÓiyaÑ
PesuÓeyye
PokkharasÈti
Pokkhare
PorÈÓo
Porohiccena
58
233
165
199
56
159
81
58
243
191
201
309
14
10
62
10
131, 138
308, 314
46, 184
195
198, 280
264
183
106
59
187
[ Pha ]
Phandantevidha
PhandamÈnaÑ
182
282
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pha ]
Pharate
PhalÈnamiva
PhassaÑ pariÒÒÈya
PhassapaccayÈ
PhassÈbhisamayÈ
Phasse
Phassena
Phassesu
Phiyena
PhÊtÈ
PhuÔo
PhuÔÔhassa
Phusissati
Phussa phussa
PhoÔenti
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ba ]
143
180
234
223
223
288
279
264
64
50
195
34
208
223
205
[ Ba ]
BaddhÈnaÑ
BandhanaÒca
BandhanÈni
BalÈnÊkaÑ
BalÊyanti
Bahalaga~gÈ
BahiddhÈ
BahuÑ vÈcaÑ
Bahu cintaye
Bahujanassa
BahudhÈ
BahunÈbhichanno
BahupphalaÑ
359
287
188
156
188
230
162
105, 150, 278
280
216
147
288
232
321
BahussutaÒca
Bahussuto
Bah|
Bah|namidha
BaÄisena
BalaÑ dahantÊ
BÈlÈ
BÈlÈnaÑ
BÈlo
BÈvarissa
BÈhusaccaÑ
Bindussarena
BimbisÈro
BujjhamÈno
BuddhaÑ
BuddhÈ
Buddho
BeluvasalÈÔukamattiyo
BodhivemattatÈ
Bodhisatto
ByakkhissaÑ
Byagghusabhova
Byappathayo
ByasanaÑ gato
ByÈkarotÊti
ByÈkarohi me
ByÈkkhÈtÈ
ByÈruddhe
BrahÈ
65
64
8
287
201
255
11
10
270
300
18
82
169
107
188
104
149, 166
196
134
205
184
112
288
208
317
149
298
282
112, 174
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
360
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PiÔÔha~ko
[ Bha ]
[ Ba ]
BrahmaÑ
BrahmakosaÑ
BrahmakhettaÑ
BrahmacariyaÑ
50
153
153
33, 45, 52, 67,
115, 320
BrahmacariyaparÈyaÓo
216
BrahmacariyavÈ
303
Brahmacariyena
193
BrahmajjadiÔÔho
143
Brahmabandh|
59
Brahmabh|to
175
BrahmÈ
137, 193, 307
Brahme
321
BrÈhmaÓaÑ
187
BrÈhmaÓa
129, 313
BrÈhmaÓadhamme
49
BrÈhmaÓamahÈsÈlÈ
49
BrÈhmaÓassa
80
BrÈhmaÓÈ
49
BrÈhmaÓÈnÈ’suÑ
49
BrÈhmaÓÈ pure
51
BrÈhmaÓo
129, 242
Br|hayaÑ
65
Br|hi
9, 250
Br|hi metaÑ
81
[ Bha ]
BhakuÔiÑ
BhagavÈ
Bhajassu
PadÈnukkamo
138
122
74
Bhajetha
BhaÒÒamÈne
Bhadante
Bhaddante
BhaddayÈnena
BhantaÑva
BhayaÑ jÈtaÑ
BhayamÈvisi
BhariyaÑ
BhariyÈ
Bhareyya
BhavaÑ
Bhava
BhavaÒca
Bhavane
BhavarÈgarattÈ
BhavasÈtabaddhÈ
BhavasotÈnusÈrinaÑ
BhavÈ
BhavÈbhavÈya
BhavÈbhavesu
BhavÈya vibhavÈya
BhavÈsavÈ
Bhav|papattiÒca
Bhav|panÊtÈ
Bhavesu
Bhavo
BhÈgaso
BhÈgineyyaÑ
BhÈvitattaÑ
65
227
123
279
112
251
281
282
51
59
109
96
76
150, 267
37
304
232
223
76
141
233, 274
264
136
259
273
233
224
54
208
305
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Bha ]
BhÈvitattÈnaÑ
45
BhÈvitatto
64
BhÈvitÈni
150
BhÈsa
81
BhÈsamÈno
115
BhÈhisi
217
Bhikkhave
123
Bhikkhavo
103, 122
BhikkhÈcariyaÑ
210
Bhikkhu
45
BhikkhusaÑghaÑ
220
BhikkhusaÑghaparivuto
219
BhikkhusaÑghena
162
Bhikkh|
122, 123
BhinnaÑ nÈvaÑ
230
Bhiyyo
57, 117, 217
BhÊru
118
BhuÒjassu
113
BhuttÈviÑ
177
Bh|to dukkhaÑ
224
Bh|nahu
199
Bh|ripaÒÒa
81
Bh|ripaÒÒÈÓo
321
Bh|rimedhaso
321
BheravaÑ
297
BheravÈ
287
Bheravesu
279
Bhoge
113
BhojÈ
174
PadÈnukkamo
361
PiÔÔha~ko
[ Bha ]
BhotÊ
Bhonto
297
112
[ Ma ]
MaÑ
MaÑsesu
Ma
MagadhÈnaÑ
MagÈ
Mago
MaggaÑ
MaggÈmaggassa
Ma~ku
Ma~galaÑ
Ma~galadosavippahÊno
Ma~galÈ
Ma~galÈni
MaccudheyyaÑ
Maccudheyyassa
Maccudheyye
Maccuno
Maccumukhe
MaccurÈjÈ
MaccuhÈyino
Macco
MaccharÊ
MaccherayuttÈ
MajjaÒca pÈnaÑ
MajjapÈnÈ
Majje
84
117
35
111
226
45
46
189
251
9
94
94
9
84
322
314
84
233
71
225
229
198
266
107
25
96
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
362
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ma ]
Majjhe
Majjheva
Majjhe sarasmiÑ
MaÒce
MaÒÒe
MaÒÒetha
MaÓÉalamÈÄaÑ
MattaÑ so
MattaÒÒ| hohi
MattisambhavaÑ
MadÈ
Maddanti
MaddavaÑ
ManasÈ
ManasÈyeva
Manasicchasi
Manaso vijaÒÒÈ
Manujindo
ManussaphassÈnaÑ
ManussÈ
Mano
ManopadosaÑ
Manorame
Manta
MantapÈrage
MantabhÈÓÊ
MantayitvÈ
MantÈ na lippati
Mante ganthetvÈ
Mante sisse
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ma ]
191, 284
81
312
108
158
252
169
289
75
107
107
230
52
69
298
149
289
174
288
9
40
210
74
129
298
264
100
303
57
298
Mantesu
MandÈ
Mandova
MamÈyitaÑ
MamÈyitÈni
MamÈyite
Mayampi sabbe
Mar|
MahatÈ
MahantamoghaÑ
MahallakÈ
Mahallake
MahÈkÈyÈ
MahÈgedho
MahÈpurisalakkhaÓÈ
MahÈpurisassa
MahÈyaÒÒaÑ
MahÈyaÒÒo
MahÈsamuddassa
MahikÈyo
MahesiÑ
MahodakaÑ
MahodadhiÑ
Mahodadhi
MÈ
MÈgho
MÈÓavehi
MÈÓavo
MÈtÈpitu
170
201
251
284
133
233, 248
80
204
162
308
48
185
54
251
173
170
296-7
169
278
200
191
63
321
217
195
139
129
139
20
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ma ]
MÈnaÒca
MÈnamakkhathambhÈ
MÈnasattesu
MÈnÈtimÈnaÑ
MÈnÈtimÈnÈ
MÈnÈnusaya’mujjaha
MÈnÈbhisamayÈ
MÈnusaÑ bhogaÑ
MÈmako
MÈyaÒca
MÈyÈ
MÈyÈkataÑ
MÈyÈvino
MÈradheyyÈnupannehi
MÈrasaÑyogaÑ
MÈrasenappamaddano
MÈrÈbhibh|
MÈrisa
MÈro
MÈluvÈva
MigÈramÈtu pÈsÈde
MicchÈyasaÑ
MitÈhÈro
Mite
MittÈmacce
Mitte
Mithu
Miyyare
Mukhadugga
MukharajÈtiko
PadÈnukkamo
363
PiÔÔha~ko
[ Ma ]
238
118
136
256
266
77
77
55
217, 248
238
135
68
84
226
222
175
159
205, 250
314
41
219
118
212
54
168
74
255
180
199
45
MucchÈ
68
MuÒjaÑ
118
MuÓÉako
128
MuÓÉÈpi
129
MuÓÉo
128
MutimÈ
158
MutiyÈ
262
MutÊmÈ
64, 104
Mute
242
MuttakarÊsapuÓÓaÑ
259
Mutyapekkho
80
MuduÑ
121
MuddhapÈte
297
Muddhani
297
MuddhÈdhipÈtaÒca
297
Munayo
248
Muni
112, 159, 213
Muni dhitimÈ
132
MusÈ bhaÓe
321
Mussate
250
M|laÑ
278
M|ladassÈviÑ
304
Me
169
MettaÑ cittaÑ
143
Metteyyo
250
Mettha
322
MethunaÑ dhammaÑ
52, 53
Methunamanuyuttassa
250
MethunasmiÑ
259
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
364
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ma ]
MethunÈ
MedavaÓÓaÑ
MedhagaÑ
MedhÈviÑ
MedhÈvinaÒceva
Me nimantito
MerumuddhavÈsine
MonaÑ
Monapathesu
MonamakkhÈtaÑ
MoneyyaÑ
MoneyyasampannaÑ
MoneyyaseÔÔhaÑ
MomuhaÑ
MosadhammaÑ
MosadhammaÒhi
Mosavajje
MohaÑ
Mohadhammena
MohanaÑ
MohanasmiÑ
MohantarÈ
MohamaggÈ
107
121
272, 281
188
65
169
205
218
159
217
210
138
209
260
223
225
280
190
45
107
232
137
81
[ Ya ]
YaÑ
58, 131, 138, 225, 308
YaÑ evar|paÑ
47
YaÑ pare
226
YaÑ pubbe
284
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ya ]
YaÑ yaÑ disakaÑ
200
YaÑ vatÈhaÑ
149
YaÑ viditvÈ
305
Yakkhassa
37, 137, 269
YajamÈnassa
143
Yajassu
56, 57
YaÒÒaÑ
53, 130, 304
YaÒÒapathe
304
YaÒÒasmiÑ
53
YaÒÒo
143
YatacÈrÊ
289
YatattÈ
141
YatÈ carantÈ
310
YatonidÈnaÑ
41, 268
Yattha
59, 176, 221
YathÈ
46
YathÈ ahaÑ
211
YathÈ ah|
322
YathÈ Èpo
57
YathÈ ete
211
YathÈtacchaÑ
313
YathÈtathaÑ
209
YathÈ tathÈ
142
YathÈtathiyaÑ
96
YathÈ’ddakkhi
320
YathÈnudhammaÑ
288
YathÈbh|taÑ
220
YathÈrahaÑ
108
YadattagarahÊ
234
PadÈnukkamo
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
365
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PiÔÔha~ko
[ Ya ]
Yadatthi kiÒci
Yadantag|
Yada parato
YadÈvilattaÑ
Yadicchati
YadidaÑ
Yaduttari
YametamatthaÑ
Yasassino
YasassÊ
YasmÈ hi
YasmiÑ
Yassa
Yassa visatÈ
YassussadÈ
YÈ
YÈcayogo
YÈciya
YÈjakaÑ
YÈjakÈ
YÈjayogÈ
YÈnabh|miÑ
YÈni
YÈyato
YÈyitvÈ
YÈvatatthÊti
YÈvadeva
YÈva loke
YÈva sattamÈ
[ Ya ]
156
131
208
289
229
170
244
268
54, 147
80
62
261
34, 191
216
237
18
140
53
59
58
304
112
259
193
112
226
220
54
183
YÈvÈhaÑ
YÈsu
YugaÑ
39
53
183, 257
Yuto
YuttaÑ
Yutto
Yutto kathÈyaÑ
YudhÈya
YuvÈ
Ye
Ye keci
Ye te
Ye naÑ pajÈnanti
Yena
Yena jÈtÈ
Yena yena
YenesÈ
Yebhuyyena
Yeme pubbe
YesÊdha
Yehi
Ye hettha
Yo
YogaÑ
Yogakkhemassa
YonijaÑ
YopÈnudi
Yo vedi
264
120
321
255
256
112
222, 311
81
147
41
7, 169
180
182, 225
172
172
321
257, 310
261
142
190, 316
191
115
187
136
133
366
PadÈnukkamo
[ Ra ]
Rakkhitindriyo
RajaÑ
RajassÈyatanaÑ
Rajo
Rajjati
RaÒjatÊ mano
RaÔÔhaÑ
RaÔÔhÈ
Ratanavaro
RatÈ
RatiÑ
RattiÑ
RattindivaÑ
RatyÈ vivasÈne
RathassÈÓÊva
Rathesabho
RandhamesÊ
Ramito
RasmivemattatÈ
Rahogatassa
RÈgaÑ vinayetha
RÈgapathaÑ
RÈgarÈgÊ
RÈgo
RÈjakhÈdÈya
RÈjagahaÑ
RÈjagahe
RÈjaputto
RÈjÈ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~ko
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ra ]
209
45
110
72
249
114
120
50, 120
205
69
191, 287
107
143
214
193
56
255
213
134
79
94
96, 136
243
40
256
111
139
129
100, 170
RÈjÈpi
RÈjÈbhirÈjÈ
RÈjÈhamasmi
RÈjino
RÈhuggahaÓÈ pamuttÈ
RittapesuÓo
RittamÈsanaÑ
Rittassa
Rittena
RukkhaÑvu’panivattati
Rukkham|le
RukkhÈ
RuciyÈ
RuÓÓena
RuppataÑ
Ruppati
Ruppanti
Rusito
R|pÈ
R|p|pagÈ
R|pesu
R|pehi
Rogam|laÑ
100
174
174
54
133
283
287
252
64
215
128
185
236
181
71
229
319
280, 289
104
224
267, 319
225
155
[ La ]
LakkhaÓamantapÈrag|
LakkhaÓÈ
LakkhaÓe
LaddhÈ
Lapanti
207
94, 298
299
95, 279
233
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ La ]
Lapayeyya
LabbhÈ
Labhetha
Labhetho
LÈbhaÑ
LÈbhakamyÈ
LÈbhasakkÈrasilokÈ
Li~gaÑ
Limpati
LunÈni
Lokadhammehi
LokapariyÈyaÑ
Lokavid|
LokasmiÑ
LokÈyatamahÈpurisalakkhaÓesu
Loke
Loko pajÈ
LobhaÑ
LobhaguÓo
LobhÈ
LomahaÑso
Lola’ssa
LohamayaÑ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Va ]
280
182
65
257
304
280
118
185
188
156
34
181
164
314
169
233
192
96
198
266, 267
39
279
200
[ Va ]
Vaggagatesu
VaggasÈrÊ
VagguÑ
Vaggu
367
97
97
82
159, 199
Vagguvado
VacasÈ
VacÊduccaritaÑ
VajantaÑ
Vajanti
VajjuÑ
VaÒcesi
ViÒÒ|naÑ
VaÉÉheti
VaÓijjaÑ
VaÓÓa
VaÓÓavanto
VaÓÓ|pasaÒhitaÑ
VatavantaÑ
Vatasampanno
VatÈni
Vattemi
Vatthaguyhe
VatthaÒca
VadaÒÒuÑ
VadaÒÒ|
Vadanti
VadessÈmi
Vanante
VanasavhayaÑ
Vambhayitena
VayaÑ passaÑ
Vayo anuppattÈ
VarattaÑ
287
69
111
103
222
265, 310
84
123
45
109
6
54
321
188
184
243
174
172
53
140
140
236
82
213
298
275
223
48
188
368
PadÈnukkamo
[ Va ]
VarapaÒÒasÈvako
Varabh|rimedhaso
VarovaraÑ
VasaÑ
Vasamanvag|
VasÈnuge
VasÊkatvÈ
VasÊkaritvÈ
VasuttamaÑ
VassÈni
VÈ
VÈcaÑ pamuÒce
VÈcaÑ payutaÑ
VÈcÈ
VÈcÈnamuttamÈ
VÈcÈbhika~khÈmi
VÈcÈyato
VÈjapeyyo
VÈdaÑ
VÈdaÒca jÈtaÑ
VÈdayanti
VÈdasÊlÈ
VÈyasÈ
VÈyasetto
VÈribindu
VÈso
VÈhetha
Vikappayeyya
VikÈlabhojanaÑ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~ko
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Va ]
106
298
322
59
181
72
176
120
45
51
53
290
215
18, 123
126
83, 307
264
56
105
236
205
102
202
121
106
16
47
243
107
VikÈle
Vigatarajamana~gaÓaÑ
Viggayha
VighÈtaÑ
VicakkhaÓo
Vicareyya
VicÈraÓaÑ
VicikicchaÑ
VicikicchÈ
VicikicchaÔÔhÈnÈ
Vicikicchati
VicikicchÈnaÑ
VicinaÑ
VicinÈti
Viceyya
VijaÒÒaÑ
VijaÒÒÈ
VijÈnati
Vijigucchato
VijitÈvinaÑ
VijitÈvÊ
VijjÈgatÈ
VijjÈcaraÓapariyeÔÔhiÑ
VijjÈcaraÓasampanno
VijjÈpariyeÔÔhi
VijjÈya
Vijjittha
ViÒÒÈÓaÑ
ViÒÒÈÓaÔÔhitiyo
104
151
261
250
181
261
315
81
118
81
172
80
280
197
151
138, 313
62
223
287
191
170
222
51
163
51
73
313
316
316
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Va ]
ViÒÒÈÓapaccayÈ
223
ViÒÒÈÓassa nirodhena
301
ViÒÒÈtadhammo
65
ViÒÒÈtasamÈdhisÈraÑ
68
ViÒÒÈpaniÑ
189
ViÒÒugarahito
59
ViÒÒ|
63
ViÒÒ|naÑ
123
Vitakkassa
316
VitakkÈ
40
VitataÑ
200
VitatÈ vane
41
Vitareyya
141, 234
VitiÓÓaka~kho
150
VittaÑ
56
Vidahe
280
ViditvÈ
83, 95
VidvÈ
243
VidhÈvati
282
Vidhuro
298
Vidh|maÑ
131
Vidh|mo
304
Vinayanto
120
Vinayo
18
VinaÄÊkatÈ
159
VinÈbhÈvasantamevidaÑ
248
VinighÈti
255
VinicchayÈ
259, 267
Vinicchaye ÔhatvÈ
271
VinipÈtaÑ
46
369
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Va ]
VinetÈraÑ
138
Vineyya
97, 158, 234
Vinodenti
41
Vindema
121
Viparakkamma
114
VipallÈso
54
Vipassati
317
Vippamutto
95
VippasannaÑ
190
VippahÈtave
251
VippahÈnaÑ
313
VippahÈnena
315
Vibhatte
54
VibhavaÑ
150, 267
VibhÈvÊ
63
VibhinnÈ
59
Vibh|ta
199
Vibh|tar|pasaÒÒissa
316
Vibh|tasaÒÒÊ
268
Vibh|te
268
Vibhoti r|paÑ
268
VimaÑsÊ
269
VimalaÑ
190
Vimalo
99, 136, 152
VimÈnadassÊ
271
VimÈnehi
271
VimuttaÑ
317
VimuttÈ
141
Vimuttino
224
Vimutto
136, 298
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
370
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Va ]
Vimokkho
Viyattesu
ViyÈkaÑsu
ViyÈkarohi
ViyÈkÈraÑ
ViyÈpanne
ViyÈrambhÈ
VirajaÑ
Virajjati
ViratÊ
Virato care
Virame
VirÈdhayitvÈ
VirutaÑ
Virocasi
Vivajjayi
VivaÔaÑ
VivaÔacakkhu
VivaÔÔacchado
Vivasemi
VivÈdayanti
VivÈdassa phalÈni
VivÈdÈni
VivÈho
VivittaÑ
Vivitto
VivekaÑ santipadaÒca
VivekadassÊ
VivekadhammaÑ
VisaÑyuttaÑ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Va ]
312
245
311
314
54
59
284
34, 190
264
25
274
256
274
280
99
111
98, 243
279
97, 171
321
256
273
244
169
74
261
277
136, 264
307
188, 190
Visajja
VisaÒÒasaÒÒÊ
VisattÈ
VisattikaÑ
VisattikÈ
Visamehi d|re
VisuddhaÑ
VisenikatvÈ
Visenibh|to
VisesÊti
Viha~gamÈ
VihaÒÒamÈne
Vihananti
Vihane tamaÑ
VihiÑseyya
VihesaÑ
VihesÈbhirato
VÊtataÓho
VÊtarÈgÈ
VÊtavaÓÓo
VÊtipatanti
VÊtisÈretvÈ
VÊraÑ
VÊra
VÊra~gar|pÈ
VÊrÈ
VÊvadÈtÈ
VÊsaÑvassasataÑ
VÊsatikhÈriko
VuÉÉhÈ
243, 306
268
40
265
229
135
206
256
243
261
186
319
201
290
126
45
45
263
142
318
206
49
191, 313
81
171
171
270
299
197
48
PadÈnukkamo
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
371
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PiÔÔha~ko
[ Va ]
[ Sa ]
VuddhÈ
103
VusÊmato
317
V|sitabrahmacariyo
133
Ve
46, 126
VetaraÓiÑ
201
VedaguÑ
305
VedagunaÑ
137
VedagumaddasÈma
131
Vedag|
64, 131, 306
VedanÈnaÑ khayÈ
223
VedanÈpaccayÈ
223
Vedan|pagÈ
224
Vedaya
81
VedÈni
154
Vedena
300
Vemajjhe
263
VeyyÈkaraÓasmiÑ
227
VeyyÈkaraÓo
169
VevicchaÑ
283
VevicchÈ pamÈdÈ
301
VessavaÓo
100
VessÈyano
129
VeÄuvanaÑ
144
Vo
71
Vossajja
224
VohaÑ
205
VohÈraÑ
187
SaÑyamaÑ
67
SaÑyamena
193
SaÑyamo
25
SaÑyojanaÑ jÈtikhayantadassÊ
136
SaÑyojaniyehi
95
SaÑvÈsaÑ
52
SaÑvijitaÑ
282
SaÑvibhajetha
108
SaÑvuto
76
SaÑvegaÑ
282
SaÑsÈraÑ
151
SaÑsÈramaticca
152
SaÑsuddhagahaÓiko
183
SaÑsuddhajino
97
SaÑsuddhapaÒÒÈ
270
SaÑsuddhi narassa
241
Sa
53, 112, 213
SakaÑsakaÑdiÔÔhiparibbasÈnÈ 269
SakÈyane
272
SakÈsaÑ
67
SakiÒcano
187
Sake vaÓÓe
173
Sakkacca
66
Sakko
193
Sakkova
81
Sakkhasi
257
Sakkhi
137
SakkhidhammaÑ
280
SakyakulÈ pabbajito
163
[ Sa ]
SaÑkilesaÑ
SaÑyatatto
46
218
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
372
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
Sakyaputto
163
SakhettavatthuÑ
136
SaggaÑ apÈyaÒca
191
Sa~kappaÑ
120
Sa~kappayantÈya
321
Sa~khaÑ
309
Sa~khatÈ
237
Sa~khÈ
276
Sa~khÈtadhammÈ
302
Sa~khÈya
105, 304
Sa~khÈya nibbuto
303
Sa~khÈya sevi
224
Sa~khÈranirodhaÒÈÓakusalo
97
Sa~khÈrapaccayÈ
222
Sa~khÈr|pagÈ
224
Sa~khÈre
224
Sa~kheyyakÈro
82
Sa~khyaÑ nopeti
224
Sa~gaÑ
154, 190
Sa~gataÑ
248
Sa~gantvÈ
52
Sa~gam|laÑ
156
Sa~gamo
204
Sa~gahitattabhÈvo
105
Sa~gaho
20, 21
Sa~gÈ
104
Sa~gÈtigaÑ
188
Sa~go
308
Sa~ghÈÔiraj|pavÈhanaÑ
105
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
Sa~ghÈÔivÈsÊ
Sa~ghino
SaccaÑ
SaccamanÈ
Saccavhayo
SaccÈ
SaccÈbhisamayÈ
Saccena
Sacco
SacchikatvÈ
Sajanti
SajjhÈyadhanadhaÒÒÈ
SaÒÒatattÈ
SaÒÒatto
SaÒÒampi
SaÒÒasaÒÒÊ
SaÒÒasatto
SaÒÒÈ
SaÒÒÈnaÑ
SaÒÒÈnidÈnÈ
SaÒÒÈvimuttassa
SaÒÒÈvimokkhe
SaÒÒ|pagÈ
SaÓantÈ yanti
SaÓikaÑ
SaÓÔhitÈ
SaÓho
SataÒca vivaÔaÑ
SatataÑ
SatÈ
129
147
143, 189
236
321
283
225
133
283
166
104
50
49
56
234
268
243
246
222
268
262
308
224
217
82
69
264
226
143
133, 311
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PadÈnukkamo
[ Sa ]
Sati
76
Sati tesaÑ
301
SatimÈ
150
SatÊmÈ
142
Sato
229, 264
SattadhÈ
297
SattÈ
192, 222
SattussadÈ
150
Satto
232
SatthaÑ nipatÊ
58
SatthÈ
166
SatthÈni
251
SatthÈva
274
Satthuno
159
SadÈ sato
230
Sadevakassa
287
Sadevako
317
Saddhammap|jÈpi
275
SaddhÈpakataÑ
50
SaddhÈya
74
SaddhÈyiko
195
Saddho
96
Sanantano
126
SanighaÓÉukeÔubhÈnaÑ
169
SantaÑ
131
Santi
69, 71, 136
Santi keci
103
SantimanuggahÈya
274
SantivÈdo
261
SantisoraccasamÈdhisaÓÔhitÈ
69
373
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
SantuÔÔhÊ
Santussito
Santo
26
303
125, 193, 210,
237, 260
Santoti
265
Santhate
108, 200
Santhambhassu
210
SanthavÈni
261
SandÈnaÑ
188
SandiÔÔhikaÑ
176, 321
SandiÔÔhiyÈ
270
SandiÔÔhirÈgena
272
Sandhiyetha
95
SannidhiÑ
57, 279
SapaÒÒo
182
Sappassa
229
SappitelaÒca
53
SappurisaÑ
65
SabalÈ
201
SabbakÈyappahÈyino
316
Sabbakhettam|labandhanÈ
153
Sabbattha
35, 150, 249
SabbadhammÈna pÈraguÑ
209
Sabbadhammesu
277
Sabbadhi
136, 301
SabbadhÊ samo
284
SabbapÈpakÈni
152
Sabbaloke
150
SabbavedanÈsu
155
SabbasaÑyojanaÑ
188
374
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PadÈnukkamo
[ Sa ]
Sabbasa~khÈrasamathÈ
SabbasamÈ
SabbÈ disÈ
SabbÈbhiÒÒÈbalappatto
SabbÈmitte
SabbÈyatanehi
SabbupadhÊnaÑ
Sabbe
Sabbeva
SabbesaÑ
Sabbe samaggÈ
Sabbesu dhammesu
SabyaÒjanaÑ
Sa brahmÈ
Sabhaggato
Sabhiyo
SamaÑ visamaÑ vÈ
SamaggÈ
SamaÓako eso
SamaÓamÈnine
SamaÓabrÈhmaÓÈ
SamaÓÈ
SamaÓ|pÈsanassa
SamaÓo
SamattÈ
SamantakapallÈ
Samantacakkhu
SamantamasÈro
SamannÈgatÈ
Samannesi
PiÔÔha~ko
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
222
201
143
298
176
97
98
103, 159
82
300
47
137
167
152
107
145
261
47
39
47
147
30, 256
217
150
298
201
80
282
123
172
SamappitÈ
SamayaÑ
Samayena
SamarocayuÑ
SamavaÔÔhitÈ
SamÈgate
SamÈgamÈ
SamÈcare
SamÈdapesi
SamÈdÈya
SamÈdhi
SamÈnabhÈgaÑ
SamÈrambhÈ
SamÈsane
SamÈhitatto
SamÈhito
Samijjhati
SamitÈvÊ
SamuggahÊtaÑ
SamuggahÊtesu
SamucchidagattÈ
SamujjupaÒÒassa
SamuÔÔhÈya
SamudÈgataÑ
SamuppilavÈte
Sam|hatÈ
Samecca
Samecca dhammaÑ
Samecca dhammÈ
72
269
104
52, 57
80
209
257
67
208
243
69
210
58
296
289
135
229
152
238
260
201
82
40
192
200
94
306
94, 98, 243
136
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
Sametassa
SameritÈ
Samesu
Samehi
Samo
SamodhÈnetvÈ
SampannacaraÓaÑ
SampannaveyyÈkaraÓaÑ
Sampanno
Sampam|ÄhÈ
SampayÈtave
SamparÈyÈya
Sampavedheyya
SampasÊdati
SampahaÑsesi
SampÈyanti
Sampiyeneva
SampuÓÓo
SamphusamÈno
SamphusituÑ
SambahulÈ
SambÈdho
SambuddhaÑ
SambodhagÈmino
SambodhiÑ
SambodhikÈmassa
Sambodhipatto
SambodhiyaggaÑ
SammadaÒÒÈya
SammaddasÈ
375
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
268
282
285
134
134
53
320
82
113
226
257
266
279
172
168
148
52
46
200
259
48
110
322
220
137
288
142
208
222
222
SammÈ
SammÈ dhammaÑ
SammÈpaÓidhi
SammÈpÈso
SammÈsambuddho
SammuccÈ
Sammutiyo
Samm|Äho
SammodanÊyaÑ
SammodiÑsu
Samhi
SayaÑ
SayaÑ thunanti
SayanaÑ
SayanÈsanaÑ
Sayanesu
Sayanehi
Sayanti
SayamattanÈ
Sa yÈnabh|miÑ
SaraÓaÑ bah|naÑ
Saradariva
SalilaÑ
SallaÑ
Sallakatto
Sallamabbuyha
SallaviddhÈna
Sallaviddhova
SavÈhanaÑ
SasÊsaÑ pÈrutaÑ
284
290
16
56
158, 163
192
273, 276
181
48
48
275
166, 208, 243
270
53
74
287
50
200
271
112
142
206
63
73, 182, 282
175
282
71
229
120
128
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
376
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
SahajanettÈ
SahanukkamaÑ
SahapesuÓÈ
SahamaccharÈ
Sahassanetto
SahassabhÈgo
SahassamaÓÉalaÑ
SahissÈmi
Sahe
Sahetha
SÈketaÑ
SÈkkharappabhedÈnaÑ
SÈ~gaÓo
SÈtaÑ asÈtaÒca
SÈtiyesu
SÈtthaÑ
SÈdÈnesu
SÈdhu
SÈdhu kho pana
SÈdhusammatÈ
SÈdhusamÈhito
SÈmÈ
SÈraÓÊyaÑ
SÈramajjhag|
SÈrambho
SÈruppaÑ
SÈruppÈhi
SÈvako
SÈvajjanavajjaÑ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
313
188
266
266
81
115
206
307
283
289
299
169
46
268
264
167
189
99, 138
168
147
152
201
49
69
68
96
126
106
274
SÈvatthiyaÑ
SÈsanaÑ
SÈhasÈ
SÈhaso
SikkhÈ
SikkhÈnugÊyanti
SikkhissÈmase
Sikkhetha
Sito
SippaÑ
SiyÈ
SivaÑ
SÊghasotaÑ
SÊtaÑ atuÓhaÑ
SÊmantÈnaÑ
SÊmÈ
SÊmÈtigo
SÊlaÑ
SÊlavataÑ
SÊlavatato
SÊlavatÈni
SÊlavate
SÊlavatena
SÊlavantaÑ
SÊluttamÈ
SÊle vate
SÊhÈva
SÊhova
Su
5
138
283
68
282
282
250
233
283
18
283
137
64
288
138
138
243
52
259
274
237
245
245
188
273
242
172
112
310
PadÈnukkamo
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
377
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
Sukate
54
SukusalasampahaÔÔhaÑ
206
SukhaÑ
54, 65, 268
SukhumÈlÈ
54
Sukho
103
SugataÑ
191
Sugatesu
198
Sugato
164
Suci
112
Sucivasane
203
SujÈto
173
Sujjhe
140
SuÒÒato lokaÑ
318
SuÓeyya
66
SuÓohi
41
SutaÑ
68, 83
SutavÈ
97
SutvÈ
156
SuddavessikÈ
59
SuddhaÑ
190
SuddhataÑ
117
SuddhÈnupassÊ
241
Suddhi
137
SuddhipaÒÒo
97, 154
Suddho nidoso
136
SundarikabhÈradvÈjo
128
SundarikÈya
128
SupinaÑ
280
Supinantepi
53
[ Sa ]
SupinÈ
SuppaÓÈmito
Suppavutto
SuppahÈyÈ
SubbatÈ
Subbinayo
SubhaÑ asubhaÑ
SubhaÑ vadÈnÈ
SubhÈsitÈ
SubhÈsitÈni
SubhÈsitehi
Sumukho
SumedhaÑ
Suruci
SuvaÓÓavaÓÓo
SuvÈmi
Suvikappitena
SusaÑvuto
SusamÈhitaÑ
SusamÈhitindriyÈ
Susikkhito
Susu
SusukkadÈÔho
Suss|samÈnÈ
S|cilomo yakkho
S|cilomassa
S|patiÔÔhitaÑ
S|rÈ
SekhÈ
SeÔÔho
94
82
103
232
119
276
189
255
18, 123
68
67
174
132
173
173
199
82
112
76
133
18
112
173
103
38, 39
37
120
171
302
252
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
378
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
SetabyaÑ
299
Settha
289
SenÈpati
175
Seniyo
169
SeyyathidaÑ
148, 171
SelamÈsajja
121
SevanÈ
10
Seve
106
Sevetha
103
SessaÑ
289
Sehi dhammehi
54
SeÄenti
205
So
63, 150, 242, 261
So imaÑ lokaÑ
166
SokapariddavaÒca
305
Sokassa
298
Sokena
181
Socati
256, 284
Socanti
72
SotÈ
80, 301
SotÈvadhÈn|panis|papanne
64
Sottiyo
156
SotthÈnaÑ
9
SotthiÑ
35
Sobbhesu
217
SoraccaÑ
52, 69
SorataÑ
149
SovacassatÈ
30
SossaÑ
208
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa - Ha ]
SnehajÈ
SvÈtivattÈ
Ha
HaÒÒadatthatthi
HaÒÒanti
HataÑ
HadayanissitaÑ
Hanti
Handa
HabyaÑ
HabyasesaÑ
HassaÑ
HÈyate
HiÑsamattÈnaÑ
Hi
HitvÈ
Himavantassa
HiyyamÈne
HiraÒÒaÑ
HiraÒÒaÑ dhanaÑ
HiriÒca saddhaÒca
HirÊnisedho
HÊnaÑ passati
HÊnÈ narÈ
HÊnÈya
Hutamatthu saccaÑ
Hutamijjhe
HutvÈna
HuraÑ
Heke
40
238
199
256
58
199
282
189
210
133
128
67, 280
251
181
107
95, 308
113
283
49, 57, 230
57
217
132
245
233
148
137
131
47
311
269
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A]
[A]
AkÈco
136
AkiÒcanaÑ
129
AkittipaÓÉitassa varaÑ
12, 13
AkkosanaparibhÈsanÈnaÑ
nissando
44
AgataÑ disaÑ
287
AgÈrikabÈhusaccampi anavajjaÑ
ma~galaÑ
18
AgÈrikavinayo
19
AgÈrikasippaÑ
19
AgÈriya-anagÈriyÈnaÑ paÔipadÈ 99
AgÈriyasÈvakassa niccasÊlatÈ 107
AgÈriyÈnaÑ paÔipadÈ
106
AggaÑ
208
AggasÈvakÈnaÑ vatthu
60-2
TesaÑ samajjapassantÈnaÑ
saÑveguppÈdanaÑ
61
TesaÑ amatagavesanaÑ
61
TesaÑ saÒcayassa santike
pabbajjÈ
61
TesaÑ sakalajambudÊpe
vissutabhÈvo
61-2
Aggimukho ÈsÊviso
179
A~gasaddo kÈraÓatthe
123
A~guttarÈpo
162
AciravatÊ
162
AciravatÊnadÊ SÈvatthiyÈ
Jetavanassa ca antare
228
Accantasanti
71
AjjhattacintÊ
104
AÔÔhanavutirogapÈtubhavanaÑ 58
AÉÉhakumbh|pamo bÈlo
217
AÓudhammo
58-9
AtÊtÈnÈgatÈnaÑ mariyÈdÈ
97
AturitacÈrikÈ
162
AttanÈva attÈnaÑ
saÒjÈnÈmÊti diÔÔhi
137
Attanoyeva mukhaÑ nissÈya
anayabyasanatÈ
196
AttabhÈvassa nÈv|pamatÈ
230
Athabbanaveda
169
AdiÔÔhadakkhitabbÈdivasena
cakkhussa alolatÈ
279
AdhammavaÓijjÈ paÒca
109
AdhigamappicchatÈ
213
AnagÈrikavinayo
19
AnagÈrikasippaÑ
19
AnagÈriyÈnaÑ paÔipadÈ
103
AnantapaÒÒo
135
AnantappabhÈ d|rampi gacchati
Èsannampi
134
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
380
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PadÈnukkamo
[A]
[A]
AnanusandhikathÈ
10
AnavajjÈni kammÈni
24
AnÈkulÈ kammantÈ
22
AnÊgha
132, 141
Anuttara
165
Anudhammo vipassanÈ
63
Anuruddho dibbacakkhukÈnaÑ
aggo
Anotattadaha
286
133
parikkhepÈ pabbatÈ paÒca
160
nahÈnatitthÈni
161
mukhÈni cattÈri
161
AnotattanÈmalÈbhahetu
161
AnomÈnadÊtÊrato
RÈjagahaÑ
110-1
AppicchatÈ paÒca
165
10
213
AbhÈyitabbaÑ bhÈyantÈ
janÈ
51-2
Abhikkantasaddassa
atthuddhÈro
sadisatÈ
191
Ariyappaveditadhammo
69
Ariyasaddassa atthayojanÈ
157
AriyÈnaÑ appatir|paÑ
237
AriyÈnaÑ yÈcanÈ
53
Ariye ÔhapetvÈ aÒÒo nibbÈnapadaÑ jÈnituÑ na arahati
227
AlikavÈdÊ
198
AvÊcimahÈnirayo
dasasahassayojano
165
AvijjÈya pabhedanaÑ
315
AsurabhavanaÑ dasasahassa165
AsurabhavanaÑ Sinerussa
heÔÔhimatale dasasahassa-
AparagoyÈnaÑ sattasahassaApucchitakathÈ
Arahanta, brÈhmaÓÈnaÑ
yojanaÑ
tiÑsayojanappamÈÓaÑ
yojanaÑ
PiÔÔha~ko
6
AbhiÒÒÈnaÑ uccÈvacatÈ
215
Abh|tavÈdÊ nirayaÑ upeti
236
AyanÈni tÊÓi
161
ArahaÑ
163
yojanaÑ
204-5
AsurÈnaÑ tannÈmalÈbho
204
Asokarukkha
231
AssamukhaÑ
161
AssamedhayaÒÒa
56
AssÈdÈdÊni paÒca
234
[Œ]
ŒkÈsasaddassa taÓhÈgedhanti
saddavohÈro
ŒkiÓÓanti vuccati vipulaÑ
283
111
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[Œ]
153
ŒcariyaÑ upasa~kamanakÈlo
67
Œcariyap|jÈya ÈnisaÑso
63
ŒjÊvaÔÔhamakasÊlaÑ
111
ŒÓÈcakka
174
ŒdimajjhapariyosÈnÈnaÑ
166-7
Œnandatherassa
ma~galadesanÈ uggahÈpanaÑ 36
ŒpaÓa
162
ŒmisadÈnaÑ
23
Œmisap|jÈ
15
ŒraÒÒika~gaÑ dhuta~gaÑ
ŒratÊ
213
25
ŒvaÔÔaga~gÈ
161
ŒvÈha, vivÈhÈnaÑ viseso
169
΀haka
197
[I-U]
IcchÈ
212
IcchÈ, lobhÈnaÑ visesatÈ
212
ItihÈso
169
Irubbeda
169
Irigiligiri
111
Uju-ayana
161
UttarÈyana
161
UddhaÑ, adho, tiriyasaddÈnaÑ
kÈlattayadÊpanaÑ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[U]
Œgu
kalyÈÓÈni
381
306
UpaÔÔhÈnaÑ
UpaÔÔhÈnaÑ paÒcavidhaÑ
UpapattidevÈ
Upayo
UpÈdÈnaÑ vaÔÔaÑ
Uposatha~ga
UposathadivasÈ tayo
UmmÈdana, mohanÈnaÑ
visesatÈ
UsabhamukhaÑ
UssÈhasatti
20
21
9
238
84
107-8
108
107
161
171
[E]
EkamantaÑ ÔhÈnÈkÈro
8
Ekamanta
49
EkÈsanasamaÓ|pÈsanÈnaÑ
gahaÓaviseso
217
Ehibhikkhu
176, 302
[O]
OkÈsaloka
OsadhÈ paÒca gorasÈ
165
53
[ Ka ]
KaÔÔhavÈhanarÈjakathÈ
KaÔÔhasakuÓo
KaÔÔhamukho ÈsÊviso
KaÓÓamuÓÉadaha
KaÓhÈbhijÈtika
KataÒÒutÈ
KathÈ catubbidhÈ
291
291
178
133
176
29
10
382
PadÈnukkamo
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~ko
[ Ka ]
KathojjaÑ kalahaÑ
256
KapiÔÔhavanaÑ
296
Kapilabhikkhuvatthu
42-5
KapilavatthumÈpanaÑ
86
Kappasaddassa atthuddhÈro
7
KappakolÈhalaÑ
3
Kamboja
110
Kalandaka
145
Kali
197-8
KalyÈÓamitta
74
KÈka, vÈyasÈnaÑ visesatÈ
202
KÈco
137
KÈmasukhaÑ aÓuto
aÓusaÒÒitaÑ
54
KÈmÈ paÔhamÈ senÈ
118
KÈyagatÈsati
76
KÈyassa cat|hi dhÈt|hi
kali~garÈdisadisatÈ
178-9
KÈlaÒÒ|
66
KÈlena dhammasÈkacchÈ
32-3
KuÓÈladaha
133
KuÓÈlavaÑso
91
KunnadÊ, mahÈnadÊnaÑ gamanaviseso
217
KuveravessavaÓÈnaÑ
sadisatÈ
100
Kusala
97
Kevalasaddassa atthuddhÈro
6
KoÔi
197
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ka ]
KoÔippakoÔi
KolanagaramÈpanaÑ
KolÈhalaÑ paÒcavidhaÑ
KoliyÈnaÑ uppatti
Kosa
Kosala
197
88
3-4
87-9
153
127
[ Kha ]
Kharayakkhassa
pubbakammaÑ
38
KhÈrÊ
197
KhÊÓÈsavÈnaÑ paÔipatti 106, 237
KhuradhÈr|pamÈ, moneyyapaÔipadÈ
216
[ Ga ]
Ga~gÈ
Ga~gÈ paÒca
Gatisaddassa atthuddhÈro
GadhitÈni
GayÈ gÈmopi titthampi
Gavampatittherassa
pubbaparicayo
GahaÔÔha-ariyasÈvakÈ
kathaÑ p|jetabbÈ?
GahaÔÔhapabbajitÈnaÑ viseso
GahaÔÔhÈnaÑ dhammo
GahaÓÊ
GahaÓÊsaddassa atthuddhÈro
GÈmakathÈ nÈma tiracchÈnakathÈ
GÈravo
Gijjhak|Ôagiri
162
162
170
282
37
79
248
148
106
183
183
279
26
111
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PadÈnukkamo
[ Ga ]
Gijjhak|Ôa
GirÊ paÒca
GuÓavuÉÉho
GunnaÑ
annadabaladÈdibhÈvo
GuhÈ = KÈya
G|thaniraya
GomedhayaÒÒa
GorasÈ paÒca osadhÈ nÈma
139
111
66
53-4
232
201
57
53
[ Ca ]
Cakkavatti
170
CakkavattikolÈhalaÑ
3
CakkavÈÄaÑ ekaÑ lokadhÈtu
ekÈ
165
CakkavÈÄassa paricchedo
164
CakkhÈdÊnaÑ aggisikh|pamÈ 211
CatupÈrisuddhisÊlaÑ
281
Catura~gavÊriyaÑ
119
Candanapattassa ÈkÈse
ussÈpanaÑ
285
CandamaÓÉalaÑ ek|napaÒÒÈsayojanaÑ
165
CÈrikÈ duvidhÈ
162
Citta, paÒÒÈvimuttÊnaÑ viseso 221
CirakÈlÈsevitÈ
gadhitÈti vuccati
282
[ Cha ]
Chadana = RÈgadosamoha 97, 171
Chaddantadaha
133
Chandaso mukhaÑ
177
383
PiÔÔha~ko
[ Ja ]
JaccandhÈnaÑ hatthidassanaÑ 244
JarÈdubbalakÈle visesaÑ
adhigantuÑ na sakkÈ
319
JÈÓussoÓibrÈhmaÓassa
jÈtipavattiÔÔhÈnaÑ
183
JÈtivisesa
185
JÈtivuÉÉho
66
JÊvitassa paÔibaddhÈ cha
178-9
JambudÊpe tisahassayojanapamÈÓe manussÈ vasanti
160
JambudÊpe tisahassayojanapamÈÓe HimavÈ patiÔÔhito
160
JambudÊpo dasasahassayojanaparimÈÓo
160, 165
[ ©a - a ]
©ÈtakÈ
24
aÑsa, adhipÈtÈnaÑ
visesatÈ
288
[ Ta ]
TaÓhÈya ÈkÈsoti
vohÈro
TaÓhÈya pariyÈyasaddÈ
Tada~gasanti
TapataÑ mukhaÑ
283
283
71
177
Tapo
33
TÈdi
208
TÈlassa tiÓagohÈro
185
384
PadÈnukkamo
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~ko
[ Ta ]
TÈvatiÑsabhavanaÑ dasasahassayojanaÑ
165
TÈvatiÑsabhavanaÑ Sinerussa
uparimatale dasasahassayojanaÑ
205
TikoÔiparisuddha
106-7
TiÓa,rukkhÈnaÑ visesatÈ
185
TiÓÓaÑ kulaputtÈnaÑ vatthu 146
TitthiyÈnaÑ paÔipatti
237
TitthiyÈ SundariÑ
paribbÈjikaÑ uyyojesuÑ
235
Tissametteyya
250
TuÔÔha, kalyar|pÈnaÑ atthato
abhinnatÈ
203, 205
TuritacÈrikÈ
162
[ Da ]
DakkhiÓÈyana
Dassane appiccho
DaÄhadhammanibbÈna
DÈÔhÈ Bhagavato candakiraÓÈ
viya
DÈnaÑ duvidhaÑ
DÈnaÑ nÈma
DÈnayaÒÒayÈgÈnaÑ sadisatÈ
DÈyaka, paÔiggÈhakÈnaÑ
a~gÈni tÊÓi
DiÔÔhadhammika,
samparÈyikÈnaÑ ÈnisaÑsÈ
161
218
80
173
23
23
132
144
238
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Da ]
DiÔÔhama~galaÑ
1
DiÔÔhi uppajjati saccato
137
DiÔÔhidassanaÑ na
maggaÒÈÓaÑ
242
Dugga
115
Durabhisambhava
116
Dussa
203
DevatÈnaÑ idha anisÊdane
kÈraÓÈni
8
DevatÈsamÈgamo
91
DevatÈsaddassa itthipurisasÈdhÈraÓatÈ
5
Devad|te avuttakammakÈraÓaÑ
200, 201, 202
DevasamÈ brÈhmaÓÈ
51-2-3
DevÈ tividhÈ
8
DevÈsurÈnaÑ sa~gÈmo
204
DevorohaÓakÈle
vandanÈnukkamo
286
DoÓa
197
[ Dha ]
Dhammacakka
DhammacariyÈ
Dhammatakko
DhammadÈnaÑ
DhammasandosavÈdo
DhammassavanakÈlo
DhammikavaÓijjÈ
DhammÊkathÈ
DhitiyÈ guÓe dhÈrayati
174
24
315
23
67
29
109
66
132
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Dha ]
DhÊtaropi puttÈtveva sa~khyaÑ
gacchanti
21
DhÊra, sapaÒÒa, paÓÉita,
kusalÈnaÑ, visesatÈ
182
Dhuta
103
Dhuta~ga-akuppanÈkÈro
214
Dhuta~gappicchatÈ
212
Dhuta~gÈni terasa
213
Dh|maroruva
200
Dhona
238
[ Na ]
NakkhattÈnaÑ mukhaÑ
NagarasamÊpe vÈso nÈma
mahÈpalibodho
NadÊnaÑ mukhaÑ
Namuci
NarakaÑ paccayataÓhaÑ
Nahuta
NÈnÈtitthiyÈnaÑ sannipÈto
NÈma, r|pakÈyÈ vimutto
khÊÓÈsavasa~khyaÑ gato
NÈlakattherassa dassanasavanapucchÈsu appicchatÈ
NÈÄikerÈdÊnaÑ tiÓavohÈro
NiketÊ
NigrodhapÈrohÈnaÑ
jÈyanÈkÈro
NiccabhÈva
177
295
177
115
212
197
244
309
218
185
113
40
225
PadÈnukkamo
385
PiÔÔha~ko
[ Na ]
NiddÈ, tandi, thÊnÈnaÑ
visesatÈ
283
NindÈ, sattÈhameva
bhavissati
235-6
NindÈ, pasaÑsÈnaÑ kÈraÓaÑ 273
Ninnahuta
197
NibbÈnaÑ vivaÔaÑ hoti
Èlokova
226
NibbÈnaÑ vuccati
jÈtimaraÓassa antaÑ nÈma 133
NibbÈna
93
NibbÈnadhammaÑ daÔÔhuÑ na
sakkonti bÈlÈ
226
NibbÈnasacchikiriyÈ
34
NibbÈne dukkhÈdÊnaÑ abhÈvo 221
NimmitabuddhamÈpanaÑ
93
NiraggaÄayaÒÒa
56
Nirabbuda
197
NirayapÈlÈ paÒcavidhabandhanaÑ nÈma kÈraÓaÑ karonti 199
NirÈsa
132, 141
Nivesana
135
NÊcavutti-upamÈ
67
Nesajjika~gaÑ dhuta~gaÑ
213
[ Pa ]
PakoÔi
Paccattavacanassa to-Ède so
Paccaya-appicchatÈ
197
39
212
386
PadÈnukkamo
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
PaccayÈnaÑ anavajjaparibhuÒjanaÑ
216
Paccayo catubbidho
105-6
PaÒcakÈmaguÓÈ gadhitÈti
vuccati
282
PaÒÒÈvuÉÉho
66
PaÔikkhepassa kÈraÓaÑ
168
PaÔiggahaÓamattaÒÒ|
75
PaÔipattip|jÈ
15
PaÔisammodanÊya,
paÔisanthÈrÈnaÑ visesatÈ
299
PaÓÊtadhamma
105
PaÓÉavagiri
111
PaÓÉitalakkhaÓÈni tÊÓi
12
PaÓÉitasaddassa viggaho
154
PaÓÉitasevanÈya phalaÑ
13
PaÓÉitassa guÓadÊpikÈ gÈthÈ
13
PaÓÉitÈnaÑ adhippÈyo
154
PaÓÉitÈ puggalÈ
12
PaÓÉito tagaramÈlÈdigandhabhaÓÉasadiso
13
Patir|padesa
16
PathavÊ goti vuccati
187
PantasenÈsanavÈso nÈma
bah|pakÈro pabbajitÈnaÑ 295
PabbajjÈciÓÓa
110
PabbajitÈnulomika
103
Pabhusatti
171
PamÈdo arajo nÈma natthi
72
Para
171
ParÈyaÓa
99
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
Paritta, mahÈpaÒÒÈnaÑ
pavattanaÑ
105
ParibhogadhÈtu
294
ParibhogamattaÒÒ|
75
Pariyatti-appicchatÈ
213
Parissaya (PÈkaÔÈpÈkaÔa)
230
ParoparÈnaÑ visesatÈ
136
PÈÔihÈriyapakkha
108
PÈÔhaseso
46, 76
PÈtarÈsa
104
PÈdalakkhaÓagÈthÈ
258
PÈpaÑ nÈma
25
PÈpabhikkh|naÑ palÈpasadisatÈ
47
PÈpasa~kappÈ
47
PÈpÈcÈra
47
PÈpicchÈ
47
PÈra
97
PÈrag|
97
PÈramÊ
299
PÈrÈyanasutte desite
dhammÈbhisamayo
320
PÈsÈÓakacetiya
299
Pi~giyadhammadesanÈsutta
320
Pi~giya, bÈvaribrÈhmaÓÈnaÑ
dhammÈbhisamayakÈlo
322
PiÓÉa
104
PiÓÉapÈtanissitÈ vitakkÈ dve 289
PiÓÉapÈtikadhuta~gÈnaÑ
anulomadhuta~gÈni cha
213
PadÈnukkamo
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
387
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
PiÓÉapÈtikadhuta~gÈnaÑ
caraÓaÑ
214
PiÓÉolabhÈradvÈjassa
iddhÈnubhÈvo
285
PiÓÉolabhÈradvÈjassa
pubbaparicayo
79
PitÈmaha
183
PitÈmahayuga
183
Piyavacana
126
Pilindavacchassa
pubbaparicayo
79, 80
PucchÈya appiccho
218
PucchitakathÈ
10
PuÓÓÈpuÓÓamÈnaÑ viseso
219
PuÓÓo dhammakathikÈnaÑ
aggo
286
PuthujjanÈnaÑ ÈdÊnavÈ
104
Pubbaparicayo khÊÓÈsavattherÈnaÑ
79
Pubbavideho sattasahassayojano
165
Pubbasinehena kathanaÑ
247
PubbÈciÓÓa
139
PubbÈrÈmavihÈrassa viseso
219
PurisadammasÈrathi
165
PurisamedhayaÒÒa
56
P|janeyyÈnaÑ p|jÈ appakÈpi
mahapphalÈ
14
P|janeyyÈ puggalÈ
14, 15
P|timukho ÈsÊviso
178
P|rakumbh|pamo paÓÉito
217
[ Pa - Ba ]
PokkharasÈti brÈhmaÓassa
pavattiÔÔhÈnaÑ
183
BaddhÈ vuccanti sissÈ
287
BÈlalakkhaÓÈni tÊÓi
11
BÈlasevanÈya ÈdÊnavÈ
11
BÈlassa aguÓÈ
12
BÈlÈcariyasevananindÈ
63
BÈlÈ puggalÈ
11
BÈlo p|timacchasadiso
12
BÈhusaccaÑ
18
Buddha
166
BuddhakolÈhalaÑ
3
BuddhapaccekabuddhakhÊÓÈsavÈnaÑ nahÈnatitthaÑ 161
Buddha, brÈhmaÓÈnaÑ
sadisatÈ
191
BuddhavacanavÈcanassa
nissando
44
BuddhÈ ekaÑ nibaddhaÔÔhÈnaÑyeva na gacchanti
247
BuddhÈnaÑ dassan|pacÈre
vipÈkaÑ na deti
196
BuddhÈlokassa asÊtihatthabbhantare aÒÒo
Èloko nÈbhibhoti
241
BeluvapaÓÉu nÈma vÊÓÈ
121
Bodhisatta
205
Bodhisattassa ÈhÈrupacchedakÈraÓaÑ
115
Brahmacariya
115, 168
Brahmacariya-atthuddhÈra
33
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
388
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ba ]
Brahmanidhi
50
Brahmalokamagga
143-4
Brahmasamo brÈhmaÓo
52-3
BrÈhmaÓacaÓÉÈlassÈpi
etarahi dullabhatÈ
60
BrÈhmaÓacaÓÉÈlo
59-60
BrÈhmaÓamahÈsÈlÈ
48
BrÈhmaÓavohÈra
188-9, 192
BrÈhmaÓÈ kaÒÒÈbhikkhaÑ
ÈhiÓÉanti
51
BrÈhmaÓÈnaÑ attadattho
49
abhijjhÈyanÈkÈro
55
gÈvo ghÈtÈpanaÑ
57
caraÓapariyeÔÔhi
51
ciraÑ brahmacariyaÑ caritvÈpi
dÈrapariyesane kÈraÓaÑ
51
vijjÈpariyeÔÔhi
51
vede bhinditvÈ
k|ÔamantaganthanaÑ
55
[ Bha ]
Bhagavati heÔÔhÈpÈsÈde
vasante bhikkh| uparipÈsÈdaÑ nÈruhanti
70
Bhagavato ÈciÓÓaÑ
70
Bhagavato upasa~kamitabbabhÈve kÈraÓÈni
7
BhagavÈ
166
BhagavÈ piÓÉÈya acari
111
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Bha ]
BhagavÈ maggakusalapurisasadiso
BhÈgineyyo
BhÈvanapuÑsakaniddeso
Bhikkh|naÑyeva Èmantane
pucchÈvisajjanÈ
BhummajÈlavijjÈ
Bh|ripaÒÒÈ, bh|rimedhÈnaÑ
viseso
BhojanaÑ bhuÒjanÈkÈro
10
208
41
122
86
321
216
[ Ma ]
MaÑsavaÓijjÈ
109
Magadhapura = RÈjagaha
299
MaggabhÈvanÈya oghataraÓatÈ 41
Ma~galakathÈsamuÔÔhahanaÑ
1
Ma~galakolÈhalaÑ
3
Ma~galacintÈ
2, 3
Ma~galadesanÈpariyosÈne
arahattapattÈnaÑ gaÓanÈ
36
Ma~galadosÈ
94
Ma~galayojanÈ
36
Maccu tividho
225
MajjapÈnassa ÈdÊnavÈ
26
MajjapÈnassa sabbalahuko
vipÈko
107
Majjhimadesaparicchedo
16-7
MaÓipalla~ka
100
MattaÑ jÈneyya
289
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ma ]
MattaÒÒ| duvidhÈ
75
Manussaloko devatÈnaÑ
paÔik|lo
8
ManussÈ catubbidhÈ
9
ManussÈnaÑ jÊvitaparitt|pamÈ 179
Mano tÊsu bhavesu nivisati
135
Mantasatti
171
MantÈ vuccati paÒÒÈ
129
MandÈkinidaha
133
MariyÈdabrÈhmaÓÈ
sabbapÈÓe na haniÑsu
53
MariyÈdÈ brÈhmaÓÈ
51, 52, 53
MahantabhÈva
170
MahÈga~gÈ paÒca
162
MahÈdÊpo paÒcasataparittadÊpaparivÈro
165
MahÈniraya
200
MahÈmoggallÈnattherassa
MigÈramÈtupÈsÈdakampÈpanaÑ
70
MahÈrahadÈ satta
133
MahÈsattassa aÔÔhasamÈpattÊnaÑ
pavattiÔÔhÈnaÑ
119
MahÈsattassa lakkhaÓasampattitÈ
207
MahÈsamuddassa vemajjhaÑ 278
MahÈsammatÈdirÈjaparamparÈ 85
MahÊ
162
MÈgadhaka, KosalaraÔÔhÈnaÑ
patthÈ
197
PadÈnukkamo
389
PiÔÔha~ko
[ Ma ]
MÈtÈpitu-upaÔÔhÈkÈnaÑ aggo
21
MÈtÈpit|naÑ guÓÈ
20
MÈtÈpit|naÑ paÔikÈraÑ kÈtuÑ
asamatthÈ
20
MÈnikÈ
197
MÈra-abhÈyanakakathÈ
120
MÈrasenÈ
119
MÈrasenÈ samuÔÔhÈpanÈkÈro
119
MÈrassa senÈyo
175
MÈrÈ cattÈro
35
MÈrena bodhisattaÑ anubandhitavassÈnaÑ paricchedo
121
MÈro pÈpimÈ
119
MigÈramÈtuvohÈro
219
MigÈramÈtupÈsÈde paÒcak|ÔÈgÈragabbhasatÈni honti
70
MukhÈni cattÈri
161
MukhÈni cha
177
MuÓÉaka
Mutama~galaÑ
Muni
128-9
2
154
MunibhÈvaÑ appattÈnampi
MunivohÈro
112
MettÈbhÈvanÈ
143
MoggallÈno iddhiyÈ aggo
286
MoneyyakolÈhalaÑ
4
390
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ma ]
MoneyyapaÔipadÈ
mahÈnadÊsadisÈ
MoneyyapaÔipadÈ
MoneyyÈnaÑ bhÈsitÈbhÈsitavÈcÈ
Mosadhamma
MohanaÑ vuccati kÈmaguÓÈ
[ Ya ]
YajamÈno sabbattha
pasÈdehi cittaÑ
Yajubbeda
YaÒÒasampadÈ tisso
YathÈbalasantoso
cÊvare
piÓÉapÈte
senÈsane
gilÈnapaccaye
YathÈlÈbhasantoso
cÊvare
piÓÉapÈte
senÈsane
gilÈnapaccaye
YathÈsÈruppasantoso
cÊvare
piÓÉapÈte
senÈsane
gilÈnapaccaye
YamunÈ
217
218
215
225
232
143
169
143
27
28
28
28
27
28
28
28
27
28
28
29
162
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ra ]
RatanÈni kammÈnubhÈvena
sampajjanti
RatanÈni satta
RathakÈradaha
RÈgo duggatÊnaÑ patho
RÈjagaha
RÈjÈ
RÈjÈbhirÈjÈ
RÈjÈ mukhaÑ
RÈhulattherassa arahattaÑ
dhuta~gasamÈdÈnaÑ
saddhÈpabbajitabhÈvasÈdhanaÑ
RÈhulassa pabbajjÈ
upasampadÈ ca
Rukkham|lika~gaÑ
Rukkhe phalÈnaÑ
pakkÈnukkamo
R|p|pagÈ
[ La ]
Lokadhammehi phuÔÔhassa
cittaÑ na kampati?
Lokantarikaniraya
Loka, pajÈ, sattÈnaÑ sadisatÈ
Loka, paraloka,
sadevakÈnaÑ visesatÈ
Lokavid|
LokÈyata
Loke ÈjÈniyÈnaÑ vohÈro
LomahaÑsacittutrÈsa
LohakumbhÊ
171
171
133
136
139
170
174
177
77
75-6
74
73
213
180
224
34
165
192
317
164
169
156
39
200
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Va ]
Va~gÊsattherassa vatthu
78-9
Va~gÊsaparibbÈjakassa vijjÈ
78
VaÓÓasaddassa atthuddhÈro
6
VattamÈnavacanaÑ ÈsaÑsÈyaÑ
anÈgate
55
VatthukÈmasannidhi
57
Vatthuttayaratanato aÒÒaÑ
uttamaratanaÑ natthi
293
VayovuÉÉho
66
VasibhÈvÈ paÒca jhÈnassa
213
VÈcÈya subhÈsitadubbhÈsitÈnaÑ viseso
124
VÈcÈsaddassa atthuddhÈro
123
VÈjapeyyayaÒÒa
56
VÈsaddo vibhÈvanattho
53
VÈsadhura
42
VÈha
197
Vinayo duvidho
19
Vipassakena kÈtabbÈkÈtabbÈni
68
VipassanÈ animittavohÈraÑ
labhati
76-7
Virati tividhÈ
25
VisavaÓijjÈ
109
VisuddhidevÈ
9
VÊsatipaÒhÈ
149
VÊsavassasatikabrÈhmaÓa
318
VuÉÉhÈ cattÈro
66
Vedan|pagÈ
224
VedÈ tayo
169
PadÈnukkamo
391
PiÔÔha~ko
[ Va ]
Vedag|
Vedantag|
Vedasa~khÈtaÑ
catumaggaÒÈÓaÑ
Vepullagiri
VebhÈragiri
VemattatÈ aÔÔha
Vevicchamacchariya
VohÈrika
131, 155
133
64
111
111
134
283
293
[ Sa ]
SaÑghÈrÈmo nÈma sÊlavantÈnaÑ
kato, na dussÊlÈnaÑ
47
SaÑgho ÈyamukhaÑ
177
SaÑsÈracakka
163
SakÈco
136-7
Sakkassa ma~galapaÒhÈpucchanaÑ
4
SakyakulÈnaÑ ukkaÓÔhÈ
90
SakyÈnaÑ uppatti
85-7
Sa~khÈr|pagÈ
224
Sa~khÈraloka
164
Sa~ga
104-5
Sa~gaho
21-2
Sa~ghÈÔÊti adhippetÈni
tÊÓipi cÊvarÈni
129
Sacca = Sapatha
143
SaccÈnaÑ veneyyavasena
nÈnappakÈratÈ
227
SaÒÒ|pagÈ
224
Sattabh|mikapÈsÈda
291
Sattamayuga
183
Sattaloka
164
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
392
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
SattavaÓijjÈ
109
SattÈnaÑ pakkaphal|pamÈ
180
Sattiyogo tividho
171
Satto catubbidho
224
Sattha
251
Satthamukho ÈsÊviso
179
SatthavaÓijjÈ
109
SatthÈ
166
SaddamattaggÈhÊ
68
SaddhÈpabbajita
163
Santa
131, 265
Santike nibbÈnaÑ
225
Santiyo tisso
71
Santoso dvÈdasavidho
27-9
SabbapaÔhamaÑ SÈriputtassa
vandanaÑ
286
SabbaparisasÈdhÈraÓÈ
dhammadesanÈ
122
Sabhiyavatthu
146
SamaÓako
39
SamaÓa, nhÈta, nÈgÈnaÑ
visesatÈ
152
SamaÓÈnaÑ dassanaÑ
32
SamaÓÈ vuccanti bÈhiraparibbÈjakÈ
256
SamathavipassanÈdhammo
sabbabuddhÈnaÑ desanÈ
69
SamathavipassanÈnaÑ
d|rabhÈvo
105
SamÈdÈnavirati
25
Samucchedavirati
25
Sampattavirati
25
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
SambÈdha
110
Sambodhi
208
SambhinnamariyÈdabrÈhmaÓa 54-9
SammÈpÈsayaÒÒa
56
SammÈsambuddha
163
SammutidevÈ
9
Sammutisanti
71
Samm|ÄhÈ caturo janÈ
52
Sarabh|
162
Savane appiccho
218
SahassabhÈgo
115
SÈkiyakoliyÈnaÑ kalaho
89
SÈtÈ, sÈtÈnaÑ viseso
268
SÈttha, sabyaÒjanÈnaÑ
visesatÈ
167
SÈdhu
99, 138
SÈdhukaÑ manasi karotha
49
SÈnusandhikathÈ
10
SÈmaveda
169
SÈriputtassa atÊte
paÒÒÈya aggabhÈvo
286
SÈriputtattherassa Ècariyap|jakatÈ pakÈsanaÑ
62
SÈriputta, pas|rÈnaÑ
paÒhavÊmaÑsanÈ
252
SÈriputto paÒÒÈya aggo
286
SÈvakasaddassa pariyÈyo
217
SÈvatthibyuppatti
5
SÈvittÊ
130
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
SÈsanavinÈsanakammassa
phalaÑ
SÈsanassa sÈro
SikkhÈ nÈma sadÈ sato sikkhÈ
SippÈni dve
SirikaÓha
Siva
SissÈ baddhÈti vuccanti
SÊmÈ
SÊla, vatÈnaÑ visesatÈ
SÊla, samÈdhi, paÒÒÈsikkhÈnaÑ viseso
SÊhappapÈtadaha
SÊhamukhaÑ
SÊhahanuraÒÒo puttÈ paÒca
Sukha
SukhabhÈva
Sugata
SujÈtÈya pÈyÈso
SuÓÈtha
Sutama~galaÑ
PadÈnukkamo
393
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
44
215
281
19
206
137
287
138
237
281
133
161
89
103
225
164
119
49
2
SubhabhÈva
225
SubhÈsitÈ vÈcÈ
19, 124
SumanamÈlÈkÈravatthu
14
SurÈvaÓijjÈ
109
Susu, dahara, yuvÈnaÑ, visesatÈ
112
S|cilomayakkhassa pubbakammaÑ
38
S|riyamaÓÉalaÑ paÒÒÈsayojanaÑ
165
SekhÈsekhÈnaÑ paÔipadÈ
302
SenÈsananissitÈ vitakkÈ dve 289
So-kÈro nipÈtamatto
64
SovacassatÈ
31
[ Ha ]
HatthimukhaÑ
HabyasesÈnaÑ adhippÈyattho
Himavantassa paricchedo
HiriyÈ dose nisedheti
HÊna
161
128
160
132
148
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ
NÈmÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[A-Œ]
AkaniÔÔha
3
AkittipaÓÉita
12
AggÈÄavacetiya
78-9
A~ga (raÔÔha)
6, 113
A~guttarÈpa
160, 162
A~gulimÈla
162
AciravatÊ
162, 228
AjapÈlanigrodha
259
Ajitakesakambala
148
AÒjana (rÈjÈ)
89
AnÈthapiÓÉika
5, 70
Anuruddhatthera
7, 29, 286
Anotatta
133, 145, 160
AnomÈ (nadÊ)
110, 11
AparagoyÈna
165
AmbaÔÔha
87
Amitodana
89
AyogharakumÈra
12
AratÊ
259
Assaka (rÈjÈ)
296
AssakaÓÓa
165
Assajitthera
62
AÄaka
296
Œnandatthera 14-5, 36, 91, 11011, 114, 202-3, 2356, 247, 296
NÈmÈnukkamo
[Œ]
ŒnandÈ (dhÊtÈ)
΀avaka (yakkha)
ŒÄavÊ (raÔÔha)
[I-¢]
IcchÈna~gala (gÈma)
Isigili (pabbata)
¢sadhara
PiÔÔha~ko
85
38, 162
78, 322
183
111
165
[U-E-O]
Utena
79
Uttarakuru
145-6, 165
Upatissa (kumÈra)
60-2
Upatissa (gÈma)
60
Upavara
85
Uposatha
85
Usiraddhaja (pabbata)
16
EkanÈÄa (brÈhmaÓagÈma)
5
ErÈvaÓa
100
OkkÈka (rÈjÈ)
55-6, 85, 87
OkkÈmukha (putta)
85
[ Ka ]
Kakusandha (Buddha)
KaccÈyana (gotta)
KaÔamodakatissa
KaÔÔhavÈhana (rÈjÈ)
134
148
11
292
396
NÈmÈnukkamo
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~ko
[ Ka ]
KaÓÓamuÓÉadaha
133
Kapila (tÈpasa)
86
Kapilatthera
42-5
Kapilavatthu 73, 86, 89, 91, 299
Kamboja
110
KammÈsadhamma (nigama) 257-8
KarakaÓÉu (putta)
85
KaravÊka
165
KalyÈÓa
85
Kassapa (Buddha) 38, 42-4, 134-6,
196, 239-40, 298
KÈkaÓÉÊ
5
KÈsi (rÈjÈ)
30
KÈÄak|Ôa
160-1
KuÓÈladaha
133
Kuru (raÔÔha)
162, 257
Kuvera
100
KeÓiya (jaÔila)
162, 168-9,
177
KelÈsak|Ôa
160-1
KokÈlika (nagara)
194
KokÈlika (bhikkhu)
11,
194-6, 198
KokÈlika (raÔÔha)
194
KokÈlika (seÔÔhi)
194
KoÓÈgamana (Buddha)
134
Kola (nagara)
88
Kolita (kumÈra)
60-2
Kolita (gÈma)
60
Koliya
89
NÈmÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ka ]
KosambÊ
Kosala (raÔÔha)
Kosala (rÈjÈ)
5, 231, 298-9
48, 183, 296-7
127, 295
[ Kha ]
KhaÓÉadevÊ
Khara (yakkha)
Kharaloma (yakkha)
11
38-9
38
[ Ga - Gha ]
Ga~gÈ (nadÊ)
117, 162, 231,
291
Gaja~gala (nigama)
16
GandhamÈdanak|Ôa
160-1
GayÈ
38
Gijjhak|Ôa (pabbata)
111, 139
GijjharÈjÈ
91
Giribbaja
111
Gotama (Buddha) 6, 7, 10, 48, 60,
87-9, 121, 140, 163, 168,
228-9, 235, 241, 253-4,
299, 311, 322
Godha (pura)
298
GodhÈvarÊ (nadÊ)
296-7
GhaÔikÈra (brahmÈ)
110
[ Ca ]
Ca~kÊ
183
CandÈbha (kumÈra)
240-1
CandÈbha (devaputta)
240
CÈtumahÈrÈjika
2, 4, 9, 24,
58, 101, 113, 178, 203
NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ
NÈmÈnukkamo
[ Ca - Cha ]
CiÒcamÈÓavikÈ
CittÈ (mahesÊ)
Citrak|Ôa
CiradÊgha (vihÈra)
Cunda
C|ÄakokÈlika
Chaddantadaha
PiÔÔha~ko
11
85
160-1
32
64
194
133
[ Ja ]
JanapadakalyÈÓÊ
235
Jantu (putta)
85
Jantu (mahesÊ)
85
JambudÊpa
1, 2, 61-2, 78, 86,
135, 147, 160, 165, 174,
235, 240-1, 252, 291
JÈÓussoÓi
183
JÈlinÊ (mahesÊ)
85
Jeta (kumÈra)
5
Jetavana
5, 7, 44, 70, 78, 102,
110, 196, 228, 235, 240-1,
249, 253-5
[ Ta ]
TaÓhÈ
TÈpanÈ
TÈrukkha
TÈvatiÑsa
259
42, 44
183-4
4, 79, 101, 165,
203-4, 240, 285
TiyaggaÄapÈsÈÓa
162
TiyaggaÄÈ (pokkharaÓÊ)
161-2
397
NÈmÈnukkamo
Tissatthera
Tusita
Todeyya
PiÔÔha~ko
[ Ta ]
124, 249-50, 298,
303
89
183, 312
[ Tha - Da ]
Th|Óa (brÈhmaÓagÈma)
DakkhiÓÈgiri
DiÔÔhama~galika
Devadatta
Devila
DoÓa (brÈhmaÓa)
16
5
1, 2
11, 194
91
60
[ Dha - Na ]
Dhaniyatthera
162
Dhammika (upÈsaka)
99
Dhotodana
89
Nanda
101
NÈgasena
173
NÈÔa
148
NÈrada
91
NigaÓÔhanÈÔaputta
148
Nigrodhakappatthera
79, 80, 82
NigrodhÈrÈma
89
NimirÈjÈ
12
Nemindhara
165
NeraÒjarÈ (nadÊ)
114
[ Pa ]
PakudhakaccÈyana
PaÒcasikha
148
121
398
NÈmÈnukkamo
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~ko
[ Pa - Pha ]
PaÓÉava (pabbata)
111-2
Padumuttara (Buddha)74, 176, 202
ParanimmitavasavattÊ
13
Pavana (nagara)
298
Pas|ra (paribbÈjaka) 252-5, 257
Pi~giya
320-2
PiÓÉolabhÈradvÈja
79, 285
PiyÈ (dhÊtÈ)
85
Pilindavaccha
79
PukkusÈti
162
PuÓÓa
2
PuÓÓatthera
31, 286
PuÓÓamukha
91
Pubbavideha
165
PubbÈrÈma
219
P|raÓakassapa
11, 148
PokkharasÈti
103-4
Phussa
2
Phussakokila
91
[ Ba - Bha - Ma ]
BÈrÈÓasÊ
209, 239, 291-4
BÈvarÊ
295, 298, 322
BimbisÈra
14, 111, 169
Buddhaghosa
324
BeÄuvapaÓÉu (vÊÓa)
121
BhÈradvÈja
130, 183, 192
Bhoga (gÈma)
60, 183
MakkhaligosÈla
148
Magadha (raÔÔha) 5, 101, 111, 113,
204
NÈmÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ma ]
Magha
204
Maghadeva
85
Ma~gala (Buddha)
134
Macala (gÈma)
204
MandÈkinidaha
133
MandhÈtu
85
MallikÈ
14
MahÈkappina
162
MahÈkassapatthera
13, 162
MahÈkokÈlika
194
MahÈgovinda
12
MahÈmÈyÈdevÊ
89
MahÈmoggallÈnatthera 13, 17, 47,
70-1, 73, 195,
198, 228, 285-6
MahÈvana
90-1, 285
MahÊ (nadÊ)
160, 162
Mahosadha
12
MÈgaÓÉiya (brÈhmaÓa) 257, 25960
MÈgadha
6, 14, 169,
299
MÈgha
139
MÈgha (brÈhmaÓa)
139
MÈtali
22
MÈra
116, 119-21, 259,
312-3
MÈhissati (pura)
298
MigÈra (seÔÔhi)
70-1, 219
NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ
NÈmÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Ma - Ya ]
Milinda (rÈjÈ)
173
Mutama~galika
2
Metteyya
249-50, 298, 303
MoggallÈnÊ (brÈhmaÓÊ)
60
Yugandhara
165
YamunÈ (nadÊ)
117, 162
[ Ra ]
RagÈ (mÈradhÊtÈ)
259
RÈjagaha
14, 16, 60-2, 111,
139, 146, 285, 299
RathakÈradaha
133
RÈma (rÈjÈ)
87-8
RÈhula (kumÈra)
73
RÈhulatthera
74-7
R|pasÈrÊ (brÈhmaÓÊ)
60
Roja
85
RohiÓÊ (nadÊ)
89
[ La - Va ]
LÈludÈyÊ
LohakumbhÊ
Va~ganta (brÈhmaÓa)
Va~gÊsatthera
VanasÈvatthi
Vara
VarakalyÈÓa
VaramandhÈtu
Vararoja
VÈseÔÔha
VijitasenÈ (dhÊtÈ)
254
200-1
65
77-8, 84
298
85
85
85
85
183, 192-3
85
399
NÈmÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Va ]
VijitÈ (dhÊtÈ)
ViÒjha (pabbata)
Vidhura
Vinataka
VipassÊ (Buddha)
VisÈkha (upÈsikÈ)
VisÈkhÈ (mahesÊ)
Vediyaka
Vepulla (pabbata)
VebhÈra (pabbata)
Vessabh| (Buddha)
VessavaÓa
VeÄukaÓÉaka (nagara)
VeÄuvana
85
161
12
165
82, 134
219
85
32
111
111
134
100-1
101
7, 144-6
[ Sa ]
Sakka (devarÈjÈ)
4, 12-3, 22,
31, 58, 62, 100, 193, 204
Sakka (raÔÔha)
91
Sakkodana
89
Sa~kassanagara
285
Sa~kha (nÈgarÈjÈ)
74
SaÒcayabelaÔÔhaputta
148
Sabhiya (paribbÈjaka)
145-8,
159-60
Samuddadatta
11
Sarabha~ga (isi)
12, 31
Sarabh| (nadÊ)
162
SallavatÊ (nadÊ)
16
Savattha (isi)
5
400
NÈmÈnukkamo
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
Sahampati (brahmÈ)
196
SÈketa
246, 298-9
SÈdhanÊ
42, 44
SÈriputtatthera
13, 17, 60,
62, 65, 73-4, 81, 110,
170, 175, 195, 228,
252-3, 286-8
SÈvatthi
5, 16, 43, 70, 78, 90,
102, 110, 194, 219, 228,
231, 235, 240, 244,
246-50, 252, 4-257,
285, 296, 298-9, 320,
322
SikhÊ (Buddha)
134
Siddhattha
111, 114, 119
Sinipura (putta)
85
SirivaÉÉha
2
SirÊ
2
SÊhahanu (rÈjÈ)
203
SÊhappapÈta
133
SÊhaÄadÊpa
16, 124
Sukkodana
89
Sutama~galika
2
NÈmÈnukkamo
PiÔÔha~ko
[ Sa ]
Sutasoma
12
Sudassanak|Ôa
160, 1
Sudassana (pabbata)
160, 165
SudassÊ (devaloka)
3
Suddhodana
89, 111, 114, 203
SunÈparanta
31
Sunetta
12
SundarikabhÈradvÈja
127, 8
SundarikÈ (nadÊ)
128
SundarÊ (paribbÈjikÈ)
235-6
Suppabuddha (sakka)
82
SuppiyÈ (dhÊtÈ)
85
Sumana
2
SumanamÈlÈkÈra
14
Sumanissara (paccekabuddha) 14
S|ciloma (yakkha)
38-9
SetakaÓÓika (nigama)
16
Setabya
299
Sodhana
42-4
[ Ha ]
HatthÈ (mahesÊ)
85
Hatthinika (putta)
85
Himavanta
86, 90, 145-6,
161, 183, 203, 291
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
NÈnÈpÈÔhÈ
PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ,
I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho,
Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu dissamÈnapÈÔho.
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya DutiyabhÈge
NÈnÈpÈÔhÈ
[A]
AkkamitvÈ = AtikkamitvÈ (Ka)
Aggacetiye = AggÈÄave cetiye (Ka) SaÑ-®Ôha 1. 246
AjuhaÑ = JuhÈmi (SyÈ, Ka)
AjjhattaÑ = AjjhattÈnaÑ (SÊ)
AÓumattopÊti = AÓumattenÈpÊti (SÊ)
AtikkamitvÈ = AtÊyitvÈ (SÊ)
AtivelaÑ = AtÊtavelaÑ (SÊ)
AttanÈ janitÈ puttÈpi = Attano jÈtÈ puttÈpi (SÊ)
Attano jÈtaputtÈpi (SyÈ, Ka)
AttanÈ = Attano (SÊ)
Attano = AttanÈ (SÊ)
AttamÈninti = AttamÈnÊti (SyÈ, Ka)
AttÈ nirattÈ = AttaÑ nirattaÑ (SÊ, SyÈ, Ka)
AtthetaÑ = Atthetampi (SÊ, Ka)
AdhimattataÓhÈlakkhaÓÈ = AdhikataÓhÈsa~khÈtÈ (SÊ)
AnÈnuyÈyÊti = AnÈnuvÈyÊti (SyÈ)
AniÔÔhurÊti anissukÊ = AnuddharÊti anissukÊ (SÊ)
AnuÔÔhurÊti anussikÊ (SyÈ)
AniddhurÊtipi = AniÔÔhurÊtipi (SÊ) AnuddharÊtipi (SyÈ)
PiÔÔha~kÈ
86
78
137
259
116
4
290
21
143
137, 165
225
239
128
68
309
284
284
402
NÈnÈpÈÔhÈ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~kÈ
[A-Œ-I]
AnibbÈhakabhÈvaÑ = AnibbÈnavÈhakabhÈvaÑ (SÊ)
AnibbÈhaÓabhÈvaÑ (Ka)
242
AnugÈmikaÑ attÈdhÊnaÑ = AnugÈmikattÈ nidhÊnaÑ (SyÈ, Ka)
45
AnupubbapadavaÓÓanÈ = AnupadavaÓÓanÈ (SÊ)
9
AnvaguÑ ÈsattaÑ pÈpuÓiÑsu = AnvaguÑ pÈpuÓiÑsu (SÊ)
AnvaguÑ ÈsattataÑ pÈpuÓiÑsu (SyÈ)
59
Apakassatha = Avakassatha (SÊ, SyÈ, Ka)
47
AparÈ = AvarÈ (SÊ)
136
AparÈjitapalla~ke = AparÈjitapalla~kena (SÊ)
119
ApahÈrite = ApasÈdite (SÊ, Ka)
255
AppÈÓakajjhÈnamanuyuÒjantaÑ = AppÈnakajjhÈnamanuyuÒjantaÑ (Ka) 115
AbbudaÑ = Abh|taÑ (SÊ)
59
AbhayaÑ = AbhÈyÈ (SÊ)
52
AbhÈyitabbaÑ = AbhÈyitabbÈ (SÊ)
51
AbhinibbajjiyÈthÈti = AbhinibbijjayÈthÈti (SÊ)
AbhinibbijjiyÈthÈti (SyÈ)
47
AbhirucikÈni = Abhiruciya tÈni (SÊ) AbhirucitÈni (SyÈ)
11
Ar|pÈti = ŒruppÈti (SÊ)
225
Ahu = Œhu (SÊ, Ka)
126
AÄakassa = MuÄakassa (SyÈ) MaÄakassa (C|Äaniddese)
AÑ-®Ôha 1. 257
296
ŒdikaÑ kathaÑ subhÈviniyÈ = ŒdikÈya kamÈnugÈminiyÈ (SÊ)
41
ŒmaÑ pattanti kÈcajÈtaÑ mattikÈbhÈjanaÑ = ŒmaÑ pattanti ÈmaÑ
mattikÈbhÈjanaÑ (SÊ) Œmapakkanti ÈmamattikÈbhÈjanaÑ (SyÈ)
120
ŒsanÈ = AlasabhÈvÈ (SÊ)
71
IcchÈna~galoti gÈmassa = IcchÈna~galanti nigamassa (Ka)
183
IdaÑ vohÈramattaÑ ajÈnantÈ = IdaÑ vohÈramajÈnantÈ (SyÈ)
IdamajÈnantÈ (SÊ, Ma-®Ôha 3. 300)
192
IssÈmanakatÈya = IssÈpakatatÈya (SyÈ)
63
NÈnÈpÈÔhÈ
NÈnÈpÈÔhÈ
403
PiÔÔha~kÈ
[U]
UggahaÓanti maÒÒeti = UggaÓhanta’maÒÒeti (SÊ)
276
UddhaÑ sa = UddhaÑ so (SÊ, SyÈ)
272
UpaÒÒissanti upaÒÒÈpeyyaÑ = UpaÒÒassanti upaÒÒayissaÑ (SÊ)
216
Upento = Upeto (SÊ)
199
Ul|ko = Ul|kato (SÊ) Ullukko (SyÈ)
32
[E-O]
Ettha laddhabhogappamÈÓena = LaddhabhogappamÈÓena (SÊ)
LaddhaladdhabhogappamÈÓena (SyÈ) 140
EvaÑ tÈva = EttÈvatÈ ca (SÊ, Ka)
Eva = EvaÑ (SÊ, SyÈ)
275
82
Evamettha = Yato etehipettha (SÊ)
Evameva = Ekadivasameva (SÊ) Ekameva (SyÈ)
154
57
OgahaÓÈni = OgahanÈni (SÊ) OgÈhanÈni (SyÈ) OghagahaÓÈni (Ka)
158
OmakadesanÈya = VilÈsikadesanÈya (Ka) LÈmakadesanÈya (SyÈ)
32
[ Ka ]
KaÔamodakatissa = KaÔamorakatissa (SÊ, SyÈ)
11
KathaÑkathÊ vinighÈtÊ = VÈdakathaÑkathÈvinipÈtÊ (SÊ)
SallÈpakathaÑkathÈvinighÈtÊ (SyÈ)
255
Kampi = Tampi (SyÈ, Ka)
138
KammÈsadhamma = KammÈssadamma (SÊ)
257
KarakaÓÉu = KÈkaÓÉo (SyÈ) KarakaÓÉo (Ka)
85
KarontÈpi ca = RocentÈpi ca (SÊ)
52
Karonti eva = Na karonti eva (SÊ)
128
KÈyadaÓÉÈdÊnaÑ = KÈyaduccaritÈdÊnaÑ (SÊ, SyÈ)
58
KÈraÓÉavaÑ = KÈraÓÉaÑva (SyÈ, Ka)
47
KiÒcÈparaÑ = KiÒcÈparanti (SÊ) KiÒci aparanti (SyÈ)
117
404
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
NÈnÈpÈÔhÈ
PiÔÔha~kÈ
[ Ka ]
KiliÔÔhacittaÑ = KilesacittaÑ (SÊ)
KuntanÊ = KontanÊ (SÊ) KuntinÊ (SyÈ) KontinÊ (Ka)
210
51
KusalÈnaÑ = KusalÈkusalÈnaÑ (SÊ, SyÈ)
301
Kusalehi = A~gulÊhi (SÊ)
121
KenattanÈti = KenatthenÈti (Ka)
143
KokÈlikaraÔÔhe = KokÈliraÔÔhe (SÊ) (SaÑ-®Ôha 1. 198; AÑ-®Ôha 3. 326) 194
Kvajja = Kuvajja (SÊ, SyÈ)
289
[ Kha - Ga ]
KhuddatÈdidhammehi = KhuddÈdidhammehi (Ka)
63
Ga~gÈtÊre ÈvaÔÔakaÑ = Ga~gÈtaÔe udakavanaÑ (SÊ)
231
GaÓavossaggaÔÔhena = GaÓavavassaggaÔÔhena (SÊ)
GaÓavassaggaÔÔhena (SyÈ)
GaÓiÑ = GaÓÊ (SÊ, SyÈ)
GamanabhÈvena = GamanÈbhÈvena (SÊ)
251
287
96
GahanattÈ = VahattÈ (SyÈ, Ka)
115
Godhapurassa = Gonaddhapurassa (Ka)
298
GomaÓÉalapariby|Ähanti = GomaÓÉalaparibb|Ähanti (SÊ)
55
[ Gha - Ca ]
GhaÔacetikÈgÊtikapariyÈpannÈ = GhaÔaceÔikÈgÊtakapariyÈpannÈ (SÊ, SyÈ) 124
CakkavÈÄamÈyataÑ = CakkavÈÄapariyantaÑ (SyÈ, Ka)
119
CaÓakamattiyo = Varakamattiyo (SyÈ)
196
CÈtakasakuÓaÑ = BhÈsamÈnasakuÓaÑ (SÊ) VÈtasakuÓaÑ (SyÈ)
CÈtuvaÓÓisuddhiyÈ = CÈtuvaÓÓavisuddhiyÈ (SÊ, SyÈ)
1
133
CittavighÈtakanti = CittaghaÔÔakanti (SÊ, SyÈ)
97
CittavibÈdhanena = CittavighÈtanena (SyÈ, Ka)
46
Cetiye p|jaÑ = Cetiyap|jaÑ (SyÈ) CetiyaÑ p|jaÑ (Ka)
240
NÈnÈpÈÔhÈ
NÈnÈpÈÔhÈ
405
PiÔÔha~kÈ
[ Cha - Ja ]
ChavasÊsaÑ = MatasÊsaÑ (SyÈ, Ka)
78
ChÈyÈr|pe diÔÔhe = ChÈyaÑ diÔÔhe (Ka)
ChedanabandhanÈ cÈti = Chedanabandhanatoti (SÊ, SyÈ)
173
96
JanavÈdakathÈya = JanaparivÈdakathÈya (SÊ) ParajÈtivÈdakathÈya (SyÈ) 290
Jammananti = Jappananti (Ka)
299
Jalambujanti jalasaÒÒite = Jalambujanti elasaÒÒake (SÊ, SyÈ)
261
JahitvÈnÈtipi = JahetvÈtipi (SÊ)
142
JigÊsakoti = JigiÑsakoti (SÊ) JigiÑsatoti (SyÈ) JigÊsatoti (Ka)
207
[ Ta - Tha - Da ]
TaÑ dhammaÑ = TathÈ dhamme (SÊ)
311
TaÓhaÑ = TaÓhÈ (SÊ, SyÈ, Ka)
223
Tato = Yato (SyÈ)
29
Tatr|payaÒÒ|ti = TatrupÈyaÒÒ|ti (SÊ, SyÈ)
64
TathÈ = TadÈ (SyÈ, Ka)
45
TathÈ hi = YathÈ (SÊ) YathÈ hi (SyÈ)
134
Tameva dassinti = TamevaÑ dassinti (SÊ)
243
TÈsaÑ kathÈnaÑ = TesaÑ bhÈvanaÑ (SÊ)
67
TiÓasanthÈro, neso kÈmabhogino = TiÓasanthÈrako, kÈmÈbhibhunÈ
sattena (SÊ)
258
Tur| = Tudu (SÊ) CatudÊ (SyÈ) CÈtudÊpo (Ka)
196
Te pabruvanti = No pabrunti (Ma 2. 412)
192
ThÈmaÑ = MÈnaÑ (SÊ, SyÈ)
278
Dakkhati = Dakkhiti (SÊ, Ka)
276
DammÊti vatvÈ Bhagavato santikaÑ gantvÈ dÈtukÈmo = Dammi,
paÔiggaÓha udakupasaÔÔhaÑ dÈrikanti vatvÈ dÈtukÈmo (SÊ)
259
DassetvÈ = PÈpanato (SÊ)
17
DaÄhadhammo = DaÄhadhammanti (SÊ)
80
406
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
NÈnÈpÈÔhÈ
PiÔÔha~kÈ
[ Da ]
DiÔÔhiyÈ = DiÔÔhiÑ (SÊ)
DiÔÔhiyÈkoti = DiÔÔhiyÈti (SÊ, SyÈ)
DiÔÔhiyÈyako = DiÔÔhiyÈ (SÊ)
DisaÑ vidisaÑ = Disatanti disaÑ (SÊ, SyÈ)
DehacittappavattiÑ = BhedacittappavattiÑ (SÊ, SyÈ)
Dvinnampi rÈj|naÑ = DvinnaÑ andhakarÈjÈnaÑ (SÊ)
262
262
262
200
116
296
[ Dha - Na ]
DhammaÑ vattanato = DhammaÑ patvÈ vattanato (SÊ)
Dhammato sahodarabhÈvaÑ = DhammasahodarabhÈvaÑ (Ka)
DhammÈnamatthitanti = DhammÈnaÑ atthinoti (SÊ)
Na tassati = Na bhÈyati (SÊ, SyÈ)
Na bhavanti = Honti (SÊ, SyÈ, Ka)
NamassamÈno vivasemi = NamassamÈnova vasemi (SÊ)
Na vihaneyya = Vihaneyya (SÊ, SyÈ)
NÈdhimuttÈ = Na nipannÈ (SÊ)
NÈbhijjhÈyati = NÈbhijjhati (SÊ, SyÈ)
NÈmaÑyevÈ’vasissati = NÈmamevÈvasissati (SÊ, SyÈ)
NÈvÈsuttantipi = NÈthasuttantipi (SyÈ, Ka)
Nikkamotipi = NikkhÈmotipi (SÊ, Ka)
NikkhittaÔÔhÈnÈ = NikhÈtaÔÔhÈnÈ (SÊ)
NikkhipitvÈ = NikhanitvÈ (SÊ)
NibbÈnÈmatamevÈti = NibbÈnÈmatameva sacchikatvÈti (SÊ)
NiravasesaparisaÑ = AvasesaparisaÑ (SyÈ, Ka)
NirÈsÈsanti = NirÈsayanti (SÊ, SyÈ)
NissayanÈti = NissayatÈti (SÊ, SyÈ)
67
101
8
188
81
321
81
141
284
248
60
321
235
235
120
80
190
264
[ Pa ]
PaccayaparibhogapÈrisuddhisÊle = PaccayaparibhogasÊlaÑ (SÊ)
PaÒca varasÊladhamme = PaÒca sÊladhamme (SyÈ)
PaÒca veramaÓidhamme (Ka)
PaÒÒÈvisuddhiyÈ = SÊlavisuddhiyÈ (SÊ)
75
50
324
NÈnÈpÈÔhÈ
NÈnÈpÈÔhÈ
407
PiÔÔha~kÈ
[ Pa ]
PaÔipajjamÈno = PaÔipajjiyamÈno (Vi-®Ôha 1. 99)
PaÔipajjissÈmi = PaÔipajjÈmi (SyÈ)
PaÔiharaÓÈdi-upÈyajÈnanena = PasÈraÓÈdi-upÈyajÈnanena (SÊ, SyÈ)
PaÔhamuppattiko = PaÔhamuppattito (SÊ, SyÈ)
PaÓÉantÊti = PaÓÉentÊti (SÊ)
Patanato = Papatato (SÊ, Ka)
Patir|paÑ = Appatir|paÑ (SÊ)
Patir|padeso = Patir|padesavÈso (SÊ, Ka)
Paddhag|ti = PaÔÔhag|ti (SyÈ)
PaddhacarÈ = PaÔÔhacarÈ (SyÈ, Ka)
PabujjhituÑ = PamajjituÑ (SyÈ)
Paricitavede = PaÔhitavede (SÊ, SyÈ)
PariÒÒÈtattÈ ca = PariÒÒÈtattÈ pahÊnattÈ ca (SyÈ)
ParinibbÈtÊti = ParinibbÈnenÈti (SÊ)
ParipÈkagate phale = ParipÈkagataphale (SÊ)
ParipÈkagataphalaÑ (SyÈ)
PariyÈyaÑ = PariyosÈnaÑ (SÊ)
Par|parodhavirahitaÑ = ParapÈÓ|parodhavirahitaÑ (SÊ, SyÈ)
ParoparÈti varÈvarÈ = ParovarÈti parÈ avarÈ (SÊ)
ParoparÈti parÈ parÈ (SyÈ)
ParoparÈnÊti parÈni ca orÈni ca = ParovarÈnÊti parÈni ca avarÈni ca (SÊ)
ParoparÈnÊti parÈni ca oparÈni ca (?)
Paropareti = Parovareti (SÊ) VarÈvareti (SyÈ)
Parovaranti = VarÈvaranti (Ka)
PavananagaraÑ = TumbavanagaraÑ (SÊ)
PÈto phullaÑ = PÈtakaphullika (SÊ) PÈtaphullaÑ (SyÈ)
PÈsÈÓo = PÈsÈÓo ca (SyÈ)
PuthujanÈnaÑ = PuthuvacanÈnaÑ (SÊ, SyÈ, Ka)
PuthujanÈnanti = PuthuvacanÈnanti (SÊ, SyÈ, Ka)
167
21
64
112
10
180
96
16
312
313
71
298
95
230
180
37
19
136
304
211
83
298
124
161
280
280
408
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
NÈnÈpÈÔhÈ
PiÔÔha~ko
[ Pa ]
PuthujjanasambhavÈ = PuthusabhÈvÈ (SyÈ) PuthujjanasabhÈvÈ (Ka)
PuramÈhissatinti mÈhissatinÈmikaÑ puraÑ, nagaranti = MÈhissatinti
mÈhissatinÈmikaÑ purimanagaranti (SÊ) PuraÑ mÈhissatinti
mÈhissatinÈmikaÑ puraÑ nagaranti (SyÈ)
[ Ba ]
BÈlamasuddhidhammaÑ = BÈlaÑ asuddhadhammaÑ (SÊ)
BÈhaÑ = VÈcaÑ (SyÈ, Ka)
BÈhirakakathaÑ = BÈhirakkhÈnakathÈ (SÊ)
BÈhirakÈnaÑ kathaÑ (SyÈ, Ka)
Byagghapajjanti = Byagghapathanti (SyÈ)
ByavasÈyatthe = ByavasÈnatthe (SÊ)
BrÈhmaÓabhÈvoti = BrahmabhÈvoti (SÊ)
BrÈhmaÓasamaÒÒitÈya = BrÈhmaÓassa saÑvaÓÓitÈya (SyÈ)
BrÈhmaÓÈ = BrÈhmaÓadvÈre (SÊ) BrÈhmaÓÈ tadeva (SyÈ)
BrÈhmaÓÈnaÑ dhammo = BrÈhmaÓadhammo (Ka)
[ Bha ]
BhakuÔiÑ = BhukuÔiÑ (SÊ)
BhagyavÈ = BhÈgyavÈ (SÊ, SyÈ)
Bhajjiyate = TajjÊyate (SÊ, SyÈ)
BhaÓÉukÈsÈvÈdigahaÓamattaÑ = BhaÓÉukÈsÈvÈdÊnaÑ
gahaÓamattaÑ (Ka)
BhÈjeyya = Bhojeyya (SÊ)
BhÈhisÊti = BhÈsihÊti (SÊ, SyÈ)
BhummajÈlaÑ = Bh|mijayavasaÑ (SyÈ) Bh|mijayaÑ (Ka)
Bheri = BheriÑ (Ka)
[ Ma ]
MaggavaÓÓanÈ = MattavaÓÓanÈ (SÊ, SyÈ)
Maggena = Manena (SÊ, Ka)
Maghadevo = MakhÈdevo (SÊ, SyÈ) Magghadevo (Ka)
Ma~galanti = Ma~galanti ma~ganti (SÊ) Ma~galÈnÊti mahanti (Ka)
273
298
272
113
1
88
210
193
187
51
60
138
166
124
45
108
217
86
111
85
216
85
9
NÈnÈpÈÔhÈ
NÈnÈpÈÔhÈ
409
PiÔÔha~kÈ
[ Ma ]
MaÒÒanti = PaÒÒapenti (Ka)
MadaÑ vÈ = JappaÑ vÈ (SÊ) DappaÑ vÈ (SyÈ)
MaddÊyantÊti = MilÈyantÊti (SyÈ, Ka) SaÑ-®Ôha 1. 250
MariyÈdÈ, te brÈhmaÓÈ = MariyÈdÈ brÈhmaÓÈ (SÊ, SyÈ)
MiyyatÊti = MÊyatÊti (SÊ)
MilakkhubhÈsÈpariyÈpannÈ = MilakkhabhÈsÈpariyÈpannÈ (SÊ, SyÈ)
MissakabhikkhaÑ. SÈ = MissakabhattaÑ bhikkhaÑ. SÈ (SÊ)
MissakabhattaÑ. BhikkhÈya (Ka)
MedhagaÑ = MedhakaÑ (SÊ)
MerumuddhavÈsineti = MerumuddhavÈsinoti (SÊ)
[ Ya ]
YaÑ = YÈ (SyÈ)
YaÑ meti-ÈdigÈthÈya = YaÑ meti-addhagÈthÈya (SÊ)
YaticÈrÊtipi = YatucÈrÊtipi (SÊ) YathÈcÈrÊtipi (SyÈ)
Yassa = Cassa (SÊ, SyÈ)
YassÈtipi = VideyyÈtipi (SyÈ)
YÈyako = YÈtÊti yÈ (SÊ, SyÈ)
YÈyamÈnassa = ŒyÈyamÈnassa (SÊ, SyÈ)
[ Ra ]
RattakaÒcukaÑ = PaÔÔakaÒcukaÑ (SÊ), PaÔakaccukaÑ (Ka)
RattimuÔÔhÈnadessinÈ = RattinuÔÔhÈnadassinÈ (SÊ)
RattiÑ uÔÔhÈnadessinÈ (SyÈ)
[ Va ]
Vatasampannoti = Vattasampannoti (SÊ, SyÈ)
VattapadÈni = VatapadÈni (SÊ, Ka)
VattabbagÈthaÑ dassetvÈ = VattabbÈ gÈthÈ dassento (SÊ)
VanaÑ = VetasavanaÑ (SÊ)
Varo, varassa upavaro = Caro, carassa upacaro (SÊ, SyÈ)
124
73
124
53
248
124
104
281
205
57
159
289
157
62
262
229
240
22
184
204
125
172
85
410
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
NÈnÈpÈÔhÈ
PiÔÔha~kÈ
[ Va ]
VasantavanaÑ = VasanavanaÑ (SyÈ, Ka) (Vi-®Ôha 1. 247)
139
VasÊkaritvÈ = VasiÑ karitvÈ (SÊ, SyÈ)
120
VÈcÈ = SusaÒÒatavÈcÈ (SÊ)
19
VijjhitvÈ = VidhamitvÈ (SÊ)
131
ViÒjhaÑ = VijjhaÑ (SÊ, SyÈ, Ka, Ma-®Ôha 3. 26; AÑ-®Ôha 3. 216)
161
VitthiÓÓanti = Odhito apagataÑ vitthiÓÓanti (Ka)
Vinodayeyya = Vinodeyya (SÊ)
64
289
VipattiyÈ = VipattiyÈpi (SÊ) KiÒci vipattiyÈ (SyÈ)
YaÑkiÒci vipattiyÈ (Ka)
59
Vimhayar|pattÈ = VimhayaÑ ÒÈpento (SÊ)
169
Viyattesu = Viyuttesu (SÊ)
245
VivasÈneti = Vivasaneti (SÊ, SyÈ)
214
VisattaÑ kilesagaÓaÑ = VisattÈ kilesagaÓÈ (SÊ) VisatÈ kilesakÈmÈ (Ka) 41
VihiÑsitumpi = Vihesit|nampi (SÊ)
50
VuttadosÈbhÈvaÒca = Vattu dosÈbhÈvaÒca (SÊ) Agatigamananti
dosÈbhÈvaÒca (SyÈ, SaÑ-®Ôha 1. 249)
123
Vegavatinti = Na cirÈgataÑ vegavatinti (Ka)
64
Vediyake = Vedisake (Ka)
32
[ Sa ]
SaÑvÈsaÑ samarocayuÑ = SaÑvÈsamarocesuÑ (SÊ)
SaÑvÈsamarocayuÑ (SyÈ)
52
Sakkodano Sukkodanoti = Sukkodano Asukkodanoti (SÊ) Sukkodano
Sukkhodanoti (SyÈ)
SakyÈtipi = SakkÈtipi (SÊ, SyÈ)
89
80
Sa~kappayantÈyÈti = Sa~kappayattÈyÈti (SÊ)
321
Sa~khyaÑ = Sa~khaÑ (SÊ)
224
Saccadhammassa = Sabbadhammassa (SÊ, SyÈ)
226
NÈnÈpÈÔhÈ
NÈnÈpÈÔhÈ
411
PiÔÔha~kÈ
[ Sa ]
SajjhÈyantehi paÔhamaÑ sajjhÈyitabbato = AjjhÈyantehi paÔhamaÑ
ajjhetabbato (SÊ)
Sattha jÈtiyo = SattamajÈtito (SyÈ)
177
183
SattarasakadakkhiÓassa = Sattarasa sattarasakadakkhiÓassa (SÊ, SyÈ)
SattiÒcÈti = SatthaÒcÈti (SÊ, SyÈ)
56
187
SatrayÈgassetaÑ = YÈtrÈyÈgassetaÑ (SÊ) SÈtrÈyÈgassetaÑ (SyÈ)
(AÑ-®Ôha 2. 302; AÑ-®Ôha 3. 194; SaÑ-®Ôha 1. 134) 56
SabbatitthiyamataÑ = SabbatitthiyamadaÑ (SyÈ)
SabbatitthiyamÈnaÑ (Ka)
SabbadvÈresu = SabbappakÈresu (SyÈ, Ka)
16
50
SamathayÈniko = SamathayÈniko ca (SÊ) SamathayÈniko vÈ (SyÈ, Ka)
262
SamanuÒÒÈya = SamaÒÒÈya (Ka)
192
SamujjupaÒÒassa = SamujjapaÒÒassa (SyÈ, Ka)
82
SamuppilavÈteti = SamuppilavÈsoti (SÊ) SamuppilavÈsÈti (SyÈ)
200
SampattadhammarÈjÈbhiseko = SampattadhammarajjÈbhiseko (SÊ)
120
SamparÈyÈya = SamparÈyaÓÈya (SÊ)
266
SammutisantitÈya = SammutisantatÈya (SÊ)
238
SarikkhakajanappasÈdakanti = ParikkhakajanappasÈdakanti (SÊ, SyÈ)
167
SavÈta = PavÈta (SÊ, SyÈ)
28
SÈdiyissÈmÈti = HarissÈmÈti (Ka)
236
SÈdhanÊ = SodhanÊ (Ka)
42
SitvÈ = SiÒcitvÈ (SÊ, SyÈ)
230
Sinipuroti = Nipuroti (SyÈ) NipuÓoti (Ka) (DÊ-®Ôha 1. 230)
85
SÊtaÑ atuÓhanti sÊtaÒca uÓhaÒca = SÊtaÑ accuÓhanti sÊtaÒca
accuÓhaÒca (SÊ)
SÊlarakkhaÓaÑ = SÊlÈnaÑ rakkhaÓaÑ (SÊ)
SÊlavataÑ nu jÊvitanti = SÊlavatÈnujÊvitanti (SÊ)
288
51
259
412
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
NÈnÈpÈÔhÈ
PiÔÔha~kÈ
[ Sa ]
SukusalahatthatÈya ca = LahuhatthatÈya ca (SÊ)
KusalamattatÈya ca (SyÈ)
SutavattÈ = Sutavanto (SÊ)
Suddhi’makevalÊ te = SuddhiÑ akevalino (SÊ)
Supinepi = Supinenapi (SÊ, SyÈ)
SubhaÑ vadÈnÈ = SubhavÈdÈ (SÊ, SyÈ)
SubhÈsite = SubhÈsitena (SyÈ, Ka)
Sumanissaro = Munissaro (SÊ)
Sussissati = Ussussissati (SÊ)
SeÔÔhaÔÔhena = SeÔÔhena seÔÔhaÔÔhena (SÊ)
SetavitÈnamaÓÉapaÑ = SavitÈnaÑ maÓÉapaÑ (SÊ) DussamaÓÉapaÑ
(Ma-®Ôha 3. 274)
SesapabbajitÈnaÑ = TaÑ (SÊ)
So = So vÈ (SÊ)
So araÓÊyo = Yo ariyo (SyÈ, Ka)
So ca kho tejeneva, na kÈyena = So ca kho teneva kÈyena (SÊ)
Sodhano = SÈgato (Dhammapada-®Ôha 2. 327)
[ Ha ]
Hatthiniko = Hatthinakho (SÊ) SÈtinako (Ka)
64
156
272
53
255
125
14
3
193
169
46
155
156
120
42
85
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
GÈthÈs|ci
PaÔhamapÈdÈ
PiÔÔha~kÈ
[A]
AkkosaÑ vadhabandhaÒca
(Khu 1. 70)
31
Accuggato tÈvadeva
165
Acchecchi taÓhaÑ idha
nÈmar|pe
83
AtisÊtaÑ ati-uÓhaÑ (DÊ 3. 150) 22
AnayaÑ nayati dummedho
(Khu 5. 267)
12
AhiÑsakÈ ye munayo
(Khu 1. 46)
248
Ah| atÊtamaddhÈnaÑ
(Khu 5. 99)
10
[Œ]
ŒrakattÈ hatattÈ ca
[I]
IÔÔhÈ dhammÈ aniÔÔhÈ ca
(AÑ 2. 333; Vi 3. 272)
ImaÑ suttanipÈtassa
[U-E]
UcchÈdanena nhÈpanena
(AÑ 1. 131; Khu 1. 269;
Khu 6. 82)
UttamaÑ vandaneyyÈnaÑ
Ul|ko maÓÉalakkhiko
EkavÈcampi dvivÈcaÑ
(Khu 6. 56)
Ete satta mahÈselÈ
163
35
323
31
323
32
42
165
PaÔhamapÈdÈ
PiÔÔha~kÈ
[ Ka ]
KÈmaÑ taco ca nhÈru ca
Kinnu te akaraÑ dhÊro
(Khu 5. 267)
Kinnu te akaraÑ bÈlo
(Khu 5. 267)
KimÊnaÑ ÈlayaÑ etaÑ
KodhaÑ vadhitvÈ na kadÈci
socati (Khu 6. 7)
Ko me vandati pÈdÈni
[ Kha - Ga - Gha ]
KhandhÈnaÒca paÔipÈÔi
GaÓÉuppÈdo kikÊ ceva
GatÊ migÈnaÑ pavanaÑ
(Vi 5. 263)
GhÈyanto gandhÈni
manoramÈni
119
13
12
125
31
6
151
52
79
254
[ Ca - Cha ]
CattÈri satasahassÈni
164
CattÈro paÒca Èlope
(Khu 2. 343)
212
CaturÈsÊti sahassÈni
164
CaturÈsÊtisahassehi
165
CullÈsÊtisahassÈni (Khu 7. 32) 179
ChetvÈ khÊlaÑ chetvÈ palighaÑ
(DÊ 2. 203; SaÑ 1. 25)
414
PaÔhamapÈdÈ
SuttanipÈtaÔÔhakathÈya dutiyabhÈge
PiÔÔha~kÈ
[ Ja ]
Jamb| yassÈnubhÈvena
165
JarÈya parimadditaÑ etaÑ
125
JÊvitaÑ attabhÈvo ca
(Khu 7. 32)
179
[ Ta ]
TagaraÒca palÈsena
(Khu 1. 241; Khu 5. 330;
Khu 6. 265)
13
TaÒca kammaÑ kataÑ sÈdhu
(Khu 1. 23)
14
Tato upaÉÉhupaÉÉhena
165
Tato pÈsÈÓake ramme
320
Tatra bhikkhavo samÈdahaÑsu
(DÊ 2. 203; SaÑ 1. 24)
92
TasmÈ hi ne namasseyya
(AÑ 1. 131; Khu 1. 269;
Khu 6. 82)
20
Tassa sokaparetassa
121
TassÈnubhÈvato khippaÑ
323
TÈva tiÔÔhatu lokasmiÑ
324
Te ve kÈmÈ yÈni citrÈni loke 254
[ Da - Dha ]
Duve satasahassÈni
164
DevalokÈ cavitvÈna
(Ma-®Ôha 1. 322,
KhuddakapÈÔha-®Ôha 127)
32
Desito LokanÈthena
323
DhÊraÑ passe suÓe dhÊraÑ
(Khu 5. 267)
13
PaÔhamapÈdÈ
PiÔÔha~kÈ
[ Na - Pa - Ba ]
Na te ve kÈmÈ yÈni citrÈni
loke (SaÑ-®Ôha 1. 60)
254
Na divÈ soppasÊlena
(DÊ 3. 150)
22
Na pacchato na purato
8, 49
NayaÑ nayati medhÈvÊ
(Khu 5. 267)
13
NavasatasahassÈni
164
NÈbhika~khÈmi maraÓaÑ
(Khu 2. 307)
151
PaÒÒÈsayojanakkhandha
165
Patthaddho bhavatÊ kÈyo
(Abhi-®Ôha 1. 339)
178
Parosahassampi samÈgatÈnaÑ
(Khu 5. 23)
286
PÈÓÈtipÈto adinnÈdÈnaÑ
(DÊ 3. 147)
25
PÈto phullaÑ kokanadaÑ
(SaÑ-®Ôha 1. 250)
124
PiÓÉaÒca bhikkhu samayena
laddhÈ
104
Pubbeva dÈnÈ sumano
(AÑ 2. 296; Khu 2. 159)
143
Pubbeva sannivÈsena
(Khu 5. 66)
247
P|tiko bhavatÊ kÈyo
(Abhi-®Ôha 1. 339)
178
P|timacchaÑ kusaggena
(Khu 1. 241; Khu 5. 330;
Khu 6. 265)
12
BÈlaÑ na passe na suÓe
(Khu 5. 267)
12
GÈthÈs|ci
PaÔhamapÈdÈ
PiÔÔha~kÈ
[ Ba ]
Buddho loke samuppanno
BrahmÈti mÈtÈpitaro
(AÑ 1. 131; Khu 1. 269,
Khu 6. 82)
[ Bha ]
BhagyavÈ bhaggavÈ yutto
Bhikkhavo tisatÈ ime
Bhoge saÑharamÈnassa
(DÊ 3. 153)
293
20
166
177
23
[ Ma - Ya ]
Mayi cittaÑ pasÈdetvÈ
32
MahÈsamayo pavanasmiÑ
(DÊ 2. 203; SaÑ 1. 25)
92
MÈ jÈtiÑ pucchÊ caraÓaÒca
puccha
133
YaÑ Buddho bhÈsati vÈcaÑ
(SaÑ 1. 191; Khu 1. 345)
20
YadatthikaÑ brahmacariyaÑ
acarÊ
83
YadÈpi ÈsÊ asurehi
sa~gamo
204
YÈva Buddhoti nÈmampi
324
Yugandharo Êsadharo
165
Ye keci BuddhaÑ saraÓaÑ
gatÈse (DÊ 2. 203; SaÑ 1. 25) 92
Ye gahaÔÔhÈ puÒÒakarÈ
(SaÑ 1. 236)
22
PaÔhamapÈdÈ
415
PiÔÔha~kÈ
[ Ya ]
Ye jhÈnappasutÈ dhÊrÈ
(Khu 1. 40)
YojanÈnaÑ satÈnucco
Yodha sÊtaÒca uÓhaÒca
(DÊ 3. 150)
Yo have balavÈ santo
(SaÑ 1. 223, 225)
286
165
23
31
[ Ra ]
Rattassa hi ukkuÔikaÑ padaÑ
bhave (AÑ-®Ôha 1. 335,
Dhammapada-®Ôha 1. 129,
Visuddhi 1. 101)
258
[ Sa ]
Sacepi so sallape
sÈvakena
SaÒchinno bhavatÊ kÈyo
(Abhi-®Ôha 1. 339)
Santatto bhavatÊ kÈyo
(Abhi-®Ôha 1. 339)
SabbadÈnaÑ dhammadÈnaÑ
jinÈti (Khu 1. 64)
SammodamÈnÈ gacchanti
(Khu 5. 9)
SubhÈsitaÑ uttamamÈhu santo
(SaÑ 1. 190; Khu 1. 344)
Selo yathÈ ekagghano
(AÑ 2. 333; Vi 3. 272)
105
179
179
24
90
19
34