06 2 M. Dolores Villanueva:02-2-González-alegre

Tristán o Roxo
X. L. MÉNDEZ FERRÍN
M
oure, un moinante e vagamundo calquera, levantouse e berrou na praza deserta:
—Si, foi certo, inda que non o creades, inda que Lugh me corte a lingoa coidandome mintirán, direi por sempre xamais que foi de certo. —E ti que sabes? dirán
as constelazóns, dirán as redondas vexigas do resio, ou as folerpas arrandeadas no cuarto
xeado... —Que sabes, ouh lambón, se ti endexamais viches a Tristán, nen bicache na vida
os labres pálidos de Iseu? Certo, protestolle eu, certo que sei que é verdade porque unha
noite fria, con todal-as estrelas e nebulosas a peneirar palidezas sóbor de canta gata montesa pare antre as uces, sentin chegar ao meu peito, cercado de roxos tallóns, a galoupada
poeirenta de Tristán o Roxo. Vinna vir incendiada, cuspindo lóstregos e gomitando redondos e brandos vermes bermellos.
... Chegaba a compaña por unha estrada de laxes polidas que refrexaban o lume, dupricando as labaradas, e que resoaban baixo os cascos dourados de Cou, Chiyi, Reisch, Higesche, e todol-os outros cabalos da troupe de meuseñor Tristán o Roxo. Si, certo, certo foi
que chegaron a min e que os sentín e despois os comprendín, que importa que non os vira?
que non os ouvira? e que non os cheirara nen os apalpara? Emporiso digo eu: Foi certo, foi
certo que vin a don Tristán sóbor do palafré radiante, de loriga e armas radiantes e ollos
revoltos e radiantes. E despois de vel-o, e mais á sua compaña, contoume il, baixo o piñeiro onde morreu Rolán, a sua historia...
Naquil intre acercouse, ao moinante tolo que esto falaba, un cabaleiro de bo porte,
xubón verde, calzas bermellas e pruma de gaio ao chapeu.
—Perdoade se vos interrumpo, dixolle, pero estou moi interesado polo-o que contades...
—Con quen teño o honor? contestoulle o tolo.
—Eu son Lainn, estudante. E quen sodes vós?
—Pois eu son Moure, unha neboa espesa que galoupa pol-os vales de Europa... Calquera cousa e..., ladrón ás veces.
—Ides parar moito tempo eiquí?
—Pois quizais un século..., ou o que queirades vos. Non son unha neboa coma as
demais, o meu coor é azul...
—Agora estábades...
—Si, estaba protestando unha das miñas vivencias.
—Unha historia de Tristán.
—A historia de Tristán.
—Querédesme contar?
—Non teño incomenente..., non vexo por qué non. Veredes don Lainn:
Tristán contoume a súa historia baixo o piñeiro de Rolán. Il naceu, a según eu daquela
poiden entender, nunha terra de longas chairas verdes que chaman Kil-Maas. Cando foi
medrado amou á sua terra, tiña ela uns rasgos calmos, de curvas soaves e deixabase amar,
sen violenzas, en soavidade e paz. Foi medrado Tristán coa herba de Kil-Maas até a cintura. O seu pai, que era Parsifal, e a sua nai, a propria Xindegunda, fixérono medrar en boa
comida i en boa bebida.
Un dia, baixo un solpor que prendeu lume nos montes de Pixvuwoe, o Tristán, doncel
daquela, camiñando de vagar pol-a estrada vella de Oou, atopouse cun vello de barba azul
até os pés que, sen mais nen mais, lle bateu un pao nas costas.
—Par Deus, vello do inferno, que é isto? Repúxoselle Tristán.
—Unha palliza, repricoulle o vello tranquilamente.
—Por qué me batiches?
150
—Porque o meu caxato ten a vertude de dar ardencia e valor na persoa que malla.
Agora, Tristán, serás o mais ardido e valente mozo de todal-as terras do mundo.
—Quen sodes vos, padre?
—Eu son Pocusk.
—O que di o meu pai e a outra xente, que disque..., é o meirande negrumante de toda
Kil-Mas?
—Si, son eu...
Naquil intre Tristán escomenzou a se poñer bermello e a ceibar labaradas pol-as orellas,
pol-o narís, pol-a boca e pol-as suas partes; púxose tan bermello e tanto que o vello Pocusk
díxolle ao se marchare:
—Ti serás nomeado “o Roxo”, Tristán “o Roxo”.
De que Tristán chegou onda o seu pai Parsifal e onda a sua nai Xildegunda, contoulles
todo o que lle pasara e ademais engadíu:
—Meus señores, sinto baixo da pel un aceiro a querer xogar o seu rol de demolición. Tamén
teño na gorxa e no bandullo o noxo dos vermes grosos. ¡Dádeme premiso pra collel-a espada e
galoupar o mundo pendurando na miña sela a cabeza do mal.
Sire Parsifal púxose tristeiro e de mal talante, pero outorgoullo.
... E no cromlech de Sr. Sei, á luz morta da lúa, embaixo da Grande Ursa, foi feito guerreiro meuseñor Tristán. Primeiro espírono de todal-as roupas, dispois cinguíuselle unha
espada de aceiro moi bóo e moi duro, que fixera un mestre de unha terra que chaman India
e a cal espada na vida poderia ser crebada por ninguén i era nomeada Escalibor.
Duas princesas virxes aduxeron un cabalo branco coma a lúa e frigante e nervioso coma
a corda de baesta. Tristán montou no cabalo branco e iste voltouse roxo. Tristán empuñou
a Escalibor mentres se revoltaba o seu cabelo e as críns de Galatea, que tal era o nome do
cabalo, flamboiaban ao vento. O corpo espido e bermello de meuseñor raiolaba na noite
coma un fachón. Os presentes fixeron a cruz a tremar e mormurarón:
—Certo iste é Tristán “o Roxo”.
—Si, bradou il, son Tristán “o Roxo”, que asín o ordeou o padre Pacusk, e agora voume
espido e mañá hei voltar gornido en sedas e outras teas i hei voltar de que pasen cinco vegadas cinco anos, cos meus vasalos e os meus trofeus. Irei pol-o mundo a endereitar espritos
e a abaixar corpos!
Entramentras Tristán falaba todal-as pedras do cromlech tremian, e tremian as cimeiras
dos elmos, e as barbas dos homes, e as raiolas da lúa; o vello Sire Parsifal, a sua dona, todol-os
vellos do consello, as mulleres dos nobres e a raiña mesma tiñan medo de aquela voz de
trono a resoar pol-os vales de Kil-Mas e do corpo a relumbrar na noite coma un belcebú.
Tristán voltouse á raiña e mirouna nos ollos. Falou il:
—Dona de Kil-Mas, Iseu a virxe, voltarei!!
... Misterioso e inspirado, partiu Tristán cos salaios de Xildegunda a dialogar co oubeo
dos lobos.
E asín foi, don Lainn, que meuseñor Tristán entrou pol-a vida, espada á cinta, corpo
espido, igoal que un facho de Endovelico correndo as chairas de Europa.
O guerreiro, asegún il me contou baixo do piñeiro de Rolán, fixo mil batallas e correu
mil aventuras.
De unha vez..., ia Tristán e o seu escudeiro por unha froresta espesa, cando, súpeto, atopáronse no meio do camiño unha calivera cun letreiro na fronte que feito con sangue dicia
asín:
“Recúa, pasante, que ista é terra de Arcalus”.
O escudeiro tivo medo, Tristán non tivo medo.
Avanzou Tristán pol-o bosco namentras as raices dos castiñeiros retorcianse igoal que
brazos de polbo. Avanzou Tristán coas polas dos carballos a se arretirar ao seu paso. Avanzou Tristán coa mente en sua señor e coa cruz nos beizos.
151
152
—Eih, cadelos !!!, mordian as cañotas.
—Tronai, pedras; oubeaban os lílios.
E as pedras treboaban.
—Trash Elhou!!!
Iste e mil berros espantosos saian do centro da terra.
O sol arretirouse, pro as chamas que ceibaban meuseñor Tristán, alumaban o camiño.
O bosco fervia en horribeles imaxes: Caras verdes, sen dentes, fedentas; mulleres pintadas
de azul, con pernas rompidas; beizos somidos e bocas castanas; lama cheirosa de ludre; lobas
con seos de doncela; homes co peito aberto, en pura chaga e alí vermes revoltos; un individuo marelo, grandísimo, con cara de boi manso, a gargallar e a cuspir sóbor do cabaleiro,
do escudeiro e de Galatea e Irixoa, os seus cabalos.
Pero pronto foi que o bosco parouse e veu o craro, e no craro o castelo enloitado e húmido de Arcalus o encantador. Torres negras, adarves silenzosos, as amenas valeiras. Sóbor do
castelo aleaban os morcegos.
O castelo estaba só, Tristán sintiu a sua soedade e sofriu. Ao resplandor do seu lume
parecia o castelo de Lucifer, que diz que está no meio da terra.
—Abaixo a ponte! Tristán o Roxo e o seu escudeiro van entrar no castelo de Arcalus.
Baixouse a ponte sen renxer de cadeas. Galatea e Irixoa non ergueron bruido ningún ao
agallopar sóbor do foso.
O patio de armas era negro, grande e senlleiro. Os alciprestes erguian os seus coitelos
contra o negror de arriba. O chao era de erba outa i engarzada nun resio preto, que refrexaba o brilo de Tristán.
—Eih de Arcalus! Eih do pazo grande e só! Eih dos diaños e bruxas e bufos i espritos
que o poboen!!
A voz de Tristán perdeuse pol-os corredores, pol-as saas, pol-os cubetes e pol-os pesadizos.
E fronte a meuseñor levantouse unha soma que falou con ecoar de feras e de tumbas.
—Eu son Arcalus.
E Tristán repuxo:
—Eu son Tristán.
A soma aboiaba inconsistente e o escudeiro seguia a ter medo.
—Na miña casa non entrou ninguén que saira vivo. Escoita.
Entón o ar foi enchido de queixidos, salaios e solouzos que encollian o esprito. E trafegaron en compaña, en procesión, dous mil cabaleiros, empanados de mortalla branca.
—Ises son os que, coma ti, quixeron entrar no castelo de Arcalus.
—Coma pensas matarme?
—Ceibando unha luz que te cegue, Tristán o Roxo.
E Arcalus, de soma preta, transformouse un pura centela. Pero meuseñor Tristán non
prendeu espanto e, pondo mentes en Xpisto, en Iseu i en Pocusk, tivo firme a rédea de
Galatea e diu en se poñer roxo. Tristán tiña brilo roxo, Arcalus brilo branco. Escomenzou
o torneu, moi rexo, moi malo e moi perigoso. Un flameaba e outro lostregaba. Un rubia,
outro rubia. E chegou un intre en que, por antre os compasos gregorianos que entoaba o
escudeiro, o relumbre de Arcalus foi vencido pol-o incendio de Tristán, fillo de Parsifal,
nado en Kil-Mas, alcumado “o Roxo”, o millor cabaleiro do mundo... A lús do encantador
apagouse coma unha candea, a fumegar agonias.
—Morreu Arcalus —dixo o sol—. Arcalus que me tiña agrilloado!
E loceu ledo no meiodia. A humedén enxoitouse. A noite morreu. O morcegos fuxiron
chiando.
O patio de armas do castelo alegrouse mentras nacian as margaridas antre a herba.
Tristán inclinou a testa canso, axudado do escudeiro. E naquil intre dos catro pontos
acudiron os douscentos cabaleiros que tiña encantados Arcalus, cos seus corpos e aparencia
verdadeira.
—Veleiquí o noso señor! Ti serás noso señor, Tristán. Ti volvichenos ao sol.
Axeonlláronse os douscentos.
—Querédesme seguir pol-o mundo?
—Si!!
Un vello adiantouse coa testa branca e os ollos afundidos:
—Eu teño cen anos, Tristán, non podo seguirche..., non teño forzas...
Tristán tirou un pé da estribeira e feriuno na face coa espora:
—Non queres vir, cadelo? Dis que eres vello... Dasme noxo, cadelo! Cadelo! Cadelo!
Douche o castelo pra ti, vive nil hastra que morras.
—Gracias, gracias, Tristán..., saberei vivir nil..., eu fun rei noutro tempo.
E namentras o vello limpaba o sangue da fronte branca, meuseñor berraba á sua
oste.
—Adiante, cabaleiros! Adiante!!
I encabalgaron il, o escudeiro e os douscentos mil pol-o mundo adiante.
—Vaia..., boa aventura! dixo Lainn.
—Pois nin é das millores, respondeulle o moinante.
—E logo tivoas Tristán de mais importanza?
—Si, por exemplo a da cerva...
—Contaime, contaime..., Moure, se facedel-a gracia.
—Pois foi asín:
O agallope trunfante de Tristán, meuseñor, o Roxo perseguia o tímido fuxir da cerva
branca de Carpir-Bertamiráns. A cincoenta legoas ficaba a compaña dil. Pol-a chaira ia a
cerva a golpear as herbas baixas e a choutar as xestas outas. O cabaleiro, só armado de coitelo e baesta, sobre Galatea, a boa e prezada. A cerva perdia camiño e, mentras Tristán bradaba e apelidaba, con voz de trebón, laiábase asín:
—Ai, meu Deus! Meus lílios da chaira...!
E as estrelas respondianlle por tras das nubens:
—Ai, ai lílios brancos!!
E a cerva voltaba a dicir:
—Roseiras de brancas rosas, brancas froles da chaira, meu Deus,...! Estreliñas brancas e
lampantes..., volvoretas tremendo no aer..., meus irmáns: A cerva branca de Carpir-Bertamiráns vai morrer...
Pol-a chaira frolecida milleiros de voces tímidas, pol-o ceo azul, pol-o ser nítido:
—Ai, ai..., nosa irmá a cerva branca de Carpir-Bertamiráns vai morrer... Ai, ai..., Deus!!
Pero Tristán gargallaba e berraba:
—Cerva, cerva..., láiate e chora, —Ga, ga, ga! Láiate e chora. Ei!! Ei!!
Mentras meuseñor Tristán ardia e apostrofaba, dous corvos aleaban ao seu carón e
faguíanlle o choro:
—Si, Tristán, mátaa, mátaa e danos a nós bós anacos do seu bandullo.
Pro..., a cerva deixou escoar unha bagulla e parouse na sua carreira.
—Xa es miña...
—Xa é vosa, Tristán, haslle dar algo dela aos corvos..., haslle dar algo, non sí?
Tristán espetou as esporas hastra a calcañeira e colleu na seestra o coitelo persa de dous
gumes. Deixouse despois cair sóbor da cerva, constrinxiulle o pescozo e íalle partir o fígado cando...:
—Pol-o Can Exipcio! Se xa está morta!!
—Morreu de medo, Tristán,... Abrea e dalle o corazón aos corvos.
Sóbor da herba mol e ondulante xacia o corpo impóluto da cerva branca de Carpir-Bertamiráns. O fuciño, ainda húmido, parecia tremer baixo os ventos do sul. Os ollos pechados nun soño de pombas e nubens. Tristán ao vel-a apagouse no seu flamboiar e palideceu
no seu lume.
—Abrea, Tristán, danos o seu bandullo...
Il raiboso colleu a baesta dura e grande. Coila atravesou aos dous corvos. Despois soterrou o corpo da cerva branca e chantou enriba duas antes de granito, e como traveseira
outro forte penedo. Sóbor do trilito botou a apodrecer os dous paxaros agoireiros.
Por toda a chaira de Carpir-Bertamiráns, terra abondada de bestas i escasa de humanidade, era pranteada a cerva branca que morreu de timideza.
Meuseñor Tristán o Roxo voltou onda a sua oste, moi tristeiro e quebrantado.
—Saberedes, criados e amigos, que nunha terra de frores e avelaiñas morréuseme unha
cerva. Queixarvos comigo.
E a compaña toda bateu nos escudos co chao da espada e dixo:
—Ai, ai, ai da cerva!!
153
—Probe cerva branca! Lamentouse Lainn.
—Saberedes, eiquí antre nós, que a compaixón que lle diu o animal morto foi o que salvou a Tristán. —Respondeulle Moure.
—E logo?
—Si, porque éravos a cerva mesma da deusa Diana!
—Ouh...! Vaia ho! ... I escoitade, Moure, non seguides coa historia?
—Ela é tan longa coma o rio Nilo, dende Sais hastra o ceo, que é onde nace. Pero saberedes que Tristán, despois de ter percorrido as terras todas do mundo, un dia fixo xuntanza dos catro caudeles que o seguian. Era noite de lúa e falou il:
—Irmaos: Oiáa, Trugkatch, Endeschjú, Ruvira... Temos corrido moito mundo xuntos...
Sempre fixemol-o ben... Sempre percurámol-a xusticia... E vós sempre fúchedel-os meus
fideles i eu non vos chamei, que vós viñechedes pol-o voso gosto..., e me axudáchedes a
matar ao xigante de Arámburu, o groso Xozjha...
—Un intre, interrumpíu Lainn, quen era o xigante Xozjha?
—Pois un demo de dez brazas de outura que Tristán...
—Contádeme a aventura, queredes?
—Bon..., despois xa seguirei co da xuntanza dos caudeles... Pois foi asín:
154
Ia Tristán e a sua compaña por unha terra toda desapañada, coas colleitas ardidas, a
facenda morta, os homes quebrantados e as mulleres chorosas... Perguntou il que terra era
aquila e que pasara aló..., contestoulle un vello:
—Ista é a nazón de Lliuia i eu son o seu rei Guid´Amglai. Ti, cabaleiro, vel-a terra ardida e o gando podre abaixo os aboítores, porque un xigante nomeado Xozjha arrasoume
todo (o vello choraba) e levouse á miña filla (o vello choraba ainda mais) i eu estou só..., e
a miña xentiña igoal..., si, meu cabaleiro, estou só e probe, só e probe..., pero a miña xentiña ainda mais.
Tristán ao ouvir aquelo ardeu mais e púxose coaseque branco. Dixo:
—Onde mora o Xozjha ise?
—Ves aquela serra toda ecimeirada de neve verde?
—Aquela negra..., que fumega fume verde?
—Si, pois, alí vive; chámase a serra de Aránburu.
Entón ordeou Tristán:
—Irmaos, Oiáa, Trugkatch, Endechjú, Ruvira..., deixai eiquí as vosas compañas, armádevos e seguídeme, imos dar morte ao xigante.
Cando partiron os cinco cabaleiros o rei Gui´Anglai choraba e laiábase:
—Ai meus bós cabaleiros! Morrerán..., morrerán nas maos do monstro...
Mais iles ian a un paso animoso de trote longo. As armas brilaban ao sol, é decir..., nen
o machado paleolítico nen a pel de urso de Endechj Lampanah. Pro si o escudo i elmo de
Tristán lostregaba baixo a luz, e a loriga aceirada de Oiáa, e o espadarrón negro de Trugkatch. Ian iles ergueitos no palafré, cos brancos cabelos e as frontes altas, coas verdes barbas e o ánimo sereo, sen falaren verba, quer grega ou bárbara.
A montana de Aránburu erguia a sua mole por frente diles. Era toda envolta nun bafo
mesto e verde. Entraron na caeira os cabaleiros. As bestas enterrabanse hastra meia pata, nunha
xeada verde. Foron rubindo de vagar. Os animaes sudaban i eles faguian esforzos pra non pararen no chao lamacento, visgoso e nevado. E asín foron rubindo pouco a pouco, a domeal-o
medo e a aquedal-os latexos. Pronto hacharon a farinxe fedente e porca de unha cova.
—Non entredes, dixolle un xilgaro pousado nun cardo.
—Non entredes que é o toco de Xoxjha, repetiulles unha pomba branca, que levaba no
peteiro unha poliña de oliveira.
—Adiante, pra dentro —ordeou Tristán collendo a espada.
A espelnuca era negra e chea de un póo suxo. Do fondo saian os berros de unha muller:
—Fillo de bagaxa, porco, cadelo, larchán, xigantón sen folgos!!!
Os cabaleiros pararon as bestas i escoitaron estranados. Agora ouvíase unha voz grosa e
áspera:
—Non me insultes Waltari, non me insultes..., eu quérote por muller.
—Ollen o porco! Antes morro.
—Pois logo...
Cando os estranxeiros penetraron no recinto viron no chao unha doncela de cabeleira
negra, corpo grande e ben tallado, pel morena, ollos negros, cellas negras e brial negro. Tiña
maos e pernas agarradas con cadeas. Ao seu carón un xigante enorme e azul, con escamas
de aceiro por todo o corpo, brandia gran coitela sóbor da moza. Ela inxuriábao e posfazábao. Il rabioso íalle espetar o aceiro cando ouviu:
—Quedo Xozjha! Libra a doncela e vaite a Aránburu.
O xigante baixou o brazo e ollou aos tres señores.
—Non, dixo, librarei a doncela, porque me insultou e non me quer por home e teñoa
que matar. Non me hei ir de Arámburu porque é un monte ben outo e que está ben por
riba de todo o val e terra de Lliuia, que é moi abondosa por certo.
—Entón, dixo Tristán, prepárate pra morrer.
Primeiro o paladín rompeu as suas armas na pel de Xozjha, despois rompeu as de Oiáa,
Trugkach, Endechjú e Ruvira. Esquivaba os golpes que lle tiraba o xigante raiboso. Pronto
ficaron os catro sen armas fronte ao formidabel inimigo. Waltari xacia pálida e cos ollos moi
abertos. Un morcego desvelado chiaba pol-o áer. Pero o caso foi que Tristán espetou os ollos
no corazón de Xozjha e atravesoullo, deixando un cheiro a carne queimada; pro antes xa lle
puxera ao roxo a pel metálica e xa lla derretera nun bó anaco. O ogro caiu pesadamente e cuspíu unhas augas marelas nas que andaban a nadar estranas larvas, despois fíxose de corpo antre
espasmos, abondoso e mais tarde ficou quedo i emporcado. Asin matou meuseñor Tristán a
Xozjha. Endechjú, o de corpo de urso e barba de xena, desatou a Waltari e mirouna nos ollos,
e nos labres, e dispois montouna diante dil no cabalo. E voltaron de Arámburu.
Guid’Amglai recibiunos meio tolo de ledicia:
—Meus bos cabaleiros..., meus cabaleiros..., miña filla...! Ai que pena tiña! Meus bos
cabaleiros..., miña boa filla, Que alegria agora!
Comeron e beberon do pouco que ficaba na terra aquela. Despois Tristán pidiulle premiso ao seu hóspede pra celebrar consello de xefes, il outorgoullo.
E agora anda o conto onda estabamos denantes, cando Tristán falou aos seus caudeles
baixo a lúa:
—Irmaos, Oiáa, Trugkatch, Endechjú, Ruvira..., temos corrido moito mundo xuntos...,
sempre fixémol-o ben, sempre percurámol-a xusticia... E vós sempre fúchedes meus fideles,
que eu non vos chamei, vós viñéchedes pol-o voso gosto e me axudáchedes a matar ao
xigante de Arámburu agora, e moitos homes i exercitos dende que vos liberei da escravitude de Arcalus. Agora estou canso e rico..., quero voltar á miña patria e quero que vós voltedes á vosa.
—Non temos patria, iremos aonde ti vaias, dixeron Oiáa e Trugkatch e Ruvira.
—E ti que dis, Endechjú?
—Digo, Tristán, que xa te servin ben tempo e ben leialmente, ti mesmo o dixeche
denantes..., pero agora Guid´Amglai deume a sua filla i apalabrei a Waltari e me vou casar
coela.
Tristán azotoulle a face co seu vergallo, Endechjú mordeu os labios.
—Tiña, comentou Lainn, moito xenio Tristán...
—É posibel, concedeu Moure.
—E que pasou despois?
—Pois pasou que Tristán voltou a Kil-Mas con dez mil, antre piós e dacabalo, e tres coudeles. No cromlech de Sr. Sei esperabao o seu pobo. Chegou il roxo e manífico, refrexándose en alfaias e sedas, chegou antre o miaiar impenitente das cen gatas montesas de
Kil-Mas. Tras dil viñan os palafreeiros coas acemias carregadas de doas e presentes. Abrazou
aos seus pais, sire Parsifal e dona Xildegunda, vellos xa, e axeonllouse didiante da raiña, Iseu
a virxe, que estaba toda de branco e coroada de rosas.
—Dixen que habia voltar, falou il.
Os ollos azues dela puxéronse húmidos, os beizos pregáronse tremecidos; despois il,
todo besta e salvaxe, bicoullos. O pobo de Kil-Mas acramou á sua raiña e ao seu novo rei.
E isto é o final das aventuras de meuseñor Tristán o Roxo, don Lainn.
O cabaleiro Lainn, da pruma ao chapeo, ficou silencioso. Despois abriulle a bursa ao moinante e alonxouse faguendo soar a oco os seus tacóns, sóbor das lousas da praza deserta ■
155