XI-EL EPIGRAMA: Composición en verso que se caracteriza por la brevedad, concisión, ingenio y vivacidad expresiva. En Roma, los primeros epigramas son de fines del S II A de Xto, pero consiguieron su configuración definitiva con Quinto Valerio Marcial (40-103 D de Xto). En sus epigramas, Marcial muestra con gran realismo los tipos humanos que se movían en la corrompida sociedad de su época. No faltan alusiones personales, de modo que en su obra se reflejan las dificultades de su propia vida. Su intención era presentar sin ambages la sociedad de su época en su aspecto más jocoso, sin intención moralizante. XII-LA HISPANIA ROMANA: Antes de la llegada de los romanos, la Península Ibérica estaba habitada por diversos pueblos preromanos (íberos, tartesios, vascos, astures, cántabros, etc), que convivían con los pueblos colonizadores (fenicios, griegos y cartagineses), por lo que era un crisol de culturas con diferentes grados de desarrollo. Los romanos llegaron a la Península Ibérica, que pasó a llamarse Hispania, en el S III A de Xto e iniciaron un proceso de conquista del territorio que duró dos siglos. Los pueblos conquistados se adaptaron al modo de vida de los romanos y asimilaron su cultura en un proceso conocido como romanización, que no afectó por igual a todo el territorio (las zonas más romanizadas fueron el Este y Sur peninsulares). También se produjo una reorganización del territorio, que en un principio se dividió en dos provincias: Citerior (con capital en Cartagena) y Ulterior (con capital en Córdoba). En época de Augusto las provincias fueron tres: Tarraconense (con capital en Tarragona), Bética (con capital en Córdoba) y Lusitania (con capital en Mérida). Finalmente, en época de Diocleciano (S III D de Xto), las provincias eran seis: Bética, Lusitania, Gallaecia, Cartaginense, Tarraconense y Mauritania Tingitana. En el S IV D de Xto se creó la provincia de las Islas Baleares. La romanización supuso un cambio en todos los ámbitos de la vida, sobre todo en lo relativo a la lengua (el latín desplazó a las otras lenguas habladas en Hispania excepto el euskera), urbanismo (los romanos enriquecieron las ciudades ya existentes y crearon nuevos asentamientos o colonias, en las que todo funcionaba como en Roma) y las vías de comunicación, pues construyeron calzadas, que permitían el traslado rápido de tropas y el intercambio de productos, de entre las que destacan: -Via Augusta: Cádiz-Pirineos. -Via de la Plata: Mérida-Astorga. -Via del Norte: Zaragoza-Astorga. -Via del Atlántico: Lugo-Lisboa. El fin del poder romano en Hispania se produjo en 411 D de Xto, con la llewgada de los suevos. Posteriormente llegarían los visigodos en 507 D de Xto y los musulmanes en 711 D de Xto. XIII-LA RELIGIÓN ROMANA: Sus primeras manifestaciones son privadas, las ceremonias públicas se introducen más tarde. 1-EL CULTO PÚBLICO: La religión romana es politeísta, es decir, los romanos temían y respetaban a muchos dioses, de los cuales el más importante era Júpiter, que junto con Juno y Minerva formaba la Tríada Capitolina. La mayoría de los dioses son heredados de Grecia, aunque tenían otro origen. Los actos de culto comprendían las plegarias, ofrendas, sacrificios y juegos funerarios. Dichos actos tenían lugar en lugares consagrados ( delante de un templo, una fuente o bosques sagrados). El más importante era el sacrificio de un animal que tenía que ser inmaculado y parecer que prestaba su consentimiento al sacrificio. Una vez muerto, se examinaban las vísceras para saber si los dioses lo aceptaban. En caso afirmativo, se quemaban las entrañas sobre el altar y se celebraba un banquete con la carne. El sacrificio debía hacerse respetando estrictamente las fórmulas y rituales. También se consultaba a los dioses cuando se quería tomar una decisión importante para la ciudad mediante los auspicios. El más conocido es la observación del vuelo de las aves. Si el ave aparecía a la izquierda era señal de mal agüero y en caso contrario, la señal era positiva. II-II-LOS SACERDOTES: Era un oficio civil, desempeñado por ambos sexos. Se agrupaban en colegios sacerdotales. Los más importantes eran los siguientes: 1-Flamines: consagrados cada uno a un dios. El más importante era el Flamen Dialis o sacerdote de Júpiter. 2-Rex sacrorum: presidía la celebración de fiestas religiosas. 3-Pontífices: fijaban los festivos y supervisaban el cumplimiento de los rituales. 4-Augures y arúspices: expertos en artes adivinatorias. 5-Vestales: sacerdotisas de Vesta. Debían mantener encendido el fuego sagrado en el templo de la diosa. Su cargo duraba 30 años bajo voto de castidad. III-EL CULTO PRIVADO: Se realizaba en el seno familiar, bajo la dirección del paterfamilias. Honraba a los dioses familiares: lares (dioses protectores del hogar), penates (dioses protectores de la despensa) y manes (espíritus de los antepasados). IV-EL PANTEÓN ROMANO: Nombre griego Nombre romano Funciones Zeus Júpiter Dios del cielo Hera Juno Diosa del matrimonio Posidón Neptuno Dios del mar Hades Plutón Dios de los muertos Deméter Ceres Diosa de los cereales Afrodita Venus Diosa del amor Atenea Minerva Diosa de la razón Apolo Apolo Dios de la luz, razón, música y vaticinios Ártemis Diana Diosa de la caza Ares Marte Dios de la guerra Hefesto Vulcano Dios del fuego Hermes Mercurio Mensajero de los dioses Dioniso Baco Dios del vino y las pasiones XIV-LA ELEGÍA La poesía elegíaca es intimista y subjetiva: El poeta expresa en ella sus preocupaciones por amores no correspondidos o estados de ánimo tristes y desesperados. Los introductores del género elegíaco en la literatura latina fueron Catulo y los poetae novi. Sin embargo, los poetas elegíacos principales escriben en época de Augusto (31 A de Xto-14 D de Xto). 1-Propercio (4 A de Xto-antes del 2 D de Xto): Es autor de cuatro libros de Elegías. En los tres primeros predomina la temática amorosa centrada en la de Cintia, su enamorada, que en el último libro, ya muerta, es objeto de idealización. 2-Ovidio (43 A de Xto-17 D de Xto): Sus obras pertenecen a diversos géneros, entre los que destaca la epístola literaria (“Tristia” y “Epistulae ex Ponto”) y la poesía didáctica (“Ars Amandi”, Remedia Amoris”). Es también autor de un extenso poema “Las Metamorfosis”, en el que se describen diversos mitos. XV-EL DERECHO ROMANO Es el conjunto de leyes que regularon la convivencia de los romanos. En un principio era consuetudinario, es decir, no existía el derecho escrito, sino solamente una serie de normas de convivencia entre los ciudadanos. El primer código escrito, del año 450 A de Xto y vigente durante doscientos años, fue la Ley de las XII Tablas, que garantizaba los derechos individuales de las personas y constituían una ley común para patricios y plebeyos. Posteriormente, los juristas introdujeron innovaciones en el derecho romano, sentando las bases de la ciencia jurídica. Una de ellas fue la distinción entre derecho público y derecho privado. El derecho público afecta a la organización del Estado, la ciudad y las provincias. El derecho privado afectaba a los particulares y podía ser de tres tipos: natural (marcaba el código ético de todos los romanos), derecho de gentes (regulaba la relación entre los romanos y quienes no poseían la ciudadanía romana) y civil (recogía el conjunto de leyes procedentes de decretos y edictos). Para crear una ley, el magistrado proponía un proyecto que se presentaba al Senado para su discusión. Después debía ser aprobado por votación en la Asamblea y publicado. Los procesos judiciales eran organizados por los magistrados, mientras que los jueces examinaban los hechos y pruebas y pronunciaban la sentencia en asuntos de poca transcendencia. Para asuntos de más importancia se recurría a los tribunales permanentes. En el S VI D de Xto, Justiniano mandó reunir toda la jurisprudencia clásica y las leyes de los emperadores en una inmensa obra llamada “Digesto”. LATINISMOS: -1er Examen: In flagranti: “con el delito evidente” In situ: “en el lugar” Inter nos: “entre nosotros” Ipso facto: “inmediatamente” Lato sensu: “en sentido amplio” Mea culpa:” por mi culpa” Modus vivendi: “manera de vivir” Motu proprio: “por propio impulso” Mutatis mutandi: “cambiadas las cosas que hay que cambiar” Numerus claussus: “número cerrado” Peccata minuta: “errores pequeños Per capita:” por cabeza” Per se:” por sí mismo” Post mortem: “después de la muerte” -2º Examen: Post scriptum: “escrito después” Rara avis: “ave rara” Sine die: “sin fecha” Statu quo: “estado en el cual” Strictu sensu: “estrictamente” Vade retro: “vuelve atrás” Viceversa: “con el papel cambiado” Ab intestato: “a partir del intestado” Corpus delicti: “el cuerpo del delito” Dura lex, sed lex: “la ley es dura, pero es la ley” Ius sanguinis: “derecho de sangre” Non bis in idem: “no dos veces en lo mismo” Sub iudice: “en manos del juez. EL SUBJUNTIVO: I-TIEMPOS DE “INFECTUM”: 1-Presente: a-1ª conjugación: tema de presente cambiando la a del tema por una e + desinencias:- m,- s ,- t,- mus,- tis, -nt. AME-M AME-S AME-T AME-MUS AME-TIS AME-NT Yo ame, tú ames, etc. b-Conjugaciones 2ª, 3ª y 4ª: tema de presente + A + desinencias:- m,- s ,- t,- mus,- tis,- nt. MONE-A-M LEG-A-M VENI-A-M MONE-A-S LEG-A-S VENI-A-S MONE-A-T LEG-A-T VENI-A-T MONE-A-MUS LEG-A-MUS VENI-A-MUS MONE-A-TIS LEG-A-TIS VENI-A-TIS MONE-A-NT LEG-A-NT VENI-A-NT Yo aconseje Yo lea Yo venga c-Conjugación mixta: tema de presente + I +A + desinencias: -m, -s, -t, -mus, -tis, -nt. CAP-I-A-M CAP-I-A-S CAP-I-A-T CAP-I-A-MUS CAP-I-A-TIS CAP-I-A-NT Yo tome, tú tomes, etc. 2-Pretérito imperfecto: infinitivo + desinencias (todas las conjugaciones): -m, -s, -t, -mus, -tis, -nt. AMARE-M MONERE-M LEGERE-M VENIRE-M CAPERE-M AMARE-S MONERE-S LEGERE-S VENIRE-S CAPERE-S AMARE-T MONERE-T LEGERE-T VENIRE-T CAPERE-T AMARE-MUS MONERE-MUS LEGERE-MUS VENIRE-MUS CAPEREMUS AMARE-TIS MONERE-TIS LEGERE-TIS VENIRE-TIS CAPERE-TIS AMARE-NT MONERE-NT LEGERE-NT VENIRE-NT CAPERE-NT Yo amara/ Yo aconsejara/ Yo leyera/ Yo viniera/ Yo tomara/ Amase Aconsejase Viniese Tomase. Leyese II-TIEMPOS DE “PERFECTUM: 1-Pretérito perfecto: tema de perfecto + ERI + desinencias (todas las conjugaciones): -m, -s, -t, -mus, -tis, -nt. AMAV-ERI-M MONU-ERI-M LEG-ERI-M VEN-ERI-M CEP-ERI-M AMAV-ERI-S MONU-ERI-S LEG-ERI-S VEN-ERI-S CEP-ERI-S AMAV-ERI-T MONU-ERI-T LEG-ERI-T VEN-ERI-T CEP-ERI-T AMAV-ERI-MUS MONU-ERI-MUS LEG-ERI-MUS VEN-ERI-MUS CEP-ERI-MUS AMAV-ERI-TIS MONU-ERI-TIS LEG-ERI-TIS VEN-ERI-TIS CEP-ERI-TIS AMAV-ERI-NT MONU-ERI-NT LEG-ERI-NT VEN-ERI-NT CEP-ERI-NT Yo haya Yo haya amado aconsejado Yo haya leído Yo haya Yo haya venido tomado 2-Pretérito pluscuamperfecto: tema de perfecto + ISSE (todas las personas) + desinencias: -m, -s, -t, -mus, -tis, -nt. AMAV-ISSE-M MONU-ISSE-M LEG-ISSE-M VEN-ISSE-M CEP-ISSE-M AMAV-ISSE-S MONUI-ISSE-S LEG-ISSE-S VEN-ISSE-S CEP-ISSE-S AMAV-ISSE_S MONU-ISSE-T LEG-ISSE_T VEN-ISSE-T CEP-ISSE-T AMAV-ISSE-MUS MONU-ISSE-MUS LEG-ISSE-MUS VEN-ISSE-MUS CEP-ISSE-MUS AMAV-ISSE-TIS MONU-ISSE-TIS LEG-ISSE-TIS VEN-ISSE-TIS CEP-ISSE-TIS AMAV-ISSE-NT MONU-ISSE-NT LEG-ISSE-NT VEN-ISSE-NT CEP-ISSE-NT Yo hubiera/ Yo hubiera/ Yo hubiera/ Yo hubiera/ Yo hubiera/ hubiese hubiese hubiese hubiese hubiese amado aconsejado leído venido tomado -SUJUNTIVO DE SUM-ES-ESSE-FUI: PRESENTE P. IMPERFECTO P. PERFECTO P. PLUSCUAMPERFECTO SIM ESSEM FUERIM FUISSEM SIS ESSES FUERIS FUISSES SIT ESSET FUERIT FUISSET SIMUS ESSEMUS FUERIMUS FUISSEMUS SITIS ESSETIS FUERITIS FUISSETIS SINT ESSENT FUERINT FUISSENT Yo sea Yo fuera/ Yo haya Yo hubiera/hubiese fuese sido EJERCICIOS: 1-Conjuga el presente de subjuntivo de los siguientes verbos: Do-das-dare-dedi-datum: dar. Video-vides-videre-vidi-visum: ver. Rego-regis-regere-rexi-rectum: gobernar. Venio-venis-venire-veni-ventum: venir. sido. Facio-facis-facere-feci-factum: hacer. 2-Conjuga el pretérito imperfecto de subjuntivo de los verbos anteriores. 3-Conjuga el pretérito perfecto de subjuntivo de los verbos anteriores. 4-Conjuga el pretérito pluscuamperfecto de subjuntivo de los verbos anteriores. DECLINACIONES 4ª Y 5ª I-4ª declinación: incluye sustantivos de los 3 géneros: 1-Masculinos y femeninos: tienen el nominativo singular terminado en –us y el genitivo singular terminado en –us. La raíz se obtiene quitándole –us al genitivo singular. Se declinan añadiendo a la raíz las siguientes desinencias: Ej: Exercitus-exercitus (m): ejército Raíz exercit-. SINGULAR PLURAL N—us-Exercit-us N-us-Exercit-us V-us-Exercit-us V-us-Exercit-us Ac-um-Exercit-um Ac-us- Exercit-us G-us-Exercit-us G-uum-Exercit-uum D-ui-Exercit-ui D-ibus-Exercit-ibus Ab-u-Exercit-u Ab-ibus-Exercit-ibus 2-Neutros:tienen el nominativo singular acabado en –u y el genitivo singular acabado en –us. La raíz se obtiene quitándole –us al genitivo singular. Se declinan añadiéndole a la raíz las desinencias siguientes: Ej: Cornu-cornus (n): cuerno. Raíz cornSINGULAR PLURAL N-u-Corn-u N-ua-Corn-ua V-u-Corn-u V-ua-Corn-ua Ac-Corn-u Ac-ua-Corn-ua G-us-Corn-us G-uum-Corn-uum D-ui-Corn-ui D-ibus-Corn-ibus Ab-u-Corn-u Ab-ibus-Corn-ibus II-5ª declinación: incluye sustantivos femeninos , salvo “dies” (m/f) y “meridies” (m). Solo se declinan en singular (excepto “dies” y “res”). Tienen el nominativo singular acabado en es y el genitivo singular acabado en –ei. La raíz se obtiene quitándole –ei al genitivo singular. Se declinan añadiéndole a la raíz las desinencias siguientes: Ej: Dies-diei (m/f): día, fecha. Raíz: diSINGULAR PLURAL N-es-Di-es N-es-Di-es V-es-Di-es V-es-Di-es Ac-em-Di-em Ac-es-Di-es G-ei-Di-ei G-erum-Di-erum D-ei-Di-ei D-ebus-Di-ebus Ab-e-Di-e Ab-ebus-Di-ebus PARTICULARIDADES DE LAS DECLINACIONES 4ª Y 5ª: 1-4ª declinación: a-“Domus-domus” (f) tiene algunas formas que se declinan por 2ª o por la 4ª: -Dativo singular: domo/domui. -Ablativo singular: domo/domu. -Acusativo plural: domos/domus. -Genitivo plural: domorum/domuum. b-Sustantivos con dativo y ablativo plural –ubus: Tribus-tribus (f): tribu; Arcus-arcus (m): arco; Quercusquercus (f): roble. Dat/Ab pl: tribubus, arcubus, quercubus 2-5ª declinación: a-En ocasiones se utiliza el nominativo y acusativo plural de los sustantivos que no son “dies” y “res”. b-Sustantivos con doble forma: -“Materies-materiei” (5ª)/”Materia-materiae (1ª): materia. -“Luxuries-luxurie (5ª)/”luxuria-luxuriae (1ª): lujuria. -“Plebs-plebis (3ª)/Plebes-plebei (5ª): plebe. 3-En ciertas expresiones, el genitivo singular es –i: Ej:” plebi scitum”,” aedilis plebi”. EJERCICIOS: 1-Declina en singular y plural: Manu-manus (n): mano. Exitus-exitus (m): salida. Res-rei (f): cosa. PRONOMBRES PERSONALES: -1ª persona: SINGULAR PLURAL N-Ego N-Nos Ac-Me Ac-Nos G-Mei G-Nostrum/nostri D-Mihi D-Nobis Ab-Me/mecum Ab-Nobis/nobiscum. -2ª Persona: SINGULAR PLURAL N-Tu N-Vos Ac-Te Ac-Vos G-Tui G-Vestrum/vestri D-Tibi D-Vobis Ab-Te/tecum Ab-Vobis/vobiscum. -3ª Persona: SINGULAR Y PLURAL: Ac-Se G-Sui D-Sibi Ab-Se/secum. PRONOMBRES POSESIVOS: -1ª Persona: “Meus-mea-meum” (mío)/”Noster-nostra-nostrum” (nuestro). -2ª Persona: “Tuus-tua-tuum” (tuyo)/”Vester-vestra-vestrum” (vuestro). -3ª Persona: “Suus-sua-suum” (suyo). EJERCICIOS: 1-Analiza morfosintácticamente y traduce: Hostes se nobis tradiderunt. Vestrum multi felices estis. Innata charitas erga patria in nobis est. Res humanae frágiles et caducae sunt. Annus dierum et noctium longa series est. Peditatus equitatusque hostium impetus frangent. Agricolae ab solis ortu ad occasum aestate laborabunt. Senatus exercitui magnos honores post reditum in urbem tribuit. Res asperas diebus festis non agemus. Senatus magnum exercitum in hostes mittet. VOCABULARIO: Hostis-hostis (m): enemigo. Trado-tradis-tradere-tradidi-traditum: entregar. Multus-multa-multum: mucho. Felix-felicis: feliz. Innatus-innata-innatum: innata. Charitas-charitatis (f): estima. Erga (preposición): para con. Patria-patriae (f): patria. In (preposición): en. Res-rei (f): cosa, asunto. Fragilis-fragile: frágil. Et (nexo): y. Caducus-caduca-caducum: caduco, perecedero. Annus-anni (m): año. Dies-diei (m/f): día, plazo, fecha. Nox-noctis (f): noche. Longus-longa-longum: largo. Series-seriei (f): serie, sucesión. Peditatus-peditatus : infantería. Equitatus-equitatus: caballería. Impetus-impetus (m): ataque. Frango-frangis-frangere-franxi-fractum: romper, evitar, impedir. Agricola-agricolae (m): agricultor. Ab (preposición): desde. Ortus-ortus (m): salida. Ad (preposición): hasta. Occasus-occasus (m): puesta, ocaso. Aestas-aestatis: verano. Laboro-laboras-laborare-laboravi-laboratum: trabajar. Senatus-senatus (m): Senado. Exercitus-exercitus (m): ejército. Magnus-magna-magnum: grande. Honor-honoris (m): honor. Post (preposición): después de. Reditus-reditus (m): regreso. In (preposición): a, contra. Urbs-urbis (f): ciudad. Tribuo-tribuis-tribuere-tribui-tributum: otorgar. Asper-aspera-asperum: desagradable, arduo. Festus-festa-festum: festivo. Non (adverbio): no. Ago- agis-agere-egi-actum: hacer. Mitto-mittis-mittere-misi-missum: enviar. 3-Analiza morfosintácticamente y traduce: Asinus sacos plenos sale portabat et iter per viam iuxta rivum faciebat. Onus suum magno labore ferebat et mulionis voces tolerabat. In rivum casu cecidit atque in aquis diu permansit. Denique ex aquis cum magna difficultate surrexit ac rem mirabilem animadvertit: Salis magna pars diluta pondus leve fecerat. Inde asinus laetus ambulavit. Asinus spongiarum pondus iuxta rivum post paucos dies ferebat. Se in aquas proiecit, spongiae aquam sumpserunt et ponderis gravitas auxit. Tunc onus magno labore comportavit. Homo voluptatem immoderate saepe quaerit et dolores invenit. VOCABULARIO: Asinus-asinus (m): asno. Sacus-saci (m): saco. Plenus-plena-plenum: lleno. Sal-salis (m): sal. Porto-portas-portare-portavi-portatum: llevar. Et (nexo): y. Iter-itineris (n): camino. Per (prep): por, a través de. Via-viae (f): camino. Iuxta (prep): junto a. Rivus-rivi (m): río. Onus-oneris (n): peso. Magnus-magna-magnum: grande. Labor, laboris (m): esfuerzo. Fero-fers-ferre-tuli-latum: soportar. Mulio-mulionis (m): molinero. Vox-vocis (f): grito. Tolero-toleras-tolerare-toleravi-toleratum: aguantar. Casus-casus (m): casualidad. Cado-cadis-cadere-cecidi-casum: caer. Atque (nexo): y. In (preposición): en. Aqua-aquae (f): agua. Diu (adverbio): durante mucho tiempo. Permaneo-permanes-permanere-permansi-permansum: permanecer. Denique (adv): finalmente. Ex (preposición):de. Difficultas-difficultatis (f): dificultad. Surrigo-surrigis-surrigere-surrexi-surrectum: resurgir. Ac (nexo): y. Res-rei (f): cosa. Mirabilis-mirabile: admirable. Animadverto-animadvertis-animadvertire-animadversi-animadversum: advertir, darse cuenta de. Pars-partis (f): parte. Dilutus-diluta-dilutum: disuelto. Pondus-ponderis (n): peso. Levis-leve: ligero. Facio-facis-facere-feci-factum: hacer. Inde (adv): luego. Laetus-laeta-laetum: contento. Ambulo-ambulas-ambulare-ambulavi-ambulatum: caminar. Spongia-spongiae (f): esponja. Post (preposición): después de. Paucus-pauca-paucum: poco. Dies-diei (m/f): día, plazo, fecha. Projicio-projicis-projicere-projeci-projectum: lanzar. Sumo-sumis-sumere-sumpsi-sumptum: tomar, absorber. Gravitas-gravitatis (f): carga. Tunc (adv): entonces. Comporto-comportas-comportare-comportare-comportatum: llevar. Homo-hominis (m/f): ser humano. Voluptas-voluptatis (f): placer. Immoderate (adverbio): inmoderadamente. Saepe (adverbio): con frecuencia. Quaero-quaeris-quaerere-quaesivi-quaesitum: buscar. Dolor-doloris (m): dolor, padecimiento. Invenio-invenis-invenire-inveni-inventum: encontrar. 4-Analiza morfosintácticamente y traduce: Minos, Cretae rex atque Minotauri pater, Athenis paucis annis antea magno bello vicerat. Victor non solum magnam pecuniam, sed etiam multos obsides ab Atheniensibus quotannis flagitabat atque obsidibus Minotaurum alebat. Sed Theseus, Athenarum regis filius, Ariadnae, Cretae tyranni filiae, auxilio saevum monstrum occidit. Ariadna cum Theseo e Creta, patria sua, evasit, sed Theseus in insula Naxo nocte puellam reliquit. VOCABULARIO: Minos-Minois (m): Minos, rey de Creta. Creta-Cretae (f): Creta. Rex-regis (m): rey. Atque: y. Minotaurus-Minotauri (m): el Minotauro. Pater-patris (m): padre. Athenae-Athenarum (f pl): Atenas. Paucus-pauca-paucum: poco. Annus-anni (m): año. Antea (adverbio): antes. Magnus-magna-magnum: grande. Bellum-belli (n): guerra. Vinco-vincis-vincere-vici-victum: vencer. Victor-victoris (m): victorioso, vencedor. Non (adverbio): no. Solum (adverbio): solo. Pecunia-pecuniae (f): dinero. Sed (nexo): pero, sino. Etiam (adv): incluso. Obses-obsidis (m): rehén Ab (preposición): de. Quotannis: todos los años. Flagito-flagitas-flagitare-flagitavi-flagitatum Alo-alis-alere-alui-alitum: alimentar. Theseus-Thesei (m): Teseo. Filius-filii (m): hijo. Saevus-saeva-saevum: cruel. Ariadna-Arianae (f): Ariadna. Tyrannus-tyranni (m): tirano. Filia-filiae (f): hija. Auxilium-auxilii (n). Occido-occidis-occidere-occidi-occisum: matar. Cum (preposición): con. E/ex (preposición) desde. Patria-patriae (f): patria. Puella-puellae (f): joven, muchacha, niña. In (preposición): en. Insula-insulae (f): isla. Naxus-Naxi (f): Naxos. Nox-noctis (f): noche. Relinquo-relinquis-relinquere-reliqui-relictum: dejar, abandonar. PRONOMBRE RELATIVO: SINGULAR M PLURAL F N M F N N-QUI QUAE QUOD N-QUI QUAE QUAE Ac-QUEM QUAM QUOD Ac-QUOS QUAS QUAE G-CUIUS (los 3 géneros) G-QUORUM QUARUM QUORUM D-CUI (los 3 géneros) D-QUIBUS (los 3 géneros) Ab-QUO QUA QUO Ab-QUIBUS (los 3 géneros) ORACIONES SUBORDINADAS ADJETIVAS DE RELATIVO: Realizan la función de un adjetivo. El pronombre relativo concierta en género y número con su antecedente en la proposición principal, pero no tiene por qué coincidir el caso de ambos. Ejemplos: -Videtis servos qui aurum quaerunt: Veis esclavos que buscan oro. Servos: antecedente: Ac sg, OD. Qui: pronombre relativo: Nom. pl, SUJETO. -Romulus urbem condidit quam Romam vocavit: Rómulo fundó una ciudad a la que que llamó Roma. Urbem: Ac. sg, OD Quam: Ac. sg, OD. -Deinceps annus fuit quo ego consulatum petivi: A continuación fue el año en el que aspiré al consulado. Annus: antecedente: Nom, sg, SUJETO. Quo: pronombre relativo: Ab. Sg, C. CIRCUNSTANCIAL. EJERCICIOS: 1-Analiza morfosintácticamente y traduce: Tibi pecuniam quam mihi praestaveras reddo. Amici quibus confido multi non sunt. Ile qui ante felix fuit bis miserum est. Saepe homines id quid volunt libenter credunt. Diligens agricola serit arbores quorum fructus numquam aspiciet. Phidias Minervae simulacrum, quo templum quod Athenienses sacraverant ornavit, fecit. Minervae templum, quod clarus artifex aedificavit, pulchrum est. VOCABULARIO: Pecunia-pecuniae (f): dinero. Praesto-praestas-praestare-praestavi-praestatum: prestar. Reddo-reddis-reddere-redidi-reditum: devolver. Amicus-amici (m): amigo. Confido-confidis-confidere-confidi-confisum: confiar. Multus-multa-multum: mucho. Non (adverbio): no. Ante (adverbio): antes. Felix-felicis: feliz. Bis (adverbio): dos veces. Miser-misera-miserum: desgraciado. Saepe (adverbio): con frecuencia. Homo-hominis: ser humano. Volo-vis-velle volui: querer. Libenter (adverbio): voluntariamente. Credo-credis-credere-credidi-creditum: creer. Diligens-diligentis: diligente, aplicado, trabajador. Agrícola-agricolae (f): agricultor. Sero-seris-serere-serui-seritum: sembrar. Fructus-fructus (m): fruto. Numquam (adverbio): nunca. Aspicio-aspicis-aspicere-aspexi-aspectum: ver. Phidias-Phidiae (f):Fidias. Minerva-Minervae (f): Minerva. Simulacrum-simulacri (n). estatua. Templum-templi (n): templo. Athenienses-Atheniensium (m pl): los Atenienses. Dea-deae (f): diosa. Sacro-sacras-sacrare-sacravi-sacratum: consagrar. Orno-ornas-ornare-ornavi-ornatum: adornar. Facio-facis-facere-feci-factum: hacer. Clarus-clara-clarum: famoso. Artifex-artificis (m): artista, artífice. Pulcher-pulchra-pulchrum: hermoso. 2-Analiza y traduce: Nocte, qua mater Alexandrum concepit, ingens serpens, qui eius corpus circumvolvebat apparuit; Eadem die duae aquilae supra domus patris eius culmen sederunt, quasi omen duplicis imperii, Europae et Asiae. Praeterea, ea die eius pater duarum victoriarum nuntium accepit.Id omen universo terrarum orbis infanti victoriam portendebat. Is enim, admodum iuvenis, immensum imperium condidit. VOCABULARIO: Nox-noctis (f): noche. Mater-matris (f): madre. Alexander-Alexandri (m): Alejandro Magno. Concipio-concipis-concipere-concepi-conceptum: concebir. Ingens-ingentis: gigantesco. Corpus-corporis (n): cuerpo. Circumvolvo-circumvolvis-circumvolvere-circumvolvi-circumvolsum: rodear. Dies-diei (/f): día, plazo, fecha. Duo-duae-duo: dos. Aquila-aquilae (f): águila. Supra (preposición): sobre. Culmen-culminis (n): tejado. Domus-domus (f): casa. Sedeo-sedis-sedere-sedi-sessum: sentarse, posarse. Quasi (adverbio): como. Omen-ominis (n): presagio. Duplex-duplicis: doble. Imperium-imperii (n): imperio, mando. Europa-Europae (f): Europa. Et (nexo): y. Asia-Asiae (f): Asia. Praeterea (advrbio): además. Pater-patris (m): padre. Nuntium-nuntii (n): anuncio. Duo-duae-duo: dos. Victoria-victoriae (f): victoria. Accipio-accipis-accipere-accepi-acceptum: recibir. Universus-universa-universum: todo. Orbis-orbis (m): orbe. Terra-terrae (f): tierra. Infans-infantis (m): infante. Portendo-portendis-portendere-portendi-portentum: anunciar. Enim (adverbio): en efecto. Admodum (adverbio): aún. Iuvenis-iuvenis (m). joven. Immensus-immensa-immensum: inmenso. Condo-condis-condere-condidi-conditum: fundar. 3-Analiza y traduce: Graeci Troiam per multos annos oppugnabant et multa proelia in planitie sub urbis moenibus gerebant. Cassandra, regis Priami filia et Apollinis sacerdos, suis civibus patriae cladem perniciemque praedicebat, sed Troiani Cassandrae verbis fidem non tribuebant et magnae victoriae spem servabant. Graeci Troiam post longam annorum seriem equi dolo expugnaverunt; ita hostium acies urbem occupaverunt et omnia ferro ignique vastaverunt. Postremo Cassandra et aliae mulieres Troianae Graecis serviebant. VOCABULARIO: Multus-multa-multum: mucho. Troia-Troiae (f): Troya. Per (preposición): durante, por, a través de. Annus-anni (m): año. Oppugno-oppugnas-oppugnare-oppugnavi-oppugnatum: atacar. Et (nexo): y. In (preposición): en. Sub (preposición): bajo. Urbs-urbis (f): ciudad. Moenia-moenium (n pl): muralla. Proelium-proelii (n): combate. Gero-geris-gerere-gessi-gestum: llevar a cabo. Cassandra-Cassandrae (f): Casandra. Rex-regis (m): rey. Priamus-Priami (m): Príamo. Filius-filii (m): hijo. Apollo-Apollinis (m): Apolo. Sacerdos-sacerdotis (m/f): sacerdote-sacerdotisa. Civis-civis (m): ciudadano. Patria-patriae (f): patria. Clades-cladis (f): desastre. Pernicies-perniciei (f): perdición, ruina. Troianus-Troiana-Troianum: Troyano. Verbum-verbi (n): palabra. Fides-fidei (f): crédito, fe, lealtad. Non (adverbio): no. Tribuo-tribuis-tribuere-tribui-tributum: dar. Magnus-magna-magnum: grande. Victoria-victoriae (f): victoria. Spes-spei (f): esperanza. Servo-servas-servare-servavi-servatum: conservar. Equus-equi (m): caballo. Dolus-doli (m): engaño. Post (preposición): después de. Longus-longa-longum: largo. Series-seriei f): serie. Graeci-Graecorum (m pl): los griegos. Expugno-expugnas-expugnare-expugnavi-expugnatum: atacar. Ita (adverbio): así. Hotis-hostis (m): enemigo. Acies-aciei (f): ejército. Occupo-occupas-occupare-occupavi-occupatum: ocupar. Omnis-omne: todo. Ferrum-ferri (n): hierro. Ignis-ignis (m): fuego. Ferro ignique: a sangre y fuego. Vasto-vastas-vastare-vastavi-vastatum: devastar. Postremo (adverbio): por último. Alius-alia-alium: otro. Mulier-mulieris (f): mujer. Servio-servis-servire-servii-servitum: servir, ser esclavo de. 4-Analiza morfosintácticamente y traduce: Non tantum bonos viros putamus, qui mala non amant et solum omnia bona expetunt, sed etiam, qui aliena non cupiunt, sua non effundunt, immo rebús suis indigentibus subveniunt. Vere bonos ideo iudicamus homines, qui minime divitias optant, sed contra simplicia, utilia, non superflua quaerunt. In rebús privatis tamquam in publicis necessariae parsimonia et modestia. Reliqua necessaria non sunt. VOCABULARIO: Non (adverbio): no. Tantum: tanto. Bonus-bona-bonum: bueno. Vir-viri (m): hombre. Puto-putas-putare-putavi-putatum: considerar Malus-mala-malum: malo. Omnis-omne: todo. Expeto-expetis-expetere-expetivi-expetitum: buscar. Sed (nexo): pero, sino. Etiam (adverbio): incluso. Alienus-aliena-alienum: ajeno. Cupio-cupis-cupere-cupivi-cupitum: desear. LA VOZ PASIVA: I-TIEMPOS DE “INFECTUM”: Se forman exactamente igual que en voz activa combiando las desinencias: -or/r,- ris/re,- tur,- mur,- mini, -ntur. La única excepción es la 2ª persona del singular del futuro imperfecto de indicativo de ñas conjugaciones 1ª y 2ª, donde se cambia –BI por –BE. Ej: Amabis (voz activa)/amaberis/ere (voz pasiva). II-TIEMPOS DE “PERFECTUM”: se forman con el participio perfecto pasivo y el verbo SUM. 1-Participio perfecto pasivo: se forma a partir del tema de supino : supino del enunciado (5ª forma) sin – um: -Amo-amas-amare-amavi-amatum (amar): amat-Moneo-mones-monere-monui-monitum (aconsejar): monit-Lego-legis-legere-legi-lectum: lect-Audio-audis-audire-audivi-auditum: audit-Capio-capis-capere-cepi-captum: captAl tema de supino resultante se añaden las desinencias –us (m)-a (f)-um (n) para el singular y –i (m)-ae (f)-a (n) para el plural: SINGULAR M F PLURAL N M F N -Amat-us-amat-a-amat-um -Amat-i-amat-ae-amat-a -Monit-us-monit-a-monit-um -Monit-i-monit-ae-monit-a -Lect-us-lect-a-lect-um -Lect-i-lect-ae-lect-a -Audit-us-audit-a-audit-um -Audit-i-audit-ae-audit-a -Capt-us-capt-a-capt-um -Capt-i-capt-ae-capt-a. 2-TIEMPOS DE INDICATIVO: a-Prtetérito perfecto: participio de perfecto+presente o pretérito perfecto de indicativo de SUM: SUM/FUI Amatus-a-um ES/FUISTI SUMUS/FUIMUS Amati-ae-a ESTIS/FUISTIS EST/FUIT SUNT/FUERUNT/FUERE Yo fui/he sido amado/a SUM/FUI Monitus-a-um ES/FUISTI SUMUS/FUIMUS Moniti-ae-a ESTIS/FUISTIS EST/FUIT SUNT/FUERUNT/FUERE Yo fui/he sido aconsejado/a SUM/FUI Lectus-a-um ES/FUISTI SUMUS/FUIMUS Lecti-lectae-lecta EST/FUIT ESTIS/FUISTIS SUNT/FUERUNT/FUERE O fui/he sido leido/a SUM/FUI Auditus-a-um ES/FUISTI SUMUS/FUIMUS Auditi-ae-a ESTIS/FUISTIS EST/FUIT SUNT/FUERUNT/FUERE Yo fui/he sido oído/a SUM/FUI Captus-a-um ES/FUISTI EST/FUIT Yo fui/he sido cogido/a SUMUS/FUIMUS Capti-ae-a ESTIS/FUISTIS SUNT/FUERUNT/FUERE b-Pretérito pluscuamperfecto: participio perfecto +pretérito imperfecto o pluscuamperfecto de indicativo de SUM. ERAM/FUERAM Amatus-a-um ERAS/FUERAS ERAMUS/FUERAMUS Amati-ae-a ERATIS/FUERATIS ERANT/FUERANT ERANT/FUERANT Yo había sido amado/a ERAM/FUERAM Monitus-a-um ERAS/FUERAS ERAMUS/FUERAMUS Moniti-ae-a ERAT/FUERAT ERATIS/FUERATIS ERANT/FUERANT Yo había sido aconsejado/a ERAM/FUERAM Lectus-a-um ERAS/FUERAS ERAMUS/FUERAMUS Lecti-ae-a ERAT/FUERAT ERATIS/FUERATIS ERANT/FUERANT Yo había sido leído/a ERAM/FUERAM Auditus-audita-auditum ERAS/FUERAS ERAMUS/FUERAMUS Auditi-ae-a ERANT/FUERANT ERATIS/FUERATIS ERANT/FUERANT Yo había sido oído/a ERAM/FUERAM Captus-a-um ERAS/FUERAS ERAT/FUERAT Yo había sido cogido/a ERAMUS/FUERAMUS Capti-ae-a ERATIS/FUERATIS ERANT/FUERANT c-Futuro perfecto: participio perfecto +futuro imperfecto o futuro perfecto de indicativo de SUM. ERO/FUERO Amatus-a-um ERIS/FUERIS ERIMUS/FUERIMUS Amati-ae-a ERITIS/FUERITIS ERIT/FUERIT ERUNT/FUERINT Yo habré sido amado/a ERO/FUERO Monitus-a-um ERIS/FUERIS ERIT/FUERIT ERIMUS/FUERIMUS Moniti-ae-a ERITIS/FUERITIS ERUNT/FUERINT Yo habré sido aconsejado/a ERO/FUERO ERUNT/FUERINT Lectus-a-um ERIS/FUERIS Lecti-ae-a ERITIS/FUERITIS ERIT/FUERIT ERUNT/FUERINT Yo habré sido leído/a ERO/FUERO Auditus-a-um ERIMUS/FUERIMUS ERIS/FUERIS Auditi-ae-a ERITIS/FUERITIS ERIT/FUERIT ERUNT/FUERINT Yo habré sido oído/a ERO/FUERO ERIMUS/FUERIMUS Captus-a-um ERIS/FUERIS Capti-ae-a ERITIS/FUERITIS ERIT/FUERIT ERUNT/FUERINT Yo habré sido cogido/a 3-TIEMPOS DE SUBJUNTIVO: a-Pretérito perfecto: participio perfecto +presente o pretérito perfecto subjuntivo de SUM SIM/FUERIM Amatus-as-um SIS/FUERIS SIT/FUERIT SIMUS/FUERIMUS Amati-ae-a SITIS/FUERITIS SINT/FUERINT Yo haya sido amado/a SIM/FUERIM SIMUS/FUERIMUS Monitus-a-um SIS/FUERIS Moniti-ae-a SITIS/FUERITIS SIT/FUERIT SINT/FUERINT Yo haya sido aconsejado/a SIM/FUERIM Lectus-a-um SIS/FUERIS SIT/FUERIT SIMUS/FUERIMUS Lecti-ae-a SITIS/FUERITIS SINT/FUERINT Yo haya sido leído/a SIM/FUERIM Auditus-a-um SIS/FUERIS SIT/FUERIT SIMUS/FUERIMUS Auditi-ae-a SITIS/FUERITIS SINT/FUERINT Yo haya sido oído/a SIM/FUERIM Captus-a-um SIS/FUERIS SIT/FUERIT Yo haya sido cogido/a SIMUS/FUERIMUS Capti-ae-a SITIS/FUERITIS SINT/FUERINT b-Pretérito pluscuamperfecto: participio perfecto +pretérito imperfecto o pluscuamperfecto subjuntivo de SUM. ESSEM/FUISSEM Amatus-a-um ESSES/FUISSES ESSEMUS/FUISSEMUS Amati-ae-a ESSETIS/FUISSETIS ESSET/FUISSET ESSENT/FUISSENT Yo hubiera/hubiese sido amado/a ESSEM/FUISSEM ESSEMUS/FUISSEMUS Monitus-a-um ESSES/FUISSES Moniti-ae-a ESSETIS/FUISSETIS ESSET/FUISSET ESSENT/FUISSENT Yo hubiera/hubiese sido aconsejado/a ESSEM/FUISSEM Lectus-a-um ESSES/FUISSES ESSET/FUISSET ESSEMUS/FUISSEMUS Lecti-ae-a ESSETIS/FUISSETIS ESSENT/FUISSENT Yo hubiera/hubiese sido leído/a ESSEM/FUISSEM ESSEMUS/FUISSEMUS Auditus-a-um ESSES/FUISSES Auditi-ae-a ESSETIS/FUISSETIS ESSET/FUISSET ESSETIS/FUISSETIS Yo hubiera/hubiese sido oído/a ESSEM/FUISSEM Captus-a-um ESSES/FUISSES ESSET/FUISSET Yo hubiera/hubiese sido cogido/a. ESSEMUS/FUISSEMUS Capti-ae-a ESSETIS/FUISSETIS ESSENT/FUISSENT EJERCICIOS: 1-Conjuga el pretérito perfecto, pluscuamperfecto y futuro perfecto de indicativo y el pretérito perfecto y pluscuamperfecto de subjuntivo de uno de los siguientes verbos: Do-das-dare-dedi-datum: dar. Video-vides-videre-vidi-visum: ver. Rego-regis-regere-rexi-rectum: gobernar. Venio-venis-venire-veni-ventum: venir. Facio-facis-facere-feci-factum: hacer.