Fonemas Os fonemas son as unidades menores da lingua.

Fonemas
Os fonemas son as unidades menores da lingua.
Os fonemas presentan dúas características;
• Son unidades lingüísticas de tipo fónico mínimas e indivisibles.
• Teñen carácter distintivo, é dicir, diferencian unhas palabras doutras: /llama/, /líma/, /lúme/, /fúme/...
Os fonemas producense dentro do noso organismo a trvés da expulsión do ar, que se converte en son cando
modulamos a súa saída cos organos de fonación.
Diferencianse uns dos outros polos seguintes trazos:
• O punto de articulación ! É o lugar da boca onde se obstaculiza a saída do ar. Pode ser: bilabial,
labiodental, interdental, dental, alveolar, palatal ou velar.
• O modo de articulación ! É a maneira de emitirnos o ar: oclusivas, fricativas, africadas, nasais ou líquidas
(que poden ser: Laterais ou vibrantes (simple ou múltiple)).
• A sonoridade ! Depende da vibración ou non vibración das cordas vocais; segundo vibren ou non poden
ser sordas ou sonoras.
No galego disponemos de 26 fonemas, que se clasifican en consonánticos e vocálicos. A muñtiplicidade de
combinacións que se poden obter permítenos construír calquera mensaxe necesaria para a nosa comunicación
persoal e social.
Fonemas vocálicos:
Os fonemas vocálicos en galego son sete.
O sisrtema vocálico representase sobre ubn triángulo xa que na pronuncia daas vocais a lingua describe esta
figura. Na emisión dos fonemas vocálicos interveñen os organos da fonación agás as cordas vocais, de modo
que tódalas vocais son sonoras e diferencianse polo grado de apertura e polo punto de articulación.
SISTEMA VOCÁLICO
Punto de
articulación
Grao de
apertura
Pechadas
De grao Semipechadas
medio
Aberta
Anteriores ou
palatais
/i/
/e/
Semiabertas
Centrais ou Posteriores
mediais
ou velares
/u/
/o/
//
/a/
//
Fonemas consoánticos:
1
Os fonemas consoánticos producense ó obstruirnos a saída do ar cos pulmóns. Os fonemas consoánticos
precisan das vocais para seren pronunciados.
Na caracterización das consoantes interveñen os tres trazos diferenciadores: o punto de articulación, o modo
de articulación e a sonoridade.
Opunto de articulación ! É o lugar da boca onde se obstaculiza a saída do ar. Pode ser: bilabial, labiodental,
interdental, dental, alveolar, palatal ou velar.
Omodo de articulación ! É a maneira de emitirnos o ar: oclusivas, fricativas, africadas, nasais ou líquidas
(que poden ser: Laterais ou vibrantes (simple ou múltiple)).
Asonoridade ! Depende da vibración ou non vibración das cordas vocais; segundo vibren ou non poden ser
sordas ou sonoras.
/b/ Corespóndese coas grafías b e v. F. Consoántico bilabial oclusivo sonoro.
/p/ F. Cosoántico bilabial oclusivo xordo.
/d/ F. Consoántico dental oclusivo sonoro.
/t/ F. Consoántico dental oclusivo xordo.
/g/ F. Consoático velar oclusivo sonoro.
/k/ Correspóndese coas grafías c+a, c+o, c+u F. Cosoántico velar oclusivo xordo
/f/ F. Consoántico dental fricativo sordo.
// Correspóndese coas grafías c e z cando van acompañadas polas vocais i, ou e.
F. consoántico interdental fricativo sordo.
/s/ F. Consoántico alveolar fricativo sordo.
/ / Correspondese coa grafia x. F. Consoántico palatal fricativo sordo.
/t / Correspondese coa grafia ch. F. Consoántico africado palatal sordo.
/m/ F. Consoántico bilabial nasal sonoro.
/n/ F. Consoántico nasal alveolar sonoro.
/ / F. Consoántico nasal palatal sonoro.
// F. Consoántico nasal velar sonoro. (Es esta n cuando va con nh)
/l/ F. Consoántico alveolar liquida lateral sonora.
// Correspondese co ll. F. Consoántico palatal liquida lateral sonora.
/ / F. Consoántico alveolar liquida vibrante simple sonora.
2
/r/ F. Consoántico alveolar liquida vibrante múltiple sonora.
TRUCOS
Para recordar;
Oclusivas; pataca bodega
Fricativas; foces xa
Africada; chacho
Nasais; unha mañana
Laterais; llave lazo
Sordas; pataca focexaches
Fenómeno fonéticos;
CHEÍSMO− Fenómeno na morfoloxia dalguns dialectos que se caracteriza po−la non distinción de te e che.
Empregando exclusivamente che.
TEÍSMO− Fenómeno na morfoloxia dalguns dialectos que se caracteriza po−la non distinción de te e che.
Empregando exclusivamente te.
GHEADA− Consiste na aspiración da consoante oclusiva velar sonora /g/ realizada como unha aspirada
farínxea sorda /h/.
Este fenómeno é característico das falas da Coruña e Pontevedra así como na metade suroccidental de
Ourense, e da zona oriental de Lugo.
SESEO−Fénomeno fonoloxico que se carcteriza pola ausencia do fonema fricativo interdental sordo // e a
presencia do fonema fricativo alveolar sordo /s/ no seu lugar.
Existen dous tipos;
explosivo− O que se da en posición inicial da silaba. Sinco...
Caracteriza unha zona que vai dende A Coruña (Ponteceso−Santiago−Padrón) ata Pontevdra (Salnés−Val
Miñor) e na Limia Baixa e Ourense
implosivo− O que se da en posición final da sílaba lus, des...
Esténdese por casi toda a totalidade da Coruña e Pontevedra, tamén na Limia Baixa Ourensá.
Silaba, ditongo, tritongo e hiato;
SILABA−Cada un dos golpes de voz con que pronunciamos unha palabra. Exemplo; en−ce−ra−do. Esta
constituída por un núcleo (capaz de formar sílaba por si só e elemento imprescindeble para a existencia
da mesma) e dúas marxes silábicas.
3
Eplosiva
Dúas marxes sílabicas
Implosiva
DITONGO−É a combinación de dous fonemas vocálicos na mesma sílaba. Distribuidos de maneira que un
sexa aberto ou pechado e o outro sempre pechado.
Os ditongos poden clasificarse en;
Crecenes:Vocal pechada+vocal aberta ! ia, ue, ie...
Decrecentes: Vocal aberta+vocal pechada ! ai, ei...
Homoxéneos: Dúas vocais pechadas ! ui e iu. (Son os únicos que existen neste caso)
TRITONGO− É a combinación nunha mesma sílaba de tres vocais; vocal pechada+vocal aberta+vocal
pechada. Averiguou...
HIATO−Encontro de dous vocais consecutivas que se pronuncian en sílabas diferentes. Ca−er...
Elementos ou organos de fonación;
Cavidade nasal
Veo do padal
Padal
Alveolos
Dentes
Punta da lingua
Labios
Lingua
Cordas vocais
Bloques e areas das variedades lingüísticas;
BLOQUE OCCIDENTAL:
Gheada: xoghar
Seseo implosivo: lus
Terminación −án: o/a irmán
4
Plural en −ns: cans, pantalóns
Pronome : tí
VT na CII −e− : colleches
ÁREAS :
FISTERRA: seseo implosivo: faser
Cheísmo: che en OD e OI
−ó Norte , a do Xallas
−ó Sur, Tambre−Barbanza
BERGANTIÑÁ: ausencia de seseo implosivo
Ausencia de cheísmo
Ditongo oi
VT −i− (colliu)
PONTEVEDRESA: ausencia de cheísmo
−ó norte, Zona Ulla−Umia:
ditongo oi
demostrativos: este esta esto
VT e 3P dos perfetos (colleu/parteu)
−ó sur, Zona Verdugo−Miño:
ditongo ui (muito) e oi (noite)
demostrativos: este esta isto
VT 3P distinción e CII i CIII (colleu/partiu)
Inclúe as falas occidentais da Coruña e Pontevedra.
É un complexo lingüístico innovador.
BLOQUE CENTRAL:
Gheada só no occidente
Seseo prácticamente ausente
5
Ditongo oi: moito
Terminación −ao: irmao/irmá
Plurais en −s para os rematadoe en −n: pantalós, cas...
Pronome ti (occ.)/tu (or.)
VT na CII −i− : colliches
ÁREAS:
MINDONIENSE: ó norte : pronomes: nosoutros, vosoutros
VT da 3P dos perfectos (colleu, parteu)
Desprazamento acentual: cantáramos, cantábamos
LUCU−AURENSE: ó syr : deícticos : iste ista esto
Pronome il
VT e 3P distinción e/i
Acentuación etimolóxica: cantabamos, cantaramos
Inclúe a Galicia cenral: tódolos falares do noroeste e interior da Coruña, o interior de Pontevedra e as
provincias de Lugo e Ourense, non sendo a súa parte oriental.
Os falares do bloque central son os máis próximos ó galego común ou estándar.
BLOQUE ORIENTAL:
Ausencia de seseo e de gheada
Ditongo ui (u): muito, muto
Mantemento de cua/gua
Terminación en −ao/á: irmao/irmá
Terminación en −ín: camín
Plurais en −is, para os rematados en −n: casi, pantalois
Pronome tu
Formas verbais en −is: cantais
ÁREAS :
ASTURIANA : Terminación en −íus, −ías (vedíus, vecías)
6
Artigo: el, a, l´: el molín, l´amigo, a casa, l´herba
Neutro: lo (lo mismo)
Posesivos: meu(s), tou(s), mía(s), túa(s), súa(s)
Oposición no sing./pl. no pronome: lle/lles, llo/llelo
Mantén o −l´− intervocálico:l´avolo
Deícticos: estos esos aquellos
ANCARESA: Gheada
Vocais nasalizadas: cadea, ua
Cheísmo
Deícticos: estos, esos, aquelos
Palatalización de a tónico: irmä
ZAMORANA: Terminación −iño: camiño, muiño
Teísmo
Pronome persoal lle−le
Confusión ditongos oi, ui (noite/nuite)ausencia en muto
Pronome tralo ditongo (seio, haio)
ORIENTAL−CENTRAL: Presenta as características xerais do bloque:
Muto−muito−mutio
Ditongo ua: cuatro
Pronome átono o en deixouo
Comprende a zona do leste de Lugo e Ourense, así como o galego exterior (occidente de Asturias, León e
Zamora)
É o galego máis conservador
Isoglosas:
Son as líneas imaxinarias que dividen as variedades xeográficas
Variedades lingüísticas
Variedades xeográficas ou dialectos
7
Variedades situacionais ou rexistros
Variedades sociais
Variedades situacionais ou rexistros:
Rexistro formal: Utilizase para tratar temas especializados, na situación escrita ou oral ( se é planificada)
coincide básicamente coa variedade estándar, non ten trazos dialectais, non tene castelanismos, ten unha
pronuncia coidada e unha complexidade sintática.
Rexistro coloquial ou familiar: Emprégase na conversa espontánea, por interlocutores nos que existe
ambito de familiaridade, ten trzos dialectais e unha gran influencia do castelán, sobre todo no léxico.
Pronuncia relaxada, comodíns léxicos, oracións inacabadas...
Variedades sociais:
Terminoloxias científicas− Son vocabularios especificos duna determinada actividade profesional ligada
o individuo. A súa función é designar con precisión ideas, obxectos especificos, etc... sin dar lugar a
ambiguedade.
Xirias−Son vocabularios ou xeitos especificos de falar duna determinada profesión, grupo social ou
xeracional.
Extensión da lingua galega
O territorio lingüístico galego comprende a actual Galicia e a parte occidental de Asturias, León e Zamora. En
Asturias fálase Galego ata mais alo do rio Navia; na provincia de León, nos ancares leonese e na parte
occidental do Bierzo; en Zamora nos catro concellos entre a Portela da Canda e o Podornelo.
8